BLGESEL GELME VE YAPISAL UYUM GENEL MDRL

ANKARA 2013

LLERN VE BLGELERN SOSYO-EKONOMK GELMLK

SIRALAMASI ARATIRMASI(SEGE-2011)

BLGESEL GELME VE YAPISAL UYUM GENEL MDRL

ANKARA 2013

LLERN VE BLGELERN SOSYO-EKONOMK GELMLK

SIRALAMASI ARATIRMASI(SEGE-2011)

Bu yayn 5000 adet baslmtr.

i

NDEKLER Sayfa No

TABLOLAR ................................................................................................................................................. ii HARTALAR ................................................................................................................................................ ii NSZ .......................................................................................................................................................... v GR ............................................................................................................................................................. 1 I. Aratrmann Yntemi ................................................................................................................................ 3

1.1 Temel Bileenler Analizi (TBA) ......................................................................................................... 3 1.1.1 Temel Bileenlerin Elde Edilmesi ................................................................................................ 4 1.1.2 Temel Bileenlerin zellikleri ve Salad Yararlar .................................................................. 8 1.1.3 Temel Bileenler Analizinin Gereklilii....................................................................................... 9 1.1.4 Temel Bileen Saysnn Belirlenmesi ........................................................................................ 10

1.2 Gl Temel Bileenler Analizi (GTBA) .......................................................................................... 14 2. SEGE-2011 almasnda Kullanlan Gstergeler ................................................................................... 19

2.1 Demografik Gstergeler .................................................................................................................... 24 2.2 stihdam Gstergeleri ........................................................................................................................ 25 2.3 Eitim Gstergeleri ........................................................................................................................... 28 2.4 Salk Gstergeleri ............................................................................................................................ 30 2.5 Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri ................................................................................... 31 2.6 Mali Gstergeler ................................................................................................................................ 36 2.7 Eriilebilirlik Gstergeleri ................................................................................................................. 38 2.8 Yaam Kalitesi Gstergeleri .............................................................................................................. 40

3. llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ...................................................................................... 44 3.1 Analiz Sonular ................................................................................................................................ 45 3.2 Birinci Kademe Gelimi ller ........................................................................................................... 53 3.3 kinci Kademe Gelimi ller............................................................................................................. 56 3.4 nc Kademe Gelimi ller ......................................................................................................... 59 3.5 Drdnc Kademe Gelimi ller ...................................................................................................... 63 3.6 Beinci Kademe Gelimi ller .......................................................................................................... 67 3.7 Altnc Kademe Gelimi ller ........................................................................................................... 70

4. statistiki Blge Birimleri Snflamasna Gre Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ....................... 73 4.1 statistiki Blge Birimleri Snflandrmas (BBS) ............................................................................ 73 4.2 Dzey-2 statistiki Blge Birimleri Snflamasna Gre Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas . 73

Sonu ve Deerlendirme .............................................................................................................................. 79 Kaynaka ................................................................................................................................................. 86

ii

TABLO ve HARTALAR

TABLOLAR Sayfa No

Tablo-1: Deiken Listesi .............................................................................................................. 21 Tablo-2: Demografik Gstergeler .................................................................................................. 24 Tablo-3: stihdam Gstergeleri ...................................................................................................... 26 Tablo-4: Eitim Gstergeleri ......................................................................................................... 28 Tablo-5: Salk Gstergeleri .......................................................................................................... 30 Tablo-6: Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri ................................................................. 33 Tablo-7: Mali Gstergeler .............................................................................................................. 37 Tablo-8: Eriilebilirlik Gstergeleri ............................................................................................... 39 Tablo-9: Yaam Kalitesi Gstergeleri ............................................................................................ 41 Tablo-10: Ortak Faktr Varyanslar ............................................................................................... 45 Tablo-11: Temel Bileenlerin z Deerleri ve Varyans Aklama Oranlar ................................. 47 Tablo-12: Deikenlerin Birinci Temel Bileendeki Arlklar .................................................... 48 Tablo-13: llerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas ........................................................... 50 Tablo-14: llerin Gelimilik Gruplar tibaryla Dalm............................................................. 51 Tablo-15: Birinci Kademe Gelimi ller ....................................................................................... 53 Tablo-16: kinci Kademe Gelimi ller ......................................................................................... 56 Tablo-17: nc Kademe Gelimi ller...................................................................................... 59 Tablo-18: Drdnc Kademe Gelimi ller .................................................................................. 63 Tablo-19: Beinci Kademe Gelimi ller ...................................................................................... 67 Tablo-20: Altnc Kademe Gelimi ller ....................................................................................... 70 Tablo-21: Dzey-2 Blgelerinin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Endeks Deeri............................ 74 Tablo-22: Dzey-2 ve Dzey-3 (ller) Blgelerinin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas .... 76

HARTALAR Sayfa No

Harita-1: SEGE-2011 Esas Alnarak Karara Balanan 6 Kademeli Yeni Tevik Sistemi Haritas (15/06/2012 tarihli ve 2012/3305 sayl Bakanlar Kurulu Karar) ................................... 52

Harita-2: Birinci Kademe Gelimi ller ........................................................................................ 55 Harita-3: kinci Kademe Gelimi ller .......................................................................................... 58 Harita 4: nc Kademe Gelimi ller ....................................................................................... 62 Harita-5: Drdnc Kademe Gelimi ller ................................................................................... 66 Harita 6: Beinci Kademe Gelimi ller ........................................................................................ 69 Harita-7: Altnc Kademe Gelimi ller ........................................................................................ 72 Harita-8: Dzey-2 Blgelerinin 4 kademeli Sosyo-Ekonomik Gelimilik Dzeyi ...................... 78

iii

KISALTMALAR

ADNKS Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi

ADSL Asimetrik Saysal Abone Hatt (Asymmetric Digital Subscriber Line)

AVM Alveri Merkezi

BELDES Belediyelerin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi

BTK Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu

BTS Baz Alc stasyonlar (Base Transceiver Stations)

CMDP Cazibe Merkezlerini Destekleme Program

DEM Demografik Gstergeler

EGT Eitim Gstergeleri

EKK Ekonomi Koordinasyon Kurulu

ERI Eriilebilirlik Gstergeleri

GSM Mobil letiim in Kresel Sistem (Global System for Mobile Communications)

GSYH Gayri Safi Yurt i Hasla

GSBH Gayri Safi Blgesel Hasla

GTBA Gl Temel Bileenler Analizi

BBS statistiki Blge Birimleri Snflandrmas

ST stihdam Gstergeleri

KOB Kk ve Orta Boy letmeler

KYDES Kylerin Altyapsnn Desteklenmesi Projesi

KSS Kk Sanayi Sitesi

MAL Mali Gstergeler

MEB Milli Eitim Bakanl

OSB Organize Sanayi Blgesi

SYM lme, Seme ve Yerletirme Merkezi

RYK Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri

TBA Temel Bileenler Analizi

TBB Trkiye Bankalar Birlii

TCDD Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar

TEDA Trkiye Elektrik Datm A..

iv

TPE Trk Patent Enstits

TK Trkiye statistik Kurumu

SAG Salk Gstergeleri

SEGE Sosyo-Ekonomik Gelimilik Endeksi Aratrmas

SGK Sosyal Gvenlik Kurumu

SODES Sosyal Destek Program

SUKAP Belediyelerin Su ve Kanalizasyon Altyap Projesi

UNDP Birlemi Milletler Kalknma Program (United Nations Development Program)

YGS Yksekretime Gei Snav

YKL Yaam Kalitesi Gstergeleri

v

NSZ Ulusal kaynaklarn en yksek ekonomik ve sosyal fayday salayacak ekilde gelitirilmesi ve

blgeler aras dengesizliklerin asgari dzeye indirilmesi, Kalknma Planlarmzn temel amalardan

biridir. Kalknma Planlarmzda belirtilen temel hedefler dorultusunda Bakanlmzca belirli

aralklarla, ayr ayr veya birlikte, ilelerin, illerin ve blgelerin sosyo-ekonomik gelimilik dzeyini

belirleyen almalar yaplmaktadr. Bu almalarda, ekonomik ve sosyal alanlardan seilen ve

gelimilik dzeylerini en iyi biimde yanstabilecek ok sayda deiken kullanlmaktadr.

lelerin, illerin ve blgelerin sosyo-ekonomik gelimilik dzeyindeki farklarn ortaya

konulmas amacn tayan bu aratrmalar; eitli lekteki meknsal birimlerin zaman iinde

geliimlerinin izlenmesini salamasnn yannda, kamu kaynaklarnn tahsisi ve zel sektr

yatrmlarnn ynlendirilmesi ile dier birok alandaki politika ve stratejilerin belirlenmesinde nemli

bir referans nitelii tamaktadr.

Meknsal nitelikli sosyo-ekonomik gelimilik aratrmalarnda illerin ve blgelerin gelimilik

sralamasnn belirlenmesine ncelik verilmitir. Byk abalarla hazrlanan bu alma, sosyo-

ekonomik gelime eilimlerinin karlatrmal ekilde izlenmesine, meknsal farkllamann

llmesine ve bylece blge ve il leklerinde planlama almalarna katk salayacaktr.

Bata Trkiye statistik Kurumu olmak zere, veri temin edilen tm kurum ve kurululara

teekkrlerimi sunarm. Yol gsterici ve ynlendirici katklar nedeniyle Mstear Yardmcs Ahmet

YAMAN ve Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdr Nahit BNGL tebrik ederim.

Aratrmann deiik aamalarnda katkda bulunan Leyla BLEN KAZANCIKa, Adil TEMELe ve

almann teknik danman Prof. Dr. Hseyin TATLIDLe teekkr ederim. Ayrca, aratrmay

zenle tamamlayan rapor mellifleri Blgesel Gelime ve Yapsal Uyum Genel Mdrl zleme,

Deerlendirme ve Analiz Dairesi Bakan Kamil TACI, Planlama Uzman Mehmet Emin ZSAN

ve Planlama Uzman Yardmcs Mustafa Caner MEYDAN kutlarm.

Kemal MADENOLU Mstear

1

GR

Kalknma, genel anlamda bir lkenin ekonomik, sosyal ve kltrel alanda ilerlemesini, kurumsal kapasitesinin glenmesini, insan kaynaklar niteliinin artmasn, evreye duyarlln gelimesini ve

bireysel refahn ykselmesini ifade eden ok boyutlu ve kapsaml bir kavramdr. Gelime, ekonomik

byme, gelir dalm, eitim dzeyi, salk hizmetleri, beslenme dzeyi, iletiim ve kadnn stats

gibi kapsad unsurlar nedeniyle ok boyutlu bir olgudur. alma konusu sosyo-ekonomik gelime,

kii bana gelirin artrlmas eklinde zetlenebilecek ekonomik byme kavramyla birlikte, yapsal

ve insani gelimeyi iine alan sosyal deikenleri de kapsamaktadr.

Son yllarda gelimilik dzeyi, ok sayda ekonomik, sosyal ve kltrel deikenin kullanld

ve corafi bazda mukayese olana salayan sosyo-ekonomik gelimilik endeksleri oluturmak

suretiyle llmekte ve karlatrlmaktadr.

Bu kapsamda lkemizde, illerin ve blgelerin gelimilik dzeylerinin karlatrmal olarak

llmesinde Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas (SEGE) Aratrmalarnn ayr bir yeri

bulunmaktadr. SEGE aratrmas ile illerin ve blgelerin gelimilik sras tespit edilebilmekte, yaplan

kademelenme almalar ile illerin ve blgelerin hangi gelime grubunda yer ald grlebilmekte,

bylece kaynaklarn daha etkin kullanm ve dengeli kalknmann salanmas iin gerekli olan analiz

altyaps salanm olmaktadr.

Bu erevede, Devlet Planlama Tekilat tarafndan 1996 ylnda yaplan SEGE almasnda

Temel Bileenler Analizi (TBA) yntemiyle 76 ilin sosyo-ekonomik gelimilik sralamas yaplmtr.

Bu almada iller farkl gelimilik kademelerine gre 5 ayr gruba ayrlmtr. almada 58 adet

gsterge kullanlm olup, sosyal gstergeler bal altnda demografi, eitim, salk, istihdam, altyap

ve dier refah gstergelerine yer verilmitir. Ekonomik gstergeler altnda ise imalat sanayii, inaat,

tarm ve mali gstergeler bulunmaktadr. Yine TBA yntemiyle 58 adet gstergenin kullanld 2003

yl SEGE almasnda 81 ile ilikin SEGE sralamalar elde edilmi, iller gelimilik endeksine gre

be kademeye ayrlmtr. lelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas Aratrmas (le SEGE)

ise en son 2004 ylnda yaymlanmtr. 32 deiken kullanlarak temel bileenler analizi yntemiyle

elde edilen sonulara gre 872 ilenin greli gelimilik kademeleri belirlenmitir.1

1 le SEGE veri temini ve analizine ilikin teknik almalarn 2013 yl sonu itibaryla tamamlanmas ngrlmektedir.

2

SEGE-2011 almas 2012 ylnda uygulamaya konulan yeni tevik sisteminin meknsal

boyutuna temel oluturmutur. Yeni tevik sisteminde yer alan blgesel tevik uygulamalar, SEGE-

2011 almas kapsamnda retilen il sralamalarn esas almaktadr. Bu ekilde, yatrmclarn yer

seimi kararlar, illerin teknoloji seviyeleri, blgeler aras igc hareketleri gibi ulusal gelimeyi de

dorudan etkileyen pek ok alanda bymenin blgesel kaynaklarn tetikleyecek olan blgesel

teviklerin analitik bir zemine oturmas salanmaktadr.

SEGE-2011 almas kapsamnda, Dnya Bankas, OECD, Birlemi Milletler gibi uluslararas

kurulular tarafndan retilen tm endeksler, veri setleri incelenmi, lkemiz kamu kurum ve

kurulular tarafndan il baznda retilen tm gstergeler analiz edilerek hangi deikenlerin nasl

kullanlmas gerektii deerlendirilmitir. Baz gstergelerde kii bana den deerler dikkate

alnrken, bazlarnda ise ilin lke ierisindeki oran veri olarak kullanlmtr. Bylece, hem ilin

byklk olarak lke ierisindeki arl hem de gelimenin bireysel refaha yansmas alma

kapsamnda gz nnde tutulmutur.

yi bir analiz almasnda nemli olan, konu ile ilgili olabildiince ok deiken kullanmak

deil, birbiriyle tutarl, konunun farkl ynlerini ortaya koyabilen gstergeleri kullanmaktr. Bu itibarla,

SEGE-2011 almasnda gelimenin tm boyutlarn kapsayan, ancak seici ve kendi ierisinde

tekrara dmeyen bir veri seti zerinde allmtr. almada, sosyal ve ekonomik gelimilik

sralamalarnn elde edilmesinde ska kullanlan yntemlerden biri olan Gl Temel Bileenler

Analizi (GTBA) kullanlmtr. Bakanlmz (Devlet Planlama Tekilat Mstearl) tarafndan 1996,

2003, 2004 yllarnda hazrlanan nceki SEGE almalarnda da ayn yntem kullanlmtr.

Yntemin salad endeksleme, standartlatrma ve merkeziletirme gibi ilemler neticesinde bilimsel

ve yansz bir sralama elde edilmitir.

llerin ve Blgelerin Sosyo-Ekonomik Gelimilik Sralamas (SEGE-2011) Aratrmas drt

blmden olumaktadr. almann ilk blmnde GTBA yntemi zerinde durulmutur. kinci

blmde sekiz alt balk altnda kullanlan 61 gsterge incelenmitir. nc ve drdnc blmlerde

illerin ve dzey-2 blgelerinin sosyo-ekonomik gelimilik sralamalar zerinde durularak bunlarn

hangi gstergeler itibaryla gelime kaydettikleri, hangilerinde ise yeterli gelime gsteremedikleri

konusunda tespitlerde bulunulmutur.

3

I. Aratrmann Yntemi

1.1 Temel Bileenler Analizi (TBA) ok deikenli istatistiksel analizde n tane bireye ilikin p tane deiken (zellik)

incelenmektedir. Bu zelliklerden birounun birbiriyle ilikili (baml) ve p saysnn ok byk

olmas analizde sorun yaratmaktadr. Zira ok sayda deikenle almak ilem ykn artrmann

yan sra deikenlerin (yaklak da olsa) bamszl kuraln zedeler. Ayrca bu tr almalarda elde

edilen sonularn yorumunda da baz glkler olabilmektedir. Bilgisayar olanaklarnn ok gelitii

gnmzde ilem yk bir sorun olarak grlmese de, ok sayda deikene ilikin analiz sonularnn

yorumlanmas ve zetlenmesi gerekten zor olabilmektedir. Byle durumlarda bavurulan

tekniklerden en nemlisi Temel Bileenler Analizidir (TBA-Principal Component Analysis). Genel

olarak deikenler arasndaki bamllk yapsnn yok edilmesi ve/veya boyut indirgeme yani

deikenlerin daha az sayda ve belirli temel bileenlerde toplanmas amacyla kullanlan TBA bal

bana bir analiz olduu gibi, baka analizler iin veri hazrlama teknii olarak da kullanlmaktadr.

n birey ve p deikenden oluan veri matrisi Xin p boyutlu uzaydaki durumu

dnlecek olursa, veri matrisi (her birey bir noktay gstermek zere) ok sayda noktadan oluan

bir topluluk (nokta bulutu) olarak ifade edilebilir. Deikenler arasnda tam bamszlk sz konusu

olamayaca iin bulut biiminde ifade edilen geometrik eklin eksenleri birbirine dik olmayacak ve

tanm da yaplamayacaktr. Oysa ki bu noktalar eksenleri birbirine dik bir elipsoid ierisine almak

daha ayrntl ve aklayc bilgi verecektir. Bu amala uygulanan dntrmede, noktalarn eksenler

boyunca sahip olduklar toplam varyanslar deimedii gibi yeni eksenler birbirlerine de dik

olmaktadr.

Harold Hotelling tarafndan nerilen teknikte Xpxn ham veri matrisi dorudan kullanlabildii

gibi Zpxn biiminde ifade edilen standartlatrlm deerler matrisi de kullanlmaktadr. Ham veri

matrisinin kullanlmas durumunda temel bileenlerin bulunmasnda varyans-kovaryans matrisinden,

standartlatrlm veri matrisinin kullanlmas durumunda ise korelasyon matrisinden

yararlanlmaktadr. Olduka farkl sonular verebilen bu iki yoldan hangisinin seilecei konusunda en

nemli belirleyici, verilerin l birimleridir. Eer verilerin (deikenlerin) l birimleri ve

varyanslar birbirlerine yakn ise ayrntl bilgiler ieren varyans-kovaryans matrisinden, deilse

standartlatrma nedeniyle baz ayrnt bilgilerin yitirildii korelasyon matrisinden yararlanlmas

nerilir.

4

1.1.1 Temel Bileenlerin Elde Edilmesi

Deikenlerin l birimlerinin birbirine yakn olmas pratikte pek olaan olamad iin, Temel

Bileenler Analizi almalarnda veri matrisi olarak Xpxn boyutlu ham veri matrisi deil, bunlarn

standartlatrlm deerlerinden oluan Zpxn standartlatrlm deerler matrisi kullanlmaktadr. Bu

durumda yukarda sz edilen dntrme, Tpxp bir dnm matrisi olmak zere,

Y = T Z ...(1.1)

biiminde olmaktadr. Yani bu dntrme sonucunda; birbirleriyle ilikili zij deerlerinden

yararlanlarak, birbirleriyle ilikisiz yij deerlerine ulalmaktadr.

Dntrme sonunda elde edilen Y matrisinin ortalama vektr ve varyans-kovaryans matrisi,

E(Y)=E(TZ)=TE(Z)=0 (1.2)

Var(Y) =TE(ZZ)T=TRT (1.3)

biimindedir. Burada R:pxp boyutlu deikenler aras korelasyon matrisidir. Dntrlm Y

matrisinin vektrlerinin (deiken) birbirlerine dik olabilmeleri iin Var(Y) matrisinin kegen matris

olmas gerekir. Bu matrisin kegenletirilmesinde ok sayda T dnm matrisinin kullanlmas sz

konusudur. Birbirlerinden farkl bu dnm matrislerinden amaca en uygun olannn seilebilmesi

iin y vektrleri zerine baz kstlayclarn konmas gerekir. Bu kstlayclar yledir:

- y vektrlerinin ilki olan y1 yle seilmelidir ki varyans en byk (maksimum) olsun. Yani;

Var(y1) = max

() 2 (1.4)

olmaldr.

- y1 vektrnn bulunmasnda kullanlan t1 vektrnn elemanlarnn kareleri toplam 1 olmaldr.

tt1=1 (1.5)

Bu kstlayclar yardmyla zi vektrnden, dnm sonucu elde edilen y1 vektrnn iinci eleman,

5

y1i = t1zi (1.6)

biiminde bulunur. lk kstlayc nedeniyle y1 vektrnn varyans,

Var(y ) =

() 2 =

() 2 =

...(1.7)

Var(y1)= t1

ZZt1=

olarak bulunur. y1 vektrnn varyans deeri olan Rt1in ikinci kstlaycdan da yararlanlarak en byk yaplmas sz konusudur.

Bu amala,

1= t1Rt1 -1(t1t1-1) (1.8)

fonksiyonu verilen kst altnda zlr. Fonksiyonun t1e gre trevi alnp sfra eitlenecek olursa;

= 2Rt1- 2 1t1 =0 (R- 1I) t1=0 (1.9)

elde edilir. Bu bantda 1 deeri R matrisinin z deeri (eigen value), t1 vektr de R matrisinin z vektr (eigen vector) olarak adlandrlr. z deerleri elde etmek iin ;

|R- I| = 0 (1.10)

biimindeki determinant almndan elde edilen pinci dereceden polinom denklemden p tane

deeri bulunur. R matrisi pozitif tanml ve simetrik olduu iin elde edilecek deerlerin tm

gerek deerler olacaktr. Yukardaki bantdan elde edilen p tane z deer kullanlarak her birine

karlk gelen p tane z vektr elde edilmektedir.

(1.10) nolu bantnn kullanm ile elde edilen j lerden ilkini 1 ve ilgili vektr de t1 olarak

gsterilip,(1.9) nolu bant soldan t1 ile arplacak olursa,

t1Rt1 1t1t1 = 0 (1.11)

6

elde edilir. Buradan (1.5) bants nedeniyle (t1t1=1) eitliinden yararlanlarak t1Rt1 = 1 elde edilir. Sonu olarak;

Var(y1) =Var () = E() ()= 1t1t1= 1 (1.12)

bulunur. Yani y1 deikeninin varyans 1dir. TBAda y1in varyansnn en byk olmasnn

istendiinde 1 deeri j deerleri arasnda en byk deerli olarak seilir. Seilen 1 deerinin

kullanm ile elde edilen t1 vektrne birinci z vektr ad verilmektedir. Birinci z deer 1 ve birinci

z vektr t1 olmak zere; t1 ile standartlatrlm (orijinal) veri matrisi Znin arpmndan elde edilen

y1= t1Z dntrlm vektre de birinci temel bileen ya da birinci skor (sonu) vektr ad verilir.

Ayrca baz kaynaklarda t1 vektr yerine t1 vektr kullanlmakta, varyans arlklarnn katsaylara etki etmesi salanarak sz konusu vektr birinci temel bileen olarak adlandrlmaktadr.

kinci temel bileen y2 bulunurken, y1 vektrnn bulunmasnda kullanlan iki kstlayc yannda nc bir kstlayc da gz nne alnr. Bu kstlayclar,

- y2 vektrnn varyans y1den sonra en byk olsun,

- t2 vektr birim normal bir vektr olsun (t2t2=1),

- y1 ve y2 vektrleri birbirlerine dik olsun (t2t1 =0)

biimindedir. Bu kstlayc yardmyla aadaki bantda verilen,

y2 = t2Z (1.13) vektr bulunacaktr. lk olarak 3nc kstlaycdan,

Kovar(y1y2) =

y1i y2i =

(tz) (tz)

= t1

zizt =t1Rt2 (1.14)

ve Rti= ti iden

t1Rt2= 1t1t2 = 0 (1.15)

sonucuna ulalr. Bu durumda y2 vektrnn varyans,

7

Var(y2) = E (t2Z)2 =

t zzt= t2Rt2 (1.16)

dir. Varyans deeri; t2t2 = 1 ve t1t2 = t2t1 = 0 koullar altnda en byk yaplmak istenirse yine lagranj

arpanlarndan yararlanlr.

2= t2Rt2 2 (t2t2 -1) 1(t2t1-0) = 0 (1.17)

burada 2 ve 1 lagranj arpanlar olmak zere 2 fonksiyonunun t2 ye gre trevi alnp sfra eitlendiinde,

=2Rt2 - 22t2 1t1 = 0 (1.18)

bulunmaktadr.

Bu eitlik, (1.15) bantsndan da yararlanlarak aadaki biimde gsterilir.

2Rt2 - 22t2 1t1 = 2(R- 2I)t2 - 1 t1=0 (1.19)

Bu eitlikte 1t1= c = 0 olmal ki,

(R- 2I)t1=0 (1.20)

eitlii yazlabilsin. nk t1 vektr sfr olamayacandan, bu koulun salanabilmesi iin 1= 0 olmas gerekir. Bu durumda ikinci z deer yine,

| I| = 0 (1.21)

bantsndan elde edilir. Bu sonu (1.18) bantsnda kullanlacak olursa,

Rt2- 2t2= 0 ve (R- 2I)t2 = 0 (1.22)

Yukarda belirtildii gibi elde edilen y2 vektrne ikinci temel bileen, 2t2 deerlerine ise

ikinci temel bileen katsaylar ad verilir. kinci temel bileen, varyans, y1in varyansndan sonra en

byk ve y1 vektrne dik bir vektrdr. Bu biimde devam edilecek olursa, j=1,.,p iin tm j, tj

ve yj deerleri elde edilir. Bu durumda p en kk deere sahip z deer ve yp ise en kk varyansl temel bileendir.

Bulunan z deerlere ilikin olarak;.

j =p=z R (1.23)

j =|R| (1.24)

8

biimindeki iki zelliin varl sz konusudur. nk RTT = TT"#$% R = TT olduu

bilinmektedir. Burada : '*' boyutlu kegen elemanlar ler, kegen d elemanlar sfr olan bir

matristir. Bu durumda;

R =|TT| = |T| |T| = |T| || |T| = || = ,, (1.25)

ve

z R = zTT = zTT = z = 1 , = p (1.26)

olduu gsterilmi olur.

1.1.2 Temel Bileenlerin zellikleri ve Salad Yararlar

Daha nce de deinildii gibi; konumdan bamsz ancak lee baml olan yj vektrlerinin

birok zelliinden istatistiksel analizlerde yararlanlmaktadr. Bu zelliklerden bazlar yle

sralanabilir.

- Gerek ham veri matrisi X ve gerekse de standartlatrlm biimi olan Z matrisinde

deikenler arasnda bamllk sz konusu iken, yj vektrleri birbirinden bamszdr.

Geometrik olarak zj deerleri eik eksenler zerinde bulunmakta iken yj deerleri dik

eksenlere gre elde edilmitir.

- Noktalarn zj eksenlerine gre varyans deiiktir ve eksenler aras kovaryans terimi de

bulunmaktadr. Ancak yj eksenlerinin varyanslar bykten ke doru sraldr. Ayrca

eksenler birbirine dik olduundan, kovaryans terimi yoktur ve noktalarn dalm yalnz

varyansla aklanmaktadr.

- Bu zelliklere ek olarak, eer ilk m tane temel bileen toplam varyansn byk ksmn

aklyorsa geriye kalan p-m tane temel bileen ihmal edilebilir. Bu durumda az bir varyans

(bilgi) kaybyla zerinde allan uzayn boyutu pden mye (m

9

1.1.3 Temel Bileenler Analizinin Gereklilii

TBAnn bamllk yapsn yok etme ve boyut indirgeme amalar iin kullanldndan sz

edilmiti. Z matrisinin deikenleri arasnda tam ya da tama yakn bamszlk olmas durumunda,

bamszlatrma bir ama olmayaca gibi indirgemeden de nemli bir kazan salanamaz. Zira;

R =

z, z, = ZZ = I ...(1.27)

zellii nedeniyle zj lerin yj lere dntrlmesinden de yine birim iliki matrisine ulalacaktr.

Deneysel noktalarn iliki matrisi yukardaki gibi birim ise bu noktalarn p boyutlu uzayda bir kre

oluturduklar sylenir.

Bu krenin eksenleri zj lerin yerine yj ler de olsa durumda nemli bir farkllk olmayacaktr.

Bu nedenle byle bir dntrme ile yj lerin bulunmas gereksizdir. Ayrca tm eksenlerde eit

varyans olduundan, dntrlm zj lerden m tanesinin seilerek boyut indirgenmesi de uygun

deildir. Aslnda deney ya da gzlemlerden elde edilen veriler iin R=I olma olasl sfrdr. O halde

ne gibi durumlarda iliki matrisi birim kabul edilmelidir? Bu konuda H0: R=I hipotezinde belirtildii

gibi Bartlett, tek deikenli analizdeki varyans karl olan genelletirilmi varyans kavramn ve

aadaki testleri nermitir.

2(3 1) 5

(2' + 5)9log||~;(/)() (1.28)

2(3 1) 5

(2' + 11)9log||~;(/)()

Burada R, R matrisinin determinant yani genelletirilmi varyanstr. Kresellik testi olarak bilinen test iin,

H>: R = I

H?: R I (1.29)

hipotezleri kurulmakta ve H0 hipotezinin reddedilmesi durumunda TBAnn kullanlmas

nerilmektedir.

10

1.1.4 Temel Bileen Saysnn Belirlenmesi

TBAy kullanmada nemli iki ama olduu, bunlardan ilkinin deikenler arasndaki

bamllk yapsnn yok edilmesi, ikincisinin ise boyut indirgeme olduu sylenmiti. Bu nedenle, z

deerlerin bulunmasndan sonra m (nemli z deer) saysna karar vermek ok nemlidir. Bu

amala birok yntem gelitirilmitir. Bilinen en basit yntemde (standartlatrlm veri matrislerinin

kullanld durumlarda) birden byk deerli z deerlerin says m says olarak verilmektedir veya

yaklak ayn manta dayanan AB

C

D koulunun saland en kk m deeri nemli

temel bileenlerin says olarak belirlenmektedir.

Bunlar dnda en yaygn kullanlan yntemlerden ilki Anderson tarafndan genel olabilirlik

oranndan yararlanlarak gelitirilmitir (Mardia ve dierleri, 1989).

(3 1) EFG + (3 1)GEFG AB

JKLMNJK

O~;

PLQ(OS)CSO

UCS (1.30)

rneklemdeki denek saysnn ok olmas durumunda kullanlan yntemde

HW: XS = = XS\ = (1.31) H?: XS XS\ hipotezleri kullanlmaktadr. Burada m nemli bulunan temel bileen says, g ise ihmal edilen boyut

saysdr (p=m+g). Ayrca, varyanslarn testine ilikin bir ok test yntemi gelitirilmitir. Bunlardan

bir tanesi de a0 ihmal edilecei dnlen z deerlerin aritmetik ortalamas, g0 yine ayn z

deerlerin geometrik ortalamas olmak zere,

2log = (3 S5

)(' ])log (^_`_

)~b(CS)(C)/

ya da (1.32)

-2log=(n-1)(p-m) log (^_`_

)~b(CS)(C)/

biimindedir. Yukarda verilen testlerde, test istatistik deerinin Ki-kare tablo deerini amas

durumunda H0 hipotezi reddedilmekte ve m says bir artrlarak H0 hipotezi kabul edilinceye kadar

srdrlmektedir.

Bu bilgilerden sonra tekrar (1.25) nolu bantya dnlecek olursa,

R = TT = ,t,t, = R,, = R + R + + R

1 (1.33)

11

biimindeki bu bantda her Rj, R matrisinin bir parasdr. yle ki Rj paras jinci temel bileenin

katksn gstermektedir. Bu durumda, dntrlm verilerin deikenlerini gsteren yj lerden ilk

m tanesi seilecek olursa, bant gereince ilk m tane Rj paras seilmi olur. Bu paralardan,

Rc = R + R + + RX = R,X, (1.34)

R\ = RXS + + R = R Rc

biiminde tanmlanan alt matrislerden Rh alt matrisine yeniden bulunan korelasyon matrisi veya

hipotez iin bulunan matris ad verilir. Rg ise kullanlmayan temel bileenlere karlk gelen kalnt matrisidir. R matrisinin R1,.Rp biiminde yazlmasna Rnin spektral paralanmas (decomposition)

ya da Rnin tayf denir (Tatldil, 2002).

R matrisinin tm paralarnn biliniyor olmas durumunda m saysna karar vermek yine sorun

olarak aratrmacnn karsna kmaktadr. nemli temel bileen says olan mnin belirlenmesinde

Rh matrisinin Rye yakn, Rg matrisinin de elemanlar sfr olan bir matrise (sfr matrisi) eit olmas

dncesinden hareket edilmektedir. Ancak gerek uygulamalarda deil Rg matrisinin tm

elemanlarnn, elemanlarn ortalamasnn sfr olduu durumlarla karlamak bile ok zordur. Bu

nedenle Rg matrisinin elemanlar ortalamalarnn test edilmesinde Bartlett tarafndan nerilen bir

yntem kullanlmaktadr. Kk rneklemler iin kullanl olan bu testte hipotezler;

H0:|Rg|=0 veya HW: XS = = XS\ =

HA:|Rg|0 (1.35)

biimindedir. Kullanlan test istatistii ise,

U\ =efhe(\)h

(kmNn qm)( qmnsN )h

(1.36)

iken,

2(3 1) 5

(2' + 5) D

]9 loguO~;PLQ(OS) (1.37)

12

olarak verilmektedir. Bu testte, Bartlettin test istatistik deeri, ilikin Ki-kare tablo deeri ile

karlatrlmakta ve H0 hipotezi reddedilmise m deeri bir artrlarak hipotez kabul edilinceye kadar

ilemler srdrlmektedir.

Bu yntemler dnda, temel bileen saysn belirlemede baz grafik yntemlerinden de

yararlanlmaktadr. Bunlardan bir tanesi de Cattel tarafndan gelitirilmi olan z deerlerin veya

varyans aklama oranlarnn izimi (screen graph) yntemidir. Bu yntemde varyans aklama

oranndaki hzl d belirlenerek temel bileen saysna karar verilmektedir (Mardia ve ark., 1989).

Deiken saysnn (p) ok byk olmas durumunda analize konu olan orijinal deikenlerden

(nemsiz) bazlarnn belirlenerek ilem d braklmas da gerekebilmektedir (redundancy analysis).

Bu amala temel bileenlerde iki farkl yol izlenmektedir. lk yolda; en kk zdeere karlk gelen

z vektrden balanmak zere nemsizliine karar verilmi olan (p-m) tane z vektrdeki mutlak

deerce en byk katsayl deikenler belirlenerek ayn anda ilem dnda braklmaktadr. kinci

yolda ise sadece pinci zvektrlerdeki en byk katsayl deiken ilem dnda braklmakta, baa

dnlerek yeniden z deer ve z vektrler hesaplanarak ayn ilemler (p-m) kez tekrarlanmaktadr.

Karl Pearson tarafndan 1901 ylnda ilk kez nerilen ve Hotelling tarafndan 1933 ylnda

byk lde gelitirilen TBA davran bilimlerinden ekonomiye kadar ok geni bir alanda

kullanlmaktadr. zellikle son yllarda ok deiik amalarla kullanlma olanaklarnn ortaya kmas

ile TBA uygulamaclarca ok kullanlan testlerden biri olmutur. Nitekim karlk getirme analizi

(correspondence analysis) ve l-ekil belirleme analizi (allometry analysis) temel bileenler zerine

kurulu iki ilgin analizdir. Ayrca TBA, oklu regresyonda oklu balant (multicollinearity) durumunu

gidermede ve ok deikenli regresyonda ise deiken kmelerinde boyut indirgeme amacyla

kullanlmaktadr ki bu kullanm biimi kanonik korelasyona alternatif olmaktadr.

Sonu olarak, klasik TBA ok sayda birbiri ile ilikili deikenin bulunmas durumunda bu

deikenlerden birbirinden bamsz yeni hipotetik ve az sayda deiken (eksen-bileen) elde etmek

amacyla kullanlmaktadr.

Yap itibaryla iliki matrisi (iliki katsaylar) ya da varyans-kovaryans matrisi kullanmas

nedeniyle ok deikenli R Analiz Teknikleri snfnda yer almasna karn, elde edilen hipotetik

deikenler (birimi olmayan skor deerleri) genelde n tane nesnenin bu skor deerlerine gre

sralanmasnda, kmelenmesinde ve snflanmasnda kullanlmaktadr (Mardia ve ark., 1989).

13

Kullanlan algoritmalarn ayn olmas nedeniyle Faktr Analizi ile ayn olduu sanlan ve

bununla kartrlan TBA, kullanm amac nedeniyle Faktr Analizinden ynden ayrlmaktadr. Bu

farkllklardan en nemlisi; Faktr Analizinde kavramsal anlamllkn aranmas; bunu salamak

amacyla dndrme (rotation) tekniklerine bavurulurken, TBAda byle bir sorun olmayp sadece

eksenlerde hangi deikenlerin daha etkili olduklarnn yoruma katlmasdr.

kinci farkllk ise, Faktr Analizinde aklanamayan varyans iin modelde bir hata terimi

ngrlrken, TBAda hata teriminden sz edilmemesidir.

Son olarak, Faktr Analizinde orijinal deikenlerin aklad varyansn (bilgi) hangi faktrler

zerinde ykl olduu incelenirken, TBAda bileenlerin (hipotetik deiken) hangi orijinal

deikenlerin arlkl katklar ile olutuu aratrlmaktadr.

14

1.2 Gl Temel Bileenler Analizi (GTBA)

Genel olarak istatistiksel analizlerde veri kmesindeki kstlar, zerinde allan dalm

hakkndaki varsaymlar ve rnee ait gzlemlerin birbirinden bamszl konusundaki baz zellikler

salanmad iin sorunlar oluabilmektedir. zellikle aykr deerlerin ortaya kard sorunlar

istatistiksel veri analizlerinin salkl sonular vermemesine yol amaktadr. Bu deerlerin nasl

belirlenecei ve olumsuz etkilerinin giderilmesi istatistikte uzun yllar inceleme konusu olmutur.

Veri kmesinde dierlerinden ok farkl olan ve elde edilecek kestirim sonularn etkileyen

gzlem deerlerine aykr ya da sapan deer (outlier) ad verilmektedir. Verilerin derlenmesi

aamasnda gzleme, kaydetme hatalarnn neden olabilecei dikkate alnmayan baz etkenlerin

etkisinden veya doal rastlantsallktan meydana gelebilen aykr deerler, analizde kullanlan modele

ait varsaymlara kukuyla baklmasna neden olur. zellikle de normal dald varsaylan veri

kmesinde model zerinde ciddi sorunlar yaratabilmektedir.

TBAnn kullanlabilmesi iin eldeki verilerin sreklilik, simetriklik ve normal dalmllk

koullarn salamas gerektii yukarda belirtilmiti. Bu koullarn (varsaym) salanmamas

durumunda; rnein verinin (data) saa ya da sola arpk olmas, veride aykr ya da sapan deerler

(outliers), u deerler (extreme values) olmas durumlarnda salkl sonular vermeyen klasik TBA

yerine son yllarda GTBA teknikleri kullanlmaya balanmtr (Maronna ve ark., 2006).

Kestirim deerleri istatistik varsaymlarnn salanmamasndan pek fazla etkilenmiyorsa bu tr

istatistiklere gl (robust) istatistik, kullanlan yntemlere gl kestirim yntemleri, bu tr

varsaymlardan etkilenmeksizin salam kestirim yaplmasna gl kestirim (robust estimation) ve

elde edilen kestirim deerlerine ise gl kestirici (robust estimator) ad verilmektedir.

GTBAda iki farkl yol izlenmektedir. Bu yollardan ilkinde bir arlk parametresi kullanlarak,

deikenlerin ortalamalarna yakn gzlem deerlerine fazla, ortalamalardan farkl (uzak) gzlem

deerlerine ise az arlk deeri verilerek varyans-kovaryans matrisinin hesaplanmas yaplmakta, ikinci

yolda ise veri matrisindeki orijinal deerler yerine eitli biimlerde standartlatrlm ya da

normlandrlm deerler kullanlmaktadr. Bu iki yolda da aykr deerlerin etkisinin azaltlmas, daha

salkl ve gereki kestirim deerlerinin elde edilmesi amalanmaktadr.

15

GTBA, farkl dntrme yntemleri denenerek yoruma uygun sonular elde edilmesine

olanak tand iin birok aratrmac tarafndan benimsenirken, kullanlan verilerin orijinalliini

zedelemesi nedeniyle baz aratrmaclar tarafndan da eletirilmektedir.

GTBA konusundaki ilk almalar Maronna (1976) tarafndan yaplm olmakla birlikte, bu

konudaki kapsaml almalarn Campbell (1980) tarafndan gl kestiriciler kullanlarak aykr

deerlerden etkilenmeyen temel bileenlerin elde edilmesi ile balad kabul edilmektedir. Bu

almada aykr deerlerin etkisini ortadan kaldracak biimde rneklem varyans-kovaryans matrisinin

bulunmas zerinde durulmutur.

Bu almann ardndan Li ve Chen (1985) ok deikenli verilerin bir doru ya da dzlem

zerindeki dorusal projeksiyonlar yardm ile orijinal verilerin yapsn ortaya koymaya ynelik olarak

gelitirilmi olan Projection Pursuit (PP) yntemine dayal bir zm nermilerdir. PP ynteminin

kullanm amac veri kmesi hakknda en fazla bilgiyi aa karacak en kk boyutlu izdmn

bulunmasdr. Bu yolla, en byk gl leklemeye sahip izdm alnm gzlemlerin dorultusu

belirlenmekte olup, gerek veri kmesinde ok etkili olan aykr deerlerin etkilerinin izdmleri

kullanlarak, bu aykr deerler belli lde azaltlmaktadr (Yaycl, 2006).

Klasik TBAda olduu gibi GTBAda da deikenler arasndaki iliki dzeyinin ortaya

konmasnda korelasyon matrisinden mi yoksa varyans-kovaryans matrisinden mi hareket edilecei

sorunu ile karlalmaktadr. Burada da yine deikenlerin lekleri ayn ya da yakn ise (ratio-oran

deerleri gibi) varyans-kovaryans matrisinin kullanlmas, deikenler farkl lekli ise korelasyon

matrisinin kullanlmas gerekmektedir. Bu iki farkl seimin de avantaj ve dezavantajlar vardr.

Korelasyon matrisi, farkl lekler olmas durumunda deikenler arasnda ortak payda oluturup

yorumu kolaylatrrken deikenlerin zel durumlarndan kaynaklanan ayrnt bilgiyi

maskelemektedir. Varyans kovaryans matrisi, veriler arasndaki ilikiyi ayrntl verirken; varyans

deerlerinin 0 ila (+) sonsuz, kovaryans deerlerinin ise () sonsuz ila (+) sonsuz arasndaki tm

deerleri alabilmesi nedeniyle yorumlamada glk ekilebilmektedir.

GTBAda kullanlan pek ok veri hazrlama yntemi bulunmaktadr. Bu ksmda GTBAda

yaygn kullanlan baz yntemlerden ksaca sz edilecektir. (Yazar ve ark., 2009; Yaycl, 2006) En

yaln ifade ile GTBAda, gzlem deerlerine farkl arlk deerleri verilmek suretiyle ya da orijinal

verilerin endeksleme, merkeziletirme, standartlatrma ve normalletirme teknikleri kullanlarak,

verilerin (zellikle) normallik kouluna yaklatrlmas ve aykr veya u deerlerin etkilerinin

16

azaltlmas amalanmaktadr. Bir baka ifade ile GTBAda verilere ilikin dntrmeler yaplarak

varyans-kovaryans matrisinde ve korelasyon matrisinde baz deiiklikler yaplarak klasik TBA

yntemi uygulanmaktadr. Bu amala (TBAda gl kestiriciler elde etmek iin) yaplan almalar

genel olarak iki ana balk altnda toplanmaktadr. Bunlar;

TBAda kullanlan varyans-kovaryans ve korelasyon matrisinin gl kestiricileri elde edilerek

klasik TBA yntemleri izlenmektedir.

Karakteristik kk ve vektrlerin (zdeer ve zvektrler) gl kestiricileri elde edilerek, bu

kestiricilerden bazlar varyans-kovaryans ve korelasyon matrisinin gl kestiricilerinin elde

edilmesinde kullanlmaktadr.

Bu yntemlerde;

d = {(x a)S(x a)}/ (1.38)

biimindeki Mahalanobis uzaklk fonksiyonu kullanlmaktadr.Burada xi gzlem vektrn, a konum

parametresi ( ortalama vektr), S* ise yaylma parametresi (varyans-kovaryans matrisi) olup aadaki

eitlikler kullanlarak elde edilmektedir (Campbell,1980; Flury,1998; Yazc, 2006).

a = w(d)

()N (1.39)

S = [][]N

(1.40)

Bu eitliklerde w arlk deerlerini, {()} bir adm fonksiyonunu gstermekte olup,

gelitirilmi olan konum ve yaylma parametrelerinin gl kestiricilerinden bazlar aada verilmitir

(Yaylac, 2006).

MLT Algoritmas: Maronna (1976) gelitirilmi olan algoritmada aadaki eitlik

kullanlmaktadr.

w(d) =S

S = w"d (1.41)

Burada v oklu t dalmna ait serbestlik derecesi olup, v genellikle bire eittir. Eitlikte p deiken saysn gstermekte olup {()} = 1/3 dir (Flury, 1998).

17

HUB Algoritmas: Huber tarafndan 1964 ylnda gelitirilmi olan algoritmada aadaki

eitliklerden yararlanlmtr.

^() = 1 , (1.42)

= 11 , >

={^()} (1.43)

Burada = bW olup ise yansz ortalama tahmini yapmak iin kullanlan bir dzeltme terimidir.

CAMPBELL Algoritmas: Campbell tarafndan 1980 ylnda gelitirilmi olan algoritmada

aadaki eitliklerden yararlanlmtr.

() = , D

=D *'

( D) , > D (1.44)

Eitlikte D = ' + /2 olup, bu deerlerden yararlanlarak,

^() = {()}/

() = {^()} (1.45)

{()} = {()} -1

eitlikleri elde edilmitir (Campbell, 1980).

TBAda gl kestiriciler elde etmek iin gelitirilmi olan bu algoritmalarn yan sra kullanlan

pek ok dnm de bulunmaktadr. Aykr deerlerin etkilerini, belli lde azaltmak amacyla

kullanlan bu dnmlerden en nemlileri;

(i) Medyan Merkeziletirme (ii) SN-Standartlatrma (iii) Medyan Normalletirme (iv) SN-Normalletirme (v) Endeksleme

biiminde sralanmaktadr. X veri matrisini, xij , i inci gzleme ilikin j inci deiken deerini

gstermek zere bu dnmler aadaki biimde ifade edilmektedir.

18

Medyan Merkeziletirme

xij* )( jij xmedyanx (1.46)

SN-Standartlatrma

jijiSN xxmedyanmedyan )1926,1( (1.47)

Medyan Normalletirme

xij* )(/))(( jjij xmedyanxmedyanx (1.48)

SN-Normalletirme

xij SNSNijx /)(* (1.49)

ok sk kullanlan bu tekniklerin yan sra son yllarda UNDP tarafndan nsani Gelime Endeksi

(Human Development Index) almalarnda da kullanlan, orijinal verilerden (Taksonomi

ynteminde olduu gibi) endeks deerlere ulama ve endeks deerlerinden elde edilen korelasyon

matrisini kullanarak GTBA uygulama ok yaygnlamtr (Uygur ve Yldrm, 2011).

Endeksleme ( Boyut Endeksi - Dimension Index)

xij*= (xij - xjmin)/( xjmax- xjmin) = (xij - xjmin)/(xjrange) (1.50)

19

2. SEGE-2011 almasnda Kullanlan Gstergeler

SEGE-2011 almasnda kullanlan tm gstergeler 81 il baznda olup, bunlarn bir blm

illerin Trkiye genelindeki durumunu yanstan say ya da oran deerleri, bir ksm ise ildeki bireylerin

durumlarn yanstan oran ya da kii bana deer biimindeki gstergelerdir. SEGE-2011

almasnda sekiz balk altnda 61 gstergeden yararlanlmtr. Bu alma, SEGE-2003

almasnda kullanlan veri setine yakn bir veri seti kullanmakla birlikte bire bir karlatrma

yaplmas uygun olmayacaktr. Zira lkemizin son 10 ylda geirdii ekonomik deiim ve dnm

sreci, teknolojik gelimenin sosyo-ekonomik gelimede arln iyice hissettirmesi, eriilebilirlik ve

evreye duyarlln neminin artmas gibi nedenlerle bu almada veri setinin gncellenmesi

kanlmaz olmutur.

OECDnin blgesel gelime alannda pek ok aratrmas bulunmaktadr. Kurulu tarafndan

blgelerin karlatrlmas amacyla endeksleme almalar da yaplmaktadr. OECD tarafndan, ye

lkelerde bulunan 362 blge iin oluturulan bileik endeks almasnda2, balk altnda 51

gsterge belirlenmi, ancak veri kst nedeniyle 22 gsterge kullanlarak endeks oluturulmutur. Bu

balktan ilki olan rekabetilik altnda 10 deiken bulunmaktadr. Gelir, istihdam, demografi ve

patent says gibi konular rekabetilik altnda ele alnmtr. Alt-balklardan ikincisi sosyal iermedir.

Bu balk altnda sekiz gsterge bulunmaktadr. Sosyal ierme ierisinde fertlerin eitim, salk ve

ulatrma imknlar ile istihdam piyasasna eriimi gibi hususlarn n planda olduu grlmektedir.

nc alt-balk olan evresel srdrlebilirlik bal altnda ise hava kirlilii ve zel ara

kullanmna ilikin drt deiken kullanlmtr. Sz konusu deikenler SEGE-2011 almasnda da

gz nnde bulundurulmutur.

Son dnemde OECDnin zerinde nemle durduu hususlardan birisi de bireysel refah

seviyesinin llmesidir. Blgesel dzeyde yoksullua ilikin gsterge seti gelitirilmesi, yaam kalitesi

ierisinde evresel gstergelerin nemi, bykehirlerde ylma ekonomilerinin salad faydalar ile

sosyal dlanma, evre kirlilii, trafik gibi negatif unsurlarn yaplan analizlere dhil edilmesi

OECDnin tartma konular arasndadr (OECD, 2011b). Bu erevede, SEGE-2011 almasnda

Yaam Kalitesi Gstergeleri bal altnda yeni bir gsterge grubu belirlenmitir. SEGE-2003

almasnda Dier Refah Gstergeleri bal altnda be gsterge bulunurken SEGE-2011

almasnda dokuz gstergeye yer verilmitir. 2 Bu alma ile rekabetilik, sosyal ierme ve evresel srdrlebilirlik gstergeleri kullanlarak, OECD Blgeleri iin tek bir endeks oluturulmutur. (OECD, 2011a)

20

SEGE-2011 almasnda kullanlan gsterge seti yeni blgesel gelime teorilerine de uyumlu

ekilde seilmitir. sel byme teorilerinin kalknmann ve iktisadi bymenin aklanmasnda

giderek nem kazanmasnn bir sonucu olarak, blgesel insan kaynaklar ve yenilikilik kapasitesini

len gstergelerin kullanlmas gerei ortaya kmtr. Bu nedenle, SEGE-2011 almasnda marka

ve patent bavuru saylar, GSM ve ADSL abonelii ile yksekrenim gren nfus, yksek lisans ve

doktora sahibi nfus gibi isel potansiyeli gsteren deikenler kullanlmtr. Deiken seiminde

lekleri ve yatrm tutarlar byk olan, ancak yaps ve zellikleri itibaryla o ilin sosyal ve ekonomik

gelimilik dzeyine kstl etkisi olan byk tesislerin durumu (r: hidroelektrik santraller gibi) da

dikkate alnmtr.

Yeni gsterge setinin avantajlarndan birisi de srekli gncellenen verilere dayanmasdr.

SEGE-2003 almasnda kullanlan verilerin ounlukla genel nfus saymna dayanmas veri

gncellemesi konusunda skntlara neden olmutur. Ancak yeni veri setindeki pek ok deiken

TKin Adrese Dayal Nfus Kayt Sisteminden (ADNKS) yllk bazda elde edilebilmektedir. Keza,

Milli Eitim Bakanl, Salk Bakanl, Trkiye Bankalar Birlii, Sosyal Gvenlik Kurumu gibi bu

almaya veri girdisi salayan kurum ve kurulular da gncel ve dzenli biimde veri salamaktadr.

21

Tablo-1: Deiken Listesi

Veri Kayna Yl Birimi Dnemi

SEGE-2003'te Kullanld

m? Demografik Gstergeler

1 Nfus Younluu TK 2010 km2/Kii Yllk Evet

2 Yaa zel Dourganlk Oran (15-49 ya) TK 2010 Binde Yllk Evet

3 Gen Baml Nfus Oran (0-14 ya) TK 2010 Yzde Yllk Hayr

4 Net G Hz TK 2010 Binde Yllk Hayr

5 ehirleme Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet

stihdam Gstergeleri

1 sizlik Oran TK 2010 Yzde Yllk Hayr

2 gcne Katlma Oran TK 2010 Yzde Yllk Hayr

3 alma andaki Nfusun (15 - 64 ya aras) Toplam Nfus erisindeki Oran TK 2010 Yzde Yllk Hayr

4 malat Sanayi stihdamnn Sigortal stihdam indeki Oran SGK 2010 Yzde Yllk Hayr

5 Sosyal Gvenlik Kapsamndaki Aktif alanlarn Toplam Nfusa Oran SGK 2010 Yzde Yllk Hayr

6 Ortalama Gnlk Kazan SGK 2010 TL Yllk Hayr

7 Ortalama Gnlk Kazan - Kadn SGK 2010 TL Yllk Hayr

8 stihdam Oran TK 2010 Yzde Yllk Hayr

Eitim Gstergeleri 1 Okuryazar Nfus Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet

2 Okuryazar Kadn Nfusunun Toplam Kadn Nfusuna Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet

3 Genel Ortaretim Net Okullama Oran MEB 2009-2010 Yzde Yllk Evet

4 Mesleki ve Teknik Liseler Okullama Oran MEB 2009-2010 Yzde Yllk Evet

5 lin YGS Ortalama Baar Puan SYM 2010 Ort. Puan Yllk Hayr

6 Yksek Okul veya Faklte Mezunu Nfusun 22+ Ya Nfusa Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet

Salk Gstergeleri 1 Yz Bin Kiiye Den Hastane Yatak Says Salk Bakanl 2010 Yzbinde Yllk Evet

2 On Bin Kiiye Den Hekim Says Salk Bakanl 2010 Onbinde Yllk Evet

3 On Bin Kiiye Den Di Hekimi Says Salk Bakanl 2010 Onbinde Yllk Evet

4 On Bin Kiiye Den Eczane Says Trkiye Eczaclar Birlii 2010 Onbinde Yllk Evet

5 Yeil Kart Sahibi Nfusun l Nfusuna Oran SGK 2009 Yzde Yllk Evet

22

Tablo-1: Deiken Listesi (devam-1)

Veri Kayna Yl Birimi Dnemi

SEGE-2003'te Kullanld

m? Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri

1 l hracatnn Trkiye indeki Pay TK, Ekonomi Bakanl 2010 Yzde Yllk Hayr

2 Kii Bana Den hracat Tutar TK, Ekonomi Bakanl 2010 Bin ABD Dolar Yllk Evet

3 malat Sanayi yerlerinin Trkiye indeki Pay SGK 2009 Yzde Yllk Evet

4 malat Sanayi Kaytl yeri Oran SGK 2009 Yzde Yllk Hayr

5 Kii Ba malat Sanayi Elektrik Tketimi TK,TEDA 2009 MW/h Yllk Evet

6 Organize Sanayi Blgesinde retim Yaplan Parsellerin Trkiye indeki Pay Bilim, Sanayi ve

Teknoloji Bakanl

2010 Yzde Yllk Hayr

7 Kk Sanayi Sitesi yeri Saysnn Trkiye indeki Pay Bilim, Sanayi ve

Teknoloji Bakanl

2010 Yzde Yllk Evet

8 Yeni Kurulan irketlerin Toplam Sermayesinin Trkiye indeki Pay TK 2009 Yzde Yllk Hayr

9 On Bin Kiiye Den Yabanc Sermayeli irket Says Ekonomi Bakanl 2010 Onbinde Yllk Hayr

10 Yz Bin Kiiye Den Marka Bavuru Says TPE 2010 Yzbinde Yllk Hayr

11 Yz Bin Kiiye Den Patent Bavuru Says TPE 2010 Yzbinde Yllk Hayr

12 Yksek Lisans ve Doktora Sahibi Nfusun 30+ Ya Nfusa Oran TK 2010 Onbinde Yllk Hayr

13 Krsal Nfus Bana Den Tarmsal retim Deeri TK 2009 TL Yllk Evet

14 Turizm Yatrm-letme ve Belediye Belgeli Yatak Saysnn Trkiye indeki Pay TK, Kltr ve

Turizm Bakanl 2009 Yzde Yllk Hayr

15 Tevik Belgeli Yatrm Tutarnn Trkiye erisindeki Pay Ekonomi Bakanl 2009-2011 Yzde Dnemsel Evet

Mali Gstergeler 1 ldeki Banka Kredilerinin Trkiye indeki Pay TBB 2010 Yzde Yllk Evet

2 ldeki Tasarruf Mevduatnn Trkiye indeki Pay TBB 2010 Yzde Yllk Hayr

3 Kii Bana Den Banka Mevduat Tutar TBB ve TK 2010 Bin TL Yllk Evet

4 Bin Kiiye Den nternet Bankaclnda Aktif Bireysel Mteri Says TBB 2011 Binde lk Kez

Yaymland Hayr

5 Bin Kiiye Den nternet Bankaclnda Aktif Kurumsal Mteri Says TBB 2011 Binde lk Kez

Yaymland Hayr

6 Kii Bana Den Bte Gelirleri Maliye Bakanl 2010 Bin TL Yllk Evet

7 l Vergi Gelirinin Trkiye indeki Pay Maliye Bakanl 2010 Yzde Yllk Hayr

Eriilebilirlik Gstergeleri

1 Krsal Kesim Asfalt-Beton Ky Yolu Oran TK 2010 Yzde Yllk Evet

2 lin En Yakn Havaalanna Uzakl DHM 2008 Yzde Dzensiz Hayr

23

Tablo-1: Deiken Listesi (devam-2)

Veri

Kayna Yl Birimi Dnemi SEGE-2003'te

Kullanld m?

Eriilebilirlik Gstergeleri

3 Hane Bana Genibant Abone Says BTK 2008 ADSL/Hane Yllk Hayr

4 Kii Bana Den GSM Abone Says BTK 2008 GSM/Kii Yllk Hayr

5 lin Otoyol ve Devlet Yollarna Gre yk-km Deerleri TCK 2010 Ton/km. Yllk Hayr

6 Toplam Demiryolu Hattnn Yzlme Oran TK 2010 km/km2 Yllk Hayr

Yaam Kalitesi Gstergeleri

1 Bin Kiiye Den AVM Brt Kiralanabilir Alan Oran AVM Dernei 2010 Binde Yllk Hayr

2 Kanalizasyon ebekesi ile Hizmet Verilen Belediye Nfusunun Toplam Belediye Nfusuna Oran TK 2008 Yzde Yllk Hayr

3 Kii Ba Mesken Elektrik Tketimi TEDA 2009 MWh Yllk Evet

4 On Bin Kiiye Den zel Otomobil Says TK 2010 Binde Yllk Evet

5 Kkrtdioksit (SO2) Ortalama Deeri TK 2009 SO2 Ort. Deeri Yllk Hayr

6 Partikler Madde (Duman) Ortalama Deeri TK 2009 Partikler

Madde Ort. Deeri

Yllk Hayr

7 Sosyal Gvenlik Kapsam Dnda Kalan Nfusun Toplam Nfusa Oran SGK 2009 Yzde Yllk Hayr

8 Yz Bin Kiiye Den Ceza nfaz Kurumuna Giren Hkml Says TK 2008 Yzbinde Yllk Hayr

9 Yz Bin Kiiye Den ntihar Vakas Says TK 2009 Yzbinde Yllk Hayr

Deiken Says: 61

24

2.1 Demografik Gstergeler

Demografik gstergeler illerin gelimilik dzeyini belirleyen ve yanstan olduka nemli

gstergelerdir. Zira nfus younluunun ok yksek olduu yerleim birimleri cazibe merkezleri

olduu iin bu blgelere dardan youn bir g olmakta ve bu durum da doal olarak ehirleme

orann ykseltmektedir. te yandan yksek bamllk oran ise retime katlan birey saysn azaltt

iin gelimilii olumsuz ynde etkileyen bir zelliktir. SEGE-2011 almasnda be demografik

gsterge dikkate alnmtr. Bunlarn tanesi SEGE-2003 almasndaki gstergelerle ayn olup

SEGE-2003 almasndaki dier gstergenin verdii bilgilere yaknsamak zere iki farkl gsterge

eklenmitir.

Demografik gstergeler kapsamnda SEGE-2003 almasnda yer verilen Toplam Nfus

gstergesi, baz illerdeki deerlerin ok byk olmas nedeniyle gstergenin dier birok demografik

gstergenin etkisini maskeleyip azaltt iin; Yllk Ortalama Nfus Art Hz gstergesi tad

bilgiler asndan byk lde Net G Hz gstergesi ve Yaa zel Dourganlk Oran (15-

49) gstergeleri ile yksek korelasyona sahip olduu iin; Ortalama Hane Halk Bykl

gstergesi ise TK tarafndan retilmedii iin analize dahil edilmemitir.

almada kullanlan demografik gstergeler aada aklanmtr.

Tablo-2: Demografik Gstergeler

Kod Demografik Gstergeler

DEM 1 Nfus Younluu

DEM 2 Yaa zel Dourganlk Oran (15-49 ya)

DEM 3 Gen Baml Nfus Oran (0-14 ya)

DEM 4 Net G Hz

DEM 5 ehirleme Oran

- Nfus Younluu: TK tarafndan yllk olarak retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin

olup kii/km2 olarak ifade edilmekte ve nfus younluk deerinin yksek olmas ilin

ekonomik potansiyelinin yksek olduuna iaret ettii iin sonucu pozitif ynde etkilemesi

beklenmektedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda da yer almtr.

- Yaa zel Dourganlk Oran (15-49 ya): 2010 ylna ilikin olan bu gsterge binde say

olarak ifade edilmektedir. Dourganlk oran deerinin yksek olmas, ilin sosyo-kltrel ve

25

ekonomik potansiyelinin dk olduuna iaret ettii iin sonucu negatif etkilemektedir. Bu

gsterge, SEGE-2003 almasnda da Dourganlk Hz olarak yer almtr.

- Gen Baml Nfus Oran (0-14 ya): TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010

ylna ilikin olup, yzde olarak ifade edilmektedir. Oran deerinin yksek olmas, il

nfusunun nemli bir blmnn gen olmas nedeniyle igc ierisinde yer almamas bu

nedenle ilin ekonomik potansiyelinin olumsuz etkilenmesi anlamna geldii iin sonuca

negatif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

- Net G Hz: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ait olup, binde say

olarak ifade edilmektedir. Bu orann yksek olmas ilde istihdam bata olmak zere, eitim,

sosyal yaam gibi koullarn iyi olmasndan dolay dier illerden g almas anlamna

geldiinden bu gstergenin sonuca etkisinin pozitif olmas beklenmektedir. Bu gstergenin

daha kapsayc ekli, SEGE-2003 almasnda Yllk Ortalama Nfus Art Hz olarak

verilmitir.

- ehirleme Oran: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin olup, yzde

olarak ifade edilmektedir. Yksek bir ehirleme oran, o ilde yaayanlarn krsal kesime

nazaran daha gelimi olan kentlerde ikamet ettikleri, katma deerin dk olduu tarm

sektrnden ziyade katma deerin daha yksek olduu sanayi ve hizmetler sektrlerinde

faaliyette bulunduklar anlamna geldii iin sonuca etkisi pozitif olan bir gstergedir. Bu

gsterge SEGE- 2003 almasnda da yer almtr.

2.2 stihdam Gstergeleri

Bilindii gibi lkelerin olduu kadar blge ve illerin ekonomik gleri, kalknmlk dzeyleri

yarattklar katma deerin bykl ile olduka ilintilidir. stihdam piyasasna ilikin veriler de bu

durumu ortaya koyan nde gelen gstergelerdir. Bu nedenle SEGE almalarnda istihdama ilikin

gstergeler arlkl olarak kullanlmaktadr. SEGE-2003 almasnda istihdama ilikin yedi gsterge

kullanlm iken, SEGE-2011 almasnda sekiz gstergeden yararlanlmtr.

Kullanlan gstergelerden sadece bir tanesi (malat Sanayi stihdamnn Sigortal stihdam

inde Oran) SEGE-2003 almasnda kullanlan gsterge ile benzer olup dier yedi deiken

farkldr. Bunun nedeni, 2003 yl SEGE almasnda kullanlan istihdam deikenlerinin 2000 yl

26

Genel Nfus Saymndan elde edilmesinden, 2010 ylnda ise nfus saym yaplmamasndan ileri

gelmektedir. SEGE-2011 almasnda kullanlan deikenler aadadr.

Tablo-3: stihdam Gstergeleri

Kod stihdam Gstergeleri

IST 1 sizlik Oran

IST 2 gcne Katlma Oran

IST 3 alma andaki Nfusun (15 - 64 ya aras) Toplam Nfus erisindeki Oran

IST 4 malat Sanayi stihdamnn Sigortal stihdam indeki Oran

IST 5 Sosyal Gvenlik Kapsamndaki Aktif alanlarn Toplam Nfusa Oran

IST 6 Ortalama Gnlk Kazan

IST 7 Ortalama Gnlk Kazan - Kadn

IST 8 stihdam Oran

- sizlik Oran: TK tarafndan yllk ve eyrek dnemlik olarak retilen bu gsterge 2010

ylna ilikin olup, yzde olarak ifade edilmekte ve isizlik oran deerinin yksek olmas ilin

ekonomik potansiyelinin, igc piyasasnn etkin olmad anlamna geldii iin sonuca

negatif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

- gcne Katlma Oran: TK tarafndan yllk ve dnemlik olarak retilen bu gsterge

2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. gcne katlma orannn yksek

olmas ildeki retim isteinin ve dolaysyla ekonomik faaliyetlerin yksek olduu anlamna

geldii iin sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer

almamtr.

- alma andaki Nfusun (15 - 64 ya aras) Toplam Nfus erisindeki Oran:

TK tarafndan yllk ve dnemlik olarak retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde

olarak ifade edilmektedir. alma andaki Nfusun (15 - 64 ya aras) Toplam Nfus

erisindeki Orannn yksek olmas ilin igc potansiyelinin yksek olduu anlamna

geldiinden sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda

yer almamtr.

- malat Sanayii stihdamnn Sigortal stihdam indeki Oran: SGK tarafndan yllk

retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Bu gstergeyle

ilde sanayi retiminin nispi gc ile cretli ve dzenli alanlarn nispi arl, dier bir

27

ifadeyle ilin retim gc ortaya konulmaktadr. Bu durum, Trkiye gibi sanayileme

evresindeki bir lkede olumlu olarak grlebilir. Gelimi lkelerde hizmet sektr GSYHye

balca katk salayan sektr olurken lkemizde sanayi sektrnn katma deere olan katks

illerin gelimesinde nemli bir unsurdur. Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda yer alan

Sanayi kolunda alanlarn Toplam stihdama Oran gstergesi ile benzer nitelik

tamaktadr.

- Sosyal Gvenlik Kapsamndaki Aktif alanlarn Toplam Nfusa Oran: SGK

tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna aittir. Sosyal Gvenlik Kapsamndaki Aktif

alanlarn Nfusa Oran deerinin yksek olmas ilde kaytl istihdamn yaygn olduunu

gstermektedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

- Ortalama Gnlk Kazan: SGK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna ilikin

olup gnlk TL olarak ifade edilmektedir. Ortalama Gnlk Kazan deerinin yksek olmas

ilde katma deerin yksek olduu sektrlerde kaytl istihdamn yaygn ve igc niteliinin

yksek olduu anlamna geldii iin sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge

SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

- Ortalama Gnlk Kazan - Kadn: SGK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna

ilikin olup gnlk TL olarak ifade edilmektedir. Ortalama Gnlk Kazan-Kadn deerinin

yksek olmas, ilde katma deerinin yksek olduu sektrlerde kadnlarn istihdam edildiini

gstermektedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

- stihdam Oran: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde

olarak ifade edilmektedir. stihdam orannn yksek olmas ilde kaytl almann yaygn

olduu, igc piyasasnn canl olduu, ilin retim gcnn ve ekonomik potansiyelinin

yksek olduu anlamna geldii iin sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge

SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

SEGE-2003 almasnda yer alan ancak SEGE-2011 almasnda yararlanlamayan

gstergeler Tarm Kolunda alanlarn Toplam stihdama Oran, Ticaret Kolunda

alanlarn Toplam stihdama Oran, Mali Kurumlar Kolunda alanlarn Toplam stihdama

Oran, cretli alanlarn Toplam stihdama Oran, cretli alan Kadnlarn Toplam

stihdama Oran, verenlerin Toplam stihdama Oran biimindedir. Bu gstergelerin 2011 yl

28

almasnda olmamasnn nedeni yukarda da ifade edildii gibi, 2010 ylnda nfus saym

yaplmamasndan dolay veri bulunmamasdr.

2.3 Eitim Gstergeleri

Yeterli dzeyde ekonomik kalknmann salanabilmesi katma deerin yksek olduu sanayi ve

hizmet sektrlerinde faaliyet gsteren igcnn youn olmasn, bunun iin de eitimli, nitelikli

igc stokunun mevcudiyetini gerekli klmaktadr. Bu erevede, eitim ekonomik kalknma iin

zorunluluk iken, sosyal adan eitim birey iin daha yksek gelirli dzenli bir i, kltrel zenginlik,

sosyalleme ve refah dzeyi anlamna gelmektedir.

Gelime ve kalknmann llmesine ilikin birok almada olduu gibi SEGE-2011

almasnda da SEGE-2003 almasna benzer biimde eitim gstergelerine zel nem verilerek

alt gstergeden yararlanlmtr. Kullanlan gstergelerden be tanesi SEGE-2003 almasnda

kullanlanlarla ayn olup, YGS l Ortalama Baar Puanlar gstergesi lkokullarda Okullama

Oran gstergesinin yerini almtr.

Ayrca Okulncesi Net Okullama Oran (3-5 Ya Aras) gstergesinin de SEGE-2011

almasnda kullanlmas dnlm, ancak okulncesi eitimin lke genelinde tam anlamyla

yaygnlamam olmas ve baz iller iin bo gzlem deeri bulunmas nedeniyle, bu gsterge analiz

dnda braklmtr. SEGE-2011 almasnda kullanlan gstergeler unlardr:

Tablo-4: Eitim Gstergeleri

Kod Eitim Gstergeleri

EGT 1 Okuryazar Nfus Oran

EGT 2 Okuryazar Kadn Nfusunun Toplam Kadn Nfusuna Oran

EGT 3 Genel Ortaretim Net Okullama Oran

EGT 4 Mesleki ve Teknik Liseler Okullama Oran

EGT 5 lin YGS Ortalama Baar Puan

EGT 6 Yksek Okul veya Faklte Mezunu Nfusun 22+ Ya Nfusa Oran

- Okuryazar Nfus Oran: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup

yzde olarak ifade edilmektedir. Okuryazar Nfus Oran gstergesi eitim konusunda temel

gstergelerden en nemlisidir. Bu deerin yksek olmas ilde temel eitim altyapsnn gelimi

29

olduu anlamna gelmektedir. Sonuca pozitif etki eden bu gsterge, SEGE-2003 almasnda

da yer almtr.

- Okuryazar Kadn Nfusunun Toplam Kadn Nfusuna Oran: TK tarafndan yllk

retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Okuryazar

Kadn Nfusun Toplam Kadn Nfusa Oran gstergesi yine eitim konusunda temel

gstergelerden biridir. Bu gstergenin bir baka zellii de kadnlarn sosyal hayata katlma

derecelerinin bir ifadesi olmasdr. Bu gsterge deerinin yksek olmas, eitim olanaklarna

eriimin iyi olduu ve kadnn sosyal yaamda daha ok yer almakta olduu anlamna

gelmektedir. Sonuca pozitif etki eden bu gsterge SEGE-2003 almasnda da yer almtr.

- Genel Ortaretim Net Okullama Oran: MEB tarafndan yllk retilen bu gsterge

2009-2010 retim dnemine ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Genel

Ortaretim Net Okullama Oran deerinin yksek olmas ilde rgn eitim dzeyinin

yksekliini gsterdii iin sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003

almasnda da yer almtr.

- Mesleki ve Teknik Liseler Okullama Oran: MEB tarafndan yllk retilen bu gsterge

2009-2010 retim dnemine ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Genel

Ortaretim Net Okullama Oran deeri gibi Mesleki ve Teknik Liseler Okullama

Oran gstergesinin yksek olmas, zellikle sanayi sektr iin gerekli ara insan gcnn

yetitirilmesi bakmndan olduka nem tamaktadr. Bu nedenle, sonuca pozitif etki eden bu

gsterge SEGE-2003 almasnda da yer almtr.

- lin YGS Ortalama Baar Puan: SYM (lme, Seme ve Yerletirme Merkezi)

tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup ortalama puan olarak ifade

edilmektedir. SEGE-2003 almasnda kullanlmayan bu gsterge, verilen eitimin kalitesi ve

buna bal olarak illerin yksekretim giri snavlarnda ortalama baarlarn gstermesi

nedeniyle nemlidir.

- Yksek Okul veya Faklte Mezunu Nfusun 22+ Ya Nfusa Oran: TK tarafndan

yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. Gsterge,

illerin eitim seviyesini ortaya koymann yan sra zellikle sanayi ve hizmetler sektr iin

gerekli nitelikli igc stokunu belirlediinden sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu

30

gsterge SEGE-2003 almasnda niversite Bitirenlerin 22+ Ya Nfusa Oran eklinde

yer almtr.

2.4 Salk Gstergeleri

Salk gstergeleri, bireylerin yaam kalitelerini lmesi ve dolaysyla ilgili ilde yerleme,

yaama ve i yapma isteini dorudan etkilemesi bakmndan nemlidir. Bu nedenle, kaliteli salk

hizmetleri arznn ve bu hizmetlere olan talebin dzeyi sosyal kalknmay destekler bir zellik arz

etmektedir.

SEGE-2011 almasnda SEGE-2003 almasna benzer biimde be salk gstergesinden

yararlanlmtr. Kullanlan gstergelerden drt tanesi SEGE-2003 almasnda kullanlan

deikenlerle ayn olup, sadece SEGE-2003 almasnda yer alan Bebek lm Oran gstergesi,

teknik altyap almalarnn yapld dnemde retilmediinden, yerine SEGE-2011 almasnda

Yeil Kart Sahibi Nfusun l iindeki Pay gstergesine yer verilmitir.

Ayrca, SEGE-2011 almasnda Uzman Hekim Bana Nfus, Pratisyen Hekim Bana

Nfus ve Eczac Bana Nfus gstergelerinin de deerlendirmeye alnmas dnlm, ancak bu

veriler yz bin ya da on bin nfus bana den biiminde deerlendirmeye katld ve bu

gstergelerle yerine kullanlan deikenler arasndaki dorusal bamllk dzeyindeki yksek iliki

miktarlar nedeniyle tekrardan kanmak amacyla kapsam d braklmtr. SEGE-2011 almasnda

kullanlan salk gstergeleri aadadr.

Tablo-5: Salk Gstergeleri

Kod Salk Gstergeleri

SAG 1 Yz Bin Kiiye Den Hastane Yatak Says SAG 2 On Bin Kiiye Den Hekim Says SAG 3 On Bin Kiiye Den Di Hekimi Says SAG 4 On Bin Kiiye Den Eczane Says SAG 5 Yeil Kart Sahibi Nfusun l Nfusuna Oran

- Yz Bin Kiiye Den Hastane Yatak Says: Salk Bakanl tarafndan yllk retilen bu

gsterge 2010 ylna ilikin olup yz binde say olarak ifade edilmektedir. Yz bin kiiye den

hasta yata gstergesinin yksek olmas illerin salk hizmeti sunum seviyesini ortaya koymas

31

nedeniyle sonuca pozitif etki eden bir gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda da

yer almtr.

- On Bin Kiiye Den Hekim Says: Salk Bakanl tarafndan yllk retilen bu gsterge

2010 ylna ilikin olup on binde say olarak ifade edilmektedir. On bin kiiye den hekim

says (uzman ve pratisyen) gstergesi de illerin salk hizmeti sunum potansiyelini ortaya

koymas, bireylerin tedavi olanaklarn gstermesi nedeniyle sonuca pozitif etki eden bir

veridir. Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda da yer almtr.

- On Bin Kiiye Den Di Hekimi Says: Salk Bakanl tarafndan yllk retilen bu

gsterge 2010 ylna ilikin olup on binde say olarak ifade edilmektedir. On bin kiiye den

Di Hekim Says gstergesi; birok hastaln di hastalklar ile ilintili olduunun grlmesi

nedeniyle son yllarda nem kazanan gstergelerden birisidir. Bu nedenle illerin salk hizmeti

sunum potansiyelini ortaya koymas, bireylerin tedavi olanaklarn ifade ediyor olmas

nedeniyle sonuca pozitif etki eden bir deikendir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda da

yer almtr.

- On Bin Kiiye Den Eczane Says: Trkiye Eczaclar Birlii tarafndan yllk retilen bu

gsterge 2009 ylna ilikin olup on binde say olarak ifade edilmektedir. Eczane Says

gstergesi illerde bireylerin ilaca, salk hizmetlerine eriimini ifade ettii iin sonuca pozitif

etki eden bir gstergedir. Sz konusu gsterge SEGE-2003 almasnda da yer almtr.

- Yeil Kart Sahibi Nfusun l Nfusuna Oran: SGK tarafndan yllk retilen bu gsterge

2009 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. l ierisinde yeil kart sahibi nfusun

yksek olmas, ildeki yoksulluu ve yoksul nfusun salk hizmetlerine eriim talebini ifade

etmesi ile kullanlan gstergeler arasnda kayt asndan en salkl gstergelerden biri olmas

nedeniyle ok nemlidir. Bu oran deeri yoksulluu ifade ettii iin sonuca negatif etki eden

bir deikendir. Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda dier refah gstergeleri altnda yer

almtr.

2.5 Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri

SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal altnda verilmi olan yedi gsterge ile

Tarm Gstergeleri ve Mali Gstergeler balklar altnda verilmi olan baz gstergelerin yerine,

SEGE-2011 almasnda iktisadi gelimilii ve retim sektrleriyle ilgili dinamikleri lmesi

32

bakmndan daha doru bir ifade olan Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri bal

kullanlm ve on be gsterge ile illerin mal ve hizmet retimi ve yenilikilik kapasitesini gsteren

farkl etkenler gz nnde bulundurulmutur.

SEGE-2011 almasnda, bireysel gelimilik gstergelerinin yannda ilin ekonomik kitle

olarak kapasitesinin daha net ortaya konmas amacyla, Trkiye iindeki pay deerleri de

deerlendirmeye katlmtr. Bylece, hem gelimenin bireye olan yansmalar hem de ilin toplam bir

byklk olarak lke ierisindeki yeri grlebilecektir.

Bu almada SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal altnda deerlendirmeye

katlm olan malat Sanayii Yllk alanlar Ortalama Says, malat Sanayii Kurulu G Kapasite

Miktar ve Fert Bana malat Sanayii Katma Deeri gstergeleri sanayi saymndan elde edilen

bilgiler olduundan ve gncel sanayi saym henz yaplmadndan almaya dahil edilememitir.

Tarm Gstergeleri bal altnda incelenmi olan Tarmsal retim Deerinin Trkiye

indeki Pay benzer ancak daha gncel bir gsterge kullanldndan, naat Gstergeleri bal

altnda kullanlm olan Daire Says ve Borulu Su Tesisat Bulunan Daire Says gstergeleri ise

retilmediinden kullanlmamtr.

SEGE-2011 almasnda, bir nceki almada Organize Sanayi Blgesi Parsel Says olarak

kullanlan deiken Organize Sanayi Blgesindeki retim Yaplan Parsellerin Trkiye indeki Pay

eklinde kullanlmtr. Bylece, il OSBlerinde gerekletirilen gerek retimi ortaya koyan bir

gsterge analize dhil edilmitir.

SEGE-2003 almasnda kullanlan Fert Bana thalat Miktar gstergesinin

deerlendirmeye katlmas dnlmtr. Ancak, illerde gerekletirilen ithalatn nemli bir blm

enerji ithalat gibi ilin kendi ihtiyalarndan ziyade ulusal dzeydeki ihtiyac karlamaya ynelik

olduundan gsterge listesinden karlmtr.

SEGE-2011 almasnda Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri bal altnda

kullanlan gstergeler kullanm amalar ile birlikte ksaca aada verilmitir.

33

Tablo-6: Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri

Kod Rekabeti ve Yeniliki Kapasite Gstergeleri

RYK 1 l hracatnn Toplam hracat indeki Pay

RYK 2 Kii Bana Den hracat Tutar

RYK 3 malat Sanayii yerlerinin Trkiye indeki Pay

RYK 4 malat Sanayii Kaytl yeri Oran

RYK 5 Kii Ba malat Sanayii Elektrik Tketimi

RYK 6 Organize Sanayi Blgesinde retim Yaplan Parsellerin Trkiye indeki Pay

RYK 7 Kk Sanayi Sitesi yeri Saysnn Trkiye indeki Pay

RYK 8 Yeni Kurulan irketlerin Toplam Sermayesinin Trkiye indeki Pay

RYK 9 On Bin Kiiye Den Yabanc Sermayeli irket Says

RYK 10 Yz Bin Kiiye Den Marka Bavuru Says

RYK 11 Yz Bin Kiiye Den Patent Bavuru Says

RYK 12 Yksek Lisans ve Doktora Sahibi Nfusun 30+ Ya Nfusa Oran

RYK 13 Krsal Nfus Bana Den Tarmsal retim Deeri

RYK 14 Turizm Yatrm-letme ve Belediye Belgeli Yatak Saysnn Trkiye indeki Pay

RYK 15 Tevik Belgeli Yatrm Tutarnn Trkiye erisindeki Pay

- l hracatnn Toplam hracat indeki Pay3: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge

2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. l hracatnn Toplam hracat

indeki Pay gstergesi illerin retim seviyesi, zellikle ihra edilebilecek kalitede retim

yapabilme gc, dviz girdisi salama potansiyeli bakmndan sonuca pozitif etki eden bir

gstergedir. Bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

- Kii Bana Den hracat Tutar: TK tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna

ilikin olup ABD Dolar olarak ifade edilmektedir. Kii Bana Den hracat Miktar

gstergesi ilin uluslararas piyasada ne kadar rekabet gc olduunu gsteren ve nfustan

arndrlm olarak kii baznda retim ve rekabet kapasitesini gsteren bir veridir. Bu gsterge

SEGE-2003 almasnda da yer almtr.

- malat Sanayii yerlerinin Trkiye indeki Pay: SEGE-2003 almasnda malat

Sanayi yeri Says olarak deerlendirmeye alnan bu gsterge, SGK tarafndan yllk olarak

3 Trkiye statistik Kurumu ihracat verilerinin retiminde ana veri kayna olarak Gmrk ve Ticaret Bakanl tarafndan derlenen gmrk beyannamelerini temel almaktadr. Baz durumlarda, bir ilin retimi farkl bir ilde ihra edilebildiinden ihracat deerleri gerek deerinden farkllk gsterebilmektedir.

34

retilmektedir. lde bulunan imalat sanayi iyeri says gibi, Trkiyedeki toplam imalat sanayi

iyeri saysndaki pay olarak ifade edilen bu gsterge de ilin reel sektr retim gcn

greceli olarak ortaya koymaya ynelik olup sonuca pozitif etki etmektedir.

- malat Sanayii Kaytl yeri Oran: SGK tarafndan yllk olarak retilen ve 2009 ylna

ilikin olan bu oran yzde olarak ifade edilmektedir. Bu gsterge sanayi sektrnde imalat

sanayinin arln len ve sonuca pozitif etki eden bir veridir. Bu gsterge SEGE-2003

almasnda yer almamtr.

- Kii Ba malat Sanayii Elektrik Tketimi: TK ve TEDA (Trkiye Elektrik Datm

A..) tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna ilikin olup MW/h olarak ifade

edilmektedir. Kii Bana malat Sanayii Elektrik Tketimi gstergesi illerde imalat

sanayinin arln ve gcn gstermenin yan sra iyerlerindeki kapasite kullanmn da

dolayl olarak aklamaktadr. Bu zellikleri nedeniyle sonuca pozitif etki eden bir gstergedir.

Bu gsterge, SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal altnda da yer almtr.

- Organize Sanayi Blgesinde retim Yaplan Parsellerin Trkiye indeki Pay: Bilim,

Sanayi ve Teknoloji Bakanl verilerine dayanlarak retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin

olup yzde olarak ifade edilmektedir. SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal

altnda Organize Sanayi Blgesi Parsel Says gstergesi olarak deerlendirmeye katlm

olan bu gsterge, fiilen retim yaplan parselleri iaret ettii iin daha etkili bir kalknmlk

gstergesi olup sonuca pozitif etki etmektedir.

- Kk Sanayi Sitesi yeri Saysnn Trkiye indeki Pay: Bilim, Sanayi ve Teknoloji

Bakanl verilerine dayanlarak retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade

edilmektedir. SEGE-2003 almasnda Sanayi Gstergeleri bal altnda Kk Sanayi

Siteleri yeri Says gstergesi olarak deerlendirmeye katlm olan bu gsterge, retim

yapan iyerlerini (daha ok KOB) gstermekte ve sonuca pozitif etki etmektedir. Yukardaki

dier gstergeler gibi illerin i hayatnn canlln, ekonomik kapasitelerini ve retim glerini

ortaya koyan bir gstergedir.

- Yeni Kurulan irketlerin Toplam Sermayesinin Trkiye indeki Pay: TK

tarafndan yllk olarak retilmekte olan bu gsterge 2009 ylna ilikin olup yzde olarak ifade

edilmektedir. Bu gsterge, bata imalat sanayi olmak zere ve ayn zamanda hizmetler

35

sektrnn mevcut canlln ve gelecee ynelik potansiyelini gstermesi asndan

nemlidir. Bu tr firmalar gelimi yerlemelerde toplanma eilimi gstermektedir. Sonuca

pozitif etki eden bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

- On Bin Kiiye Den Yabanc Sermayeli irket Says: Ekonomi Bakanl tarafndan

yllk olarak retilmekte olan bu gsterge 2010 ylna ilikin olup on binde say olarak ifade

edilmektedir. Bu deiken, sanayi ve hizmetler sektr bata olmak zere ilin yabanc

yatrmclar iin cazibe merkezi olup olmadna ilikin olup, on bin kiide say olarak ifade

edildii iin ilin toplam ekonomik gcnden ziyade, bireyler zerindeki zenginlik veya refah

etkisi dikkate alnmtr. Sonuca pozitif etki eden bu gsterge SEGE-2003 almasnda yer

almamtr.

- Yz Bin Kiiye Den Marka Bavuru Says: Trk Patent Enstits tarafndan yllk

olarak retilmekte olan bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yz binde say olarak ifade

edilmektedir. Bu gsterge ekonomideki canlla ve yeniliklere akla iaret ettii iin ilin

toplam ekonomik gcn belirttii gibi, ilde yaayan bireylerin de yeniliki i yapma

kapasitesini, verimliliini ve dinamizmini ifade etmektedir. Sonuca pozitif etki eden bu

gsterge SEGE-2003 almasnda yer almam yeni bir deikendir.

- Yz Bin Kiiye Den Patent Bavuru Says: Trk Patent Enstits tarafndan yllk

olarak retilmekte olan bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yz binde say olarak

verilmektedir. Bu veri de marka bavuru says gibi sanayi sektrndeki canll ve yeniliklere

akl ifade ettii iin ilin toplam ekonomik gcn olduu kadar, ilde yaayan bireylerin

yaratcln ve yeniliklere akln da ortaya koymaktadr. Sonuca pozitif etki eden bu

gsterge SEGE-2003 almasnda yer almam olup SEGE-2011 almasna yeni eklenen

gstergelerden biridir.

- Yksek Lisans ve Doktora Sahibi Nfusun 30+ Ya Nfusa Oran: TK tarafndan

yllk olarak retilen bu gsterge, 2010 ylna ilikin olup on binde kii olarak verilmektedir.

SEGE-2003 almasnda yer almayan gsterge, byme modellerinde bymenin isel

unsuru olarak kabul edilen inovasyonu (yenilik) douran etkenlerden biri olmas nedeniyle

yukarda verilmi olan marka ve patent bavuru saylar gstergeleri ile ilikilidir ve sonuca

pozitif etki etmektedir.

36

- Krsal Nfus Bana Den Tarmsal retim Deeri: TK tarafndan yllk retilen bu

gsterge 2009 ylna ilikin olup TL olarak ifade edilmektedir. Tarm sektrnde katma

deerin grece dier sektrlerden dk olmasna karn, bu gstergede ifade edilen deerin

yksek olmas tarm sektrnde gelimilie ve verimlilie, dolaysyla ildeki belirli bir pozitif

ekonomik dnme iaret ettiinden sonuca pozitif etki etmektedir. Bu gsterge SEGE-

2003 almasnda da Tarm Gstergeleri bal altnda yer almtr.

- Turizm Yatrm-letme ve Belediye Belgeli Yatak Saysnn Trkiye indeki Pay:

Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan yllk retilen bu gsterge 2009 ylna ilikin olup yzde

olarak ifade edilmektedir. Tarm sektr ve hatta sanayi sektrlerine kyasla katma deerin

grece yksek olduu hizmetler sektrne ilikin bu gsterge ile illerin hizmetler sektrndeki

arl ortaya konulmaktadr. Burada turizm sektrnn lke ekonomisi bakmndan nem ve

arl da dikkate alnan bir husustur. Sonuca pozitif etki eden bu gsterge SEGE-2003

almasnda yer almamtr.

- Tevik Belgeli Yatrm Tutarnn Trkiye erisindeki Pay: Ekonomi Bakanl

tarafndan dnemsel olarak retilen bu gsterge 2009-2011 dnemine ilikin olup yzde

cinsinden ifade edilmektedir. Sonuca pozitif etki eden ve SEGE-2003 almasnda Mali

Gstergeler bal altnda Fert Bana Tevik Belgeli Yatrm Tutar gstergesi olarak

deerlendirmeye alnm olan bu gsterge, illerin ekonomik potansiyelini, yatrmlardan

aldklar paylar ve yatrm glerini ifade etmektedir.

2.6 Mali Gstergeler

SEGE-2011 almasnda Mali Gstergeler bal altnda yedi gsterge kullanlmtr. Bu

gstergelerden; l Banka Kredilerinin Trkiye indeki Pay, Kii Bana Banka Mevduat Tutar

ve Kii Bana Bte Gelirleri SEGE-2003 almas ile ortaktr. Yine bu almann Mali

Gstergeler bal altnda deerlendirmeye alnan ldeki Tasarruf Mevduatnn Trkiye indeki

Pay ile l Vergi Gelirlerinin Trkiye indeki Pay gstergeleri, SEGE-2003 almasnda Mali

Gstergeler bal altnda yer alan Toplam Banka Mevduat indeki Pay ile Fert Bana Gelir

ve Kurumlar Vergisi Miktar gstergeleri ile paralellik gstermektedir.

Bu gstergeler dnda, SEGE-2011 almasnda nternet Bankaclnda Aktif Bireysel

Mteri Says ve nternet Bankaclnda Aktif Kurumsal Mteri Says gstergeleri yeni

37

gstergelerdir. Bununla birlikte, SEGE-2003 almasnda Mali Gstergeler bal altnda yer alm

olan baz gstergeler TK tarafndan veri retilmediinden bu almada kullanlamamtr. SEGE-

2003 almasnda kullanlan, Gayri Safi Yurt i Hasla indeki Pay ile Fert Bana Gayri Safi

Yurt i Hasla verileri 2001 ylndan bu yana TK tarafndan retilmediinden SEGE-2011

almasnda yer almamaktadr.

Gnmzde internet bankaclnn yaygnlamas ve banka ubesi kavramnn deiim

geirmesi nedeniyle Banka ube Says mevcut bir veri olmasna karn kullanlmamtr.

Kamu yatrm projeleri uygulanma srecine gre dalgalanma gsterdiinden ve Fert Bana

Kamu Yatrmlar Miktar verisi istatistiksel olarak anlaml sonu vermediinden gsterge setinden

karlmtr. SEGE-2011 almasnda kullanlan gstergeler, kullanm amalar ile birlikte ksaca

aada verilmitir.

Tablo-7: Mali Gstergeler

Kod Mali Gstergeler

MAL 1 ldeki Banka Kredilerinin Trkiye indeki Pay

MAL 2 ldeki Tasarruf Mevduatnn Trkiye indeki Pay

MAL 3 Kii Bana Den Banka Mevduat Tutar

MAL 4 Bin Kiiye Den nternet Bankaclnda Aktif Bireysel Mteri Says

MAL 5 Bin Kiiye Den nternet Bankaclnda Aktif Kurumsal Mteri Says

MAL 6 Kii Bana Den Bte Gelirleri

MAL 7 l Vergi Gelirinin Trkiye indeki Pay

- ldeki Banka Kredilerinin Trkiye indeki Pay: Trkiye Bankalar Birlii (TBB)

tarafndan yllk retilen bu gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir.

lin mali durumunu yanstan bu gsterge sonuca pozitif etki etmekte olup SEGE-2003

almasnda da yer almtr.

- ldeki Tasarruf Mevduatnn Trkiye indeki Pay: TBB tarafndan yllk retilen bu

gsterge 2010 ylna ilikin olup yzde olarak ifade edilmektedir. lin mali durumunu, sermaye

birikimini ve ekonomik potansiyelini yanstan bu gsterge sonuca pozitif etki etmekte olup

SEGE-2003 almasnda benzer olarak Toplam Banka Mevduat indeki Pay gstergesi

ad altnda yer almtr.

38

- Kii Bana Den Banka Mevduat Tutar: TBB tarafndan yllk retilen bu gsterge

2010 ylna ilikin olup TL olarak ifade edilmektedir. ldeki bireylerin tasarruf gcn, dolayl

olarak da yatrm ve i yapma gcn, finansal sisteme eriebilirliini yanstan bu gsterge

sonuca pozitif etki etmekte olup SEGE-2003 almasnda da yer almtr.

- Bin Kiiye Den nternet Bankacl Aktif Bireysel Mteri Says: TBB tarafndan ilk

kez retilmi olan bu gsterge 2011 ylna ilikin olup binde say olarak ifade edilmektedir.

ldeki bireylerin olduu kadar, ilin mali durumunu ve ticari canll yanstan bu gsterge

sonuca pozitif etki etmekte olup SEGE-2003 almasnda yer almamtr.

- Bin Kiiye Den nternet Bankacl Aktif Kurumsal Mteri Says: TBB tarafndan

ilk kez retilmi olan bu gsterge de 2011 ylna ilikin olup binde say olarak ifade

edilmektedir. lin mali durumunu ve zellikle kurumlarn bilgi teknolojilerini kullanma

dzeylerini ve profesyonel i yapma kltrn gsteren bu veri sonuca pozitif et