Table of Contents

1. HYRJE 1

2. NDRYSHIMI I SKENARIT TË EKONOMISË BOTËRORE 2

1. HYRJE 86

2. MARRËVESHJET E INTEGRIMIT RAJONAL DHE FDI-TË: DISA VLERËSIME TË PËRGJITHSHME 87

2.1. EFEKTET E LIBERALIZIMIT TË TREGUT: TARIFF-JUMPING DHE INTERNACIONALIZIMI 87

INTEGRIMI JUG-JUG: MERCOSUR 1001. H. PETER GRAY DHE JOKN H. DUNNING 155

2. HYRJE 155

3. KRIJIMI I BLLOQEVE 156

4. MODEL I POLITIKES REGJIONALE (NENKOMBETARE) 159

6. OPERACIONALIZIMI I MODELIT 162

Rajonet, globalizimi dhe ekonomia e dijesLënda: Ekonomiksi i rritjes dhe zhvillimit

1. Hyrje

Qëllimi i këtij kapitulli hyrës është që të ofrojë një kornizë analitike për të vlerësuar

implikimet e ngjarjeve të fundit në shpërndarjen hapësinore të aktiviteteve ekonomike dhe rolin e

luajtur nga ndërmarrjet multinacionale (MNEs) dhe koalicioneve ndërkufitare të firmave në

ndarjen internacionale dhe intranacionale të punës. Në veçanti, ne duhet të shqetësohemi për

forcat paralele, me sa duket ende armiqësore, në drejtim të shpërndarjes gjeografike të rritjes së

pasurisë dhe të shfrytëzimit të aseteve, dhe përqëndrimin e aktiviteteteve në zonat e kufizuara

1

hapësinore; apo çfarë Ann Markusen (1996) i është referuar si paradoksi i "vendeve të ngjitura

brenda hapësirës rrëshqitshme”.

Tema e këtij vëllimi është për ngritjen e interesit tek bizneset dhe tek politikëbërësit

njësoj, si dhe të komunitetit akademik. Nga një hulumtim për praktikuesit e biznesit, është

zbuluar se si kompetencat kryesore të firmave, sa më shumë njohuri intensive të bëhen, akoma

më të lëvizshme nëpër hapësirë do të bëhen, kështu që zgjedhja e vendndodhjes për prodhimin,

organizimin dhe përdorimin e këtyre aseteve është duke u bërë më shumë një përparësi kritike

konkurruese. Sfida është për të ofruar për politikëbërësit nacional apo rajonalë, si për firmat

vendase dhe ato me kapital te huaj, burimet e ankoruara në hapësirë dhe aftësitë brenda

juridiksionit të tyre, të cilat janë perceptuar nga këto firma që të jenë të paktën komplemente po

aq tërheqëse të përparësive të tyre specifike sa edhe ato të ofruara nga vende ose rajone të tjera.

Për studiuesit akademik, studime të ndërlidhura janë në hap me kohën e hulumtimit

ndërdisiplinor dhe i hulumtimeve ndërsektorale të ndërmarra nga tregtia, investimet e huaja

direkte (FDI) dhe ekonimistë evolucionar, nga gjeografët ekonomikë, nga sociologët industrialë

dhe nga strategët e biznesit.

Ky kapitull vazhdon si në mënyrën në vazhdim: Së pari, identifikon dhe përshkruan tiparet

kryesore të katër nga ngjarjet kritike të dy dekadave të fundit që kanë prekur mundësitë globale

në dispozicion të firmave dhe zgjedhjen e tyre nga këto mundësi. Së dyti, shqyrton dhe shpjegon

trendin drejt ndërvarësisë më të thellë ekonomike në mes vendeve, e cila është karakteristikë e

rëndësishme e (makro) regjionalizimit dhe globalizimit.

Seksioni i tretë duket më afër në natyrën e grumbullimit të aktiviteteve me vlerë të shtuar; dhe

mundohet të ofrojë një paradigm të asaj se pse lloje të të veçanta të investimeve direkte në

zgjerimin e asteve dhe shfrytezimin e pasurisë janë të tërhequra në vende të caktuara dhe rajone

te vogla.

Së katërti, kapitulli shqyrton mënyrat në të cilat rritja e aktivitetit në lidhje me MNE ka ndikuar

dhe vazhdon të ndikoj si në hapsirat ndërkombëtare dhe intranationale të prodhimit; dhe të

menduarit tonë rreth përcaktuesve dhe efekteve të tyre.

Së pesti, ne analizojmë disa nga pasojat e gjetjeve tona dhe teoritë tona për politikëbërësi

nacional dhe regjional dhe për praktikuesit e biznesit.

Së fundi, në një pjesë përmbyllëse do të diskutojmë disa nga implikimet për kërkime shkencore-

dhe veçanërisht atë që tërheq së bashku qasjet e ndryshme për çështjet nën diskutim.

2

2. Ndryshimi i skenarit të ekonomisë botëroreMesi i vitve 70-a deri në fund të viteve 90-a

Në këtë pjesë, ne identifikojmë katër ngjarjet kryesore të dy dekadave të fundit të cilat ne

besojmë se kanë pasur një ndikim të thellë në natyrën dhe përbërjen globale të aktivitetit

ekonomik, mbi pronësinë dhe vendndodhjen e saj, dhe mbi mënyrën organizative të saj. Këto

janë:

1. Rritja e rëndësisë së të gjitha formave të kapitalit intelektual të aktivitetit të firmave në

krijimin e aseteve shfrytëzimin e aseteve.

2. Rritja e sipërmarrjeve kooperative dhe aleancave në mes dhe brenda institucioneve

kryesore pasuri-krijuese.

3. Liberalizimi i tregjeve të brendshme dhe ndërkufitare.

4. Shfaqja e disa lojtarëve të ri të mëdhenjë ekonomikë në ekonominë botërore.

Ne i trajtojmë secilën nga këto me radhë.

2.1. Ekonomia e dijes

Gjatë tre shekujve të fundit, burimi kryesor i pasurisë në ekonomitë e tregut është zhvendosur

nga pasuritë natyrore (sidomos të tokës dhe të punës relativisht të pakualifikuar), përmes aseteve

të prekshme të krijuara (kryesisht ndërtesa, makineri dhe pajisje, dhe financa), në krijimin e

aseteve të paprekshme (njohuritë dhe informacionet e të gjitha llojeve) të cilat mund të jenë të

përfshira në qeniet njerëzore, në organizata, apo në asetet fizike.

Për shembull, është llogaritur që, ndërsa në vitet 1950-a, 80 për qind të vlerës së shtuar në

industrinë e prodhimit amerikan të përfaqësojnë produkte ushqimore primare, materiale apo

produkte minerale dhe 20 për qind njohuri, nga 1995, këto proporcione kishin ndryshuar në 30

dhe 70 për qind respektivisht (Steëart 1997). Jo më pak e rëndësishëme, vlera kontabël e aseteve

të prekshme te korporatat po bëhet një komponent rënës të vlerës së tyre të tregut. Një vlerësim

(Handy 1990) ka vënë këtë në mes të 25 dhe 33 për qind në mes të viteve 1980, derisa Leif

3

Edvinson (1997) kohët e fundit ka llogaritur se për shumicën e organizatave, raporti i kapitalit

intelektual të tyre me atë të kapitalit fizik dhe financiar është midis pesë-me-një dhe

gjashtëmbëdhjetë-me-një.

Ndërmjet viteve 1975 dhe 1995, shpenzimet për të gjitha llojet e kërkimit/studimit dhe zhvillimit

në ekonomitë e OECD rriti tre herë normën e produktit në industrinë e prodhimit (OECD 1997ft)

Gjatë të njëjtës periudhë, derisa numri i patentave i regjistruar në SHBA është rritur nga 76.800

në 113.600, pra rreth 48 për qind, ato në sektorët më shumë njohuri intensive, u rriten nga 16.827

në 47.533, dmth rreth 182 për qind (US Patent and Trademark Office 1997). Proporcioni i grup

moshës 15-24 i angazhuar në arsimin e lartë është rritur nga 35 për qind në 1980 në 56 për qind

në 1993 (Banka Botërore 1997). Së fundi, shpenzimet kapitale në teknologjinë informative, e

cila, më 1965, ishte vetëm një e treta e asaj në teknologjinë e prodhimit, tani e tejkalon atë.

Përgjatë gjithë aktivitetit ekonomik, aktivet jo-materiale të krijuara janë duke i zëvendësuar

asetet natyrore apo materiale të krijuara si burim kryesor i shtimit të pasurisë Në shoqëritë

industriale. Ndër të tjera, kjo është demonstruar nga lindja e kontributit të shërbimeve, në lidhje

me të mira, në GNP të shumicës së vendeve.

Këto të dhëna tregojnë një histori të qëndrueshme, dmth. trendin e shtimit të aseteve ndërkufitare

si një instrument i rëndësishëm për rritjen e mirëqenies ekonomike. Ato gjithashtu sugjerojnë se

në vlerësimin e prosperitetit ekonomik të shoqërive, dijetarët duhet ti japin më shumë vëmendje

dinamikës së gjetjes së aseteve FDI. Shumica e teoritve të firmës, të organizatave industrial, dhe

të vendndodhjes, janë të kryesisht interesuara se si asetet ekzistuese mund të dislokohen dhe të

vendosen në mënyrën me efikase. Përparësia e ekonomisë së bazuar në dije, kërkon që studiuesit

duhet t’i japin sa më shumë vëmendje një skenari në të cilin asetet, larg nga të qenit kryesisht

fiks dhe të palëvizshëm si në të kaluarën, tani janë jashtëzakonisht rritëse dhe të lëvizshme. Kjo

mund të kërkojë një ri-mendim fundamental sërish i rëndësisë së paradigmave dhe teorive të

1970-a dhe në fillim të viteve 1980-a në shpjegimin e shpërndarjes bashkëkohore dhe hapësinore

të aktiviteteve ekonomik.

Kapitali intelektual është i ndryshëm nga format e tjera të kapitalit në mënyrën e ndryshme të

vendosjes së tij. Derisa, për të qenë efektive, një pjesë të tokës, apo një makinë e veçantë, ose

madje dollarë të aseteve financiare 'X', është (ose janë) të pavarura nga një tjetër copë e tokës,

makinë, apo dollarë të aseteve financiare 'x', ky nuk është rasti me një njësi të njohurive dhe

formave tjera të kapitalit intelektual. Jo vetëm që është njohuria një produkt heterogjen dhe

mund të vihet në përdorime të shumta; shpesh, një lloj i dijes duhet të jetë i kombinuar me disa

4

lloje të tjera për të prodhuar një të mirë të veçantë apo shërbim. Me zhvillimin e dy prej

"motorëve" kyç të ekonomisë së dijes, p.sh. mikroçipit dhe kompjuterit, dallimi midis industrive

të larta dhe të ulëta teknologjike, siç përfaqësohet nga prodhimi final që ata prodhojnë, po bëhet

gjithnjë e më pak kuptimplotë. Në përdorimin njohurive, pjesë të tekstilit, përpunimi i ushqimit,

shitjes me pakicë, dhe industrive të kujdesit shëndetësor janë po aq të përparuara teknologjikisht

sa edhe paisjet elektronike, farmaceutike, shërbimet financiare dhe sektorët e konsulencës të

menaxhimit.

Kapitali intelektual i nevojshëm për të shtuar dhe për të shfrytëzuar pasuritë është pastaj

kompleks; dhe kjo është rrallë pronë e vetëm një firme. Një firmë për të rritur ose vendosur

njohuritë e saj në mënyrë efektive, ajo do të duhet të plotësojë këtë njohuri me atë të firmave të

tjera; dhe më shpesh sesa jo, me anë të disa lloje marrëveshjeve bashkëpunuese.

Ekzistojnë, natyrisht, disa arsye për rritjen e bashkëpunimit midis firmave që do të diskutohet më

tej në pjesën tjetër. Këtu ne do të ofrojë vetëm tri vëzhgime në lidhje me natyrën e dijes

bashkëkohore. Së pari, ajo mund të jetë shumë e shtrenjtë; kostoja e brezit të ardhshëm të

mikroprocesorët apo të në barëre gjeneruese shpesh shkon në miliarda dollarë. Së dyti, rezultati i

shumë investimeve për rritje të njohurive, psh nga hulumtimi dhe zhvillimi (R & D), është

shumë i pasigurt. Së treti, shumë lloje të dijes (dhe veçanërisht ato të cilat mund të jenë të

imituara) bëhen të pavlefshme mjaft shpejt. Së bashku, me kompleksitetin në rritje, këto

karakteristika të kapitalit intelektual së bashku me konkurrencën - mbojtjen ose rritjen e

ngutshme - kanë implikime të konsiderueshme për vendndodhjen dhe organizimin e firmave;

dhe, në të vërtetë, për karakterin dhe përbërjen e mikroregjioneve.

2.2. Aleanca Kapitaliste

Një nga karakteristikat veçanërisht interesante të ekonomive kryesore të tregut të viteve te fundit,

ka qenë shtrirja në të cilën forma hierarkike e qeverisjes së organizatave private dhe publike

është plotësuar dhe në disa raste është zëvendësuar nga një shumëllojshmëri të marrëveshjeve

interorganizative bashkëpunuese.

5

Kjo ka ndikuar që studiuesit të sugjerojnë se faza aktuale e kapitalizmit mundet më së miri të

përshkruhet si aleancë kapitalizimi. Këto aleanca mund të marrin (dhe marrin) forma të

shumëllojshme dhe përfshijnë një numër të madhë të subjekteve institucionale. Ato mund të jenë

në mes aktorëve të ndryshëm të firmës dhe /ose në mes të njësitve operative të ndryshme ose

funksionale, duke e bërë zinxhir vlerën e firmës (dmth. aleancat intrafirm). Ato mund të jenë në

mes një firmë dhe një tjetër-për shembull, në mes një firmë dhe konkurrentëve të saj, furnizuesve

ose konsumatorëve (dmth. aleancat interfirm). Ato mund të jenë në mes të një firme private dhe

një institucioni publik; ndërmjet institucioneve publike, sidomos mes qeverive rajonale dhe

kombëtare. Ato gjithashtu mund të jenë ndërmjet grupeve të ndryshme të interesit, p.sh.

konsumatorëve, ambientalistëve dhe i sindikatave të punës e kështu me radhë.

Aleancat Interkorporative mund të formohen për të promovuar rritjen e aseteve apo aktiviteteve

të shfrytëzimit të aseteve. Në rastin e parë, partnerët janë kërkuar normalisht për qasje të

njohurive plotësuese apo sinergjike intensive, të mësuarit dhe aftësitë organizative dhe tregjeve.

Aleancat për avancimin teknologjik gjithashtu mund të konkludojnë në ndarjen e kostos së R &

D dhe për të shpejtuar procesin inovator. Në rastin shkollor, aleancat janë formuar zakonisht për

të rritur efikasitetin e shfrytëzimit të aseteve ekzistuese për shembull, duke lehtësuar ekonomitë e

qëllimit dhe shkallës dhe duke e bërë përdorimin më të mirë të aftësive ekzistuese menaxhuese

dhe të marketingut. Në raste të tilla, firmat mund të angazhohet në koalicione për të mbrojtur ose

për të forcuar pozicionet e tyre konkuruese kundrejt firmave të tjera; derisa të mos përjashtohen

duke bërë kështu nga legjistlacioni per antitrust, një firmë mund të blejë një tjetër për të rritur

fuqinë e saj në treg dhe për fitime shtesë ekonomike.

Rritja e njohurise kapitaliste ka çuar në një shpërthim të aleancave midis firmave. Të dhënat mbi

bashkimet dhe blerjet (M & As) dhe koalicione jo-bashkëpunuese të kapitalit sugjerojnë që, qoftë

nga FDI apo nga licencime ndërkufitare, apo marrëveshje të tjera, aleancat kanë qenë më të

theksuara, dhe janë rritur në sektorë të njohurive intensive (UNCTAD 1998) dhe kanë qenë

kryesisht të lidhura ndërmjet MNE-ve dhe korporatave të tjera në vendet industrialisht te

avancuara.

2.3. Liberalizimi i Tregjeve

Ndoshta ngjarja më dramatike dhe më transparente ekonomike e dy dekadave të fundit ka qenë

rritja e liberalizimit të tregjeve kombëtare dhe ndërkombëtare. Edhe pse më veqanërisht nga

6

rrëzimi e Murit të Berlinit në 1989 dhe hapja e Republikës Popullore të Kinës për të praunar FDI,

rikonfigurimi i politikave kombëtare ekonomike të shumicës së vendeve të Amerikës Latine,

Indisë dhe disa ekonomive afrikane dhe ofrimi drejt integrimeve makroregjionale në pjesë të

ndryshme të botës, të gjitha kanë kontribuar për të ripërtërirë vitalitetin e sistemit të tregut si

instrumenti kryesor për shfrytëzimin e kombinuar dhe vendosjen e burimeve të pakta dhe aftësitë

në të gjithë botën.

Që nga fillimi i viteve 1980, barrierat artificiale ndaj tregtisë kanë renë veçanërisht në nivel

makroregjional. Në të njëjtën kohë shpenzimet e transportit dhe komunikimit kanë rënë në

mënyrë dramatike, siç kanë rënë kostot e firmave e të bërit biznes brenda dhe përtej kufijve

kombëtarë. Si rezultat, pjesa e tregtisë dhe investimeve të huaja, si një proporcion i produktit të

përgjithshëm kombëtar të shumicës së madhe të vendeve, është rritur shumë.

Disa tregues të tjerë të rritjes së hapjes së vendeve ndaj pjesës tjetër të botës është në të njëjtin

përfundim. Më dramatike ka qenë zgjerimi spektakular i rrjedhjeve ndërkufitare financiare, dhe

për shtrirjen dhe thellësinë e integrimit financiar ndërkombëtar. Për shembull, investimet e

portofolit të huaj u rritën nga $ 56.2 miliardë në 1984 në 412.5 miliardë $ në 1995 (FMN),

ndërsa rritja e kredive bankare ndërkombëtare ka tejkaluar eksportet botërore dhe FDI për

shumicën e tridhjetë viteve para vitit 1994 (Perraton et al. 1994). Ngjashëm, tregtimi mesatar

ditore në tregun e këmbimeve valutore u rrit nga 15 miliardë dollarë në vitin 1973 në 880

miliardë dollarë në vitin 1992 dhe 1,300 miliardë dollarë në 1995, derisa shitjet ndërkufitare dhe

blerjet e aktiveve financiare u rritën nga më pak se 10 për qind të prodhimit të brendshëm bruto

(PBB) në 1980 në SHBA, Gjermani dhe Japoni në 135, 170 dhe 85 për qind respektivisht në

1993 (Kozul-Wright 1997).

Më pak mbresëlënëse është rritja në përdorimin e medias për komunikimet ndër-kufitare. Më

1980, minutat për kokë banori të shpenzuar në telefonatat ndërkombëtare për të gjitha vendet në

botë ishte 3,6, ndërsa më 1994 ishte 9,4. Në vitin 1980, interneti ishte pak në përdorim; nga

1995, së bashku me e-mail kishte rritjen më të shpejtë si formë e komunikimit ndërkufitar duke u

dyfishuar çdo tre vjet (UNDP 1997).

Së fundi, mund të përmendim rritjen e madhe në trafikun ndërkufitar të njerëzve gjatë dy

dekadave të fundit. Edhe pse pjesë e kësaj janë trefishimi i shpenzimeve turistike, dhe

katërfishimi i numrit të udhëtarëve në linjatë ndërkombëtare, nuk mund të vëjnë veten në hyrjen

e liberalizimit apo derregullimin e tregjeve, këto dhe lëvizjet e tjera të njerëzve (sic janë:

migrimi, punësimi i të huajve, udhëtimi ndërkufitar për në punë, etj) me siguri kanë ndihmuar,

7

drejtpërdrejt ose tërthorazi, me reduktimin e pengesave për lëvizjen e mallrave, pasuritve, dhe

shërbimeve.

2.4. Tregjet e reja

Trendi i fundit dhe më gradual - por në asnjë mënyrë më pak i rëndësishme - ngjarje (ose trend

është, ndoshta, fjala më e mirë) është marrë nga disa ekonomi në zhvillim si lojtarë kryesorë në

skenën ekonomike botërore. Shumica e këtyre janë në Azi dhe Amerikën Latine dhe shumica

janë zakonisht të referuara si ekonomi "të sapo industrializuara '. Tri, p.sh. Hong Kong,

Singapor, dhe Korea, ishin ndër tridhjetë vendet më të pasura në botë në viin 1997 (Banka

Botërore 1998).

Shprehja më e qartë e përfaqëismit të ekonomive në zhvillim, si vende të prodhimit dhe si tregje

është pjesa e tyre e GNP të botës. Në vitn 1980, Amerika Latine, Azia Jug-Lindore, dhe Azia

Lindore, vendet në zhvillim përbënin 24,1 përqind të GNP të botës, shifër korrespondues për

vitin 1995 ishte 26,8 për qind (Banka Botërore 1997, 1998). Shifrat krahasuese për pjesëmarrjen

e eksporteve botërore ishin 18,4 dhe 28,9 për qind; për pjesëmarrjen e investimeve direkte me

kapital të të huaj, 16,7 dhe 23,5 për qind (UNCTAD 1998); për pjesëmarrjen botërore në

rrjedhjet e portofolit të investimeve të huaja, 1,7 dhe 12,6 për qind (vd FMN), për pjesëmarrjen

në shfrytëzimin komercial të energjisë 19,2 dhe 29,7 për qind; për pjesëmarrjen e patentave të

regjistruar në SHBA në raport botëror: 0,4 dhe 3,5 për qind (US Patent and Trademark Office

1999); dhe për pjesëmarrjen e linjave telefonike në botë 7,8 dhe 43,8 për qind (v.d. UN).

Shoqëruar me ngjarjet ekonomike të përshkruara më herët - të cilat kanë intensifikuar presionet

konkurruese midis korporatave dhe janë drejtuar në një rikonfigurim të produktit dhe strategjive

të inovacionit - ekonomitë e reja po ndihmojnë për të modernizuar një Veri-Jug dhe Jug-Jug

ndarje të re të punës. Edhe pse ato lëvizin nëpër shtigjet e tyre të zhvillimit të investimeve

(Narala 1995; Dunning dhe Narula 1996), struktura ekonomike e industrializimit të vendeve ka

tendencë për të lëvizur më pranë homologëve më të industrializuar të tyre.

3. Globalizimi: zgjerimi dhe thellimi i ndërvarësisë ekonomike ndërmjet

kombeve

8

Çfarë është ndikimi i ngjarjeve të përshkruara në vendndodhjen e aktivitetit ekonomik? Teoria e

vendndodhjes ka pohuar që një firmë me profit maksimal do të pozicionon aktivitetet e saj me

vlerë të shtuar aty ku ky qellim është më i avancuar. Fitimet e tilla paraqesin ndryshimin në mes

të ardhurave (variablat e lidhur me kerkesen) dhe kostoove (variablat e nderlidhur me ofertën)

plus taksat dhe detyrimet, duke zbritur ndihmat dhe subvencionet. Ekzistojnë katër lloje kryesore

të shpenzimeve: dizajni dhe zhvillimi, prodhimi, transporti dhe transaksioni. Taksat, detyrimet,

ndihmat dhe subvencionet mund të jenë të drejtpërdrejta apo të tërthorta, të përgjithshme apo

specifike. Në tregjet e papërsosura – dhe vecanërisht tregjet oligopole, firmat gjithashtu do të

marrin parasysh e strategjitë e vendndodhjes së konkurrentëve të tyre.

Secila prej këtyre determinanteve të gjera të vendndodhjes, janë në një farë mase specifika të

produktit, aktivitetit dhe vendit (ose regjionit). Përveç disponueshmërinë dhe kostos së faktorit

dhe inputet e ndërmjetme, variablat kryesore të lidhura me furnizimin kanë ndikimin se nëse një

firmë përqendron apo shpërndan aktivitetet e saj në rritjen e aseteve apo aktivitete apo

shfrytezimin e aseteve në hapësirë janë, nga njëra anë, niveli në të cilin aktivitetet e tilla mund të

përfitojnë nga ekonomitë e shkallës dhe nga ana tjetër, kostot e shkaktuara në raport me

transakcionet. Sic potencon George Stigler (1951) shumë vite më parë - dhe Adam Smith para tij

– ndarja e punës, dmth specializim i aktivitetit ekonomik, është kufizuar nga madhësia dhe

gjeografia e tregut. Sot, ne mund të shtojmë në këtë variabël karakterin e tregut dhe transaksionet

e shkëmbimit të mallrave dhe shërbimeve midis regjimeve të ndryshme politike dhe kulturore.

Ne bëjmë këto pika hyrëse mjaft të dukshme, siç vlenë të theksohet se shtrirja, forma dhe ritmi i

globalizimit nuk janë të shpërndara në mënyrë të njejtë në të gjithë planetin, as nëpër aktivitete

me vlerë të shtuar të ndryshme. Disa mallra dhe shërbime, për shembull, nuk janë të

tregtueshme, pra ato janë të palëvizshme nëpër hapësirë. Disa janë prodhuar në tërësinë e tyre në

vetëm një ose disa vende dhe eksportohen në të gjithë globin. Disa janë të përsëritura në tërësinë

e tyre në disa vende, por shiten vetëm në vendin e tyre të prodhimit. Disa pjesë të aktiviteteve

globale të firmave (p.sh. hulumtimi dhe zhvillimi) kanë tendencë të jenë të përqëndruar në disa

vende dhe rajone, ndërsa të tjerat janë të përhapura më gjerësisht.

Çfarë është atëherë globalizimi ekonomik? Nuk duam të qëndrojmë në këtë temë shumë të

hulumtuar, për të dhënë (atë që ne besojmë të jetë) një interpretim i shkëlqyer nga një shkencëtar

politik - Anthony McGreë (1992: 23).

9

Globalizimi i referohet multiplikimit të lidhjeve dhe ndërlidhjeve në mes të shteteve dhe

shoqërive e cila përbën sitemin aktual botëror.

Shkurtimisht, globalizimi është një proces që çon në transformimin strukturor të firmave dhe

kombeve. Ai përfaqëson një shkëputje në procesin e ndërkombëtarizimit në kuptimin që krijon

marrëdhënie të reja dhe më të thella ndër-kufitare. Ndonjëherë, transformimi bëhet në nivel

rajonal, ndonjëherë, kjo ndodh në nivel global. Për shembull: zhvillimi i tregtisë elektronike

është duke shkrutuar në mënyrë dramatike distancat në tregjet financiare dhe tregjet e

këmbimeve (Stopford dhe Strange 1991). Një dijetar ka shkuar aq larg sa të pohon se shfaqja e

internetit dhe integrimit global financiar është 'fundi i gjeografisë' O'Brien (1992). Ndonjëherë,

megjithatë, globalizimi, ndërsa lehtëson lëvizjen ndërkufitare të produkteve të ndërmjetme,

sidomos teknologjisë, është gjithashtu duke drejtuar në të përhapurit të produkteve të kopjuar

përfundimtarë.

Ne kemi identifikuar tashmë disa nga forcat të cilat 'shtyjnë' ose 'tërheqin' në drejtim të

rajonalizimit dhe globalizimit. Ne tani kemi përcaktuar disa fakte shtesë, veçanërisht ato që

lidhen me rritjen e aktivitetit MNE.

1. Gjatë dekadave të fundit rritja e tregtisë botërore ka tejkaluar vazhdimisht prodhimin

botëror -zakonisht nga një raport prej 2 me 1; ndërsa në vitin 1997 shitjet nga

bashkëpunimet e jashtme të MNEve kanë tejkaluar atë të tregtisë botërore nga 48 për

qind (UNCTAD 1998).

2. Shumica e shitjeve globale të MNE-ve janë në sektorët dijes apo informacionit, apo në

sektorë mbështetëse të këtyre aktiviteteve.

3. Në mes të një të tretës së tregtisë ndër-kufitare në mallra dhe shërbime jo bujqësore dhe

në mes një të dytës dhe tre nga pestë e të gjithë kapitalit dhe rrjedhjes së teknologjisë janë

internalizuar tani brenda MNE-ve.

4. Ka pasur dy trende të rëndësishme në aktivitetet lidhur me MNE (FDI dhe formimi i

aleancave) gjatë dy dekadave të fundit. E para është rritja spektakulare e bashkimit dhe

blerjeve së kërkimit të aseteve (M & As) dhe aleancave strategjike brenda vendeve të

Treshes, ose brenda rajoneve të SHBA-së, Japoni-së dhe Europës Perëndimore. E dyta ka

qenë rritja jo më pak dramatike e shfrytëzimit të aseteve FDI në disa tregje në zhvillim,

10

veçanërisht në Kinë, një pjesë e rritjes e të cilës ka qenë e furnizuar nga tjetër vende tjera

aziatike në në zhvillim.

5. Një pjesë e rritjes së FDI në vendet e zhvilluara dhe në atyre në zhvillim është në

shërbime – vecanërisht shërbimet intensive në inromatikë .

6. Një pjesë e rritjes së totalit të shpenzimeve R & D është financuar nga filialet e tyre të

jashtme. Për më tepër, ajo po rritet më shpejt se format e tjera të prodhimit të lidhur me

MNE. Akoma më tepër, një pjesë e rritjes së aktivitetve të R & D të MNE-ve shkon në

drejtim të rritjes së kapitalit të tyre vendor intelektual - shpesh nga pajisjet e huaja R & D

- në vend të vendosjes në mënyrë efektive të aftësive ekzistuese të R & D (Kuemmerle

1996).

4. Lokalizimi, grupimi dhe koncepti i vendeve 'ngjitëse'

Ne kemi sugjeruar tashmë se globalizimi jo domosdoshmërisht do të thotë se të gjitha aktivitetet

e krijimit të pasurisë janë të shpërndara në mënyrë uniforme në të gjithë botën. Larg nga ajo. Në

qoftë se, me të vërtetë, specializimi i aktivitetit ekonomik është i kufizuar nga madhësia e tregut,

atëherë ajo do të ishte e duhur për të supozuar që globalizimi do të jetë i shoqëruar nga më

shumë, në vend se më pak, specializime; dhe kështu, për pasojë, do të çojë në përqendrim të

mëtejshëm hapësinor të aktivitetit të tillë. Pjesa më e madhe, natyrisht, do të

të varet nga mënyra se si kostot e prodhimit, transportit dhe transaksionit të imponuara nga

barrierat artificiale ndaj tregtisë, ndryshojnë me madhësinë e një produkt të prodhuar. 'Ku' e

përqendrimit do të varet nga karakteristikat kombëtare dhe mikro rajonale specifike duke ndikuar

shpenzimet e tilla dhe gjithashtu në afërsi hapësinor të aktiviteteve të ndërlidhura (grupime), të

cilat gjenerojnë ekonomi të jashtme statike dhe dinamike.

Në shqyrtimin e propozimit që disa lloje të aktiviteteve të krijimit të pasurisë janë duke u bërë

më të përqendruara në grupe subnacionale, mund të jetë e dobishme për të bërë dallimin në mes

të tregtisë tradicionale dhe bashkëkohore dhe modeleve të vendndodhjes.

Tradicionale, dmth Heckscher-Ohlin, lloj i modele të tregtisë që ishin projektuar kryesisht për të

Shpjegojë modelet optimale (më efikas) të tregtisë midis vendeve, bazuar në shpërndarjen e

faktorëve të palëvizshëm ndihmës. Teoritë e vendndodhjes ishin në mënyrë të ngjashme

11

shqetësuese me uljen optimale të aktiviteteve të shfrytëzimit të aseteve, dmth ato të projektuara

për të maksimizuar efikasitetin statik të firmave investuese; por, ndryshe nga teoritë e tregtisë,

ato në mënyrë të qartë e pranojnë rolin e kostos së transaksionit (dhe përfitimet) të aktiviteteve të

hapsirave të afërta.

Teoritë bashkëkohore tregtare dhe të vendndodhjes janë më kontekstuale se paraardhësit e tyre.

Ndërsa ato që u përshkruan janë ende një shpjegim i fuqishëm i disa llojeve të ndarjes

ndërkufitare të punës - veçanërisht i aktiviteteve të burimeve natyrore intensive në mes të

vendeve të zhvilluara dhe atyre në zhvillim - ato janë më pak të rehatshme në shpjegimin e

shpërndarjes së aktiviteteve të njohurive intensive dhe veçanërisht ato midis dhe brenda vendeve

të përparuara dhe nën qeverisjen e MNE-ve. Aktivitetet e tilla jo vetëm që kanë të ngjarë të bëjnë

shpenzime të konsiderueshme dhe kështu duhen kthime jo-rënëse në shkallë dhe vëllimin e

nevojshëm për të mbuluar këto shpenzime; por, siç është në dukje, ata shpesh përfshijnë inpute të

shumta dhe të ndërlidhura teknologjikisht. Për të minimizuar kostot e transaksioneve për distancë

të lidhur dhe për të maksimizuar përfitimet e ekonomive dinamike të të mësuarit, ajo shpesh

paguan firmat të përqëndrojnë aktivitetet e tyre brenda një zone të kufizuar hapësinor. Prandaj,

koncepti i të mësuarit të rajonit (Florida 1995), dhe me të, rëndësia e ekonomive dinamike

agglomerative si një shtytës i vendndodhjes së firmave - dhe veçanërisht ato që kërkojnë për të

shtuar burimet dhe aftësitë e tyre. Globalizimi pastaj mund të çojë në një shpërndarje të

prodhimit intenziv të njohurive ndërmjet dhe brenda vendeve; dhe në një konvergjencë në

strukturat ekonomike ndërkufitare. Kjo mund të çojë në mënyrë të barabartë në koncentrimin e

një prodhimi të tillë në vendet e veçanta, dhe në mikrorajonet brenda këtyre vendeve, në të cilin

rast strukturat ekonomike të vendeve dhe mikrorajoneve priren të ndryshojnë nga njëri-tjetri, në

vend se të konvergjojnë me njëri-tjetrin.

Në të vërtetë, të dy trendet janë të dukshme, por është përmbajtja e këtij kapitulli – dhe vërtetë,

nga disa autorë në këtë vëllim – që (i) niveli më i lartë i intensitetit të njohurive të një aktiviteti të

veçantë, (ii) është e lehtë të migrojnë nëpër rajone pse vende, (iii) diferenca më e ulët lidhur me

kostot, dhe (iv) më shumë firma angazhohen në Investimet e Jashtme Direkte dhe aktivitetet e

aleancave të lidhura të rritjes, në vend se të shfrytëzojnë, asetet e tyre ekzistuese, atëherë ka

shumë të ngjarë që ekonomitë vendore dhe mikrorajonale, do të zhvillojnë qendrat e

specializuara të cilësisë së shkëlqyer. Në të njëjtën kohë, ekziston evidencë e mjaftueshme që

konkurrentët kryesorë në disa mikrorajone në tërheqjen dhe mbajtjen e investimeve të ndryshme

nuk janë mikrorajonet tjera në vendin e njëjtë, por mikrorajonet në vendet tjera.

12

Ky observim është në përputhje me rritjen e ndërlikuar të të dyjave, tregtisë nder-industriale dhe

IJD nder-industriale ndërmjet vendeve dhe/ose mikrorajoneve. Një ndërlikim i tillë nuk është i

mbyllur në llojet e produkteve të prodhuara. Më tej, ky shtrihet në mjedisin inovativ të vendeve

konkurruese, dhe në veçanti në mundësitë e firmave brenda atij mjedisi të përgjojnë dhe mësojnë

nga burimet, aftësitë dhë ndërmarrësinë e njëri-tjetrit, d.m.th shtojnë kompetencat e tyre

kryesore.

Këto mundësi, dhe përfitimet e grumbullit hapësinor, qartë ndryshojnë ndërmjet industrive dhe

firmave; dhe ato mund të shfrytëzohen përmes një llojllojshmërie të rrugëve organizative, p.sh.

tregjeve të ngushta, aleancat e jo të barabarta, dhe IJD. Cili modalitet është zgjedhur, do të varet

në shtrirjen dhe karakterin e kostove të veçanta të transaksionit dinamik relevant në hapësirë,

p.sh ato që lidhen me aktivitetet inovative. Në përgjithësi, dikush mund të parashikojë që (i)

njohuritë e nevojshme më pak komplekse dhe/ose të pavarura për prodhimin e një të mire ose

shërbimi të caktuar, (ii) më shumë i rregullueshëm (d.m.th më pak i heshtur) ose idiosikretik që

është njohuria, më pak informacion simetrik ekziston ndërmjet firmave të lidhura, (iv) më pak

mundësi ekzistojnë për sjelljet oportuniste, (v) rezultati më pak i sigurtë është i çdo marrëdhënie,

(vi) konsumatorët janë më gjerësisht të vendosur, pastaj kostot më të ulëta të transaksionit

hapësinor, dhe ka të ngjarë të jenë më pak ekonomitë e grumbullimit. Prandaj grumbullimi ka

shumë të ngjarë të jetë një forcë e aktivitetit të caktuar; dhe të jetë më i shënuar ku mbajtësit e

vendimeve kritike në firma duhet të kenë afërsi fizike në këmbimin, ose shpërndarjen, e

njohurisë së nënkuptuar. Qyteti i Londrës është një shembull klasik i grumbullimit të firmave të

ndërvarura secili duke prodhuar pjesë të një produkti final. Globalizimi dhe ndryshimi

teknologjik janë kombinuar për të forcuar grumbullimin e tillë, dhe gjithashtu për të rritur

intënsitetin e njohurive të firmave përbërëse. Në të njëjtën, rritja e mobilitetit të aseteve të

firmave të caktuara, dhe rritjen e përputhshmërisë ndërmjet llojeve të ndryshme të teknologjisë

ka nxitur më shumë diversitet të aktivitetit ekonomik, shpesh me rezultatet e dobishme për

outputin inovativ (Feldman and Audretsch 1999).

Deri tani, ne kemi tentuar të koncentrohemi në arsyet me ofertën e lidhur me atë pse firmat

grumbullojnë. Ne kemi argumentuar që gjersa arsyet origjinale Marshalliane për grumbullimin

ende qëndrojnë, ato kanë të bëjnë me shumëllojshmërinë e faktorëve “të butë” të vendndodhjes

dhe qasja në njohuritë dhe aftësitë e të mësuarit janë bërë më rëndësishme *(Florida 1995;

Giersch 1996). Në të njëjtën kohë, grupimet mund të bëhen nga nevojat e konsumatorëve, dhe

disa nga këto i zotërojnë të gjitha, apo vërtetë shumica e karakteristikave të vërtetuar deri tani.

13

Grupimet e tilla janë veçanërisht të dukshme në setorin e shërbimeve të konsumit; ata tentojnë të

jenë të orientuar në qytet ose përfshijnë zyrat ajrore, agjencitë e makinave me qira, shpërndarësit

e filmave, shërbimet mjekësore, dhe zinxhirët e ushqimit të shpejtë.

5. Roli i MNE-ve në ndikimin e vendndodhjes së aktiviteteve ekonomike

Deri më tani në analizën tonë, ne nuk e kemi konsideruar rolin e vecantë të MNE-ve në ndikimin

e vendndodhjes së aktivitetit ekonomik. Tek jo do të kthehemi tani. Çfarë është e veçantë në

lidhje me këtë formë të veçantë organizative? Siç është definuar më herët, një MNE është një

institucion që zotëron ose kontrollon aktivitete të vlefshme në të paktën dy vendeve. Shumë nga

MNE-të zotërojnë apo kontrllojnë vlerë të shtuar të aktiviteteve në një numër të madh të vendeve

nëpërmjet FDI dhe aleancave ndërkufitare. Deri në çfarë mase është modeli i vendndodhjes së

aktiviteteve të tilla të ndryshme nga ajo që do të ishte në qoftë se secili prej tyre do të kish qenë

veç e veç dhe në pronësi të pavarur? A ndikon pronësina e përbashkët e prodhimit në dy ose më

shumë vende në teorinë tonë në lidhje me gjeografinë e investimit në rrijen e aseteve apo në

shfrytëzimin e pasurisë, dhe tendenca e saj për të koncentruar apo shpërndararë?

5.1. MNE multi-vendore

Për t'iu përgjigjur kësaj pyetjeje, le të konsiderojmë dy lloje të strukturave qeverisëse të MNE-ve.

E para është struktura multi-vendore ose 'e vetme' të cilat janë shumica e MNE-ve, jashtë

sektorëve të burimeve natyrore bazë, të miratuar deri 1960. Karakteristika kryesore e MNE

multi-vendore është se ajo i trajton filialeve të saj të jashtme si pasuri duke krijuar njësi

autonome. Çdo degë ka tendencë për të kojuar - megjithëse shpesh në një shkallë të cunguar -

aktivitetet e shfrytëzimit të aseteve të kompanisë amë dhe të ofroj produktet e saj në tregjet

lokale apo tregjet me qasje te afërt. Edhe pse organizata prindërore mund të eksportojë asete jo-

materiale (p.sh. teknologji, ekspertizë menaxheriale dhe të marketingut) dhe produkte të tjera të

ndërmjetme (p.sh. materialet, komponentët dhe pjesët) në filialet e saj, për pjesën më të madhe,

ka të ngjarë të jenë pak të tregtueshme produktet përfunduar në mes të kompanisë mëmë dhe

filialeve e saj apo në mes e filialeve të saj.

14

5.2. MNE të integruara në formë globale (apo rajonale)

Tipar kryesor i këtij lloji të MNE-ve është se ai adopton një qasje sistemike dhe holistike drejt

operacioneve të saj globale dhe i trajton bashkëpunëtorët e saj të jashtme, si pjesë e një rrjeti të

aktiviteteve të ndërlidhura, i projektuar për të nxitur interesin e MNE në “toto”. Kur është e

mundur, MNE e integruar do të përfitojë avantazhe të plota në shpërndarjen gjeografike të

aseteve natyrore dhe të krijuara dhe në tregjet e liberalizuara. Kjo do të thotë se është më mirë të

angazhohen më shumë në FDI racionale dhe efikase, se në homologun e saj multi-vendor, dhe të

shtojë inmputet e veta dhe kapacitetet e saj në të gjithë globin. Është gjithashtu më mirë të

përfshihen në marrëveshje të mira për tregtimin e gjysmë-produkteve dhe produkteve finale në

mes të kompanisë amë dhe filialave të sa and në mes filalave – vecanërisht në hapsira të

integruara rajonale. Aktivitetet e MNE-ve të integruara globalisht mund të nxitsin të dyja:

tregtinë dhe investimet e huaja direkte. MNE globalisht e integruar është një krijim i fundit të

shekullit të njëzetë dhe secila prej ngjarjeve të përshkruara në nenin 2 kanë ndihmuar për të

nxitur në integrime të tilla. Përgjithësisht, MNE e integruar promovon tre llojet e specializimit

ndërkufitar. E para është specializim horizontal në të cilën secili prej produkteve të ofruara nga e

njëjta firmë është prodhuar në rajone ose vende të ndryshme. Arsyeja kryesore e këtij

specializimi është për të përfituar nga ekonomitë e shkallës dhe nevojat e diferencuara të

konsumit, ku produktet kërkojnë një përzierje të ndryshme të burimeve natyrore dhe të aftësive,

mund të jetë i tipit H-O. E dyta është specializim vertikal ku fazat e ndryshme të vlerës së shtuar

të një zinxhiri të një produkti të veçantë janë ndërmarrë në vende të ndryshme. Objekti kryesor i

këtij lloji të specializimit i cili mbizotëron (edhe pse jo ekskluzivisht) ndodh në mes të vendeve

të zhvilluara dhe atyre në zhvillim - është që të përfitojnë nga dallimet në kostot e faktorëve të

prodhimit dhe shijet e konsumatorit, megjithëse mundësia për të fituar ekonomitë e shkallës

mund të jenë të rëndësishme.

Lloj i tretë i specializimit - specializimi i rritjes së aseteve - është një kombinim i dy të parave;

por është ndryshe në atë që ajo është projektuar më pak për të avancuar efikasitetin statik të

MNE-ve dhe më shumë për të rritur aftësitë në krijimin e pasurisë në të ardhmen e vet në një

mënyrë me kosto-efektive. Gjeografia e këtij lloji të punës kufizohet kryesisht në vendet e

përparuara industriale dhe është përshtatur ose në promovimin e efikasitetit dhe aftësive R & D

të MNE-ve apo duke fituar qasje në asetet e jashmte të cilat më së miri do të mbrojnë ose të rrisin

përparësitë e saj konkuruese. Është ky lloj i specializimit i cili është duke u bërë i modës gjithnjë

15

nga nevojat e ngutshme të ekonomisë globale të bazuar në dije, dhe nga nevoja e firmave të

vendosura në një vend për të plotësuar kompetencat e tyre themelore me ato të firmave të

vendosura në një vend tjetër.

Deri në çfarë mase është MNE e integruar globalisht në gjendje të preferojë për të gjetur tre llojet

e specializimit ndërkufitar në mickroregjione të veçanta vendeve bartëse? Dëshmia është e

përzier. Çështja kryesore në lidhje me FDI horizontale dhe vertikale është shkalla në të cilën

transaksioni hapësinor 'statik' kushton me një grup të firmave të lidhur me të, kështu që ajo të

mund të shfrytëzojë të mirat e 'ndërvarësive jotregtare '(Storper 1995). Megjithatë, me kalimin e

kohës, shumica e këtyre grupimeve kanë evoluar lidhjen e tyre inovative dhe aftësitë e të

mësuarit; në të tjera fjalë, ato gjithashtu gjenerojnë eksternalitete dinamike për firmat

pjesëmarrëse.

Shembuj të të dy grupimeve horizontale dhe vertikale ka shumë. Më të mëdhatë përfshijnë

Industrinë e orëve të Gjenevës, industria e Portugalisë Veriore, industria e tekstilit prej leshi i

Prato dhe Biellia në pjesën veriore të Italisë, industrinë e filmit të Hollivudit, industrinë

diamantëve të Amsterdamit, industrinë e rritjes së domateve në Campania, Italia e Jugut,

industrinë takëm e Solignen dhe Industria e shërbimit financiar të qytetit të Londrës dhe Wall

Street (New York). Shembujt e fundit përfshijnë numër të madh të zonave të eksportit të ngritur

në vendet në zhvillim veçanërisht në Azi - zënë vend fazat relativisht të punës intensive të

zinxhirit të vlerave nga MNE-të, në sektorë të tillë të prodhimit si tekstil, artikuj lëkure dhe

elektronikës së konsumit, dhe më së fundi, në shërbime të tilla si sigurimi i anijeve, qendra të

përbashkëta mbështetëse, dhe softëare kompjuterikë. Në vendet më të avancuara, konglomerati i

Boeing me firmat e lidhura në rajonin e Seattle dhe kompleksi e firmave Toyota në rajonin e

Tokios janë shembuj të grupimeve vertikale të të integruara, në të cilën një firmë e prodhimit të

anijeve, e cila përmban një numër të madh të komponenteve dhe pjesëve, është e rrethuar nga një

satelit i furnizuesve të saj.

Kjo është pikëpamja jonë që eksternalitetet dinamike lidhur me këto dhe grupimeve vertikale dhe

horizontale janë duke u bërë më të rëndësishëm aq sa kapitali intelektual bëhet më shumë i

sofistikuar, ideosinkretik, i heshtur dhe i ndërlikuar. Për më tepër, si magazinat kryesore të dijes

së tillë dhe sigurisht njësisë së organizimit principiel për t’u qasur njësive gjeografikisht të

shpërndara (Doz et al. 1998), MNE-të nuk janë tërhequr vetëm për grupime rajonale, por nga ana

e tyre prania dhe ndikimi, influencojnë karakterin e tyre dhe rritjen. Shembuj historikë përfshijnë

industritë kimike dhe fijet e pambukut New Jersey (Wallace 1998) dhe zyra e makinerisë

16

industriale e mesit të Skocisë (Dunning 1958, 2000). Më shumë rastet e fundit përfshijnë

anëtarësimin japonez të konsumit të elektronikës në South Wales (Strange 1993) dhe një turmë e

MNE-ve në sektorin e software Bangalore (Balasubramanyam dhe Balasubramanyam, në këtë

vëllim).

Kjo është, megjithatë, lloji i tretë i specializimit industrial i cili gjithnjë ka angazhuar vëmendjen

e dijetarëve dhe gjithashtu autoritetet kombëtare dhe mikroregjionet janë shikuar me kujdes.

Zhvillimi i biznesit, parqet shkencore dhe industriale, dhe sektorët e specializuar të shërbimit

janë të gjitha dëshmi për besimin që aktivitetet e rritjes së aseteve të firmave të përfitojnë nga të

qenit pjesë e aktiviteteve të bazuara në krijimin e dijes – në të cilën firma private, universitete,

kolegjet teknike, dhe institucionet kërkimore qeveritare janë të gjithë të përfshirë. Shumë prej

këtyre grupimeve janë iniciuar fillimisht nga autoritetet e mikroregjioneve për të ndihmuar dhe

përmirësuar burimet dhe aftësitë nën juridiksionin e tyre; dhe nganjëherë ata ishin në shënjestër

në mënyrë specifike nga investitorët. Grupe të tilla kanë tendencë të jenë të përqendruara në

Treshe rajonale ose të kombeve; dhe si kapital intelektual bëhet më i shpërndarë gjeografikisht

dhe konkurrenca ndërkufitare bëhet më intensive, firmat gjithnjë e më shumë e dëshirojnë për të

vendosur një R & D dhe / ose të përfundojnë në aleanca me rritje teknologjike mefirma në

pjesën tjetër.

Por më shumë se kjo: si firmat që gjithnjë rrisin shkallën e kërkimit për kapital të njohurive, ato

janë të angazhuara në FDI në mënyrë specifike për të hyrë në to dhe në burimet specifike të

vendeve, aftësive dhe përvojave. Asetet e tilla mund të jenë interaktive me asetet e tyre

thelbësore, ose plotësuese për to. Ato mund të jenë shfrytëzuar nga blerja apo bashkimi me

firmat e huaja dhe / ose nga përfundimi i koalicioneve jo të barabarta me to. MNE-të mund të

përdorin gjithashtu filialet e tyre të jashtme ose partnerët si mjete për të kërkuar dhe monitoruar

nga jashtë njohuritë e reja dhe përvojat e të mësuarit; dhe si një mjet përgjimi në sistemet e

investimeve më të favorshme për avantazhet e tyre konkurruese dinamike (Doremus et al. 1998).

Në raste të tilla, një prani innovative në qendër të sektorëve do të ndihmojë për të ulur kostot e

transaksionit të përfshirë në një detyrë të tillë.

Kështu, firmat munden të tërhiqen nga xhepat e kapitalit intelektual të një ekonomi të huaj dhe

për aq sa ato janë të lejuara për ta bërë këtë, të marrë pjesë në hulumtim dhe zhvillim të

përbashkët dhe të mësuarit kolektiv (Florida 1995).

Ka disa prova rastësore se R & D aktivitetet e firmave kanë tendencë të jenë më të koncentruara

në një vend se sa aktivitete të tjera dhe kanë më shumë gjasa që të nxirren në qendra të

17

ekselencës akademike dhe në parqet industriale dhe shkencore. Në të vërtetë, sipas Allen Scott

(1998), si burime të punësimit të ri, ato nuk janë vetëm që të rritet më shpejt se mesatarja

kombëtare, por janë duke u bërë motorët kryesorë rajonal të ndryshimeve teknologjike.

Në përmbledhje, atëherë, ndryshimi gjeografik i aktiviteteve të lidhura me MNE është një

mikrokozmos i ekonomisë botërore. Nga njëra anë, MNE po kryejnë një përqindje në rritje të

aktiviteteve të tyre me vlerë të shtuar jashtë vendeve të tyre edhe në më shumë vende. Për pjesën

më të madhe, gjithashtu, bashkëpunëtorët e tyre janë bërë më të ngulitur në mjediset e tyre

lokale; dhe janë duke ndihmuar për të nxitur shpërndarjen e të paktën disa llojeve të kapitalit

intelektual. MNE-të nga vende në zhvillim tentojnë të lokalizojnë aktivitetin e tyre në larg nga

koncentrime të mëdha industriale të favorizuara homologët nga vende të zhvilluara. Për

shembull, FDI në Europë nga MNE-të Koreane të automjeteve dhe elektronikës janë koncentruar

më tepër në Evropën Lindore dhe më pak në UK dhe në vendet e BE-së sesa që FDI nga MNE-të

e SHBA dhe Japonisë kanë bërë. Numri i M&A-ve ndërkufitare dhe aleancave strategjike

gjithashtu është rritë në krahasim me homologët vendorë.

Në anën tjetër, MNE-të dhe bashkëpunëtorët e tyre janë duke u tërhequr gjithnjë e më në një rrjet

të vendeve të "ngjitura" për aktivitetet e tyre të krijimit të pasurisë; dhe ka nje sugjerimi të fortë

se ngjarjet e dy dekadave të fundit dhe veçanërisht thellimi i ekonomisë së bazuar në dije dhe në

rritje të ndërvarësisë në me të teknologjive të kohës, kanë rritur kostot hapësinore të lidhura me

transaksionet ekonomike. Kjo ka bërë që MNE-të të vendosin R & D dhe njësitë e tyrë të

prodhimit në një zonë gjeografike të madhe të mjaftueshme për të akomoduar lidhjen e

konkurrentëve, furnizuesit, konsumatorët dhe / ose shërbimet mbështetëse të firmave por të vogla

për të maksimizuar përfitimet e 'ndërvarësitë së patregtueshmërisë. (Storper and Scott 1995).

6. Perspektiva rajonale

Po kthehemi për të marrë parasysh disa nga implikimet e ngjarjeve të fundit ekonomike për rolin

e mikroregjioneve si subjekte hapësinore dhe për qeverisjen e këtyre rajoneve. A është rasti, si

disa shkrimtarë (p.sh. Ohmae 1995) kanë sugjeruar, se mikroregjionet janë zëvendësuar në shtet

si mënyrë kryesore hapësinore të qeverisjes? Apo është mendimi më i përmbajtur i gjeografëve si

18

Allen Scott, dhe strategëve të biznesit të tilla si Michael Porter, që rajone të tilla do të bëhen

gjithnjë e më të rëndësishëm për aktivitetet e rritjes së konkurrencës së investitorëve të

lëvizshmëm dhe si motorët e rritjes ekonomike kombëtare?

Shumë kërkime janë kryer gjatë tridhjetë viteve të fundit mbi rolin e FDI-ve dhe aktiviteteve të

lidhura me MNE në avancimin e ekonomisë, mirëqenien e kombit por relativisht pak si kjo se si

kanë ndikuar mikroregjionet. Në parim, ne do të kishim pritur rezultatet të jenë shumë të

ngjashme, dhe veçanërisht kështu kur mikroregjionet janë madhësia e vendeve të vogla (cf

ndikimin e IHD në ekonominë e Baden-Ëürttemberg me atë të Belgjikës, apo të Irlandës Veriore

me atë të Danimarkës). Ndërsa, tradicionalisht, dijetarët kanë dalluar gjithmonë midis e brenda

aktivitetit ekonomik ndër-kombëtar dhe kanë supozuar përgjithësisht se sovraniteti i qeverive

subnacionale është më shumë i ndrydhur se ai i qeverive kombëtare, ngjarjet bashkëkohore

ekonomike po kërkojnë një rivlerësim të këtyre pikëpamjeve. Kjo është veçanërisht kështu në

rastin e vendeve që janë bërë pjesë e skemave integruese makroregjinale.

Megjithatë, de fakto, qeverisja ekonomike e shumicës së mikroregjioneve ndahet dhe

ekzekutohet nga një gamë e autoriteteve-mikroregjionale, kombëtare, dhe mbikombëtare. Roli i

saktë i secilit do të ndryshojnë nga makroregioni në mikroregion, nga vendi në vend, me kalimin

e kohës. Në shumë aspekte, lidhja e mikroregjioneve për qeverisjen kombëtare mund të

krahasohet me atë të një filiali të një MNE ndaj kompanisë amë të saj. Kjo degë ka qëllimet e

veta dhe agjendën për arritjen e këtyre qëllimeve; ashtu si kompania amë. Shuma e përgjegjësisë

e vendim-marrjes deleguar filialit ka mundësi të varet nga variabla të tilla si funksionet e kryera

nga ajo, madhësia e saj, mosha dhe përvoja, aftësitë përkatëse të menaxherëve të organizatës amë

dhe ato të filialit, dhe shtrirje të cilat menaxherët e këtij të fundit, duke promovuar qëllimet e

veta, perceptojnë për të çuar përpara ato MNE të cilit ata janë pjesë.

I njëjti parim i 'subsidiaritetit' mund të aplikohet për të kuptuar se si sovraniteti është shumë i

decentralizuar nga kombëtarë në mikroregjional. Por, nga perspektiva e qeverisë rajonale, detyrat

e saj ekonomike janë të qarta.

Këto janë, së pari, për të nxitur përdorimin e plotë dhe më efikas të burimeve dhe aftësitë brenda

juridiksionit të tij; dhe së dyti për aq sa ka pushtet për të siguruar infrastrukturën mbështetëse për

burimet e saj ekzistuese dhe aftësive të përmirësohet dhe për firmën e saj vendase që të jetë në

tregjet konkurruese në botë.

Kontributi i investimeve të lëvizshme përbrenda është gjykuar normalisht nga këto kritere.

Megjithatë, pyetjet me interes të veçantë për ata që kontribuan në këtë vëllim janë: së pari, qoftë

19

në globalizim bashkëkohorë, ekonomia e bazuar në njohuri, investimi i tillë ka të ngjarë të ketë

më shumë, ose më pak, kontribut të rëndësishëm të mirëqenies ekonomike rajonale; së dyti, çfarë

duhet të jenë politikat e qeverive rajonale për të siguruar që një kontribut i tillë është optimal;

dhe e treta, sa janë këto politika të mbështetetura ose të pajtueshme me ata të ndiqen nga dhe /

ose qeveritë kombëtare, të cilat kërkojnë të promovuar një adresim më të gjerë të interesave.

Qeveritë e mikrooregjineve janë si menaxhimi i firmave në një tjetër referim. Ata konkurrojnë

me njëri-tjetrin për burimet, aftësitë, dhe tregjet.

Një rol në rritje e shumë autoriteteve subnacionale, në vitet e fundit, ka qenë e drejtuar për të

siguruar sa më shumë stimuj kosto efektive dhe sa më pak pengesa të jetë e mundur në

investimet e lëvizshme që rajonet perceptojnë që duhet të promovojnë avantazhin krahasues

dinamik. Shumë nga këto stimuj kanë marrë formën e granteve investuese, pushimeve tatimore,

tokës së lirë ose të subvencionuar dhe përshtatur shërbimet komunale publike, ndjekjen agresive

nga disa mikroregjione, p.sh. disa shtete në SHBA, kanë bërë që disa studiues për t'iu referuar

atyre si turne vendorë (Mytelka 1996).

Por, jo më pak të rëndësishëm kanë qenë përpjekjet e koncentruara të disa qeverive të

mikroregjioneve për të siguruar, ose të sigurojë që sektori privat ofron llojin e pasurive të

lokacionit-i detyruar që investitorët të jenë nga rajoni ose gjetkë - duke perceptuar nevojat e tyre

nëse ata janë duke shfrytëzuar konpetencat e tyre thelbësore. Megjithatë, po bëhet e qartë se

autoritetet rajonale duhet të bëjnë më shumë se kjo, thjesht sepse shumë prej këtyre aseteve

(shërbimeve p.sh. kosto-efektive, arsimore objektet, transporti dhe infrastruktura komunikimi)

janë dhënë ose mund të kopjohen mjaft lehtë nga konkurentët e tyre. Kjo sugjeron se ata kanë

nevojë për të ofruar investitorëve celular një grup të vecantë dhe hapësirë, avantazhe fikse

konkurruese, të cilat janë të përshtatura për nevojat e tyre individuale (Peck 1996), ose nuk janë

lehtësisht të imituara nga qeveritë e tjera rajonale. Ka gjithashtu nevojë për bashkëpunim

strategjik midis niveleve të ndryshme të qeverisjes nënkombëtare duke minimizuar shpenzimet e

transaksioneve private dhe publike.

Në fund, administratat lokale, në bashkëpunim me kooperativën lokale, shoqatat tregtare,

arsimore kanë nevojë për të krijuar një mjedis, i cili jo vetëm ndihmon për të promovojë

grumbullim të aktiviteteve të lidhura, por një në të cilat investitorët cellular mund të mbledhin

burimet dhe aftësitë, por nga të cilat ata mund të kenë të vështirë për të dalë (Harrison 1992). Kjo

shpesh, është një gjë jashtëzakonisht e vështirë për tu bërë, edhe pse disa mikroregjione p.sh.

20

Silicon Valley në Kaliforni dhe disa vende të vogla, p.sh. Singapor dhe Hong Kong, e kanë bërë

këtë shumë suksesshëm.

Po ashtu është duke u bërë gjithnjë e më e qartë se, për të çuar përpara zhvillimin e tyre

ekonomik, qeveritë mikroregjionale duhet të japin vëmendje sa më shumë për të ofruar mjedisin

e duhur për aktivitetet për shtim të pasurisë të firmave te tyre rezidente qofshin ato me kapital

vendas apo të huaj-si për aktivitetet e shfrytëzimit të aseteve.

Është e mundur për tu identifikuar disa lloje të grumbullimit hapësinor. Këto mund të ndryshojnë

sipas qëllimit të tyre, densitetit, modelit të aktiviteteve, potencialit për rritje, kapacitit novator

dhe strukturave të qeverisjes (Enright 2000). Në këtë kapitull hyrës, ne kufizojmë diskutimin

tonë për gjashtë lloje të grupimeve. E para nga këto janë grupimeve 'qendër-dhe-sipërfaqe', në të

cilin një qendër ose bërthamë e firmave të anijeve gjeneron një rreth satelitor (ose sipërfaqe)

firmave. Në këtë rast (kompleksi i Boeing rreth Seattle, kompleksi i Toyota rreth Tokio,

kompleksi i Pohang çelikut rreth Pohang në Korea, dhe kompleksi I Jenoptak elektronikë në Jean

në Gjermaninë Lindore janë shembuj të mirë) suksesi i viles ka gjasa për të pushuar në aftësinë e

firmës së levave të anijes duke zhvilluar një rrjet të furnizuesve dhe konsumatorëve që janë në

gjendje për të fituar ekonomi të jashtme jo vetëm nga një qendër e firmës por nga secila.

Lloji i dytë i grumbullimit eshtei I ilustruar nga industria e tekstilit verior Italian, industria e

tapave portugeze, Cambridge (Zelanda e Re) dhe industria e orëve në Gjenevë, dhe u identifikua

për herë të parë nga Alfred Marshall (1920). Ajo përbëhet nga një përqendrim i ndërmarrjeve të

angazhuara në aktivitete të ngjashme ekonomike, në mënyrë që secili të mund të tërheqë nga

ekonomitë e tilla të jashtme si disponueshmërinë e përbashkët të burimeve natyrore.

Lloji i tretë, ashtu si i dyti, përbëhet nga një kompleks i firmave prodhuese Mallra dhe shërbime

të ngjashme. Dallimi është se ndërsa, në ish-rastet, përfitimet kryesore të grumbullimit lindin nga

një reduktim static I kostove të transaksionit dhe nga internalizimi statik i ekonomive të jashtme,

kjo e fundit kryesisht merr formën e ekonomive të të mësuarit për ndërtimin e institucioneve dhe

ndarjen e njohurisë kolektive.

Lloji i katërt i zones industriale është ajo që lind nga një grumbullim i qeverisë që sponsorizon

publikisht institucionet. Shembujt përfshijnë një mbledhje të hapësirës ajrore, ushtarake, dhe

institucioneve të tjera kërkimore të cilat janë të përqendruara rreth Farnborough dhe Aldershot në

Anglinë jug-lindore, rreth Colorado Springs në SHBA, dhe rreth San Jose dos Campos në Brazil

dhe të cilat gjenerojnë një satelit të nënkontraktuar në rajonet fqinje. Vullneti dhe kapaciteti për

21

të krijuar dhe zhvilluar rrjetet e tilla hapësinore është padyshim më shumë i varur nga politika

kombëtare se ato rajonale.

Lloji i pestë i grumbullimit është ai nga zonat e përpunimit të eksportit në vendet në zhvillim.

Këtu, shpesh joshet nga tatimi dhe nxitjet tjera të ofruara nga qeveritë kombëtare dhe të

orientuara nga eksporti / ose qeveritë rajonale, MNE-të e huaja koncentrohen kryesisht në

aktivitete me punë intensive dhe ndikojnë në inkuraimin e grumbullimit të firmave. Megjithatë,

në qoftë se grupime të tilla janë çdo gjë për të përfituar plotësisht ekonominë lokale, një politikë

kombëtare apo rajonale që promovon përmirësimin e vazhdueshëm të burimeve vendase, dhe

krijimin e lidhjeve me firmat lokale, është thelbësor (Mclntyre,Narula, dhe Trevino 1996).

Lloji i gjashtë i grumbullimit është i drejtuar në mënyrë specifike në inkurajimin e të gjitha

aktiviteteve të formave. Shkenca dhe teknologjia, parqet e rritjes së aseteve janë shembuj

kryesore të grupimeve të tilla. Për të qenë i suksesshëm, ato kanë nevojë për një up-to-date dhe të

sofistikojnë infrastrukturën institucionale dhe një mjedis inovativ i cili ndihmon për të gjeneruar

rrjedhshmëri të njohurive, eksternalitete të mësuarit, dhe të kapitalit social, të kërkuar nga firmat

pjesëmarrëse (Putman 1993). Siç e kemi treguar tashmë, grupe të tilla janë zakonisht, edhe pse jo

ekskluzivisht, të vendosura në zonat e qyteteve të mëdha ose në qytetet universitare dhe qytete në

vendet e përparuara industriale.

7. Disa implikime menaxheriale

Pjesa e fundit e ketij kapitulli do të identifikojë disa nga mundesitë e implikimit të ekonomisë në

kohët e fundit për qellimin e menagjerëve rreth lokacionit te tyre. Pika e parë që ne do të

theksojmë është se duke bërë zgjedhjen e duhur për vendodhjen e veqant të një FDI dhe arritjen e

portofolit për të drejtën e lokacioneve për të gjithë FDI, me firmë ëe veçantë, vetë mund të jetë

një avantazh konkurrues i rendesishëm. Për më tepër, sikur firmat që bëhen shumëkombëshe

sikur asetet e veçanta të firmave të bëhen të lëvizshme dhe si mundesitë për gjetjen e llojeve të

FDI zgjerohen, kështu, arritja për përzierjen optimale të lokacioneve për shfrytezimin e

kombinuar dhe vendosjen e burimeve dhe aftësive të shpërndara gjeografikisht, për prokurimin e

hyrjeve dhe për furnizimin e produkteve të tyre për t'i dhënë fund tregjeve, po bëhet gjithnjë e më

kritike. Në të njëjten kohë, ka qenë jashtëzakonisht e injoruar në literaturën menaxheriale.

Qëllimi është se për çdo pesëdhjetë traktatet, monografet dhe gazetat e botuara në menagjimin

strategjik të burimeve dhe aftësive, si dhe mënyrën e duhur të hyrjes në tregjet e huaja, aty është

22

vetëm një që ndikon në zgjidhjen e lokacioneve të firmave të veçanta në konkurrencë. Ndoshta

dijetarët e bizneseve e konsideruan jashtë njohurive të tyre dhe vendimet per lokacione janë

marrë në ekonominë e pastër.

8. Konkluzione

Në këtë kapitull hyrës, ne kemi kërkuar që të përshkruajmë dhe analizojmë ndikimin që ngjarjet

e fundit ekonomike kanë pasur në vendndodhjen e aktiviteteve me vlerë të shtuar, dhe

veçanërisht në ato të MNE-ve. Më konkretisht, ne kemi përqëndruar vëmendje në forcat

centrifugale e bërë për makroregjinet dhe globalizimi i FDI dhe aleancave midis firmave, dhe

mbi forcat centripetale e bërë për një model më të koncentruar gjeografik. Ne kemi dalluar edhe

ndërmjet atyre aktiviteteve me vlerë të shtuar të trupëzuara në burimet kryesisht të lokacionit të

lidhur dhe aftësitë që personifikojnë burimet e lëvizshme dhe të dijes. Kapitulli ka identifikuar

edhe dallimet mes llojit të ndarjes ndërkombëtare të punës e nxitur nga MNE-të multidomestike

dhe globale (ose MNE-të rajonale) të integruara; Në veçanti, ne diskutuam idenë e distancës së

lidhur me kostot e transaksioneve; dhe argumentuam se, në ekonominë bashkëkohore të bazuar

në dije, kostot e transaksionit, p.sh. ato që kanë të bëjnë me të mësuarit dhe koordinimin e

inovacionit, detyrat lidhur me të, ishin të paktën, nëse jo më shumë, të rëndësishme në ndikimin

e vendndodhjes. Së fundi, në qoftë se është e vërtetë se mikroregjionet janë gjithnjë e duke u

bërë një nga motorët kryesorë të zhvillimit ekonomik (Scott 1998), dhe porta e vendeve në

vendin e tregut global (Ohmae 1995), nuk ka kuptim për të parë MNE-të, jo vetëm si një nga

kanalet kritike për organizimin e pasurise ndërkufitare duke kërkuar dhe aktivitete të shfrytëzimit

jo vetëm mes shteteve të ndryshme kombëtare, por edhe në mes mikroregjineve brenda shteteve

të ndryshme kombëtare? A nuk është kjo, me të vërtetë, rasti që lidhjet ekonomike mes Silicon

Valley në Kaliforni dhe silic Glen në mes të Skocisë, apo në mes të Neë York dhe rretheve

financiare të Londrës, janë të paktën po aq të rëndësishme sa ato midis Britanisë së Madhe dhe

SHBA-ve si faktorë për përcaktimin e vendndodhjes ndërkombëtare të aktivitetit ekonomik, dhe

modelet e ndërkufitar të tregtisë?

23

Tema 2

Rrjedhat e globalizimit dhe njohurive

Perspektiva industriale e gjeografëve

Përmbajtja

1. Vendi, tregëtia dhe njohuritë2. Qasjet standarde në pytetjen e globalizimit dhe të territorit

2.1Shtrirja e kufizuar e globalizimit të drejtpërdrejtë:

Format e specializimeve në zhvillim

24

3. Katër nivelet e globalizimit

4. Ndërkombëtarizimi i produktivitetit dhe çmim i normave në prodhimtarinë rutinore të kontestueshme

4.1. Përhapja teknologjike dhe kontestimi i tregut përmes ndryshimit të ideve

4.2. Politika e globalizimit nga idetë

5. Analizimi i ideve dhe njohurive

6. Përfundim

1. Vendi, Tregtia dhe Njohuritë

Gjeografët dhe ekonomistët e kanë parë globalizimin përmes 'imazheve pasqyrë " të vendndodhjes dhe tregtisë. Analiza e tregtisë pyet se në çfarë mase flukset tregtare të mallrave ose paratë janë duke u bërë më ndërkombëtare sesa ato nacionale ose rajonale, dhe ajo supozon se ndryshimet e tilla janë për shkak të ndryshimit të modeleve te vendit te prodhimit apo investimeve. Ne shpesh përpiqemi të nxjerrim ndryshime në modelet e vendndodhjes së veprimtarive ekonomike nga analiza e flukseve tregtare dhe të investimeve, dhe pastaj të kërkojmë atë që kjo mund të thotë në lidhje me shkallën e specializimit të ekonomive kombëtare apo rajonale. Në bashkëpunim me informacionin në lidhje me pronësinë ose modelet e investimeve të huaja direkte, të tjerët përpiqen për të përcaktuar nëse vendi gjeometrik i

25

kontrollit mbi konkurrencën apo investimet po ndryshon. Ky fokus në shkëmbimet e 'drejtpërdrejta' (në kuptimin e flukseve të ashpra të mallrave dhe parave) mund të humbasë aspektet më të rëndësishme të procesit. Origjina gjeografike, destinacionet, dhe zotërimi i njohurive te dobishme ekonomike kane ndikime më të thella në ndryshimin e formës së zhvillimit sesa çështjet standarde të lokacionit dhe specializimit. Për më tepër, me një analizë të flukseve të tilla të njohurive, disa nga parashikimet e vendndodhjes dhe të teorive te tregtisë rreth vendndodhjes fizike, specializimit, dhe performancës ekonomike të rajoneve dhe kombeve, mund të vihet në pikëpyetje.

2. Qasjet standarde në pyetjen e Globalizimit dhe të Territorit

Analizat e tregtisë dhe ndikimet e tyre në vend mund të shikohen përmes një numri të ndryshëm të teorive te lokacionit, dhe secila ka tendencë të shpie në interpretime të ndryshme të grupeve të ngjashme të të dhënave të tregtisë, duke bërë pyetje të ndryshme të të dhënave. E para është teoria standarde e përparsive krahasuese, e cila nenkupton se modelet e lokacionit, specializimi, dhe tregtia do të nxiten nga shpërndarja gjeografike e faktorëve të prodhimit. Që nga Rikardo, kjo teori është e njohur, në të njëjtën kohë për dobinë dhe kufijtë e saj. Kjo na ndihmon për të kuptuar lidhjen e përafërt ne mes te aktiviteteve me paga të ulëta, punës intensive dhe punës efektive në zonat ne zhvillim, sidomos në aktivitetet me barriera të ulëta ne hyrje dhe disa marrëdhënieve të nevojshme të afërsisë me aktivitete të tjera. Megjithatë,sipas llogarisë gjeografike të zhvillimit ekonomik, ajo bie mjaft shkurtër, veçanërisht kur është fjala për zonat më komplekse dhe më të avancuara ekonomike. Ajo i injoron ndërvarësite ose marrëdhëniet e afërta hapësinore midis veprimtarive (dmth forcat për lokalizim dhe grumbullim) apo edhe ekonomive të drejtpërdrejta të shkallës; dhe, ajo nuk ka asnjë mënyrë të llogarisë grumbullimin apo formimin gradual te faktorëve të krijuar me humanizëm në vende të veçanta (p.sh. njohuri, aftësi, institucione), duke i trajtuar të gjithë faktorët të tillë si te jashtëm.

Teoria e dytë e lokacionit është teoria neoklasike e modifikuar e "ekonomive të reja gjeografike", apo-siç është e njohur, edhe Teoria e Re e Tregtisë,përfaqsuesit kryesorë të se cilës janë Helpman dhe Krugman (1987). Në vend të supozimeve të kthimit të vazhdueshëm për shkallë, pjesëtueshmëri, dhe procesin e konkurrencës së përsosur të teorisë standarde, ata kanë futur ekonominë e shkallës dhe konkurrencën jo te plotë mbi hapësirë. Në kontekstin e procesit aktual të globalizimit, ku kufizimet tradicionale të vendndodhjes janë në rënie (përmirësimet e transportit dhe të komunikimit , barrierat institucionale të tregtisë në rënie, përhapja e praktikave ekonomike kapitaliste dhe normat), teoria parashikon një botë të specializimit më të madh të territorit ekonomik, si territore të tregut për mallra dhe shërbime të veçanta përcaktohen gjithnjë me shkallën optimale të prodhimit. Këto aktivitete, në fakt, krijojnë 'hijet' territoriale ose efektet oligopol rreth tyre; si rrjedhojë,krijohet një botë me konkurrence jo te plotë, por një që është po ashtu efikase, dhe ku kontestimi treg, megjithëse territorialisht i pabarabartë, është ende mjaft i pranishëm.Linja e tretë e sulmit ndaj globalizimit mund të përkufizohet më shumë si një kornizë se sa si një teori: ajo përbëhet nga një pjesë e madhe e punës,e cila eshte e përqëndruar në

26

zhvillimin e firmave dhe sistemeve të prodhimit.Kjo shqyrton temën e përgjithshme se kapacitetet strategjike, financiare, dhe teknologjike të firmave të mëdha janë zhvilluar deri në pikën se çfarë ndodh brenda këtyre firmave ose, përndryshe, në rrjetet e firmave kyçe dhe partnerët e tyre kryesor dhe kontraktorët e varur, jane bërë të paktën aq te rëndësishme sa marrëdhëniet klasike midis firmave dhe territoreve (Harrison 1997; Dicken 1998).

Sepse kjo është një organ më empirik dhe më kompleks i punës, neve na duhet të kalojmë pak më shumë kohë për ta shqyrtuar këte. Ne mund të fillojmë me të kundërtën e saj, e cila mund të quhet 'lokalizimi' ose, më mirë, "territorializimi '. Zhvillimi Territorial ekonomik është diçka krejt e ndryshme nga mjedisi i thjeshtë apo lokalizimi i aktivitetit ekonomik.Sipas qëllimeve tona, kjo përbëhet nga aktiviteti ekonomik që është i varur nga burimet territoriale specifike. Këto burime mund të rreshtohen nga specifikat e aseteve të disponueshme vetëm nga një vend i caktuar ose, më e rëndësishmja, asetet që janë në dispozicion vetëm në kontekstin e sigurtë te organizimit te brendshëm ose firmë per marrëdhëniet tregtare që patjetër kërkojnë afërsinë gjeografike, ose ku marrëdhëniet e afërsisë janë dukshëm më shumë efikase sesa mënyra të tjera për të gjeneruar këto specifika te aseteve. Një aktivitet është plotësisht i territorializuar,atëherë kur qëndrueshmëria e tij ekonomike është e rrënjosur në aktive (duke përfshirë praktikat e njeriut dhe marrëdhëniet ) që nuk janë në dispozicion në shumë vende të tjera dhe nuk mund të krijohen lehtësisht apo me shpejtësi ose te imitohen në ato vende që kanë mungesë të tyre.Vendndodhja nuk është e mundur te zëvendësohet, dhe vendet qe janë të realizueshme janë të vogla në numër, duke i bërë kështu “Vendndodhjet e tregjeve” shumë të papërsosura. Në kontrast me këtë, ne mund të imagjinojmë nje rrjedhe të pastër të ekonomisë zëvendësuese. Burimet do të rrjedhin në mes të pjesëve të një firme, midis vendeve, pa pasur ndonjë varësi të veçantë apo për ndonjë vend të caktuar.

Asetet e tilla , nëse mallrat ose informacionet do të ishin të prodhueshme në vende kaq të ndryshme, te cilat përbëjnë një (pothuajse) një treg vertet të përsosur në vende për prodhimin e tyre.Nuk është shumë e rëndësishme nëse ato janë prodhuar në të vërtetë në shumë vende të ndryshme, ne mund ta imagjinojme nje rast ekstrem ku bota furnizohet nga një vend i vetem(për shembull,për shkak të ekonomive të shkallës), por vetëm atëherë kur vendi ka specifikat që e bëjnë atë imunitar ndaj zëvendësimit nga një vend tjetër. Kjo lloj ekonomie mund të jetë rezultat i dy proceseve të mundshme të zhvillimit. Nga njëra anë, aktivitetet që janë zhvilluar edhe në një shumëllojshmëri të gjerë të vendeve që bëjnë lloje të caktuara të burimeve, te cilat janë të nevojshme për prodhimin në dispozicion në globalizimin e afërt, por që kanë qenë historikisht të ndara nga barrierat e transportit apo shijet e diferencuara. Përmirësimet në transport, standardizimi i shijeve, ose rritjet në shkallën optimale të prodhimit,kanë ndikuar qe këto vende të hapen për organizatat e biznesit botëror, të cilat pastaj gëzojnë zgjedhje të dukshme të tregjeve të mëdha potenciale të vendndodhjes, por nuk janë të lidhur me specifikat e vendndodhjes ose ndërvarësitë lokale. Në anën tjetër, organizatat e tilla mund të zhvillojnë procesin e prodhimit,duke eliminuar nevojën për asete specifike që janë të pakta në vend, ndryshimet teknologjike nëpërmjet standardizimit të produktit dhe proceseve të prodhimit që bëjnë punën rutinë. Në të dy rastet ,bëhet e mundur nje rrjedhë e pastër e globalizimit të drejtpërdrejtë.

27

2.1 Shtrirja e kufizuar e globalizimit të drejtpërdrejtë: Format e specializimeve në zhvillim

Të tre teoritë e përmendura më lartë, pavarësisht dallimeve të tyre, kanë një vizion të përbashkët të esencës së globalizimit.Kjo përbëhet nga denacionalizimi i drejtpërdrejtë, fizik i marrëdhënieve input-output, përmes progresivitetit më të madh te vendndodhjes më të ndërkombëtarizuar të prodhimit në krahasim me tregjet. Çdo teori ka një parashikim disi të ndryshëm në lidhje me formën përfundimtare hapësinore të ekonomisë dhe modelet e saj të tregtisë dhe specializimit, por që të gjitha parashikojnë specializim më të përgjithshëm territorial. Që të trija e shohin procesin e rritjes së globalizimit të drejtpërdrejtë si te shtyrë nga humbja e kufizimeve teknologjike dhe institucionale të përmendura më herët.Zgjerimi logjik i të tri teorive është që të mbajë se procesi aktual i globalizimit nuk ka asnjë pikë perfundimtare. Ato zgjerojnë nocionin (hiperbolik, ajo duhet të thuhet) 1 që në të kaluarën, ekonomitë rajonale të ceduara në territoret kombëtare sipas pozicionit gjeometrik të marrëdhënieve input-output, që të pretendojnë se tani ky proces po zhvendoset nga shkalla kombëtare në shkallë globale. Ekonomitë kombëtare si njësi fizike do të bëhen gjithnjë e më pak të rëndësishme për jetën ekonomike.Procesi i globalizimit që ishte e qartë në fillim të këtij shekulli tani do të vazhdojë spastrimin e tij të pashmangshëm rritës.

Megjithatë,këto pretendime të tri teorive dominante mund të vihen në dyshim. Ka arsye për të dyshuar se disa marrëdhënie input-output do të vijnë në mënyrë të pashmangshme që do të kryhen në shkallë globale; prandaj, ka edhe arsye për të dyshuar për shkallën në të cilën ekonomitë kombëtare do të zhduken si komponentë të rëndësishme fizike të ekonomisë botërore. Por, siç do ta shohim, kjo histori e globalizimit të drejtpërdrejtë (input-output) mund të mos jetë më e rëndësishmja për t’u treguar në ditët e sotme. Në vend të kësaj, globalizimi i dijes dhe i formave të caktuara të konkurrencës shoqërore nënkupton mënyrat më të rëndësishme të globalizimit për të transformuar ekonominë. Ne mund të marrim një përafrim të këtyre kërkesave duke shqyrtuar disa kategori të përbashkëta empirike të gjetura në diskutimet e globalizimit.

Zonat në zhvillim dhe zinxhirët e mallrave globale

Madhësitë absolute të rritjes së pranisë së huaj ekonomike në zona të caktuara të botës në zhvillim në vitet e fundit, dhe në rajonet periferike dhe më të lira të vendeve të zhvilluara, janë shumë mbresëlënëse. Normat e përgjithshme të rritjes në shumë nga këto vende kanë qenë në përgjithësi më të larta se në zonat me zhvillim më të dendur të vendeve të pasura. Tani janë zinxhirët global të mallrave, sidomos në konsumin e mallrave të paqëndrueshme dhe elektronike, nganjëherë duke marrë formën e zhvendosjes së drejtpërdrejtë globale të fazave të caktuara të procesit të prodhimit (Gereffi dhe Korzeniewicz 1994).

Por kjo është vetëm një pjesë e vogël e tregimit të zhvillimit në këto vende. Pjesa më e madhe e rritjes së prodhimit në fushat e mëdha në zhvillim të botës, veçanërisht 'tigrat' e Azisë, kanë të

28

bëjnë me pronësinë vendore të prodhimit. Kjo është, edhe pse një pjesë e mirë e eksporteve të tyre janë të kapur deri në zinxhirët globale të mallrave (urdhërat vijnë nga firmat e mëdha shumëkombëshe jashtë vendit), sipërmarrja lokale luan një rol të rëndësishëm në shpërndarjen hapësinore të aktivitetit në fjalë dhe në organizimin e saj dhe pasojat ekonomike lokale (Amsden 1992; Evans 1995; Ëade 1992). Ajo në këtë mënyrë bëhet e vështirë për të kërkuar që sistemet globale të rrjetit (në kuptimin e zinxhirëve të mallrave joterritoriale) janë animus kryesor i përvojave të zhvillimit të këtyre vendeve. Kjo është po aq e vërtetë nëse ne e konsiderojmë ekonominë e vogël të firmave të tilla si Tajvani ose Hong Kong, apo ekonomitë e mëdha të firmave të tilla si Korea. Është pranuar gjerësisht se, në themel sukseset aziatike në prodhimin orientuara nga eksporti, janë forma specifike të koordinimit lokal ekonomik, marrëdhëniet midis agjentëve ekonomikë vendorë që lejojnë ata për të plotësuar nevojat e tregut global dhe në fund të fundit të përfitojnë nga këto ndëveprime.

Firma globale.

Një tjetër imazh që na është dhënë është ai i 'firmës globale', një organizatë e cila me sa duket punon në një shkallë planetare me lehtësi. Por shumica e firmave më të mëdha në botë nuk janë shumë të globalizuara. Nga 500 firmat më të mëdha, praktikisht është vetëm një pjesë e vogël që kanë orientim më të lartë drejt eksportit me tregje të vogla të brendshme, të tilla si Holanda apo Suedia që kanë më shumë se një të katërten e shitjeve, punëtorëve, apo vëllimet e prodhimit të tyre jashtë vendit të origjinës (van Tulder dhe Junne 1988) . Për firmat japoneze, këto norma janë përgjithësisht nën 10 për qind. Ndërmarrjet Shumëkombëshe (MNEs) janë, megjithatë, agjentët kyç në tregtinë globale, ku llogaria e këtyre firmave përbën më shumë se një të tretën e totalit. Ata janë gjithashtu agjentët kyç të financave globale. Më kritike, siç do ta shohim, ata janë faktorë kyç në globalizimin e burimeve të dobëta dhe jo-materiale të njohurive në shkallë shumë të gjera të prodhimit industrial.

Tregëtia e mallrave.

Tregtia në mallra si përqindje e prodhimit të përgjithshëm botëror është rritur me shpejtësi që nga mesi i viteve 1960, dhe tani është vetëm në lidhje më kulmin që ka arritur më parë në 1914, rreth një të katërtat e totalit.

Kjo përfshin të gjitha inputet dhe outputet, prodhimin dhe shërbimet, të mirat kapitale dhe mallrat e konsumit. Ajo është më e ulët për disa vende të tilla si SHBA ( 13 përqind) dhe më e lartë për vendet e vogla më të dendura të marrëdhënieve ndër-fqinjësore, të tilla si Belgjika, Hollanda, Austria, apo Zvicra. Vendet e mëdha në Bashkimin Evropian, të tilla si Franca dhe Gjermania, tregtojnë rreth 35 për qind të inputeve të tyre të përgjithshme dhe outputeve. Në përgjithësi, jashtë nga vendet fqinje në BE dhe Ameriken e Veriut (ndërkontinentale, tregtisë fqinje), shumica e industrive të importit dhe eksportit përbejnë një përqindje të vogël të inputeve dhe outputeve nga vendet e tjera në botë, dmth rajone që nuk janë fqinjë. Përqindjet më të larta të marrëdhënieve të tilla ndërkontinentale tregtare janë gjetur në industritë konsumit jo të qëndrueshëm të tilla si veshje dhe këpucë, ku marrëdhëniet tregtare të Botës së Tretë dhe Botës

29

së Parë rreth ndarjes së punës janë të zakonshme (Gereffi dhe Korzeniewicz 1994). Edhe pse marrëdhëniet midis vendeve fqinje kanë shumë arsye për të tregtuar,një pjesë e atyre mbetet ndërmjet rajoneve të të njëjtit vend: ky është rasti edhe për SHBA dhe Kanada (McCallum 1995). Nga kjo, ne duhet të marrin në konsideratë kuptimin e kësaj tregtie. Modelet e përgjithshme të tregtisë tregojnë se vendet e përparuara janë duke u bërë pak më të specializuara në atë që ata janë duke tregtuar (Amendola, Guerrieri, dhe Padoan 1991; Balassa, 1992). Ata gjithnjë e më shumë po përqendrohen në të mirat kapitale ose produktet përfundimtare. Kjo mund të jetë për shkak të ekzistencës së ekonomive të shkallës.

Megjithatë, shumë analistë besojnë se shpjegimi qëndron në specializimin të njohurive të këtyre vendeve, të ngulitura në marrëdhëniet komplekse institucionale dhe midis firmave (Nelson 1993; Lundvall 1996; Romer 1986). Për lloje të caktuara të mallrave, vende të veçanta të zhvillojnë inovacione superiore ose kapacitete Know – How, dhe janë në gjendje për të mesuar dhe për ti pëvetësuar njohuritë e tyre më shpejtë se konkurrentët, duke u lejuar atyre që të marrin aksione të rëndësishme të tregjeve botërore në ato mallra. Shpesh, këto njohuri superiore Know - How janë eksternalitete të bashkangjitura në një grup firmash brenda një rajoni të veçantë të vendit.

Grupimet e tilla mund të kenë disa lider të firmave te mëdha ose ata mund të përbëhen nga firmat me përmasa të barabarta. Zakonisht, ata kanë një proces shumë kompleks të tregut lokal të punës që gjithashtu shërben për të transferuar njohuritë midis firmave dhe për të rritur kapacitetet e zhvillimit të njohurive për të gjithë grupin. Grumbullime të tilla, industritë e bazuara në njohuri janë të lokalizuara më shumë në sistemet e prodhimit, por të globalizuara në anën e prodhimit; kjo është arsyeja pse ata specializohen në fushën e eksportit. Disa nxjerrin një përqindje të lartë të inputeve të tyre nga ekonomia kombëtare apo edhe ajo e rajonit, si në industrinë e inxhinierisë mekanike të Gjermanisë apo të industrive artizanale të Italisë; disa nxjerrin një përqindje të moderuar nga jashtë , si në industrinë e avionëve apo elektronike të SHBA- së. Por shkalla e tyre e importimit në anën e inputit është zakonisht shumë më e ulët se shkalla e tyre e depërtimit të eksportit në anën e autputit.

Këto janë rastet e ekonomive lokale të cilat janë motorët e tregtisë botërore.Kjo është një formë e globalizimit të stimuluar pjesërisht nga rritja e hapjes së tregjeve botërore që rrit vlerën e burimeve lokale. Kjo është krejtësisht e dallueshme nga globalizimi,i cili vjen nëpërmjet ndërtimit të sistemeve joterritoriale të rrjetit të prodhimit , edhe pse të dy mund të përfshijnë rrjetet e prodhimit të ndërmarrjeve shumëkombëshe.

Teknologjia

Prodhimi i teknologjive (p.sh. njohuri) dhe Know – How nuk janë duke u bërë më pak të rendësishme. Vendet janë të specializuar shumë në drejtim të asaj se cilat janë llojet e teknologjive që përdorin firmat e tyre (Patel dhe Pavitt 1991). Firmat e mëdha të botës, për më tepër, gjenerojnë një përqindje të lartë të patentave të tyre në mbarë botën në vendet e tyre, dhe këto janë mjaft konsistente me profilet e përgjithshme të specializimit të eksportit të ekonomisë së vendit . Kjo është për shkak se edhe firmat e mëdha marrin pjesë në kontekste më të gjera

30

institucionale dhe sistemet e jashtme të cilat i mundësojnë atyre për të gjeneruar njohuri të reja tregtare(sistemet e inovacionit), dhe këto janë shumë specifike për vende të veçanta dhe rajone. Në të kundërt, për aktivitetet e tyre rutinë, firmat e mëdha kanë profile të teknologjisë M, të cilat janë shumë më të gjera se sa profilet e teknologjive qe ata i shpikin dhe i eksportojnë (Patel dhe Pavitt 1991).Prandaj një firmë e dhënë kryesisht përdor teknologji që nuk i shpikin ose eksportojnë.

Ne do të argumentojmë se ajo e bën këtë përmes teknologjisë gjithnjë e më shumë te ndërkombëtarizuar dhe huamarrjes teknike, ajo vetëm do të prodhojë, patentojë, dhe të eksportojë në mesin e teknologjive të saj, ato që përbëjnë bazën për specializime(Ben-David dhe Loewy 1997).

Qështjet jo tregtare

Të paktën dy të tretat e punësimit dhe të prodhimit të ekonomive të zhvilluara sot janë në shërbime. Shumica e këtyre shërbimeve duhet të jenë "të fabrikuara" përmes dorëzimit në pikën e konsumit. Ndërsa disa nga elementet e tyre përbërëse mund të prodhohen në distanca të gjata dhe të importuara (komponentët e tyre të prodhuara, për shembull, ose të shërbimeve logjistike ku shërbimi përfundimtar i punëtorit është të tërheq konsumatorin final,duke e ndihmuar), një pjesë e konsiderueshme e industrive të shërbimit janë në esencë jo-të tregtueshme në kohën e tashme dhe do të mbetet kështu. Ata janë një tjetër rast ku globalizimi input-output nuk është shumë i rëndësishem. Në të njëjtën mënyrë, shumë shërbime duket se përfshijnë nivele të larta të paprekshme te ndërkombëtarizuara, veçanërisht njohuri, simbole (marka tregtare), dhe nocionet për cilësinë e produktit nga ana e konsumatorëve (të njohjes, pritjet, konventat). Në një grup më të kufizuar, por megjithatë te rëndësishem te rasteve, ato përfshijnë praninë e MNEs dhe investimeve të konsiderueshme të huaja direkte. Ky turn i shpejtë i një subjekti kompleks sugjeron se as firmat e as ekonomitë kombëtare nuk janë të afërta me imazhin e një rrjeti ekonomik më të vogël , ku të gjithë faktorët e prodhimit janë shumë të lëvizshem dhe të gjitha vendet mund të zëvendësojnë njëra-tjetrën, dhe nuk ka gjasa që ato do të jenë kështu në të ardhmen e afërt.

Kjo na jep mundësinë për të refuzuar versionin më të thjeshtë dhe jo korrekt të globalizimit si një transformim i thjeshtë i gjeografisë së lidhjeve materiale apo njohurive, në anën e inputit apo në anën e autputit, që na shpie në ekonomitë e përbëra nga rrjetet joterritoriale ndërkombëtare. Ne kemi sugjeruar gjithashtu se në çdo kategori të analizës së përdorur këtu, globalizimi i dijes dhe roli i tij në konkurs është i rëndësishem, por ka tendence të kalojë pa u vërejtur në mes të lokacionit standard dhe kategorive të tregtisë.

3. Katër Nivelet e Globalizimit

Përderisa kategoritë standarde të shqyrtuara më lartë nuk na japin një perspektivë koherente mbi veprimtarinë ekonomike të globalizimit (dhe territorializimit), në vend të tyre ekonomia mund të zbërthehet në shkallë të ndryshme dhe lloje të globalizimit; kjo është një pikënisje për ndërtimin e një pamje më të ndjeshme të asaj që po ndodh.Duhet të jenë katër nivele esenciale në

31

ekonomitë e mëdha të zhvilluara në ditet e sotme: këto kategori përbëhen nga aktivitetet (sektorët), ose pjesët e sektorëve, secila prej tyre ka një dinamikë të veçantë ekonomike dhe shkallë të ndryshme të përgjithshme dhe llojin e globalizimit ose format e saj të kundërta të territorializimit.

Në nivelin e parë mund të etiketohen specializimet ne shërbimet botërore industriale, dhe aktivitetet specifike të bazuara në aftësi. Ai përshkruan disa nga aktivitetet më të përparuara në ekonomitë tona, dhe të gjithë janë shumë të teriitorializuara.Këto nivele marrin dy forma të mëdha.

Fituesi i merr të gjitha produktet dhe shërbimet. Në industri të tilla si shërbimet financiare, media, sport, menaxhimi i nivelit të lartë të korporatave, këshillues të biznesit, shkencës dhe mjekësisë, ka funksione të cilat janë siguruar nga individë të cilët ose marrin pjesë në tregun ndërkombëtar të punës (në kuptimin që nuk ështe konkursi vetem për ta, veçanërisht si konsulentë), ose kur produktet apo shërbimet që ata i bëjnë janë të identifikueshme, të pakta, dhe të konsumuara mbi një zonë të tregut të gjerë. Shërbimet ligjore sigururohen nga avokat të suksesshëm të korporatave, kinemaja e cila ka njohur ndërkombëtarisht yje , mjekët me një reputacion botëror, janë shembuj të këtij ndërkombëtarizimi të shërbimeve të punës. Ndërkombëtarizimi u mundëson atyre që të fitojnë kthime shumë të larta me kosto shumë të ulët margjinale të zgjerimit në tregjet ndërkombëtare. Ky është një shembull i shkathtësive specifike duke marrë tregun mbi një territor të gjerë, përmes rritjes së informacionit (p.sh. për doktorët apo avokatët) ose përmes përgjithësimit të modeleve të konsumit (p.sh. kinema, televizion). Ajo është e drejtuar, nga njëra anë, nga furnizimet që janë prodhuar në rrjetet shumë të lokalizuara, dhe nga ana tjetër, nga veprimi i internacionalizuar i konsumit dhe përvetësimi i informacionit. Kështu, ajo paraqet një rast interesant të globalizimit drejtuar nga dy njohuri të ndryshme gjeografike.

Orientimi i eksportit, grupet e specializuara industriale.

Pjesa e dytë e nivelit të parë të ekonomisë në vendet e mëdha të zhvilluara ka të bëjë me prodhimet e tyre të specializimit të eksportit. Këto specializime, siç e kemi verejtur, janë rritur gjatë njëzet e pesë viteve të fundit (koeficienti i dallimit është rritur, kur ai është matur në nivele katër-shifrore apo më shumë) (Amendola, Guerrieri, dhe Padoan 1991).

Këto janë sektorët apo pjesë të sektorëve që çdo ekonomi është veçanërisht e mirë në to. Avantazhet e tilla kanë shumë shkaqe të mundshme, siç janë përparsitë krahasuese të bazuara në resurse natyrore, ose aftësi dhe dituri “knoë-hoë” të ngulitura institucionalisht. Ka shumë arsye të besojmë se rëndësia e këtij të fundit është rritur në përgjithësi, dhe se, industritë e njohurive-bazë të orientuara nga eksporti janë komponentet kryesore të sistemit në zhvillim të orientuar nga dijet e kapitalizmit botëror. Kjo është për shkak se grupe të tilla janë të afta për të mësuarit e vazhdueshëm teknologjik, dhe si rezultat diferencimi i vazhdueshëm i produktit, vazhdimisht rinovon avantazhet e tyre konkurruese, duke i tejkaluar imituesit e tyre. Ata janë të aftë për të mësuarit teknologjik për shumë arsye, duke filluar nga përfitimet e dhëna nga institucionet

32

formale të sistemit kombëtar të inovacionit të llojeve të ndryshme të avantazheve përfshirë konventat joformale, rregullat dhe praktikat të cilat i koordinojnë agjentët që të mësojnë sistemin e tillë të prodhimit .Gjithashtu,është vërejtur, se industritë e tilla të specializuara në eksport funksionojnë si rrjete të firmave (duke filluar nga firmat më të vogla deri në ato më të mëdha), të cilat zakonisht grumbullohen në disa rajone subnacionale, të njohura në mënyra të ndryshme si 'rrethe industriale' ose 'rrethe të teknologjisë ". Ne njohim këtu raste të tilla të famshme si Silicon Valley, Hollywood, Emilia-Romagna, Baden-Wurttemburg, ose qytetin e Londrës.

Kjo rrugë lokale e varur nga ndryshimi teknologjik, i cili është një drejtues i fortë dhe pozitiv i globalizimit në anën e prodhimit, pikërisht sepse ajo furnizon resurset e pakta në ekonominë globale në formën e njohurive përkohësisht unike të ngulitura në produkte ose shërbime. Mësimi teknologjik bën imitimin e menjëhershëm dhe mjaft të vështirë të shpërndarjes, gjenerimin e proceseve të konkurrencës së papërsosur, që përfshin qiratë e rëndësishme teknologjike apo njohuritë në çmimet e këtyre rezultateve. Në të dyja këto raste, internacionalizimi është reflektuar kryesisht nëpërmjet eksporteve të prodhimit. Nuk është një rol i fortë për kërkesën ndërkombëtare,duke supozuar përhapjen ndërkombëtare të informacionit për konsumatorët. Por kërkesa e tillë takohet me një strukturë të ofertës së përcaktuar nga barriera të forta me imitim apo përhapje të aftësive dhe njohurive nga vendi në vend. Për këtë arsye, ajo na shpie në specializim dhe tregti. Ajo e tregon globalizimin si të 'vështirë' (tregtia), por ajo është e nxitur kryesisht nga faktorët e lehtë të njohurive dhe aftësive të fituara.

Globalizimi përmes joterritorializimit (zinxhirët e mallrave globale).

Shkalla e dytë kryesisht përbëhet prej prodhimit dhe shërbimeve të cilat janë të përshtatshme për t'i mbeshtetur vendet me paga të ulëta për shkak të niveleve të ulta të aseteve të vendeve specifike në procesin e prodhimit rutinë. Në kushtet e kategorive tona teorike, ata kanë një nivel të ulët të territorializimit dhe një nivel të lartë të flukseve ndërkombëtare.Kur permendim asetet e vendeve specifike,kemi të bëjmë me asetet fizike ose jo-materiale,që janë të rrënjosura në mjediset e vendeve të veçanta, duke bllokuar transferimin e prodhimit diku tjetër.

Megjithatë , disa asete të firmave të veçanta, do të mund të transferohen përmes IHD - ve apo licencimit. Në përgjithësi, kjo situatë i lejon konkurrencë produktit me paga të ulëta për t’u zhvilluar. Këto janë raste spektakolare të cilat mbështeten në media. Globalizimi në kuptimin e drejtpërdrejtë të prodhimit i cili kryhet përmes rrjeteve joterritoriale është i pranishëm këtu.

Çfarë është rëndësia e përgjithshme e një joterritorializimi të tillë? Kur matet në aspektin e ndikimit të saj në tregjet e punës në vendet e zhvilluara, praktikisht të gjitha studimet arrijnë në përfundimin se ajo krijon konkurrencë të ulët të pagave për rreth 5 për qind të fuqisë punëtore në vendet e zhvilluara dhe llogaritë për rreth 12 për qind të rritjes jo të barabartë të pagës në këto vende gjatë viteve të fundit, përmes efektit të saj në tregjet e tyre të punës (Journal Tremujor Ekonomik 1992; Levy 1999; Mishel, Bernstein, dhe Schmitt 1998). Ky proces gjithashtu përfshin flukset e ndërlikuara ndërkombëtare të dijes. Për shembull, nuk është e pazakontë për partnerët lokalë të firmave shumëkombëshe në vendet në zhvillim që të flasin gjuhën standarde

33

të produktit ndërkombëtare (ISO 9000), duke konfirmuar se flukset e tilla janë pjesë e një komuniteti ndërkombëtar të njohurive. Ajo mund të jetë, në afat te gjatë, se dituritë e tilla (dhe efektet me përvojë shoqëruese) kanë ndikime të rëndësishme mbi aktivitetet joterritoriale.

Shërbimet pjesërisht të tregtueshme apo jo te tregtueshme në nivel lokal.

Pjesë të mëdha të ekonomisë përbëhen nga produktet dhe shërbimet pjesërisht të tregtueshme ose të patregtueshme. Këto industri duhet të bëjnë pikën e destinimit, duke kufizuar globalizimin e drejtpërdrejtë të input-outputeve të tyre.

Disa aktivitete të tilla janë krejtësisht lokale, të përbëra nga prodhimi për shijet e specializuara lokale; si rezultat, është e vështirë për firmat e huaja qe të fitojnë hyrjen. Megjithatë,shumë prej tyre janë bajtur nga firmat me emër të markave globale (nëse nëpërmjet investimeve të huaja direkte apo ekskluziviteteve); keshtu nje distancë e gjatë zinxhirore e mallit mund të bëjë ofrimin e sherbimeve të konsumit. Prodhuesit në rrjedhën e sipërme kanë vendosur asetet e tyre specifike në shumë tregje lokale. Ky globalizim është një përzierje komplekse globale dhe lokale,i motivuar nga ndryshimet në sjelljen konsumatore, në kuptimin që konsumatorët në vende të ndryshme janë duke imituar njëri-tjetrin,qdo dite e më shumë, në prani të informacioneve më transparente dhe më të bollshme të konsumit. Kjo çon në një përsëritje në shumë vende të shërbimeve shumë të ngjashme jomobile. Ajo gjeneron një ngjashmëri të caktuar statistikore në bazat ekonomike të vendeve të ndryshme.Sistemi fizik(Input-output) përfshin depertimin e konsiderueshëm global dhe lokal. Më e rëndësishme është se njohuritë dhe forcat konkurruese te cilat i bëjnë të gjalla këto procese të vendndodhjes. Përderisa shërbimet janë standardizuar nga një shoqëri shumëkombëshe , linjat e saj te prodhimit, të emrave të markave, praktikat e personelit, dhe kështu me radhë, ka globalizimi përmes vendosjes së aktiveve jo-materiale, në thelb qarkullimin global të informacionit dhe ideve që i përkasin subjektit (Dunning 1988). Për të vendosur këtë në perspektivë më të gjerë, kujtojmë se në rastin e nivelit të parë, ne kemi sugjeruar se në prani të aftësive dhe njohurive prodhuese të fuqishme asimetrike që janë të lidhura me një vend,me informata gjithnjë e më të ndërkombëtarizuara të konsumatorit, globalizimi merr formën e rritjes së specializimit të eksportit ; kjo është një lloj i efektit të 'përparsive krahasuese' (por ndryshon në kuptimin e nocionit të një ekonomie të njohurive). Në rastin në fjalë, kur ka jomobilitet të vendndodhjes së prodhimit (pika e shërbimit të ofrimit ), konvergjenca e tillë e konsumit çon në përhapjen vendndodhjes së veprimtarisë e cila gjendet me afër tregjeve të saj. Flukset ndërkombëtare të informacionit rreth konsumit janë kritike për të dyja. Ne dimë shumë pak rreth asaj se pse dhe si konsumi zhvillohet mbi territore qe dikur kanë qenë të ndara, por me siguri ajo duhet të analizohet si një proces kompleks historik dhe gjeografik, që përfshin krijimin e rrjeteve të institucionalizuara të cilat nuk sjellin informacione të pakëta neutrale për të ndarë gjërësisht njerëzit, por gjithashtu të sjellin praktikën komplekse shoqërore të kërkesës konsumatore të zgjedhjeve.

Tregjet e kontestueshme në prodhim dhe shërbime.

34

Niveli i katërt është prodhimi dhe shërbimi rutinë, përgjithësisht i tipit kapital-intensiv, qoftë në mallra të konsumatorëve ose në mallra kapitale dhe të ndërmjetme. Në nivel të këtyre aktiviteteve, teoria sugjeron se globalizimi duhet të jetë shumë i lartë. Aktivitetet rutinë përgjithësisht përdorin informacionin e kodifikuar, kështu që nuk ka probleme të ndikuara të informacionit apo veçantive që pengojnë transferimin gjeografik të këtij informacioni, nëse firmat brenda, ose nëpërmjet imitimit midis firmave. Si rezultat, tregjet e tyre janë në thelb shumë të kontestueshme (Baumol, Panzar, dhe WILLIG 1988).

KONTESTIMI i tillë duhet të transformojë gjeografinë e prodhimit. Rutina dramatike ul kostot e transaksioneve të të gjitha llojeve (Scott 1988). Në prani të këtyre kushteve, teoria e pastaj vazhdon të parashikojnë se edhe kur dallimet klasike të avantazheve krahasuese nuk ekzistojnë (sepse informacioni dhe inputet mund të prodhohet lehtësisht në shumë vende të ndryshme) efektet në shkallë duhet të çojnë në një model të theksuar të përqendrimit të vendndodhjes dhe kështu në specializimin e ekonomive rajonale dhe rritjet dramatike në tregtinë ndërkombëtare (Helpman dhe Krugman 1987). Kjo tregti do të mund të marrë shumë forma specifike, qoftë në tregtinë ndërsektoriale ose brenda firmës rreth ndarjes së punës (mallrave kapitale, të komponentëve, montimit përfundimtar), ose shkëmbimin e rezultateve përfundimtare.

4. Ndërkombëtarizimi i Produktivitetit dhe Çmimi i Normave në Prodhimtarinë rutinore të kontestueshme

Në këto rutina sektorët në masë të orientuar janë shumë të kontestueshëm, por më pak të globalizuar drejtpersedrejti që teoria parashikon se sa 'duhet' të jetë. Për OECD-në, edhe pse nivelet tregtare janë rritur me shpejtësi në krahasim me prodhimin, shumica e këtyre sektorëve nuk kanë patur ndryshime të rëndësishme në shkallën e pabarazisë së shpërndarjes së tyre hapësinore. Në përgjigje të kësaj, ne do të presim Teorinë e Re të Tregtisë për të pretenduar se ndërmjetësimi (kryesisht intra-industrial) i tregtisë do të rritet; si rezultat, i një efekti të fuqishëm ku specializimi mund të shkojë statistikisht pa u vërejtur, në atë masë që mallrat e ndërmjetëm që përfaqësojnë pjesë të ndryshme të zinxhirit të mallrave janë të klasifikuar si të jesh në një industri të caktuar. Kjo është një çështje shumë e rëndësishme, e cila është gjithashtu për fat të keq shumë e ndërlikuar për t’u matur. Megjithatë ne e dimë, se në nivelin e produkteve të caktuara, në shumicën e sektorëve të mëdha të konsumit të orientuar, të dy mallrat e ndërmjetëm dhe përfundimtare janë subjekt i konkurrencës nga produktet krejt të ngjashme me anë të tregtisë ndërkombëtare. Për shembull, ka tregti të madhe ndërkombëtare në automobila të madhësive të caktuar dhe të kuaj-fuqisë. Kjo tregti në produkte të ngjashme, të matura më një nivel mjaft të mire, mesataret rreth 30 për qind të dobësive të tregut dhe shkon përtej 50 për qind të tregtisë në sektorë të caktuar.(Fontagne et al. 1996).

35

Ekziston pra një rritje në numrin e produkteve shumë të ngjashme në shumë tregje të vendeve treshe ( natyrisht, më shumë në SHBA dhe Evropën Perëndimore sesa në Japoni). Me fjalë të tjera, duket se një sasi e mirë e rritjes në tregtinë brenda industrive nuk përfaqësojnë përqendrim të lokacioneve dhe efektin në rrjedhën e sipërme të specializimit nga e cila është percaktuar Teoria e Re e Tregtisë; në vend të kësaj, ajo përfaqëson kontestim territorial të tregut nga firmat që bëjnë gjëra te tilla pikërisht të kundërtën e specializimit. Pra, rritja e tregtisë në këta sektorë duhet të jetë nxitur nga diçka krejt e ndryshme. Një pasojë e mëtejshme e këtij arsyetimi është se për aq sa konkurrentët të shumtë nga vende të ndryshme mbeten në të njëjtin treg të produktit është e konsiderueshme brenda një sektori ndërkombëtar të cilësisë, çmimeve dhe prandaj paraqitet konvergjenca e produktivitetit (Baumol, Nelson, dhe Wolff 1995).

Kjo na sjellë përsëri në teoritë standarde, të cilat do të tentojnë të argumentojnë se qmimi i një konvergjence të tillë është rezultati i një konvergjence në produktivitet dhe teknikat në vendet në shqyrtim, e cila është e stimuluar nga çmimet e faktorëve identike të tyre. Por ka probleme të rëndësishme në lidhje me këtë shpjegim. Produktiviteti total i faktorëve dhe teknikat ndoshta kanë konvergjuar më dukshëm se çmimet reale të faktorëve. Çmimet faktorëve në treshe me siguri kanë konvergjuar nga mesi i viteve 1950 deri në mes të viteve 1970, siç e bëri produktivitetin agregat. Por çmimet e punës dhe të kapitalit kanë mbetur larg njëri-tjetrit, qoftë në terma të njësive nominale ose për shkak të institucioneve që rregullojnë përdorimin e tyre. Rregullorja e Tregut të Punës , dhe bankingu, krediti dhe institucionet e investimeve, e kanë porosi të ndikojnë në çmimet e punës, kapitalit dhe sasisë. Nëse atëherë, në faktë, këtu është çmimi, cilësia, dhe konvergjenca e produktivitetit teknikë, ajo ka nevojë për një shpjegim të ndryshëm nga ai standard. Pra, kjo na lë me një proces të konvergjencës ndërkombëtare të çmimeve dhe cilësive, dhe, ajo është hipotetike, produktiviteti dhe teknikat, pa konvergjencë të çmimeve faktor parashikuar nga teoria standarde dhe pa shkallë të përqendrimit të vendndodhjes parashikuar nga Teoria e Re e Tregëtisë. Kështu, duket se ka dy lloje themelore të ndryshimeve teknologjike që ndodhin në kapitalizmin e avancuar sot, të cilat korrespondojnë me pjesë të ndryshme të ekonomisë vetëm në katër nivele. Në njërën anë janë ngulitur në rrugët teknologjike vendore të (nivelet 1 dhe 3) aktivitete globale-motorike, rajonet e tyre, dhe zotëruesit e fitimeve i marrin pozicionet brenda tyre; nga ana tjetër është pamja, në shumë vende përafërsisht të njëjtën kohë, i teknikave të masës fleksibile ose të prodhimit me cilësi të larmishme në prodhim ose në masë të shërbimeve në nivelin 2 dhe nivelin 4 të industrive. Një hipotezë e besueshme në lidhje me këtë të fundit, e tërhequr nga menaxhimi, organizimi, dhe ndryshimet teknologjike në litraturë , është se përkundër dallimeve të konsiderueshme të çmimeve të faktorëve dhe kushteve të investimeve në vendet e zhvilluara, ekziston, një proces i tërthortë internacionalizimi , i cili është i përbërë nga shkallë të gjera dhe të shpejta teknologjike të përhapura në 4 nivele të këtyre sektorëve.

Me fjalë të tjera, një element i rëndësishëm i ekonomisë së dijes është ky i përhapjes në shkallë të gjerë të teknikës në sektorë të caktuar. Pikërisht është për këtë problem që ne të kthehemi dhe në hollësi të ndërtojë një shpjegim tjetër të mundshëm.

36

4.1. Përhapja teknologjike dhe kontestimi i Tregut përmes ndryshimit të ideve.

Na lejon që të imagjinojmë skenarin për përhapjen e një sërë normave për cilësinë e produktit, produktivitetit, dhe çmimet e mallrave të llojit që ne jemi duke marrë parasysh këtu (prodhimit rutinë, me njohuri të ndryshueshme dhe pasurive të riprodhueshme), duke përdorur shembullin e përbashkët të industrisë botërore të makinave, dhe duke filluar me rastin e Japonisë dhe SHBA-së. Në këtë të fundit, kompanitë e makinave përjetuan një ngadalësim të produktivitetit dhe profitabilitetit në fillim të viteve 1970, ashtu si shumë firma të prodhimit në një numër të industrive, si në Amerikën e Veriut dhe në Evropën Perëndimore. Ata eksperimentojnë me zgjidhjet e tyre 'indigjene' të këtyre problemeve. Pas kësaj, ata gjithashtu ishin të tronditur fort nga importet japoneze, ku janë zbatuar teknikat e reja të prodhimit më herët dhe më fuqishëm se kudo tjetër. Pra, në një kuptim, historia amerikane është një nga konkurentët e importit, jo nga një vend i lirë ose i çrregullt i punës, por nga një vend ku teknikat e reja të produktivitetit dhe çmimet rezultuese dhe cilësia e prodhimit vendor jokonkurrent i detyron ato pa deshirë që të bëjnë ristrukturimin drejt normave globale. Elitat në SHBA në fillim nuk e kanë kuptuar kërcënimin e importit në prodhim dhe tregjet e tyre kanë qenë të vërshuara me produkte më të mira, sidomos nga Japonia, në fund të viteve 1970 dhe fillim të viteve 1980. Më vonë, ata janë që të frenojnë valën me kufizimet vullnetare të importit dhe me përpjekje të ndryshme që t’i ristrukturojnë firmat e dështuara, por e bëri këtë kur dëmi ishte bërë tashmë. Këto elita drejtuese ishin të vetë ndara mbi përshtatshmërinë e çdo ndërhyrje në tregje. Konsumatorët në SHBA votuan masivisht për importet nga Japonia. Prodhuesit amerikanë më në fund iu përgjigjen teknikave të reja në fund të viteve 1980 dhe fillim të viteve 1990. Nuk kishte më asnjë mundësi për të qëndruar me strategjitë e vjetra për 'amerikan' dy të tretat e tregut, sepse besnikëria e tendencës së konsumit ishte duke u testuar. Normat e çmimeve dhe cilësisë për makina, për rreth një të tretën e tregut të makinave amerikane, u rishikuan tërësisht në një periudhë dhjetvjeqare. Në thelb, kjo arriti në një seri të re të konventave të cilësisë së produktit, përgjegjshmëri ndaj trendeve të tregut, si dhe marrëdhënieve të çmimeve dhe të performancës afatgjatë. Kjo i ngjan një llogarie standarde, në shikim të parë. Firmat japoneze shpikën një metodë më të mirë, për t’i pushtuar tregjet, të kopjuara, një konfiguracion i ri i aksioneve të tregut dhe produktivitetit, çmimeve dhe normave të cilësisë për ta ristabilizuar situatën.Shkalla në të cilën mallrat vendase janë të ekspozuar ndaj tregtisë së jashtme ndikon në shkallën e njohurive përhapëse në të gjitha vendet, për aq sa kjo njohuri është e ndryshueshme. Pas kësaj sekuence të ngjarjeve, megjithatë, është një proces shumë interesant gjeografik që llogaria standarde supozon të ekzistojnë, por nuk merr asnjë brengë për ta shpjeguar: në shkallë të gjerë, përhapja e distancave të gjata dhe zotërim i një sërë teknikash të prodhimit past-Fordist, njohurive në thelb, të cilat përafrojnë cilësinë amerikane, produktivitetin, dhe normat e çmimeve me ato të konkurrentëve të tyre japoneze. Megjithatë ky nuk mund të jetë rasti më tipik, përderisa nuk është që shpesh një komb i madh industrial ka një rrymë të madhe dhe të papritur të integrimit në tregjet botërore, është fuqimisht e orientuar në eksport, dhe ballafaqohet me një treg të madh të konsumit i cili është jashtëzakonisht i hapur. Rasti më tipik mund të jetë ai i Evropës Perëndimore dhe këtu ne duhet të ndërtojmë një llogari më të pasur se si tregu, teknologjia, dhe institucionet kombëtare të

37

ndërveprojnë në ekonomitë bashkëkohore të dijes. Në shumicën e tregjeve të makinave të Evropës Perëndimore, konkurrenca japoneze nuk ka pasur një ndikim të fortë të drejtpërdrejtë.

P.sh sot në Francë, importet e makinave japoneze përfshin më pak se 30 për qind të totalit dhe praktikisht i gjithë tregu është i përbërë nga makinat e vendeve të tjera të Evropës Perëndimore me ligje të ngjashme të punës dhe nivelet e pagave shpesh më të larta se ato të Francës. Në Evropë, reagimi i prodhuesve të ngadalësimit të ashpër në fund të viteve 1970 dhe në fillim të viteve 1980 ishte t’u rezistonin teknikave të reja. Në tregun e makinave me cilësi të lartë, kjo nuk ishte fillimisht një çështje, përderisa nuk kishte produkte zëvendësuese. Në tregun masiv, prodhuesit gjithashtu ishin strehuar mjaft nga importet e vendeve jo-evropiane (jo të punës). Disa, të tilla si Peugeot në Francë, u kthyen në proteksionizëm si një mënyrë për të ngadalësuar procesin. Dhe kështu, pothuajse të gjithë prodhuesit filluan të përdornin teknikat e reja standarde botërore. Një presupozim thoshte se kjo ishte për shkak se ata e panë pashmangshmërinë e konkurrencës duke ardhur një ditë (një efekt pritjet), ose sepse ata dëshironin për të realizuar të gjitha kursimet e punës dhe avantazhet e cilësisë së teknikave të reja, edhe pse kjo do të përfshijë një proces të gjatë dhe të vështirë të dialogut politik dhe social dhe konflikt. Ne mund të themi se, deri në këtë pikë, tregtia relativisht modeste është një mjet i shkëmbimit ndërkombëtar të produktivitetit, çmimit, të informatave cilësore, praktikatave, dhe rutinat në kuptimin që tregtia e moderuar kombinuar me kontroll intensiv të ndërsjelltë të produkteve është nxitje për përshtatjen e teknikave të dikujt me ato të konkurrentëve të tjerë. Një zgjatje e këtij arsyetimi na dergon larg nga parashikimet e Tregtisë së Re të Tregëtisë. Duket se llojet e tregjeve të kontestueshme nën shqyrtim, derisa shpërndarja ndërkombëtare e këtyre ideve arrin një pikë të caktuar, prodhuesit vendas në mënyrë efektive përdorin ato ide për të ristrukturuar dhe për të kundërshtuar depërtimin e mëtejmë të importit. Në këtë mënyrë, ndërkombëtarizimi i njohurive ndryshon nga të qenit një plotësues për ndërkombëtarizimin e drejtpërdrejtë në një zëvendësim për të.

Nëse kjo hipotezë është e saktë, ai vijon se faza aktuale e globalizimit në këto lloje të industrive në fund të fundit do të arrijë një pikë të caktuar maksimale dhe jashtë nivelit, dhe se për këtë arsye ekonomia kombëtare nuk do të bëhet e parëndësishme si një shkallë territoriale në të cilën veprojnë sistemet input-output. Dëshmia aktuale statistikore për industrinë e makinave evropiane mbështet në këtë pikëpamje të gjërave. Kompanitë ekzistuese janë duke mbijetuar përmes ristrukturimit për të arritur cilësi dhe shumëllojshmëri brenda shtresës së ngushtë të produktit, në vend se të specializohen apo të zhduken (Fontagne et al. 1996). Siq është vënë në dukje, kjo është përgjithësisht në përputhje me provat statistikore në vendet e OECD-së. Për më tepër në këtë pikëpamje, natyra e procesit aktual të globalizimit mund të mendohet si të jetë krejt e ndryshme nga ajo që ka ndodhur më herët në shekullin e njëzetë: kryesisht në vend të një lidhje të drejtpërdrejtë (input-output) të ndërkombëtarizimit, ajo ka një komponent të fortë të globalizimit indirekt nga idetë dhe njohuritë. Një çështje e madhe për të ardhmen e ekonomive kombëtare, dhe në veçanti firmat e mëdha të çdo kombi, është përvetësimi dhe zbatimi i ideve globale, dhe shkalla në të cilën kjo mund të zëvendësojë globalizimin në inpute-outpute.

4.2. Politika e Globalizimit nga Idetë

38

Sigurisht, në shumicën e industrive dhe vendeve, teknikat e referuara janë të lidhura me një paragjykim të fuqishëm të kursimit të punës. Pasi që ata e kursejnë shumë punën, punëtorët u kanë rezistuar atyre, dhe disa qeveri kombëtare u kanë rezistuar atyre për shkak të kostove të papunësisë në të dyja rastet. Por në fund, ata nuk patën sukses. Pse në Evropë, firmat dhe punëtorët nuk janë në gjendje ta mbrojnë veten nga këto teknika, dhe në këtë mënyrë të ruajnë kërkesën për punë, të mbajnë aksionet e pagave, dhe për të mbajtur produktivitetin në rritje? Me fjalë të tjera, pse institucionet kombëtare për prodhimin kombëtar nuk mbajnë personelin, paga, dhe nivelin e aftësive në një trajtë të ndryshme nga ajo e lidhur me të rejat teknologjike, produktivitetin, dhe normat e çmimeve në këtë pjesë të ekonomisë?

Unë do të argumentojë se në fund të viteve 1980, përfitimet e këtij procesi për konsumatorët filluan të qartësohen më vonë.

P.sh në Francë, të dyja Peugeot dhe Renault në mënyrë dramatike kanë rritur cilësinë e makinave të tyre, synimet e tyre, besueshmërinë e tyre, serinë e modeleve; ata ju janë përshtatur modeleve më shpejtë ndaj ndryshimeve të tregut nga fundi i viteve 1980; dhe çmimet reale kanë rënë kur janë rregulluar sipas cilësisë. Dëshmia është mjaft e qartë se çmimet e vërteta për shumë mallra dhe shërbime ndonjëherë në terma absolutë, nganjëherë në aspektin e rregullimit të cilësisë kanë rënë gjatë pesëmbëdhjetë viteve të fundit në SHBA dhe Evropën Perëndimore (Gordon 1990; Maddison 1990). Kjo, si në SHBA, ishte pika e vërtetë e pa kthim, kur konventat e cilësisë së produktit në mes të prodhuesve dhe konsumatorëve janë ndryshuar në mënyrë të pakthyeshme. Me fjalë të tjera, në industri të caktuara shkëmbimet e njohurive nga tregtia janë jo vetëm në mes të prodhuesve, por janë të ngulitura në sjelljen e konsumatorëve, ndërsa në sektorë me më pak tregti, përhapja e njohurive dhe praktikave të konsumit ndoshta vjen nëpërmjet mediave, udhëtimit, etj. Pritjet e konsumatorëve në lidhje me çmimet dhe cilësitë, seria e re e konventave që lidh konsumatorët dhe prodhuesit, e ka bërë shumë më të vështirë, nëse jo të pamundur, për një vend të caktuar për të përdorur strukturën e saj institucionale lokale (sidomos struktura e tij e tregut të punës) për të zbatuar normat teknike lokale, sidomos ato që do të përfshinin intensitet më të madh të punës, me pak diferencim të produktit, cilësi më të ulët, ose me çmime më të larta. Kjo ofron një pikënisje për të kuptuar përhapjen e teknikave të tilla, në atë prodhuesit në vende me ligje të forta të punës dhe të institucioneve , fillimisht mund të mos kenë për qëllim që të ballafaqohen kokë me kokë me ato forca të forta sociale. Ka të paktën tre elemente kryesore në rrugën e historisë së zbulimit në vende të ndryshme : përkushtimi i prodhuesve me teknikat e reja në marrëdhëniet me rregullat dhe institucionet e tregut të punës (të përmendur më sipër);shkalla te cilën ata e mbështetsin hapjen e tregut; dhe roli i shoqërisë së konsumit në formën e normave dhe konventave të konsumit. Dy të parët janë të terrenit pothuajse ekskluziv të letërsisë; kjo e fundit, unë dua të argumentoj, është një element jashtëzakonisht i rëndësishëm që mungon në histori dhe ka implikime të mëdha për ndryshimin bashkëkohorë ekonomik. Vini re se ky tregim i një procesi të globalizuar i ndryshimit teknologjik është i varur nga ato tregime të thëna shpesh për “praktikën e globalizuar më të mirë” përmes konkurrencës dhe përzgjedhjes. Kjo nuk është vetëm për konkurrencën e importit, sepse ajo më shumë reflektohet vetëm në mallra dhe shërbime të tregtueshme dhe të patregtueshëme si në tregti, dhe kjo ka të bëjë me mënyrën se

39

konvergjenca e teknikave përmes akteve të shpërdarjes së ideve si një zëvendësim për përqendrim të vendndodhjes së peshores kontinentale botërore.

Llogaria këtu është rreth strategjive dhe politikave të cilat zhvillohen kundër një shkallë të gjerë të problemit të veprimit kolektiv, ndërveprimin konvencional në mes të prodhuesve dhe konsumatorëve. Në anën e prodhuesit, ekziston një endogjenizim i të mësuarit si një mënyrë për të kryesuar humbjen potenciale të pjesës së tregut; në anën e konsumatorit, ka një shpërdarje të llogaritjes, sjelljes së informatave ndërkombëtare dhe me vetëdijes krahasuese të konsumit;dhe të dyja bashkveprojnë në mënyrë reciprokisht mbështetëse. Ky bashkëveprim me vend dhe kohë të ndjeshme midis normave të prodhimit dhe normave të konsumit nuk është studiuar mirë, sipas njohurive të mia. Unë besoj se gjeografia e njohurive mban çelësin për shumë dimensione të 'tej-modernizuara' të garës ndonjëherë më furishëm për cilësin e produktit industrial, shumëllojshmërinë, shpejtësinë e përshtatjes, dhe lirimeve në fund të shekullit të njëzetë.

5. Analizimi i Ideve dhe Njohurive

Ne kemi zgjedhur me qëllim që t’i shmangemi fokusit të ekonomisë standarde në 'informacione' duke i’u referuar shkëmbimit global të ideve, edhe pse do të ketë disa zona në të cilat ekonomia e informacionit është e dobishme për hetimet e sotme. Kjo është për shkak se edhe pse transferimi i informacioni është gjithmonë i nevojshëm për shkëmbimin e njohurive, e kundërta nuk është gjithmonë e vërtetë. Kategoria e informacionit është shumë e përgjithshme për t’u marrë në bartjen e praktikave ekonomikisht të dobishme, rutinat, dhe konventat, të cilat janë janë përmbledhje komplekse dhe koherente të llojeve të ndryshme të informacionit. Si janë transferuar këto institucione? Ato duket se janë transferuar nga imitimi. Në shkencat shoqërore, një njësi e riprodhimit me imitim, një model i sjelljes apo ide ruhet në mendjen e njeriut dhe që pastaj transmetohet përmes kulturës (praktikave, gjuhës), është i njohur si një meme (rregull). Në teoritë e evolucionit kulturor, memes (rregullat) kanë efekte të vëzhgueshme fenotipike, në kuptimin që sjelljet e bazuara në to nxisin riprodhimin e tyre dhe dekurajojnë ato në kundërshtim me to. Memes (rregulla) mund të mendohet si njësi me të cilin modelet e koordinimit midis aktorëve janë të transmetueshme, të tilla që ata aktorë që nuk respektojnë modelin e koordinimit do të penalizohen. Kjo është mënyra se si efekti sistematik vjen përreth.

Memes (rregullat) , dhe praktikat e tyre përbërëse, rutinat, dhe konventat, nuk kanë një efekt shpjegues në sjelljen e tyre. Ata bashkëveprojnë me mjedisin dhe vetëm për aq sa ato janë të efektshme që të punojnë në mënyrë pragmatike. Ata i kufizojnë edhe sjelljet e drejtpërdrejta të cilat, në varësi të kushteve të tjera të mjedisit dhe rregullat ose memes të tjera, do të bëjnë të mundshme që lloje të caktuara të sjelljes do të miratohen mbi të tjerët. Për më tepër, në evolucionin social të cilit i referohemi këtu, nuk ka asgjë që siguron se memes të cilat janë të përzgjedhura janë në çdo mënyrë optimale, ideale, ose të mira në afat të gjatë.

40

6. Përfundim

Vendndodhja dhe tregtia duket se po mbështeten, dhe ndikohen shumë nga, shkëmbimet e diturisë. Njohuritë, në këtë kontekst, duhet të kuptohen jo si 'informacione', por si të institucionalizuara, të bazuara në praktikat sociale, konventat, dhe rregullat, apo memes (rregulla) , të cilat janë elementet thelbësore të koordinimit ekonomik në sektorët e ekonomisë. Duke kuptuar gjeografinë e dijes në sektorë të ndryshëm, bëhet e mundur për t’u interpretuar aspektet e jashtme të prekshme të lokacionit të globalizimit dhe tregtisë ndryshe, dhe në këtë aspekt, rëndësia e tyre dhe evolucioni i mundshëm shihen ndryshe nga shumica e analizave standarde. Shkëmbimet, njohuritë marrin shumë forma të ndryshme gjeografike. Në disa raste, ato janë me burim i njohurive shumë të lokalizuara , të cilat fillimisht gjenerojnë efekte të specializimit në vend. Në raste të tjera, nuk është ndërkombëtarizimi i dijes, dhe tendenca e tij për të bërë format e mundshme të caktuara të joterritorializimit nga njëra anë, dhe për zëvendësim për zhvendosje dhe specializim, në anën tjetër. Zhvillimi i kategorive më të mira për të analizuar këto forca të paprekshme në procesin e globalizimit do të përshtatet më mirë duke u bazuar në dije, kapitalizëm institucionalisht refleksiv dhe bashkëkohorë, sesa që janë mënyrat standarde të menduarit, me shëmbëlltyrat e tyre të kufizuara të një ekonomie ose si marrëdhëniet fizike input-output ose çmimet dhe sasitë. Flukset e njohurive mund të jenë po aq të rëndësishme.

Tema 3

Njohuritë, Globalizimi dhe Rajonet: Perspektiva e një Ekonomisti

David B. Audretsch

41

1. Hyrje

Në kapitullin hyrës të këtij vëllimi John H. Dunning ngre pesë çështje të rëndësishme që përfshijnë lidhjet mes gjeografisë së aktivitetit ekonomik dhe shfaqjes së ekonomisë të bazuar në dije.1 Çështja e parë përfshin nivelin në të cilin aktiviteti për njësinë hapësinore për shqyrtimin e alokimit ndërkombëtar ekonomik është i lëvizshëm. Një përfundim i rëndësishëm i këtij kapitulli është që së bashku me një rëndësi në rritje të tregjeve globale ka ardhur edhe një rëndësi në rritje e komponentit lokal të aktivitetit ekonomik. Kjo është për shkak se globalizimi ka ndryshuar avantazhin krahasues të vendeve kryesore të industrializuara në njohuri të bazuara në veprimtari ekonomike, që është një fenomen lokal.Çështja e dytë e ngritur nga Dunning përfshin se si , të dy makro dhe mikro rajonet janë ndikuar nga globalizimi. Ky kapitull tregon se mirëqenia e makro rajoneve ka përfituar nga aktivitetet e reja në mikro-nivele. Kjo ka të bëjë me çështjen e tretë, ku grupimet hapësinore janë vërejtur të jenë vendimtare për aktivitetet inovative. Një përfundim i rëndësishëm i këtij kapitulli është se inovacioni është kryesisht një aktivitet lokal. Kjo çon në një numër njohurish rreth çështjes së tretë të Dunning, e cila lidh qarkullimin e investimeve të huaja direkte të globalizimit në një ekonomi të bazuar në njohuri. Në ekonominë e bazuar në njohuri, ekonomia e jashtme e FDI-së, qartë është duke u bërë një instrument kyç i tipit të kërkimeve të aseteve strategjike të përshkruara nga Dunning (2000). Korporatat hapin qendra në grupe të njohurive në vendet e huaja në përpjekje për të pasur qasje në ato njohuri dhe më pas, që ato të transferohen në vendin e origjinës. Së fundi, çështja e fundit e ngritur nga Dunning përfshin implikime për politikën e qeverisë. Një implikim i rëndësishëm i këtij ndryshimi në këtë përparësi krahasuese është se më shumë nga prodhimi dhe komercializimi i njohurive të reja ekonomike janë më pak të lidhura me korporatat e shpenguara multinacionale dhe më të lidhura me grupe të teknologjisë së lartë inovative të grumbullimeve rajonale, të tilla si Silicon Valley, të Hulumtimit Trekëndësh, dhe Route 122. Vetëm disa vite më parë urtësia konvencionale parashikoi se globalizimi do të bëjë abdikimin e rajonit si një njësi të rëndësishme të analizës ekonomike. Por makthi i politikëbërjes rreth globit për të ‘’krijuar Luginën e ardhshme të Silikon Valley ‘’ zbulon rritjen e rëndësisë së afërsisë gjeografike dhe grumbullimit rajonal. Ky kapitull mbyllet duke identifikuar një numër nga politikat e qeverisë që po zbatohen për të gjeneruar njohuri të tilla të grupimeve. Këto politika, megjithatë, janë të lidhura me pushtetin vendor dhe përfshijnë një seri të re të instrumenteve të politikës që janë të orientuara drejt krijimit dhe komercializimit nga njohuritë e reja ekonomike. Në veçanti, rritja e rëndësisë së inovacionit ka shkaktuar një ndryshim themelor në politikën publike ndaj biznesit, larg nga politikat që kufizojnë lirinë e firmave për të kontraktuar dhe drejt një serie të re të politikave që mundësojnë implementimin në nivelet rajonale dhe vendore.

2. Inovacionet dhe Përparësitë Krahasuese

42

Kur në vitin 1989, ra muri i Berlinit , shumë njerëz pritën nivele edhe më të mëdha të mirëqenies ekonomike që rezultuan nga reduktimi dramatik i barrës ekonomike në perëndim që janë imponuar nga katër dekadat e Luftës së Ftohtë. Kështu, papunësia e konsiderueshme dhe stagnimi i përgjithshëm ekonomik gjatë tetë viteve pasuese ka arritur si një goditje. Papunësia dhe rritja e ngadaltë janë problemet e dyfishta ekonomike që po përballej Evropa. Në vitin 1997 mbi 11 për qind të fuqisë punëtore në Bashkimin Evropian ishin të papunë, duke filluar nga 6.1 për qind në Britaninë e Madhe dhe 6,2 për qind në Holandë, për 13 për qind në Gjermani, 12,6 për qind në Francë, dhe mbi 20 për qind në Spanjë.2

Avantazhi krahasues tradicional i menduar mirë, dhe industritë e moderuara të tilla si të përpunimit të metaleve, mjetet e makinave, dhe prodhimi i automobilave kanë siguruar një motor për rritje, si punësim të lartë, dhe stabilitet ekonomik në gjithë në Evropën Perëndimore për shumicën e periudhës ekonomike të pas luftës. Ky Avantazh krahasues tradicional ka humbur në vendet me kosto të lartë në Evropë dhe në Amerikën e Veriut në dekadën e fundit për dy arsye. E para ka të bëjë me globalizimin, ose ardhjen e konkurrencës nga ekonomitë jo vetëm në zhvillim në Azinë Jug lindore por edhe nga ekonomitë e transformuara të Evropës Qendrore dhe të Europës Lindore. Faktori i dytë ka qenë revolucioni i kompjuterëve dhe i telekomunikacionit . Teknologjitë e reja të komunikimit kanë shkaktuar një revolucion të hapësirës virtuale në aspektin e gjeografisë së prodhimit. Sipas The Economist, "Vdekja e distancës si një përcaktues i kostos së komunikimit do të jetë ndoshta forca e vetme ekonomike e formësimit të shoqërisë në gjysmën e parë të shekullit të ardhshëm’’.Globalizimi ka shkaktuar një revolucion virtual hapësinor në aspektin e gjeografisë së prodhimit.3 Kostot (margjinale) të informacionit të transformuar në të gjithë hapësirën gjeografike, kanë qenë të dhënë për pothuajse asgjë. Ballafaquar me koston e ulët të konkurrencës në vende të huaja, prodhuesit në vendet me kosto të lartë kanë tri opsione krahas të mos bërit asgjë dhe duke humbur pjesë të tregut global qa janë: (i) të reduktojnë pagat dhe kostot e tjera të prodhimit në mënyrë të mjaftueshme për të konkurruar me prodhuesit e jashtëm me kosto të ulët, (ii) pajisje zëvendësuese dhe teknologjia për punë për të rritur produktivitetin, dhe (iii) zhvendosja e prodhimit nga vendet me kosto të lartë- në vend me kosto të ulët.Shumë nga firmat evropiane dhe amerikane që me sukses kanë ristrukturuar dhe drejtuar në dy alternativat e fundit. Zëvendësimi i kapitalit dhe teknologjia për punë, së bashku me zhvendosjen e prodhimit në vende me kosto të ulët ka rezultuar në valët e zvogëlimit të korporatave në të gjithë Evropën dhe Amerikën e Veriut. Në të njëjtën kohë, ajo ka ruajtur përgjithësisht qëndrueshmërinë e shumë korporatave të mëdha. Si rekord, nivelet e të dy indekseve evropiane dhe amerikane të aksioneve, tregojnë se kompanitë në pëgjithësi nuk kanë pësuar. Për shembull, në mes të vitit 1979 dhe 1995 më shumë se 43 milionë vende të punës janë humbur në SHBA, si rezultat i zvogëlimit të korporatave.4 Kjo përfshin 24.800.000 vende pune me-jakë blu , dhe 18.700.000 vende pune me jakë të bardhë. Në mënyrë të ngjashme, 500 korporatat më të mëdha amerikane të prodhimit kanë shkurtuar 4,7 milion

43

vende pune në mes 1980 dhe 1993, apo një e katërta e forcës punëtore .5 Ndoshta më shqetësuese ka qenë, norma e zvogëlimit të korporatave që është rritur me kalimin e kohës në SHBA, madje edhe si shkalla e papunësisë ka rënë. Gjatë viteve 1980, rreth një në njëzetë e pesë punëtorë kanë humbur vendin e punës. Në vitet 1990 kjo është rritur në një në njëzet punëtorë. Kjo valë e zvogëlimit të korporatave ka shkaktuar klithmat e tradhtisë dhe mungesës së ndërgjegjes sociale nga ana e korporatave të mëdha. Por është gabim të fajësohen korporatat për këtë valë të zvogëlimit që kanë shkaktuar humbjet e vendeve të punës, dhe rritjen e papunësisë në shumë vende. Këto korporata janë thjesht duke u përpjekur për të mbijetuar në një ekonomi të konkurrentëve global që kanë qasje të inputeve të kostove të ulëta.Pjesa më e madhe e debatit të politikave në përgjigje të forcave të dyfishta të revolucionit të telekomunikacionit dhe rritjes së globalizimit ka të bëjë me ruajtjen ndërmjet pagave më të larta, por duke vuajtur papunësi më të madhe kundrejt niveleve më të larta të punësimit, por në kosto të normave të ulëta të pagave, megjithatë është, një alternativë. Ajo nuk kërkon sakrifikimin e pagave për të krijuar vende të reja të punës, dhe as nuk e bën atë të kërkojë më pak vende të punës për të mbajtur nivelet e pagave dhe rrjetin e sigurisë sociale. Kjo alternativë përfshin zhvendosjen e aktivitetit ekonomik nga industritë tradicionale ku vendet me kosto të lartë të Evropës dhe Amerikës së Veriut kanë humbur avantazhin krahasues dhe në ato industri ku avantazhi krahasues është i pajtueshëm me paga të larta dhe nivele të larta të punësimit, bazuar në njohuri të aktivitetit ekonomik.Globalizimi i ka dhënë përparësi avantazhit krahasues në industrinë tradicionale të moderuar të tekonologjisë së papajtueshme me nivele të larta të pagave. Në të njëjtën kohë, zhvillimi i përparësive krahasuese që është në përputhje me nivelet e larta të pagave është i bazuar mbi aktivitetet inovative. Për shembull, punësimi u rrit me 15 për qind në Silikon Valley në mes të vitit 1992 dhe 1996, edhe pse të ardhurat mesatare ishte 50 për qind më të mëdha se në pjesën tjetër të vendit.Kërkesa globale për produkte të reja në industritë e bazuara në njohuri është i lartë dhe me rritje të shpejtë; ende numri i punëtorëve të cilët mund të kontribuojnë në prodhimin dhe komercializimin e njohurive të reja është i kufizuar në vetëm disa fusha në botë. Aktiviteti ekonomik në bazë të njohurive të reja gjeneron paga më të larta dhe mundësi më të mëdha punësimi që pasqyronë kërkesën shpërthyese për produkte dhe shërbime të reja dhe të përmirësuara. Ka shumë tregues që pasqyrojnë ndryshimin në përparësi krahasuese të vendeve me paga të larta ndaj rritjes së rëndësisë së aktiviteteve inovative. Për shembull, Kortum dhe Lerner (1997: 1) dokumentojnë një kërcim të paparë të patentës në SHBA, siç dëshmohet nga shpërthimi në aplikime për patentat e SHBA-së nga shpikësit amerikanë që nga viti 1985. Gjatë gjithë këtij shekulli, aplikacionet për patenta janë luhatur brenda një grupi në mes të 40.000 dhe 80.000 në vit. Në të kundërt, në vitin 1995 kishte mbi 120.000 aplikime për patenta. Në mënyrë të ngjashme, Berman, Bound, dhe Machin (1997) kanë treguar se kërkesa për punëtorë më pak të kualifikuar ka rënë në mënyrë dramatike gjatë Organizatës për

44

Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim, ndërsa në të njëjtën kohë kërkesa për punëtorë të kualifikuar ka shpërthyer.

3 . Funksioni i Prodhimit të Njohurive

Pika e fillimit për shumicën teorive të inovacionit është firma. Në teoritë e tilla firmat janë ekzogjene dhe performanca e tyre në gjenerimin e ndyshimit tekonologjik është endogjen (Arrow 1962). Për shembull, në modeli më i përhapur,i gjetur në literaturën e ndryshimit teknologjik,funksioni i prodhimit të njohurive, formalizohet nga Zvi Griliches (1979), firmat ekzistojnë duke u zhvilluar nga jashtë dhe pastaj përfshihen në ndjekje të njohurive të reja ekonomike si një input në procesin e gjeneruar të aktiviteteve të reja. Inputi më vendimtar në njohjen e funksionit të prodhimit është ekonomia e re e njohurive. Njohuritë si një input në funksion të prodhimit, është qenësisht i ndryshëm nga inputet më tradicionale të punës, kapitalit dhe tokës. Përderisa vlera ekonomike e inputeve është relativisht e sigurt, njohuritë janë thelbësisht të pasigurta dhe vlera potenciale e tyre është asimetrike nëpër faktorë. 8 Më e rëndësishmja, megjithëse, edhe pse jo i vetmi burim i njohurive të reja, është konsideruar të jetë hulumtimi dhe zhvillimi (R & D). Faktorë të tjerë kyç që gjenerojnë njohuri të reja ekonomike përfshijnë një shkallë të lartë të kapitalit njerëzor, një forcë të kualifikuar të punës, dhe një prezencë të lartë të shkencëtarëve dhe inxhinierëve.Ka dëshmi të konsiderueshme empirike të mbështetjes së modelit të funksionit të prodhimit të njohurive. Kjo lidhje empirike ndërmjet inputeve dhe autputputeve inovative me sa duket bëhet më e fortë si njësi e vëzhgimit gjithnjë e grumbulluar. Për shembull, në njësi të vëzhgimit të vendeve, të marrëdhënia në mes të hulumtimit dhe zhvillimit dhe patentave është shumë i fortë. Vendet më inovative, të tilla si SHBA-ja, Japonia dhe Gjermania, po ashtu kanë tendencë për të ndërmarrë investime në hulumtim dhe zhvillim. Në të kundërt, aktiviteti i vogël i patentës është e lidhur me zhvillimin e vendeve, të cilat kanë shpenzime shumë të ulëta të hulumtimeve dhe zhvilimeve . Në mënyrë të ngjashme, lidhja ndërmjet hulumtimeve dhe zhvillimit dhe prodhimi inovativ, i matur në drejtim të të dyja patentave apo produktit të ri inovativ është gjithashtu shumë e fortë kur njësia e vëzhgimit është industria. Industritë më të reja, të tilla si kompjuterët, instrumentet, dhe farmaceutikët gjithashtu priren të jenë me hulumtim dhe zhvillim më intensiv. Audretsch (1995) gjen një lidhje të thjeshtë ; Koeficienti i 0,74 në mes të hulumtimit dhe zhvillimit të inputeve dhe prodhimeve inovative në nivel katër-shifror standard të klasifikimit industrial të industrive. Megjithatë, kur funksioni i prodhimit të njohurive është testuar per njesitë e vëzhgimit të firmës, lidhja midis inputeve të njohurive dhe të outputeve inovative bëhet ose i parëndësishëm dhe I dobët pozitiv në disa studime dhe madje edhe jo-ekzistente ose negative në të tjerat.Modeli i funksionit të prodhimit të njohurive bëhet veçanërisht e dobët kur firmat e vogla janë përfshirë në mostër. Kjo nuk është befasuese, pasi që hulumtimet dhe zhvillimet zyrtare janë përqendruar ndër korporatat më të mëdha, por një seri e studimeve të (ACS dhe

45

Audretsch 1990) kanë dokumentuar qartë se firmat e vogla llogarisin një pjesë të shpërpjesëtuar të produktit të ri inovativ duke i dhënë hulumitim dhe zhvillim të ulët të shpenzimeve.

4. Përhapja e Njohurive

Ndarja e funksionit të prodhimit të njohurive në nivel të firmës ngre pyetjen, Ku i marrin firmat inovative me hulumtim dhe zhvillim të vogël njohuritë e imputeve? Kjo pyetje bëhet veçanërisht e rëndësishme për firmat e vogla dhe të reja që ndërmarrin pak hulumtim dhe zhvillim për veten e tyre, por kontribuojnë në veprimtari të konsiderueshme inovative në industritë e reja në zhvillim si bioteknologjia dhe softuerët kompjuterik (Audretsch 1995). Një përgjigje që ka dalë kohët e fundit në literaturën e ekonomisë së firmave të palëve të treta ose institucioneve kërkimore, të tilla si universitetet. Njohuritë ekonomike mund të përhapen nga firma që zhvillojnë hulumtimet dhe zhvillimet e një universiteti (Baptista 1997).

Pse njohuritë duhet të përhapen nga burimi i origjinës? Të paktën dy kanale të mëdha ose mekanizma për përhapje të dijes janë identifikuar në literaturë. Të dyja këto mekanizma të përhapjes sillen rreth çështjes së faktorëve të mjedisit të njohurive të reja. Cohen dhe Levinthal (1989) sugjerojnë se firmat e zhvillojnë kapacitetin për të përshtatur teknologji të reja dhe ide të zhvilluara në firma të tjera dhe prandaj janë në gjendje të përvetësojnë disa nga kthimet që akumulohen në investime në njohuri të bëra jashtë.Në të kundërt, Audretsch (1995) propozon zhvendosjen e njësive të vëzhgimit larg nga firmat ekzogjene të marra përsipër tek individët, si shkencëtarët, inxhinierët, apo punëtorët e dijes, pra agjentë të tjerë me dhunti të dijes së re ekonomike. Kur objektivi zhvendoset larg nga firma te individi si njësi relevante e vëzhgimit, çështja faktorëve të mjedisit mbetet, por pyetja bëhet ; ‘' Si munden agjentët ekonomikë me një aset të caktuar të njohurive të reja , të përshtasin më së miri , kthimin nga ajo njohuri’’ ? Nëse shkencëtarët ose inxhinierët mund të ndjekin idenë e re në kuadër të strukturës organizative të firmës duke zhvilluar njohuritë e përshtatshme rreth vlerës së pritur të atyre njohurive, ai nuk do të kishte arsye për ta lënë firmën. Në anën tjetër, nëse ai vendos një vlerë më të madhe në idetë e tij se sa të bëjë burokracinë e vendim marrjes së firmës në detyrë, ai mund të zgjedhë për të filluar një firmë të re për të përshtatur vlerën e diturisë së tij. Në metaforën e ofruar nga Albert Hirschman O. (1970), në qoftë se zëri dëshmon të jetë i paefektshëm brenda organizatave në detyrë, dhe besnikëria është mjaft e dobët, një punëtor i ditur mund të përdorë për të dalë nga firma apo universiti ku njohuria është krijuar në mënyrë për të formuar një kompani të re. Në këtë përhapje të drejtimit të njohurive të prodhimit janë ekzogjene dhe të mishëruar në një punëtor.Firma është krijuar në mënyrë endogjene në përpjekjet e punëtorit në përvetësimin vlerave të njohurive nëpërmjet veprimtarive inovative.

46

5. Rëndësia e Vendndodhjes

Përhapjet e njohurive janë vështirë të kontestuara (Audretsch 1998). Në konfliktin e rëndësisë së eksternaliteteve të njohurive në shpjegimin e përqendrimit gjeografik të aktivitetit ekonomik, Krugman (1991) dhe të tjerët nuk e vënë në dyshim ekzistencën e rëndësisë së përhapjeve të tilla të njohurive. Në fakt, ata argumentojnë se eksternalitet e tilla të njohurive janë kaq të rëndësishme dhe të fuqishme sa nuk ka arsye imponuese, për një kufi gjeografik për të kufizuar shtrirjen hapësinore të përhapjes. Sipas kësaj linje të të menduarit, nuk është çështja se njohuritë nuk janë duke u përhapur por se ajo duhet që të ndalojnë përhapjen vetëm për shkak se ajo godet një kufi gjeografik të tillë si një kufi të qytetit, linjë të shtetit, apo kufi kombëtar. Siç ilustrohet në ‘’The Economist’’ me titullin ‘'Vdekja e Distancës'’, 9 kërkesa se pozita gjeografike është e rëndësishme për procesin e lidhjes së përhapjeve të njohurive të aktivitetit inovativ në një botë të e-mail-eve, dhe hapësirës kibernetike mund të duket e çuditshme dhe madje edhe paradoksale. Rezoluta e paradoksit që vjen nga vendndodhja e përhapjes së e njohurive në një epokë ku revolucioni i telekomunikacionit ka reduktuar në mënyrë drastike koston e komunikimit në një dallim që qëndron në mes të njohurive dhe të informacionit. Informacioni, i tillë si çmimi i arit në Nju York Stock Exchange, ose vlera e jenit në Londër, mund të kodifikohet lehtë dhe ka një kuptim dhe interpretim të pazakonshëm. Në të kundërt, njohuritë janë të paqarta, vështirë për t’u kodifikuar, dhe shpesh njihen vetëm rastësisht. Ndërsa kosotoja margjinale e transmetimit të informacioneve në të gjithë hapësirën gjeografike kanë qenë të dhëna në formë të pandryshueshme nga revolucioni i telekomunikacionit, kostoja marxhinale të transmetimit të njohurive, veçanërisht njohuritë e fshehura, që rriten me distancë.Von Hipple (1994) tregon se konteksti i lartë, njohuritë e pasigurta, ose sipas termit të tij si njohuritë ngjitëse, transmetohen më së miri ballë për ballë me ndërveprim dhe përmes kontaktit të shpeshtë dhe të përsëritur. Çështja gjeografike e afërsisë ka rëndësi në transmetimin e njohurive, sepse si Kenneth Arrow (1962) që vuri në dukje tre dekada më parë, njohuri të tilla të heshtura janë qenësisht jo-rivale në natyrë, dhe njohuritë e zhvilluara për çdo aplikim të veçantë , mund të përhapen lehtë dhe të kenë vlera ekonomike në aplikime të ndryshme. Si Glaeser. et al. (1992: 1126) që ka vërejtur se, ‘’përparimet intelektuale duhet të kalojnë korridoret dhe rrugët shumë më lehtë se oqeanet dhe kontinentet’’.Rendesia e afërsisë vendore për transmetimin e përhapjeve të njohurive janë vënë re në kontekste të ndryshme. Ka qenë e theksuar se, ‘’Biznesi është një aktivitet social, dhe ju duhet të jeni aty ku puna e rëndësishme është duke u bërë’’.10

Në studimin rreth gati një mijë drejtuesve të vendosur në Amerikë në gjashtëdhjetë zonat më të mëdha metropolitane renditet Raleigh dhe Durham si qytetet më të mira për punëtorët e dijes dhe për aktivitete inovative.11 Arsyeja është se disa lloje të mendjeve(brain types) që kanë bërë rrugën e tyre në Raleigh / Durham ishin të tërhequra nga tri universitetet më të mira kërkimore. Bizneset amerikane, veçanërisht ato suksesi i të cilave varet duke qëndruar në krye

47

të teknologjive të reja dhe proceseve, gjithnjë e më shumë duan të jenë aty ku idetë janë të reja dhe të filtruara. Një prani e qendrave të fuqisë së trurit si Raleigh / Durham paguan në produkte dhe mënyra të reja të të bërit biznes. Dhjetra bioteknologji të vogla dhe veprime programore fillojnë çdo vit dhe rriten si kudzu në klimë të riprodhueshme.12

Jo vetëm që Krugman (1991: 53) dyshoj se përhapjet e njohurive nuk janë të kufizuar gjeografikisht , por ai gjithashtu argumentoi se ata ishin të pamundur për të matur sepse ‘’flukset e njohurive janë të padukshme, ato nuk lënë gjurmë në letër me të cilën ato mund të maten dhe të gjurmohen’’. Megjithatë, një literaturë në zhvillim i Jaffe, Trajtenberg, dhe Henderson 1993 i ka kapërcyer pengesat e të dhënave për të matur shtrirjen e përhapjes së njohurive dhe lidhjen e tyre në gjeografinë e aktivitetit inovativ. Jaffe (1989), Feldman (1994), Audretsch dhe Feldman (1996) ndryshuan modelin e funksionit të prodhimit të njohurive që përfshijnë një specifikim të qartë për të dy dimensioned, si hapësinore ashtu edhe të produkteve:

ku I është outputi inovativ, IRD-ja janë shpenzimet private të korporatave në hulumtim dhe zhvillim, UR janë shpenzimet e hulumtimit të ndërmarra në universitete, si dhe masat GC që masin koinçidencën e kufijve gjeografikë ndërmjet universitetit dhe kërkimit të korporatave. Njësia relevante e vëzhgimit për vlerësimin është në nivel hapësinor, s, një shtet, dhe në nivel të industrisë. Jaffe (1989) ka përdorur numrin e shpikjeve të regjistruara në zyrën e patentave në SHBA si një masë të aktivitetit inovativ. Në të kundërt, Audretsch dhe Feldman (1996) dhe ACS, Audretsch, dhe Feldman (1992) zhvilluan një masë të drejtpërdrejtë të prodhimit të ri, të përbërë nga paraqitja e produkteve të reja.Vlerësimi i ekuacionit (1) në thelb zhvendos modelin e funksionit të prodhimit të njohurive që nga njësia e vëzhgimit të një firme me atë të një njësisë së kufirit gjeografik. Njësia relevante e provave të qëndrueshme empirike mbështet nocionin se njohuritë përhapen për përdorim të palës së tretë nga laboratorët kërkimorë universitarë si dhe nga industria e laboratorëve të hulumtimit dhe zhvillimit. Kjo dëshmi empirike sugjeron se lokacioni dhe afërsia në mënyrë të qartë kanë rëndësi në shfrytëzimin përhapjes së njohurive. Jo vetëm Jaffe, Trajtenberg, dhe Henderson (1993) gjetën që citatet e shpijkeve priren të ndodhin më shpesh në kuadër të shtetit në të cilin ato janë shpikur se sa jashtë atij shteti, por Audretsch dhe Feldman (1996) kanë gjetur se prirjen e grumbullimit të aktiviteteve të reja, gjeografikisht kanë tendencë të jenë më të mëdha në industri ku njohuritë e reja ekonomike luajnë një rol më të rëndësishëm. Prevenzer (1997) dhe Zucker, Darby, dhe Armstrong (1994) tregojnë që në bioteknologji, e cila është një industri e bazuar pothuajse ekskluzivisht në njohuritë e reja, firmat kanë tendencë të grumbullohen së bashku në vetëm një pjesë të vogël të vendeve. Ky konstatim mbështetet nga Audretsch dhe Stephan (1996) të cilët shqyrtojnë lidhjet gjeografike të shkencëtarëve duke punuar me firmat bioteknologjike. Rendesia e afërsisë

48

së kufijve gjeografik është formuar në mënyrë të qartë nga ana e rolit të luajtur nga shkencëtarët. Shkencëtari ka më shumë gjasa të jetë i vendosur në të njëjtin rajon si firma kur marrëdhënia përfshin transferimin e njohurive të reja ekonomike. Megjithatë, kur shkencëtari është duke siguruar një shërbim kompanisë që nuk përfshin transferimin e njohurive, afërsia vendore bëhet shumë pak e rëndësishme.

Tabela 3.1. Llogaritja e Inovacioneve të normalizuara nga Popullisa

San Francisco-Oakland Boston-Lawrence New York-Northern New Jersey Philadelphia- Wilmington Dallas-Fort Worth Hartford Los Angeles-Anaheim Buffalo-Niagara Cleveland- Akron Chicago-Gary Providence-Pawtucket Portland- Vancouver Cincinnati-Hamilton Seattle-Tacoma Pittsburgh Denver-Boulder Detroit-Ann Arbor

49

47734573520588303333577203252530374228683913

5,3683,97217,5395,6812,9311,01411,4981,2432,8347,9371,0831,2981,6602,0932,4231,6184,7533,1012,644

8.8868.6864.1913.6093.0022.9592.8962.8162.7172.5582.3081.9261.8071.7681.7331.7311.4311.2580.492

Zona Statistikore e Metropoleve të

Konsoliduara

InovacionetPopullsia

(Mijëra)

Inovacionet për 100.000 të popullsisë

Houston-Galveston Miami-Fort Lauderdale

Feldman dhe Audretsch (1999).

Që prej Krugman (1991: 57) ka theksuar se : ‘’Shtetet nuk janë me të vërtetë, e drejtë e njësive gjeografike’’, njësia përkatëse gjeografike e vëzhgimit është në nivelin qytetit.

(Tabela 3.1). Në këtë kapitull, Autori mbështetet mbi matjen e drejtpërdrejtë të prodhimit inovativ, në vend të matjes së ndërmjetme të prodhimit , të tilla si shpikjet e patentuara. Inovacioni i bazës së të dhënave të administrates së bizneseve të vogla në SHBA (SBIDB) është burimi i të dhënave për këtë kapitull. Baza e të dhënave përbëhet nga paraqitjet e produkteve të reja të përpiluara nga pjesët e reja të shpalljes së produktit të ri përsipër 100 teknologjive, inxhinierive, dhe të tregtisë së gazetave që përfshijnë çdo industri në prodhim.

Nga pjesët e në çdo liste të produkteve të reja, u formua baza e të dhënave të industrive, e përbërë nga risitë e klasifikimit industrial standard katër-shifror të (SIC). Këto të dhëna inovative janë zbatuar nga Audretsch (1995) për të analizuar marrëdhëniet në mes të dinamikës së industrisë dhe ndryshimit teknologjik, dhe nga Audretsch dhe Feldman (1996) për të shqyrtuar shpërndarjen hapësinore të inovacioneve.13 Qyteti më inovativ në SHBA ishte Nju Jorku. Shtatëqind e tridhjetë e pesë ose 18,5 për qind, ishte numri i përgjithshëm i risive në vend që u atribuohen firmave në zonën më të madhe në qytetin e Nju Jorkut. Katërqind e shtatëdhjetë e shtatë përqind-(12,0 për qind) janë atribuar në San Francisko, 345 (8.7 për qind) në Zonën e Bostonit, dhe (8,4 për qind) në zonën e Los Angjelosit. Në total 1.890, ose 45 për qind të risive, u zhvilluan në këto katër fusha të konsoliduar metropolitane. Në fakt të gjitha, por 150 prej risive të përfshira në bazën e të dhënave u janë atribuar zonave metropolitane. Kjo është, më pak se 4 për qind nga risitë që kanë ndodhur jashtë zonave metropolitane. Kjo bie në kontrast me 70 për qind të popullatës, të cilat kanë qenë të banuara në këto fusha.Sigurisht, duke krahasuar vlerën absolute të aktiviteteve inovative nëpër qytete, e injoron faktin se disa qytete janë thjesht më të mëdha se qytetet e tjera. Qytetet ndryshojnë në mënyrë të konsiderueshme në drejtim të masave të madhësisë së qytetit, dhe ne presim se në shkallë të qytetit do të ketë një ndikim në prodhimet inovativ. Tabela 3.1 paraqet numrin e risive të normalizuar nga madhësia e njësisë gjeografike. Popullsia ofron një matje të papërpunuar por të dobishme të madhësisë së njësisë gjeografike. Qytetet në tabelën 3.1 janë të renditura në mënyrë zbritëse nga norma e inovacionit ose numrin e risive për 100.000 të popullsisë. Ndërsa Nju Jorku ka nivelin më të lartë te inovacioneve, ajo ka shkallën e tretë më të lartë për sa i përket risive. Qyteti më inovativ në SHBA, duke u nisur prej madhësisë së qytetit për kokë banori, ishte San Francisko, me një normë të risive prej 8,90, duke u ndjekur

50

nga Qyteti i Bostonit, me një normë të risive prej 8,69. Në të kundërt, inovacioni do të thotë normë për të gjithë vendin që është 1,75 inovacione për 100,000 banorë. Shpërndarja e normave të inovacionit është i ndjeshëm. Vetëm katërmbëdhjetë qytete janë më inovative se mesatarja kombëtare. Në mënyrë të qartë, inovacioni duket që të jetë një fenomen vendorë.Nuk ka arsye për të besuar se përhapjet e njohurive nuk janë homogjene nëpër firma. Në vlerësimin e ekuacionit (1) për ndërmarrjet e mëdha dhe të vogla veçmas, ACS,Audretsch, dhe Feldman (1994) ofrojnë një pasqyrë në enigmën e paraqitur prej valës së fundit të studimeve që identifikojnë aktivitete të fuqishme inovative që burojnë nga firma të vogla në industri të caktuara. Si janë në gjendje këto firma të vogla, dhe shpesh të reja të gjenerojnë prodhim inovativ duke marrë në përgjithësi shumën e papërfillshme të investimeve në gjenerimin e njohurive të inputeve, të tilla si hulumtimi dhe zhvillimi? Përgjigjja duket të jetë përmes shfrytëzimit të njohurive të krijuara nga shpenzimet e hulumtimeve në universitete dhe hulumtimeve dhe zhvillimeve të korporatave të mëdha. Gjetjet e tyre sugjerojnë se prodhimi inovativ i të të gjitha firmave rritet së bashku me një rritje në sasinë e hulumtimit dhe zhvillimit të inputeve, si në korporatat private, ashtu edhe në laboratorët e universiteteve. Megjithatë, shpenzimet e hulumtimeve dhe zhvillimit të bëra nga kompanitë private luajnë një rëndësi të veçantë në ofrimin e njohurive të inputeve me veprimtarinë inovative të firmave të mëdha, ndërsa shpenzimet hulumtimeve të bëra nga universitetet shërbejnë veçanërisht si një input kyç për gjenerimin e aktivitetit inovativ në ndërmarrjet e vogla. Me sa duket firmat e mëdha janë më të afta në shfrytëzimin e njohurive të krijuar në laboratorët e tyre, ndërsa homologët e tyre më të vogël kanë një avantazh krahasues në përhapjen e shfrytëzimit nga laboratorët e universiteteve. Një problem konceptual lind me ekonomitë që akumulohen në transmetimin e njohurive lidhur me grumbullim. Pasi një qytet, rajon apo shtet zhvillon një grumbull të zbatueshëm të prodhimit dhe aktivitetit inovativ pse duhet ajo ndonjëherë të humbasë avantazhin e pare të forcës lëvizëse. Një përgjigje, e ofruar nga Audretsch dhe Feldman (1996), është se rëndësia relative e afërsisë vendore dhe për këtë arsye grumbullim i efekteve është formuar nga fazat të ciklit jetësorë të industrisë. Një literaturë në rritje sugjeron se kush revolucionarizon dhe sa aktivitet inovativ është ndërmarrë dhe është ngushtë e lidhur me fazën e ciklit jetësorë të industrisë (Klepper 1996). Audretsch dhe Feldman (1996) argumentojnë se një aspekt tjetër kyç në evolucionin e aktivitetit inovativ përsipër ciklit jetësorë të industrisë është ku zhvillohet ai aktivitet inovativ .Teoria te përhapjes së njohurive, i nxjerrë nga funksioni I prodhimit të njohurive, sugjeron se tendenca për veprimtari inovative të grumbullullimit hapësinorë do të jetë më i madhi në industritë e njohurive të nënkuptuara që luan një rol të rëndësishëm. Siç argumentohet më lart, ajo është njohuri e pa shprehur me fjalë, në krahasim me informacionin e cila mund vetëm të jetë e transmetuar joformalisht, dhe në mënyrë tipike kërkon kontakt të drejtpërdrejtë dhe të përsëritur. Roli i njohurive të pashprehura me fjalë në gjenerimin e aktiviteteve të reja është me sa duket më i madh gjatë fazave të hershme të ciklit jetësor të industrisë, para krijimit të

51

standardeve të prodhimit dhe shfaqjes dominante të dizajnit. Audretsch dhe Feldman (1996) klasifikojnë 210 industri në katër faza të ndryshme të ciklit jetësor. Rezultatet ofrojnë dëshmi të konsiderueshme duke sugjeruar se prirja për aktivitete inovative të grumbullimit hapësinorë është formuar nga fazat e ciklit jetësor në industri. Nga njëra anë, njohuritë e reja ekonomike të përfshira në punëtorë të kualifikuar tenton për të rritur prirje për aktivitetin inovativ thërmues hapësinorë, gjatë gjithë fazave të ciklit jetësor në industri. Nga ana tjetër, disa burime të caktuara të njohurive të reja ekonomike, të tilla si hulumtimet universitare kanë tendencë për të përmirësuar prirjen për aktivitete inovative në grumbullimin hapësinorë gjatë fazës hyrëse të ciklit jetësor, por jo gjatë fazës së rritjes, dhe pastaj përsëri gjatë fazës së rënies. Ndoshta më e habitshme është përfundimi se përqendrimi më i madh gjeografik i prodhimit në fakt të çon në më shumë dhe jo më pak, shpërndarje të aktivitetit inovativ. Me sa duket aktiviteti inovativ është nxitur nga përhapja e njohurive që ndodhin brenda një rajoni të veçantë gjeografik, veçanërisht në fazat e hershme të industrisë , por përderisa industria zhvillohet drejt pjekurisë dhe rënies mund të shpërndahen nga rritja shtesë në përqendrimin e prodhimit që janë ndërtuar brenda të njëjtit rajon. Dëshmitë tregojnë se çfarë mund të shërbejë si një ndikim i mbledhjes dhe formimit në një mase të aktivitetit inovativ të grumbullimit hapësinor gjatë fazave të paraqitjes dhe rritjes së ciklit jetësor të industrisë, mundet më vonë të rezultojë në një efekt të mbipopullimit, duke çuar në shpërndarje më të madhe të aktivitetit inovativ. Përderisa literatura mbi gjeografinë ekonomike është fokusuar tradicionalisht në faktorë tillë si qeratë, koha gjatë lëvizjes, dhe ndotjen që përbën mbipopullimin dhe shpërndarjen grumbullimimeve të ekonomive (Henderson 1986), ky lloj i mbipopullimit i referohet bllokimit me respekt për ide të reja. Përderisa mund të ketë qenë grumbullim i ekonomive në automobila në Detroit në 1970 dhe kompjuterëve në vitet 1980-të në korridoret e Veri-Lindjes, një lloj i bllokimit intelekutal bëri të vështirë për Detroitin për të zhvendosur jashtë prodhimit të shkallës së makinave dhe për IBM-në për t’u zhvendosur nga kompjuterët e mëdha në mini kompjuter. Ndoshta ishte ky tip i mbipopullimit intelektual që çoi në shfaqjen e kompjuterit personal në Kaliforni, për aq larg sa është nga grumbullimi gjeografik i kompjuterëve të mëdha sa është e realizueshme në kontinentet e SHBA-së. Edhe kur IBM ka zhvilluar kompjuterin e vet personal, kompania e ka vendosur kompjuterin e saj të ri në objektin e Boca Raton, Florida, jashtë rrugës së grumbullimit të kopjutorëve të mëdha, në Korridorin e Veri-Lindjes. Kështu, ka të paktën disa dëshmi që sugjerojnë se grumbullimet hapësinore, ashtu si njësitë e tjera organizative të aktivitetit ekonomik janë të prekshme për teknologjitë e bllokimit, me rezultatin e të qenurit në rrethana të caktuara , që idetë e reja kanë nevojë për hapësirë të re. Kështu, ndërkohë që ka dëshmi të konsiderueshme për mbështetjen ekonomive të grumbullimit, të paktën nën kushte të caktuara, rritje të kostove të vendosur në të. Pasi që bllokimi teknologjik bëhet mjaft i ngurtë, të dhënat tregojnë që idetë e reja kanë nevojë për hapësirë të re.

6. Depërtimi i Kutisë së Zezë të Hapësirës Gjeografike

52

Ndërsa një literaturë e re është shfaqur duke identifikuar rëndësinë që përhapja e njohurive brenda një lokacioni gjeografik të dhënë , luanë në nxitjen e aktivitetit inovativ, ku ka pak koncenzus, se si, dhe pse kjo ndodh (Elison dhe Glaeser 1997; Henderson 1994). Kontributi i valës së re të studimeve e përshkruar në pjesën e mëparshme ishte thjesht për të zhvendosur njësinë e vëzhgimit larg nga firmat në një rajon gjeografik (Henderson, Kuncoro, dhe Turner 1995). Por a bën ajo një ndryshim se si është organizuar aktiviteti ekonomik brenda kutisë së zezë të hapësirës gjeografike? Shkencëtarët politikë dhe sociologët kanë argumentuar gjatë, se dallimet në kulturën e një rajoni mund të kontribuojnë në ndryshimet e performancave inovative nëpër rajone, madje duke mbajtur inputet e njohurive të tilla si hulumtimet dhe zhvillimin, si dhe kapitalin njerëzorë konstante. Për shembull, Saxenian (1990) argumenton se një kulturë me ndërvarësi më të madhe dhe shkëmbimi midis individëve në rajonin Silicon Valley ka kontribuar në një performancë superiore inovative se sa është gjetur rreth Rrugës së Bostonit 128, ku firmat dhe individët kanë tendencë të jenë më të izoluar dhe më pak ndërvarur.Në studimin e rrjeteve të vendosur në Silicon Valley të Kalifornisë, Saxenian (1990: 96-7) thekson se është komunikimi midis individëve që lehtëson transmetimin e njohurive të të gjithë agjentëve, firmave, dhe madje edhe industrive, dhe jo vetëm si ndihmë e lartë e kapitalit njerëzor dhe njohurive në rajon.Nuk është thjesht përqendrimi i punës së kualifikuar së fuqisë punëtore, furnizuesit dhe informacionet që e dallojnë këtë rajon. Një shumëllojshmëri e institucioneve rajonale përfshirë Universitetin Stanford, disa shoqata tregtare dhe organizata të biznesit lokal, si dhe një numër I konusltimeve të specializuara, hulumtime të tregut, marrëdhëniet me publikun dhe firmat e kapitaleve - ofrojnë shërbime teknike, financiare dhe shërbime të rrjeteve , ku ndërmarrjet e rajonit shpesh nuk mund ta përballojnë këto në mënyrë individuale. Këto rrjete nuk përfillin barrierat sektoriale: individët lëvizin lehtësisht nga gjysmëpërçues në firmat me disk drive apo nga kompjuteri në krijues të rrjetit. Ata lëvizin nga themelimi i firmave (ose anasjelltas) dhe madje edhe për hulumtim të tregut ose si konsulent të firmave, dhe nga firmat konsulente përsëri në firma fillestare. Dhe ata vazhdojnë të takohen në tregun e tregtisë, konferenca të industrisë, si dhe në rezultate të seminareve, bisedimeve, dhe aktiviteteve sociale të organizuara nga organizatat e biznesit lokal dhe shoqatat tregtare. Në këto forume, marrëdhëniet janë formuar lehtë dhe mirëmbahen, informacionet teknike dhe tregu është shkëmbyer, kontaktet e biznesit janë krijuar, dhe janë konceptuar ndërmarrje të reja. Ky mjedis i decentralizuar dhe i paqëndrueshëm gjithashtu promovon përhapjen e aftësive të paprekshme teknologjike dhe të kuptimit.14

Vëzhgimet e tilla sugjerojnë një kufizim të funksionit të trashëguar në prodhimin e përgjithshëm të njohurive të përshkruara në pjesën e mëparshme. Ndërsa ekonomistët kanë tendencë për të shmangur dallimet atribuar ecurisë ekonomike në dallimet kulturore, ku ka pasur një seri të argumenteve teorike që sugjerojnë se dallimet në strukturën themelore mes rajoneve, që mund të përbëjnë ndryshimet në normat e e rritjes dhe ndryshimet teknologjike. Në fakt, një debat i

53

nxehtë është shfaqur në literaturë për mënyrën në të cilën struktura themelore ekonomike brenda një njësie gjeografike e vëzhgimit mund të japë formë për performancën ekonomike. Ky debat sillet rreth dy elementeve kyçe strukturore : shkallën e diversitetit kundrejt specializimit dhe shkallën e monopolit kundrejt konkurrencës lokale.Një pikëpamje, të cilën Glaeser et al. (1992) ja atribuon Marshall-Arrow-Romer, sugjeron se një rritje e përqëndrimit të një industrie të veçantë brenda një rajoni të specifik gjeografik lehtëson përhapjen e njohurive nëpër firma. Ky model formalizon depërtimin se përqendrimi i një industrie brenda një qyteti promovon përhapje të njohurive në mesin e firmave dhe për këtë arsye lehtëson aktivitetin inovativ. Në shkallën që individët në popullsi janë identike dhe të angazhuar në lloje të njëjta të aktiviteteve, kostot e komunikimit dhe transaksioneve janë të minimizuar.

Kostot e ulëta të transaksioneve rezultojnë në komunikim më të lartë probabiliteti të njohurive mbi përhapjen në të gjithë individët brenda popullsisë. Një supozim i rëndësishëm i modelit është se njohuritë e lidhjeve të eksternaliteteve të firmave ekzistojnë, por vetëm për firmat brenda të së njëjtës industri. Kështu, njësia përkatëse e vëzhgimit është zgjeruar nga firma në rajon në traditën e modelit të Marshall-Arrow-Romer, por edhe efektet janë të kufizuara për të ndodhur vetëm brenda industrisë përkatëse. Në të kundërt, duke kufizuar njohuritë e eksternaliteteve që të ndodhin vetëm brenda të së njëjtës industri mund të injorojnë një burim të rëndësishëm të njohurive të reja ekonomike që është përhapja e njohurive të inter industrisë. Pas të gjithave, Griliches (1992: 29) e ka përkufizuar përhapjen e njohurive si, 'Punimi në gjëra të ngjashme dhe kështu përfitime më të madha nga hulumtimet e njëri-tjetrit '. Jacobs (1969) argumenton se burimi më i rëndësishëm i përhapjes së njohurive janë të jashtme për industrinë në të cilën firma vepron , dhe se qytetet janë burim i inovacionit të konsiderueshëm për shkak të diversitetit , që këto burime të njohurive janë më të mëdha në qytete. Sipas Jacobs, është këmbimi i njohjes komplementare nëpër firma të ndryshme dhe të agjentëve ekonomikë që jep një kthim më të madh në njohuri të reja ekonomike. Ajo zhvillon një teori që thekson se shumëllojshmëria e industrive brenda një rajoni gjeografik nxit njohuritë e eksternaliteteteve dhe në fund të fundit aktivitetet inovative dhe rritjen ekonomike.Shtrirja e specializimit rajonal kundrejt diversitetit rajonal në promovimin e përhapjes së njohurive është jo vetëm dimension mbi të cilin ka pasur një debat teorik. Një polemikë e dytë përfshin shkallën e konkurrencës të përhapur në rajon, ose shkallën e monopolit lokal. Marshall-Arrow-Romer Modeli parashikon se monopoli lokal është superior ndaj konkurrencës lokale për shkak se ajo maksimizon mundësinë e firmave për të përshtatur vlerën ekonomike të ngritur nga investimet e tyre në njohuri të reja. Në të kundërt, Jacobs (1969) dhe Porter (1990) argumentojnë të kundërtën se konkurrenca është më e favorshme për faktorët e jashtëm të dijes se sa monopoli lokal.15 Duhet theksuar se nga konkurrenca lokale Jacobs nuk nënkupton konkurrencë brenda tregjeve të produkteve se si është deklaruar tradicionalisht në kuadër të letërsisë së organizimit industrial. Përkundrazi, Jacobs është duke iu referuar konkurrencës për

54

ide të reja të mishëruara në agjentët ekonomikë. Jo vetëm që një numër në rritje e firmave sigurojnë konkurrencë më të madhe për ide të reja, por përveç kësaj, konkurrenca më e madhe nëpërmjet firmave lehtëson hyrjen e firmave të reja të specializuara në ndonjë kamare të veçantë të produktit të ri. Kjo është e domosdoshme se inputet dhe shërbimet plotësuese kanë të ngjarë të jenë në dispozicion nga specialistë të vogël, por jo domosdoshmërisht nga firmat e mëdha, prodhuesit e integruar vertikalisht.Testi i parë i rëndësishëm i specializimit kundrejt diversitetit të debatit të matjes së performances ekonomike në drejtim të rritjes së punësimit. Glaeser et al. (1992) ka punuar në një grup të të dhënave mbi rritjen e industrive të mëdha në 170 qytete në mes të vitit 1956 dhe 1987 për të identifikuar rëndësinë relative të shkallës së specializimit rajonal, diversitetin, dhe konkurrencën lokale në ndikimin e ritmeve të rritjes së industrisë. Autorët gjetën prova që kundërshtojnë modelin e Marshall-Arrow-Romer por që janë në përputhje me teoritë e Jacobs. Megjithatë, studimi i tyre sigurojë evidence jo direkte se si nëse diversiteti është më i rëndësishëm se specializimi në gjenerimin e aktivitetit inovativ.Feldman dhe Audretsch (1999) identifikuan shkallën në të cilën organizata e veprimtarisë ekonomike është ose i koncentruar, ose si alternativë përbëhet nga aktivitetet plotësuese ekonomike, dhe se si struktura themelore e aktivitetit ekonomik ndikon në outpute inovative. Ata e lidhin outputin inovativ të kategorisë së produkteve brenda një qyteti të veçantë në masën në të cilën aktiviteti ekonomik i atij qyteti është e përqendruar në atë industri, apo, anasjelltas, të larmishëm në aspektin industrisë plotësuese për ndarjen e një baze të përbashkët të shkencës. Rezultatet e tyre tregojnë se diversiteti nëpër aktivitete plotësuese ekonomike duke ndarë një bazë të shkencës së përbashkët është më e favorshme për inovacion se sa është për specializim. Përveç kësaj, rezultatet e tyre tregojnë se shkalla e konkurrencës lokale për ide të reja brenda një qyteti është më e favorshme për aktivitetin inovativ se sa që është monopoli lokal. Mbase konkluzionet më të rëndësishme nga këto dy studime, megjithatë, është më shumë sesa thjesht një dhuratë e inputeve të njohurive dhe që është e nevojshme për të gjeneruar aktivitet inovativ. Çështjet e ndërlidhura ekonomike dhe struktura institucionale, siç bëjnë lidhjet mikroekonomike nëpërmjet agjentëve dhe firmave.

7. Implikimet për Investimet e Huaja Direkte

Me publikimin e tezës së Ph.D. Stephen Hymer-it, Operacionet Internacionale të Firmave Kombëtare: Një studim i investimeve të huaja direkte, studiuesit filluan të vërejnë se fenomeni i përqendrimit të pronësisë në të gjithë hapësirën gjeografike duke përdorur një strategji të operacioneve multiplant gjithashtu e aplikuar edhe nëpër kufijë (Kindleberger dhe Audretsch 1983). Sfida themelore e kësaj literature në rritje ishte për të adresuar pyetjen, ' Pse firmat angazhohen në pronësi të kontrollit të aseteve të vendosura përtej kufijve kombëtarë në vend të përdorimit të marrëdhënieve tregtare ose marrëveshjeve të licencimit? ' Shumica e

55

shpjegimeve janë ndërtuar mbi studimin e bazës Hymer duke u fokusuar në përparësitë firmës specifike. Përparësi të tilla specifike të firmës mundësojë që të krijohen qeratë, të cila kompensojnë shpenzimet e ndryshme që lindin në investimet e huaja direkte.John Dunning (1993) vë në dukje se literatura mbi korporatat shumëkombëshe ka identifikuar katër strategjitë kryesore motivuese të jashtme të investimeve të huaja direkte si : (i) kërkimin e tregut, (ii) kërkimin e burimeve, (iii) kërkimin e efikasitetit, dhe (iv) kërkimimin strategjik të aseteve.Sipas teorive duke u fokusuar në shtrirjen gjeografike të atributeve të firmës specifike, prodhimi nga një korporatë fillon në nivel lokal. Pas vendosjes së prodhimit, firma pastaj zgjerohet gjeografikisht nëpërmjet transporteve të mallrave në të gjithë hapësirën gjeografike. Kështu, produkti fiton ekspozim gjeografik, ndërsa prodhimi dhe pronësia mbetet lokale. Në mënyrë që të zvogëlojnë shpenzimet dhe të shfrytëzojnë llojet e (e më shumë se një fabrike) e ekonomive të shkallës së përshkruar më sipër, firmat pastaj zëvendësojnë prodhimin e më shumë se një fabrike për prodhimin e vetëm të themelimit dhe të transporteve të mallrave në të gjithë hapësirën gjeografike. Duke ndjekur një strategji të investimeve të huaja direkte thjesht përfshinë ekonomitë e mëtejshme të shkallës që do të fitohen në të gjithë hapësirën gjeografike që zëvendëson kufijtë kombëtarë. Si Kozul-Wright dhe Rowthorn (1998: 76) që vëzhguan, dy elementet vendimtare në këtë proces që janë madhësia e firmës dhe penetrimi i tregut. Kur shitjet e mjaftueshme janë arritur në tregun e ri, bëhet e mundshme për të ngritur objektet e prodhimit lokal në shkallë të gjerë të mjaftueshme për të shfrytëzuar ekonomitë e shkallës. Përderisa firmat e mëdha kanë tendencë të kenë eksporte të mëdha dhe më shumë kapital në dispozicion të tyre, ata normalisht do të bëjnë më shumë investime dhe ky investim në përgjithësi do të jetë tërhequr në tregjet e mëdha dhe të zgjeruara.John Dunning ka argumentuar se asnjë teori e vetme e investimeve të huaja direkte, mund të shpjegojë në mënyrë adekuate dhe gjithëpërfshirëse aktivitetin ekonomik transnacional, dhe në veçanti, korporatat multinacionale. Në vend të kësaj, Dunning propozon kombinimimin e disa prej teorive të pranurara gjerësisht në një paradigmë eklektike. Në veçanti, ky model eklektik përfshin të dy teoritë të neo-tekonologjisë e tregtisë, dhe teoritë e konkurrencës së papërsosur.Një literaturë në zhvillim sugjeron se në mënyrë për të hyrë në burimin e asaj njohurie, që është për t'u angazhuar në llojin e aseteve strategjike të kërkuarit të llojit të përshkruar nga Dunning, korporatat vendosin strategji transnacionale gjeografike (Eden, Levitas, dhe Martinez 1997). Për shembull, Cantwell dhe Piscitello (1997) gjejnë dëshmi që sugjeron se korporatat multinacionale janë gjithnjë e më të angazhuara në investimet e huaja direkte për të marrë qasje në burime të veçanta të dijes në vende të veçanta. Sipas Cantwell (1998: p. Iv), ‘firmat shumëkombëshe kanë qenë gjithnjë në gjendje të shfrytëzojnë këtë diferencim midis vendndodhjes së niveleve alternative por, plotësuese të inovacionit teknologjik, duke ndërtuar një rrjet ndërkufitar si një mjet për të çuar më tej korporat e tyre të diversifikimit të kohëve të fundit’.

56

Një linjë e parë e letërsisë (Buckley dhe Casson 1976; Teece 1981) u fokusua në jo-aftësinë kodifikuese të njohurive, si një motivim për investimet e huaja direkte, në vend të licencimit. Si rezultat i transferimit të teknologjive dhe llojeve të tjera të njohurive teknike nga vendi pritës nëpërmjet investimeve të huaja direkte, Cantwell (1995), Buckley (1997), dhe Lammarino (1998) kanë identifikuar ekzistencën e përhapjes nga vendi i origjinës së firmave në vendin pritës, duke sugjeruar se ka eksternalitetete të lidhura me pjesën e brendshme të investimeve të huaja direkte.

Megjithatë, përhapjet e njohurive nga vendi pritës në vendin e origjinës nëpërmjet investimeve të huaja direkte janë më pak të vërtetuara. Sipas Blomstrom dhe Kokko (1998: 251): Edhe pse literatura ekzistuese mbi FDI-në nuk ka diskutuar efektet e vendit të investimeve të huaja në drejtim të përhapjes së produktivitetit, është ende e qartë se disa prej përfitimeve potenciale nga investimet e huaja direkte në ekonominë e shtëpisë mund të interpretohen përgjatë këtyre linjave. Në veçanti, jashtë FDI-së duke u përqëndruar në grupe të industrisë së jashtme, me teknologjitë kryesore mund të jetë një mënyrë për të marrë qasje në teknologji të vlefshme të huaja. Megjithatë, në kontekstin e vendit në shtëpi, ajo shpesh është më e vështirë për të identifikuar përhapje të produktivitetit.Analiza e investimeve të huaja direkte si një strategji për të hyrë në njohuri të lokalizuara të përhapjes së njohurive për kthim të transferimit në vendlindje është një temë e rëndësishme që do të ketë vëmendje të konsiderueshme në vitet e ardhshme.

8. Konkluzione

Globalizimi ka reduktuar në mënyrë drastike koston e transportimit jo vetëm të mirave materiale por gjithashtu edhe informacioneve nëpër hapësirën gjeografike. Pagat e larta janë gjithnjë e më të papajtueshme me veprimtarinë ekonomike të informacionit të bazuar, të cilat mund të transferohen lehtë në një vend me kosto të ulët. Në të kundërt, krijimi i ideve të reja të bazuara në njohuri të pa shprehura me fjalë nuk mund të transferohen lehtë nëpër distancë. Kështu, përparësitë krahasuese të vendeve me kosto të lartë të Amerikës së Veriut dhe në Evropës Perëndimore, është e bazuar gjithnjë në aktivitete inovative të orientuara nga njohuritë. Përhapja e njohurive nga firmat apo universitetet duke krijuar atë njohuri tek një firmë e palës së tretë është thelbësore për aktivitetin inovativ. Përhapjet e tilla të njohurive priren të jenë të hapësirës së kufizuar. Kështu, një ironi e globalizimit është se edhe tregu relevant gjeografik për shumicën e mallrave dhe shërbimeve bëhet gjithnjë e më globale, rritja e rëndësisë së aktiviteteve të reja në vendet kryesore të zhvilluara ka shkaktuar një rigjallërim në rëndësinë e rajoneve lokale si një burim kyç I avantazhit krahasues.Si avantazh krahasues në Evropën Perëndimore dhe në Amerikën e Veriut është bërë gjithnjë e më shumë në bazë të njohurive të reja, politikave publike ndaj biznesit që është përgjigjur në dy

57

mënyra themelore. I pari ka qenë për të zhvendosur fokusin e politikës larg nga treshja tradicionale të instrumenteve të politikës që në thelb ulnin lirinë e firmave për të kontraktuar rregulloren, politikën e konkurrencës ose antitrustet në SHBA, dhe pronësinë publike të biznesit. Qasja politike e kufizimit ishte e ndjeshme për sa kohë që çështja e madhe ishte se si të kufizohet shpengimi i korporatatave shumëkombëshe në posedim të pushtetit të konsiderueshëm të tregut. Kjo reflektohet nga valët e liberalizimit dhe privatizimit gjatë reduktimit të theksit të politikës konkurruese në të gjithë OECD-në. Në vend të kësaj, një qasje e re e politikës , që është duke u shfaqur e cila fokusohet në mundësimin e krijimimit dhe komercializimit të njohurive.Shembuj të politikave të tilla përfshijnë inkurajimin e hulumtimit dhe zhvillimit, ndërmarrjet kapitale, dhe firmat e reja. Ndryshimi i dytë themelor përfshin vendin gjeometrik të mundësimit të politikave të tilla, që janë gjithnjë e më shumë në shtete, rajonale ose edhe në nivele lokale. Zvogëlimi i federal i agjencive të ngarkuara me rregullimin e biznesit në SHBA dhe në Britaninë e Madhe, është interpretuar nga shumë studiues si eklipsi i ndërhyrjes së qeverisë. Por për të interpretuar liberalizimin, privatizimin dhe rritjen e mungesës të lidhjejes së politikave të konkurrencës, si fund i ndërhyrjes së qeverisë në biznes injoron një ndryshim të rëndësishëm në vendin gjeometrik dhe në objektivin e politikës publike. Dekada e fundit ka parë daljen e një spektri të gjerë të mundësimit të iniciativave të politikave që bien jashtë juridiksionit rregullativ të agjencive tradicionale. Sternberg (1996) dokumenton se si suksesi i një numri të grupimeve të ndryshme të teknologjisë së lartë që përfshin një numër të vendeve të zhvilluara është rezultat i drejtpërdrejtë i mundësuar i politikave, të tilla si sigurimin e kapitaleve apo mbështetjeve kërkimore. Për shembull, Programi I Hulumtimeve të Avancuara në Teksas, ka ofruar mbështetje për hulumtime bazë dhe fuqizim të infrastrukturës së Universitetit të Teksasit, e cila ka luajtur një rol kryesor në zhvillimin e një grupi të lartë të teknologjisë rreth Austin (Feller 1997). Qendrat Edison Thomas në Ohajo, Qendrat e Avancuara të Teknologjisë në New Jersey, dhe Qendrat për teknologji të përparuar në Case Western Reserve University, Universiteti Rutgers, dhe Universiteti i Rochesterit kanë mbështetur kërkime gjenerike pro konkurruese. Kjo mbështetje përgjithësisht ka sigururuar zhvillim të teknologjisë të larmishëm që përfshin një përzierje të aktiviteteve që përfshijnë një spektër të gjerë të bashkëpunëtorëve industrial.Politikat e mundësive të tilla të cilat zakonisht zbatohen në nivel lokal ose rajonal, janë pjesë e një revolucioni të politikës së heshtur aktualisht duke u zhvilluar. Rritja e rëndësisë së grupimeve të reja rajonale si një motorr i rritjes ekonomike ka udhëhequr politikë bërësit për të braktisur britmën politike të dëgjuar shpesh dy dekada më parë ’’ A duhet t’i jap fund, të rregulloj, ose thjesht të marrë përsipër General Motors, IBM-in dhe US Steel-in’’ ? për një version shumë të ndryshëm bashkëkohorë, ‘’Si mund të rritet Silicon Valley tjetër’’ ?

58

Përkthyer nga : Edita Ibishi dhe Edina Ibishi

NOTES1. See also Dunning (1996, 1998).

2. OECD, Employment Outlook, 1997.

3. According to The Economist, 'The death of distance as a determinant of the cost of

the communications will probably be the single most important economic force shaping

society in the first half of the next century.' 'The Death of Distance', The Economist,

30 Sept. 1995.

4. 'The Downsizing of America', New York Times, 3 Mar. 1996, p. 1.

5. See Audretsch (1995).

6. As the German newspaper, Die Zeit (2 Feb. 1996, p. 1) pointed out in a front-page

article, 'When Profits Lead to Ruin—More Profits and More Unemployment: Where

is the Social Responsibility of the Firms?' the German public has responded to the

recent waves of corporate downsizing with accusations that corporate Germany is no

longer fulfilling its share of the social contract.

7. 'The Valley of Money's Delights', The Economist, 29 Mar. 1997, special section,

p. 1.

8. Arrow (1962) pointed out this is one of the reasons for inherent market failure.

9. "The Death of Distance', The Economist, 30 Sept. 1995.

10. "The Best Cities for Knowledge Workers', Fortune, 15 Nov. 1993, p. 44.

11. The survey was carried out in 1993 by the management consulting firm of Moran,

Stahl, and Boyer of New York City.

12. "The Best Cities for Knowledge Workers', Fortune, 15 Nov. 1993, p. 44.

59

13. See also Almeida and Kogut (1997).

14. Saxenian (1990: 97-8) claims that even the language and vocabulary used by technical

specialists can be specific to a region: 'a distinct language has evolved in the

region and certain technical terms used by semiconductor production engineers in Silicon

Valley would not even be understood by their counterparts in Boston's Route 128.'

15. Porter (1990) provides examples of Italian ceramics and gold jewellery as industries

in which numerous firms are located within a bounded geographic region and compete

intensively for new ideas.

REFERENCES

Acs, Z., and Audretsch, D. (1990), Innovation and Small Firms (Cambridge, Mass.: MIT

Press).

and Feldman, M. (1992), 'Real Effects of Academic Research', American

Economic Review 82(1): 363-70.

(1994), 'R&D Spillovers and Recipient Firm Size', Review of Economics and

Statistics 100(2): 336-40.

Almeida, P., and Kogut, B. (1997), 'The Exploration of Technological Diversity and the

Geographic Localization of Innovation', Small Business Economics 9(1): 21-31.

Arrow, K. (1962), 'Economic Welfare and the Allocation of Resources for Invention', in

R. Nelson (ed.), The Rate and Direction of the Inventive Activity (Princeton: Princeton

University Press).

Audretsch, D. (1995), Innovation and Industry Evolution (Cambridge, Mass.: MIT Press).

(1998), 'Agglomeration and the Location of Innovative Activity', Oxford Review of Location of Innovative Activity', Oxford Review of Economic Policy 14(2): 18-29.

Audretsch, D., and Feldman, M. (1996), 'R&D Spillovers and the Geography of

Innovation and Production', American Economic Review 86(4): 253-73.

and Stephan, P. (1996), 'Company-Scientist Locational Links: The Case of

60

Biotechnology', American Economic Review 86(4): 641-52.

Baptista, R. (1997), 'An Empirical Study of Innovation, Entry and Diffusion in Industrial

Clusters', Ph.D. diss., University of London (London Business School).

Berman, Eli, Bound, John, and Machin, Stephen (1997), 'Implications of Skill-Based

Technological Change: International Evidence', NBER Working Paper 6166 (Cambridge,

Mass.: National Bureau of Economic Research).

Blomstrom, M., and Kokko, A. (1998), 'Multinational Corporations and Spillovers', Journal

of Economic Surveys 12(3): 247-77.

Buckley, Peter J. (1997), 'International Technology Transfer by Small and Medium-Sized

Enterprises', Small Business Economics 9(1): 67-78.

and Casson, M. (1976), The Future of the Multinational Enterprise (London:

Macmillan).

Cantwell, J. (1995), "The Globalization of Technology: What Remains of the Product Cycle

Model?' Cambridge Journal of Economics 19: 155-74.

(1998), 'Technology and the Firm: Introduction', Research Policy, 27: iii-v.

and lammarino, S. (1998), 'MNCs, Technological Innovation and Regional Systems

in the EU: Some Evidence in the Italian Case', International Journal of the Economics

of Business 5(3): 383-408.

- and Piscitello, L. (1997), 'Accumulating Technological Competence—Its Changing

Impact on Corporate Diversification and Intel-nationalisation', Discussion Papers in

International Investment and Management, 232, University of Reading.

Cohen, W., and Levinthal, D. (1989), 'Innovation and Learning: The Two Faces of R&D',

Economic Journal 99(3): 569-96.

Dunning, J. H. (1993), Multinational Enterprises and the Global Economy (Boston: Addison-

Wesley).

(1996), 'The Geographical Sources of Competitiveness of Firms: The Results of a

61

New Survey', Transnational Corporations 5(3): 1-30.

(1998), 'The Changing Geography of Foreign Direct Investment', in K. Kumar (ed.),

Internationalization, Foreign Direct Investment and Technology Transfer: Impact and

Prospects for Developing Countries (London: Routledge).

-(2000), 'Introduction', in John H. Dunning (ed.), Regions, Globalization and the

Knowledge-Based Economy (Oxford: Oxford University Press).

Eden, L., Levitas, E., and Martinez, R. J. (1997), 'The Production, Transfer and Spillover

of Technology: Comparing Large and Small Multinationals as Technology Producers',

Small Business Economics 9(1): 53-66.

Elision, G., and Glaeser, E. (1997), 'Geographic Concentration in U.S. Manufacturing

Industries: A Dartboard Approach', Journal of Political Economy 105(4): 889-927.

Feldman, M. (1994), 'Knowledge Complementarity and Innovation', Small Business

Economics 6(3): 363-72.

and Audretsch, D. (1999), 'Innovation in Cities: Science-Based Diversity,

Specialization, and Localized Competition', European Economic Review 43: 409-29.

Feller, I. (1997), 'Federal and State Government Roles in Science and Technology', Economic

Development Quarterly 11(4): 283-96.

Glaeser, E., Kallal, H., Scheinkman, J., and Shleifer, A. (1992), 'Growth of Cities', Journal of Political Economy 100: 1126-52.

Griliches, Z. (1979), 'Issues in Assessing the Contribution of R&D to Productivity

Growth', Bell Journal of Economics 10: 92-116.

(1992), 'The Search for R&D Spill-Overs', Scandinavian Journal of Economics 94:29-47.

Henderson, V. (1986), 'Efficiency of Resource Usage and City Size', Journal of Urban

Economics 19(1): 47-70.

(1994), 'Externalities and Industrial Development', NBER Working Paper 4730

(Cambridge, Mass.: National Bureau of Economic Research).

Kuncoro, A., and Turner, Matt (1995), 'Industrial Development in Cities', Journal

62

of Political Economy 103(5): 1067-90.

Hirschman, A. O. (1970), Exit, Voice, and Loyalty (Cambridge, Mass.: Harvard

University Press).

Hymer, S. (1976), The International Operations of National Firms: A Study of Direct Foreign

Investment (Cambridge, Mass.: MIT Press).

Jacobs, J. (1969), The Economy of Cities (New York: Random House).

Jaffe, A. (1989), 'Real Effects of Academic Research', American Economic Review 79:

957-70.

Trajtenberg, M., and Henderson, R. (1993), 'Geographic Localization of Knowledge

Spillovers as Evidenced by Patent Citations', Quarterly Journal of Economics

63: 577-98.

Kindleberger, C. P., and Audretsch, D. B. (1983), The Multinational Corporation in the

1980s (Cambridge, Mass.: MIT Press).

Klepper, S. (1996), 'Entry, Exit, Growth, and Innovation over the Product Life Cycle',

American Economic Review 86(4): 562-83.

Kortum, S., and Lerner, J. (1997), 'Stronger Protection or Technological Revolution: What

is behind the Recent Surge in Patenting?' NBER Working Paper 6204. (Cambridge,

Mass.: National Bureau of Economic Research).

Kozul-Wright, R., and Rowthorn, R. (1998), 'Spoilt for Choice? Multinational Corporations

and the Geography of International Production', Oxford Review of Economic

Policy 14(2): 74-92.

Krugman, P. (1991), Geography and Trade (Cambridge, Mass.: MIT Press).

Porter, M. (1990), The Comparative Advantage of Nations (New York: Free Press).

Prevenzer, M. (1997), 'The Dynamics of Industrial Clustering in Biotechnology', Small

Business Economics 9(3): 255-71.

Saxenian, A. (1990), 'Regional Networks and the Resurgence of Silicon Valley',

63

California Management Review 33: 89-111

Sternberg, R. (1996), 'Technology Policies and the Growth of Regions', Small Business

Economics 8(2): 75-86.

Teece, D. J. (1981), 'The Market for Know-How and the Efficient International transfer

of Technology', Annals of the American Academy of Political and Social Science 458:

81-96.

Von Hippie, E. (1994), 'Sticky Information and the Locus of Problem Solving:

Implications for Innovation', Management Science 40: 429-39.

Zucker, L., Darby, M., and Armstrong, J. (1994), 'Intellectual Capital and the Firm: The

Technology of Geographically Localized Knowledge Spillovers', NBER Working

Paper 9496 (Cambridge, Mass.: National Bureau of Economic Research).

Tema 4 Nderrmarjet multinacionale dhe ekonomia e dijes

Praktikat e hapura globale

Orjan slovell and Julian birkinshaw

1. Hyrje

Ndërrmarjet multinacionale sot po perballen me ndryshime te mëdha ne mjedisin e tyre biznesor.Tema e ketij libri na drejton drejt tri forcave themelore dhe bashkëpunuse pas këtyre ndryshimeve:(i)globalizimi I aktivitetit ekonomik(ii)rritjen e rëndesise se proceseve rajonale/lokale si burim I inovacionit, ide te reja per biznes dhe praktika.(iii) ardhja e ekonomisë bazuar në dije

64

Të trija këto tema kanë ndikim të madhë nëmënyren se si Ndërmarrjet multinacionale janë të organizuara dhe të drejtuara. Disa nga NMN të mire themeluara pavaresisht nga burimet e tyre të mëdha ,duket se jane ne disavatazh, ndërsa shumë aktor te rinje me një ‘ fillim te ri’ ndërtojnë kapacitete të reja në shkalle globale.Per të kuptuar këto ndryshime në dinamikat konkuruese ne duhet te sjellim së bashku dhe të lidhura proceset e globalizimit, lokalizimit dhe krijimin e njohurive në evulimin e NMN.Ky kapitull është në gjashtë seksione. Seksionet 2 dhe 3 të ofrojne një pasqyre te shkurter te literatures ekzistuese mbi ekonomine e dijes dhe mbi forcat per globalizimin dhe lokalizimin, me qellim per te shpjeguar pse natyra e sfides konkuruese ne ballafaqim me NMN po ndryshon. Seksioni 4 prezanton konceptin e praktikave globale si celesi kyc I konkurrences se forte ne ekonomin e dijes. Seksioni 5 dhe 6 merr parasysh implikimet e praktikave boterore, së pari në termet e evolucionit te NMN dhe pastaj në termet e teorisë së NMN. Kapitulli përfundon me disa komente ne seksioni 7.Argumenti mund të permblidhet si në vijim. Së pari ne sugjerojme se globalizimi I rritur I shumë marketeve shkon dore mbas dore me lokacionin /rajonalizimi I kapaciteteve të reja. Ne boten e marketeve globale dhe komunikimit global, rajone te caktuara kuader kombeve marrin nje rol udhëheqes inovativ brenda nje segmenti te caktuar te biznesit.Brenda këtyre rajoneve, një mori aktoresh ,që perfshijne firmat rivale, industritë e lidhura dhe mbështetëse, blerja e industrive, organet e ndryshme hulumtuese dhe arsimore dhe organizata tjera specifike industriale. (Porter 1990; Solvell, Zander, and Porter 1991; Enright 1994).Shembuj të tille si Silicon Valley ne IT ,Holliwoodi ne film , Londra ne financa janë përdorur shpesh, por keto tendenca të nje divizioni internacional të punës ose të një divizioni internacional te fuqisë innovative,luajne role në të gjithë industrine si dhe Brenda tyre. (Porter 1990; Krugman 1991)Se dyti , ne argumentojme se në një ekonomi te dijes fenomeni “Holliwood” (d.m.th grupimi I aktiviteteve bazë të konkurrentëve kryesorë global në një rajon të vetëm.) ka implikime të rëndësishme për zhvillimin e aftësive dhe praktikave kryesore ne NMN. Nëse ne modelojm NMN si një grup të aktiviteveve gjeografikisht te shperndara qe jane burim I konkurrences. .Ne praktika te tilla ,qe ne argumentojmë, zakonisht shfaqen ne mjediset e “holliwood” dhe atehere varet prej NMN për të indentifikuar , interpretuar dhe për të përdorur tema në baze boterore.

2.Ekonomia e dijes

Termi “ekonomi e dijes’ I referohet ne thelb rëndësise së rritjes së dijes si burim I krijimit të të mirave në shoqëri. Pasuri dikur eshte ndertuar mbi pronesine e tokave dhe lendeve te para. Pastaj kapital i burimeve te pakta u bene “miniera” në të cilat firmat mund te germonin ari. Me ardhjen e revulucionit industrial vlera e aftesive dhe teknologjia u bënë pasuria e re.Gradualisht afersia per kerkime (universitetet dhe organet e pavaruara te kerkimit) ne shoqeri u bene te rendesishme ashtu si zhvillimi I kapacitetit te korporates R&D.Me zhvillimin e tregjeve globale qe oferojnë një potencial të optimizuar funksionin e prodhimit për të gjitha firmat, pavaresisht qe vlerat e dijes dhe praktikave unike si baze për përparësi konkurruese janë bere më të theksuara.Efikasitetet bazuar në shkalle dhe fusheveprim duhet të lënë hapsire për risi dhe krijim te ri te dijes.

65

Vlera e diturise ështëe qarte në ekonomine e sotit kur firmat e vogla me burime te kufizuara (bime,njerz,kapital te akumuluar, toke ,etj), por me njohuri dhe praktika unike leshojne cmimet te larta ne tregun e aksioneve.Per shembull , ne 28 maj 1998, Lucent Technologies e SHBAs ka paguar afersisht 1billion dollar per nje kompani te vogel ne Maryland e quajtur YURIE, e specalizuar ne ATM dhe IP teknologji e telefonave. Yurie ka pasur shitje prej 51 milion dollar ne 1997. Ne Suedi , nje kompani e vogel e quajtur Netcom System me vetem 1.200 puntor, active ne telefonin fikse (duke filluar ne 1991) dhe telefonin mobile (duke filluar ne 1981) ,ne vendet Nordike, eshte vleresuar rreth 30 miliarde korona.Operatori shtetrore ne Suedi I telecomit Telia , active ne serviset telefonike (dhe deri ne 1990 ne pajisjet e telekomunikacionit) qe nga shekulli I nentembdhjete, dhe me disa prej 23.000 punetore, është vleresuar rreth dyfish më shume se Netcom Systems.Ne cdo here më shumë shohim firmat e reja : që ndërtojne aktivitete për një treg relativisht të hapur global, ata investojne ne teknologji te reja dhe njerz te ri pa shpenzime enorme, ata perballen me tregje te parregulluara, ata mund te transferojne aktivitetet e standardizuara per nje shkalle globale duke shfrytezuar furnizuesit me sherbime efikase, prodhim ,dizajn.

3. Forcat për globalizim dhe lokalizim

3.1. Globalizimi I tregjeve për mallrat dhe shërbimet.

Globalizimi është duke ndryshuar rrënjesisht menyren e të bërit biznes,duke perfshire tregjet gjithnje e më shume dhe duke oferuar mundesi te reja per perparesi konkurruese. Se pari do te nxjerrim ne pah pese fusha te ndryshme ku globalizimi eshte me I perhapur: Kapitali financiar, tregjet e brendshme te krijuara Brenda NMNs( ted y flukset vertikale qe perfshijne seline dhe flukset horizontale qe lidhin filialet), transportin, komunikimin, informacionet dhe sherbimet etj.“vdekja e distances” (Cairncross 1997) eshte ndoshta me e vertete për tregjet financiare (obligacione, aksione,valutat etj) ,Tregjet lokale jane te lidhura perms globit , 24ore ku sistemet tregtojne me nje kosto te paperfillshme. Gjithashtu edhe kapitali fizik mund te tregtohet me kosto te ulet. Poashtu edhe lendet e para dhe produktet baze si psh mineral hekuri, cimento dhe gure udhetojne neper bote me anije te specializuara dhe mjete tjera te transportit.Nje shembull I tregtise globale te materialeve jashtezakonisht te renda eshte fisheket e hekurit suedeze te prodhuara nga LKAB ne Suedi e veriut qe dergohet ne tregjet e Azise se larget. Prodhuesit e e celikut japoneze I dergojne deri ne Australi. Cimento suedez I bere nga Scancem zbarkohet ne Florida.Per vlere te shtuar ne produkteve kostot e transportit jane te pa perfillshme.Grupimet gjeografikisht te lokalizuara ose kufite nacionale nuk kane asnje rendesi ne tregjet e globalizuara. Ne industrine e automobilave, per shembull ,deri ne 80% e permbatjes eshte tregtuar nderkombtarisht.Tregtia ne kuader te NMNse eshte duke u rritur globalisht. Arsyeja themelore per tregtine globale te NMNs eshte e njejta poashtu edhe per tregjet tjera globale per specializimin e njesive ndihmese dhe kjo është bërë e mundur nepermjet tarifave te reduktuara ,te ndihmuara nga komunikimi efikas dhe kostot e redukturara te transportit te mallrave neper bote.Por, nderkombetarizmi I transaksioneve te tilla e bene te mundur per ti vene se bashku sistemet ambicioze dhe globale te biznesit ,qe do te ishte e mundur ne tregun e hapur.

66

Si per shembull Volvo Trucks Pennsylvania e gjene me te lehte dhe me eficente per te blere metal nga nje fabrike ne Suedin jugore.Nese ne shkojme dhe shiqojme informacionet e ruajtura ne databaza ,patenta etj, shohim se digjitalizimi ka shtuar nje dimension te ri , ku kostot e kerkimit jane pothuajse zhdukur dhe “vdekja e distances” po I vjen fundi.E njejta gjë vlen edhe për teknologjitë e komunikimit (satelitet, sistemi fiks I telefonave, internet) qe lejojne transmetimin e zerit,te dhenave ,fotot dhe videove, me nje kosto te vogel.Tregje te reja globale jane duke u krijuar cdo dite ne internet dhe rritja e –commerce duke filluar nga biletat ajrore, libar dhe muzike per makina etj.Microsoft tani eshte duke u bere nja nga shitesit me te medhenje te makinave ne SHBA permes faqes se saj “carpoint.msn.com”.Aktivitetet e kryera tradicionalisht Brenda firmave kane burimet qe gjinden jashte, dhe perdorin firmat efikase te specializuara ne tregjet boterore. Perpjekjet e hershme e perfshine prodhimin e nivelit te ulet te produkteve ne Azi.Sot, funksionet e sherbimive qe vijne nga jashte perfshijne jane telefonat (qendrat e thirrjes), sherbimet e konsumatorit permes telefonit, kontabiliteti, reklamat , sherbimet e brendshme administrative kompjuterike (p.sh sistemi I pagave ,kontrollin e magazinimit) ,programimet kompjuterike dhe sistemet e zhvillimit.Firmat industrial te projektimit ne Itali ofrojne sherbime te prodhimit ne te gjithe boten.Kur nje prodhues Korean kohet e fundit paraqiti nje linje te re te kamioneve, dizajni ishte kryer nga inxhinieret britanike te projektimit.Ekziston një literature e gjere mbi potencialin e fshehur në këto tregje të globalizuara dhe infrastruktura globale.Tani ne kthemi ne anen tjeter te monedhes –Lokalizimi- I cili eshte shume me pak I theksuar ne literature. Cka duket te rri ne nivel local dhe cka mund te behet edhe me lokale ,kur ne levizim drejte tregjeve globale?

3.2 Forcat e lokalizimit

Aspektet me te perhapura vendore te jetes ekonomike sot perfshijne tregjet e punes,tregjet e caktuara per mallra dhe sherbime te ndryshme, ose konkurrenca nderkombetare,(shume sherbime shtepiake , segmente te caktuara te industrise se ushqimit, ose produkte orgjinale), dhe praktikat e biznesit dhe ‘kapitalit social’ me te gjere (Putnam 1993) perfshin rutinat dhe institucionet.Ekonomia lokale e disa marketeve te caktuara ndoshta mund te tejkalohen me dixhitalizimin dhe globalizimin e tregjeve perreth. Por njerzite ne vend qe te rrisin potencialin per migracion, jane si ‘kulturakisht te programuar’ si asnjehere me pare, dhe institucionet lokale dhe besimi perfshine nje cilesi te ndryshme te lokalizimit nga shumica e tregjeve te tjera. Fenomeni I forcave centripete eshte mbuluar mire ne literature e gjeografise ekonomike. Ekonomia e aglomeratave eshte nxitur nga kerkimi per uljen e kostove te transportit ,ekonomia e shkalles ,fleksibiliteti dhe kostot e uleta te kerkimit efikasiteti I punes.Ana tjeter e monedhes se prosperitetit perfshin risi dhe krijimin e njohurive te reja. Tema e inovacionit si fenomen I aglomeruara eshte ri shfaqur ne literature , eshte ndihmuar shume nga veprat e Krugman (1991) dhe Porter (1990). Paraardhesit perfshijne distriktin industrial te Marshall (1890/1916) Weber (1909/1929), and Hoover (1948). Modelet e fundit te inovacionit dhe formimit te aftesive te reja si nje

67

proces qe po ze vend brenda grupimeve te kufizuara gjeografike t e aktoreve te konkurrimit dhe bashkepunimit,perfshire ekonomine e lokalizimit te Lloyd dhe Dickens (1977) qarqet e reja industriale (Piore dhe Sabel 1984) ,sistemet rajonale indutriale te Scottit (1983,1988), grupimet industriale (porter 1990) dhe Mesimi I rajoneve (Saxenian 1994). Nje tjeter grup I modeleve jane ndertuar rreth nocionit te sisetemeve kombetare te inovacionit (NIS),ku politikat kombetare te R & D dhe institucionet kombetare sigurojne kuadrin per risi dhe krijimin e njohurive te reja (Nelson 1993).Nje teme qendrore ne keto modele eshte nje metode e re e prodhimit ne epoken e Fordistit, qe perfshine nje shumellojshmeri te firmave te rrjetit, te dyjat te vogla dhe te medha (Amin and Malmberg 1992; Storper 1995).Per me teperm theksi eshte vene e shkembimin intensiv te informacionit te bizenesit dhe ekspertizes teknologjike, ne dy format , e tregtuar dhe jo e tregtuar.(Scott 1995). Nese ne tani I kthehemi literatures qe kane te bejne me inovacion dhe rrjetet inovative, ne gjejme se eshte e arsyeshme te argumentojme se afersia mes grupimeve eshte kritike per procesin permes te cilit aftesite e reja dhe teknologjia e re eshte e formuar (Malmberg, Solvell, and Zander 1996; Porter and Solvell 1998).

3.3 Procesi I Inovacionit në kontekst lokal

Ne literaturen e inovacionit dhe rrjeteve ne gjejme disa faktore qe tregojne per avantazhet e lokalizimit.Si Pavitt (1984) dhe te tjere kane treguar , idete prapa inovacionit zakonisht origjinen e kane jasht firmes qe kryen zhvillimin apo prodhimin e punes aktuale.Vetem nje pjese e vogel e te gjitha inovacioneve jane gjetur te jene drejtuar drejt perdorimit brenda organizates se inovacionit (Scherer 1984). Rendesia e konsumatoreve si burim I iniovacionit ka qene e deshmuar ne disa studime (Hakansson 1989; Laage-Hellman 1989), perderisa te tjeret kane shtuar deshmi se zhvillimi I inovacioneve funksionalisht te dobishme eshte e dominuar ndonjehere nga furnizuesit, (von Hippel 1988). Poashtu ne disa raste te tjera, disa firma mund te jene te perfshira ne punen e perbashket te zhvillimit, me te cilin secili prej pjesmarresve furnizon nje komponent te kufizuar te inovacionit qe rezulton. Kjo e bene procesin e inovacionit shume interaktive—mes firmave dhe infrastruktures themelore shkencore, në mes të furnizuesve dhe përdoruesve në nivelin midis firmave, dhe midis firmave dhe vendosjen e tyre më të gjerë institucionale (Lundvall 1988).Ky shkëmbim shpesh përfshin informata të ndjeshme, e cila mund të shkaktojë dëm në qoftë se përdoren në mënyrë oportuniste nga ana e firmave të përfshira, dhe për këtë arsye kërkon një nivel të lartë të besimit midis palëve.Lidhje të ngjashme mes komunitetit shkencor dhe firmave të angazhuara në përmirësimet teknologjike kanë qenë gjithashtu të ilustruar (Freeman 1982).Bashkëveprimi i ngushtë dhe marrëdhëniet e besueshme mund sigurisht të ndërtohen në një shkallë globale.Megjithatë, pavarësisht nga mjetet gjithnjë e më të sofistikuara të udhëtimit dhe të komunikimit, nevoja për gjera personale, kontaktet ballë për ballë në shkëmbimin e informacionit nuk është zhdukur (Fredriksson dhe Lindmark 1979; Cantwell 1989; Nohria dhe Eccles 1992).Kontaktet personale janë identifikuar si burime të rëndësishme të informacionit teknologjik dhe përmirësime në procesin e inovacionit (Leonard-Barton 1982; De Meyer 1991, 1992; Lindqvist, Solvell, dhe Zander 1998). Dhe analiza e patentës 'citate' tregon se frekuenca e citimit është i lidhur fort me afërsisë së patentës të cituar (Almeida 1996; Frost 1996).

68

Për më tepër, modelet të mirë themeluara gjeografike sugjerojnë se ka 'fërkime të distancës ", duke lënë të kuptohet se mundësia e komunikimit ndërpersonal përmes kontakteve ballë për ballë zvogëlohet me rritjen e distancës në mes individëve (Hagerstrand 1967; pred 1977).Ndërsa teoria aglomerate është zgjedhur në nocionin e akumulimit të dijes duke shpjeguar shfaqjen dhe qëndrueshmërinë e grupimeve hapësinore të firmave të lidhura dhe industrive, literatura e inovacionit ofron një ilustrim plotësues të të njëjtin proces. Në grup lokal, rrjedhshmëria e dijes do të përmirësohet nga zhvillimi i kodeve të përbashkëta të komunikimit dhe ndërveprimit, veçanërisht kur njohuria është e vështirë ose e kushtueshëme për të kodifikuar, dhe ndërtuar-së besimin ndërmjet palëve ndërvepruese.Grupit lokal në këtë mënyrë ofron një mjedis për evolucionin e një gjuhe të përbashkët, lidhjeve shoqërore, normave, vlerat dhe institucionet, apo një kapital shoqëror (Putnam 1993), i cili shton në procesin e inovacionit dhe krijimin e praktikës të re.Brenda grupit lokal, këto marrëveshje institucionale bëhen gjithnjë te specializuara dhe unike, duke shtuar avantazhin jo-imitable konkurues të firmave në pushtet.Ky diskutim çon në përfundimin rëndësishëm që proceset lokale të inovacionitdhe bashkëveprimi përfaqësojnë një burim gjithnjë e më të rëndësishëm të konkurrencës për firmat që veprojnë në një sistem ekonomik global.Nëse kapitali, mallrat fizike, dhe informacioni janë tani në gjendje për të rrjedhë relativisht në mënyrë efikase nëpër botë, atëherë aftësia për të menaxhuar ato paraqet një burim të pakësuar të përparësisë konkurruese.Ne vend te kesaj jane burimet e aplikuara ,dmth afetesit ose praktikat, qe perfaqesojne nje avatazh te vertet konkurrues per NNM. Duke pasur parasysh se praktika të tilla zakonisht shfaqen në një mjedis lokal, dhe se ata janë për këtë arsye "ngjites" (Kogut 1993) besimi ynë është se aftësia për të aplikuar, të përshtatur, apo per te transferuar praktikat në një bazë të gjithë botën është ajo që ndan NMN te suksesshme nga më pak te suksesshëme. Në pjesën e mbetur të letrës ne do të shqyrtojmë këtë pretendim në më shumë detaje.

4. Çfarë janë Praktikat?

Ne duhet të jemi te qartë në lidhje me atë që ne kuptojmë me praktikat para se të marrim argumentie më tej.Një dallim i thjeshtë është si vijon: Aktivitetet janë ato që firma bën, praktika janë si Firma e bën ato. Kështu, prodhimi është një aktivitet, ndërsa nbajtja e prodhimit të është një praktikë; marketingut është një aktivitet, menaxhimi kyç është një praktikë; dhe kështu me radhë.Çdo aktivitet është një ose më shumë praktika të lidhura me të që përfaqësojnë një mënyrë për të shtuar vlerë për atë aktivitet. Disa praktika gjithashtu perfshihen ne disa aktivietet te ndryshme ,per shembull nje program me cilesi I nje kompanie te gjere. Dallimi aktivitet-praktika mund të jetë në mënyrë të dobishme në krahasim me dallimin midis burimeve dhe aftësive. Sipas Amit dhe SCHOEMAKER (1993: 35):Burimet janë rezervat e faktorëve në dispozicion që janë në pronësi ose të kontrolluara nga firma. . . burime konsiston ndër të tjera të dijes që mund të tregtohen, aktive financiare ose fizike, kapitalin njerëzor etj .Aftësitë, në të kundërt, i referohen kapacitetit të një firme për të vendosur burime, zakonisht në kombinim, duke përdorur proceset organizative, për të kryer një fund të e dëshiruar.Ato janë informim bazë, proceset e prekshme ose të paprekshme që janë Firma specifike dhe janë zhvilluar me kalimin e kohës përmes ndërveprimeve komplekse midis burimeve të firmës.Ajo duhet të jetë e qartë se ky dallim është paralele me një të tillë qe ne jemi duke propozuar mjaft mire.

69

Aktivitetet e firmës mund të shihet si një pako e burimeve – një fabrike prodhimi, për shembull, përbëhet nga asetet fizike, kapitalin njerëzor, disa të tregtueshme teknologji, dhe kështu me radhë.Praktikat e firmës janë ekuivalente të aftësitve te Amit dhe SCHOEMAKER-së(1993), në të cilat ata përfaqësojnë mënyrën se si Firma pozicionon burimet e saj.Sipas të ashtuquajturit mendimit të burimeve me bazë të firmës (Barney 1991) burimet dhe aftësitë së bashku formojnë bazën për avantazh të qëndrueshëm të një firme konkurruese, dhe në këtë mënyrë strategjinë e saj.

Duhet të theksohet se ndërsa nuk ka konsensus në përkufizimet e këtyre termave, qasje e Amit dhe SCHOEMAKER-së është pranuar gjerësisht në fushën e menaxhimit strategjik.Arsyeja që ne mbajnë terminologjine 'aktivitetet dhe praktikat' është thjesht se ajo ka kuptim shumë të trashëguar në kontekstin e firmave të medha. Menaxherët flasim per aktivitetet e tyre në terma të vlerës së shtuar dhe praktikat e tyre më të mira, dhe të tjerët e dinë se çfarë duan të thonë.Burimet dhe aftësitë, në të kundërt, janë terma të tilla të amortizuar që kuptimi i tyre është i rrallë i qartë.Konsideroni Figura 4,1 si një mënyrë për të ilustruar dallimin midis aktiviteteve dhe praktikave.Per shkak te ndervaresise mes nje aktivieteti dhe praktikave te lidhura me te shpesh gjejme se persoshmeria shkon dore me dore me persosmerine tjeter.Por kjo nuk është detyrimisht rasti. Për shembull, shfaqja e prodhimit të në Japoni nuk mbështeten në teknologjinë më të fundit ose të investimeve të mëdha të fabrikës.Përkundrazi, shumica e pajisjeve të përdorura në fabrika japoneze në vitet 1960 dhe 1970 ishte e vjetër dhe e kaluara të mirë të saj - Schonberger (1987: 95) referuar asaj si "prodhim kursyer '.Praktikat e të klasit botëror, me fjalë të tjera, doli në krye të aktiviteteve të rendit të dytë.

FIG. 4.1. Quality of activities vs. quality of practices

Në të kundërt, ka shumë raste të firmave që shesin makinerinë e tyre të fundit në vendet e Botës së tretë pa infrastrukturë apo trajnimit te personeli përkatës, dhe duke sjellë rezultate të dobëta.Praktikat e dorës së dytë, në këtë rast, mund të bashkëjetojnë me aktivitete të klasit botërorKëta shembuj sugjerojnë disa implikime interesante. Së pari, praktika të duket të jenë të lidhur më ngushtë me konkurrencën, në atë aktivitete të klasit botëror me praktikat e dorës së dytë janë tejkaluar në mënyrë të qartë nga ana e konfigurimit të kundërt. Së dyti, praktika janë në ngulitur nivel lokal -ato janë ndërtuar në kontekstin social dhe

70

institucional të menjëhershme .- ndërsa aktivitetet janë relativisht ne pozita te lira. E treta dhe e lidhur me pikën e dytë, praktikat janë në thelb më pak të tregtueshme se aktiviteteve.Për shembull, kur Ericsson shiti fabrikën e saj të prodhimit Karlskrona në Suedi jugore të Flextronics, Flextronics fituan pronësinë e të gjitha aseteve fizike dhe burimet njerëzore.Për një farë mase ajo gjithashtu të marrë praktikat e vjetra të uzinës, por sepse ata ishin të lidhur aq gjer me pjesën tjetër të organizatës Ericsson ata nuk ishin të gatshme 'të arritshme' për të FLEXTRONICS.Në vend se të përpiqet për të deshifruar dhe të bëjnë përdorimin e këtyre praktikave, Flextronics zgjodhi për të ndërtuar vetë.

5. Evolucioni i ndërmarrjes Multinacionale

Ky ndryshim ndërmjet aktiviteteve dhe praktikave ka implikime të rëndësishme për ndërmarrje shumëkombëshe. Si një mënyrë per te arritur në këtë çështje, le të marrim në konsideratë se si NMNs kanë evoluar gjatë njëqind vjetëve të fundit, dhe si praktikat menaxhohen në çdo fazë.Në pjesën e dytë të shekullit të nëntëmbëdhjetë dhe fillim të këtij shekulli, MNE u konsiderohet si një firmë që nga brenda ka shfrytëzuar një teknologji të caktuar në tregjet botërore, apo një firmë që shfrytëzohet nga brenda ne menyre te standardizuar globale, me kosto të ulët, tregjet faktor . Fokusi ishte vënë në optimizimin dhe efikasitetit globall.Shumica e investimeve të huaja direkte (FDI), në të cilën MNE është ndërtuar, në fakt ishte e orientuar në drejtim të shfrytëzimit të mallrave apo shërbimeve në një shkallë të gjithë botën.Në mënyrë që të maksimizohet potenciali për shfrytëzimin, MNEs hershme ishin të detyruar për të ndërtuar operacione lokale në të gjithë tregjet kombëtare në mënyrë që të shmangen të gjitha llojet e barrierave të tregtisë dhe kërkesave të qeverisë dhe konsumatorëve.Kjo çoi në një lloj dominues i policentrik ose multidomestic MNE (Perlmutter 1969; Bartlett 1986; Dunning 1993).Këto NMN ishin përshtatur përsosmërisht në një botë të tregjeve të fragmentuara kombëtare që përfshijnë jo vetëm barrierat kombëtare tregtare, por standardet e ndoshta më të rëndësishme ndryshme teknike, sistemet lokale të shpërndarjes, dhe konsumatorët besnikë të markave vendore (Solvell 1987).Nese ne pershkruajm NMN-te dhe themelin e saj per avantazhet konkurruese- si një ndertese ne nje perzierje te aktiviteve dhe praktikave, firmat multidomestike ose policentrike ishin te drejtuara me aktivitete te kufizuara ne nivel loka (p.sh bimet lokale,zhvillimi I produktit, markat dhe shprendarja), si dhe praktikat e kufizuara lokale (p.sh. praktikat e biznesit, çështjet e cilësisë, trajtimit të klientit).Nëse do të përshkruaj mne-dhe themelin e saj për konkurruese avantazh-si ndërtesë në një përzierje të aktiviteteve dhe praktikave, firmat multidomestic ose policentrik u drejtuar me aktivitete të kufizuara në nivel lokal (p.sh. bimët lokale, zhvillimit të produktit, markave, dhe shpërndarjes), si dhe praktikat kufizuara në nivel lokal (p.sh. praktikat e biznesit, çështjet e cilësisë, trajtimit të klientit). Një shembull tipik ishte Electrolux një firmë e shpërndarë globalisht me aktivitetet dhe praktikat kufizuara në nivel lokal (shih Figurën 4.2).

71

Si barrierat tregtare zbriti në vitet 1960 ne pamë një lloj të ri të MNE në zhvillim.MNEs japoneze në veçanti, dhe koreane dhe MNEs tjera aziatike, tani mori një fillim të ri në një ekonomi të ndërtuar mbi tregtinë relativisht të lirë.Aktivitetet përfshijnë prodhimin komponent,dhe R & D do të mund të ndërtohet nga një bimë bazë për tregjet globale (eksportuese nga një grup dinamik kryesore), dhe për këtë arsye aktivitetet e këtyre NMNS u koordinuan në nivel global që nga fillimi.Një rast i tillë ishte konkurrent i ELECTROLUX-së, Matsushita, një udhëheqës botëror në një gamë të gjerë të pajisjeve (shih Figurën 4.3).Të MNEs e vjetra ishin të qartë mangësitë në botën e re të kufijve të hapur,më të mëdha dhe më shumë distributoret orientuar ndërkombëtarisht, dhe evolimi markave globale.NMN-te e themeluara filluan nje proces te ristrukturimit te aktiviteve ne te gjithe popujt, duke filluar jë proces të specializimit të bimëve dhe aktiviteteve tjera (Doz 1986) për të arritur ekonomitë e ngjashme të shkallës si NMN-te e rejaMegjithatë, pas nga një sukses të shquar të eksportit, MNEs e reja ishin të detyruar për të shpërndarë veprimtaritë siç Kufijtë e rinj të tregtisë ishin ngritur, veçanërisht në Evropë dhe SHBA.Kjo është dëshmuar në industri të tilla siç automobila, elektronikës të konsumit, dhe makineri zyre.Siç hulumtimi ka treguar ky proces ristrukturimi ka qenë me të vërtetë i ngadalshëm dhe i mbushur me vështirësi (p.sh. Bartlett dhe Ghoshal 1989), prezantoi në Figurën 4.4.

72

E rëndësishme këtu është se të dy llojet e MNEs u përqëndruar në mënyrat e konfigurimin dhe koordinimin e aktiviteteve të tyre me vlerë të shtuar globalisht si një mjet për arritjen e ekonomive të shkallës dhe qëllimit (portier 1986). Ky theks mbi aktivitetet në fakt është i përhapur në literaturën e mne. Kjo është e dukshme në teoritë kryesore të MNE (HYMER 1960/1976; Buckley dhe Casson 1976; Dunning 1981; Rugman 1981); është e qartë në përkufizimin tradicional të MNE (dmth mbajnë dhe kontrollin e pasurive gjenerojnë të ardhura nga në më shumë se një vend); dhe kjo është e dukshme në shumë raste studimet e MNEs te suksesshme nga vitet 1970 dhe 1980 (Porter 1986).5.7. Nga Aktivitetet në PraktikatShfaqja e ekonomisë së informacionit ka bërë që shumë MNEs të rimendojnëstrategjinë e tyre konkurruese, dhe veçanërisht përfitimet që ata arrijnë nga një prezencë multinacionale.Në qendër të këtij procesi të rishqyrtim, ne argumentojnë, është një ndryshim nga aktivitete të praktikat si burim kryesor të konkurrencës. Sigurisht NMN-te s kanë pasur gjithmonë praktikat dhe ata kanë qenë gjithmonë te çmuara në një farë mase.Ndryshimin qe ne jemi duke e argumentuar per nje njohje te rendesise se zhvillimit te praktikave jashte shtetit dhe ne ato nivele te zgjeruara te konkurrences qe NMN-te jane efektive ne kete,Konsideroni shembujt e meposhtem:• McKinsey, konsulence menaxhimi, nuk ka asete para i konsulentëve të saj (të cilët mund të largohen në çdo kohë) dhe 'kapitalin strukturor "të firmës e mbajtur në rutinat e saj, qasjet në menaxhimin e klientit, Orjan Solvell dhe Julian Birkinshaw dhe bazat e të dhënave të dijes. Në një firmë të tillë, aftësia për të identifikuar dhe përfituar praktikat më të mira përtej kufijve është burimi kryesor i avantazhit ndaj konkurrentëve lokale.• ISS, kompani daneze e pastrimit, po operon në një industri ku aktivitetet janë me përkufizim lokal. Të vetmet përfitime qe ISS ka nga multinacionalitetit është aftësia e tij për të zhvilluar një markë globale dhe për të identifikuar dhe transferuar praktika të reja midis vendeve. • Millicom, operatorin baze I telefonise mobile ne Luksemburg ka aktivitete të gjithë botën, por secili është një entitet i lirë në këmbë. Ai është i suksesshëm, sepse është në gjendje për të aplikuar një model biznesi të zhvilluar nga themeluesi Jan Stenbeck që nxit hyrjen e hershme, dhe një stil të menaxhimit sipërmarrëse.• Nike, veshje sportive dhe pajisje prodhues, nuk ka aktivitete prodhuese te veta. Në vend të kësaj ajo fokusohet të marketingu dhe të projektimit të produktit, dhe aplikon këto në një bazë të qëndrueshme në të gjithë botën.

73

Nëse ne përdorim kuadrin si paraqitet në Figurat 4,2-4,4, ne mund të vënë në dy firmat Millicom dhe Nike (Figurat 4,5 dhe 4,6). Në rastin e Millicom, praktikat janë te hapura globalisht, ndërsa aktivitetet (njësi që veprojnë në sistemin mobil) janë të mbyllur në nivel lokal.Për shkak të ekonomisë të saj, këto lloje të firmave kanë zhvilluar në të shërbime te industrise të tilla si konsulencë menaxheriale (McKinsey, Andersen) dhe shërbimeve të telekomunikacionit.Në rastin e Nike, praktikat globale janë të kombinuara me flukset e koordinuar në nivel global të produkteve (shih Figurën 4.6). Në një farë mase mund të shihni McKinsey si kjo forme si nje projekt pune behet me transnacional ne fusheveprimArgumenti i sugjeruar nga këto katër shembuj të është e thjeshtë: deri sa ne levizim në një "ekonomi të dijes ' Benfitet qe MNEs përfitoje nga shumëkombësia do të jetë shumë më shume një funksion i aftësisë së tyre për të menaxhuar praktikat përtej kufijve se aktiviteteve. Ka disa arsye për këtë. Së pari, praktikat-dhe aftësia për të hapur përtej kufijve, përfaqësojnë burimin kryesor të përparësisë konkurruese për shumë firma. Së dyti, mungesa e konkurrencës në aktivitete mund të zgjidhet pjesërisht nga burimet e jashtme ato aktivitete në firmave më konkurruese, ndërsa e njëjta nuk mund të thuhet për praktikat.

Sigurisht, shumë firma përdorin krahasime si një mjet për të identifikuar dhe përdorur praktikat kryesor-edge nga vende të tjera, por logjika e kësaj qasjeje është krejtësisht gati duke sjellë praktika të reja në firmë, në vend se ti largojne ato.Së fundi, praktika janë në mënyrë tipike rastësisht te paqartë, që do të thotë se procesi përmes të cilit ata janë krijuar nuk është mire I kuptueshem per tu përsëritur me lehtësi.Kjo siguron nje firme me

74

burime potenciale te avantazheve konkurrese nese ajo eshte gjithashtu e vleshme. E njëjta gjë nuk mund të thuhet për aktivitete (Barney 1991).

6. Praktikat Globale dhe Teoria e MNE

Ne duhet të pranojmë në këtë pikë se kalimi nga aktivitetet ne praktikat tashmë është kapur në shkallë të ndryshme në literaturën ekzistuese.Teoria dominuese e MNE, për shembull, mbështetet në logjikën se tregu i paprekshme është i papërsosur dhe është internalizuar kështu (Buckley dhe Casson 1976; Rugman 1981).Ndërsa të paprekshme në këtë kontekst shpesh i referohet teknologjis, ajo do të mund po aq e lehtë të zbatohet për praktikat e biznesit. Në Vitet më të fundit, Dunning (1993) ka përfshirë edhe shumë praktika në mënyrë eksplicite në paradigmën e tij eklektik të prodhimit ndërkombëtar.Kogut dhe Zander-së (1995), teoria evolucionare e korporatës shumëkombëshe përfaqëson një përpjekje për të vënë përpara një arsyetim teorik për ekzistues i MNEs pa u mbështetur në ndërkombëtarizimin e dështimeve të tregut përmes kufijve.Propozim i tyre se "firmat janë komunitetet sociale që specializohen në krijimin dhe transferimin e brendshëm të dijes '(1995: 625) paraqet një eksplicit që fokusohet në praktikat e firmës në vend se në aktivitetet e saj. Studimet në lidhje me bazë në të ashtuquajturën perspektivë dinamike aftësive (Nelson dhe Dimrit 1982; Madhok 1997; Teece, Pisano, dhe Shuen 1997) janë gjithashtu të shqetësuar me praktikat ose aftësitë, ndonëse jo me një perspektivë të veçantë shumëkombëshe.Literatura më e aplikuar ka të bëjë me menaxhimin shumëkombëshe ku gjithashtu i pranon të dyja aktivitetet dhe praktikat, megjithatë një dallim i qartë në mes të dy është bërë rrallë. Perlmutter-së (1969) neni bazë, për shembull, kishte të bëjë me botëkuptimin etnocentrike, policentrik, dhe gjeocentrik midis menaxherëve, por shumë nga shembujt e tij në të vërtetë i referohen për të vendosur praktikat.Porter-së (1986) korniza e konfigurimit-koordinimit është e bazuar në mënyrë të qartë rreth aktiviteteve, por shumë prej mekanizmave për kordinimin e aktiviteteve në të gjithë botën në të vërtetë janë praktika, psh 'transferimin e teknologjisë proces ndër bimët 'ose' transferimin e njohurive të tregut '(1986: 18).Së fundi, Bartlett dhe Ghoshal (1989) flasin për nevojën e integrimit global (p.sh. aktivitetet) dhe në mbarë botën të mësuarit (dmth praktika), si urdhrat e dallueshme por po aq e rëndësishme për shoqëri shumëkombëshe. Një organ i lidhur i letërsisë është shfaqur në vitet e fundit që ka të bëjë me menaxhimin e njohurive në firmat e mëdha. Kjo ka sjellë identifikimin dhe transferimin e "praktikave më të mira" në ballë si një mënyrë për të bërë përdorimin e aftësive të shpërndara të një firme (p.sh. Szulanski 1996; Kostova dhe Cummings 1997; Arvidsson dhe Birkinshaw 1998; Moore dhe Birkinshaw 1998).Trendi i dukshëm në literaturë atëherë, është nga një fokus relativë në aktivitetet në fokus relative mbi praktikat. Arsyeja për këtë është pjesërisht risi në se ka shumë më pak literaturë në praktikat, por ai gjithashtu mund të jetë për shkak se përfitimet e mundshme të menaxhimit praktikë efektive në një ekonomi të

75

bazuar në dije janë të konsiderueshme. Në fakt, kjo linjë e fundit e hulumtimit empirik reflekton rritje theksi duke çuar MNEs e vendosura për të vënë theksin më shumë në praktikat dhe të korrin avantazhet e nivelizimit këto në një shkallë globale (shih figurën 4.7). Kjo do të përfshinte, për shembull, zbatimi i një programi të gjerë te korporatave të cilësisë së përgjithshme që ishte zhvilluar me sukses në një vend.Në pjesën e mbetur të këtij kapitulli, ne do të shqyrtojmë disa nga implikimet e kësaj teze.

FIG. 4.7. Dy lëvizjet e MNEs të themeluara

6.1. Ndikimi: Praktikat dhe Qëndrimet

Një çështje e rëndësishme për t'u marrë parasysh në një diskutim të praktikave është (1969) argumenti klasik Perlmutter-së që MNEs mund të ketë qëndrime etnocentrike, policentrike dhe gjeocentrike. Parashikimi Perlmutter në këtë artikull së MNEs do të bëhet më i sofistikuar në ndërtimin e potencialit te tyre të tregut globale nëpërmjet zhvillimit të qëndrimeve gjeocentrike. Por në një shkallë të madhe kjo nuk ndodhi kurrë. Të MNEs mirë-krijuar bënë natyrisht të vazhdojë të ndërtojë aktivitete në të gjithë botën përmes krijimit te fushës së gjelbërt të filialeve dhe më së fundi përmes aleancave dhe bashkimeve e blerjeve. Së pari, internacionalizimi i përfshinë funksionet më periferike të tilla si shitjet, shërbimi, mbledhjen/paketimin, dhe nganjëherë disa

76

adaptime lokale. Pastaj në dy dekadat e fundit ndërkombëtarizimi ka përfshirë funksione strategjike të tilla si bimët kryesore prodhuese, R & D laboratore, dhe funksionet e selisë duke u shpërndarë në gjithë botën.Pra, si mund të argumentojnë se MNEs kurrë me të vërtetë nuk ka shkuar në fazën gjeocentrike? Si diskutim ka sugjeruar, theksi i këtyre MNEs ishte kryesisht në aktivitetet globale - jo praktikat globale. Aktivitetet u shpërndanë-dhe kordinuan ne nivele të ndryshme -por njohuri të ngulitura në praktikat ishte nivelizimi i rrallë në një shkallë globale. Ndryshimet e reja të diskutuara në këtë kapitull sugjerojnë se ndoshta praktikat tani janë duke u bërë më të kordinuara në nivel global, gjë që tregon se ndoshta profecia Perlmutter-së më në fund do të bëhet realitet.Argumenti Perlmutter-së zbulon një ndërlikim shtesë për diskutimin e praktikave të përbashkëta, që do të thotë se praktika të tilla mund të jenë etnocentrike ose ato mund të jenë gjeocentrike. Praktikat etnocentrike janë ato që burojnë nga zyra qendrore dhe zbatohen në mënyrë uniforme jashtë shtetit në një stil pothuajse imperialistë. Praktikat gjeocentrike shfaqen kudo në botë, dhe janë aplikuar dhe përshtatur sipas nevojës. Gjeocentrika kështu përfshin dy komponentë: (i) një hapje për praktikat që së pari të lindin në një kompani filial në vend se në zyrën e kreut, dhe (ii) një gatishmëri për të përshtatur praktikën nëse është e nevojshme për të bërë atë të zbatueshëm në kontekstin e ri. Ky dallim bën të qartë se etnocentrizmi nuk është domosdoshmërisht një gjë e keqe. Disa firma kanë qenë jashtëzakonisht të suksesshëm në marrjen e një praktike standarde që ka punuar në shtëpi dhe duke aplikuar atë në mënyrë uniforme në të reja të tregjeve-Japoneze fabrikat transplant janë shembuj që mbin në mendje (Florida dhe Kenney 1994). Çfarë është e rëndësishme, në këtë rast, nuk është burim i idesë në vetvete, por një vetëdije e masës në të cilën kjo ide duhet të jetë e përshtatur për kërkesat e kontekstit lokal.

6.2. Implikimet për Investimet e Huaja Direkte

Një çështje kritike që del nga diskutimi i aktiviteteve kundrejt praktikave është vendi. Pranuar gjerësisht paradigmë 'eklektik' e prodhimit jashtë shtetit (Dunning 1980) thekson rëndësinë e përparësis vend-specifik në vendimin se ku duhet të vendoset një aktivitet i dhënë. Ndërsa disa aktivitete, të tilla si shitje dhe logjistikë, janë të vendosura sipas kërkesave të konsumatorit, shumë të tjera të tilla si prodhim dhe R & D janë potencialisht të lëvizshëm. Si rezultat, ata bien ne fund(me inerci të konsiderueshme) drejt vendit në botë ku ata kanë një lloj të përparësisë krahasuese-të jetë ajo kosto e ulët e punës, faktor inputet lirë, tarifa preferenciale, ose mundësitë e shkollimit në një zonë lokale.Në terma të teorisë organizative, kjo paraqet një diferencim të aktiviteteve të korporatës shumëkombëshe sipas kërkesave të mjedisit heterogjen si detyrë. Për më tepër, si ekonomia e vendit mikpritës evolon, kështu që shumë ka të bëjë me aktivitetet shumëkombëshe në atë vend. Prodhim industrial që përdoret për të të jetë kosto konkurruese në Irlandë është zhvendosur në Europën Lindore; Nokia hap një R & D qendër në Stokholm për një trokitje të lehtë në grup Ericsson e ekspertizës rreth teknologjisë GSM, dhe kështu me radhë. E njëjta logjikë vlen edhe për praktikat, por me dallime të rëndësishme. Së pari, praktika kryesore-avantazhi mund të pritet të shfaqet si një funksion të kërkesave unike të mjedisit detyrë. Programet fokus të konsumtorëve mund të

77

zhvillohet për herë të parë në SHBA; Iniciativat e cilësisë totale mund të lindin për herë të parë në Japoni; dhe kështu me radhë. Së dyti, çfarë është një praktikë kryesor-avantazh sot nuk mund të jetë nesër, kështu shumëkombëshe duhet të jetë vazhdimisht i hapur në shfaqjen e praktikave të reja, dhe të jenë të përgatitur për të zhvendosur 'qendra e përsosmërisë' e saj për këtë praktikë në përputhje me rrethanat. Por në çështjen e lëvizshmërisë, ka ndryshime masive dhe të rëndësishme mes aktiviteteve dhe praktikave. Nëse ne e konsiderojmë për një të dytë manifestimet fizike të dy, aktivitete që përbëhet nga fabrika, zyra, apo R & D qendrat e mëdha me personel me qindra në mos mijëra të punësuarve. Praktikat, në të kundërt, ose nuk kanë ekzistencë fizike (ata janë thjesht "të ngulitura" në aktivitetin), ose ata mund të gjurmohen në idetë dhe ndikimin e një numri të vogël të njerëzve kyç. Në vështrimin e parë, aktivitetet prandaj do të duken më pak të lëvizshme se praktikat. Lëvizja e një aktiviteti nga një vend në një tjetër është i shtrenjtë si në kostot e transportit dhe në humbjen e produktivitetit. Në të kundërt, nëse një praktikë mund të ndiqet në disa individë, atëherë kjo do të duket të jetë relativisht e drejtpërdrejtë për të lëvizur ato në një tjetër vend dhe për të marrë ato për të krijuar të njëjtën praktikë atje. Por praktikat shpesh nuk janë aq të lëvizshme si ne do të shpresojmë. Shembulli klasik është përpjekje e dështuar GM për të marrë produktivitetin dhe standardet e cilësisë nga sipërmarrje e tyre NUMMI përbashkët me Toyota dhe t'i zbatojnë në operacionet e tjera të tyre prodhuese. Qartë në këtë rast diçka ishte 'humbur në përkthim ". Çfarë saktësisht se ishte nuk ka rëndësi, ajo është thjesht e mjaftueshme në këtë pikë për të vëzhguar se ka një nivel të lartë të paqartësisë shkakësore në zhvillimin e praktikave, dhe kjo e bën transferimin e tyre larg nga i hapur. Dhe edhe në qoftë se praktikat do të mund të identifikohen në mënyrë të qartë, ekziston rreziku shtesë që efektiviteti i saj është konteksti specifik, dhe kështu që ajo nuk do të punojë kur transferohet në një tjetër vend. Dhe për të komplikuar historin edhe më shumë, ka disa raste interesante të aktiviteteve në shkallë të gjerë duke u zhvendosur në distanca shumë të gjata. Për të dhënë një shembull ekstrem, në fillim të viteve 1990 një uzinë shkrirjeje çeliku Hallefors në Suedi është marrë veç e veç, dërguar në Kinë, dhe pastaj është vënë përsëri së bashku. Dhe rastet e makinerive të lehta, p.sh. për pajisjet e zyrës, duke u dërguar nga Perëndimi drejt Europës Lindore janë të zakonshme.Pra çështja e lëvizshmërisë nuk është kaq e thjeshtë. Nuk është inerci e madhe lidhur me aktivitetet që lëvizin, por të paktën kjo është e qartë se çfarë duhet të zhvendoset.Praktikat kanë më pak inerci dhe nganjëherë mund të zhvendosen shumë shpejt, por në të njëjtën kohë ata janë shpesh kontekst-varur dhe rastësisht të paqartë, kështu që lëvizja e tyre midis vende nuk është e garantuar.Një pikë shtesë duhet të bëhet këtu që është në disa mënyra mjaft të dukshme. Kur një aktivitet lëviz nga A në B, ajo është e humbur nga A. Kur një praktikë lëviz nga A në B, ajo ende ruhet nga A. Në fjalë të tjera, "kostoja" e transferimit të një praktike (nga perspektiva e A-së) është shumë më e ulët se sa kostoja e transferimit të një aktiviteti. Implikimet të gjitha më lart që të presë politikë-bërësit e vendit janë mjaft të thella. Në vështrimin e parë, ata janë të shqetësuar vetëm me aktivitetet, sepse ato ofrojnë investimet, vendet e punës, dhe eksportet që janë aq thelbësore për ekonominë e vendit pritës. Por ajo që i jep një aktivitet i saj i vërtetë "vlera e shtuar" të korporatës janë praktikat që shkojnë me të. Nëse një fabrikë të prodhimit ka produktivitetin më të lartë në sistemin e korporatës, ka gjasa për të tërhequr investime shtesë dhe mund të bëhen të shihet si qendra e përsosmërisë nga e cila bimë të tjera mund të mësojnë. Por në

78

qoftë se performanca e saj është mesatare apo e varfër, ajo do të bëhet një kandidat i dukshëm për mbylljen ose zvogëlimin nëse korporata vjen nën presion për të shkurtuar shpenzimet e saj. Çështja, atëherë, është se janë praktikat që lidhen me aktivitetet që përcaktojnë nëse një investim i vendit pritës do të lëvizë në një spirale pozitive të përmirësimit, ose nëse ai bëhet një investim ‘bimë degë’ që është mbyllur poshtë sa më shpejtë që ajo është hapur. Politikëbërësit duhet ende të përqëndrohen në aktivitetet e tërhequra, por ky diskutim sugjeron që ata duhet të kushtojnë një sasi shumë më të madhe të vëmendjes në ndërtimin e praktikave kryesore-avantazheve në mesin e firmave të tyre indigjene dhe me pronësi të huaj se ata e bëjnë për momentin. Kjo mund të bëhet në nivelin e transfertave praktikë ndërmjet vendeve individuale, por ndoshta më e dobishme është për hartuesit e politikave që të përqëndrohet në përmirësimin e sistemeve novatore dhe organizimin e punës në vendin e tyre, si rrënjët e praktikave të lartë të biznesit (Kogut 1993). Për të përmbledhur, duke rritur rëndësinë e praktikave si bazë të konkurrencës në korporatat multinacionale krijon disa dinamika interesante për investime të huaja direkte. Siç vërehet më herët, nuk është një paradoks që globalizimi në të vërtetë vë theksin më shumë në proceset lokale të inovacionit dhe konkurrencës (Dunning 1998; Enright 2000). Ky kapitull bën të mundur për të theksuar këtë argument duke sugjeruar që praktika janë zhvilluar rritëse në kontekstin lokal nëpërmjet përpjekjeve të menaxhimit lokal ndërsa aktivitetet janë zhvendosur në hapat diskrete përmes vendimeve të marra shumë kilometra larg në selinë e korporatave.

6.3. Implikimet për Menaxhimin e MNE

Ky kapitull është fokusuar kryesisht në çështjet teorike, kështu që 'implikimet menaxheriale "nuk janë drejtpërdrejt relevante. Megjithatë, në interes të shtyjnë kornizën përpara dhe të kuptuarit potencialin e saj, ka vlera në konsiderimin disa nga mënyrat që mund të ndikojnë në menaxhimin e MNE.

Çështja e parë dhe më e qartë se sipërfaqet lidhet me qasjet e përgjithshme të përshkruara në shifra 4,2-4,5. Disa firma kanë një politikë të nënkuptuar të zhvilluar në praktikat e tyre në selinë dhe përdorimin e tyre në mbarë botën (Millicom); të tjerët preferojnë të përshtatin praktikat e tyre me nevojat e tregut lokal (Electrolux në vitet 1980).Dhe shumë janë përpjekur për të lëvizur drejt në anën e djathtë të figurës duke koordinuar aktivitetet dhe praktikat e tyre në mbarë botën.Intuitivisht kjo duket të jetë në pozitën më tërheqëse, por sigurisht kjo nuk ka gjasa të jetë aq e thjeshtë. Për një gjë, ka kosto të rëndësishme që lidhen me identifikimin dhe transferimin e praktikave më të mira, me asnjë garanci për sukses. Së dyti, ka përparësi në standardizimin mbi një bazë globale, dhe kjo është e vështirë të arrihet në qoftë se filialet e huaja janë të ftuar për të përshtatur praktikat nga kudo që ata zgjedhin.Por në supozimin se ka përfitime neto në të lëvizin në këtë drejtim, ka mekanizma të caktuara që MNEs mund të përdorni për të lehtësuar këtë ndryshim. Ndërsa ne nuk pretendojnë një listë të gjerë, në vijim duket të jenë qasjet më të popullarizuara:• Sistemi i menaxhimit të Njohurive, për regjistrimin e praktikave të vlefshme të përdorura në një

79

vend që mund të aplikohen në vende të tjera. McKinsey, për shembull, ka një sistem të quajtur PDNet, në të cilën informatat në lidhje me projektet e fundit, modele konceptuale, dhe klientët është ruajtur. Ky sistem është menaxhuar në mënyrë profesionale për të siguruar që ajo përfaqëson idetë udhëheqëse ose fazat kryesore në McKinsey. Konsulentët që punojnë në një projekt të ri të klientit mund të kenë trokitje të lehtë në këtë sistem dhe për të fituar qasje në bazën e përbashkët të njohurive të firmës në një bazë në gjithë botën.• Qendrat e përsosmërisë, të cilat kanë në dispozicion 'praktikat më të mira' të njohura nga korporata me qëllim të praktikës në njësitë e tjera në korporatë. 3M Evropë, për shembull, ka qendra të ekselencës në menaxhimin e llogarisë kryesore, shërbimeve të internetit, besnikërinë e konsumatorit, dhe të zbulimit të biznesit. Individët që qëndrojnë pas këtyre qendrave janë të bazuara në zyrat e tyre lokale, por shpesh ofrojnë shërbimet e tyre në zyrat e tjera në Evropë.• 'Bimët Model' të cilat janë të përsëritura në tërësinë e tyre në lokacione të reja rreth botës kur zgjerimi është i nevojshme. Ericsson Mobile, për shembull, ka bimët model në Suedi dhe SHBA që përdoren si modele për investime të reja në Azi dhe Amerikën e Jugut.• 'Tabelat e ligave' tabelë e performancën e R & D qendra, bimë të prodhimit, apo të marketingut në metrics kyç si produktivitetin, cilësinë, ose pjesë të tregut. Këto tabela janë të dizajnuara për të nxjerrë në pah dallimet në praktikat midis njësive, dhe për këtë arsye për të inkurajuar interpretues të dobët për të mësuar nga interpretuesit më të larta. Shumë kompani përdorin këto lloje të tabelave, duke përfshirë ABB, Ericsson, dhe Motorola. • Sistemet e menaxhimit të personelit, të tilla si huazimet, transfertat, dhe programet ndërkombëtare të trajnimit. Qasjeve të tillë i afrohet ndihmë në transferimin joformal të praktikave ndërmjet njësive, dhe në zhvillimin e lidhjeve të forta personale ndërmjet menaxherëve rreth botës.• Krahasimi i jashtëm i praktikave kundër konkurrentëve apo firmave në industri të tjera.• Aleancat në mes konkurrojnë ose firmat plotësuese mund të sigurojnë qasje në praktikat që në MNE aktualisht mungojn. Ekziston një literaturë e konsiderueshme në proceset e të mësuarit midis partnerëve të aleancës, të cilat në terminologjinë tonë mund të shihen si transferim i ndërsjelltë i praktikave (Dunning 1995; Inkpen 1995).

Dëshmi anekdotike mbledhur për përvojën e firmave me këto mekanizma tregon se transferimi i praktikave është shpesh i mbushur me vështirësi. Çdo transferim i dhënë, edhe nëse ajo është identifikuar si një ide e mirë në parim, mund të takojë rezistencë nga njësia burimore (pse duhet të ndihmojnë ata?), Nga njësia pranuese (jo-shpikur-këtu sindromi), dhe në rrjedhën e transferimit vetë nëpër distanca të mëdha gjeografike dhe kulturore. Si von Hippel (1998) e ka deklaruar, asetet e njohurive të këtij lloji janë 'ngjitës' që bën shfrytëzimin e tyre (brenda firmës) dhe imitimin e tyre (jashtë firmës) të vështirë.Jo të gjitha praktikat janë të pavendosura sidoqoftë. Konsideroni rritjen e industrisë së krahasimit, qëllimi kryesor i të cilit është që të marrë praktikat që firma të tjera kanë përdorur dhe t'i zbatojnë brenda firmës së vet ose dikujt. Suksesi i krahasimit sugjeron se ka shumë raste "që shiten"praktikat që mund të identifikohen dhe të aplikohen fare lehtë. Kompanitë konsulente të luajnë një rol të vlefshëm në lehtësimin e lëvizjes së praktikave të tilla. Por në të njëjtën kohë, ne e dimë se ekzistojnë praktika të tjera që nuk e përfill replikimin. Firmat kanë mrekulluar në kulturën inovative

80

3M-së për dekada të tëra, për shembull, por asnjë nuk ka qenë demonstrative në gjendje të kopjojë atë. Korniza në figurën 4,8 vë disa struktura rreth këtij diskutimi.Praktikat Offthe- raft janë ato që mund të transferohen lehtësisht brenda por që janë po aq të lehtë për firmat e tjera të përsëritim-një program të ri përfitimet e punonjësve, për shembull. ' Praktika e errët ', si kulturë inovative e 3M-së, janë vështirë për firma të tjera për të kopjuar, por janë po aq të vështirë për 3M të bëjë kuptimin.

Por kategoritë interesante janë top-djathtas dhe qoshet poshtë-majtas. Në fund të drejtë ne kemi për 'nivelizimin e praktikave' të cilat janë ato që mund të transferohen lehtësisht brenda firmës, por jo për të jashtmit. Fabrikat e Toyota dhe Honda-së në SHBA ilustrojnë me shembull këtë kategori të praktikave. Pavarësisht mjedisit shumë të ndryshme të punës, këto transplante ishin shpejt në gjendje për të arritur nivele të ngjashme të produktivitetit të fabrikave përsëri në Japoni, dhe kjo pastaj mori 'rritje 3' shumë vjet për të ndërtuar praktika të ngjashme të tyre në SHBA. Praktika të tilla qëndrojnë në zemër të Kogut dhe teorisë së Zander-së (1995), dhe ata përfundojnë duke u bërë një burim kyç i përparësisë konkurruese të firmës. Aleancat strategjike janë formuar shpesh me qëllimin për të pasur akses në këto lloje të praktikave, por siç u tha më lartë procesi është larg nga i hapur (Hamel 1995; Inkpen 1995).Së fundi, top-majtas qoshja është e 'izoluar' praktikat që janë vështirë për tu transferuar brenda vendit por relativisht lehtë për tu transferuar jashtë firmës. Kjo do të duket të jetë një kombinim i çuditshëm, por ajo lehtë mund të ndodhë në një filial të huaj në një treg të largët, sepse njësia degë është në kontakt më të ngushtë dhe më të shpeshtë me firmat e saj lokale partnere sesa me zyra qendrore. Disa firma Perëndimor R&D me qendër në Japoni, për shembull, janë të njohur se kanë qenë shumë më të mirë në ndarjen e ideve me njëri-tjetrin se me firmat e tyre amë prapa në SHBA dhe Evropë. Një situatë e tillë është sigurisht shumë e pakënaqshme për MNE, sepse ajo përfaqëson një paaftësi për të arritur ndonjë nga të mirat e shumëkombësis.

81

7. Vërejtje Përmbyllëse

Globalizimi i veprimtarisë ekonomike është një proces i vazhdueshëm. Ajo është e drejtuar në pjesë të madhe nga veprimet e firmave që kërkojnë nga tregje të reja dhe burime të reja të konkurrencës. Por ajo gjithashtu paraqet një seri të re të sfidave me të cilat firmat kanë për tu përshtatur.Në këtë kapitull kanë argumentuar se dalja e ekonomisë së dijes shton një dimension të ri për sfidat që firmat përballen në adresimin e globalizimit. MNEs e hershme, ata që dolën para Luftës së Dytë Botërore, të zhvilluar në mënyrë policentrike me operacionet në të gjithë botën. Në vitet e pasluftës Tarifat në rënie bënë të mundur të reja për MNEs për të marrë një "fillim të ri 'dhe për të ndërtuar një prani globale nga një qendër të fuqishme të centralizuar.Në vend se të aktiviteteve të përhapura në gjithë botën, MNEs tilla si Matsushita ishin në gjendje të përqëndrohen R & D dhe prodhimit në Japoni dhe për të arritur ekonomi shumë më të madhe të shkallës se rivalët e tyre policentrik të tilla si Philips. Tani si ne shkojmë në ekonomi të dijes, ka shenja se një tjetër 'fillimi nga e para' është e mundur për MNEs që janë duke ndërtuar një prani globale në një grup shumë të kufizuar të aktiviteteve. Firmat të tilla si Nike dhe Dell kompjuter po arrijnë një prani të tillë nga burimet e jashtme të prodhimit të firmave të pavarura.Dhe firma të reja të telekomunikacionit si Millicom janë duke ndërtuar një biznes të telefonit celular me operacionet e vendit jashtëzakonisht të mbështetura me kontroll të fortë të centralizuar.Implikimi i këtij ndryshim është se me vlerë të shtuar aktivitetet në vetvete nuk janë më burim kryesor i konkurrencës për MNEs. Në vend të kësaj, ne sugjerojmë se kjo është praktika e MNE që përfaqësojnë burimin në zhvillim e konkurrencës në ekonominë e dijes. Praktikat janë "mënyra që gjërat janë bërë" nga MNE. Ata janë të paprekshëm, dhe si rezultat shumë vështirë për të përcaktuar në mënyrë të qartë. Dhe më e rëndësishme, ata janë të shtyrë nga 'ekonomit' shumë të ndryshme se aktivitetet. Praktikat mund të përdoren pa pushim pa humbur vlerën e tyre-në të vërtetë ato shpesh bëhen më të vlefshme me përdorimin. Ato mund të transferohen me kosto të ulët, dhe potencialisht mund të aplikohen në një shkallë globale nga fillimi. Por në të njëjtën kohë, ata janë shumë të vështirë për të menaxhuar-njohuria në praktika është ngjitëse, ata janë 'kontekst-varur' ose të 'ngulitur' në mjedisin e tyre lokal, dhe shpesh ka një marrëveshje të madhe e dykuptimësisë shkakësore qenësishme në çdo praktikë të vlefshme. Menaxhimi i praktikave në një shkallë globale paraqet dy sfida të reja dhe mundësi të reja për MNEs. Por një nga dallimet kryesore midis praktikave dhe aktiviteteve është prejardhja e tyre, dmth ku ata lindin.

Siç e kemi diskutuar më lartë në seksionin mbi rajonet dhe grupimeve, praktikat janë formuar në një proces të përditshëm ku mësimi zhvillohet brenda firmës dhe në lidhje me aktorët e jashtëm. Aktorët e afërt janë zakonisht ata më kritikë në këtë procesit të përditshëm që akumulojnë njohuri të reja. Në përputhje me rrethanat, MNEs janë të varur mbi baza të caktuara në shtëpi për procesin e tyre të inovacionit, dhe për zhvillimin e praktikave të reja. Investimet e huaja direkte janë përdorur pastaj si për të krijuar një bazë të re në shtëpi dhe për të shtuar ato të krijuara. Në përmbledhje, ekonomia e dijes e shtoi epërsinë e konkurrencës globale të rritjes së rëndësisë së praktikave nivelizuese globale brenda MNEs, e cila nga ana e saj çonë në përfundimin disi

82

paradoksalë të një rëndësie në rritje të grupimeve ose rajoneve të reja nëse MNE është për të përmirësuar avantazhet e saj konkurruese përmes praktikave të përmirësuara.

REFERENCESAlmeida, P. (1996), 'Knowledge Sourcing by Foreign Multinationals: Patent Citation Analysisin the US Semiconductor Industry', Strategic Management Journal 17 (special issue):155-65.Amin, A., and Malmberg, A. (1992), 'Competing Structural and Institutional Influenceson the Geography of Production in Europe', Environment and Planning A 24: 401-16.Amit, R., and Schoemaker, P. (1993), 'Strategic Assets and Organizational Rent',Strategic Management Journal 14: 33-46.Arvidsson, N., and Birkinshaw, J. (1998), 'Identifying Leading-Edge Market Knowledgein Multinational Corporations', Presented at the Academy of Management AnnualConference, San Diego.Aydalot, P. (1986), Milieux innovateurs en Europe (Paris: GREMI).Barney, J. (1991), 'Firm Resources and Sustained Competitive Advantage', Journal ofManagement 17(1): 99-120.

Orjan Solvell and Julian BirkinshawBartlett, C. A. (1986), 'Building and Managing the Transnational: The New OrganizationalChallenge', in M. E. Porter (ed.), Competition in Global Industries (Cambridge,Mass.: Harvard Business School Press).and Ghoshal, S. (1989), Managing across Borders: The Transnational Solution(Cambridge, Mass.: Harvard Business School Press).Buckley, P. J., and Casson, M. (1976). The Future of the Multinational Enterprise (London:Macmillan).Cairncross, F. (1997), The Death of Distance (Cambridge, Mass.: Harvard Business SchoolPress).Cantwell, J. (1989), Technological Innovation and Multinational Corporations (Oxford:Black well).De Meyer, A. (1991), 'Tech Talk: How Managers are Stimulating Global R&D Communication',Sloan Management Review, Spring: 49-58.(1992), 'Management of International R&D Operations', in K. Morgan (1995), 'Institutions,Innovation and Regional Renewal. The Development Agency as Animateur',Paper presented at the Regional Studies Conference on 'Regional Futures', Gothenburg,6-9 May.Doz, Y. L. (1986), Strategic Management in Multinational Companies (Oxford:Pergamon Press).Dunning, J. H. (1980), 'Towards an Eclectic Theory of International Production; SomeEmpirical Tests', Journal of International Business Studies 11: 9-31.(1981), International Production and the Multinational Enterprise (London: Allen& Unwin).(1988), 'The Eclectic Paradigm of International Production: A Restatement and SomePossible Extensions', Journal of International Business Studies 19(1): 1-31.(1993), Multinational Enterprise and the Global Economy (London: Addison-Wesley).(1994), 'Multinational Enterprises and the Globalization of Innovatory Capacity',Research Policy 23: 67-88.(1995), 'Reappraising the Eclectic Paradigm in an Age of Alliance Capitalism', Journalof International Business Studies 26(3): 461-92.(1998), 'Globalization, Technological Change and the Spatial Organization ofEconomic Activity', in A. D. Chandler, P. Hagstrom, and O. Solvell, The Dynamic Firm(Oxford: Oxford University Press), 289-314.Enright, M. J. (1994), 'Regional Clusters and Firm Strategy', in A. D. Chandler, P. Hagstrom,

83

and 0. Solvell, The Dynamic Firm (Oxford: Oxford University Press).(2000), 'The Globalization of Competition and the Localization of CompetitiveAdvantage: Policies toward Regional Clustering', in N. Hood and S. Young (eds.), TheGlobalization of Multinational Enterprise Activity and Economic Development(Basingstoke: Macmillan), 303-31.Florida, R., and Kenney, M. (1994), The Globalization of Japanese R&D: The EconomicGeography of Japanese R&D Investment in the Untied States', Economic Geography70(4): 344-69.Fredriksson, C., and Lindmark, L. (1979), 'From Firms to Systems of Firms: A Study ofInterregional Dependence in a Dynamic Society', in F. E. I. Hamilton and G. J. R. Linge(eds.), Spatial Analysis, Industry and Industrial Environment: Progress in Research andApplications (Chichester: Wiley).Freeman, C. (1982), The Economics of Industrial Innovation, 2nd edn. (London: Frances Pinter Publishers).

Leveraging Global Practices 103Frost, T. (1996), 'The Geographic Sources of Innovation in the Multinational Enterprise:US Subsidiaries and Host Country Spillovers, 1980-1990', Paper presented at the Academyof International Business annual meeting, Banff, Canada.Hagerstrand, T. (1967), Innovation Diffusion as a Spatial Process (Chicago: Universityof Chicago Press).Halcansson, H. (1989), Corporate Technological Behavior: Co-operation and Networks(London: Routledge).Hamel, G. (1995), 'Competition for Competence and Inter-Partner Learning withinInternational Strategic Alliances', Strategic Management Journal 12 (special issue):83-104.Hoover, E. M. (1948), The Location of Economic Activity (New York: McGraw-Hill).Hymer, S. H. (1960/1976), The International Operations of National Firms: A Study ofDirect Investment (Boston: MIT Press).Inkpen, A. (1995), The Management of International Joint Ventures: An OrganizationalLearning Perspective (London: Routledge).Kogut, B. (1993), Countty Competitiveness: Technology and Organizing of Work(Oxford: Oxford University Press).and Zander, U. (1995), 'Knowledge of the Firm and the Evolutionary Theory of theMultinational Corporation', Journal of International Business Studies 25(4): 625-46.Kostova, T., and Cummings, L. L. (1997), 'Success of the Transnational Transfer ofOrganizational Practices within Multinational Companies', Presented at the CarnegieBosch Institute's conference on Knowledge in International Corporations in Rome, Italy,6-8 November.Krugman, P. (1991), Geography and Trade (Cambridge, Mass.: MIT Press).Laage-Hellman, J. (1989), 'Technological Development in Industrial Networks', ActaUniversitatis Upsaliensis, 16, Faculty of Social Sciences, Uppsala University.Leonard-Barton, D. (1982), Swedish Entrepreneurs in Manufacturing and Their Sourcesof Information (Boston: Center for Policy Applications, MIT).Lindqvist, M., Solvell, O., and Zander, I. (1998), 'Technological Advantage in the InternationalFirm: Local and Global Perspectives on the Innovation Process', WorkingPaper, Institute of International Business, Stockholm School of Economics.Lloyd, P. E., and Dicken, P. (1977), Location in Space. A Theoretical Approach to EconomicGeography, 2nd edn. (London: Harper & Row).Lundvall, B.-A. (1988), 'Innovation as an Interactive Process: from User-ProducerInteraction to the National System of Innovation', in G. Dosi et al. (eds.): TechnicalChange and Economic Theory (London: Pinter Publishers).Madhok, A. (1997), 'Cost, Value and Foreign Market Entry Mode: The Transaction andthe Firm', Strategic Management Journal 18: 39-61.Maillat, D. (1994), 'Compotements spatiaux et milieux innovateurs', in J. P. Auray et al.(eds.), Dictionnaire d'analyse spatiale (Paris: Economica).Malmberg, A., Solvell, O., and Zander, I. (1996), 'Spatial Clustering, Local Accumulationof Knowledge and Firm Competitiveness', Geografiska Anna/er 96: 2.Marshall, A. (1890/1916), Principles of Economics. An Introductory Volume, 7th edn.(London: Macmillan).Moore, K., and Birkinshaw, J. M. (1998), 'Managing Knowledge in Service Multinationals:Centres of Excellence', Academy of Management Executive, Nov.Nelson, R. R. (ed.) (1993), National Innovation Systems: A Comparative Analysis

84

(Oxford: Oxford University Press).

Orjan Solvell and Julian BirkinshawNelson, R. R., and Winter, S. (1982), An Evolutionary Theory of Economic Change(Cambridge, Mass.: Harvard University Press).Nohria, N., and Eccles, R. G. (1992), 'Face-to-Face: Making Network Organizations Work',in N. Nohria and R. G. Eccles (eds.), Networks and Organizations: Structure, Form,and Action (Boston: Harvard Business School Press).Pavitt, K. (1984), 'Sectoral Patterns of Technical Change: towards a Taxonomy and aTheory', Research Policy 13: 343-73.Perlmutter, H. (1969), "The Tortuous Evolution of the Multinational Corporation',Columbia Journal of World Business, Jan.-Feb.: 9-18.Piore, M., and Sable, C. (1984), The Second Industrial Divide (New York: Basic Books).Porter, M. E. (1986), Competition in Global Industries (Boston: Harvard Business SchoolPress).(1990), The Competitive Advantage of Nations (London: Macmillan).and Solvell, O. (1998), 'The Role of Geography in the Process of Innovation andthe Sustainable Competitive Advantage of Firms', in A. D. Chandler, P. Hagstrom, andO Solvell, The Dynamic Firm (Oxford: Oxford University Press).Pred, A. (1977), City Systems in Advanced Economies. Past Growth, Present Processesand Future Development Options (London: Hutchinson).Putnam, R. D., with Leonard!, R., and Nanetti, R. Y. (1993), Making Democracy Work.Civic Traditions in Modem Italy (Princeton: Princeton University Press).Rugman, A. M. (1981), Inside the Multinationals: The Economics of Internal Markets(London: Croom Helm).Saxenian, A. (1994), Regional Advantage. Culture and Competition in Silicon Valley andRoute 128 (Cambridge, Mass.: Harvard University Press).Scherer, F. M. (1984), Innovation and Growth: Schumpeterian Perspectives (Cambridge,Mass.: MIT Press).Schmookler, J. (1966), Inventions and Economic Growth (Cambridge, Mass.: HarvardUniversity Press).Schonberger, R. J. (1987), 'Frugal Manufacturing', Harvard Business Review 65(4):95-100.Scott, A. J. (1983), 'Industrial Organisation and the Logic of Intra-MetropolitanLocation—1: Theoretical Considerations', Economic Geography 59: 233-50.(1988), New Industrial Spaces: Flexible Production Organisation and RegionalDevelopment in North America and Western Europe (London: Pion).- (1995), 'The Geographic Foundations of Industrial Performance', Competition andChange 1: 51-66.Solvell, O. (1987), Entry Barriers and Foreign Penetration, published Doctoral diss.(Stockholm: IIB).and Zander, I. (1995), 'Organization of the Dynamic Multinational Enterprise: TheHome-Based and the Heterarchical MNE', International Studies of Management &Organization 25(1-2): 17-38.and Porter, M. E. (1991), Advantage Sweden (Stockholm: Norstedts).Storper, M. (1995), 'The Resurgence of Regional Economies, Ten Years Later: The Regionas a Nexus of Untraded Interdependences', European Urban and Regional Studies2: 191-221.Szulanski, G. (1996), 'Exploring Internal Stickiness: Impediments to the Transfer ofBest Practices within the Firm', Strategic Management Journal 17 (special issue):27-44.

Leveraging Global Practices 105Teece, D., Pisano, G., and Shuen, A. (1997), 'Dynamic Capabilities and Strategic Management',Strategic Management Journal 18(7).Von Hippel, E. (1988), The Sources of Innovation (Oxford: Oxford University Press).(1998), ' "Sticky Information" and the Locus of Problem Solving: Implications forInnovation', in A. D. Chandler, P. Hagstrom, and O. Solvell, The Dynamic Firm (Oxford:Oxford University Press).Weber, A. (1909/1929), Theory of the Location of Industries (Chicago: University of ChicagoPress).Winter, S. G. (1987), 'Knowledge and Competence as Strategic Assets', in D. Teece(ed.): The Competitive Challenge: Strategies for Industrial Innovation and Renewal

85

(Ballinger Publishing Co.).

Tema 5

INTEGRIMI RAJONAL DHE INVESTIMET E HUAJA DIREKTE

1. Hyrje

Viteve të fundit , u shtuan marrëveshje të reja të integrimit rajonal (RIA) nëpër botë, siq janë akronimet: APEC, EU, MERCOSUR, dhe NAFTA. Këto marrëveshje kanë për qëllim kushtimin e vëmendjes dhe problemeve tjera. Poashtu disa RIA(marrëveshje të integrimit rajonal) u motivuan nga një forcë shtytëse e politike dhe ekonomike. Vendet hyjnë në këto marrëveshje për shkak të përfitimeve të ndryshme ekonomike. Ky kapitull sqaron një nga benefitet potenciale ekonomike të RIA-s: rrjedhën e rrritjes së Investimeve të Huaja Direkte në rajonin integrues.

Tendencat e rritjes së IHD-ve në përgjithësi shihen ekonomikisht profitabile për rajonin në fjalë, sepse lehtësojnë specializimin e rritjes së prodhimit në të dyja drejtimet sin ë mes vendeve ashtu edhe në mes kompanive multinacionale (KM), rritja e specializimit në prodhim përmes linjave të aftësive krahasuese përmirëson direkt shpërndarjen efiqiente. Rritja e specializimit përmes rrjeteve të kompanive multinacionale (KM-ve) ofrojnë përfitime shtesë në efiqiencë të shoqëruara me arritjen e nivelit të prodhimit të ekonomisë së shkallës. Rritja e FDI-ve gjithashtu promovon përhapje më të shpejtë ndërkombëtare të teknologjisë së re me përfitime relative sociale në mënyrë të uljes së kostos së prodhimit dhe rritje të konsumit.

Ndoshta sfida më kryesore e studimit të lFDIjes në mes integrimeve rajonale dhe investimeve të huaja direkte ësthë qështje multidimensionale. Pjesërisht besohet se lFDIjet relevante

86

ndryshojnë në mes marëveshjeve të integrimit, dhe në mes vendeve dhe industrive që marrin pjesë në ndonjërin nga këto marrëveshje specifike. Pjesa e dytë pason me disa teori të gjëra që kanë të bëjnë me lFDIjen midis Marrëveshjeve rajonale dhe FDI-ve. Pjesa e tretë përpunon këto teori në një kornizë më të fokusuar që llogaritë disa lFDIje indirekte të cilat deri tani janë mënjanuar në literturën për këto qështje. Pjesa e katërt me pak fjalë sqaron tre qështje të reja por shumë të dallueshme të integrimit rajonal në Amerikë me që I referohen kornizës së diskutuar në pjesën paraprake. Pjesa e pestë paraqet përmbledhje të shkurtër dhe disa konluzione.

2. MARRËVESHJET E INTEGRIMIT RAJONAL DHE FDI-të: DISA VLERËSIME TË PËRGJITHSHME

Nocioni integrim rajonal ekonomik I referohet eleminimit të barrierave rajonale të tregëtisë dhe politikave restriktive të investimeve. Për të identifikuar lidhjet e gjëra teorike ndërmjet Marrëveshjeve rajonale dhe FDI-ve , është e nevojshme të strukturohet diskutimi I ktyre dimenzioneve të integrimit. Kështu, fillojmë me efektin e liberalizimit të tregut dhe dallimit ndërmjet FDI-ve që kryesisht është përgjigje kundër barrierave tregtare, dhe FDI-ve që motivohen nga nevoja e internacionalizimit të aseteve të paprekshme specifike të firmave që nuk mund të tregtohen më mënyrë efektive në tregjet me largësi gjeografike. Vazhdojmë me ndikimin e përfitimeve speciale të investimeve dhe ndryshimeve tjera institucionale që nganjëherë lidhen me marrëveshjet rajonale. Fokusi I diskutimit shtrihet në efektet statike. Efektet e mundshme dinamike të integrimit rajonal në rrjedhën e investimeve gjykohen ndaras. Diskutimi përmblidhet në një shabllon për klasifikimin e të gjitha vendeve dhe sektorëve të caktuar duke u bazuar në pritjet e investimeve.

2.1. EFEKTET E LIBERALIZIMIT TË TREGUT: Tariff-jumping dhe Internacionalizimi

Ndikimi I liberalizimit të tregut në FDI është shumë I varur në atë që supozohet në lidhje me motivet investuese. Teoritë e hershme dhe literatura empirike për investimet e jashtme priren në

87

lidhjen tregtare dhe lëvizjen e kapitalit si mënyra të zëvendësushme të shërbimit të tregjeve të jashtme. Ky vështrim I lidhjes midis tregut dhe mobilitetit të faktorëve sugjeron që FDI-të po përballeshin me barriera tarifore, dhe kështu reduktimi I tarifave redukton rrjedhën e FDI-ve, madje stimulon “riatdhesimin” e aseteve me pronësi nga jasht në vendet domicile(vendase) të KM-ve(Korporatave Multinacionale).

Sidoqoftë, kohëve të fundit, kërkuesit theksojnë shpjegimin e aseteve të paprekshme si motive kryesorë për investime të jashtme (shih Caves 1996 për më tepër). Të jeshë konkurrent në treg të jashtëm ku firmat lokale kanë aftësi të larta të tregut lokal, preferencat e konsumatorëve, dhe praktikave të biznesit, firmat e orientuara në tregun ndërkombëtarë duhet poseduar disa specifika të aseteve të paprekshme siq është njohuria teknologjike dhe e marketingut që I jep një mundësi konkurruese. Një sqarim efektiv I ktyre aseteve ndonjëherë kërkon nga firmat të “ndërkombëtarizojnë” operacionet e tyre ndërkombëtare duke themeluar antarësime nga jashtë, që nga forma e bizneseve, duke përfshirë eksportet dhe lincencimin e teknologjisë tek firmat e jashtme, mbanë një kosto relativisht të lartë (Buckley andCasson 1976; Dunning 1977). Disa FDI të këtij lloji për më tepër janë të prirura të ndodhin edhe atëher kur nuk ka barriera tregtare formale në mes vendeve.

Këto dy pika të motivimit të FDI-ve japin një paragjykim të pjesshëm kontradiktorë në lidhje me efektet e integrimit rajonal, pjesërisht për rrjedhën e investimeve ndër rajonale. Është e arsyeshme të priten reduktime të “tariff jumping” të FDI-ve Brenda një rajoni të integruar për arsye se liberalizimi I tregut bënë eksportimin nga vendi I origjinës relativisht më atraktiv se sa FDI si mënyrë e shërbimit të tregut rajonal. Sidoqoftë integrimi rajonal nuk krijon incentiva të reduktimit të investimeve ose riatdhesimit të kapitalit për projektet parësore të ndërmarra në ndërkombëtarizimin e shfrytëzimit të burimeve. Në fakt, reduktimi I barrierave rajonale në tregëti stimulon FDI-të duke I mundësuar KM-ve operimin më efiqient ndërmjet kufijve ndërkombëtarë. Një ambient I parashikueshëm dhe liberal është pjesërisht I rëndësishëm për integrimin vertikal të FDI-ve ku veprimet e bashkimeve të ndryshme të KM-ve specializohen nëpërmjet përparësive lokale të vendit pritës. Prandaj, ndikimi statik I liberalizimit të tregut të FDI-ve ndër rajonale është subjekt I zëvendësimit të pjesshëm të influencës dhe një rrjet ndikimi I ndonjë marrëveshjeje rajonale specifike në vendin anëtar të përcaktuar nga motivet e para investimit. Një arsyetim gjeneral sidoqoftë është se vendet me restriksione tregëtare të ulëta kanë më shumë të ngjarë të pranojnë investime ndër rajonale të FDI-ve si rezultat I reduktimit të barrierave, që kur nuk kanë mundësi të zevendësimit të importit, projektet e FDI-ve mund të tërhiqen.

Duke u kthyer në rrjedhat e investimeve direkte të huaja ndër rajonale, të dyja modelet “tariff jumping” dhe internacionalizimi sugjerojnë rritje të FDI-ve. Investimet nga outsajderët(të huajt), mund të rriten dukshëm nëse niveli mesatar I mbrojtjes apo proteksionizmit rritet si rezultat I marrëveshjeve tregëtare ndërkombëtare apo nëse themelimi I ktyre marrëveshjeve ngrit frigën e

88

mbrojtjes në të ardhmen (as in the debate on 'Fortress Europe'). Hyrja e kapitalit të jashtëm gjithashtu mund të rritet nëse volumi I të ardhurave të FDI-ve fillimisht është I mbrojtur nga madhësia e kufizuar e tregjeve individuale kombëtare. Në kundërshtim me tregjet kombëtare tregu I integruar “I përbashkët” mund të jetë I mjaftueshëm të përballoj kostot e rregullimit për themelimin e filialave të reja të jashtme. Kjo valë e FDI-ve mund të mos jetë e shpërndarë njësoj, sikurse koncentrimi gjeografik me përparësitë më të larta vendase. Veq kësaj, në zgjatjen e marrëveshjeve integruese rezulton diversifikim të tregut, gjithashtu stimulon investime strategjike nga firmat e jashtme që humbasin tregjet e exportit ku konsumuesit e mëparshëm kthehen në ofrues bazuar në rajon.

Efekti potencial I marrëveshjeve rajonale në rrjedhën e FDI-ve prej rajoneve integruese rrallë diskutohet në modelet e mëparshme. Kjo kryesisht ndërlidhet me supozimin që asgjë nuk ndodhë me barrierat e tregut në pjesën tjetër të botës. Sidoqoftë, disa ndryshime në rrjedhën e FDI-ve janë realizuar edhe kur politikat e pjesës tjetër të botës nuk kanë ndryshuar. Shembull: është e mundur që kapaciteti I një firme ndërmerrë projekte të reja të FDI-ve është I shtrënguar nga aftësia e sajë administrative ose disponueshmërisë së kapitalit investues (Stevens and Lipsey 1992). Në atë rast është e mundur që lloji I FDI-ve Brenda dhe jashtë regjionit të jetë zëvendësues. Nëse integrimi redukton investimet ndër rajonale atëherë mund të rrisë fushëveprimin e FDI-ve prej zonës së integrimit tek regjionet tjera. Pavarësisht është e arsyeshme të pritet që efekti I rrjetit të tregtise liberale është rritje e FDI-ve Brenda rajonit. Pastaj efekti në vendet individuale mund të dallojë dukshëm- FDI-të mund të grumbullohen në ato pjesë të vendeve kontraktuese ku ambienti investiv është më favorizues.

Në përmbledhje ndikimet e rrjetit të liberalizimit tregtarë në integrimet ndër rajonale globale rrjedha e FDI-ve Brenda ktyre marrëveshjeve është teoritikisht e errët. Pjesërisht, rrjedhat ndër rajonale mund të jenë rrjete bashkëplotësusese apo zëvendësuese për prodhimin themelorë dhe vendimet racionale të marra nga KM-të të varura pjesërisht, në shkallën në të cilën FDI-të paraprake ishin dukshëm të motivuara nga barrierat tregtare. Ndikimet e rrjetit janë edhe më të vështira të parashikohen në një nivel të cdo vendi anëtarë të marrëveshjeve rajonale.

2.2 INVESTIMET EKSPLICITE, PROVIZIONET DHE INFLUENCAT TJERA

Në zgjërimin e marrëveshjeve integruese rajonale gjithashtu edhe liberalizimit të kapitalit në vendet anëtare sh: reduktimi apo eleminimi I masave restrictive në FDI si stimulim shtesë I mundësuar në procesin e investimeve. FDI poashtu mund të stimulohen prej “trajtimit kombëtar” provizionet qe sigurojnë që investorët e huaj janë trajtuar njejtë me ata vendas. Shumë tipare eksplicite të këtyre marrëveshjeve bijnë në kundërshtim me mekanizmat zgjidhëse. Në një zgjërim ku ka mekanizma efektivë, duhet reduktuar kundërshitmet në lidhje me tregun dhe investimet në mes vendeve pjesmarrëse dhe të motivojnë FDI-të. Një relevancë praktike e

89

dukshme për përfitime varet nga fusha dhe madhësia e barrierave paraprake në FDI, sikurse edhe zgjërimi I natyrës diskriminuese nga vendet pritëse kundër investitorëve të huaj. Prandaj ndikimi I marrëveshjeve rajonale në ambientin institucional është një faktorë I rëndësishëm përcaktues I efekteve totale.

FDI-të gjithashtu mund të stimulohen nga eleminimi I matjeve investive të lidhjeve tregtare siq janë kërkesat për hyrjet e jashtme në përkrahje të qëllimeve të exportit dhe nga prania e të drejtave të pronës së investorëve që mënjanojnë rrezikun e shpronësimit direkt apo indirekt. Të dyja llojet e iniciativave mund të institucionalizohen përmes marrëveshjeve rajonale integruese. Në këtë diskutim është e mundshme që një efekt significant I disa nga këto marrëveshje mund të jetë që “bllokonë” reformat ekonomike në vendet anëtare. Rritja e reformave nga niveli kombëtar në atë ndërkombëtarë argumenton ambient më premtues për investitorët e jashtëm që I frikësohen që reformat kombëtare mund të ndryshohen me ndryshimin e qeverive. Këto efekte kanë të ngjarë të jenë më të rëndësishmet në marrëveshjet Veri-Jug, ku pjesëmarrja e vendeve të zhvilluara ofron kredibilitet të reformave. Për më tepër , në zgjërimin që “forcat e tregut” bëhen ndikues të fuqishëm në vendimet e investimeve kapitale krahasuar me rrezikun politik, diferencat ndërkombëtare ndihma e fakorëve mund të bëhet ndikuese e fuqishme e vendimeve lokale investuese. Kjo forcon tendencën e FDI-ve të koncentrohen në lokacionet me atraktive investuese në rajonin integrues.

Në zgjërimin e përfitimeve nga liberalizimi migrimi I punës paraqiten në legjislacionin e marrëveshjeve integruese rajonale, një ndikim signifikant indirekt mund të ushtrohet në rrjedhën e FDI-ve. Vështrimi I teorisë së tregtisë neoklasike paraqet lëvizjet e të mirave dhe faktorëve të prodhimit si zëvendësues. Sidoqoftë, teoritë moderne të KM-ve pranojnë potencialin bashkëpolitësues në mes FDI dhe rrjedhave të tregut. Në të vërtëtë kostot e larta të transaksionit e shoqëruar me këmbimin e “gjatësisë së krahëve” mund të realizojnë internacionalizimin e këmbimit brenda KM-ve për shumë lloje të transaksioneve ndërkombëtare. Një volum në rritje I transaksioneve ndërkombëtare do të shoqërohet me rritje të FDI-ve. Pak I njohur është potenciali bashkëplotësues në mes FDI-ve dhe migrimit të aftësive profesionale dhe menaxhuese. Këto të fundit kërkohen për ndihmë në “transferin’ e degëve të prekshme dhe aseteve të paprekshme që përmbajnë FDI-të prej vendit prejardhes te vendi pritës. Reduktimet në barrierat legale dhe (pjesërisht dhe përkohësisht) migrimi reduktojnë kostot që shoqërojnë FDI-të dhe rritjen e normës së kthimit të investimeve.

2.3. EFEKTET DINAMIKE TË INTEGRIMIT RAJONAL

Në lidhje me efektet statike të diskutuara më lart, është e mundshme që themelimi I marrëveshjeve integruese rajonale poashtu gjeneron efekte dinamike që afektojnë apo ndikojnë në rrjedhën e FDI-ve. Shembull: evaluimi I ndikimit ekonomik të Tregut të Thjeshtë Evropian tregonë se ky proces specifik integrues udhëhoqi në përfitime signifikante që do ta rrisë GDP-në e vendeve anëtare në përiudha afatshkurta dhe afatgjata. Niveli më I lartë I rritjes mund të jetë kalimtar, që vazhdon deri në rregullimin e ekonomive në të ardhura më të larta reale që vijnë nga konkurrencë e plotë dhe alokim më efiqent I resurseve në tregjet e përbashkëta (see e.g.Emerson

90

et al. 1989). Gjithashtu ëstë e mudur që ekzistojnë efekte permanente të rritjes që gjenerojnë fitimet fillestare në rritje të prodhimit dhe efiqiencës që shpërblen dhe gjeneron kursime dhe investime të reja që kontribojnë edhe më tej në rritje të prodhimit. (Baldëin 1989). Këto efekte dinamike mund ta bëjnë rajonin integrues lokacion më atraktiv për investime të brendshme dhe të huaja. Lidhjet e sakta midis integrimit rajonal dhe efektit dinamik të rritjes nuk janë të specifikuara dhe nuk është e pazakonshme që analizat dhe vlerësimet empirike të efekteve dinamike konsiderohen të paqarta apo spekulative (Smith 1992). Poashtu përkujtojmë se disa nga këto efekte janë specifike në tregje të thjeshta qëkurë traktati I mastriktit është një marrëveshje më gjthëpërfshirëse se sa marrëveshjet tjera rajonale.Ende FDI-të janë katalizatori kryesorë për shumë nga efektet dinamike. Disa nga përmirësimet në efiqencën ekonomike të shoqëruara më rritje të specializimit zgjërim të ekonomisë së shkallës dhe koncentrim më të madh gjeografik të aktiviteteve individuale ekonomike janë të udhëhequra nga FDI-të inter dhe intra rajonale. Rritja e rrjedhës së investimeve është gjithashtu forcë e rëndësishme prapa presionit konkurrues që pritet të inkurajojë prodhuesit vendorë të adoptojnë strategjitë e rritjes së efiqiencës, siq është racionalizimi I kapacitetit prodhues apo mënjanimit të ngecjeve në procesin e prodhimit (Smith and Venables 1988). FDI-të stimulojnë transferin dhe përhapjen e teknologjisë të dyja direkt dhe përmes përhapjes në firmat vendore (see Blomstrom and Kokko 1998). Për më tepër, nëse integrimi rajonal krijon treg më të madh, është gjithashtu I arsyeshëm që disa efekte dinamike ndodhin për shkak se integrimi rajonal ndikon në karakteristikat e firmave të ndryshme siq është stoku I pasurive të paprekshme që lehtëson FDI-të. Një market më I madh lejon disa firma të rriten dhe forcohen më shumë se sa do të ishte e mundur në tregje individuale.Në një mënyrë tjetër integrimi motivon firmat duke I mundësuar atyre të kërkojnë aleanca strategjike apo shkrirje me konkurrentët e mëparshëm në mënyrë që të menagjohen situata konurrente pasi të hiqen barrierat tregëtare. Derisa firmat bëhen më të mëdha rriten mundësitë e investimit në Hulumtim dhe Zhvillim si dhe marketing që mundëson kreativitet të aseteve të reja të paprekshme që stimulojnë FDI-të, brenda ashtu sikurse edhe jashtë rajonit.

Duke përfshirë këto mundësi dinamike në analiza krijohet potenciali për lidhje dignifikante të fuqishme ndërmjet Marrëveshjeve rajonale dhe Investimeve të Huaja që nënkuptohet nga modelet statike të liberalizimit të tregut. Ndikimi kryesorë I efekteve dinamike është bërja e rajonit integrues ambient më atraktiv për investime që stimulon FDI ndër rajonale sikurse edhe hyrjet e reja prej pjesës tjetër të botës. Sidoqoftë, FDI është burim I fuqishëm I përhapjes ndërkombëtare të teknologjisë (Coe and Helpman 1995). Në një udhëheëqje të gjatë zvogëlimi I kthimit të transfereve teknologjike supozohet ceteris paribus (faktorët tjerë të pandryshueshëm) do destimulojë transferet e ardhëshme teknologjike përmes FDI. Sigurisht në një ambient teknologjik dinamik nuk ekziston ndonjë arsye e nevojshme të supozohet që zvogëlimi I kthimeve do të jetë mundësi relevante në kufizimin e FDI-ve teë ardhshme. Ky paralajmërim përkrahet nga evidence që normat e rikthimit në

91

aktivitete hulumtuese dhe zhvilluese nuk ka zvogëluar dukshëm në periudhën e para luftës (Griliches 1998).

Në përmbledhje, ndryshimi teknologjik dhe efikasitetet tjera “dinamike” duhet të forcojnë lidhjet positive ndërmjet marrëveshjeve rajonale dhe FDI-ve intra rajonale. Gjithashtu duhet të udhëheqin në rajon integrues të bërë më atraktiv për FDI ekstra rajonale,sepse rritja e të ardhurave gjenerale nxitë investime të brendshme dhe sepse “kërkimi I njohurive” ka mundësi të jetë rajon integrues I ri si burim I hulumtimit teknologjik. Sidoqoftë, është e paqartë nëse (positive) influenca e efiqiencës dinamike në lidhjen FDI-Marrëveshje rajonale do të largojë ndikimet negative të “tarifave faktorizuese” pasi që tarifat dhe barrierat tjera tregëtare janë eliminuar. Faktorët kushtëzojnë natyrën e zgjërimit të ndërveprimeve “tradicionale(konvencionale)” ndërmjet liberalizimit të tregut dhe FDI-ve si pasojë e mundësive të afërta.

3. HIPOTEZA SPECIFIKE

Në diskumtimin më lartë argumentuam prezencën e përfitimeve nga efektet dinamike nga kontributi I ngushtë I integrimit ekonomik te supozimi ( megjithëse jo shumë e sigurt) që kreativiteti I marrëveshjeve rajonale integruese do të udhëheqë në rritje të rrjedhës së FDI-ve intra dhe inter rajonale. Gjithashtu vërejtëm që efektet e integrimit rajonal ndryshojnë ndërmjet vendeve dhe industrive. Ambienti investues I një vendi apo industrie ndërlidhet dukshëm me pjesën tjetër të rajonit integrues dhe pjesës tjetër të botës, që përcaktonë mundësinë e rritjes së potencialit të FDI-ve. Ekziston një mori faktorësh që kushtëzojnë ndërlidhjen atraktive të vendeve me investitorët e jashtëm, dhe një marrëveshje integruese rajonale ndikon në këta faktorë në mënyra komplekse të sugjeruara në pjesën sipër. Relevante për ne është nëse këto marrëveshje forcojnë apo dobësojnë përparësitë e FDI-ve që gëzojnë vendet apo industritë individuale dhe sa substanciale do të jetë ai dobësim apo përparësi.

Në fig.5.1. përcaktuesit e atraktivitetit të FDI-ve janë kondensuar në një përmbledhje të përgjithshme e ndërlidhur me iniciativat e liberalizimit të tregut dhe investimeve tek karakteristikat e vendeve ap industrive. Tipari qe I etiketohet përmbledhjes së ndryshimeve të ambientit në marrëveshjet rajonale në fjalë. Tipari që I etiketohet përmbledhjes së përparësive lokale në shkallën në të cilën avantazhi nga një pikë e pandryshueshme profitabiliteti për vendosjen e aktivitetit ekonomik në një lokacion të caktuar.

92

Identifikimi I pozitës së vendit apo industrisë specifike në fig.5.1. ofron pikën fillestare për hipotezat e zhvillimit në lidhje me ndikimin e investimeve të integrimit rajonal për vendet apo industritë e caktuara.

Në boshtin horizontal të fig.5.1. një vend apo rajon supozohet të shijojë avantash të fortë vendorë për aktivitete të caktuara që japin implementimin apo zbatimin e marrëveshjeve rajonale integruese. Boshti vertikal matë zgjërimin në të cilin këto marrëveshje ndryshojnë cmimet relative të produkteve dhe faktorëve të prodhimit. Kur njëri lëvizë poshtë në boshtin vertikal, supozohet se marrëveshjet kanë ndikim progresiv të ulët në ato cmime relative. Realisht supozohet që ekuilibri I tregut para marrëveshjeve ka efekt progresiv më të ulët në zbatimin e marrëveshjeve kur një faktorë lëvizë poshtë bushtit vertikal.

Ndikimi më I theksuar I integrimeve dhe FDI-ve supozohet të jetë përjetuar nga sektorët ekonomik në qelinë 1. Sektorët në këtë qeli shijojnë avantazh të fuqishëm “të heshtur” dhe supozimi I ndikimit të integrimit është I lartë. Ndryshimet e cmimeve relative të prodhimit dhe faktorëve të prodhimit në periudhën post integruese janë relativisht të larta dhe duket se krijon apo forcon koston e përparësive të tjera që kanë prodhuesit në qelinë 1. Prandaj njëra mund t’ia kalojë fuqishëm, rrjedha positive të kapitalit nga investitorët e huaj dhe vendorë në sektorin 1.

Në qelinë 2, hipoteza e ndikimit të integrimeve në investime është më e dobët se san ë qelinë 1, megjithëse mbetet positive. Qelia 2 përmbanë ato aktivitete ekonomike që vendi në fjalë ka përparësi të dukshme por për të cilën ndikimi I marrëveshjes integruese është I dobët. Veqanërisht cmimet relative pas integrimeve mund të mos ndryshojnë nga ato të para integrimit përmes një rangu tregut të produkteve dhe faktorëve të prodhimit.

93

Integrimi ekonomik ndërmjet vendeve të OECD-së ku barrierat formale dhe informale në tregëti dhe investime janë relativisht të ulëta edhe para implementimit të marrëveshjeve integruese, pritet të ofrojë shumë shembuj të industrive që radhiten në këto kategori.

Ndikimi I supozuar I integrimit në sektorët e grumbulluar në qelinë 3 është I ngjashëm me atë të sektorëve të grumbulluar në qelinë 2. Derisa vendi apo sektorët industrial të grumbulluara në qelinë 3 përjetojnë disavantash nën kushtet e aktiviteteve në qelinë 3, ndikimi I marrëveshjeve integruese në ambientin e përgjithshëm ekonomik gjithashtu supozohet të jetë I dobët. Shembuj të tillë përfshijnë sektorët që janë të përjashtuara nga marrëveshjet integruese (sh. Rasti I shpërndarjes) ose janë mbrojtur nga ndryshimet e cmimeve relative përmes marrëveshjeve të ofertës (siq janë kuotat) ose nga “trigger-mechanizms” që mundësojnë miratimin e tarifave nga vendi importues. Produktet bujqësore dhe tekstili shërbejnë si shembuj të mundshëm. Në disa raste edhe pse të rralla sektori në fjalë mund të jetë shumë I vogël të stimulojë vëmendjen e konkurrentëve të huaj në ambientin pas miratimit të marrëveshjeve integruese.

Zhvendosja në qelinë 4, ndikimi I pritur brenda marrëveshjeve integruese është negative dhe përcaktues potencial I desinvestimeve aktuale. Veqanërisht, sektorët në qelinë 4 janë fuqishëm të ndikuara nga marrëveshjet integruese, por vendet dhe industritë përjetojnë disavantash në periudhën pas miratimit të marrëveshjeve. Vendet dhe industritë ku pjesa më e madhe e FDI-ve ekzistuese u themelua në mëyrë që mënjanimi I barrierave tregtare mund të klasifikohet në ato zona.

Si përmledhje, një kornizë e thjeshtë I lidhjes ndërmjet marrëveshjeve integruese dhe FDI-ve fokuson vëmendjen në rëndësinë e ktyre marrëveshjeve në kushtet e ndikimit në cmimet relative të produkteve dhe faktorëve të prodhimit, sikurse edhe divergjenca ndërmjet periudhave para dhe pas implementimit të marrëveshjeve. Atëher kur të dyja këto janë të larta ndikimi substancial në shpërndarjen rajonale të FDI-ve mund të parashikohet prej implementimit të këtyre marrëëveshjeve. Sektorët të cilët gëzojnë përparësi natyrore parashihet të rrisin pjesëmarrjen e investimeve brenda dhe jashtë rajonit, dhe e kundërta ndodhë me vendet të cilat gëzojnë disavantazh natyral.

Në pjesën tjetër diskutojmë fuqinë e kësaj kornize të thjeshtë në mënyrën e aftësive të saj në sqarimin e efekteve afatshkurtëra të marrëveshjeve integruese te fundit që zbatohen në Amerikën veriore dhe atë jugore.

4. Tri pjesët e Integrimit Rajonal

Në diskutimin teorik erdhëm në përfundim që përderisa është e vështirë të parashikojmë efektet e pritura të RIA-ve në vendimet e FDI, identifikimi I pozitave të vendeve apo industrive specifike

94

nën kushtet e figurëës 5.1. mund të japë parashikime në lidhje me madhësinë e ndikimeve të mundshme të tri rasteve të fundit por dukshëm të ndryshme të Integrimit Rajonal: (I) Anëtarësimi I Kanadasë në CUSFTA (ilustrimi I rastit të integrimit Veri-Veri), (II) Hyrja e Meksikës në NAFTA ( Integrimi Veri-Jug), dhe (III) Faza e parë e integrimit në MERCOSUR (Integrim Jug-Jug). Në secilin rast fillojmë me identifikimin se kun ë fig. 5.1. vendi në fjalë mund të klasifikohet dhe vazhdojmë me shqyrtimin nëse të dhënat empirike në lidhje me ndryshimin e FDI-ve është në përputhje me hipotezat e ofruara nga fig. 5.1.

4.1. Integrimi Veri-Veri: Kandaja në CUSFTA

Qëllimi I marrëveshjes tregëtare Kanada-USA (CUSFTA) që filloi më 1 janar 1989, ishte faza e eliminimit të tarifave bilateral. Për më tepër, një numër I përfitimeve reduktoi diskriminimin kundër FDI-ve bilateral, duke përfshirë zgjërimin e të drejtave të themelimit dhe trajtimit nacional. Duhet kujtuar ende që marrëveshja tregëtare bilaterale ndërmjet Kanadasë dhe USA u liberalizua shumë më parë se ky studim, përmes raundeve të suksesshme të GATT sikurse edhe marrëveshjet e caktuara bilaterale siq janë “Auto Pact” dhe “Defense-sharing agreement”. Një rang I sektorëve të njohur si: telekomunikimi bazik ishte I përjashtuar prej mbulimit nga përfitimet e liberalizimit të investimeve të CUSFTA-s.

Shfaqja e investuesve të jashtëm ekzistues të Kanadasë poashtu kishte stagnuar. (Globerman and Ëalker 1993).

Nën kushtet e dimensioneve të klasifikimit të parë nga fig.5.1. (shkalla e ndryshimit ambiental) më tej duket e arsyeshme karakterizimi I pozitës së Kanadasë si I ndërmjetëm, me ndryshime mesatare nga marrëveshjet.

Lidhur me përparësitë vendore të Kanadasë në lidhje me USA dhe pjesën tjetër të botës poashtu arsyeton pozicionin mesatar. Poashtu Kanada I përket afërsisht qendrës së figurës 5.1. që nënkupton investime relativisht mesatare të ndikuara nga marrëveshja CUSFTA.

A përputhen të dhënat empirike me hipotezat më lartë?

Tregëtia bilaterale ndërmjet Kanadasë dhe USA u bë relativisht më e rëndësishme që nga 1988 e tutje që tregon se CUSFTA liberalizoi dukshëm ambientin e tregut të Amerikës Veriore (see Blomstrom, Globerman, and Kokko1996). Është poashtu e vështirë dallimi I modelit të FDI ndërmjet dy vendeve të cilat janë qartë të lidhura më CUSFTA-n. Tabela 5.1. paraqet pikëpamje të përgjithshme të modelit të FDI-ve Kanadeze ndërmjet 1986-1995. Investimet direkte bilaterale të brendshme apo të jashtme referohen në rrjedhat e Investimeve Direkte Amerikane (apo jo-Amerikane) në Kanada, dhe daljet e Investimeve Direkte Kanadeze në USA (pjesa tjetër e botës) respektivisht. Përderisa ekzistojnë ndryshime substanciale të FDI-ve nëpër vite, madhësia e përgjithshme e Investimeve Direkte ishte relativisht stabile në periudhën 1988-1992. Rritje e konsiderueshme në vlerën nominale të hyrjeve të Investimeve Direkte Amerikane shfaqen në vitin 1993 për të vazhduar në

95

1995, ndërsa vlera nominale e daljeve të investimeve nga USA rritet në vitet 1994-95 por vetëm në nivelin e mëparshëm të viteve 1980. Nuk ka gjasa që këto luhatje në rrjedhat e investimeve janë direkt të lidhura me CUSFTA-në, pasiqë u shfaqën në vitin 1993 shumë më parë se implementimi I CUSFTA-së dhe përkoi në një “bum” të përgjithshëm të daljes së investimeve nga USa në atë kohë. Veq kësaj, sugjerohet që një rënie e dukshme në vlerën e Dollarit Kanadez filloi në 1992 që vazhdoi pesë vite përgjat së cilës Dollari Kanadez forcohet përkundër vendit konkurrent.

Ky zhvlerësim përbënte motiv të rëndësishëm për rritje investimesh Amerikane në brenda vendit(Kanadasë).

Investimet direkte të brendshme nga vendet përveq SHBA-ve nuk përputhen me modelin e periudhës së studiuar, megjithëse hyrjet më të mësha zunë vend në vitet 1988-1990, mejëher pas zbatimit të CUSFTA-s. Sidoqoftë, ekziston një model interesant në zhvillimin e daljes se investimeve direkte në vendet tjera përveq SHBA-ve. Deri më 1990, Investimet Kanadeze drejtoheshin në SHBA, por fillimi I 1990 përjetoi rënie në rëndësinë relative të SHBA-ve si destinacion I investimeve Kanadeze. Kjo rënje pasqyrohet nga

96

një rritje e pjesëmarrjes se vendeve Evropiane në këto investime përves BM-së, dhe rritje ende më dramatike të investimeve në rajonet tjera jo Evropiane përveq BE-së, SHBA-ve dhe Japonisë. Motivimi I mundesive të investimeve ridrejtoi daljen e investimeve dirtekte nuk kishte të bënte me CUSFTA-n. Sidoqoftë, CUSFTA luajti rol të rëndësishëm në garantimin e lidhjeve me tregjet e Amerikës, kështu disponimi I resurseve të FDI u përdor në themelimin e prezencës Kanadeze në tregje tjera.

Si zëvendësues I të dhënave të FDI-ve, tabela 5.2. paraqet disa të dhëna të prodhimint kombëtarë nga degët e jashtme Amerikane në Kanada. Kolona e dytë e tabelës matë pjesën ë degëve Amerikane në GDP-në Kanadeze. Pjesëmarrja Amerikane ra nga 11% në fillim të viteve 1980-ta në rreth 8% në fillim të 90-tave. Lidhur me observimin që tregtia bilaterale me Kanadanë u rrit si rezultat I CUSFTA-s sugjeron që integrimi rajonal ka rezultuar që FDI-të bëhen më pak të rëndësishme për firmat Amerikane për të shërbyer në tregun Kanadez. Me fjalë të tjera janë disa indikacione që tregu u zëvendësua për hyrje të FDI-ve nga SHBA-të.

Një shenjë tjetër e të njejtit zhvillim është se pjesëmarrja Kanadeze e e prodhimit të jashtëm të Kompanive Multinacionale Amerikane ka rënë dukshëm që nga zbatimi I CUSFTA-s. Norma e prodhimit të degëve Amerikane në Kanada në prodhimin agregat të të gjitha degëve të jashtme prodhuese Amerikane ka rënë nga 16.3% në 1989 në 12.6% në vitin 1993(see Blomstrom and Kokko 1997). Në të njejtën kohë shihet që Kanada

97

bëhet lokacion më atraktiv për investime të huaja. Kolona e fundit e tabelës 5.2. tregon që pjesa e prodhimit të përgjithshëm të të gjitha deegëve të jashtme prodhuese mbeti pothuajse konstante, në rreth 15% e GDP-së Kanadeze që tregon që invetorët e tjerë të huaj zvogëluan pjesëmarrjen Amerikane në prodhimin Kanadez. Kjo bënë paralele observimin që Tregu I Vetëm Evropian qoi në rritje të hyrjeve të FDI-ve nga jashtë.

Poashtu, Kanada ofron një rast potencial instruktiv të studimit të ndikimit të RIA-ve (Marrëveshjeve Integruese Rajonale) ne rrjedhën e FDI-ve për një ekonomi të vogël të hapur. Pasiqë ndryshimi ambiental I lidhur me CUSFTA nuk ishte dramatic, është befasues mungesa e rritjes në FDI Amerikane. Sidoqoftë, lidhja e garantuar në tregun Amerikan mund të ketë stimuluar FDI-të nga pjesa tjetër e botës në Kanada.

4.2. Integrimi Veri-Jug: Meksiko dhe NAFTA

Menjëherë pas themelimit të CUSFTA-s, Kanada dhe Amerika inicuan negociata me Meksikon në lidhje me një zgjerim të mundshëm jugorë të marrëveshjes integruese. Në dhjetor 1992, të trija vendet nënshkruan marrëveshjen e tregut të lirë të Amerikës Veriore (NAFTA). Kjo marrëveshje që u zbatua që nga 1 janari I 1994, ishte marrëveshja e parë formale integruese që përfshinë vendet e zhvilluara dhe ato në zhvillim. Në essence NAFTA është një zgjërim I CUSFTA-s, traktati I ri përfshinë avansim në fushat siq janë Prokurimi Qeveritar (ku zgjërohet mbulimi I shërbimeve dhe ndërtimit), pronës intelektuale, dhe të drejtave të pronës sikurse edhe shtrëngimi I rregullave të origjinës. Në kontekstin aktual qartësisht vërehet se marrëveshja paraqet kornizë të qartë rregullash për trajtim të paanshëm të FDI-ve, vendosë kufizime strikte në përdorimin e performancës dhe themelimin e mekanizmave të mënjanimit të mos-marrëveshjeve, veqanërisht e dizajnuar në marrëveshjen e qështjeve investuese (see e.g. Hufbauer and Schott 1993 and Gestrin and Rugman 1994for details).

Një efekt I përgjithshëm në Meksikë I marrëveshjes për tregëti të lirë me Kanadën dhe SHBA-të pritet të jetë signifikante për disa arsye. Një determinues I rëndësishëm është lokacioni gjeografik I Meksikës. Në vitet 1970, shumë Meksikan konsideruan disfavor të jeshë “shumë larg nga parajsa, e shumë afër Amerikës”. Sot, kur barrierat dhe tarifat janë eliminuar si rezultat I NAFTA-s, afërsia u bë avantazhi kryesorë. Pjesa e exporteve në Amerikën Veriore u rrit në rreth 70% në vitet 1980, në mbi 86% në 1995 (UN Trade Tapes).

Vlera e exporteve meksikane u mbi katërfishua në të njejtën periudhë me rritjet më të larta të shkaktuara ndërmjet viteve 1992 dhe 1995. Pjesa e importeve të Amerikës Veriore poashtu është rritur përgjat kësaj periudhe, por jo aq sa exportet.

Arsye tjetër për të parashikuar ndikim të konsiderueshëm të NAFTA-S në ekonominë Meksikane ndërlidhet me ndryshime signifikante të politikës që ndodhën viteve të fundit. Historikisht, Meksika ishte e mbyllur. Në mesin e viteve 1980 reforma të rëndësishme të orientuara në treg u paraqitën në shumë sektorë, dhe ekonomia filloi të hapet. Një liberalizim I konsiderueshëm I ekonomisë Meksikane kishte filluar para NAFTA-s, sidoqoftë NAFTA u përceptua si “locking

98

in” në ato reforma, sikurse edhe reformimi I sektorëve të tjerë, siq janë veturat, veshje dhe tekstil, financa, telekomunikacion, dhe transporti tokësorë (see Hufbauer and Schott 1993). Koincidenca e reformave të brendshme, përparësi të dallueshme vendore në formë te fuqisë punëtore relativisht të lirë dhe një marrëveshje integruese që ofron qasje të lirë në një pjesë të konsiderueshme në tregjet Amerikane dhe Kanadeze sugjeron se Meksika I përket zonës 1 të figurës 5.1. Prioriteti është se efektet në FDI janë signifikante.

Shihet qartë se reformat e ndërmarra nga Meksika në periudhën para marrëveshjes NAFTA stimuluan rritje të FDI. Siq paraqitet në tab.5.3. hyrjet e FDI rriten nga më pak se US$3 miliard në 1989 në afër $US milliard në 1994. Fatëkeqësisht është e vështirë të ndërtohet një seri e gjatë kohore e FDI-ve të brendshme të Meksikës. Kjo sepse sistemi I klasifikimit kishte ndryshuar në 1995 kështuqë qëllimi I investimeve u përjashtua nga hyrjet vjetoe të FDI-ve të raportuara pas 1995. Implikimi është se hyrjet totale të FDI-ve në Meksikë janë spekuluar para 1995 me madhësinë e të cilit spekulim nuk ka njohuri. Kolapsi I ekonomisë Meksikane dhe vlera e Pesos pas NAFTA-s poashtu pengojnë relevancën e krahasimit të FDI-ve para dhe pas NAFTA-s.

Megjithatë, fakti që totali I FDI-ve ishte më I lartë në 1996 se san ë 1994 tregon që NAFTA ka ndikim pozitiv signifikant në hyrje të FDI-ve në Meksikë që jep se përhapja e paragjykimit redukton raportimet e hyrjeve të FDI-ve në periudhën e pas NAFTA-s.

99

Pasiqë Kompanitë Multinacionale Amerikane dominuan skenën e FDI-ve në Meksikë është relevante të kërkojmë përgjigjet në marrëveshjen e NAFTA-s. Tab. 5.4. tregon që firmat Amerikane kanë zgjeruuar praninë e tyre në Meksikë, por ajo madhësi e invetsimeve ishte edhe para se marrëveshja formale e NAFTA-s të ofrohej. Pozita e FDI-ve Amerikane nuk është rritur shumë që nga 1992 dhe pjesa e Meksikës në investimet totale realisht ka rënë në periudhën mesatare të NAFTA-s. Kjo tregon që outsiderët llogarisin për rritje të pjesëmarrjes së hyrjeve të fundit të FDI-ve në Meksikë. Deri në një masë këto investime janë ndoshta të drejtuara të shërbejnë tregun vendorë, si përgjigje e përmirësimit të ekonomisë vendore dhe ambientit institucional, por rrjedhat e investimeve kanë gjithashtu të ngjarë të reflektojnë përmirësim të qasjes në tregun Amerikan.

Koha dhe karakteri I ndryshimeve në pozitën e Inestimeve Amerikane tregon që reformat gjithëpërfshirëse të rregullimit të FDI-ve të vendeve që kanë filluar para marrëveshjes NAFTA ishin stimulim I rëndësishëm I FDI-ve. Korniza e rregullave të FDI-ve Meksikane që fillon në 1973 ishte shumë restrictive dhe shërbeu si jo-incentive për investimet nga jashtë (Blomstrom 1989). Në valën e krizës së borgjeve të Meksikës këto rregullativa ndryshuan dramatikisht në 1989 për të stimuluar investime të jashtme. Duket se investimet Amerikane u përgjigjën pak fuqishëm në raundin e parë të reformave. Disa vite më vonë regjimi I investimeve u liberalizua edhe më tej përmes NAFTA, siq u cek më lartë. Përgjigja e Amerikane ishte relativisht e butë, sepse shume firma amerikane veqse kishin hyrë në tregun Meksikan. Është e paqartë se pse firmat Amerikane u përgjigjën më shumë se firmat tjera në periudhën para incentivave liberalizuese siq është NAFTA-s, megjithëse kjo duket të jetë qështja. Një sqarim I mundshëm I aluduar më lart është se Kompanitë Multinacionale Japoneze e Evropiane mund t’I kenë parë investimet në Meksikë si kosto efiqiente për të shërbyer tregun Amerikan në incentive-punuese, pasiqë tregu Amerikan tani mund të shërbehet pa ndëshkime tarifore.

Integrimi Jug-Jug: MERCOSUR

Integrimi rajonal I “konit” jugor të hemisferës perëndimore daton që nga marrëveshja bilaterale ndërmjet Argjentinës dhe Brazilit në vitin 1986, e cila përcaktoi eliminimin e të gjitha barrierave tregtare përgjat një periudhe dhjetë vjeqare. Pesë vite më vonë në vitin 1991, kjo marrëveshje u zgjërua nën traktatin e “Asuncion”, me qëllim të krijimit të një tregu të përbashkët në rajon rreth vitit 2006. Rezultati I marrëveshjes, e njohur si MERCOSUR, poashtu përfshinë Paraguain e Uruguain si anëtarë.

Tregëtia ndër-rajonale është liberalizuar gradualisht që nga fillimi I të 1990-ve, e kulminuar nga themelimi Unionit Doganorë më 1 janar 1995. Unioni

100

Doganor MERCOSUR përcakton tregëti të lirë për mallëra ne katër vende anëtare dhe një tarifë të përbashkët externale (ET) për tregëtinë me vendet e treat (see Laird 1995). Kështu, implementimi I Tarifave të Përbashkëta u tregua më I vështirë se c’ishte pritur, dhe sektorë me rëndësi siq janë Automobilat, telekomunikimi dhe paisjet kompjuterike janë përjashtuar nga marrëveshja, është vlerësuar që 85% e të gjitha mallërave tani tregtohen të lira ndërmjet vendeve të bllokut. Veq kësaj, në marrëveshjet e tregut, një regjim I pjesshëm I investimeve poashtu u themelua për të promovuar dhe mbrojtur investimet në rajonin MERCOSUR (IDB 1996).

Kërkimi në reformat e fundit të rregullave të tregut dhe investimeve në rajonin MERCOSUR është e qartë se ndryshimi është I dukshëm, megjithëse debatohet sa shumë nga kjo duhet kredituar në marrëveshjet e mëparshme integruese. Liberalizimi unilateral ishte I rëndësishëm dhe parapriu RIA-t në disa fusha, dhe janë disa fusha tjera ku reformat janë kryesisht të lidhura me iniciativat multilateral, siq është GATT. Ende, në kushte të dimensioneve klasifikuese të fig. 5.1. duket qartë se ndryshimet ambientale koinciduan me procesin MERCOSUR më të fuqishëm në të gjitha vendet participuese.

Në lidhje me ambientin investues, mund të flitet që Argjentina dhe Brazili posedojnë përparësi të fuqishme krahasuese, duke ju falënderuar fillimisht resuseve të bollshme natyrore, sektorë të zhvilluar relativisht mirë, dhe tregje të mëdha vendore. Gjithashtu, për këto dy vende, pjesëmarrja në MERCOSUR do t’I klasifikonte ato në qelinë 1 të fig. 5.1., që tregon potencial signifikant për rritje të hyrjeve të FDI-ve (kryesisht nga pjesa tjetër e botës). Ndikimi I pritur në dy vendet e mbetura, Paraguai dhe Uruguai është më I pasigurtë për shkak të tregjeve të vogla dhe përparësive të dobëta krahasuese.

101

Efektet fillestare të liberalizimit në “konin” jugorë evidentohen në tab. 5.5. Një rritje shumë e shpejtë në totalin e exportit dhe importit përgjatë pjesës së parë të viteve 1990 u bashkua me rritje edhe më të shpejta në tregëtinë ndër-rajonale.

Exportet e Intra-MERCOURsi pjesë e exporteve totale të rajonit më tepër se u dyfishua, për të arritur afër 20% në 1994. Importet intra-regjionale si pjesë e importit total u rrit poashtu, nga 13% në 1988 në rreth 20% në 1994. Duhet kujtuar se këto ndryshime referohen në periudhën menjëherë bara themelimit të Unionit Doganorë MERCOSUR në 1995, dhe pjesëmarrja në tregëtinë intra-regjionale u rritë edhe më tej që atëherë.

Ekziston poashtu një interes I përtërirë në MERCOSUR në pjesën e investorëve të huaj. Hyrja e investimeve të huaja direkte në regjion më tepër se u trefishuan ndërmjet 1989-1993, siq tregohet në tabelën 5.6. Siq pritej Argjentina dhe Brazli ishin vendet e preferuara për investime të huaja direkte, me Argjentinën që shënon hyrjen më të lartë të FDI-ve përgjatë periudhës. Paragiuai dhe Uruguai qëndruan mbrapa, megjithëse Uruguai shënoi rritje në vitet 1993-1994.

Fatkeqësisht, nuk ekzistojnë të dhëna të përgjithshme për të analizuar hyrjet e FDI-ve, duke kërkuar në të dhënat e vendore për investitorët kryesorë në regjion, USA, duket se Bumi real në FDI nuk ndodhi deri pas kësaj ngjarjeje.

102

Tabela 5.7. tregon që vetëm në 1995, stoku I FDI-ve Amerikane u rrit prej më shumë se 25%, që është më e larta së sa norma e rritjes së investimeve Amerikane në pjesën tjetër të botës. Duhet pasë kujdes që rreziku I nënvlerësimit përgjigjen e investimeve në MERCOSUR nga restriktimi I analizave për periudhën në të cilën janë të mundshme të dhënat.

Të dhënat totale nuk dallojnë ndërmjet rrjedhës së investimeve intra dhe inter-regjionale, por rritje signifikante në pozicionin e investimeve Amerikane tregon që shumica e hyrjeve vijnë nga jashtë MERCOSUR-it. Poashtu vërehet se rritja e FDI-ve shkaktohet në kohë të ndryshme në vende individuale, që motivon një shikim më të afërt të vendeve individuale.

Argjentina regjistroi rritjen më të lartë të hyrjeve të FDi-ve para 1994, dhe ekziston arsye të pritet që shumë nga kjo nuk ndërlidhet me me procesin e integrimit regjional. Chudnovsky, Lopez dhe Porta (1995) tregojnë tri shpjegime kryesore për rritjen e investimeve të huaja në Argjentinë që nga

103

fillimi I viteve 1990. Stimulimi më I rëndësishëm I FDI-ve ishte sigurisht privatizimi gjithëpërfshirës I Argjentinës, I cili hapi shumë industry të shërbimeve publike për investime të huaja. Shumë kompani publike në sektorin e telekomunikacionit dhe transportit u shitën tek investitorët e huaj. Një përcaktues tjetër I rëndësishëm ishin reformat e suksesshme vendore makroekonomike që u menagjuan në uljen e deficitit publik, inflacionit, dhe normave të larta të interest, dhe siguroi konveritbilitetin e monedhave.

Përkundër gjendjes aktuale në Evropë, ku antarët e Unionit Evropian janë të obliguar ti përmbushin disa kritere të caktuara makroekonomike “kriteret e konvergjencës”, integrimi ekonomik në formë të MERCOSUR nuk ishte motiv për stabilizimin makroekonomikt të Argjentinës. Një faktorë I tretë që ndikon investime të jashtme ishte vala e re e proteksionizmit në sektorin e automobilave të në vitet e para të 1990. Në 1991, Argjentina promovoi sitstemin e kuotave në importin e automobilave , që kontriboi në rritje të investimeve të huaja në atë sektorë.

Investimet e huaja direkte në Brazil u luhatën gjërësisht në vitet e kaluara, dhe hyrjet e FDI-ve ranë menjëherë pas atyre të Argjentinës, megjithëse tregu Brazilian është afërsisht katër herë më I madh. Një arsye është se orientimi I reformave të tregut u paraqitën më vvonë dhe stabilizimi makroekonomik u arrit më vonë në Brazil se sa në vendet tjera të regjionit. Si pasojë, perspektivat pozitive të shoqëruara me integrim regjional ndodhën në ambient të paparashikueshëm makroekonomik. Sidoqoftë, vitet e fundit dëshmuan reformat ë suksesshme dhe stabilizim në Brazil poashtu, dhe hyrjet e FDI-ve janë rritur dukshëm.

Për shembull, Brazili zëvendësoi Argjentinën si lokacion I preferuar I MERCOSUR-it për investime direkte Amerikane në 1994 dhe 1995 (tabela 5.7.). Përparësi të forta krahasuese të Brazilit në kushte të tregut të tij të madh dhe ofertës së forcës punëtore dhe resurseve natyrore tregojnë se duhet pritur hyrje të mëdha të investimeve të huaja në afat të shkurtër , duke supozuar se ambient makroekonomik I vendit mbetet stabil.

Përvoja e dy vendeve më të vogla në regjion, Paraguai dhe Uruguai janë të përiera. Përderisa rrjedhat e FDI-ve në Uruguai duket të jenë rritur, nuk ekziston ndonjë trend I pastër në lidhje me Paraguain. Sidoqoftë, as Uruguai e as Paraguai nuk kanë përvojë të mirë me efektet statike të investimeve. Përkundër, benefitet ekonomike të tyre duket të kenë qenë dinamike që quan në zhvillim dhe rritje të kërkesës për exportet e tyre në tërë regjionin e MERCOSUR-it. Poashtu është e mundur që integrimi ekonomik do të ketë ndikim stabilizues në ambientin politik dhe makroekonomik në të dyja

104

vendet, në kuptimin që ndryshimet e politikave radikale nuk janë të mundura për shkak të angazhimit të tyre në marrëveshjet integruese rajonale.

5. Përmbledhje dhe Konkluzione

Lidhja ndërmjet integrimeve ekonomike rajonale dhe investimeve te huaja direkte teoritikisht është shumëdimensional dhe jo I qartë. Mëgjithatë, në këtë kapitull diskutojmë që një kornizë e veqantë është e aftë të përmbledhë lidhjet në kontekst të një “formë e reduktuar (eng. “reduced form”). Veqanërisht, dy lidhje janë relevante: (I) Sa më I fuqishëm ndryshimi I ambientit që lidhet me integrimin rajonal, aq më të larta janë efektet në FDI. (II) Sa më të fuqishme përparësitë vendore të vendit apo industrisë individuale, mundësi më të larta që marrëveshjet integruese qojnë në hyrje të FDI-ve nga jashtë sikurse edhe prej pjesës tjetër të rajonit integrues.

Evidencat empirike në pjesën e dytë të kapitullit ofrojnë përkrahje për këtë hipotezë , poashtu rastet e nënvizuara disa diferenca ndërmjet vendeve në efektet e investimeve të integrimit rajonal. Rasti I parë fokusohet në pjesëmarrjen e Kanadasë në CUSFTA , dhe ilustrimi I situatës ku marrëveshjet nuk nuk u vërejt që shkaktoi ndonjë ndryshim radikal në hyrjet e FDI-ve në vendin në fjalë. Arsyet kryesore të moderimit të ndikimit të CUSFTA janë ndoshta ndryshimi I ambientit I lidhur më marrëveshjen nuk ishte dramatic (që kur tregu ndërmjet SHBA-ve dhe Kanadasë ishte pothuajse I lirë të fillonte) dhe ishte pothuajse e mundshme investimet ndërshtetërore ndërmjet dy vendeve.

Përgjigje relative e investimeve modeste në këtë marrëveshje specifike mund të jetë karakteristikë gjenerale të shumë marrëveshjeve Veri-Veri ku qeverisja e tregut dhe investimeve janë relativisht të hapura dhe tregjet janë defakto të integruara para formalizimit të marrëveshjes.

Rasti I dytë sqaron ndikimin e marrëveshjes së NAFTA në investimet e huaja në Meksikë, dhe sugjeron që kjo marrëveshje specifike ka pasë ndikim në hyrjet e FDI-ve. Themelimi I NAFTA përputhet dhe thellon edhe më tej reformat tjera që liberalizojnë kornizën institucionale të vendit. Gjithashtu, marrëveshja kontribuoi në ndryshime shumë positive të ambientit ekonomik. Megjithatë vështirë identifikohet ndikimi I NAFTA-s I ndarë nga reformat tjera. Në veqanti NAFTA i ka dhënë reformave tjera kredibilitet më mendjet e investitorëve të huaj.

Afërsia gjeografike dhe fuqia punëtore e mjaftueshme dhe e lirë , gjithashtu Meksiko posedon përparësi të fuqishme natyrore në procesin e prodhimit të mallërave me punë intensive me respect për kojshitë e tyre veriorë.

Si pasojë, integrimi rajonal krijoi mundësi komerciale për investorët e vendit dhe ata të jashtëm, në tregun vendor Meksikan sikurse edhe në ato Amerikane e Kanadeze. Përgjigja ishtë një rritje signifikante në hyrjet e FDI-ve, veqanërisht nga vendet jashtë rajonit të NAFTA-s. Përvoja

105

Meksikane gëzon disa karakteristika të marrëveshjeve Veri-Jug, fillimisht të ndërlidhura me potencialin e përmirësimit të politikës së kredibilitetit dhe fitimeve nga qasja e garantuar në tregjet e mëdha veriore.

Rasti I tretë sqaron ndikimin e integrimit rajonal në “konin” jugorë, që përfshinë Argjentinën, Brazilin, Uruguain dhe Paraguain. Megjithëse Unioni Doganorë MERCOSUR ende nuk ishte themeluar formalisht deri në fillim të fitit 1995, një liberalizim gradual I tregut intra-rajonal filloi në 1991 dhe shumica e barrierave të brendshme tregtare u eleminuan në 1995. Të dhënat në dispozicion, megjithëse të mangëta, tregojnë që nje ekspansion I fuqishëm në investime koincidoi më procesin e integrimit, dhe është I arsyeshëm supozimi që vazhdimi I procesit të integrimit do të stimulojë investime të mëtutjeshme. Sidoqoftë, hyrjet e FDI-ve nuk u shpërnanë në mënyrë të barabartë në të gjitha vendet pjesëmarrëse.

Dy vendet me përparësitë më të mëdha, Argjentina dhe Brazili ishin përfituesit kryesorë të rritjes së hyrjeve të FDI-ve në periudha afatshkurtëra dhe afatmesme. Gjithashtu, përvoja e hershme e MERCOSUR është në marrëveshje të gjërë me parashikimet nga korniza jonë e thjeshtë. Përvoja e rajonit MERCOSUR poashtu tregon një paralajmërim të rëndësishëm që mund të jetë relevant për shumë instanca tjera të marrëveshjeve Jug-Jug, të emëruara, stabiliteti makroekonomik dhe matjet e ndërlidhura mund të jenë ndikues të rëndësishëm në ambientin e FDI-ve pavarësisht nga liberalizimi I tregut dhe investimeve. Në të vërtetë stabiliteti makroekonomik mund të ketë qenë determinues më I rëndësishëm I hyrjeve të FDI-ve në Argjentinë dhe brazil se integrimi rajonal.

Kapitulli actual është padyshim I limituar në fokusin e tij. Veqanërisht, analizat janë fokusuar në efektet e marrëveshjeve integruese rajonale në rrjedhën e FDI-ve, por efektet më gjenerale të mirëqenies nuk janë diskutuar në detaje as në rajonin integrues apo edhe për Botën si tërësi (see Fernandez 1997 for an analysis of some relatedëelfare aspects of RIAs). Për më tepër, jemi koncentruar në qështjet e pronësisë, duke interpretuar rrjedhat e FDI-ve si ndryshime në pronësinë e faktorëve të prodhimit. Hulumtimet e ardhshme sigurisht qe duhet ti shqyrtojnë efektet e mirëqenies në detaje më të afërta, dhe poashtu të marrë parasysh faktorët që determinojnë prodhimin, lokacionin në vend të qështjeve të pronësisë (see Puga and Venables 1996 for a formal treatment of location and ëelfare issues). Rastet empirike, diskutimi fokusohet në të gjitha vendet, dhe sektorët dhe industritë individuale janë adresuar rrallë.Sidoqoftë, korniza konceptuale e prezentuar sugjeron që ndikimi I Marrëveshjeve Integruese Rajonale ka mundësi të ndryshojë në mes vendeve dhe industrive dhe studime më të detajuara strukturore janë qartë të dëshirueshme.

106

Tema 6

Tema: Ndikimi i përfundimit të tregut të brendshëm evropian për IHD

1. Hyrje

Ky punim trajton ndikimin e përfundimit të Programit të Tregut të Brendshëm Evropian (IMP) në shpërndarjen gjeografike të aktivitetit ekonomik brenda Komunitetit Evropian (KE). Më veçanërisht, ajo e konsideron vlefshmërinë empirike të një numri të hipotezave, të tërhequr nga teoria per IHD-të, mbi efektin e mundshëm të heqjes së barrierave tarifore për brenda dhe jashtë tregut te KE-së, rrjedhat e investimeve të huaja direkte(IHD) dhe marrëdhëniet në mes tyre. Evidenca sugjeron fuqimisht se forcat binjake të rajonalizimit dhe lokalizimit, janë përshpejtuar si rezultat i integrimit të fundit evropian; dhe se bilanci në mes të dy tregjeve është i përcaktuar fuqishëm nga intensiteti i njohurive dhe lëvizshmëria e aktiviteteve të përfshira ekonomike.

2. Integrimi Europian deri me 1985

107

Gjatë fundit të viteve 1960 dhe 1970, ka pasur disa përpjekje të studiuesve për të vlerësuar ndikimin e Tregut të Përbashkët Evropiane (ECM) -Faza e parë e integrimit makroekonomik rajonal brenda Komunitetit Evropian (KE)-në investime të huaja direkte (IHD). Megjithëse rezultatet e tyre ishin të ndjeshëm ndaj të dhënave dhe modeleve ekonometrike të zgjedhur, të gjitha studimet e mbështetën propozimin që, ndërsa heqja e intra-tarifave, dhe vendosja e një tarife të përbashkët të jashtme, rritjen e të dyja brenda dhe jashtë-IHD-dhe nganjëherë në mënyrë të konsiderueshme përcaktuesit e tjer të IHD-ve (p.sh. madhësia e tregut, rritja e tregut, faktorët relativ të kostos etj) ishin të paktën ishin shumë të rëndësishëm, veçanërisht pasi efektet fillestare të ECM kishin kaluar.

Për më tepër, studimet kanë treguar se ndikimi i integrimit evropian (këtej e tutje integrimi) në IHD ishte e kushtëzuar fuqimisht nga lloji ose motivi për një investim të tillë, dhe nga korniza kohore e analizës. Kështu, ndërsa ndikimi i drejtpërdrejtë, ose të parë të rendit, e heqjes së tarifave të ishte për të reduktuar mbrojtëse import-zëvendësimin e IHD, dhe ta zëvendësojë atë me anë të eksporteve nga vendi investuar, ajo gjithashtu çoi në ristrukturimin e ekzistuese ndër-Europian IHD kudo pasojat e tij të tregtisë-krijimin e çuar në një përqendrim gjeografik të prodhimit në ato aktivitete në të cilat firmat në pronësi të huaj kanë pasur një avantazh konkurrues.Indirekt, ose të dytë-rendit, efektet e integrimit (p.sh. konkurrenca e rritur e firmave lokale, nivel i rritur i të ardhurave, dhe rritja e tregut) janë treguar të çojë në kërkesë më të racionalizuar (ose efikas) dhe një treg kërkues të ofansiv të investimit. Ndërsa ish-u shoqërua edhe me një rritje në tregti (veçanërisht të tregtisë ndër-EC), efektet e këtij të fundit ishin më shumë të paqarta

Një shqyrtim i të dhënave të IHD-ve për periudhën 1957-85 zbulon pikat kryesore të mëposhtme:

1. Megjithëse, si proporcion në totalin e IHD-ve të dalura jasht, si edhe IHD-të në vendet e KE-së dhe ato të vendeve jasht KE-së-sidomos IHD-të nga SHBA janë rritur mjaft ndjeshëm, ndermarrjet multinacionale jashtë vendeve të KE-së kanë vazhduar të kanë pjesën më të madhe të IHD ne KE.

2. Rreth 90 për qind e IHD-ve jashtë-përbrenda dhe brenda KE-së të para në 1985 u përqendruan në vendet e 'kryesore' të KE-së, dhe më shumë se kaq me një vlerësim të përafërt rreth tri të pestat e IHD-ve ishte brenda një rreze 500 milje prej Frankfurtit. Ky model gjeografik i aktivitetit ekonomik ka qenë gjerësisht i ngjashëm për IHD-të si ato brenda dhe jasht KE-së.

3.Në fillim të viteve 1980, rreth një e treta e të gjithë investimeve të huaja direkte nga vendet e KE-së ishte drejtuar tek vendet e tjera të KE-së; kjo në krahasim me 35 për qind të IHD nga SHBA dhe 15 për qind të IHD ishina nga Japonia në të gjitha vendet e KE. Pjesa e përgjithshme e stokut të IHD-ve përbrenda të KE-së me origjinë nga vendet e tjera të KE-së ishte përgjithësisht më i lartë se pjesëmarrja e saj të IHD-ve në mbarë botën (me përjashtim të stokut të IHD-ve të vendit të investitorit).

4. Ka pak të dhëna të besueshme mbi ndikimin e integrimit në shpërndarjen sektoriale të IHD-ve në KE. Më e mira ne kemi lidhen me shitjet e prodhuesve të SHBA në KE. Këtu, ka disa sugjerime se rritja e shitjeve të tilla ndërmjet viteve 1972 (viti para aderimit të Mbretërisë së Bashkuar KE) dhe 1985 ishte më e theksuar në ata sektorë të prodhimit iu nënshtrohen ekonomitë e shkallës; ku firmat amerikane

108

kishte avantazhet konkurruese (ose pronësisë specifike); ku para-KE, tarifat intra-EC ishin më të larta; dhe ku barrierat pas-KE për tregtinë në mes SHBA-ve dhe KE-së ishin më të rënda.

5. Ka disa prova rastësore që, përveç disa import-zëvendësimin mbrojtës nga IHD jashtë KE-së, brenda dhe jashtë-EC FDI ishte ose tregtar-neutral ose tregtar-rritjen. Ekonomistët Molle dhe Morsink (1991) gjetën se, gjatë periudhës 1973-1983, ka pasur një korrelacion direkt midis intensitetit të tregtisë ndër-KE dhe rrjedhat e IHD-ve, pasi indeksi i intensitetit të tregtisë kishte arritur një nivel të caktuar. Të dhënat amerikane sugjerojnë se raporti midis shitjeve të prodhuesve të SHBA-ve në KE dhe eksporteve nga SHBA në KE janë rritur dukshëm në vitet 1960-dhe shumë më shumë se në Britani të Madhe, e cila nuk ka hyrë në KE deri 1973. Pas kësaj, ky raport ra nga një kulm prej 5,8-4,9 në 1977 dhe në 4.0 në 1985 (OKB 1993a)

Megjithatë, ndoshta ndikimi më dramatik i integrimit ishte në tregtinë brenda-KE midis filialeve të firmave amerikane. Në 1957, 85 për qind e të gjitha shitjeve nga filialet e tilla ishin të blerësve vendas dhe 1 për qind janë eksportuar për në SHBA; pothuajse të gjithë pjesën e mbetur, dmth. 14 për qind, shkoi në vendet e tjera të KE-së apo Britani të Madhe. Nga 1966, eksportet drejt vendeve të tjera, jo në SHBA ishte rritur në 26,7 për qind, nga 1977-38,3 për qind, dhe nga 1982-45,7 për qind (OKB 1993a); dhe në të dy vitet 1977 dhe 1982, 69 për qind e këtyre eksporteve ishin midis filialeve të SHBA-ve (eksportet brenda firmave). Të dhëna të tjera sugjerojnë se tregtia ndër-EC ishte më e theksuar midis vendeve kryesore evropiane, dhe u përqendrua veçanërisht në sektorët që karakterizohen nga ekonomitë e shkallës bimore dhe (relativisht) të kostove të ulëta apo në rënie të transportit.

Me pak fjalë, faza e parë e integrimit macroregional në Evropë u shoqërua me një rritje të konsiderueshme neto në KE lidhur me IHD- të dhe rrjedhave të tregtisë. Megjithatë, rritjet më të mëdha në investimet e huaja direkte ishin nga vendet jashtë KE; evidencat fuqimisht sugjerojnë se ndërmarrjet multinacionale nga SHBA (edhe Japoneze më vonë) ishin në gjendje të përfitojnë nga heqja e barrierave tarifore, dhe kapërcejnë kostot e transaksionit dhe pengesave të mbetura tarifore shumë më mirë se sa ndërmarrjet e tyre ekuivalente të KE-së.

3. Integrimi Europian nga 1985 deri më sot

3.1. Disa Vështrime teorike

Në 1985, Programi i Tregut të Brendshëm (IMP) ishte iniciuar nga Komisioni Evropian në Bruksel. Qëllimi i këtij programi ishte për të eliminuar të gjitha barrierat jo-tarifore të mbetura me tregtinë e mallrave, shërbimeve dhe aseteve midis vendeve anëtare të KE-së nga mesi i viteve 1990. Këto pengesa janë klasifikuar në katër grupe kryesore: procedura diskriminuese të blerjes, kontrollet kufitare, diferencat në standardet teknike, dhe dallimet në detyrimeve fiskale. Midis 1985 dhe në fund të viteve 1990, ajo ishte parashikuar në 319 direktiva, të destinuara për të hequr ose reduktuar në mënyrë drastike këto pengesa, do të kishte hyrë në fuqi nga ana e dymbëdhjetë shtete anëtare

Ashtu si zhdukjen e barrierave tarifore, por që heqja e barrierave jo-tarifore pritej të ketë pasoja të ndryshme për vende të veçanta, sektorët industriale, dhe firmave; dhe për modalitetet e prodhimit dhe të shërbimit të tregjeve. Për shembull, pasojë kryesore e integrimit ishte për të lejuar vendet anëtare për të shfrytëzuar më mirë avantazhet e tyre dinamike tregtare, bazuar në resurset e tyre natyrore, në

109

burimet e ndërtuara dhe ekonomitë e shkallës. Ajo gjithashtu ndihmoi për të nxitur pronësinë e përbashkët të aktiviteteve ndërkufitare në sektorë intesivë të IHD-ve (Markusen 1995).

Teoria e tregtisë dhe teoria e IHD-ve, ose më shumë teoria e prodhimit ndërkombëtar duhet të konsiderohen si plotësuese, në vend se të janë teori konkurruese .Teoria e tregtisë në thelb është e shqetësuar me efektet e integrimit ekonomik në vendndodhjen e aktivitetit ekonomik, dhe masën në të cilën tregjet e veçanta në fushën e integruar janë në shërbim nga eksportet ose nga prodhimi vendor.

Në të kundërtën, teoria e IHD-ve është i interesuar kryesisht tek ndikimi i integrimit makro-rajonal në investimet e huaja direkte, qoftë në ose jashtë shteteve anëtare. Ndërsa, duke bërë këtë, ajo bazhoet në teorinë e tregtisë, ajo është gjithashtu i merret me identifikimin e pasojave të pronësisë së huaj të aktivitetit ekonomik në rajon të integruar në strukturën dhe vendndodhjen e atij aktiviteti. Me fjalë të tjera, teoria e FDI shqyrton ndikimin e integrimit në avantazhet konkurruese të firmave të kombeve të ndryshme, vendndodhja e aktiviteteve që lidhen me këto avantazhe, dhe mënyra në të cilën këto avantazhe janë të organizuar së bashku me aftësitë e burimeve të vendeve pritëse.

Derisa duke u përpiqemi për të adresuar pasojat më të rëndësishme ekonomike të programit të tregut te perbashket (IMP), ne do të përqëndrohemi në katër hipoteza të përgjithshme të sugjeruara nga tregtia dhe literature mbi IHD-të.

Hipoteza 1. Hipoteza e parë është se IMP do të ketë një efekt pozitiv në tregtinë brenda- KE, dhe një efekt ambivalent në IHD-të brenda-KE. Varësisht prej formës dhe lartësiëë së barrierave ekzistues jo-tarifore, ka të ngjarë që të ketë një efekt ambivalent në tregtinë ekstra-KE, por një efekt pozitiv mbi IHD-jasht KE dhe në tregtinë brenda-KE nga filialet e huaja të KM (MNE) jasht-KE. Të dyja teoritë mbi tregtinë dhe IHD sugjerojnë se krijimi i tregtisë brenda-KE do të lindë si pasojë e ndarjes më efikase të resurseve në kuadër të KE-së; dhe do të jetë më e theksuar në ata sektorë që furnizojnë produkte objekt ekonomitë me skallë bimore dhe që kushtojnë pak për tu transportuar. Ndërsa, në varësi të nivelit të tarifës të jashtme, mbrojtëse të FDI ekstra-KE do të jetë relativisht e paprekur ose rritur, në varësi të efekteve konkurruese-rritjen e integrimit, efikasiteti duke kërkuar IHD mund të ketë një rritje të ndjeshme. IMP ka gjithashtu gjasa të ndikojnë në vlerën e në pakten disa prej variabla përcaktues IHD-ve, madhesia e tregut dhe rritja do te behen më pak të rëndësishme për integrimin kur te janë të ndara.

Hipoteza 2. Hipoteza e dytë është se IMP do të ketë një efekt ambivalent mbi shpërndarjen gjeografike të IHD-ve në kuadër të KE-së, të KM-ve(firmat multinacionale) nga KE dhe KM-ve jasht-KE. Megjithatë, ndërsa literatura sugjeron se përgjigja lokale ndaj investitorëve të huaj do të ndryshojnë sipas vendit të origjinës nga kompanitë amë, nuk ka asnjë arsye të dukshme pse faktorët specifikë që ndikojnë në ndarjen e aktivitetit në mes të vendit të origjinës së një KM-je dhe shtetit të KE (ose, në rastin IHD e brenda-EC me një tjetër shtet te KE) do të jetë shumë e ndryshme nga ajo si në mes të dy firmave në pronësi veç e veç në të dy vendet. Në të njëjtën kohë, Markusen dhe Venables (1995) kanë treguar se, si kur vendet të bëhen të ngjashme në madhësi, faktorët veprues , dhe efikasiteti teknik, aktivitetet ndër-kufitare do të bëhet gjithnjë e më të dominuar nga KM-të, të cilat do zhvendosin tregtinë, me kusht që shpenzimet e transportit janë jo të parëndësishëm. Një konkluzion të kësaj hipoteze është se raporti IHD / tregtisë mes vendeve me të ardhura të larta dhe më të industrializuara të KE (ose ndërmjet tyre dhe investitorëve të pasur të jashtëm, p.sh. SHBA, Japonia dhe Zvicra) ka të ngjarë të jetë më i lartë sesa

110

që midis këtyre vendeve dhe atyre me të ardhura të mesme dhe / ose vende më pak të industrializuara (Markusen dhe Venables 1995).

Hipoteza 3. Hipoteza e tretë është se në vartësi të vendit dhe faktorëve specifike sektorial, IMP do të ketë një efekt ambivalent në pronësi të prodhimit në KE-së. Të dyja teoritë e tregtisë dhe e IHD-ve sugjerojnë se ndoshta komponenti më i rëndësishëm shpjegon praninë e IHD-ve në mes të dy vendeve dhe në mesin e vendeve të industrializuara është ballafaqim midis ekonomive shkallës në nivel të firmës shkallës dhe fushëveprimit, p.sh. të tilla si ato që lindin nga përhapja e aktiviteteve të ndryshme qendrore si edhe hulumtim dhe zhvillim; niveli i ekonomisë së shkallës; kostot e koordinimit të aktiviteteve ndërkufitare, dhe shpenzimet brenda-kombëtare të lidhura në hapësirë. Km-të ka të ngjarë të dominojnë ata sektorë ku përbërësit e parë dhe të fundit janë të rëndësishme, koordinimi I kostos brenda firmës (Markusen 1995; shpella 1996). Nëse kjo mund të tregohet se ata sektore që janë më të ndjeshëm ndaj efekteve të IMP ishin më IHD-intensive sesa sektorët jo të ndjeshëm, dhe se integrimi rrit avantazhet pronësisë së KM-ve të veçanta, atëherë ajo mund të supozohet në mënyrë të arsyeshme se IMP do të çojë në një rritje të pronësisë së huaj të aktiviteteve në KE në këta sektorë.

Hipoteza 4. Kjo hipotezë është vazhdim natyrshëm nga Hipoteza 3. Prej se Komisioni Evropian ka sugjeruar, që disa sektorë kanë gjasa për t'u prekur më shumë nga IMP se të tjerët, pasojat e tij për tregtinë dhe investimet e huaja direkte do të janë të paktën për disa shkallë sektorët specifik. Për më tepër, edhe literatura ekzistuese edhe të dhënat empirike mbi IHD në mënyrë të qartë tregojnë se KM-të priren të përqendrohen në sektorët që demonstrojnë një ose më shumë prej karakteristikaveve në vijim: një nivel të lartë të shitjeve relative në Kërkim dhe Zhvillm; furnizimi me produkte të ndërmjetme që janë ose teknikisht të avancuar dhe komplekse, ose ofrojnë mundësitë për ekonominë gjerë në prodhimin e tyre; furnizimi me produkte finaletë cilat janë shumë të diferencuara dhe të ardhurat-elastike në kërkesë; janë tregtar dhe / ose FDI-mbështetës të IHD-ve. Prandaj, është e arsyeshme që të supozohet se IHD-të në këta sektorë, ose në vendet në të cilat këta sektorë kanë tendencë të përqendrohen, do të janë më shumë të prekur nga KE 1992 se sa ata sektorë në të cilët IHD-të do janë më pakë të përqendruara.

3.2. Disa fakte te stilizuara

Para se të vazhdojmë për të analizuar provat për dhe kundër këtyre hipotezave, do të përshkruajmë sëpari tendencat kryesore të IHD-ve intra-KE dhe ekstra-KE nga viti 1985, dhe shpërndarja e saj ndërmjet shteteve anëtare. Përvoja e integrimit (përfundimi i tij e cila mori kohëmë të gjatë për të kryer sesa është menduar ) dhe njohurive tona mbi tendencat e IHD-ve .

Data për unifikimin e tregut (1 Janar 1993), "sugjeron se nga pesë deri tetë vjet e para pas fillimit të zbatimit të integrimit ekonomik do të janë (të paktën për shumicën e sektorëve) më kritike.

3.2.1. Gjeografia e IHD-ve

Details of the changing share of the EC as a host region to foreign direct investors betëeen 1980 and 1995. It shoës that in 1980, the stock of FDI directed to the EC18 ëas 36.7 per cent of that of all recipient economies, and 47.4 per cent of that of developed economies. Over the five years immediately prior to the announcement of the IMP, these shares declined to 29.4 and 40.0 per cent respectively. Hoëever, by

111

the end of five years after its announcement, the EC's shares had risen to 40.0 per cent of all economies and 49.8 per cent of all developed economies. Thereafter, the EC's share of FDI directed to all developed economies stabilized, and by 1996 it ëas 48.3 per cent (a slight decrease over 1993 of 51.3 per cent). At the same time, because of the increasing attractiveness of developing economies, and particularly China to foreign investors, the EC's share of the ëorldëide FDI stock in that year ëas even less than 1980, 33.5 per cent compared ëith 36.7 per cent (UNCTAD 1998).

Të dhënat për ndryshimin e pjesmarrjes së KE-së, si një rajon të presë për investitorët e huaj të drejtpërdrejtë në mes të 1980 dhe 1995. Kjo tregon që në 1980, stoku i IHD-ve drejtuar në KE ishte 36,7 për qind prej të gjitha ekonomive përfituese, dhe 47,4 për qind e ekonomive të zhvilluara. Gjatë pesë viteve menjëherë pas shpalljes së IMP, këto aksione nuk pranoi të 29,4 dhe 40,0 për qind. Megjithatë, deri në fund të pesë viteve pas shpalljes së tij, aksionet e KE-së ishte rritur në 40,0 për qind të të gjitha ekonomive dhe 49,8 për qind të të gjitha ekonomitë e zhvilluara. Pas kësaj, pjesa e IHD i KE-së i drejtuar në të gjitha ekonomitë e zhvilluara stabilizuar, dhe nga 1996 ishte 48,3 për qind (një rënie të lehtë gjatë 1993 prej 51,3 për qind). Në të njëjtën kohë, për shkak të rritjes së atraktivitetit të zhvillimit të ekonomive, dhe veçanërisht Kina për investitorët e huaj, pjesa e stokut të IHD-ve në mbarë botën në atë vit i KE-së ishte edhe më pak se 1980, 33,5 për qind në krahasim me 36,7 për qind (UNCTAD 1998).

Çfarëdo tjetër që këto të dhëna tregojnë, ato zbulojnë një rritje thelbësore në veprimtarinë e investitorëve të huaj në KE në gjysmën e dytë të viteve 1980. Normalizimi për dallimet në rritjen e GNP midis KE dhe pjesës tjetër të botës nuk do të ndikojë në këtë përfundim. Megjithatë, ajo që është me interes është që të paktën një pjesë e kësaj rritjeje përbrenda IHD mund të ketë qenë në kurriz të formimit të kapitalit të firmave vendase. Për shembull, derisa formimi bruto kapitalit fiks (GFCF) në KE përbënte rreth një të pestën e prodhimit të brendshëm bruto në mes të viteve 1981 dhe 1995, kontributi i IHD-ve në atë formimin e kapitalit u rrit nga 2,6 për qind në periudhën 1981-85 dhe deri 5,9 për qind në periudhën e viteve 1986-90. Ndërmjet viteve 1991 dhe 1993 ai shkonte prej 5,5 deri në 5,7 për qind, por nga 1995 ai ishte rritur në 7.2 për qind (UNCTAD 1998).

Sipas disa të dhënave mbi ndryshimet në shpërndarjen e stokut të IHD-ve në kuadër të KE-së në mes të 1980 dhe 1995, ne kemi ndarë vendet KE në dy grupe, në gjashtë vendet kryesore të KE, të cilat janë gjithashtu janë vendet me të ardhura larta, dhe vendet e tjera (jo-kryesore) ose vendet kryesisht me të ardhura të mesme-të ardhura . Aton a tregojnë se, në mes të viteve 1980 dhe 1985, vendet kryesore përbënin 78,4 për qind të rritjes në stokun e IHD-ve. Në pesë vitet e ardhshme (1986-1990), ky raport u rrit pak në 84,5 për qind; por në pesë vitet e ardhshme (1991-96), kryesisht për shkak të një rënie në vlerën e dollarit të stoqeve të IHD-ve përbrenda Mbretërisë së Bashkuar, ajo ra përsëri përsëri në 78,8 për qind. Edhe duke marrë parasyshë për dallimet specifike të një vendi në përpilimin e të dhënave, ato nuk tregojnë ndonjë rritje në përqendrim të përgjithshëm gjeografik të IHD-ve në KE.

Gjatë viteve 1980 dhe fillim të viteve 1990, një përqindje disi më e lartë e IHD brenda-KE është tërhequr tek vendet jo-kryesore, në krahasim me atë të IHD-ve japoneze dhe amerikane, ndërsa, gjatë periudhës si një e tërë, ka disa sugjerime të decentralizimit të IHD-ve brenda-KE, veçanërisht në Evropën Jugore. Megjithatë, në kuadër të vendeve kryesore, një ndryshim i dukshëm midis IHD-ve jashtë dhe brenda KE-së kishte një tërheqje të investimeve të IHD te Mbretërisë së Bashkuar. Lidhjet më të afërta gjuhësore,

112

kulturore, dhe institucionale në mes Britanisë së Madhe dhe SHBA, në krahasim me atë të vendeve të tjera kryesore të KE dhe SHBA, ka mund të ketë ndikuar këtë ndryshim të IHD-ve.

Deri në çfarë mase IHD-të priren të grumbullohen në rajone ose vende të veçanta, dhe sa kemi inkupabatore (clustering) të tilla, p.sh. për të përfituar nga ekonomitë agglomerative(ekonomite e jashtme të shkallës), në rritje në vitet e fundit. Kur krahasohen normat e intensitetit të IHD-ve të vendeve të KE-së në rajonet e përzgjedhura pritëse në fund të viteve 1980 apo fillim të viteve 1990 me raportet përkatëse në fillim të viteve 1980. Duke kërkuar, së pari, në intensitete të IHD-ve brenda-KE, shihet se në të gjitha vendet me përjashtim të Britanisë së Madhe, këto Intensitete ishin më të mëdha se 1,00 në periudhën e fundit, edhe pse, përsëri, pavarësisht nga Britania e Madhe, ato ishin edhe më të theksuar për vendet evropiane jashtë KE-së. Së dyti, në pesë vendet e KE për të cilat ne kemi të dhëna, raportet e intensitetit brenda-KE ishin rritur në vitet 1980. Së treti, raportet e intensitetit të IHD-ve të vendeve të KE-së në vendet jo-Europiane kanë qenë përgjithësisht më pak se 1,00 në 1990 (një përjashtim është raporti mbi mesataren UK / USA); dhe se, përveç në rastin e IHD-ve në Japoni, këto raporte përgjithësisht ra në dekadën e kaluar. Së katërti, raportet intensitetit të IHD-ve të SHBA dhe Japonisë në KE u rrit në vitet 1980, pavarësisht nga tërheqjet e pjesëve të tjera të botës (sidomos Azia Lindore) për investitorët amerikanë dhe SHBA-të për investitorët japonezë.

3.2.2. Shperndarja sektoriale e IHD-ve

Të dhënat për shpërndarjen në ndryshim sektoriale të IHD jashtë dhe brenda- KE janë në dispozicion vetëm për disa vende. Ndoshta statistikat më të mira janë ato të përpiluara nga ana e Departamentit amerikan të Tregtisë. Për fat të keq, këto të dhëna janë publikuar vetëm për disa vite të përzgjedhura. Sipas këtyre të dhënave pëër rritjet në shitjet e filialeve të SHBA në Europe midis viteve 1982 dhe 1989 Raporteve të intensitetit të IHD-ve të vendeve të përzgjedhura investuese të huaja nga rajonet pritëse, në fillim të viteve 1980-1992 dhe menjëherë pas shpalljes së IMP (internal Market Program), dhe në mes të 1989 dhe 1993, sektorët janë klasifikuar në tri grupe sipas ndjeshmërisë së tyre të mundshme (siç perceptohet nga Komisioni Evropian) në IMP.

Të dhëna të tjera të publikuara nga Eurostat (1994) demonstrojnë një përqendrim në rritje të IHD-ve nga të investitorët të KE-së dhe jasht-KE në sektorin terciar, dhe veçanërisht në financa, bankat dhe sigurimet, telekomunikacioni dhe shërbime të biznesit. Sa kjo është për shkak të IMP në vetvete, dhe sa të derregullimit dhe liberalizimin e tregjeve të shërbimeve të lidhura në përgjithësi, është e vështirë r të thuhet. Por, ajo që ndoshta, vlen të përmendet është se përbërja sektoriale e flukseve intra-EC të investimeve të huaja direkte, dhe atë të vendeve jo-KE në KE midis 1984 dhe 1992 është gjerësisht e ngjashme. Ky përfundim është mbështetur nga një studim nga Agarëal, Hiemenz, dhe Nunnenkamp (1995), e cila tregon se përbërja industrial e IHD-ve post-1985 frënge, gjermane, holandeze, dhe Mbretërisë së Bashkuar në KE ka qenë shumë e ngjashme me atë në vendet e tjera të industrializuara . Puna e tyre gjithashtu tregon se vetëm ndryshime shumë modeste kanë ndodhur në përbërjen sektoriale të IHD-vebrenda dhe në ekstra-të KE nga këto vende të njëjta në mes mes të viteve 1980 dhe në fillim të viteve 1990. Ndërsa nuk ka asnjë dëshmi reale se rritja e IHD-ve jashtë- KE në sektorët në të cilat tregtia brenda-EC është zgjeruar më shpejt ka qenë në kurriz të IHD-ve jasht- KE në vendet e tjera në zhvillim. Përjashtimi i vetëm mund të jetë në disa sektorë-sidomos shërbimit në sektorin e financave, të sigurimit, të telekomunikacionit, dhe shërbimet e të dhënave-përpunimit, ku përfitimet nga IMP kanë

113

qenë më të larta thjesht sepse barrierat më herëshme për tregtinë brenda-KE apo investimet ishin aq të larta.

3.2.3. Pjesëmarrja e IHD-ve në formimin e kapitalit

Ndërsa diskutimi jonë i mëparshëm ka qenë i shqetësuar lidhur me lokalizimin e konkurrencës në KE, dhe në vetë vendet anëtare të KE-së, është e mundur që një pjesë e ndonjë rritje në investimet e huaja direkte (ose shitjeve nga firmat e huaja) mund të përfaqësojë në një rritje të investimeve totale (ose shitjet) e të gjitha firmave të vendosura të KE-së. Një rritje e tillë në pronësinë e huaj të prodhimit mund të ndodhin qoftë si rezultat i përmirësimit të konkurrencës së filialeve të huaja të krijuara, ose përmes firmave të huaja të marrjes apo të bashkimt me firmat vendase në vendet individuale europiane. Megjithatë, ndërsa në disa raste vendi i kompanisë përfituese mund të jet i rëndësishëm, në disa të tjera ajo mund të mos ketë aspak rëndësi.

Table 6.7 reveals that the share of foreign direct infloës to GFCF in the ëorld economy increased in the second half of the 1980s, but that this increase ëas mainly confined to the EC and North America. By contrast, in the 1990s, the rise in the foreign share of GFCF ëas most marked in the case of developing economies and in other Ëestern Europe economies, and particularly so in the case of Sëeden, ëhich, in 1995, along ëith Finland and Austria, joined the EU. The increased participation of foreign-oëned firms in the EC (ëhich is confirmed by other data)37 is entirely consistent ëith our knoëledge about M&As. Both intra-EC and M&As (Mergers and acquisitions), and cross-border acquisitions of EC firms by non-EC corporations,38 and vice versa, increased more than tenfold betëeen 1985-86 and 1989-90, before dropping back in the early 1990s to nearer their 1986-7 levels, since ëhen they are increased again isolating the effects of the IMP (DeLong, Smith, and Ëalter 1996).

Pjesa e flukseve hyrëse të IHD ndaj GFCF në ekonominë botërore është rritur në gjysmën e dytë të viteve 1980, por se kjo rritje ishte e mbyllur kryesisht në KE dhe Amerikën e Veriut. Në të kundërtën, në vitet 1990, rritja në pjesën e jashtme të GFCF ishte më e theksuar në rastin e ekonomive në zhvillim dhe në ekonomitë e tjera të Evropës Perëndimore, dhe veçanërisht kështu si në rastin e Suedisë që në vitin 1995, së bashku me Finlandën dhe Austrinë aderuan në BE.

4. Izolimi I efekteve te programit te tregut te brendshem

Disa fakte të stilizuara rreth IHD-të kohëve të fundit në KE, të cilat të japin mbështetje për katër hipotezat e parashtruara më herët në këtë kapitull. Ne tani kthehemi për të shqyrtuar më shumë rigorozitet të dhënat empirike për këto hipoteza, dhe gjithashtu punën shumë dijetarëve të tjerë lidhur me efektin e IMP mbi IHD-të ekstra- dhe ndër-KE dhe tregtinë. Duke bërë kështu, ne jemi të ballafaquar me një të vështirë, në të vërtetë si për të izoluar efektin e veçantë të IMP nga variablat e tjera që mund të ndikojnë në nivelin dhe modelin e IHD-ve ekstra- dhe intra- KE. Por, edhe nëse të gjitha të dhënat të ishin në dispozicion (të cilat nuk janë), përgjigja do të ishte e kushtëzuar nga (a) lloji i IHD-ve duke u diskutuar, (b) faktorët e vendeve të veçantë - industria specifike, (c) se si një matës tefektit të IMP dhe (d) çfarë supozimi e bën atë që do të kishte ndodhur në mungesë të IMP, dmth.anti-monde ose pozicioni alternativ.

114

Në thelb, ka dy mënyra kryesore të procedimit. Njëra është për të ndërtuar një model në të cilin një variabël IMP është shtuar në përcaktuesit e zakonshme të IHD hypothesized nga pranuara IHD-ve, dhe / ose teoria e tregtisë; dhe pastaj të përpiqet për të vlerësuar rëndësinë e kësaj variable. Në parim, një ushtrim i tillë do të mund të kryhet për lloje të jashtë-dhe intra-EC të IHD-ve, dhe për të ndryshme të IHD-ve. Në praktikë, të dhënat mbi investimet e huaja direkte vetëm të na lejojë për të udhëtuar në këtë rrugë në një masë të kufizuar. Ne do të, megjithatë, të rishikojë hulumtimin e cila ka qenë kohët e fundit e kryer për këtë çështje.

Qasja e dytë është më deduktive dhe parashikuese, dhe kërkon për të provuar një numër të hipotezave specifike rreth efekteve të mundshme të integrimit ekonomik për investimet e huaja direkte. Hipotezat e veçanta ne do të kërkojnë për të provuar janë më të cilat janë të përcaktuara më herët në këtë kapitull.

Në praktikë, të dy qasjet janë mjaft të ngjashme, dhe përdorë procedurat pothuajse identike statistikore. Ato gjithashtu përballen me të njëjtat probleme të analitike dhe matjes. Të dyja, për shembull, duhet të ndërtojnë një proxy sasior për atë që është në thelb një fenomen jo i matshëm, dmth. Heqja e barrierave jo-tarifore të ndër-KE tregti. Të dyja, gjithashtu, në hartimin dhe specifikimin e modeleve të tyre të zgjedhur përballen me vështirësi ngase shumë nga variablat e tjerë supozuara për të ndikuar në investimet e huaja direkte janë, vetë dhe ka gjasa për t'u prekur nga IMP.Që nga viti, deri më tani, përpjekjet më të shpjegojë lëvizjet e fundit në investimet e huaja direkte në KE kanë ndjekur qasjen e parë, ne do të japim më të madhe të vëmendjes sonë për këto.

5. Përfshirja programit të tregut t ë brendshëm në modelet tradicionale të IHD-ve

Ne jemi të vetëdijshëm për vetëm dy përpjekjeve për të bërë këtë, dmth. Clegg (1995) Pain dhe Lansbury (1996), edhe pse modelet e tjera kanë identifikuar rëndësinë e variablave jo-IMP ndikojnë IHD në KE (apo Evropën perëndimore). Në raste të tilla, mund të argumentohet se vlera e mbetur (dmth pashpjegueshme) variabla mund të merret si një proxy për IMP ose, të paktën, një pasqyrim të rëndësisë së saj, pavarësisht nga efektet e saj në vlerën e variablave të tjera. Një metodë alternative do të ishte për të vlerësuar ndikimin e IMP në variablat jo-IMP, dhe pastaj për të kredituar IMP me atë ndikim në ndonjë shpjegim të IHD-ve. Kështu, për shembull, në qoftë se ajo do të mund të tregohet se, gjatë periudhës pesë-vjeçare 1987-1992, IMP kishte ngritur GNP nga 6 për qind (parashikimi më optimist e raportit Cecchini (CECCHINI et al.1988); pastaj, duke përdorur vlerësimet e Julius (1990) dhe UNCTAD (1993a), nga elasticiteti i IHD-ve në lidhje me ndryshimet në GNP-dmth. midis 3,5 dhe 4,5 për qind e një pastaj të mund të thotë se në mes të 21 dhe 27 për qind e ndonjë rritja e IHD mbi ato vite ishte për shkak të IMP-së.

Hulumtimet e botuara kohëve të fundit kanë vlerësuar përcaktuesit e IHD-ve në KE : UNCTAD (1993a), Buigues dhe JACQUEMIN (1994), Clegg (1995), dhe Pain dhe Lansbury (1996), Srinivasan dhe Mody (1998) janë të denjë për vëmendje të veçantë. Do të përmbledhim shkurtimisht rezultatet e punës së tyre në paragrafët e mëposhtëm.

5.1. UNCTAD (1993 «)

115

Studimi UNCTAD ka vlerësuar elasticitetin e përgjigjes së IHD-ve ndaj ndryshimeve në vlerën e variablave të pavarura. Ai gjeti se një rritje në të dy nivelin e GNP dhe raporti i investimeve të brendshme në GNP në KE në një vit përkoi me një rritje të fluksit të IHD-së 4 për qind në vitin e ardhshëm, ndërsa një ndryshim cent 1 për nëvarianca e kursit të këmbimit do të ketë një negative relativisht të vogël (por statistikisht të rëndësishëm) ndikim në flukset hyrëse të IHD-ve të $ 37.000.000.

Për fat të keq, të dhënat në studim UNCTAD nuk do të shkojnë deri përtej 1988; as autorët e ndarë analizat e tyre në një para-dhe pas hyrjes së IMPi. Por, disa vlerësime për periudhën 1989-1995, të bëra nga një shumëllojshmëri e burimeve, duke përfshirë FMN-në dhe Bankën Botërore-dhe që në mënyrë implicite të marrë parasysh IMP-parashikoi se norma vjetore e rritjes së IHD rrjedh në KE do të lë pas se e kombeve të tjera të zhvilluara, përveç Japan.42 Kryesisht, kjo ishte sepse rritja e parashikuar e GNP dhe raporti i investimeve vendase ndaj GNP ishte më e lartë në KE sesa në rajone të tjera të botës. Edhe pse studimi NCTAD nuk ka përfshirë në mënyrë specifike një variabël IMP në modelin e tyre, rezultatet sugjerojnë se qasja indirekte për vlerësimin e rëndësinë e saj, dmth. me efektin e saj mbi GNP, investimeve vendase dhe të kursit të këmbimit, mund të ofrojnë një linjë të premtues për hulumtime të mëtejshme.

5.2. Srinivasan dhe Mody (1998)

Ky studim është fokusuar në IHD-të e SHBA-ve dhe IHD-të japoneze për periudhën në mes të viteve 1977 deri 1992. Ajo ka përfshirë tridhjetë e pesë shtete, duke përfshirë dhjetë vendet e KE-së. Një nga qëllimet e tij kryesore ishte të vlerësojnë rëndësinë e katër grupeve të ndryshme të faktorëve që kanë të ndikojnë në IHD janë:

(a) faktorët klasikë- përfaqësohet nga madhësia e tregut pritës të vendit, si dhe shpenzimet e punës dhe kapitalit.

(b) faktorët e jashtëm (Agglomeration)-përfaqësohet nga niveli mëparshëm të IHD-ve dhe cilësinë e infrastrukturës mbështetëse për investimet e huaja direkte.

(c) faktorët kufizues të tregtisë-përfaqësohet (në të kundërt) nga shkalla e hapjes së ekonomisë;

(d) faktorët e rrezikut-përfaqësohet nga informatat e ofruara nga të dhënat e korporatave të ndryshme bankave për vlerësimin e rrezikut të vendit.

Autorët përpiluan një numër të ekuacioneve të multiregressionit, duke përdorur kryesisht vlerësimet lineare të funksionit të IHD-ve për të gjitha vendet e zhvilluara, dhe për KE veqanërishtë. Ata gjetën se, për secilin grup vendesh, se siakur madhësia e tregut dhe kostoja e punës ishin Variablat të sgnifikante shpjeguese por jo kostoja e kapitalit në rastin e KE-së. Faktorët e jashtëm, të matura në këtë rast në prodhimin e energjisë elektrike për kokë banori, si dhe numrin e linjave telefonike për kokë banori, ishin të lidhura në mënyrë të konsiderueshme me IHD-të në rastin e KE-së, por jo për vendet e zhvilluara si një tërësi. Eliminimi i rrezikut të vendit, këto tri grupe të faktorëve të shpjeguar rreth 70 për qind të variacionit në IHD -venë KE (dhe disi më pak në rastin e IHD-ve në të gjitha vendet e zhvilluara).

In some additional (unpublished) calculations undertaken by the authors, Srinivasan and Mody found that, ëhen they split their data into three time periods, viz. 1977-81, 1982-6, and 1987-92, there ëas no

116

evidence that the formation of the IM significantly improved the EC's share of either US or Japanese FDI. Indeed, the case of Japanese FDI, assuming East Asia to be the benchmark group of countries, the share of FDI directed to the EC fell in the period 1987-92.

5.3. Clegg (1995)

In a long-range longitudinal study, Clegg attempted to model the determinants of US FDI in the original six member countries of the EC betëeen 1951 (seven years before the European Common Market (ECM) came into effect) and 1990. The unique characteristics of his model ëere: first, an attempt to incorporate both real and financial variables into three multiple regression equations (one embracing the ëhole and one each for tëo subperiods, 1951-72 and 1973-90); and second, in the latter subperiod, the introduction of a dummy variable for the IMP.

Clegg found that of the ten or eleven explanatory variables included in his equations, market size (proxied by GNP or GDP deflated to constant prices), market groëth, a trade discrimination variable, the exchange rate (of the dollar against the six EC currencies), and relative interest rates ëere all significantly and correctly signed for one or other of the subperiods, and for the forty-year period as a ëhole. Hoëever, contrary to expectations, for the longer period, market size ëas shoën to be negatively associated ëith FDI—and significantly so—although, for the first tëo decades, the tëo variables ëere positively correlated. Clegg suggested the reasons for this ëas that, ëhereas in the 1950s and early 1960s, most US FDI ëas defensive and ëas directed to the larger local markets in Europe, in the later years, particularly after the UK joined the EC, it ëas more of an efficiency or strategic asset-seeking kind, and geared to exploiting the EC market as a ëhole.

Clegg's insertion of a dummy variable for the IMP (set to unity for the period 1987-90) gave inconclusive results. For the period 1951-90, the variable ëas positively but insignificantly associated ëith FDI; but for the subperiod 1973-90, it ëas negatively associated. Part of the reason for the apparent conflict in these findings may be that the significance of the other variables in the equation (e.g. market size) quite dramatically changed in the 1980s. At the same time, as Clegg himself recognized, the use of an aggregate dummy for the IMP inevitably fails to capture the industry-specific effects of the programme.

5.4. Buigues dhe JACQUEMIN (1994)

Një nga tiparet dalluese të këtij studimi ishte përpjekja e tij për të vlerësuar marrëdhëniet në mes të IHD-ve ekstra-KE në KE dhe eksporteve në KE, dhe për të vlerësuar rëndësinë e barrierave tregtare, si një përcaktues i IHD-ve. Duke marrë pjesën e IHD globale drejtuar për shtatë ose nëntë sektorët e

117

prodhimit në KE nga ana e SHBA dhe firmat japoneze si variablën e varur, autorët ngecur vlerën e saj kundër që të katër variablave të pavarur, dmth.pjesa e përgjithshëm të SHBA dhe eksporteve japoneze shpënë te KE, barrierat ndër-KE jo-tarifore, rritja sektoriale e kërkesës në KE ndarë nga rritja e kërkesës në SHBA dhe Japoni, dhe specializimin sektoriale të Komunitetit, që ata të përcaktuar si eksporte të KE-së për sektorë të veçantë si përqindje e eksporteve të përgjithshme të KE-së mallrave të prodhuara, pjesëtuar me të njëjtin indeks për të gjitha vendet e OECD.

The relevant linear regressions produced results ëhich ëere generally supportive of expectations. In particular, extra-EC FDI and trade ëere shoën seen to be significantly complementary to each other (see Hypothesis 1). Second, ëhile non-tariff barriers to trade ëere a significant determinant of Japanese FDI, they played only a minor role in influencing US FDI.49 For US sectoral demand groëth and EC sectoral specialization, the results ëere different for US and Japanese investors. In the Japanese case, both variables ëere shoën to have a significant positive association ëith FDI, ëhile, for the USA, only the sectoral specialization variables ëere significantly related. Although the authors did not include an agglomeration variable in their analysis, they found that both US and Japanese firms tended to strengthen their share of FDI and exports in those sectors in ëhich they already had a comparative advantage in 1980, ëhile they contracted their share of FDI and exports in the sectors in ëhich they had an initial comparative disadvantage.

Regresionet përkatëse lineare rezultatet e të cilavejanë përgjithësisht mbështetës i pritjeve. Në veçanti, ekstra-EC IHD-të dhe tregtisë ishin treguar të janë plotësues signifikant të njëra-tjetrës (shih Hipoteza 1). Së dyti, ndërsa barrierat jo-tarifore të tregtisë ishin një përcaktues i rëndësishëm IHD-vejaponeze, ato kanë luajtur vetëm një rol të vogël në ndikimin e IHD-ve të SHBA. Për SHBA rritja sektoriale e kërkesës dhe specializimit sektorial të KE-së,ishin të ndryshme për SHBA dhe investitorëve japonezë. Në rastin japoneze, të dy variablat janë treguar të ketë një shoqatë të konsiderueshme pozitive me IHD-ve, ndërsa, për SHBA, vetëm ndryshoret e sektoriale specializim ishin dukshëm të lidhura. Edhe pse autorët nuk përfshinte një variabël grumbullim në analizat e tyre, ata gjetën se të dyja firmat amerikane dhe japoneze qenë të prirur për të forcuar pjesën e tyre të IHD dhe eksporteve në ata sektorë në të cilat ata tashmë kishin një avantazh krahasues në 1980, ndërsa ata të kontraktuar pjesën e tyre të IHD-ve dhe eksporteve në sektorët në të cilat ata kishin një disavantazh fillestar krahasues.

Studimi I ekonomistëve Pain dhe Lansbury është unik në një tjetër drejtim, ngase ata shqyrtuan ndikimin e IMP në IHD-të e jashtëm dhe brenda-EC të dy prej vendeve kryesore të KE-së,Britanisë së Madhe dhe Germanisë. Duke vepruar kështu, ata kanë marrë teorinë e IHD për të provuar tre hipoteza:

1. IHD intra-KE e firmave nga Britania e Madhe dhe e Gjermania është rritur më shpejt sesa ajo që do të ishte bërë në mungesë të IMP(Internal Market Program).

2. Intra-KE e firmavenga Britania e Madhe dhe Gjermania është rritur ose më shpejt se sa ajo jashtë KE ose në shpenzime të investimeve të tilla.

3. IMP ka pasur një efekt më të theksuar në rritjen e IHD-ve të firmave nga Britania e Madhe dhe firmave gjermane në sektorët e tregtisë më pak intensive, sidomos shërbimeve financiare, pasi që, në të kaluarën, barrierat jo-tarifore janë të kufizuara në IHD dhe tregtinë në këta sektorë relative me atë në sektorët e tregtisë më intensive.

118

Për shkak të dallimeve në strukturën industriale e vendeve të veçanta të KE-së, ndikimi i IMP nëinvestimet e IHD-ve intra-EC në Mbretërinë e Bashkuar dhe Gjermaninë ka gjasa të jetë specific të paktën në një farë mase. Kështu, sipas Pain dhe Lansbury, përfituesit primar të IMP-së, për aq sa ajo ka prekur IHD e jashtme gjermane, ka qenë në Britani të Madhe, në të cilën është vlerësuar se aksione gjermane në 1992 ishin $ 4300000000, ose një e treta më e lartë se ajo mund të ketë qenë. Fitues të tjerë duket të jenë Italia, Holanda dhe Portugalia, por Franca dhe Belgjika janë treguar të dyja të kenë humbur investimin gjerman si rezultat i IMP-së, kryesisht, për shkak të madhësisë së kimikateve gjermane dhe shpërndarjes së investimeve atje. Në përgjithësi, studimi ofron pak mbështetje për propozimin se IMP ka çuar në një përqendrim më të theksuar të aktivitetit ekonomik brenda KE-së.

6. Formulimi i Hipotezave specifike mbi efiqencen e Programit të Tregut të brendshëm

Në shqyrtimin e një përzgjedhjeje të studimeve që msë shumti kanë kërkuar për të shtuar një dimension IMP-së në shpjegimin e ekstra- ose intra-IHD-ve në KE, apo që të ndihmojë të hedhë dritë mbi atë dimension nëse ndikimi i saj në variabla të tjera shpjeguese mund të vlerësohet. Paragrafët e mëposhtëm kthehen të marrin në konsideratë në mënyrë më specifike hipotezat e parashtruara më herët në këtë kapitull, dhe për të shqyrtuar për herë të parë se sa larg studimet deri tani përshkruan për ndriqimin e dimensioneve të IMP-së, dhe së dyti për të paraqitur disa përfundime të reja të autorit.

Hipoteza 1. Derisa studimi Barrell dhe Pain tregoi se IHD-të Japoneze në KE ishin në mënyrë të konsiderueshme dhe pozitivisht të lidhur me barrierat jo-tarifore, studimet Buigues dhe JACQUEMIN dhe Clegg , mbështetën propozimin që IMP po sjell në një rritje të IHD-ve ekstra-KE, si SHBA dhe Japonia të kërkojë të jetë i 'të brendshëm' në një treg favorizon prodhimin e firmave të vendosura në atë treg. Në të njëjtën kohë, hulumtimi nga Agarëal, Hiemenz, dhe Nunnenkamp (1995) dhe Pain dhe Lansbury (1996) do të dukej për të hedhur poshtë hipotezën se IHD-të intra-EC do të bjerë si rezultat integrimin më të thellë ekonomik. Në marrëdhënien midis IHD dhe tregtisë, hulumtimi Buigues dhe JACQUEMIN ka konfirmuar se SHBA dhe eksportet japoneze të KE ishin të ngjarë të jenë plotësuese, në vend se zëvendësim për IHD-të e SHBA dhe IHD-të Japoneze në KE.

Detaje mbi marrëdhëniet në mes të shpërndarjes sektoriale të IHD-ve ndër-KE dhe tregtisë janë të janë të pakëta (vështië për tu fituar) ! Ne jemi tërhequr prej dy burimeve të informacionit. E para është që përmbahet në një studim nga Davies dhe Lionit (1996), i cili ka shqyrtuar ndryshimet në raportet e depërtimit të IHD-ve intra- dhe ekstra-EC dhe aksionet e eksportev të gjermane, frënge, dhe industritë spanjolle, midis viteve 1987 dhe 1992. Autorët treguan se atje kishte pak marrëdhënie sistematike ndërmjet nivelit të pronësisë së huaj, ose ndryshimet në atë pronësisë, si dhe nivelin dhe ndryshim në tregti n intra-KE apo ekstra- KE. Ndërsa, për shembull, tregtia dhe investimet e huaja direkte u shfaqën paralele të ngushtë më njëri-tjetrin në kompjuterë, kjo nuk ishte aq në sektorët më tradicionalë të hapësirës ajrore, derisa në sektorët spanjolle të telekomunikacionit dhe sektorëve gjermane të elektrikësdhe të makinerive, një rënie në pronësi të huaj u shoqërua me një rritje në rëndësinë e dy flukseve të tregtisë intra-KE dhe tregtisë ekstra-KE.

Hipoteza 2. Ne përcaktuam disa nga ndryshimet në shpërndarjen gjeografike të IHD-ve ekstra-KE dhe intra-KE gjatë dekadës së kaluar apo më shumë. Në përgjithësi, pjesa e të gjitha investimeve të huaja

119

direkte nga vendet e mëdha të KE drejtuara në KE rritet në pothuajse të gjitha sektorët e prodhimit dhe të shërbimit në mes mes të viteve 1980 dhe 1990. Megjithatë, nuk duket pak për të sugjeruar se ka pasur ndonjë rritje të përgjithshme në përqëndrimin gjeografik ose grumbullim të IHD-ve në kuadër të KE-së, me përjashtim të një teknologji pak hapa larg sektorë të informacionit intensive menduar të ngjarë të jenë më të përgjegjshëm ndaj programit IMP. Për shembull, në Mbretërinë e Bashkuar, e cila tashmë kishte një avantazh të shpallur IHD krahasuese në shërbimet financiare ka vazhduar të ruajë atë avantazh. Në sektorin farmaceutik, ka pasur përqendrim më tej të dyja brenda dhe në ekstra-të KE IHD-ve në Britani të Madhe dhe Francë. Gjashtë vendet kryesore llogariten për më shumë se katër të pestat e M & A transaksioneve të KE lidhur-ndërkufitar midis 1989 dhe 1994 (UNCTAD 1998). Megjithatë, në qoftë se çdo gjë, të dhënave-fragmentare si ata janë-sugjerojnë se ka pasur një rënie modeste në përqendrimin e IHD në këto komponente elektronike, zyra dhe informatikë makinerive, instrumenteve industriale, dhe shërbimet e biznesit në katër vendet më të populluara të KE.

Jashtë sektorëve të njohurive intensive, vihet re se, ndërsa vendet e kryesore e KE kanë vazhduar për të tërhequr pjesën më të madhe të IHD-ve të reja dhe ndërkufitar M & A aktivitetit, në komponentëve të automobilave dhe në montimin e automobilave, Spanja është bërë një prizë të madhe të prodhimit të re dhe ka tërhequr të dy kompanitë japoneze e makinave dhe sipërmarrjeve të përbashkëta të KE dhe SHBA MNEs. Në kimikate, gjithashtu, ka pasur disa ristrukturime gjeografike të IHD-ve, veçanërisht nga Gjermania dhe Britania e Madhe drejt Holandës dhe Spanjës. Në të njëjtën kohë, të gjitha MNEs kimike të mëdha KE kanë rritur pjesën e tyre të prodhimit në vende të tjera në KE (dhe, jashtë KE-së, në SHBA) që nga program PUN u njoftua për herë të parë. Ky model i lokalizimit dhe globalizimit do dorës dhe dora është përsëritur edhe në industrinë tekstile dhe e veshjeve; por, me gjithë rritjen e evropianizimit të këtij sektori, importet nga jashtë KE ka vazhduar të rritet në kurriz të prodhimit të firmave vendase (Agarëal, Hiemenz, dhe unnenkamp 1995).

Hipoteza 3. Më herët në këtë kapitull është treguar se pjesa e fluksit të IHD në GFCF të gjitha vendet e KE, me përjashtim të Irlandës, janë rritur dukshëm në pesë vitet e menjëherë pas shpalljes së IMP, që prej kur ajo është luhatur në mes të 5,3 dhe 7.2 për cent. Ajo mund të jetë më tej vuri në dukje se, edhe pse pjesa e IHD-ve përbrenda rrjedhave të GFCF varion midis shteteve anëtare (në 1995 ajo varionte nga 2,6 për qind në Gjermani dhe Itali për 20,4 për qind në Belgjikë), i njëjtë ose i ngjashëm norma e rritjes në mes gjysma e parë dhe e dytë e viteve 1980 u përjetuar nga shumica e vendeve.

Kur raporti pjesëmarrja e huaj i KE është krahasuar me atë të vendeve të tjera të zhvilluara, duke përfshirë pjesën tjetër të Evropës, mund të shihet se, në fillim të viteve 1990, ka pasur disa shkurtim i afërm i IHD-ve në Amerikën e Veriut, edhe pse, në 1994, raportet për dy Kanada dhe SHBA ishin më afër nivelit të tyre të fundit të viteve 1980.

Edhe pse ne vetëm kemi dëshmi graduale për ndryshimin e pjesës së pronësisë së huaj të sektorëve të veçantë në vendet e KE, ne e dimë se, gjatë viteve 1980, pjesa e ndërmarrjeve të huaja në prodhimin e prodhimit të pesë vendet e KE-së, dmth. Franca, Gjermania, Irlanda, Italia, dhe Mbretëria e Bashkuar, janë rritur në të gjitha rastet me përjashtim të Gjermanisë, ku ai mbeti i njëjtë. Ne gjithashtu e dijmë sektorët në të cilat MNEs apo filialet e tyre kanë tendencë të përqendrohen, dmth. Kompjuterat, automjetet, farmaceutike, pajisje elektronike, dhe instrumenteve industriale (OECD 1993; Dunning 1993a). Nëse ka ndonjë , shqyrtim në përbërjen industriale në shitjet e filialeve amerikane në prodhim

120

KE-së në 1993, shihet se në mes 70 dhe 75 për qind ishin një apo sektorët e tjera të ndjeshme të identifikuara nga Komisioni Europian; dhe se kjo përqindje vështirë ka ndryshuar që prej 1982. Kjo përqindje e krahason me një shifër mes 50 dhe 55 për qind të vlerës së shtuar në të gjithë prodhimin nga të dy firmat vendase dhe të huaja në Komunitet (Buigues, Ilzkovitz, dhe Lebrun 1990). Që nga modeli i investimeve të huaja direkte nga vendet e tjera të mëdha evropiane në KE është gjerësisht i ngjashëm me atë të SHBA, mund të konkludohet në mënyrë të arsyeshme se, në krahasim me firmat me pronësi në nivel lokal, bashkëpunëtorët e fimrave multinacionale të huaja janë më të përqendruara në sektorë të FMN-ndjeshme; dhe, me përjashtim për instrumente mjekësore, se pjesa e tyre e prodhimit të sektorëve më të ndjeshme është rritur-të paktën pak-që nga herët ose mesi i viteve 1980.

Në një farë mase, pastaj, këto të dhëna janë pohim më tej se, që nga mesi i viteve 1980, një pjesë mjaft e konsiderueshme e IHD-ve në të dy Amerikën e Veriut dhe Evropë është ndërmarrë si pjesë e një strategjie të qëllimshme të MNEs për të ruajtur ose avancuar pozicionet globale tyre konkurruese . Përderisa, gjithashtu, si integrimi ekonomik rrit midis firmave rivalitetin, dhe redukton kostot e transaksionit të angazhohen në ndërkufitare M & As, ajo mund të çojë në një ndryshim në pronësi të firmave, pa pasur ndonjë ndryshim në vendndodhjen e prodhimit ose të tregtimit modelet.

7. Konkluzionet

The preparation of this chapter has been similar to doing a difficult jigsaë puzzle ëith many pieces missing! Only very faintly and imperfectly is one able to see the full picture. Ëe have used most of the statistical evidence at our disposal to examine changes in the extent and pattern of extra- and intra-FDI in the EC (or Ëestern Europe) since the early 1980s. That part of the jigsaë is reasonably clear. FDI in the EC has risen faster than in most other parts of the ëorld (save for Japanese FDI in parts of East Asia); but there is little reason to suppose that this has been at the expense of non-EC FDI.

Ëithin the EC, there have been some discernible changes, both in the industrial structure and in the geography of economic activity. Of the former, the relative groëth of FDI in knoëledge-intensive activities is, perhaps, the most significant trend—although this is by no means confined to Europe. Of

the latter, the access of Greece, Portugal, and Spain—and particularly Spain—has led to a modest decentralization of other than the most technology- and information-intensive activities from the six core EC countries.

Përgatitja e këtij kapitulli ka qenë e ngjashme me duke bërë një mister të vështirë bashkim pjesësh figurës me shumë copa të humbura! Vetëm shumë e dobët dhe joperfekte është një gjendje për të parë tablo të plotë. Ne kemi përdorur shumicën e dëshmive statistikore në dispozicion për të shqyrtuar ndryshimet në atë masë dhe model të IHD-ve ekstra-KE dhe intra- KE (apo Evropën Perëndimore) që nga fillimi i viteve 1980. Kjo pjesë e bashkimit të pjeëve të figurës ka një arsyeshmëri të qartë. IHd-të në KE janë rritur më shpejt se sa në pjesët e tjera të botës (të ruajtur për IHD-të japoneze në pjesë të Azisë Lindore); por ka pak arsye për të supozuar se ky ka qenë në kurriz të IHD-ve jasht-KE..

Në kuadër të KE-së, ka pasur disa ndryshime të dukshme, si në strukturën industriale dhe në gjeografinë e aktivitetit ekonomik. Nga njohuritë paraprake rritja relative e IHD-ve në aktivitetet e njohurive intensive është, ndoshta trend - ndonëse më e rëndësishme jo në asnjë mënyrë të izoluar në Evropë.

121

Aderimet e Greqisë, Portugalisëdhe Spanjsë, dhe veçanërisht Spanjë ka çuar në një decentralizim modest sidomos në aktivitetet më në teknologji dhe informatikë intensive nga 6 vendet kryesore të KE-së.

Analiza jonë gjithashtu konfirmon se rritja eIHD-ve Japoneze intra-KE ka tejkaluar ato të SHBA gjatë dekadës së fundit apo më shumë. Megjithatë, ndërsa përqindja e mallrave të eksportuara nga filialet amerikane në KE ka mbetur pothuajse i njëjtë që nga 1982, forma të tjera të tregtisë intra-KE, duke përfshirë edhe atë të firmave multinacionale evropiane, janë rritur me shumë shpejtësi. Duke u përpjekur për të izoluar rëndësinë e shpjegimit të mundshëm për këto ngjarje, jemi përballur me problemet më sfiduese konceptuale dhe të dhënave; dhe konkluzionet tona duhet të jetë jashtëzakonisht tentativë. Megjithatë, do të bëhen pesë analiza:

1. Derisa rajonalizimi dhe globalizimi janë koncepte të dallueshme hapësinore, është e vështirë për të kuptuar se si globalizimi mund të ketë pasur pasojat që ka në Evropë nëse programi IMP (apo diçka ngjashëm) nuk kishte ardhur ndodhur. Kjo është veçanërisht rasti në sektorë të cilat janë më të ndërkombëtarizuar, edhe pse, ajo është me vlerë duke kujtuar se edhe më të orientuar globalisht KM (ndermarrje multinacionale) të priren për të praktikuar në rajone, në vend se në globale të R & D (hulumtim dhe zhvillim) dhe strategjitë e prodhimit (UNCTAD 19.936; Rugman 2000).

2. Pothuajse të gjitha studimet e shqyrtuara në këtë kapitull tregojnëse ndikimi kryesor dinamik i IMP mbi flukset e IHD-ve ka qenë përmes efekteve të saj mbi variablat e tjerë që ndikojnë në IHD-dhe dukshëm të madhësisë së tregut, nivelet e të ardhurave, strukturën e aktivitetit ekonomik , dhe ekonomite aglomerate.

Ndër të tjera, kjo e bën shumë të vështirë-dhe, në të vërtetë, për të konsideruar IMP (ose një pro për të mgjashme) si një variabël-me përjashtim të pavarur, ndoshta, në vitet menjëherë pas 1985, kur IHD u ndikua më shumë nga pritjet e rezultateve të programit. Por, madje e konsideruar IMP si një variabël e pavarur, pak studime-duke përfshirë edhe disa të reja të paraqitura në këtë kapitull, të gjithë përgjithësisht pajtohen se ajo ka nxitur IHD-të extra-KE ose intra-KE.

3. Duket qartë se efektet e IMP janë specifike për sektorin, dhe ka disa prova që, siç supozohej nga tregtia dhe teoria e IHD-ve ekstra-KE është rritur shumë më ndjeshëm në të sesa në sektorët jo-sensitive që nga fillim 198-ta dhe po aq e rëndësishme, më shumë në këto sektorë sesa diku tjetër në botën e zhvilluar. Studimi Pain dhe Lansbury gjithashtu tregon se brenda IMP, IHD-të në Mbretërinë e Bashkuar dhe Gjermani në të dyja vendet e KE do të kishin qenë më pak-dhe veçanërisht kështu në disa prej sektorëve më të ndjeshëm, p.sh. financat dhe sigurimet.

4. Janë shqyrtuar vlefshmëritë e disa propozimeve që dalin nga tregtia dhe teoria e IHD-ve. Së pari, ajo ka treguar se ka vetëm dëshmi të kufizuara që përqendrimi gjeografik i aktivitetit ekonomik është rritur, madje edhe në sektorët që përfitojnë në masë të konsiderueshme nga ekonima e shkallës. Në të njëjtën kohë, aktivtietet mevlerë më të lartë, p.sh. aktivtetet në Novacione, kanë mbetur aq shumë të ngulitur në vendet kryesore, ndërkohë që tregjet për produktet janë rritur ndjeshëm, është dëshmi e tërhequr fuqinë e vazhdueshme të ekonomive të grumbullimit në këto sektorë. Në përputhje me parashikimet e teorisë neoklasike të tregtisë, IMP mund të ketë ndihmuar burimeve me bazë dhe / ose aktivitete me

122

vlerë të ulët, dhe, pjesërisht, kjo është e dokumentuar nga struktura ndryshimin e IHD-ve intra-KE dhe tregtisë.

5. Një pjesë e konsiderueshme e IHD-ve ekstra-KE dhe intra-KE në KE që nga mesi i viteve 1980 e ka marrë formën e M & As ; dhe pjesë e arsyes për këtë ka qenë për të marrë asetet strategjike për të çuar përpara knkurrencëns rajonale dhe / ose globale të firmës blerëse. Edhe pse M&As të tilla dhe sa janë në thelb një fenomen global (Ëalter 1993), ato që përfshijnë firmat e KE-së si shitësit janë pa dyshim lehtësuar nga IMP. Efekti i këtyre M & As në intra-KE lokacioni (krahasuar me pronësinë) e aktivitetit ekonomik është i paqartë; por, në shumicën e rasteve, ka pasur disa ristrukturime të aktivitetit të firmës së përfituese; dhe kjo, si dhe ndihmuese dalluese dhe eksport politikat e firmave të marrjes mund të ndikojë të dyja IHD-të si tregtia e IHD-ve intra-KE dhe ekstra-KE.

Vëzhgimi ynë përfundimtar është se, ndërsa për disa sektorë dhe për disa investitorëve të huaj, efektet dinamike të programit IMP tashmë janë materalizuar kryesisht, për të tjerët-dhe veçanërisht për sektorët e shërbimit dhe për investitorët japonezë (dhe ndoshta disa evropianë) këto pasoja duhet ende të përpunohen. Është për të shpresuar se vitet e ardhshme do të na ndihmojë të përshtaten disa pjesë të rinj në bashkim pjesësh figure portretizuar efektet e IMP, edhe pse këto do të bëhet gjithnjë e më vështirë për të izoluar nga pasojat e integrimit monetar evropian dhe në thellimin e integrimit të Evropës.

Tema 7

Integrimi Regjional:NAFTA dhe Ristrukturimi i Industrisë në Amerikën

VerioreLorraine Eden and Antoine Monteils

1. Parathënie

Ndërmarrjet Shumëkombëshe (NSHK) janë agjentë të ndryshimit në ekonominë globale: ato janë burimi më i madh i krijimit, transferimit dhe shpërndarjes së teknologjisë; me aktivitetet e tyre lidhin vendet së bashku në aspektin e prodhimit, tregtisë, dhe flukset e investimeve; dhe ato dominojnë shumicën e industrive në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar. Gjatë njëzet viteve të fundit shumëkombëshet kanë ndryshuar strategjitë e tyre për investime dhe prodhim, duke u zhvendosur nga strategjitë vetjake të

123

thjeshta (ku firma mëmë ka shpërndarë degë të veta, të projektuara për të shërbyer tregjeve lokale) në strategjitë e thjeshta e integrimit (duke zhvendosur fazat e punës intensive të prodhimit për vendet në zhvillim, p.sh. nën kontraktimi, duke përdorur zonat eksport-përpunim). Kohët e fundit, këto ndërmarrje kanë filluar të zhvillojnë strategji komplekse apo të thella integruese (racionalizimin e prodhimit mbi baza rajonale ose botërore, duke i integruar NSHK nëpër vende, duke rritur besimin në pasuritë e krijuara të tilla si cilësi e fuqisë punëtore dhe risive organizative) (UNCTC 1993).

Një faktor i rëndësishëm shkakor në zhvillimin e strategjive komplekse të integrimit ka qenë integrimi rajonal. Kur dy ose më shumë shtete kanë vendosur të krijojnë një zonë të tregtisë së lirë (ZTL), duke bërë eliminimin e barrierave tregtare në tregtinë brenda ZTL, ndryshimet në rregullat e politikës afektojnë zgjedhjen e NSHK-ve për vendndodhjen e fabrikës. Për shembull, në qoftë se barrierat tarifore kishin siguruar mbrojtje të hershme, tarifa e hedhur për investimet e huaja direkte (IHD) në mënyrë për të hyrë në një treg lokal, heqja e barrierave do të mund të çojë në mbylljen e fabrikave ose gjetje të zgjidhjeve më racionale. Duke pasur parasysh llojin e integrimit rajonal (cilat nga barrierat janë eliminuar dhe sa shpejt, shkalla e harmonizimit), ceteris paribus, ne argumentojmë se efektet e lokacionit do të ndryshojnë në varësi të motiveve që qëndrojnë pas vendimit për lokacionin e vendosjes së fabrikës (aktivitet për vlerën e shtuar) dhe natyra e firmës (i brendshëm, i huaj, vendas).

Dunning (1993), ka theksuar se ka katër motivet kryesore për të investuar në vendet e huaja: kërkimi i tregut, kërkimi i burimeve, kërkimi i efikasitetit, dhe kërkimi strategjik i IHD për pasuri. Duke u bazuar në listën Dunning për motivet e IHD, ne zhvillojmë një mikro qasje të vendosjes së fabrikës që fokusohet në aktivitetin e vlerës së shtuar që një fabrikë e huaj pritet të kryejë brenda grupit NSHK.

Duke përdorur analizën e vlerës-zinxhir, ne shqyrtojmë lidhjet mes motivimit të përgjithshëm të firmës për ngritjen e një fabrike brenda një ZTL, aktiviteti për shtimin e vlerës që duhet të kryhet nga fabrika, dhe vendimi për vendin e zgjedhur për fabrikën. Ne gjithashtu argumentojnë se pozita e firmës përball ZTL është kritike për të parashikuar zgjedhjen saj të vendndodhjes pasi të futet në ZTL. Nëse firma tashmë ka investime në vendet e tjera partnere të ZTL, reagimet e saj kanë shumë të ngjarë të jenë mjaft të ndryshme nga ato të një firme pa lidhje tregtare apo investimeve ndërrajonale. Mvarësisht nga lloji i firmës (i brendshëm, i jashtëm, të brendshëm) do të jetë e rëndësishme për të parashikuar përgjigjet e firmës kundrejt integrimit rajonal. Pjesa e parë e kapitullit zhvillon një kuadër teorik që ndërlidh motivin për vendndodhjen e fabrikës dhe karakteristikat e firmës ndaj strategjive të NSHK për vendndodhjen e fabrikës në një zonë të tregtisë së lirë.

Si një shembull i ndikimit të formimit të ZTL në vendosjen e fabrikave, ne shqyrtojmë integrimin rajonal në Amerikën e Veriut, ku marrëveshja e vitit 1989 mes Kanadasë dhe SHBA - Marrëveshja e Tregtisë së Lirë (CUSFTA) dhe në vitin 1994 Marrëveshja për Tregti të Lirë e Amerikës Veriore (NAFTA), kanë ulur barrierat për tregti dhe investime, duke e bërë të mundur dhe të nevojshme për firmat që të përshtaten me ndryshimet në politikat qeveritare. Procesi i integrimit rajonal në Amerikën e Veriut paraqet liberalizimin e tregtisë ndërrajonale jo vetëm në mallra, por edhe në shërbimet e biznesit dhe investimeve (Rugman dhe Gestrin 1993a, 1993ft; Globerman dhe Ëalker 1993; Hufbauer dhe Schott 1993; Eden 1994a; Lipsey, Schëanen, dhe Ëonnacott 1994). Përderisa këto barriera bien, NSHK-të kanë filluar të integrojnë vendimet e tyre të prodhimit ndërkombëtar në nivel rajonal. Strategji të tilla

124

integrimi të thellë janë më të dukshme në industritë e automobilave dhe ato të konsumit elektronik, por janë në depërtim e sipër edhe në industritë e tjera.

Ne do shqyrtojmë ndikimet e integrimit rajonal mbi strategjitë e firmave për vendosje pas vitit 1989 në Amerikën e Veriut duke përdorur tre grupe të ndryshme të të dhënave. Së pari, të dhënat nga Raporti Botëror i Investimeve (UNCTAD 1998) tregon ndryshimet në stoqet e Amerikës së Veriut nga IHD të brendshme dhe të jashtme gjatë periudhës 1985-1997. Së dyti, të dhënat e aksioneve të dyanshme të IHD nga OECD (1997) tregojnë një pamje ndërrajonale dhe jashtë rajonit të Amerikës së Veriut në vitet 1989 dhe 1994. Së treti, duke përdorur SHBA të dhënat e IHD të mbrendshme për periudhën 1989-1994, ne mund të krahasojmë modelet e investimeve të firmave të brendshme (Kanada dhe Meksikë) me ato të firmave të jashtme (të gjithë të tjerët) në katër dimensione: kohën e IHD-ve, mënyrën e hyrjes, vendndodhjen e shtetit, dhe përzgjedhjen e industrisë. Që kur NAFTA hyri në fuqi më 1 janar 1994 të dhënat tona duhet parë si refleksion i Marrëveshjes për Tregti të Lirë mes Kanadasë dhe SHBA. Megjithatë, mund të shohim disa modele interesante në përgjigjet ndaj integrimit rajonal që sugjerojnë procesi i integrimit rajonal në Amerikën e Veriut është duke ndikuar në mënyrë të konsiderueshme vendimet për vendndosjen e fabrikave.

Kapitull është i organizuar si në vijim. Së pari, ne zhvillojmë një kornizë teorike për të parashikuar përgjigjet e vendndodhjes së NSHK-ve në një ZTL, në kuptimin e motivit për lokacionin e fabrikës dhe karakteristikave të firmave. Ne do aplikojnë modelin në rastin e Amerikës së Veriut për tregti të lirë. Në fund, ne do të japim disa prova mbi vendimet e vendndodhjes së NSHK-ve në Amerikën e Veriut përgjatë periudhës 1985-1997, duke shikuar modelet e IHD-ve brenda NAFTA-së dhe IHD të mbrendshme në SHBA, për të nxjerrë disa përfundime në lidhje me ndikimin e integrimit rajonal në vendndodhjen e firmave modele.

2. Strategjitë e vendosjes së një fabrike në një Zonë të Tregtisë së Lirë

Sipas Dunning (1993), ka katër lloje kryesore të investimeve të huaja direkte: të kërkuarit e tregut, të kërkuarit e burimeve të reja, kërkimin e rritjes së efikasitetit, dhe IHD që kërkojnë asete strategjike. Në këtë seksion, ne zgjerohemi në shpjegimin e Dunning për IHD duke zhvilluar një mikro qasje për vendimin e lokacionit të fabrikave në një zonë të tregtisë së lirë (ZTL). Ne argumentojnë se vendimi për lokacion varet nga: (i) veprimtaria për shtimin e vlerës që një fabrikë e huaj pritet të kryej brenda grupit NSHK, dhe (ii) pozita e firmës para futjes së ZTL. Kur këto janë vendosur në kontekstin e avantazheve të vendndodhjes së vendeve anëtare të ZTL, së bashku me formularin e veçantë të zonës së tregtisë së lirë, ne mund të supozojmë se si firmat do të marrin vendimet e tyre të vendndodhjes në përgjigje të integrimit rajonal. Ne konceptojmë procesin si një prej goditjeve dhe përgjigjeve: futja në një zonë të tregtisë së lirë është një shok politik (p.sh. eliminimi i barrierave tarifore dhe jo-tarifore), për të cilat

125

firmat janë adaptuar përmes një procesi afatshkurtër dhe afatgjatë. Ndryshimet në strategjitë e vendndodhjes janë një formë e reagimit ndaj shokut të integrimit rajonal.

Figura 7.1 paraqet modelin tonë të vendimmarrjes për lokacion të fabrikës në një zonë të tregtisë së lirë. Formimi i një ZTL është një shok politik me të cilën bizneset duhet përshtatur. Madhësia e shokut varet nga lloji (thellësia, gjerësia, shpejtësinë e fazës së reformës) të ZTL, të lidhjeve ekzistuese tregtare dhe investuese mes vendeve anëtare dhe jo-anëtare, dhe avantazhet e MTL të vendit dhe rajonit specifik. Duke pasur parasysh shokun nga ZTL, se si firmat përgjigjen varet nga (i) motivimi themelor të firmës për të investuar në rajon, (ii) aktiviteti aktual për vlerën e shtuar duke konsideruar vendndodhjen ose zhvendosjen brenda rajonit, dhe (iii) llojin e firmës që bën marrjen e vendimit për lokacionin. Çdo firmë, bazuar në perceptimin e saj të shokut nga politikat dhe qëllimeve të veta, zinxhirin e vlerës, dhe karakteristikat, duhet të vendos se ku fabrikat e saj janë më efikase dhe efektive të vendosura në kuadër të ZTL të re.

Vendimi vend nuk është vetëm 'Cili aktivitet që shton vlerë në cilin vend?', por gjithashtu përfshin marrjen e vendimeve mbi atë se nëse aktivitetet që shtojnë vlerë duhet të centralizohen apo shpërndahen nëpër rajon, dhe nëse disa aktivitete duhet të grupohen me firma të tjera (dhe nëse po, ku). Pasi që vendimi i vendndodhjes për në ZTL pritet të ndryshojnë me kalimin e kohës (p.sh. Dispozitat e ZTL janë të ndarë në faza, investimet e sektorit specifik dhe pasuritë fikse janë të kufizuara në afat të shkurtër), analiza jonë duhet të përfshij të dy kundërpërgjigjet afat shkurtra dhe afatgjata të vendndodhjes ndaj formimit të një zone të tregtisë së lirë. Shqyrtojmë modelin e mëposhtëm.

2.1.Aktiviteti i vlerës së shtuar

Zgjedhja e vendndodhjes së fabrikave të shumëkombësheve -që është, se si dhe ku ndërmarrja vendos veprimtaritë për shtimin e vlerës - përfshijnë zhvillimin e hyrjes dhe zgjerimin e strategjive për tu kyqur në prodhimet e huaja, duke vendosur se ku të vënë fazat e ndryshme të prodhimit (zinxhiri i vlerave të firmës), dhe sa fabrika të ketë në çdo fazë.

FIG. 7.1. Vendimi për lokacionin e fabrikës në një zonë të tregtisë së lirë

Linja e shkakut shkon nga zgjedhja e NSHK-së në përzgjedhjen e aktivitetit për shtimin e vlerës deri tek vendimi i saj për vendndodhjen e fabrikave dhe pastaj tek investimeve të huaja direkte në këtë fabrikë. Vend i zgjedhur për një filial mandej varet nga roli i filialit në zinxhirin e vlerave të firmës. Funksioni i fabrikës ndikon zgjedhjen e IHD (Eden 19.946). Në këtë seksion, ne do të shqyrtojmë llojet e aktiviteteve për shtimin e vlerës dhe faktorët e përgjithshëm që ndikojnë në vendndodhjen e fabrikave. Pastaj do të supozojmë se si një shok nga integrimi rajonal do të ndikojë në vendimin e vendndodhjes së fabrikave.

2.1.1. Aktivitetet e Shtimit të Vlerës dhe Lokacioni i Fabrikës

Figura 7.2 tregon përbërësit e një zinxhiri të vlerave tipik. Ajo ilustron aktivitetet primare (të nxjerrjes dhe përpunimit të burimeve; prodhimin e pjesëve, komponentëve dhe nën-produktet; produktin final,

126

shpërndarjen, shitjet dhe shërbimet) dhe të aktiviteteve mbështetëse (menaxhimi strategjik, zhvillimit të teknologjisë, shërbimet mbështetëse të biznesit), që mund të përbëjnë zinxhirin e vlerave të firmës. NSHK duhet të zgjedh se sa shumë nga fazat e prodhimit janë për tu përvetësuar brenda firmës (dmth shkalla e integrimit vertikal) kundrejt atyre që mund të ofrohen nga firmat tjera. Brenda secilës prej fazave të prodhimit, NSHK duhet të përcaktojë shtrirjen e produktit (numrin, llojin, dhe sofistikimi teknologjik në linjat e prodhimit) dhe shtrirjen gjeografike (tregu që shërben çdo fabrikë dhe numrin dhe vendndodhjen e fabrikave). Në fund përcaktohet shkalla e integrimit horizontal te NSHK-së. Që të dy llojet e integrimit, vertikal dhe horizontal, perfshijnë rrjedhen e brendshme të tregtimit të firmës brenda grupit NSHK.

Ka katër motive themelore për të shkuar jashtë vendit: kërkimi i burimeve, kërkimi i tregut, kërkimi i efiqiencës, dhe IHD për kërkimin strategjik të aseteve. Dy motivet e para (kërkimi i resurseve dhe të tregut) mund të jenë ose për investime për herë të parë apo të vazhdueshme; dy të tjerat (kërkimi për efiqiencë dhe asete strategjike), megjithatë, janë investimet e vazhdueshme përgjithësisht të marra atëherë kur MNE është përforcuar në tregjet e huaja. Duke pasur parasysh këto katër motive të përgjithshme të vendndodhjes për IHD, ne argumentojnë se shumëkombëshet ndërtojnë strukturën e përgjithshme e tyre të prodhimit duke zgjedhur në mesin e një sërë strukturave të vendndodhjes për filialet e tyre të huaja. Ne argumentojmë se, duke paralelizuar analizën e zinxhirit të vlerave, ne mund të zhvillojnë një kornizë teorike për të analizuar vendimin e NSHK-ve për vendndodhjen e fabrikave. Çdo fazë në zinxhirin e vlerave korrespondon me një motiv të vlerës së shtuar për ngritjen e një fabrike të huaj. Çdo NSHK, varësisht nga gjatësia e zinxhirit të vlerave të saj dhe natyrën e industrisë, mund të shihet si një grup i fabrikave të huaja (ose filialet), strategjikisht e vendosur sipas funksionit themelor të shtimit të vlerës brenda organizatës NSHK. Prandaj analiza jonë duhet të shihet si plotësim i listës së katërfishtë të Dunning-së për motivet për IHD-ve, me një fokus të ngushtë mbi funksionin për vlerën e shtuar të fabrikës brenda grupit NSHK. Ne përshkruajmë llojet themelore të fabrikave të huaja vlerë shtuese më poshtë, dhe përmbledhim ato në Tabelën 7.1.1

Burimet.

Burimet janë ngritur për nxjerrjen dhe përpunimit e burimet natyrore të rinovueshme dhe jo të rinovueshme; ky është motivimi Dunning-it per te kerkuar per burimin për IHD.

Trillim.

Vendimet per vendndodhjen e bimëve janë të shtyrë normalisht nga e resurseve të përgjithshme apo motivimet efikasitetit te kërkuar.Fabrikat në det të hapur, janë ngritur për të përdorur inputet e lira lokale, veçanërisht të punës, për të cilat mblidhen pjesët e thjeshta për të plotesuar kompaninë mëmë. Bimë trillim, nga ana tjetër, përdorin kosto me të ulët te punes për të prodhuar komponentet specifik. Ata janë në nivel global ose rajonal dhe racionalizohen bimë në kuptimin e integrimit vertikal që nga stadet e para te prodhimi. Ndonjëherë Aktivitetet në det të hapur te kontraktuar nga firmat që nuk lidhen më tepër ne nje vend am. Për shembull, nënkontraktimin të OEMs (pajisjet e prodhuesit origjinal) është përdorur gjerësisht nga SHBA te tilla si Nike si pjesë e një strategjie të gjithë botën ndihmuese.

127

Kuvendi përfundimtar.

Pasi eshte themeluar, investim vijues shpesh ndodh, veçanërisht në një MTL, për të pasur efikasitetit (racionalizimin) te arsyeshem, fabrika e importit-konkurruese që mblidhin komponentët për shitje në familje (p.sh. bimët e shisheve, përgatitjen e drogës, dhe paketimit).Montuesit lokale janë të vendosur shpesh në përgjigje të rregulloreve të qeverisë që kërkojn një prani lokale, të tilla si legjislacioni përmbajtjes. Më shkalle të larta te teknologjisë janë fabrikat e fokusuar, degët në nivel global apo rajonal të racionalizuar që prodhojnë një ose dy linja te prodhimit në masë dhe shkon për shitje përfundimtare në të dy lokalet dhe tregjet e huaja, blerjen e linjave te tjera të prodhimit në tregtinë intrafirm horizontal . Këto bimë mund të racionalizohen në një rajon apo ne baza globale.

Shpërndarje, shitje, dhe të shërbimit.

Teoria e fazes see investimeve të huaja direkte ka te bej me shpërndarjes dhe per te zëvendësuar eksportuesit kur shitjet e tregut të huaj janë mjaft të mëdha për të mbështetur një fabrikë lokale.

Kështu do të presin madhësinë (popullsinë, nivelin e të ardhurave, sofistikimit) e tregut dhe ky do të ishte një faktor kyç ne vend per tërheqjen e firmave prodhuese te bimëve. Shpërndarësit mund të ofrojne një shumëllojshmëri të shërbimeve: shpërndarje, marketing, shitje, shërbimi, dhe deponim

Shërbimet mbështetëse

Rrjeti I MNE mund te rritet, dhe mund te ofrojë mbështetje per shërbimet për nje pjesë ose të gjitha të familjes mne (p.sh. financat, blerje centralizuar,kontabilitetit) mund të jetë ngritur për të shërbyer grupin sin je teresi, ose një rrjet rajonal (p.sh. një qendër financiare ne Belgjike). Infrastruktura, ulja e taksave, dhe punëtorët e kualifikuar janë atributet e vendeve që tërheqin bimë të tilla.

Përveç kësaj, shumë anetare te MNEs kane filialet në strehë e taksave apo ne metropole që angazhohen në planifikimin e taksave dhe ne shmangien e tatimeve.

Aktivitetet dhe në kanalizimin e flukseve financiare midis filialeve eshte e mundur me kosoto me te ulte. Determinantat kryesore që ndikojnë në vendndodhjen dhe perzgjedhjen e vendeve strehe per taksat dhe ndryshimet në normat e taksave.

Zhvillimi I teknologjisë.

Dëshmi shumë e fortë se MNEs, veçanërisht ato amerikane, preferojnë të përqendroj R & D njësi në vendin e origjinës. Megjithatë, që nga nga vitet 1990, të dy SHBA dhe MNEs huaja kanë qenë pro ngritjes e R & D njësit te cilat jane te shtirja ne tregjet e dobeta, jashtë vendit të origjinës. Për shembull, MNE mund të decentralizoj disa prej aktivitetet te zhvillimit të teknologjisë në një R & D . Këto postat mund të sigurojne një dritare mbi aktivitetet teknologjike te konkurrentëve në vendet pritëse, të cilat përfitojnë nga dallimet në dhunti të kapitalit njerëzor midis vendeve (p.sh. ato me kosto me të ulët te inxhinierëve dhe shkencëtarët kompjuterike në Indi),

128

Menaxhimi strategjik.

Sipas një strategjie të thjeshtë të integrimit, menaxhimin strategjik i MNE është e vendosur në selinë e ndërmarrjes ame. Vendimet janë lart-poshtë, me bimë lokale zbatuese te direktiva nga firma mëmë.Megjithatë, në kuadrin e një strategjie të ndërlikuar të integrimit, MNE mund të ketë një ose më shumë bimë të cilat çojnë ne gjetjen e nje mënyrë efektive per partnerë të barabartë me firma mëmë, të vendosura në ne pozita strategjike mrenda vendeve te treshe.

Në përmbledhje, secili MNE ka një zinxhir të vlerës së veprimtarive primare dhe mbështetëse që është një pjesë e zinxhirit vlerës industrisë. Çdo firmë vendos se si të zgjeroje zinxhirin dhe te rrit Vleren ne industry.Motivet për vendosjen e pjesëve të zinxhirit të vlerës në vendet e huaja janë katërfish: te resurseve, tregtia efiqiente, dhe gjetja e resurseve strategjike.

Reduktimi i barrierave tregtare duhet të rris rëndësinë e faktorëve ekonomikë të tilla si kostot njësi të punës si ndikimet në vendndodhjen e bimëve.

Tregu rajonal si MTL redukton nevojën për t'u vendosur në një kombëtar specific tregu. Racionalizimi i impianteve ekzistuese në drejtim të produkteve dhe / ose proceseve prandaj është e mundshme, duke rritur shkallën e integrimit horizontal dhe vertical brenda MNE, dhe kështu shuma e tregtisë intrafirm rrjedh brenda rajonit.Ku ekonomitë e shkallës janë të rëndësishme, këto do të favorizojë vendndodhjen e prodhimit brenda tregut më të madhe ose kur shpenzimet janë më të ulët; në raste të tilla, ne presim mbylljen e bimëve joefikase në tregjet e vogla. Në anën tjetër, ku një prani e firmave lokal është i rëndësishëm për shitje lokale, si, për shembull, në shpërndarje, shitje, dhe ne fushen e shërbimit, ose ku shijet e konsumatorëve ndryshojnë shumë në mes tregjeve kombëtare, aktivitetet nuk janë aq te shpenguar se FTA nuk duhet të zhvendoset aktivitete të tilla.

Ku sektorë janë mbyllur nga brenda për të IHD paraprak në MTL, nuk duhet kete rritje nga brenda IHD në këto sektorë, veçanërisht në qoftë ka rritje t e fortë të tregutf. Kjo mund të jetë veçanërisht e vërtetë në shërbimet e biznesit, ku barrierat jo-tarifore kanë tendencë të jenë të larta dhe firmat janë shpesh të shtetëzuara apo te kufizuar.

LLOJET E FIRMAVE

Një faktor i dytë që ndikon ne vendimin per përzgjedhjen e vendndodhjes duke marre si përgjigje nje pozicion te tregtisë së lirë eshte nje lloj firme ne vete. Ne argumentojnë se përgjigjet strategjike për një FTA do të jetë pesërisht e përcaktuar nese (i) nëse firma ka selinë brenda ose jashtë zonës sëdhe (ii) nëse firma ka investime të konsiderueshme brenda rajonit.

Duke ndjekur mendimet e EDEN dhe MOLOT (1993) dhe Vermon (1994) ishin identifikuar tri kategori te firmave te cilat kane reagime te ndryshme per integrimin rajonal:

Te brendshmit(firmat multinacionale te lokalizuara brenda nje fushe te tregetis se lire me investime signifikante ne vendet partnere rahas marrëveshjes)

129

Te jashtmit(firma te huaja te cilat jane jashte fushes,te cilat mund te kene qene eksportuese ne kete zone ose mund te kene kryer investime brenda zones )

Domestic(firmat lokae mrenda fushes te cilat kane fokus primar ne tregun kombëtar pa ndonje investim te dalluar ne vendet e tyre partnere , ky mund te jene eksportuese momentale neper keto vende)

Pergjigjet e reagimeve mund te shihen ne Tabele 7.3

Të brendshëmit duhet të shohin përfitimet duke synuar nga barrierat më të ulëta ndërrajonale dhe përgjigje ti marrin nga linjat racionale te prodhimit (të integrimit horizontal) dhe / ose proceset e prodhimit(integrimi vertikal) për të shfrytëzuar më mirë ekonomitë e shkallës dhe qëllimit të gjithë rajonit. Ekziston edhe një përgjigje e shkurtër dhe e gjate e drejtuar i MNEs angazhohen në vendndodhjes e firmave per te marr përgjigje të barrierave në rënie të tregtisë, dhe një përgjigje të gjatë të drejtuar ku të brendshëmit,te afërt dhe / ose te zgjeruar me produktet e tyre me të gjithë tregun rajonal në mendje.Rezultati duhet të arrihet ne ate menyre qe te reduktohet numri i linjave të prodhimit në bimë të ndryshme dhe te rrite tregtia horizontale mes bimeve. MNEs janë gjithashtu të te pritura te segmentojen Procesin e tyre te prodhimit në mesin e bimëve në mënyrë që sa me shume firma te brendshme te kene hapësire veprimi. Linjat e caktuara të produktit, segmente të industrisë, dhe funksionet e bimëve do të zhvendoset në mes të tre vendeve dhe këto do të shkaktojëne humbje të vendeve të punës dhe mbyllje te prodhimit te bimeve ne shume vende.Varesishte nga madhesia e vend eve rezultatet ne afatshkrte jane shumë të ndryshme, dhe mund të ketë një tendencë për firmat për të zhvendosur aktivitetin e tyre në tregun më të madhe.

Formacioni i nje MTA krijon barriera tarifore dhe jo tarifore per vendet joanetare kunder vendeve te pandryshuara përderisa rregulla te reja dhe me kufizuese jane impelementuar. Firmat e huaj eksportuese në MTL mund të përballen me tregtinë dhe diversifikim investimi ne FTA , ku kjo e fundit favorizon me shume anetaret në drejtim të produkteve dhe vende të investimeve. Për arsye mbrojtëse,te jashtmit që aktualisht janë eksportus në MTL mund të shtyhen për me shume investime të huaja direkte; ata kanë gjasa për të gjetur kete ne në tregun më të madh ose ku shpenzimet janë

më të ulët, në varësi të faktit nëse ata përfaqësojnë efiqience - ose tregu e kërkuar nga FDI.Sa më i madhe të jete tregu rajonal aq më tërheqës behet si një vend i investimit për ta.Firmat e huaj që kanë mundësi të vogla për të përmbushur rregullat e origjines per te pasur sukses në vendin më të madh, duke reduktuar mundesit e tyre per te ju ikur obligimeve tarifore e MTL

Të huajt që kanë krijuar dhe implemetuar tashmë operacionet brenda rajonit, në qoftë se nuk largohen nga rregullat e MTL-së apo ndonje investimi te mbetur peng nga barrierat, rrit mundesit gjithashtu të zgjeoj r dhe racionalizoj investimet e tyre për të qene ne avantazh ne tregun e madhe. Nëse rregullat e origjinës janë të shtrënguara, atehere duhet te permisohen mundesit e prodhimit ,poashtu buriminne menyre qe te dalin më shumë inpute në nivel lokal apo të kufizojë shitjet në tregjet e medha.

Për vendore t, firma pa lidhje të përcaktuara me anëtarët e tjerë të mundshëm MTL,një zonë e tregtisë së lirë do të shihet si një mundësi për të dy (dmth tregjet e reja, qasje për të ulur koston e inputeve) dhe një kërcënim (dmth më shumë konkurrence). Firmat e tilla, me inkurajim,mund të fillojne ose të rritin

130

eksportet e tyre brenda rajonit dhe me kompani Offshore ku madhesia e tregut ose shpenzimet garantojne fitim.

Megjithese ata e kane veshtire te thyejne rregullat strikte per te hyre ne rjetin e e zones se MTL,

Pyetja kryesore është nëse jemi te gatshem për tu bere regjional dhe per te krijuar jashtë vendit të origjinës pra në pjesë të tjera të rajonit, apo të qëndrojnë në shtëpi dhe të bëhet më pak konkurruese.

Përgjigje MNE në formimin e një zone të tregtisë së lirë

Si tregon Figura 7,1 , modeli ynë argumenton se krijimi i një zone të tregtisë së lirë, është

një shok rregullash. Firmat do të ndryshojnë zgjedhjet e tyre te vendndodhjes se bimëve në përgjigje të këtij shoku, në varësi të motivimit të tyre për investimet e huaja, apo dhe natyra e aktivitetit të vlerës së shtuar dhe karakteristikat e tyre.Përgjigja lidhur me vendin e bimëve kërkon të vendosë,

'Cili vlerë duke shtuar veprimtarise se tyre dhe në cilin vend?

Vendimi mbi vendodhjen varet fillimisht nga avantazhet specifike të një vendi (CSAS) të secilit prej

vendet anëtare dhe përparësitë te cilat i kan ne rajon qe jane specifik dhe do të jenë në dispozicion

derisa faza e MTL është plotësuar komplet (Rugman dhe Gestrin 19.936). Por duke nënkuptuar dhe munduar qe te japim përgjigje ne pyetje kryesore ne përballemi edhe me dy nenpyetje tjera: (i) A duhen aktivitet të centralizuar ose të shpërndara? dhe (ii) Nëse aktivitet duhet te jene te interferuara me firma të tjera?Për të vendosur se ku për të gjetur një fabrikë, firma duhet së pari të zgjedhe nëse për të centralizuar aktivitet duke e vendosur atë në shtëpi (me firmën mëmë) ose per te decentralizuar aktivitet në një vend të huaj.

Ekonomitë e shkallës në nivelin e bimëve të inkurajone centralizimin ei prodhimit në një vend me eksportet duke u përdorur si Mënyra për të furnizuar tregjet e huaja. Shpenzimet e transportit dhe komunikimit, në ana tjetër, do e rrisin koston e eksportit dhe do e inkurajojne decentralizimin.

Tarifat e larta do te veprojnë si kostot e transportit, ku kjo e fundit eshte dekurajuese per firmat e huaja ne gjetjen e prodhimit në një vend te zhvilluar dhe eksportet per një shumëllojshmëri të tregjeve të huaja.

Një komponent i dytë lidhur me vendimin e lokacionit per bimë është nëse janë apo jo të lokalizuar pranë firmave të tjera (furnizuesit në lemin e njejte, klientët, apo konkurrentët).

Ekonomite e jashtme dhe përfitimet e shkëmbimit të informacionit të inkurajojne investimet e e firmave, veçanërisht në sektorët e njohurive intensive. Aksesi në burimet natyrore ose aktivet dhe infrastrukturë të specializuar do tëjete inkurajimi per te gjetur burimet që kërkojnë firmat të grumbulluar në një vend. Përfitimet e punësise se perbashket mundeni në mënyrë të ngjashme Te

131

inkurajojnë bashkepunimet, për shembull, ku punëtorët shumë të specializuara janë të nevojshme. Ne grupet ne tregun horizontale, firmat e angazhuar në vija të ngjashme të veprimtarisë, ka të ngjarë që të formojnë në këto rrethana. Ndryshimet ne mase te madhe te mënyre se prodhimit dhe metodes se saj mund te shkakojne probleme..Teknologjitë e reja të procesit kanë zvogëluar rëndësinë e punës, transportit, dhe shpenzimet e komunikimit si dhe kane shkurtuar shkallen minimale efikase te prodhimit (duke reduktuar kështu rëndësinë e ekonomive të shkallës në nivel bimore); dhe ka rritur Nevojen për firmat e furnitorëve për të gjetur afër klientëve të tyre në drejtim te gjetjes se menyres per te ofruar dhe marre njekohesishte produktet. Prandaj prodhimi Lean inkurajon formimin e grupimeve vertikale të furnizuesit dhe blerësit, në shumë raste, këto grupe mund të formohen ne rreth një ose më shumë firmave duke e simbolizuar anijen kozmike me satelite rreth tyre

Hanson (1998) argumenton se dy lloje të grupimeve të kufirit mund të inkurajohen me formimin e një MTL. Qytetet e vogla përgjatë kufirit mund të zhvillohen në transport dhe shpërndarje me shumicë, duke lehtësuar fluksin e tregtise nderkufitare.

Qytete të mëdha, nga ana tjetër, mund të zhvillojnë në rrjetet rajonale ndarjen e plote ne prodhimaty ku firmat nga të dy vendet te specializojne aktivitein e e tyre me vlerë të shtuar përgjatë zinxhirit të vlerës, dhe të angazhohen në strategjitë e sofistikuara nënkontraktimit dhe aleancave ndërkufitare.Kur MTL përbëhet nga vendet me madhësi shumë të ndryshme të tregut (në terma të e popullsisë dhe të ardhurat), vendimet Clustering mund të ndryshojnë për firmat seli në ekonominë 'shpërndarës' (tregu më i madh në rajon) dhe ato në 'foli' ekonomitë (vendet e vogla) (Eden dhe Molot 1993)

Formimi i një zonë të tregtisë së lirë mund të çojë në clustering brenda tregut më të madh, sidomos ne vendet seli duke rezultuar në ekonominë shpërndarës qe te mbyllen fabrikat e tarifave në tregjet më të vogla, dhe të kthehet në furnizimin e tregut me këto eksporte nga bimët në shkallë të gjerë shpërndarës.

Firmat të vendosura në ekonomitë foli me investime në tregun e shpërndarës para MTL mund të pritet për të hapur ose të zgjeruar operacionet e tyre në qendren e zhvillimit te ekonomis dhe të fillojnë për të shërbyer nd rajon në tërësi si shperndares. Megjithëse ata mund të kenë nevojë për të ndryshuar fokusin e tyre të tregut nga kombëtare në treg rajonal , duke iu përshtatur çfarë Rugman dhe D'Cruz (1991) e quajnë 'diamant dyfishtë'

Modeli i përparësisë konkurruese.

Nga ana tjetër, firmat e vendosur në ekonomitë foli që nuk kanë investuar në tregun e shpërndarës (të domestics) janë të mundshme për t'iu përgjigjur një MTL duke lëvizur më afër kufirit.

Veprim për ta zhvendosur në zonat kufitare dhe qytetet e portit duhet të jenë më i theksuar për firmat në vendet e vogla për shkak të tërheqjes relativisht të fortë të tregut të madh.

Në përmbledhje, ne kemi përvijuar një model të goditjeve dhe te përgjigjeve: krijimin e një zone të tregtisë së lirë është një shok rregullash që i shkaktojne firmave, si brenda dhe jashtë MTL, të përgjigjet duke ndryshuar vendimet e tyre sipas vendndodhjes. Ne kemi argumentuar se natyra e aktivitetit të

132

vlerës së shtuar dhe lloji i firmës janë dy përcaktuesit kryesorë në parashikimin e përgjigjeve. Le të kthehemi tani në rastin e amerikes se veriut te tregetis se lire dhe të shohim se çfarë del ne drite nga ky vendim.

3. Plant Location Decisions after NAFTANAFTA , ku kjo e fundit u be ligj ne Kanada , SHBA dhe Meksike me 01.01.1994 i kishte elimininuar tarifat dhe i kishte reduktuar barrierat e jotarifave mbrenda regjionit ne perfundim te vitit 2003.

Secili vend menaxhon tregetin e vet per barrierat e “vis-a-vis-non”e vendeve anetare , por keto realcione jane duke rene shume. Ku këto teste nuk janë plotësuar, tarifat vazhdojnë të aplikohen.NAFTA është më shumë se një marrëveshje të tregtisë së lirë; ajo ka rregullat më të gjera në investimet e ndonjë marrveshje te trgetis

Të angazhimet kryesore nëkete kapitull jane trajtuar investimet kombëtar (partnerët e NAFTA-s duhet të trajtohet të paktën njejte si edhe investitorët vendas) së bashku me trajtimin më të favorizuar të kombit (Investitorët e NAFTA-s duhet të trajtohet të paktën si edhe çdo investitor të huaj) për të gjitha investimet dhe investitorët të Amerikës së Veriut, duke përfshirë firmat e kontrolluara nga jo-amerikanet. Ka disa përjashtime (investimet në shërbimet financiare janë të mbuluara diku tjetër në marrëveshje; shumë masa ekzistuese federale të tilla si Industritë kanadez kulturore janë të përjashtuar; Praktikat ekzistuese në shtetet dhe provincat janë shënuara; prokurimit publik dhe për investime stimuj nuk janë të përfshira, as nuk janë kufizimet e IHD-ve për arsye të sigurisë kombëtare). Megjithatë, per mbrojtje për investitorët dhe investimet është e pashembullt në një marrëveshje tregtare.Nafta zgjeron listën e kërkesave të përshkruar per performance dhe mandatet që kërkesat më ekzistuese të ndahet në faza gjatë dhjetë viteve.

Keto ndarje dhe kufizime në lëvizjet e kapitalit, duke përfshirë të gjitha llojet e pagesave dhe remitancave fitimprurëse,me përjashtim të bilancit të pagesave . Shpronësimi është jashtë ligjit,përveç për qëllime publike dhe në baza jodiskriminuese, Investitorët mund gjithashtu të kërkojë arbitrazhin detyrueshme kundër një qeverie pritës për shkelje të detyrimeve NAFTA, duke përdorur ose Qendra Ndërkombëtare e Bankës Botërore për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeveose Komisioni i Kombeve të Bashkuara mbi Ligjin e Tregtisë Ndërkombëtare.Kështu, rregullat e tregtisë dhe investimeve brenda Amerikën e Veriut kanë lëvizur larg përtej integrimit të cekët (heqja ose ulja e barrierave tarifore për mallrat) në integrim të thellë (heqjen ose zvogëlimin e barrierave më të madhe të fluksit të mallrave,shërbimet dhe investimet) (Eden 1996). Dikush mund të argumentojë se ne një tregti ndërkombëtare ku ka regjim investim ku kjo e fundit po shfaqet në Amerikën e Veriut

3.2. Strategjitë Plant Vendndodhja nën NAFTA

Në vitin 2004, per NAFTA do të jetë viti ku do te implementohet faza ku plotësisht do te largohen te gjitha tarifat , dhe shumica e barrierave jo-tarifore ose duhet te reduktohen ose te harmonizohen. Si dhe duhet te behet nje trajtim kombëtar së bashku me teknika të sofistikuara për zgjidhjen e kontesteve.

133

Ne argumentojnë se regjimi NAFTA do të thotë se duhet të ndryshojnë strategjite shumëkombëshe te tyre,strategjitë e konfigurimit dhe koordinimit ekzistues, zhvilluar kur të tre vendet ishin të ndara nga tarifat, barrierat jo-tarifore dhe diferencat tatimore, për të marrë përparësia te një nivelit më të luajtur-fushë. Ne mes te viteve 1980, MNEs nëAmeriken Veriore jane krijuar konfigurimin per aktiviteteve të vlerës së shtuar në familje dhe bimët e huaja, në bazë të ketyre qeverite kombëtare e 'bllokojn' historin e duke pasur pozicionim në 'fushë shahu' të Amerikës së Veriut (1994ft Eden)

MeS qeverive jane hequr këto blloqe, faktorët themelor ekonomik do të kenë më shumë ndikim ne konfigurimin dhe kordinimin e strategjive te MNE. Sepse firmat e MNEs ndërkombëtare jane shqetësuar në lidhje me aksionet e tyre të tregjeve globale dhe rajonale, ku si rezultat do të ndryshojnë konfigurimin e aktiviteteve të tyre në mënyrë që të rritet e konkurenca e tyre.Bazuar në modelin tonë të zhvilluara më sipër, ne argumentojnë se dy faktorë ka të ngjarë të kene ndikim kyçe në strategjitë e të lokacionit fabrikë në përgjigje të NAFTA: tip i firmës dhe motivimin për vendndodhjen e bimëve..

3.2.1.Lloji i MNE: të brendshëm, të jashtmit, dhe Domestics

Çelësi i vendimeve për investime është reduktimi per rrezik i politikave për firmat nga një zonë të tregtisë së lirë (Eaton, Lipsey, dhe Safarian 1994; Edenit 1994ft; Vernon 1994). Në përgjithësi, siguria e qasjes në treg duhet të përmirësohet me eliminimin e tarifave dhe barrierave jo-tarifore nën NAFTA.Ne Kapitullin e investimeve garantimi per trajtim kombëtar duhet gjithashtu të zvogëlojë rrezikun për firmat në mënyrë që brenda-NAFTA Flukset e IHD-ve duhet të rriten. Përveç kësaj, ku sektoret kanë qenë mbyllur më parë për IHD, dëshira për avantazhe duhet te gjeneroje forcë lëvizëse te brendshëm IHD

Përgjigjet e firmave ndaj NAFTA do të përcaktohet pjesërisht nga faktorë të tillë si: (i) nëse firma ka selinë brenda ose jashtë zonës; (ii) nëse firma ka investime të konsiderueshme brenda rajonit; dhe (iii) të industrisë (ies) në cila firmë konkuron.

Të brendshëm.

Firmat brenda NAFTA do të shihni përfitime nga barrierat më të ulëta nderrajonale dhe do të racionalizojë linjat e prodhimit (të integrimit horizontal) dhe / ose prodhimin e proceseve integruese (vertikale) për të shfrytëzuar më mirë ekonomitë e shkallës . SHBA janë të vendosur mirë për të përfituar nga rëniet e tarifës dhe dhe jotarifave sepse firmat janë të vendosura tashmë në të tre vendet,Konfigurimi i degeve te SHBA-ve qe shtriheshin në Amerikën e Veriut ishte i bazuar historikisht në Qeveritë qe 'bllokojn' dhe ishte pozicionuar në 'fushë shahu' mrenda Amerikës së Veriut. Qeveritë tani hequr këto blloqe, faktorët themelore ekonomike do të kanë më shumë ndikim në vendimet e lokacionit. Firmat veterane do të jene gjetur ngushtë, dhe / ose kane zgjeruar bimët e tyre me të gjithë tregun e Amerikës së Veriut në mendje. Kjo duhet të çojë në numer me te kufizuar të linjave të prodhimit në bimë të ndryshme dhe në rritje tregtisë horizontal midis bimëve. MNE`s gjithashtu ka te ngjarë qe procesin e segmentin te prodhimit te tyre midis bimëve në mënyrë që gjate tregtisë vertikale firmat ndermjetese te zene vendin e tyre. Në afat të shkurtër, mund të ketë një tendencë për firmat për të zhvendosur aktivitetet e tyre ne tregun më te madh, dmth në SHBA. Me uljen dhe ndryshimet e pengesave tarifore dhe jo-tarifore , ka më pak nevojë për një koke autonome dhe zyre udheheqese; në fakt, një zyrë e tillë mund të jetë jo-produktive , e cila eshte e centralizuar, MNE regjionalizuar.Në shumë

134

mënyra, ajo që ne jemi duke parashikuar ka ndodhur tashmë në industrinë e automobilëve si rezultat i AUTO Paktit të 1965. Çështja kryesore këtu është racionalizimi i kërkesës për tregu rajonal si një e tërësi, dhe të furnizimit për të kapur specializim dhe ekonomitë e shkallës.

3.2.2.Lloji i bimëve: Nafta dhe bimëve Vendndodhja Vendimeve

Në përgjithësi, siguria e qasjes në treg për firmat e Amerikës së Veriut duhet të përmirësohet me eliminimin e tarifave nën NAFTA. Rregullat e investimeve NAFTA-s gjithashtu të zvogëlojnë rrezikun për firmat që investojnë brenda Amerikën e Veriut në mënyrë që brenda flukset e IHD amerikan duhet të rriten. Kështu rreziku për zvogëlimin e IHD strategjik duhetrritet si MNEs lëvizin për të konsoliduar pozitat e tyre mbi një bazë të Amerikës së Veriut. Përveç kësaj, ku sektorë janë mbyllur më parë për IHD, si psh ne shtetin meksikan sektorët financiarë dhe të telekomunikacioneve, dëshira për avantazhet per te gjeneruar forcën lëvizëse duhet të gjeneruar nga brenda IHD, Më shumë FDI duhet të ndodhë në afat të gjatë, veçanërisht në sektorët që kishin qenë e mbyllur për IHD. Përveç kësaj, mund të presim të përmirësimin te pergjithshem te bimëve të bimeve të bazuara nga ekstraktimi me aktivitetet përpunuese si pengesat tarifore dhe jo-tarifore drejtim të rrymës. Ku industritë e burimeve me bazë janë ndotja-intensive, të tilla si industritë e minierave dhe petrokimike.Marrëveshja e mjedisit NAFTA-së duhet të forcojë zbatimin e këtyre Rregullave në Meksikë, duke zvogëluar atraktivitetin e saj si një strehë për aktivitetet ndotëse (Mayer 1994). Ku efektet aglomerate dhe ekonomitë e shkallës janë të rëndësishme, këto do të favorizojne lokacionet e e prodhimit në tregun më të madh, qendër kryesore e e SHBA. Në raste të tilla, ne presim mbylljen e paefektshme te bimëve në tregjet e vogla dhe zëvendësimi i tyre me shpërndarësit lokale.

Në anën tjetër, ku një prani lokale është e rëndësishëm për shitje lokal (p.sh. shpërndarjen, shërbimeve të konsumit) ose shijeve të konsumit ndryshojnë gjerësisht midis tregjeve kombëtare. Reduktimi i barrierave tregtare nën NAFTA duhet të rrisin rëndësinë E faktorëve ekonomikë të tilla si kostot njësi të punës si ndikimet në vendndodhjen dhe bimët përfundimtare e kuvendit

Si rezultat, shkalla e integrimit horizontal dhe vertikal të tyre MNEs duhet të rritet, duke krijuar lidhje tregtare dhe flukes të investimeve me intrafirm brenda NAFTA.

RRitjet e pasuris dhe zgjerimet bimore janë qartësi investime që mund të shihen, bimët mund të shihen si një investim për her të parë ose si ndërtim I objekteve të reja : në mënyr të ngjashme MA dhe ndërmarrjeve të përbashkëta t mund të jen investime të reja. Në rastin e meksikës, ndoshta shumic e hyrjeve të investimeve janë për her të parë, kjo do të jet më pak e vërtet pë rata të Kanadës ku historia e investimeve në ekonomin e SHBA-së është shum më e gjatë. MS rangohet në maje të hyrjeve për Kanadën, Meksikën dhe shum të tjera, për të dyja industrit gjithashtu edhe për prodhimtarin. Gjysma e të gjitha hyrjeve Kanadeze ishin MS-it ku mund të krahasohen me dy të tretat e të gjitha hyrjeve Meksikane. Në prodhimtari rangimi apo renditja e dytë e mënyres së qasjes ishin bimët e reja për Kanadën dhe ndërmarrje të përbashkëta për Meksikën.

Në kushtet e indekseve RCA, e vetmja statistik dhe në mënyr të konsiderushme që sugjeron modele të ndryshme për të gjitha vendet antare në bazë të statistikës është Meksika në prodhimtarin, e cila është më shum se dyfishi I përqindjes I të gjitha vendeve anëtare. Literatura e biznesit ndërkombëtar sugjeron se firmat nga vendet e vogla në zhvillim kanë tendency për të përdorur sipërmarrje të përbashkëta ,

135

sepse burimet janë të kufizuara dhe nevojiten burime teknologjike. Kjo statistic siguron një mbështetje për këtë hipotez. Këtu kemi të pranishëm tri tabela. Tabela 7.9 tregon vendndodhjen shtetëror të hyrjeve të IHD-ve,për të gjitha industritë, gjatë periudhës 1989-1994.

Hyrjet e Vendeve

Tabela 7.10 të njejten table e përsërit për prodhim. Tabela 7,11 adreson pyetje e IHD-kufitar: AHyrje kanadeze FDI priren të grumbullohen përgjatë kufirit SHBA-Kanada, dhe meksikhyrja përgjatë kufirit SHBA-Meksikë, siç argumentohet nga Hanson (1998)?Tabela 7.9 tregon shpërndarjen në përqindje të hyrjeve të IHD-ve, për të gjitha industritë,nëpër shtetet e pesëdhjetë e SHBA, Puerto Rico, dhe në Distriktin e Kolumbias (DC), dherenditet ne krye te dhjet shtetevepër numer te hyrjeve. Meksika renditet e nënta, ndërsa kanadezet renditen te dyzetetretet ndaj pesdhjet e dy shteteve. Vetëm Dakota veriore nuk ka hyreKatër lokacionet përzgjedhse per kanaden dhe Meksiken janë të njejta: Neë York, Texas, Florida, dhe Kalifornia.Indekset e larta RCA për Kanada dhe për Meksikë janë çorientuese, duke pasur parasysh se në çdo rast numri i hyrjeve aktuale është I vogel.9 Kjo sugjeron se është i përgjithshëmmodeli për Kanad dhe Meksikë.

Tabela 7.10 paraqet listen e prodhimit për shtetet antare te FDI-së. Kanadezët janë më të koncentruar per hyrje të prodhimtaris se sa për të gjitha industritë( njëzet e nëntë kundrejt dyzet-e tre shteteve) e njejta vlen edhe për Meksikën. (shtatë kundrejt nëntështeteve). Katër vende nuk kanë qasje të hyrjeve në FDI: Montana, Dakota Veriore, Porto Riko,dhe Ëyoming. Për Kanadën, top pesë vende shtetërore janë: Nju Jork,Ohio dhe North Carolina (i lidhur), dhe Kaliforni dhe Florida (i lidhur). Për Meksikë,ndërsa ,Vende të lartë janë: Texas, California, Florida dhe Nju Jork (i lidhur), dhe NorthCarolina, Missouri, dhe Arizona (që të tre te lidhur) më shumë variacion se për të gjitha industritë; në veçanti, vini re rezultate të larta RCA dhenumri i hyrjeve për Kanadën në Delaëare, dhe për Meksikën është Teksasi. Megjithatë,numër i vogël i hyrjeve sugjeron se këto RCAs duhet të zbriten.Një mënyr tjetër për të japur përgjigje për vendodhjen se a është më mir Brenda Kanadës apo Meksikës investitorët nga vendet jo anëtare sugjerojn të shikojn brenda kufije.Shtrohet pytja a është më mir që investimet Kanadeze të fokusohen në kufinjët Kanadezo-Amerikan apo më mir investimet Meksikane në kufinjët Meksikano-Amerikan. Përgjigjen e marrin në tabelën 7.11 ku për Kanadën 34 % të investimeve gjatë viteve 1989-94 janë bër në kufinjët Amerikano-Kanadez kurse për sa I përket investimeve Meksikane kishte një rritje në PËrqindje 73.3 % e prodhimit fokusohet në kufinjët Amerikano-Meksikan. Si rezultat I këtyre të gjithë investitorët ishin dy her më të kënaqur të investonin në kufirin Meksikano-Amerikan për shkak se kthimi ishte më I lart.

Zgjedhjet në Industri

TAbela 7.12 tregon listat për top industrit kanadeze për shembull: industria e kimikaleve, energjis elektrike, metaleve, gazit,komunikimit etj. Nga të gjitha këto industry të rënditura FDI prezanton që dhjetë më të mirat janë në prodhim. Për meksikën industrit më të sukseshme janë metalet industria e telekomunikacionit, spekulantët e financave kurse për Kanadën janë industria e metaleve të rënda, shërbimet personale edhe infrastruktura e trenave.

136

Konkluzioni

Si përfundim I ghithë këtij hulumtimi investitorët shpresojnë që të hulumtohet më shum Brenda Amerikës së veriut edhepse FDI nuk na mbështet më të dhëna lidhur me vende specifike për të bër investime. Shpresojm që autorët e tjer të eksplorojn këtë tem në pikpamje të ndryshme.

Tema 8

GLOBALIZIMI, RAJONALIZIMI, DHE EKONOMIA E BAZUAR NË DIJE NË HONG KONG

(Michael J. Enright)

HYRJE

137

Ndër karakteristikat më të rëndësishme të ekonomisë bashkëkohore botërore, ka qenë riforcimi i

trendeve drejt globalizimit, rajonalizimit, dhe biznesit të bazuar në dije (Dunning 2000b).

Ky kapitull fokusohet në impaktin e këtyre trendeve në një vend, Hong Kong. Forcat e globalizimit dhe

rajonalizimit kanë lejuar dhe në fakt forcuan Hong Kongun të lëviz në shtegun e ekonomisë të bazuar në

dije, praktikisht më shpejt sesa ndonjë ekonomi tjetër në botë. Si rezultat, Hong Kongu u zhvillua brenda

një menaxhmenti rajonal, ndërlidhës, qendre informacioni dhe finance, për të dyja, si për kompanitë

lokale ashtu dhe për firmat shumëkombëshe. Ndërsa Hong Kongu ka përfituar jashtëzakonisht nga ky

proces, krizat e fundit aziatike kanë treguar se Hong Kongu ka pësuar në dy vitet e fundit nga lidhjet e

gjera me ekonomitë e tjera.

Hulumtimi i ekonomisë së Hong Kongut jep disa mësime. Njëra ka të bëjë me atë që kuptohet si

ekonomi e dijes. Intenziteti i dijes për një ekonomi është përcaktuar në masë të madhe, nëse jo më së

shumti, nga aktivitetet ekonomike sesa nga industritë specifike që janë gjetur në një vend. Çelsi i

menaxhimit të korporatës, vendosja strtategjike, kordinimi dhe aktivitetet financiare janë si, ose në

shumë raste dije –intensive sesa kërkim dhe zhvillim. Mësimi tjetër është që ekonomia intensive e dijes

mund të zhvillohet në mungesë të politikave qeveritare për të nxitur zhvillim.

Një mësim tjetër është se firmat shumëkombëshe mund të luajnë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e

një ekonomie të bazuar në dije.

Multinacionalët kanë dhënë kontribute të rëndësishme në ekonominë lokale, si Hong Kongu që ka

dhënë kontribute të rëndësishme për strategjitë e multinacionalizmit global.

138

1. Globalizimi, rajonalizimi dhe ekonomia e bazuar në dije

Një gamë e forcave kanë kontribuar në globalizimin e aktiviteteve ekonomike. Këto forca kanë përfshirë

zhvillimin e financave globale dhe financimin e tregjeve, përhapjen e njohurive mbështetur nga

përmirësimi i komunikimit, përdorimi i teknologjisë, zgjerimi i firmave shumëkombëshe, decentralizimi i

aktivitetit ekonomik brenda dhe ndërmjet firmave, zhvillimi i oligopoleve globale, reduktimi në barriera

tregtare dhe investimet, rritja e rëndësisë dhe fuqisë së organizatave supranacionale si : Unioni

Evropian, dhe shfaqjen e rajoneve dhe identiteteve rajonale që kalojnë kufijtë (see Amin and Thrift

1994a, b; Dicken 1994; Dunning 20006; and Storper 1998, for

example).

Shtesë e kësaj liste sot do të ishte rritja e komunikimit elektronik nëpër internet dhe fakti që afërsisht

gjysma e popullsisë së botës kanë hapur ekonominë botërore ose kanë ndryshuar shpejt lidhjet e tyre në

dy dekadat e fundit (Enright 1997).

Grupime rajonale janë gjetur në pothuajse çdo ekonomi të përparuar dhe gjithnjë e më shumë në

vendet në zhvillim (Humphrey and Schmitz 1996). Shumë është shkruar në vitet e fundit rreth evoluimit

të biznesit të bazuar në dije (see e.g. Nonaka and Takeuchi 1998; Spender 1998; and Dunning 2000b), në

të cilat njohuri vende specifike janë burime të dallueshme të përparësisë krahasuese. Megjithëse, disa

hulumtues të ekonomisë bazuar në dije fokusin e vënë në teknologjinë e lartë ose në hulumtim dhe

zhvillim (see Audretsch 1998; Park 1998; and Balasubramanyam and Balasubramanyam 1998,for

example), të tjerët fokusohen në intensitetin e dijes profesionale dhe prodhimin e shërbimeve (Hansen

1994; Roberts 1994; Grosse 1996; and Bagchi-Sen and Sen

1997, for example). Avantazhet e bazuar në dije gjithashtu mund të vijnë nga idetë, format organizative,

dhe njohuritë e menaxhmentit (see Enright 1995; Solvell and Birkinshaw 1998; and Storper 1998, for

example), ose nga njohuritë e organizimit optimal të procesit të prodhimit brenda një rajoni (Herrigel

1996, 1998). Derisa globalizimi u përhap në disa industri ose aktivitete në sipërfaqe të gjerë, ai poashtu

ka riforcuar specializimin e disa ekonomive mikrorajonale. Rajonet e suksesshme synojnë të depërtojnë

tregjet e botës, rajonet më pak të suksesshme luftojnë të rimarrin një vend në sistemin e prodhimit

global. Globalizimi i aktiviteteve të veçanta ekonomike, veçanërisht zgjerimi i tregjeve dhe akomodimi i

prodhimit ka forcuar më shumë ekonomitë e avancuara të lëvizin më shumë në aktivitete intensive të

dijes, Kështu, ne dëshirojmë të shohim lidhje të fortë në mes të globalizimit, rajonalizimit dhe biznesit

të bazuar në dije.

139

2. Ekonomia e Hong Kongut

Ekonomia e Hong Kongut ka qenë e ndikuar nga globalizimi, rajonalizimi dhe shfaqja e ekonomisë të

bazuar në dije ndoshta më shumë se kushdo tjetër. Hong Kongu është unik në termat e ndodhjes

gjeografike, për pozitën e tij në prodhimin global dhe rrjetin e shërbimeve, hapjen e tij për forcat e

tregut dhe historinë e tij. Si rezultat, kjo ka bërë të mundur shfrytëzimin e avantazheve të globalizimit

për të zhvilluar ekonominë rajonale, që është në mesin e ekonomive me njohuritë intensive më të

mëdha në botë. Ky zhvillim ka krijuar një nga ekonomitë më përparimtare të botës, por gjithashtu ka

shtyrë Hong Kongun, që vullnetarisht t'u nënshtrohet shokeve të jashtme të tilla si krizat ekonomike që

filluan në Azi në mesin e 1997. Performanca ekonomike e Hong Kongut deri në vitet 1997 ishte mjaft e

fuqishme. GDP real u rrit në mesatare 8.5% në vit nga 1975 deri 1995 dhe 6.5% për vit nga 1985 deri

1995. Ndërmjet viteve 1975 dhe 1995, GDP real i Hong Kongut u katërfishua dhe GDP për capita u

trefishua (HKGIS 1996). Pavarësisht, pasigurisë ne lidhje me kthimin e sovranitetit të Hong Kongut mbi

Kinë në 1 korrik 1997, dhe parashikimeve rreth “ Vdekjes së Hong Kongut “(Kraar, 1995), ekonomia e

Hong Kongut ende u rrit në një normë reale 4.6% në 1996 dhe 5.3% në 1997. Në 1997, GDP për capita e

Hong Kongut arrinte 26,415 $U. Në përputhje me Bankën Botërore, fuqia blerëse për krye banori e Hong

Kongut ishte tejkaluar nga vetëm katër vende (Luksemburgu, Singapori, USA, Zvicra) (Banka Botërore

1998). Papunësisa, e cila arriti 3.2% në 1995, ra në 2.8% në 1996 dhe në 2.2% në 1997 (HKCSD 1998d).

Tregtia totale e Hong Kongut në raportin e GDP në 1997 ishte 231.4, e dyta pas Singaporit me 260.2 në

mesin e ekonomive më të mëdha (Asian Development Bank 1998). Në 1997, Hong Kongu me një popullsi

6.7 milionë ishte e teta në botë në udhëheqjen e tregtisë dhe e nënta në botë në eksportin e

shërbimeve (WTO 1998).

Tregtia e Hong Kongut me rajonin e Pacifikut u rrit me një normë mesatare vjetore 19% nga 1980, për të

arritur 262 $U miliardë në 1997. Hong Kongu u llogarit me 14.8% në tregtinë ndëraziatike në 1996,

pavarësisht një popullsie të vogël, me pjesëmarrje 0.2% në tërë rajonin (HKTDC 1998d). Përveç kësaj,

Hong Kongu ka qenë lideri i katërt botëror në burimin e IJD-ve në secilin vit, që prej 1993 (UNCTAD

various years). Në terma agregat Hong Kongu ka qenë ekonomia e dytë më garuese në botë në

përputhje me Raportin e konkurencës botërore të Forumit ekonomik të botës, dhe e treta ekonomi më

garuese sipas IMD libri vjetor i konkurencës ndërkombëtare (World Economic Forum various years and

IMD various years).

140

Fig. 15.1. Konkurenca e klasterëve të Hong Kongut

Burimi: Enright et al. (1997).

Hong Kongu ka pasur sukses brenda një grupi të ngushtë të industrive në të cilën Hong Kongu është

lider në baza rajonale ose globale, te cilat përbëjnë midis 70 dhe 75% të GDP-së (shohim figurën 15.1).

Këto grupime (klasterë) përfshijnë prodhime të lehta dhe tregtare, transportin, turizmin, financat dhe

shërbimet e biznesit, infrastrukturën dhe zhvillimin, komunikimin dhe mediat (Enright et al. 1997). Në

prodhim dhe tregti, Hong Kongu ishte eksportuesi më i madh në botë i orëve, lodrave dhe lojrave,

kalkulatorëve, radiove, parukerive elektrike, imitacioneve të bizhuterive, çantave të dorës, qadrave,

luleve artificiale, veshjeve të leshta, tekstilit, mikserave, shtrydhësve të frutave dhe perimeve në 1996.

Ai ishte lideri i dytë në botë i eksportimit të orave, këpucëve dhe veshjeve ( UN 1998 and HKTDC 1998d).

Në transport, prej 1997, Hong Kongu kishte portin më të zënë tregtar, aeroportin më të zënë në terma

të ngarkesës ndërkombëtare dhe aeroportin e tretë më të zënë në terma të pasagjerëve ndërkombëtar,

dhe kjo ishte para hapjes së aeroportit të ri shtetëror ndërkombëtar në korrik 1998 (HKTDC 1998d). Në

turizmin ndërkombëtar, Hong Kongu gjeneron më shumë të ardhura çdo vit sesa çdo vend në Azi. Hong

Kongu është ndoshta qendra e katërt udhëheqëse ndërkombëtare financiare (Enright 1998d; Jao 1997)

dhe është një qendër e madhe rajonale për shërbimet ligjore, shërbimet e kontabilitetit, shërbimet e

konsulencës, dhe tjerave. Në komunikim dhe media Hong Kongu kishte më shumë kapacitet për

telefonata ndërkombëtare sesa Japonia, ose sesa e gjithë Australia dhe në terma të thirrjeve

ndërkombëtare për kokë banori ishte lider botëror. Hong Kongu gjithashtu është qendër e madhe

aziatike për shumë nga kompanitë kryesore botërore në fushën e lajmeve dhe të transmetimit,

poashtu qendër komunikimit për kompanitë e huaja multinacionale (Enright et al. 1997).

141

3. Transformimi ekonomik i Hong Kongut, 1979 - 1997Ekonomia e Hong Kongut ka bërë transformim të shpejtë që prej se pjesa kineze filloi të hapë tregtinë

dhe investimet në 1997. Në Hong Kong ajo shpesh është përshkruar si një transformim nga prodhimi në

shërbime. Derisa kjo është e vërtetë, në realitet transformimi është përshkruar si një ndryshim nga një

ekonomi enklavë në një ekonomi metropolitane dhe nga një ekonomi manuale tek një ekonomi e bazuar

në dije (Enright et al. 1997).

3.1.Prodhimi i shërbimeve

Në aspektin e strukturës së përgjithshme ekonomike, Hong Kongu ka parë një ndërrim të

konsiderueshëm nga prodhimi në shërbime në dy dekadat e fundit. Në 1980, prodhimi përfaqësoi 24%

të outputit të Hong Kongut dhe 42% të punësimit të tij. Nga 1996, prodhimi llogaritej për 7% të outputit

dhe 13% e punësimit. Sektori i shërbimeve i Hong Kongut u rrit gjatë kohës, mesatarisht rritja reale 8.6%

për vit nga 1980 deri 1990 dhe 6.9% për vit nga 1980 deri 1996, shifrat që ishin ndër më të lartat të

regjistruara nga një ekonomi e madhe (HKCSD 19986 and World Bank 1998). Nga 1996 shërbimet

llogariteshin për 84.4% të outputit (në krahasim me 7.3% në prodhim, 8.3% në aktivitetet tjera

sekondare dhe 0% në aktivitetet primare), duke bërë Hong Kongun më shumë të orientuar në shërbime

sesa ndonjë ekonomi nacionale në botë. Që nga qershori 1998, sektori i shërbimeve llogaritej për 83.6%

e punësimit në sektorin privat në Hong Kong (HKCSD 1998d).

Sektori i shërbimeve gjithashtu u dominua nga investimet e huaja direkte në Hong Kong. Nga 1996, 92%

përbrenda stokut të invstimeve të huaja direkte në Hong Kong ishin në sektorin e shërbimeve, vetëm 8%

ishin në prodhim. 87% e zyrave qendrore të firmave shumëkombëshe në Hong Kong në vitin 1997

erdhën nga sektori i shërbimeve, vetëm 13% nga sektori i prodhimit (Shohim tabelën 15.1 dhe 15.2).

Tabela 15.1. Stoku i brendshëm i investimeve të huaja në Hong Kong nëpër sektor

142

Burimi: HKID (1998b).

Tabela 15.2. Linjat kryesore të biznesit për selitë rajonale në Hong Kong, 1997

Burimi: HKID )1997).

3.2. Nga ekonomia e izoluar në ekonomi metropolitane

Ndonëse të gjitha statistikat e mbledhura paraqesin një kalim nga prodhimi në shërbime, aspektet e

tjera të këtij transformimi aktualisht janë bërë më të rëndësishme. Një aspekt i këtillë ka bërë

transformimin e Hong Kongut nga ekonomia e izoluar në ekonomi metropolitane. Hong Kongu ka

valutën e vet, sistemin e taksave, sistemin ligjor, autoritetin doganor. Hong Kongu është anëtar me të

drejta të plota në disa organizata, të tilla si: Organizata Botërore e Tregtisë (WTO), forumi i

Bashkëpunimit Ekonomik në Pacifikun Aziatik (APEC), ku partneriteti jepet vetëm për shtete.

143

Ekonomia e bazuar në dije në Hong Kong

Fig. 15.2. Prodhimi si përqindje e punësimit (qytetet e zgjedhura)

Burimi: Enright et al. (1997).

Pavarësisht, shumë ambiguiteteve rreth Hong Kongut, ai në të vërtetë është qytet. Sipërfaqja totale

është vetëm 1078 km2. Në krahasim me Nju Jorkun që ka 831km2, Londra 1610km2. Hong Kongu ka një

popullatë 6.7 milionë banorë, është afërsisht 1 milionë më pak se Londra apo Nju Jorku dhe 5 milionë

më pak se Tokio. Densiteti i popullatës: 5780 njerëz në 1 km2 , është 34% më e madhe se ajo e Londrës

dhe pothuaj identike me atë të Tokios (HKTDC 1998b). Nga 1997 struktura dhe përmasat e ekonomisë së

Hong Kongut ishin ato të një ekonomie të madhe metropolitane. GDP e Hong Kongut prej 170,1 miliardë

$U, është më e madhe se e Londrës, por substancialisht më e ulët se e Nju Jorkut dhe Tokios. Që nga

mesi i 90 - ve punësimi dhe GDP ishin të ngjashme me ato të qyteteve të mëdha. Për Londrën, New York,

Tokion, Hong Kongun, pjesëmarrja më e madhe në aktivitetin ekonomik ishte në sektorin e shërbimeve,

(84.4% e GDP për Hong Kongun në 1996, 84.0% e GDP për New Yorkun në 1994, 82,1% e GDP në Londër

në 1995, dhe 74,2% e GDP në Tokio në 1996).

Fokusi i Hong Kongut në prodhimin e shërbimeve, i cili është i ndryshëm nga ekonomitë e avancuara ku

dominojnë shërbimet e konsumit, është mjaft i ngjashëm me atë të rajonit të Nju Jorkut. Në të dy

qytetet, prodhimi i shërbimeve arrin 40% të GDP (Enright et al. 1999).

Në Hong Kong raporti i prodhimit për punëtor në sektorin e shërbimit të prodhimit për punëtor në

sektorin e prodhimit ka mbetur thuajse konstante në 172% nga 1981 -1996 (kalkuluar nga të dhënat në

144

HKCSD 1998a), përkundër ndryshimit të madh në punësim. Në 1980, gati tërë sasia e eksportit ishte

bazuar prej firmave që prodhonin për tregun e Hong Kongut.

Fig. 15.3. Vendndodhja e prodhimeve të eksportit nga firmat e Hong Kongut

Source: kalkuluar nga HKTDC (1998c).

Nga 1998 prodhimi ka rënë nga 36% dhe në 1997 në rreth 10%. Prodhimi ka lëviz në pjesën kineze (63

%) dhe në ekonomitë e treta, shumica në Lindje të Azisë (26%).

Punësimi total i Hong Kongut në firmat prodhuese ishte përafërt me 870000 më 1980. Nga 1996 ai ishte

vlerësuar që përfshinte 300000 në Hong Kong, më shumë se 6000000 milionë në pjesën kineze dhe në

mes 500.000 dhe 1 milionë gjetiu (Enright et al 1997).

Të gjitha ekonomitë e vendeve të avancuara kanë ndërruar eksperiencën e tyre, prej prodhimit në

shërbime. Gjatë transformimit ekonomik të Hong Kongut pagat reale në prodhimin lokal dhe sektorët e

shërbimeve ishin dyfishuar dhe papunësia përgjithësisht qëndronte nën 3%. Decentralizimi i aktivitetit

ekonomik ishte më i vështirë për Hong Kongun në dallim me ekonomitë e mëdha metropolitane (për

shkak të kufijve të saj me pjesën kineze). Qysh se ekonomia e pjesës kineze filloi të hapej, Hong Kongu

ka lëvizur nga një ekonomi e izoluar në një ekonomi metropolitane, afërsisht e lidhur me pjesën kineze.

3.3.Prej ekonomisë manuale në ekonominë e bazuar në dije

Ndoshta aspekti më i rëndësishëm i transformimit të ekonomisë së Hong Kongut, ka qenë transformimi

nga ekonomia manuale në ekonominë e bazuar në dije (Enright et al. 1997 and Enright 1999).

Ekonomia e Hong Kongut në 1970 dhe në fillim të 1980-ve ishte bazuar kryesisht në punë fizike dhe

fazat e prodhimit fizik. Nga mesi i 1990-ve, Hong Kongu u bë një prej ekonomive të dijes më intensive

në botë. Nga 1981 në 1996, njohuritë e punëtorëve në punësimin total të Hong Kongut u rrit nga 21 në

46%. Gjersa, e tërë forca punëtore u rrit nga 2.4 milionë, tregon se numri i punëtorëve të bazuar në dije

145

në Hong Kong afërsisht u trefishua në këtë kohë (kalkuluar nga të dhënat HKCSD 1998a, d). Njohuria që

nevojitej për prodhim poashtu u rrit. Vlera e shtuar për punëtor u rrit nga 10,291 $ në 1987 deri në

32,554$ në 1996 (HKID 1998a).

Decentralizimi i aktivitetit ekonomik është një karakteristikë e ekonomisë së Hong Kongut. Disa

aktivitete kanë qenë të decentralizuara nga Hong Kongu, firmat e Hong Kongut kanë zgjeruar shtrirjen

gjeografike të biznesit të tyre. Hong Kongu sot funksionon si qendër kordinuese dhe e lidhur me

ekonomitë në pjesën tjetër të rajonit dhe të botës.

Firmat tregtare p.sh. kanë decentralizuar aktivitetet e tyre nga ato që kërkojnë më pak njohuri intensive,

derisa janë koncentruar në funksionet me dije intenzive të mëdha. Si rezultat kompanitë e Hong Kongut

kanë zgjeruar prodhimin dhe biznesin tregtar përtej kufizimeve të prodhimit vendas dhe kufijve

gjeografikë (shohim tabelën 15.3).

Pjesa më e madhe e 95% e kompanive tregtare dhe prodhuese në Hong Kong të anketuara nga Këshilli i

zhvillimit tregtar të Hong Kong në 1997 tregonin qëllimin për të ruajtur selinë e tyre qendrore në Hong

Kong.

Mbi 90% tregonin qëllimet e tyre për të rritë aktivitetet e tyre në financa tregtare, negocim bixnesi,

kërkim tregu, sigurim, marketing. etj.

Hong Kongu është qendër udhëheqëse e selive qendrore dhe zyrave rajonale të firmave

shumëkombëshe për rajonin e Pacifikut. Nga 4275 firma shumëkombëshe që janë përgjigjur anketës së

Departamentit industrial të Hong Kongut, 924 nga to kishin zyrat qendrore në Hong Kong dhe 1606 të

tjera kishin zyrat rajonale që prej 1997.

Një anketë tjetër e fundit për menaxherët e kompanive multinacionale në Hong Kong (Enright and

Thompson 1998) tregon që shumica e aktiviteteve më të rëndësishme të firmave shumëkombëshe që

performojnë në Hong Kong merren me kordinimin dhe funksione menaxheriale për vendet si Hong

Kongu, Kina, Azia.

Tabela 15.3. Pozicionet në të cilat kompanitë e Hong Kongut kanë mundësi të performimit ose

sigurimit të mbështetjes në aktivitete tregtare ose shërbimeve në të ardhmen.

146

Shënim: Rritja e numrit për më shumë se 100% që prej se shumë kompani kanë kryer një aktivitet të

caktuar në më shumë se një vend.

Burimi: HKTDC (1998c).

Për shumicën e këtyre firmave që ndodhen në këto pjesë, Hong Kongu është qendra më e rëndësishme

për kordinim dhe aktivitete menaxheriale në rajon (shiko tabelën 15.4).

Aktivitetet e zyrave rajonale dhe zyrave qendrore janë vlerë për ekonominë lokale që prej se ato sollën

aktivitete me dijen më intensive si: menaxhimi i lartë, kordinim rajonal, financë, formulim strategjie,

zhvillim produkti, marketing të avancuar dhe gjenerim të informacionit. Zyrat qendrore shpesh

prezantojnë përqëndrim në inovacion dhe rritje produktiviteti.

Zyrat qendrore poashtu investojnë në njohuri të larta menaxheriale dhe mbështesin shërbimet e

sofistikuara, kështu sigurojnë përfitime të larta për ekonomitë lokale. Kjo rezulton në “impotimin” e

praktikave të avancuara menaxheriale dhe kërkesë më të përsosur.

Tabela 15.4. Rëndësia e Hong Kongut si një qendër për një shumëllojshmëri të aktiviteteve dhe

funksionet e firmave (1 = shumë e parëndësishme, 2 = pak e parëndësishme, 3 = neutral, 4 = pak e

rëndësishme, 5 = shumë e rëndësishme)

147

Shënim: Përgjigjet e 266 menaxherëve të firmave të huaja shumëkombëshe me bazë në Hong Kong.

Burimi: Enright and Thompson (1998).

4. Zhvillimi ekonomik i Hong Kongut

Disa forca kanë ndikuar në shfaqjen e ekonomisë të bazuar në dije në Hong Kong, përfshirë shfaqjen e

ekonomive të Kinës dhe Azisë Lindore, poashtu në strategjitë e firmave shumëkombëshe. Këto forca

kanë lejuar dhe detyruar Hong Kongun me marr një seri funksionesh bazuar në njohuritë e dijes në

kinezë, rajon dhe ekonomitë globale (see Enright et al. 1997).

4.1.Lidhjet e Hong Kongut me ekonominë kineze

Shfaqja e ekonomisë së kontinentit kinez ka qenë një nga ngjarjet më të mëdha ekonomike në 20 vitet e

fundit. Kina nuk është vetëm vendi me popullatën më të madhe, ajo poashtu ka pasur një nga

148

ekonomitë me rritjen më të shpejtë botërore. GDP real u rrit me një normë 10.2% për vit nga vitet 1980-

1990 dhe 12.3% nga 1990-1996 (World Bank 1998). Nga vlerësimet e Bankës Botërore, ekonomia kineze

është më e madhe se sa e Japonisë bazuar në paritetin e fuqisë blerëse. Kontinenti kinez u bë lideri i

dhjetë kryesor i ekonomisë tregtare në botë. Eksportet e saj janë rrit nga 5% e GDP në 1970 deri në 40%

të GDP në 1996.

Eksportet e Kinës u rritën me një normë prej 14.2% për vit, prej 1980 deri 1996 në terma të dollarit US,

derisa importet u rritën në normën prej 13.5% për vit (World Bank 1998). Të dy normat e rritjes isshin dy

here më të larta se sa mesatarja e botës.

Rritja në output dhe tregti prej Zonës Guangdong të Hong Kongut ka qenë dy here më e stuhishme se sa

ekonomia e kontinentit. Ekonomia e kontinentit gjithashtu ka tërhequr një shumë marramendëse të

investimeve të huaja direkte (IJD). Në vitet e fundit, Kina e cila ka marrë 45.3 miliardë $ në IJD në 1997,

ka qenë nga marrësit liderë të IJD, midis vendeve në zhvillim dhe ka qenë marrësi i dytë pas SHBA

shikuar gjerësisht (UNCTAD 1997, 1998; HKTDC 1998a). Hong Kongu shpesh është quajtur port i Kinës,

ose dritare e kontinentit në botë. Hong Kongu kishte këto karakteristika dhe shumë më tepër. Hong

Kongu dhe firmat e tij kanë shërbyer si drejtues të modernizimit të ekonomisë së kontinentit dhe

dirigjues të shfaqjeve të tij brenda tregut ndërkombëtar. Hong Kongu nuk kishte ofruar vetëm kapitalin,

mbështetjen logjistike dhe qasje në tregjet botërore, ai gjithashtu kishte ofruar dijen menaxheriale

(know how), teknologjinë, hulumtimet, aftësitë e marketingut, shërbimet e prokurorimit, sigurimin e

cilësisë. Ngaqë eksportet e ekonomisë së kontinentit kanë lulëzuar, kështu që ky lulëzim është shprehur

në bazën e fuqisë punëtore, tokë, resurse natyrore, mbështetje të shërbimeve.

Ky ishte një kombinim që ka lejuar Kinën, e cila ishte shumë e shkëputur nga ekonomia ndërkombëtare

për katërdhjetë vite, të shfaqet si komb i madh tregtar, për më pak se një dekad.

Hong Kongu është port hyrje për 80% të vizitorëve ndërkombëtarë që arrijnë në Kinë. Hong Kongu

lëvizte 50% të eksporteve të Kinës dhe 80% të tregtisë ndërkombëtare të provinces fqinje Guangdong.

Hong Kongu është partneri i dytë tregtar më i madh i Kinës. Hong Kongu është burimi më i madh për

investime direkte për Kinën.

Rreth fundit të korrikut 1998, rreth 314,533 projekte të regjistruara në pjesën kineze, 174,880 (55,6%) u

përkisnin investitorëve nga Hong Kongu. Stoku i kontraktuar dhe investimet e huaja nga Hong Kongu

brenda kontinentit kinez ishin 288.7 miliardë $ dhe duke u llogaritur për 52,5% e totalit (HKTDC 1998a).

Hong Kongu, në fakt është nga investitorët e huaj lider të pothuajse çdo province dhe qyteti në Kinë.

149

Hong Kongu është qendër shërbyese e biznesit për kontinentin dhe qendër logjistike për shumicën e

Jugut kinez. Asnjë komunitet nuk ka njohuri më të thella praktike se si duhet bërë biznez në tregjet më

të popullarizuara të biznesit.

Ekspertiza profesionale e Hong Kongut është gjithashtu duke e ndihmuar zhvillimin e sektorit të

shërbimeve të biznesit të Kinës. Kështu profesionistët me bazë në Hong Kong ndihmojnë në shkrimin

dhe rishkrimin e standardeve profesionale dhe rregullave në drejtësi, llogaritje, siguri dhe fusha tjera.

Kontinenti kinez gjithashtu ka pasur një ndikim të madh në eknominë e Hong Kongut. Ajo ka qenë gjatë

burim i ushqimit, ujit dhe prodhimeve për Hong Kongun (Overholt 1993).

Në kohë të njëjtë, kompanitë e pjesës kineze gjithashtu u bënë akter kryesor në ekonominë e Hong

Kongut. Me një stok total investimesh prej 14.0 miliardë $ pjesa kineze ishte burimi i dytë më i madh

investimeve të jashtme, pas UK për Hong Kongun në fundin e 1996. Rreth 1,856 ndërmarrje të

kontinentit punësuan rreth 53,000 njerëz në Hong Kong në fundin e 1997. Asionet e tregut të kompanive

të kontinentit që ishin në territorin e Hong Kongut ishin vlerësuar 22% në tregtinë e huaj, 22-25 % në

banka (në terma të depozitave), siguri (në terma të vlerave të sigurimit), dhe transport mallrash (në

aspektin e vëllimit të mallrave), 25% në turizëm ( në aspektin e të ardhurave turistike), 12% në

ndërtimatari (në aspektin e projekteve të përfunduara), etj.

Ekonomia e Hong Kongut dhe kontinenti kinez janë rritur në vitet e fundit, duke krijuar një ndarje të

tregut të punës dhe simbiozë, në të cilat që të dyja kanë përfituar. Kontinenti ka zhvilluar ekonominë e

tij shumë më shpejt se sa ishte e mundur përndryshe Hong Kongu kishte avantazhe duke operuar si një

qendër biznesi për Kinën. Në pothuajse çdo sipërfaqe të aktivitetit të biznesit, Hong Kongu ka pozicionim

të favorshëm në ndërmjetësimin në mes biznesit ndërkombëtar dhe kontinentit kinez. Hong Kongu ka

grumbulluar një masë të madhe kritike të dijeve dhe eksperiencave në lidhje me të bërit biznes në Kinë

(për kompanitë e huaja) dhe në tregjet botërore (për kompanitë e kontinentit). Kjo njohuri ka qenë

çelësi i suksesit të ekonomisë së Hong Kongut.

4.2.Lidhjet e Hong Kongut me pjesën tjetër të Azisë

Drejtues i dytë i ekonomisë së Hong Kongut ka qenë zhvillimi i ekonomive të Azisë lindore. Në mes të

1980 dhe 1996, rritja ekonomike e Azisë ishte afërsisht dy herë se në pjesën tjetër të botës dhe ndarja e

saj në prodhimin e botës u shtua nga 17 në 29% (ose 34.1% në paritetin e fuqisë blerëse në 1996)

(World Bank 1996, 1998 and WTO 1998). Sot Japonia, Hong Kongu dhe Singapuri janë në mesin e

150

ekonomive më të pasura për kokë banori në botë. Pas më shumë se njëzet vite rritje mesatarisht 7-8%,

standardi i jetës në Kore Jugore dhe Tajvan është barazuar me shumicën e vendeve në Evropë. Kina, si

një nga vendet më të varfra në botë, tani ka dhjetra miliona qendra urbane. Tregtia e Azisë dhe rrjedhja

e investimeve gjithashtu paten rritje. Nga 1996, Azia llogaritë për 25.6% të tregtisë së botës dhe 26.1%

të IJD-ve të botës (WTO 1998). Rritja e tregtisë dhe investimeve në rajonin aziatik ka bërë përfitues Hong

Kongun qendër lidere për tregtinë dhe investimet ndër aziatike.

Hong Kongu poashtu u bë de fakto kryeqendër e biznesit përgjatë komunitetit kinez. Totali i aseteve të

500 kompanive publike më të mëdha në Azi kontrollohej nga kinezët dhe ishte vlerësuar në 1994 deri

500 miliardë $ (Wu and Duk 1995). Derisa kinezët etnik llogariten për më pak se 10% të popullatës së

Azisë Juglindore, ata kontrollojnë deri 3 të tregtisë me pakicë të rajonit dhe janë akter lider në tokë2 2̸

dhe zhvillim prone, banka, hotele, ndërtimtari, ingjiniering.

Hong Kongu një vend qendror në këtë rrjet si rezultat i një numri të arsyeve. Hong Kongu është pikë së

pari referencë e përbashkët për miliona emigrantë kinez të cilët kanë kaluar perms tij në vende tjera.

Vendndodhja e përshtatshme e Hong Kongut, lidhjet e komunikimit dhe transporti i shkëlqyeshëm,

tregjet e avancuara të kapitalit, sistemi legal, taksat e ulta dhe rregullat liberale në lëvizje të individëve,

mallrave dhe kapitalit, ka bërë atë vend të përshtatshëm për gjithandej kompanitë kineze për të bërë

biznes me njëri-tjetrin dhe me pjesën tjetër të botës. Për shumë nga firmat konglomerate më të

fuqishme kineze përfshirë grupin Kuok të Malajzisë, grupin Lippo të Indonezisë, grupin Salim të

Indonezisë dhe grupin Sophonpanich të Tajlandës, grupin Pokhand të Tajlandës, dhe tjerat. Për këto

firma, Hong Kongu është lokacioni i parë ndërkombëtarë, fokus parësor për tregjet e kapitalit,

menaxhimin e investimeve brenda pjesës kineze dhe bazë primare për IJD gjithandej.

4.3.Lidhjet e Hong Kongut në rrjetin ndërkombëtar me multinacionalizmin e huaj

Hong Kongu gjithashtu luan një pjesë të rëndësishme në strategjitë globale të firmave multinacionale të

huaja. Komuniteti biznesor ndërkombëtarë i Hong Kongut me origjinë më së shumti nga Britania u bë

më i diversifikuar pas Luftës së Dytë Botërore me arritjen e firmave nga SHBA, Evropa, Japonia dhe Azia

Juglindore (Vogel 1989). Që nga 1970-tat e voshme hapja e Kinës për IJD dhe tregti ka tërheq shumë më

shumë firma përgjat Hong Kongut. Nga mesi i 1990 Hong Kongu ishte shtëpia e firmave më të mëdha

multinacionale në Azi. Nga fundi i 1997, mbi 200 kompani të mëdha ishin të pranishme në Hong Kong.

Nga 1997, Oda Tregtare Amerikane në Hong Kong ishte Oda më e madhe tregtare jashtë Amerikës, Oda

Tregtare Kanadeze ishte oda më e madhe jashtë Amerikës së Veriut, dhe Oda Japoneze në Hong Kong

raportonte që më shumë sesa 2000 kompani japoneze operonin nga Hong Kongu. Sektori i firmave

151

jashtë Hong Kongut është i madh dhe i llojllojshëm dhe askush nuk e din sa. Një përpjekje e

departamentit të Industrisë së qeverisë së Hong Kongut për të identifikuar të gjitha kompanitë e jashtme

që operojnë në Hong Kong dha 11.819 firma të huaja që janë duke operuar në Hong Kong (HKID 1997).

Shtrirja e multinacionalizmave të huaj në Hong Kong daton që prej asaj kohe. Afërsisht një qerek i tyre të

anketuara (Enright and Thompson 1998) theksuan që kompanitë e tyre ishin të vendosura në Hong Kong

për rreth 25 vite, derisa pak mbi një qerek kanë qenë të vendosura në Hong Kong për 5 vite ose më pak.

Afërsisht gjysma e tyre treguan se zyrat e tyre në Hong Kong do të jenë më shumë të rëndësishme në të

ardhmen, 30% treguan që dëshirojnë të qëndrojnë njëjtë. Firmat multinacionale të huaja kanë luajtur

role me rëndësi në zhvillimin e ekonomisë së Hong Kongut (Enright 1998d). Në shërbimet e biznesit,

firma “Big six” (tani “Big five”) dominon në fushën e llogaritjes. Sektori i komunkimit dhe mediave është

shtëpi e një numri të firmave shumëkombëshem me dominim të akterëve lokal.

Hong Kongu ngërthen shitësit me pakicë dhe tregtarët e prodhimit të të mirave nga pjesa e botës, që

përdorin Hong Kongun si bazë logjistike, shitëse, financiare, etj. Disa nga klasterët e Hong Kongut janë

zhvilluar jo të pavarur nga firmat e jashtme dhe jo të varur nga to, por me ndërmjetësimin me firmat e

jashtme (Enright 1998d). Në plotësim të kërkesës për burime, kërkesës së tregut, shfrytëzimin e aseteve

shumë firma multinacionale kanë bërë investime në klasterët e Hong Kongut.

4.4.Hong Kongu si mbështjellës dhe integrues i aktivitetit ekonomik

Një fije e përbashkët që ecën përmes klasterëve të Hong Kongut është që firmat e tij janë bërë

mbështjellës dhe integrues të aktivitetit ekonomik, identifikimit, zhvillimit apo krijimit të kërkesës dhe

identifikimin, zhvillimin e burimeve të ofertës.

Në indstri, të tilla si, e lodrave, produkteve plasike, orëve dhe tjerat kanë zhvilluar burimet e kostove

sensitive. Ato janë specializuar në vendosjen e aktiviteteve me njohuri intensive, komplekse,

menaxhment, financim, teknologji, dizajn, marketing dhe shpërndarje shërbimesh.. Në shërbimet

biznesore, firmat e Hong Kongut dhe profesionalistët harmonizuan kërkesën në Lindje me eksperiencën

dhe njohuritë e zhvilluara në Hong Kong apo të importuara nga Perëndimi. Hong Kongu është qendër

rajonale për konsulencë menaxheriale, kontabilitet, hulumtim tregu, dhe shërbime tjera biznesore. Në

shërbimet financiare, firmat e Hong Kongut harmonizojnë kërkesën për opcione investimesh nga

Perëndimi me investimet në Lindje dhe harmonizimi i kërkesës për kapital dhe fonde nga Lindja me

ofertat nga Perëndimi. Hong Kongu është qendër lidere ku menaxherët e fondeve dhe bankierët privat

vendosin bahskë fondet e investimeve aziatike, portfoliot, dhe lëvizjet financiare. Në infrastrikturë dhe

152

zhvillim, profesionistët e vendosur në Hong Kong harmonizijnë kërkesën në Lindje me kapital dhe

ekspertizë nga Japonia dhe Perëndimi. Firmat lokale të Hong Kongut kanë struktutuar projektet për të

ndërtuar portet, aeroportet, rrugët, sistemet kaluese. Nëplotësim, zyrat e Hong Kongut të firmave të

huaja të shërbimeve financiare financojnë projektet për infrastructure në gjithë Azinë. Firmat me bazë n

ëHong Kong sollën së bashku ekspertizë në ingjiniering, dizajn, ndërtimtari për ndërtimin e

infrastrukturës në Hong Kong, në continent dhe gjithandej Azisë Lindore. Me një histori të gjatë të

sektorit privat në financimin e infrastrukturës, Hong Kongu është vend lider për integrimin e këtyre

aftësive. Hong Kongu në fakt ishte pionier brenda Azisë për BOT (nd rtim-operim-transfer) system të cilin

investitorët privat ndërtuan një project ifrastrukturor, drejtuan atë nën një marrëveshje koncesionare

për një kohë Brenda të cilës ata provuan të kyhejnë investimet e tyre plus një kthim dhe pastaj ta

transferojnë projektin në kontrollim të agjencive qeveritare. Në prodhimin e dritës, shërbime biznesore,

infrastructure, zhvillim dhe fusha tjera, Hong Kongu është vend ku komponentët e përshtatshëm,

aktivitetet, etj, janë mbështjellës dhe integrues kështu që oferta pritet me kërkes. Roli mbështjellës dhe

integrues kërkon njohuri për burimet e kërkesës dhe burimet e ofertës përreth botës dhe kapacitet për

të vendosur kombiancione të reja, për të shfrytëzuar ndërrimet e shpeshta në kërkesë dhe tërheqjen e

burimeve të ofertës. Kjo kërkon ekspertizë në të gjitha aspektet, aftësi të qasjes së shpejtë të mundësive

komerciale.

5. Politikat e Hong Kongut

Ekonomia e Hong Kongut u zhvillua reletivisht me pak ne drejtim te sektorit publik (see Enright et al.

1997; Park 1998; and Chia 1998, for example).

Filozofia e mbrojtjes së ambientit biznesor dhe mosfavorizimi apo përzgjedhja e fituesve ka rezultuar të

quhet si ekonomia e lirë e botës nga Fondacioni trashëgimisë në SHBA dhe Instituti Fraser i Kanadasë

(Heritage Foundation Wall Street Journal 1998 and Gwartney 1998). ̸

Ekonomia e Hong ka evoluar kryesisht në politikat e lira për të krijuar një strukture ekonomike. Deri më

1996 për shembull Hong Kongu nuk ka pasur politika për të promovuar sektorin e shërbimeve.

Departamenti i Industrisë së Hong Kongut, si agjencia më e involvuar në politikën ekonomike nuk ka

pasur industritë e shërbimeve në mandatin e saj gjer në 1996. Ngjashëm, ka qenë edhe me Këshillin e

zhvillimit tregtar në Hong Kong, e cila ka qenë organizatë qeveritare e involvuar në promovimin e

tregtisë. Duhet të theksohet se nga viti 1996, sektori i shërbimeve llogaritej për 84.4% e GDP – së. Që

prej 1996, politikat e sektorit të shërbimeve kanë qenë të kyqura në promovimin e Hong Kongut si një

vend për të bërë biznes.

153

Hong Kongu ka pasur politika të limituara për të promovuar veten si vend për firmat e huaja

shumëkombëshe. Kjo është në contrast me Singapurin dhe shumë vende në Evropë (see Chia 1998 and

Brown 1998). Për shumë vite, Departamenti i Industrisë së Hong Kongut ka promovuar Hong Kongun si

një vend për prodhimin e huaj. Promovimi ka konsistuar në sigurimin e informatave në Hong Kong dhe

provizionet e tokës për projektet industriale jo në incentiva financiare ose heqje taksash të përdorura

nga qeveritë tjera në rajon dhe gjetiu. Shpërndarja e prodhimit të IJD-ve në 1996 ishte vetëm 8%.

Shumë qeveri kombëtare dhe lokale kanë krijuar politika për të promovuar klasterët rajonal në vitet e

fundit (Rosenfeld 1995; Chia 1998; and Enright 1998a). Hong Kongu nuk ka pasur ndonjë politikë

qeveritare për të promovuar klasterët. Qeveria e Hong Kongut ka pasur politika për mbështetjen e

promovimit të tregtisë dhe turizmit. Në fakt, termi klaster (grumbull) në Hong Kong u përdor më 1997

(in Enright et al. 1997).

ëëëë Transformimi dhe zhvillimi i ekonomisë së Hong Kongut të bazuar në dije ka rezultuar që sektori

privat të përgjigjet konditave të tregut dhe ekonomisë. Qeveria ka bërë investime në infrastructure,

edukim, trajnim, dhe ka limituar sktivitetetet promocionale por nuk ka provuar zhvillimin ekonomik

direkt.

6. Hong Kongu në krizën ekonomike të Azisë

Pamja e Hong Kongut si një ekonomi metropolitan e varur në aktivitetet ekonomike që shkojnë jashtë

Rajonit Administrativ Special të Hong Kongut, ndihmon të kuptojmë strukturën ekonomike aktuale dhe

përparimin që Hong Kongu ka arritur në njëzet vitet e fundit. Ajo gjithashtu na ndihmon të kuptojmë

ndikimin e krizës ekonomike aziatike në Hong Kong. Hong Kong ka arritur të shmang efektet e krizë në

shumicën e vitit 1997. Sidoqoftë, nga tetori i 1998, papunësia arriti 5.3%, një shifër që nuk është vërejtur

për më shumë se një dekad. Kërkesa aziatike për prodhime të eksportit ka rënë duke ndikuar tregtinë

përgjatë Hong Kongut. Sektori financiar i Hong Kongut është dëmtuar nga tërheqja e fondeve jashtë

Azisë nga ana e kapitalit investues perëndimor dhe bankave japoneze dhe ka dëmtuar tregun vendor të

Hong Kongut.

Këto karakteristika eksplicite kur kombinohen me shpërthimin e çmimit të aseteve të Hong Kongut në

tregjet e pronave dhe aksioneve, ndihmon në shpjegimin pse Hong Kongu nuk ka mundur të shpëtojë

nga krizat ekonomike aziatike. Ekonomia e Hong Kongut është gjithashtu e varur nga aktivitete

ekonomike në rajon. Lidhjet e Hong Kongut me ekonomitë tjera në rajon kanë qenë dhe do të mbeten

me përfitime të jashtëzakonshme, por në afat të shkurtër, të tilla lidhje mund të krijojnë presione për

një ekonomi të vogël, që është ekonomi e hapur (Enright 1998b).

154

7. Konkluzionet

Ekonomia e Hong Kongut ka qenë transformuar nga një ekonomi enklavë në një ekonomi metropolitane

dhe nga një ekonomi manuale në një ekonomi të bazuar në dije, e fokusuar në prodhimin e shërbimeve

të bazuar në dije-intensive.

Firmat e huaja dhe firmat lokale e përdorin Hong Kongun si një qendër për aktivitetet e tyre të bazuara

në dije intensive, duke përfshirë menaxhmentin, kordinimin, aktivitetet lidhur me informacion dhe

financa.

Hong Kongu ka përfituar nga shfaqja e akterëve të rinj ekonomik në veçanti nga Kina dhe ekonomitë

tjera të Azisë Lindore. Liberalizimi ekonomik dhe globalizimi i konkurencës i kanë mundësuar dhe

njëherit e kanë detyruar Hong Kongun të lëvizë nga aktivitete me vlerë të ulët të shtuar në aktivitete me

vlerë të lartë të shtuar, aktivitete të njohurive intensive. Forcat e njëjta kanë rezultuar në klaster të

fuqishëm në prodhimin e energjisë dhe tregti, shërbime financiare dhe biznesore, transport dhe logjistik,

turizëm, komunikim dhe media, dhe infrastrukturë dhe zhvillim. Strategjia e firmave shumëkombëshe të

huaja, shumë prej të cilave e kanë përdor Hong Kongun si zyrë qendrore të tyre të rajonit të Pacifikut

Aziatik ose si zyrë rajonale, gjithashtu ka kontribuar në zhvillimin e Hong Kongut.

Shumë diskutime për ekonominë e dijes fokusohen në të ashtuquajturat industritë e “teknologjive të

larta”. Ekonomia e dijes nuk bazohet në industritë me teknologji të larta ose kërkim dhe zhvillim. Në

fakt, aktivitetet e firmave me vlerë të shtuar, aktivitetet intensive, shpesh janë ato që e përfshijnë

menaxhmentin e firmës, bashkërendimin, financën, hulumtimin e tregut dhe projektimin.

Udhëheqja e politikës së Hong Kongut u ka bërë të mundur forcave të tregut , të cilat kanë rrjedhur si

rezultat i globalizimit të luajnë rolin dominant në formësimin e ekonomisë.

Prosperiteti i Hong Kongut ka qenë për shkak të aftësisë së veqantë për shfrytëzimin e avantazheve të

procesit të globalizimit që e ka karakterizuar ekonominë e botës përgjat tri dekadave të fundit.

Kompanitë e huaja shumëkombëshe janë bërë pjesë përbërëse me klasterët e Hong Kongut, duke krijuar

një varësi me njëra-tjetrën. Disa prej klasterëve do të ishin shumë më pak të rëndësishëm pa praninë e

firmave shumëkombëshe. Poashtu, prania e klasterëve ka qenë avantazh për aktivitetin e firmave

shumëkombëshe në Hong Kong, pjesën kineze dhe rajonin e Pacifikut.

155

Roli integrues i Hong Kongut kërkon bashkim, jo veq në mes të firmave, por edhe ndërmjet ekonomive.

Dija dhe aplikimi i kombinimeve të reja të bazuar në dije ka qenë ngjizje në mes profesionistëve të Hong

Kongut me akterët e ekonomive tjera. Në zhvillimin e këtyre aftësive firmat dhe profesionisët e Hong

Kongut kanë lëviz nga roli i të qenit ndërmjetësuaes në rolin e të qenit iniciator i aktivitetit ekonomik.

Madje ka shumë të ngjarë që për ekonomitë e avancuara ata mund të sigurojnë dije të mira për

globalizimin, rajonalizimin, ekonominë e të ardhmes bazuar në dije.

Tema 9

156

Rreth teorise se politikes regjionale

1. H. Peter Gray dhe Jokn H. Dunning

2. Hyrje

Asetet e krijuara ja asete pronësore ekzistenca e të cilave është rezultat i investimeve të meparshme të

firmave. Në tri dekadat e fundit e ketejë, për keto asete ka gjithnjë e me teper njohuri bazike dhe levizje

pertej kufijve nacional.Ato tani kanë form bazike për shum investime të huaja direkte dhe kryqezim i

tërthort i strategjive të aleancave.Mobiliteti (levizeshmeria) rishtazi ka përmiresuar tekniken në rajonet

me me kosto të larta ekonomike, marrveshjet tregtare bënë që asetet e paprekëshme të përcaktohen

dhe vendosen lirëshëm.Si rezultat i njohurive intensive të faktoreve të prodhimit dhe perparimit të

teknologjisë, u rrit vendosja ekonomike e regjioneve ballëpërballë njëri-tjetrit, u krijuan rregullime dhe

levizëshmeria e aseteve kërkon hapesirat dhe rajonet më profitabile. Levizëshmeria e aseteve të krijuara

është rritur nga përmirësimet e aftesive menaxheriale dhe komunikimet , gjithashtu nga liberalizimi me i

madhe i tregjeve per te dyja edhe inputet edhe produktin (outputet). Mobiliteti gjithashtu beri që firmat

të ndryshojnë perspektivat dhe strategjit e tyre, nga qëndrimi në poziten e vetme të një firme, pranuan

efektet e konkurrences sepse për produktet e tyre finale u nevojiten të bashkëpunojne me firmat e tjera

në tregjet e produkteve.Krijuesit e politikave ne regjione duhet të kene njohuri të shumta të cilat ju

nevoiten për zbatimin e politikave të reja dhe lehtesimin në mënyrë që të rritet presporiteti dhe

mirëqënia. Njëkohesisht mobiliteti i njohurive-intenzive të aseteve krijuan nevojen që nga faktoret jo

mobil me kosto të ult në vëndë regjione të krijohen asete që janë tërheqëse për regjione. Politika

ekonomike ne vendet e industrializuara me kosto të larta mund të ngjallë reagime për ndryshime

financiare dhe intelektuale të aseteve.Hapesira e re e krijimit të aseteve erdhi njëkohesisht si renie

massive e produkteve si rezultat i sistemit të vjeter të menaxhimit, kështu që do të bëhet një rialokim

gjeografik i resurseve Brenda vendeve të njohura nderkombëtarisht. Rialokimi valutat, unifikimi Brenda

vendeve dhe nënregjioneve mund të parasheh që asetet të levizin në ato mikroregjione të cilat nuk kanë

levizshmeri të aseteve, një balancim i tillë do të ishte shum ekonomik. Kjo ka ndikime të rënesishme në

shprendarjen në të ardhmen Brenda makroregjioneve subject it ë cilave është dalja jashtë e aseteve.

Njëjtë do të zbatohet mes vendeve dhe regjioneve përbërese të tyre, shumë e rendesishme në këtë

process hapsinor të rialokimit janë mbledhja e regjioneve në aktivitete të cilat janë të afta të gjenerojnë

157

ekonomit Marshaliane dhe neoMarshaliane. Mungesa e eksternaliteteve të tilla në regjionet e tjera

mund te qregullon imputet jo mobile me kosto të ulet. Pritshmeria është e vogel që analizat e

abstrakteve do të japin disa ndikime si do të shprendahen në fund aktivitetet. Si e tillë shprendarja do të

varet në shpejtesin e thellimit në njohurit-intenzive, rritja e lehtesive në mobilitetin e aseteve të

krijuara, dhe aftesin e regjioneve subnacionale relativisht të pajisura me asete jo mobile, përmiresime

deri në kualitetin e duhur dhe njëkohesisht zhvillimi i zevendesuesve. Paragrafi 2 vë në pahë krijimin e

blloqeve, definime dhe supozimet e nevojshme bihevioriste për krijimin e objektivave instrumenteve

modelit të politikave ekonomike për mikroregjione, të cilat shtjellohen në paragrafin 3 dhe 4, paragrafi 5

do të adresoj komplikimet që linden nga njohurit e mundesive që një objektiv i thjeshtë për rritjen e

produktit për kokë banori të regjioneve mund të jete jo adekuat dhe kjo vë në pyetje shprendarjen dhe

kualitetin e jetes, gjithashtu është relevante. Ky paragraph përmban mundesin e ekzistences së rrethit

vicioz dhe kerkimit midis qeverive të regjoneve për terheqjen dhe levizjen e resurseve. Paragrafi 6

adreson hipotezat që fuqia e politikave regjionale pakesohet me shkallë që secilet investim potencial ti

kerkohet projekti-specifik që të prezantohet në regjionet rritese.Kjo vë bazen për hipotezen dytesore që

shumica e njohurive-intenzive të projektit më pak premtues janë politikat e pergjitheshme të regjioneve

dhe nxitjet për të ndikuar në ato lokacione.Kjo hipoteza e dyte bazohet në sistemin capitalist të

njohurive dhe rritje e prirjeve të korporatave të medha te aranzhohen në aleanca strategjike, me

konkurentet e tyre, furnizuesit apo konsumatoret.Paragrafi i 7 adreson udhezime rreth dinamikes se

ekonomive regjionale të grumbulluara, të trasheguara nga koha kur njohurit-intenzive dhe asetet e

krijuara ishin me pak të rendesishme dhe më pak të lehta për mobilitetin.Perfundimi përmbledh

argumentet e paragrafit.

3. Krijimi i Blloqeve

Në ndonje analiz që përfshihet krijimi i politikave, emertimi duhet të jetë i perpikt.Ky kapitull shton

analizat e thella të referencave të politikave të dala nga bashkimi europian (BE) dhe sistemi federal i

SHBA-ve: mikroregjione keto qe i perfshin të gjitha nivelet. Mikroregjioni i cili është në focus të

vëmëndjes sonë shihet si ‘’nenkombëtare’’ pjesë që përfshihet Brenda shtetit, ose një regjion i vogel ne

SHBA, apo diqka me e vogel sesa kombet antare të BE-së. Kjo shtrese ka një karakteristik

ndermjëtesuese në BE ngase BE pranon të ekzistoj ndermjetsimi në mes makro dhe mikroregjioneve. Në

temra të përgjithshem shtresa ndermjetsuese ka mundësi të konsiderohet pak e rendesishme në

politikat regjionale të SHBA.Politka ekonomike mund të formohet vetem nga bashkimet të cilat ekan

158

kompetencen e tatimeve (te gjenerojn te ardhura), të gjëjne insentiva financiare me iniciativen e

autoriteteve legale dhe të zbatojn shum lloje të veprimtarive dhe krijimeve, dobishmeris dhe

shprendarjen gjeografike të resurseve. Definitivisht makrorgjionet kan autoritet politik të tillë, natyr dhe

shtrierje që krijon dallime mes njerit dhe tjetrit regjion. Ështe gjithashtu e nevojshme të identifikojme

mikroregjionet që kanë nevoj dhe competence të zbatojne politika të detyruara nga veprimet dhe

institucionet e shteteve kombetare dhe autoriteti e makroregjioneve. Është e mundeshme të kuptojmë

nënmikroregjionet dhe qytetet përbërese të tyre si dhe regjionet sa me afer tyre. ‘’regjione’’ te tilla

mund te ken resurse dhe aftesi me te cilat mund të zbatojm politika makroregjionale, insentiva per

mjete financiare me gjase nga grantet e qeverive kombetare ose makroregjionale, por lirija e

manovrimit të tyre konsiderohet me e vogel sesa e mikroregjioneve dhe eshte pothuajse e nevojshem të

kufizohet në nxitje e projektit specific. Për synimet tona të menjehereshme, ne do të marrim objektivat

e politikave ekonomike regjionale per te rritur brutoproduktin regjional për koke banori në të ardhmen.

Politika e tille ka dy dimensione. E para është rritja e konkurrences dhe profitabilitetit në ato hapesira

me ato aktivitete me mobile të cilat janë të vendosura Brenda regjioneve. E dyta është për te terhequr

(ose mbrojtur) investimet mobile të cilat sebashku me asetet fikse Brenda regjioneve, do te japin terma

të gjete te avantazheve krahasuese të regjioneve në aktivitete me njohuri intensive, të larta të

kenaqeshme. Dy synimet qe mbulojne pjeserisht njeratjetren janë ‘’biznesi-miqesor’’ dhe permbushet

nga ato dy po porta (Gray 1995). Megjithate, ky dualizem sakaq ngreh nje pyetje të rendesishme në

qoftë se masat janë të përgjithshem (rreth bordit drejtues), jo diskriminuese, ose të jene aplikuar në

projkete specifike, firme specifike apo industry specifike-bazike. Dualiteti i mundesive të dhëna për

rritjen e brutoproduktit pr kokëbanori, nuk është befasues që dy llojet e politikave janë të nevojshmë

nën kushte të sigurta (zbatimi i politikes te nevoitet sebashku per autoritete e mikro dhe

makroregjioneve). Perqendrimi kryesor i politikave regjionale qe i drejton inovacionet ekonomike, është

në aktivitetet e njohurive-intenzive mobile në hapesirat, të cilat kur kombinohen resurset locale Brenda

kufijeve të regjionit, janë në gjëndje të gjenerojnë kuazirenta për ate regjion. Këtë ato mund ta bejne

nga rritja e kapaciteteve teknologjike, dhe nivelet e aftesive ne regjione si dhe nga perfitimi i kuzirentave

ne ekonomin e tyre.Shum here krijuesit dhe zotruesit e njohurive intensive të aseteve operojne në një

botë potencialisht me koknurrenc të ashper dhe pasiguri të plotë (Aharoni 1993). Ashpersia e

konkurrences merret nga ndervareis ames cmimeve te portofoliove ne firma, nga pronat teknologjike,

asetet e krijuara, percaktimi i aseteve portofolio, dhe gjithashtu nga cmimi dhe shpejtesia e permiresimit

dhe ketyre portfoliove te njejta te pushtuara nga konkurentet local ne regjionet tjera (Gray 1996). Është

një dimensionalitet i mash i konkurrences me theks ne eficience, në të cilen menaxheret mund të

krijojnë dhe alokojnë llojet e ndryëshme të aseteve që e rrisin rëndësin e interpretimeve të Shumperit

159

(Gray 1999). Globalizimi i tregjeve kishte konkurrenc të kenaqëshme mes shum pjestareve, dhe

avantazh nga permiresimi i kualifikimeve të cilitdo pronar apo aseteve locale. Pak ose mundesin jo shum

e madhe për të lënë asetet me vlere të perbashket në një ‘’vend-shtepi’’ jo eficiente. Shkrimtaret

paraprak, nejri nga autoret e ketij kapitulli, (DUNNIN 1993-93) ka vertetuar se qeverit kombetare te

regjioneve janë duke terhequr investime mobile në kufijt e tyre, se pari duhet pranojme ndihmen që të

krijojme një derges të resurseve jomobile dhe jo të imitueshme, si dhe mundesit të cilat janë sepaku

mbeshtetje e ndihmes për ndermarrjet e tilla sikurse regjionet e tjera që synojnë këtë investime të

njëjta. Modeli i politikes regjionale që zhvillohet në kapitullin tre do të preke termat e një regjioi

mikprites duke synuar rritjen e vleres prezente për kapita GRD nga terheqja ose ruajtja e llojit të

mobilitetit te drejt të aseteve të paprekshme. Kështu nxitjet (te përgjithse ose projketet specifike) shihet

si fitim pozitiv rikthyes i ekonomis kolektive, ne mbishpenzimet e bera, megjithate në periudhat

afatshkurtera, shpejtesia e rikthimit në sektorin qeveritat mund të mos jet pozitive. Në një regjion që

punohet me të gjitha kapacitete, investimet e reja me mbeshtetje të latë në teknologjin e poseduar

mund të kerkoj që njesit tjera productive te hiqen dhe transferohen në një regjion jo mi rte zhvilluar.

Megjithate, pranohet se qeverit mund te kene nevojë për ofert financiare dhe nxit që të terhiqen

aktivitetet te reja ose të mbajn aktivitetin ekzistues në mikroregjione të hapura, dhe shum mundesi

reale midis qeverive, të dyjat në nivelin kombetar dhe nenkombetar. Nxitjet mund të jene të financuara

ose të pa financuara (imuniteti nga kerkimet e sigurta bihevioriste, i mundur në ekonomi miqesore, dhe

keto lidheshmeri të kualitetit të jetes) dhe mund të përmbajne ‘’nxitje-negative’’ të tilla si performance e

nxitjeve.( Gray dhe Ëalter 1993, UNCTAD 1996). Kufijt politik dhe ekonomik te mikroregjionit lejojnë që

korrespodenca mes tyre të sjelle konfrontime. Mikroregjioni politik ka mospajtime rreth sovranitetit dhe

qofte mund te identifikohet si arene ose hapesire e cila është nën juridiksionin e qeveris

makroregjionale, ose një kultur e vacant, pjeserisht autonomi regjionale e një kombi (Skocia ose Irlanda

Veriore ne UK ose federate e Portorikos në SHBA). Koncepti i ekonomis se mikroregjioneve ka qënë

shum mir e pershkruar dhe analizuar nga disa gjeograf-ekonomist të shquar Storper dhe Skot 1995-

98.Ata ishin të pajtimit se kufijt e hapesires ekonomike janë të definuar nga nevoja për përputhje të

operacioneve. Në shum terma të pergjitheshme komplekse substanciale me i madh, parragullsit,

pasiguria, parashikimet dhe mos kodifikimi i transaksioneve, qeshtja me esenciale e tyre eshte

ndjeshmeria e distances gjeografike. Ketu cilesi kryesojn disa aktivitete dhe pjeserisht njohurit-intenzive

te aktiviteteve janë të rëndesishme për grumbullimet ekonomike të hapesirave, ose grumbullimet e

ekonomive, natyren dhe knaqesit e te cilave ekzaminohen ne disa detaje nga autor të shquar në këtë

vellim. Politika mikroregjionale mund te jete e kenaqeshme per nenekonomit e shquara mikroregjionale.

Disa nga etnitetet e nevojshme te kesaj hapesire si pershembull bizneset rajonale, grupet shkencore do

160

te gjenerojn nje grummbull te aktiviteteve relative, te cilat ofrojn si shkembimet e njohurive dhe

eksperienca te mesimeve, dhe disponueshmeri ten je grumbulli te specifikave të infrastructures.

Grumbullimi i aktiviteteve relative mund të formojnë tipare të rendesishme të politikes

mikroregjionale.Mikroregjioni ekonomik mund të identifikohet gjithahtu nga ndihmat me te holla të

sigurta të përbashketa.

4. Model i Politikes Regjionale (nenkombetare)

Ne kohen t, mikroregjioni posedon tiare te cilat ika trasheguar nga koha para se të krijoheshin asetet te

cilat ishin të rendesishme po aq sa jan edhe tani, dhe ishin mobile pergjat hapesires. Keto tipare

perfshijn resurset, kapacitetet, institucionet, dhe nje grumbull politikash, ndermarrjet konkurrenca e te

cilave mbetet ne poziten e aseteve të paprekshme pronesore portofolio, te cilat kryesisht perdoren në

percaktimet te ndryshme. Terheqja e ndonje regjioni dhe aktivitetet konkurruese të vendosura në të, do

të varen në një shkall nga tiparet të cilat provojne dhe nevoiten në ndermarrjet investuese në të dyjat,

ne termat e pergjithshme dhe specifike të industries, relativisht ne vendosjet e tjera ne lokacione.

Politikat pastaj varen ne aftesin e krijuesve relevant the autoriteteve, qofshin ato mbikombetare,

kombetare ose nenkombetare, të nderrojne Shumen e tipareve të regjionit, të bëjnë atë

mjaftueshmerisht terheqese ti nxisim aktivet me vler dhe të dobishme të investimeve specifike te

vendosura në ate regjion. Tiparet e mikroregjioneve mund ti perdorim sit e klasifikuara ne pese kategori

keto janë: resurset bazike te ekonomis regjionale, lindja e beneficioneve të cilat vijnë nga prezenca e

industrive ne drejtim te rrjedhes dhe ne drejtim te kundert dhe firmat paralele, karakteristikat e

kerkeses duke perfshir madhesin e tregjeve te cilet mund te sherbejnë si konkurrent në regjion,

kontributi I kushteve locale I eficiences menaxheriale dhe biznesi miqesor I ambientit tregtare. (Gray

1995). Keto 5 dimensione do ti pershkruajme ne detaje dhe pergjegjesi për secilen kategori te politikave

qeveritare të identifikuara.

1. Resurset bazë të ekonomis regjionale duhet të jenë zgjeruar nga drejtimi neoklasik, I cili

fokusohet ne shprendarjen e resurseve natyrore, që përfshin të gjitha llojet e aseteve të krijuara

të cilat janë të vendosura Brenda asja ekonomie. Keto asete përfshir aksionet më vone merren

nga qeveria si p.sh në drejtim të taksave incentivavecilesia e institucioneve locale dhe

infrastruktura fizike dhe tregtare e disponueshme. Ky dimension është një zgjerim I idesë së

resurseve bazë mbështetet ne modelin e avancimit të faktoreve të tregtis ndërkombetare, që

perdoret në teorit e resurseve bazë të firmave (Barney 1991). Resurset bazë janë trashegimi e

161

madhe nga e kaluara, dhe reflektojne si dyjat asetet e krijuara dhe natyrore. Ne rastin e

permiresimit dhe rritjes se llojeve të resurseve si p.sh kualifikimi I fuqisë puntore, institucionet

dhe infrastruktura, kjo mund të përmbushet vetem në periudha të gjata kohore.

2. Eficienca e industrive në rrjedha dhe kunder rrjedhes dhe firmat paralele mund të rrisin

eficiencen e ndonjë aktiviteti sepse më lëhtesi nga ndonje informacion mund të transferohen

dhe ndermjetsojnë mirë dhe sherbimet mund të tregtohen Brenda regjionit. Firmat paralele ose

ato të ngjashme kanë ofert të mirë në esencë te cilat janë në fazen e njëjtë të prodhimit ose

aktivitetit. Ato mund të kene tipare të njëjta dhe mund të bëhën konkurrente të drejtpërdrejta

në atë qe ato ofrojnë process alternative pra të njëjtat gjera dhe perdorin aktivitetin e fokusuar.

Ato prodhojnë duke perdorur inpute të njëjta dhe kane nevojë për infrastruktur të njëjtë.

Afersia e numrit të firmave paralele është e mundëshme të përfitohet dhe të gjeneroj ekonomi

të reja grumbulluese. Kjo është ajo që parashihet që benefitet eksternale të cilat perfitohen nga

grumbullimi të jënë në raport pozitiv me prezencen e firmave në rrjedha dhe jasht rrjedhave

eficiente, kjo nënshenohet si rendesi e integrimit vertical, me metodat modern të prodhimit.

Prezenca e tri llojeve të firmave kontribuan ti ul kostot e prodhimit dhe të skicojë cilesin dhe

besuëshmerinë e produkteve finale ekzistuese të reja. Aleanca në hulumtime dhe zhvillimë

është e mundur të caktoj periudhen inovatore, dhe të rrisin kualitetin e inovacioneve të reja të

cilat kerkojnë teknologji plotësuese. Tiparet e ketyre industrive specifike janë thellesisht të

trasheguara dhe do të jetë veshtirë, nëse nuk është e pamundur për qeverin të krijojë Brenda

horizontit të kohes një project investimit individual. Grumbullimet e till aka mundesi të jenë të

qmueshme njohurit e medha intensive të industrisë dhe kostoja e lart e transaksioneve të

hapesirës ose mësimet. Ky observim gjen mbeshtetje tek tendeca qëndrore dhe aktivitetet e

ngjashme.

3. Karakteristikat e kërkesës përfshire konceptin e Porterit (1990) për këkrkesat e konsumatoreve.

Brenda dobis industrial ky concept mes konsumatoreve japonez, europian dhe amerikes veriore

ka humbur shumë forcen sepse suksesi japonez në rritjen e konsumatoreve, nivelet e pritjeve

me vemendjen në besueshmerinë e produkteve dhe sherbimeve pos shitjes. Megjithate

ndryshimet në kërkesen e konsumatoreve po ndryshojnë në mes vendeve sipas biznese të tyre

dhe kulturës së konsumatoreve, dhe niveleve të industrializmit. Karakteristikat e tregut janë të

rëndesishmë, ato përfshijnë nurmin e grumbullimeve dhe shijet e konsumatorit potencial të cilët

mund të sherbehen nga njesit e produkteve në hapësiren regjionale. Kështu që regjioni

nënkombetar që është pjesë ose ka mundësi të lehtë për të hyrë në të, treg të madh të lulezuar

nga pasuritë e rrjetit të konsumimit dhe transportit të mirë, do te kemi avantazh nga regjionet

162

konkurruese të cilave ju mungojnë këto lehtësi. Ky përcaktues poashtu kërkon identifikim të

rëndesisë së rolit të marketingut dhe shprendarjes në disa vende individuale të cilat nuk e

posedojnë tregun me madhesi të mjaftueshmë për autorizim të njësis së produktit. Ndikimi I

qeverisë këtu mund të konsiderohet më I vogel.

4. Kontributi I regjionit në eficiencen menaxheriale ka dy burime. I pari se cili është rivaliteti në

mes firmave konkurruese në regjion, kjo nxitet nga pranimi I subvencioneve nga jasht, nga

politikat makroregjionale të dala nga autoritetet e regjioneve të cilat promovojnë avantazhet

krahasuese të regjioneve. Së dyti roli I veqorive shoqërore përfshir dy kulturat dhe

infrastrukturat institucionale në disponim të tilla si sistemet educative dhe innovative, ligjet që

mbrojnë të drejtat pronësore, rrjet të mirë të komunikimit, dhe sistemi financiar I klasifikuar.

Disa aspekte të ketij dimenzioni mund të zhvillohen në terma mesatarnga biznesi miqësor

qeveritar vecanerisht më edukim teknologji dhe inovacione.

5. Së fundi mjedisi tregtar pershkruan rrethanat me te cilat operojn bizneset midis regjioneve.

Ndryshimet në politikat stabilizuese ndërkombetare perfshihen në mjedisin tregtar, se bashku

me etiken institucionale dhe rrethanat. Në shumë terma mjedisi tregtar mund të shifet si shakll

reflektuese e shoqerive – apo edhe jo- në sektorin e biznesit të sigurimit të të ardhurave dhe

resurseve, që nevojiten zbatim I programeve ekonomike si p.sh mjedisi ekologjik, shëndetësia,

mbrojtia etj. Me fjal të tjera lidhshmeria nga Gray 1995, mjedisi tregtar përfshin shkallën në të

cilën qeveria kombtare apo ndërkombetare mund të limitojë lirin e aksioneve në pjes të

korporatave dhe I mban ato në sjellje dhe standard tjera të cilat janë shum rigoroze dhe

kushtojnë më shumë se kerkesa e tregjeve.

Njëkohesisht kjo përkrahe inovacionin që qeverit me llojllojshmeri të aksioneve mund të ndihmojnë që

të lehtesohen operacionet eficinete të tregjeve nga furnizimet më të mira publike, nga promocioni I

punës fleksibile të tregjeve dhe nga bindjet e fuqishme të politikave konkurruese. Mjedisi tregtar si

concept mund të konceptualizohet ne termat e neto taksave te ngarkuara. Neto taksat e ngarkuara

destinohen sit e ardhura shtetrore të rritura nga kontributi I sektoreve biznesor dhe ndonjë shpenzim I

mbledhur *(sikur kostot e rregulluara shtetrore) dhe programet e kujdestaris së beneficioneve të

puntoreve të ngarkuara më të, me pak vlera e te mirave publike e furnizuar nga benefitet. Ngarkesa e

neto taksave po duket të jetë më e madhe se ne vendet regjionet në të cilat synimet shoqerore po

krijojne nje mireqenie shtetrore. Neto taksat e ngarkuara po duken në aktivitetet specifike, në varesi nga

infrastruktura e ofruar dhe tjera beneficione nga ku aktivitetet specific fiscal I insentivave, reduktimi I

rregullave të ashpera dhe ndonjë proteksionizmi I ardhur nga konkurrenca e huaj. Duke I japur rëndesi

163

zhvillimit të grupeve ndërkombetarenje strategji është tërheqja e drejtimit të korporatave ne lemi te

vecant të aktivitetit apo alternativave të krijimit bazik te operacioneve magnetike dhe burime te

benefiteve te spinofit të lidhjeve.neto taksat mund te shihen si menyr kryesore nga e cila autoritetet

regjionale mund të ndikojnë në konkurrencen e firmave ose ndonje industrie dhe berja e aseteve te

palevizeshme atraktive për mobilitet të investuesve. Kategorit e tipareve përfshirë një – ambientin

tregtar I cili ndikon shpejt në ndryshimin e politikave qeveritare dhe dy – resurset.Baza dhe kontributi i

regjionit ne eficiencen menaxheriale – që mund të krijohen mund të përgjigjen ngadalë.Qëndrimet e dy

kategorive nuk mund të ndikohen nga politika qeveritare Brenda kornizes kohore të një investimi të

vetëm. Duke marrë parsyshë ndryshimet e ngadalshme në ambientin tregtar, termetet e shkurtera

efektive te instrumenteve të përgjithshme të qeveris është strikt e kufizuar .asetet e sigurta pas

terheqjeve janë të dukshme si aktivitete apo produkte specifike: këto projekte specifike insentivat e

taksave dhe benefiteve që derivohen nga grumbullimet janë pjeserisht të rëndesishme.

6. Operacionalizimi I modelit

Në konsiderim të qellimeve, të shpërndarjes gjeografike te aseteve firma zakonisht do të këtë një grup

të opsioneve në dispozicion. Çdo projekt investues do të këtë një sërë nevojsha, të tërheqjeve esenciale

të vendosura në shkallen që I nevojitet projektit, dhe janë në pajtueshmëri me tiparet e regjionit. Firma

mund të identifikojë një listë të shkurtëer të vendndodhjes dhe I jepë secilit një pikë vlerash numerike

për secilin nga pesë dimensionet. Pikët do të kenë peshë dhe do të nisin përcaktimin e

tërheqjeve(atraktivitetit) të regjioneve individualisht. Kur dy ose më shumë regjione kanë pikë

përafërsisht të barabarta, vendimet lokale mund të merren nga preferencat individuale te drejtuesit

ekzekutiv zyrtar (ose bordit drejtues) (Dunning 1998), por mbyllja e pikëve ose llogarive mundet

gjithashtu të nxit vendimin për heqjen e përpjekjeve (plotësuese), lëshimeve qeveritare të nxitin

prespektivat eknomike e njësisë së re.

Vetëm atëherë vendimet lokale do të kenë ndjeshmëri në nxitjet regjionale.

Politika regjionale ekonomike si rezultat duhet të konfrontohet në bazen e tërheqjeve regjionale në

termat e shkathtësive të krijon një listë të shkurtëer - politikë të përgjithshme – dhe lista e shkurtër në

përmasa të secilit projekt specifik politika mund të gjenerojë një pako të nxitjeve të cilat do të terheqin (

ose mbajnë aktivitetin mbledhjes së vlerave ( çmimeve).

164

Politika e përgjithshme do të identifikojë gjerësisht biznesin miqësor në ambient tregtar (UNCTAD 1998).

Kjo mund të behët kur industria – ose aktivitetet- ose ndonjë firmë specifike kur perzierja e insentivave

qeveritare është plotësuese e kërkesave që iu nevojitet posaqërisht investitorëve si p.sh rasti I

investimeve Nissan në veri-lindje të Anglisë në 80-tat e vona ose kur theksi vendoset në një formë të

veqantë të infrastrukturës. Politika e projektit-specifik duket se limitohet në aktivitete e saj nga qeveria

në mikroregjione (dhe ligjvënësit).Donakue (1997) rishikon studimet empirike të eksperiencave në SHBA,

të perzgjedhjes së insentivave financiare mikroregjionale. Studimet empirike duket se tregojnë (shumë)

që ngarkesat e taksave nuk janë të rëndësishme, dhe theksimet e mëdha do të vendosen në tiparet

kryesore të regjionit, dhe veqanërisht ekzistenca e infrastrukturës dhe përvëtësimi I sigurtë I

shkathtësive në dispozicion: më vonë të dyjat janë inkorporuar në konceptin e neto taksave të

ngarkuara.

Atraktiviteti (terheqja) e regjionit me tiparet e mbajtura, do të varet në pjesën më të madhe nga ardhja

e investimeve. Investimi, qellimi qellimi se cili të fitojë tregun e madh, do të ndikohet pak nga faktorët

tjerë më pas nga tiparet e mikroregjioneve. Kur projekti varet nga tiparet në dispozicion të

grumbullimeve të pjesshme industriale, përfundimisht politika nuk do të këtë efekt. Është e

rëndësishme pastaj, të përmbledhim sa më shumë specifika për nevojat e projektit, mundësia më e

vogël për politikat regjionale.

Masat e politikave do të vijnë gjatë lojës kur projekti nuk ka veçori dominante dhe kërkesat e tij varen në

masë të madhe fillimisht nga resurset vendore dhe aftësitë në regjion, kostot e përgjithshme dhe disa

faktorë specifik të prodhimit. Vetëm nën këto kushte politikat qeveritare pritet të vendosën.

Në mikroregjione në të cilat ambienti tregtar ndikohet nga makroregjioni, ose kanë arritur limitin e tyre

të biznesit – miqësor, politikat e mbetura mund të jenë projekte – specifike.

Nga ky model I thjeshtë I thjeshtë, katër përkufizime mund të nxirren:

(i) produkti dhe tiparet e aktiviteteve specifike, janë përcaktues të rëndësishëm të asaj pjese të regjionit,

prosperiteti I të cilit vijon nga aktivitetet ……………………………;

(ii) aftësia e qeverisë nënkombëtare ti rrisë terheqjet relative të resurseve me juridiksionin e tyre; është

pak e ashpër nga këto struktura dhe rregullacione nga kombi ose makroregjioni (psh BE) qeveritë;

165

(iii) shkalla më të cilen regjioni pra qeveria mund të ndryshojë tërheqjet (atraktivitetin) relative të

ekonomisë së tyre në hapin e shkurtër nga masat e projekteve – specifike, efiçiencën operacionale të

bërjes së politikës nga qeveria regjionale që mund të bëhet jetësore.

1. Atraktiviteti apsolut I ndonjë regjioni vjen nga përshtatja e mirësive mes tipareve të regjionit, e

përshkruar më parë dhe investimet e nevojave të firmës. Shembujt më zhurmë mëdhej të pershtatjës së

mirë do të derivohen ndoshta nga ekzistenca e ndonje ekonomie grumbulluese – aglomerateve ose

tregut të madh të ofruar nga regjioni.

Kllasteri (grumbulli) do ta bëjë regjionin shumë terheqës për firmat në një industri (kllasteri I industirsë)

dhe redukton atraktivitetin e firmave në industritë tjera. Nga prespektivat e fundit, regjionit do t’i

mungojnë avantazhet e kllasterit të përshtatshëm përderisa investimet e kllasterëve – joshës (tërheqës)

ne industri do të gjenerojë resurse më të kushtueshme, reduktojnë nevojen e qeverisë të joshë industri

të re, dhe ka besueshmëri dominimin e miks infrastrukturës. Në udhë të njejtë, prezenca e treguesve të

tregut ngrit kostot e përgjithshme të resurseve.

2. Aftësia e qeverisë nënkombëtare do të jëtë e paevitueshme, e limituar nga masat ekonomike

dhe ambienti social I krijuar nga qeveria ose makroregjioni. Ky në esencë është ‘’ambient tregtar’’, në

shumë mikroregjione, I panumërt që përcaktohet nga faktorët jashtë kontrollit të tij. Qysh se njerëzit

janë të lirë në mobilitet brenda vendit ose makroregjionit, mikroregjionet janë pajisur me kultura dhe

gjuhë të ndryshme, dhe pa ndonjë efekt të përgjithshëm, të rënësishëm në kualitetin e punës së ofruar

( sado që eksziston ndonjë kllaster që kontribon në ofrimin e punës në industri – specifike).

Megjithëse qeveritë nënkombëtare kanë autoritet të rritin të ardhurat p.sh nëpër pronësi – taksat, dhe

këto të ardhura të u’a japin masave të skicuara për prosperitetin e ekonomisë lokale, sfera e

veprimtarisë së ketyre masave është e limituar; ato nuk munden ti kundërvehën rregullave të vendosura

nga makroregjioni ose qeveria. Taksat kombëtare vendosen në korporata, sasi dhe cilësi të

infastrukturës, sfera e rregullimit të mungesës së politikës ekologjike dhe të konkurrencës, mbrojtjen e

pronësisë dhe kapitalit intelektual janë të gjitha që përcaktojnë nivelin kombëtar ose makroregjional

dhe …………. në politikat mikroregjionale.

Në esencë pastaj politikat mikroregjionale konsiderohet si më të mirat që lejojnë shmangije të politikave

kombëtare ose makroregjionale. Kjo nuk e kufizon efektin e politikave regjionale kur mikroregjioni

konkurrues është brenda të njejtit komb, dhe aty mund të ekzistojnë disa sfera të llojeve të NTB-ve

mikroregjionale në nivelin e projektit – specifik.

166

Kur një regjion nënkombëtar në një vend të madh është në konkurrencë më një komb të vogël, më vonë

mund të kenë avantazhe të llojit të butë, dhe kjo nuk është që të mbyllen konstruksionet ekonomike

dhe rregullat – sado që ajo mund të jetë një kuti nga marrëveshjet ndërkombëtare brenda p.sh.

praktikat ekologjike.

Këtu është një diferencë nënkombëtare në mes konkurrencës nga blloqet e medha regjionale, ose

ndërmjet kombeve të medha federale, dhe pastaj mes kombesh.

Aspekti I rëndësishëm këtu është shkalla e pavarësisë që gëzon regjioni nënkombëtar.Kjo esencialisht

varion si p.sh.makroregjion është BE-ja ose federata e kombeve SHBA-të, ‘’marrëveshja e tregtisë së

lirë’’ e Amerikës veriore, ose tregu I ekonomisë në Azi.

Mirëqenina mikroregjionale duket sikur kanë beneficione nga politikat makroorganizuese të shtetit

kombëtar ose makroegjionet në të cilin përmbahet, dhe e ndihmon atë.

Megjithëatë, brenda një makroregjioni të madh ekszistojnë një grup disavantazhesh të cilat ………. peshë

mesatares së GDP për kapital.

Këto …………. nuk janë mirë të pajisura me resurse, dhe në mungesë të disa politikave të fuqishme, dhe

resurseve mobile, pjesërisht punët e kualifikuara, janë të dukshme që të jenë atraktive për shumë

regjione me propsperitet : kur mikroregjioni është politikisht I fortë ose I rëndësishëm, disa politika janë

të destinuara për mireqenien normalisht do të varen nga subvencionet e qeverisë vendore.

3. Qeveria nënkombëtare, ballafaqohet me detyrën e skicimit të aseteve mobile, mund të rrisë

biznesin miqësore të ambientit tregtar në hapësirat e zotëruara për të cilat është përgjegjëse për

cilësinë e jetës që ofron – dhe të fokusojë qellimin e sajë pa i’u ndarë resurseve vendore dhe aftësive më

efektive për ndonjë lloj të investimeve, ose ka mundësi ndonjë projekt individual. Disa faktorë

sugjerojnë së është e papelqyeshme që regjioni nënkombëtar do të ……………. politika të përgjithshme:

sepse kjo nuk i dallon hapësirat me aktivitete mobile dhe jomobile. Resurset e dhena të limituara më të

cilat ngrihet atraktiviteti dhe mbajtja e aktivitetve ekonomike, administruesit do të besojnë se

konkurrenca është më e mirë më atë nivel të projekteve që aplikon resurset sesa ndonjë projekt qe I

nevojitet mbyllja ………..mikroregjionale. Bërësit e e politikavë tentojnë të argumentojnë në favor të

drejtimit burokratik ku nga shërbyesit cilvil (mundësisht me zyrtarëtt e zgjedhur) do të vendosen politika

për projekte individuale me buxhetin e dhënë, dhe përfaqson kufizimet e autoritetit të tyre. Detyrave të

politikbërësve, t’i identifikojnë projektet të cilat kanë korniza të mira me tiparet lokale, dhe marrin masa

për investimet e firmave me insentiva që aplikohen për nevoja të veqanta të cilat të cilat I bëjnë vendet,

167

ose atraktivitet për ndonjë vend atraktiv (zakonisht subjekt I kushtit kufizues te gjenerimit - te efekteve

pozitive të përgjithshme për mikroregjionin.

4. Duke I dhënë rëndësi potenciale masave të projektit – specifik, efiqienca operacionale e

politikbërjës, e shpërndarjes së qeverisë regjionale mund të bëhet jetësore.

Kjo prezanton mospranime të ashpra: së pari është e mundur që qeveria e mikroregjionit do t’i gjymtojë

punët e ketyre politikave; së dyti është vështirësia e trashëguar e detyrave të mbetura të projektit; së

treti është mundësia që mikroregjionet do të konkurojnë kundër secilit, që t’i marrin benefitet nga

firmaet investuese brenda një vendi unik, ka mundësi në dëm të interesave kombëtare.

Për më shumë, pika thelbësore burokratike e formës se organizimit zakonisht e prodhuar nga grindjet

politike është e papelqyeshme të marrë brenda nevojën e firmave për vendime dhe informata

autoritative.

Per planet investive të firmave kostot e vonesës në mbledhjen e informacioneve mund të jenë të

rëndësishme dhe si rezultat mund te eliminojnë mikroregjionin nga përcaktimet e arsyeshme (Gray dhe

Ëallace 1999).

5. Zgjerimi I modelit paragfrafi paraprak përdor vetëm një domension unik për funksionin e

objektivave të regjionit (përfshirë GDP për kapital, kjo përderisa mbrojtja është më e vogel sesa idealet).

Qeshtje domëthënëse me disa efekte pak të dëshirueshme, të rritjes së politikave p.sh.në ambient, ose

shpërndarje në minimum, dy objektiva funksionale (Ëood 1995). Me tutje komplikimi mund të ekzistojë

kur politikat mikroregjionale dhe pabarazi dhe shtrembërim të strukturave brenda regjionit, detyrim për

liri të bërësve të politikave të furnizojnë (plotësojne) projektet mobile. Modeli I përdorur nga Dumming

(1998), ishte identifikimi I lidhjeve në mes masave në dispozicion të qeverisë kombëtare dhe

autoriteteve makroregjionale, dhe këto dispozita të qeverive mikroregjionale në mkrijimin e

konkurrëncës regjionale, perfytyron mundësinë e rritjes së ‘’ciklit të virtytshëm’’.Politikat e mira të

përgjithshme dhe specifike të mikroregjionit mbahen fort për politikat e mira makroregjionale dhe

makroorganizuese, në nivelin kombëtar dhe makro-regjional, gjenerojnë cikël të virtytshëm (ndershëm),

me mekanizmat të cilët rrisin konkurrëncën e qendrueshme. Si kontrast nese mikroregjioni shikon

ciklin(rrethinë) vicioz, humb konkurrëncën e qendrueshme; kjo rrit papunësinë dhe ulë GDP për kapital.

Por rrethi vicioz (i ashpërme rigorozitet), do të ngacmohet nga reperkusioni (terheqja, pasojat),

performanca e dobët ekonomike, renia e vlerës, indikatorët shendetsorë, dhe indikatorët patologjik

social, të cilët empirikisht shfaqin ndjëshem në përformancën ekonomike (Brenner 1976, Merva dhe

168

Foëles 1992). Në gjerësinë e reduktimit të jobenefiteve shumë resurse nevojiten për alokim në

sherbimet mjekësor, parandalim të krimeve, burgosje te kriminelëve, resurset në dispozicion për

permirësim të ambientit tregtar, dhe për nxitjen financiare të aseteve mobile do të zvogëlohet. Problemi

i rritjes se hendekut mes mikroregjioneve të pasura dhe të vafëra është analizuar nga Tannen Ëald

(1998).

Tannen Ëaldi adreson shkathtësitë e shteteve në SHBA për rritjen e masvae konkurruese, si edukimi,

infrastruktura, oferta monetare dhe nxitësit e tjerë për krijimin e aseteve mobile. Duke përdorur masa

për kapacitetet fiskale dhe nevojat fiskale, ai identifikoj ‘’komoditetin fiskal’’ (diferencën në mes

kapaciteteve dhe nevojave fiskale. Bazuar në mëshiren e përformancës në 199d dhe 198, Tammen Ëald

thekson se kishte pabarazi të gjerë të ‘’komoditetit fiskal’’ midis SHBA-ve duke variuar nga 152 në

Nevada, në 68 Misisipi (mesatarja kombëtare ishte 100).Çfarë është kryqëzimi, është për orvatje të

shteteve të pa komoditet që mos të shfaqin evidencën e rritjes së ‘’përpjekjeve të taksimit’’.

Shkalla e ………….. (jokomoditetit), pengon mikroregjionin vetëm sepse investimet bëhën në fund dhe

benefitet vijnë von; dhe për mikroregjionin që është komb I industrializuar, shtetet me nivele të larta të

jokomoditetit fiskal kane mundësi të behën rivalë të subjekteve nga zhvillimit e vendeve të huaja,

konkurrenca për terheqjen e aseteve mobile të krijuara. Së paku mikroregjioni miks mund të inkurajojë

tepricën e resurseve të emigrojnë në shtetet tjera, rrjedha e pabarazisë mund të lidhet vështirë pas dore

por ka perpjekje nga objektivat e funksionit të mirëqenies. Problemi I pabarazisë rrit një sërë pyetjesh

serioze rreth legjitimitetit të decentralizimit të përgjegjësive të qeverive kombëtare apo makroregjionale

në botë, në cilat asete me produktivitet, janë refuzuar dhe mospërfillur.

Në kontekstin ndërkombëtar, regjionet kërkojnë që asetet e krijuara do të kenë kërkesë të plotë më të

madhe sesa oferta në dispozicion. Disa regjione janë të deshiruara t’i gjejnë thyerjet e ‘’rrethit

vicioz’’progresivisht më vështirë (Gray 1998).

Mundësia e shkallëve te ndryshme të jokomoditetit fiskal dhe konkurrencën e ashpër në mes

mikroregjioneve për nxjerrjen e mundësisë të ‘’garës për në fund’’ në politikat e rritjes së mirëqenies.

Duke e përmbledhur, perpjekja për terhejqjën e kuasi-rentës, prodhimit, investimeve mund t’i kthejnë

turmat e tregtisë mes aseteve mobile dhe jomobile, pastaj keqësohet pabarazia e shpërndarjes midis

mikroregjioneve.

6. Politika regjionale në sistemin e njohurive- kapitaliste

169

Në këtë pikë argumentuese nuk qartrësohen karakteristikat mes investimeve mobile nga shkalla e

njohurive – intensive të tyre. Sipërmarrjet më mbeshtetje të madhe në kapitalin human-fizik dhe

intelektual krijojnë interesim të veqantë në botën e kapitalizimit global, dhe në tendencat shoqëruese të

firmave, të medha, të formojnë aleanca, në aktivitete tjera, jane konkurrentë.

Ky paragraf adreson hipotezat në vijim: sepse kërkesat për më shumë investime dhe njohuri intensive

dukshëm janë shumë të kerkuara në vendosje të pranueshme, më shumë njohuri intensive për më

shumë investime mobile, më pak të pelqyerat janë iniciativat e politikave regjionale dhe nxitjet për

ndikim në vendime.

Parimisht mund të jetë ë mundshme për regjionin nënkombëtar të fokusohet në veqori (infastrukturë

dhe ndryshim të llojeve) të josh njohuritë-intensive dhe investimet, këto veçori janë të pelqyeshme në

kohëra të gjata, dhe duke shikuar tek investimet e korporatave, dhe shkalla e lartë e pasigurisë.

Shpenzimet e tilla do të pelqehen për llojin e resurseve financiare të regjionit ndërkombëtar, sado që

shpenzimet e tilla mund të jenë tërësisht të dendura, të financuara nga qeveria kombëtare ose

autoritetet makroregjionale.

Teknologjia e lartë, investimet skicojnë hapësirat më të cilat kllasteri I përshtatshëm I firmave ekzistuese

dhe dhe në cilën infrasrukturë të industrisë – specifike (fizike dhe teknologjike) është në ofertë të

mjaftueshme.

Krijimi I strategjive ose vendosjes së përpjekjeve për aftësi, konsiderohet si aglomerat I aktiviteteve

………….. , veqori kritike e ndonjë lokacioni. Kllasteri R&D është tip special I kllastëreve sepse njëherë

themelohet, firmat prezente duhet të kontribojnë shumë për mbledhjen e tipareve qe i’u nevojiten të

krijojnë kllaster për mbajtjen e vetes.

Influenca e mbajtjes të politikës mikroregjionale do të jetë e parëndësishme. Ky vlerësim tregon barazim

të strategjive të njohurive-intensive të aleancave.

Marketingu – dhe – shpërndarja (M&D) vendosjet pa ndonjë mbrojtje manifakture, lehtësimet do të

nevojiten afer tregut të madh. Kjo është e mundur në disa vende apo regjione që nuk ka favorizim

dominues, vendosja në futjen e M&D mund të ndikohet nga nxitjet mikroregjionale.

Nga kontrasti, kërkimet – efiçiencë të investimeve mobile janë veçanërisht aksione të ndjeshme të

dhena nga autoritetet qeveritare,

170

Vendosja e njësive të tilla varet nga kosto dhe asetet e përgjithshme më në dispozicion të tilla si puna e

shkathët (e kualifikuar) dhe jo e shkathët, toka dhe resurset natyrore, dhe ambienti tregtar dhe

institucional.

Shumë qeveri mikroregjionale janë të gatshme të ndikojnë në ofertën e ketyre aseteve, psh nga grantet,

zbritjet e rentave, uljet e punës, roli I tyre më së shumti do të jetë signitikant në ndikimin e selektimit

përfundimtar të vendit, të përpjekjeve efiçiente të FDI-së.

Rëndësia me e madhe e njohurive pronësore dhe aseteve zevendësuese, është kërkesa e domosdoshme

e tipeve të sigurta të investimeve nga ai vend. Në rrethana të tilla politikat e përgjithshme

mikroregjionale janë të papelqyeshme përderisa politikat specifike do të jetë shumë vështirë të

zbatohen.

7. Aspektet dinamike të konkurrencës në mes regjioneve

Dimensioni I kohës të modelit të politikës konkurruese regjionale është I rëndësishëm, sepse terheqjet

relative të mikroregjionit mund të jenë subjekt I frekuentimit të ndryshimeve, por si rezultat I

avancimeve teknologjike po aq mirë sa te ndryshojnë politikat nga qeveritë rivale. Po të perdorim

konceptin neoklasik të maksimizimit të produktit për kapital mund të nënkuptojmë më shumë saktësi

dhe më pak parregullsi të eknomisë.Konstruksioni I ekuilibrit të përgjithshem të konkurrencës – statike

ka dobësitë e tij në kohen ë aseteve mobile të krijuara.Këto masa të politikave mund të formulohen t,

zbatohen në t+1, dhe behën efektive në t+n, dhe politik bërësit shpresojnë esencialisht në kapital-

buxhet-nën hyrjen e pasigurisë.

Sado qe mobiliteti I hapësirave është rritur, shumë njësi të produkteve të huaja janë vendosur në vend

para se bordi ekzekutiv I drejtorëve të ketë njohuri të plota për:

(i) Konceptin dhe …………. e mobilitetit mes regjioneve;

(ii) Kordinimin e çmimeve të përbashkëta, vlerave të grumbulluara të vendosura në mikro dhe

makroregjione të ndryshme,

(iii) Roli I autoriteteve mikroregjionale në disponueshmërinë e resurseve dhe cilësinë e tyre, dhe

aftësitë.

Këtu mund të ekzistojnë vlera substanciale të kapaciteteve ekzistuese të cilat mund të rialokohen në

menyrë profitabile nga kosto e lartë (industrializimi) në kosto të ulët (zhvillimi) në regjione: rialokimi

171

aktual nuk mund të rregullohet shpejt që të rritë lehtësimin e mobilitetit të aktiviteteve të mbledhjes së

vlerave (Gray 1998).

Këtu është një proces rregullues poshtë resurseve ekzistuese dhe aftësive të reja adoptuese,

kushtet më liberale jane përgjigjet ndaj një evolucioni.

Të gjitha këto ngjarje kanë vend në boten ekonomike që po e rrisin njohurinë-intensive të aseteve. Gjatë

periudhës rregulluese, konkurrenca në mes mikroregjioneve mund të behët e ashpër.Gray (1998) njohu

fenomene të ashpëra të cilat e kishin vonuar përpjekjen për rialokim të resurseve mobile në tregjet e

punës në vendet e industrializuara, ku u zgjeruan shumë fenomenet.

Faktorët kërcenues përgjatë rialokimit të kapaciteteve të tipareve të ndryshme mes mikroregjioneve

përfshinë:

1. Vlera e madhe e aseteve ekzistuese të cilat nuk janë vendosur ne kufijtë e medhënj dhe të cilat

mund të rialokohen në menyrë profitabile.

2. Disponueshmëria e vogël e punëtorëve me kosto të ulët në regjione me nevojën e niveleve

edukuese, që të marrin kualifikime dhe përmirësime të nevojshme si dhe mungesa e infrastrukturës

komplementare të ofruar

3. Njësia rritesë e produktit total për produktet me njohuri bazike në regjion p.sh. veçoritë e

mundshme reflektuese të rritjes së produktit total për këto të mira mund të shfrytëzoj rritjen e

kapaciteteve për zhvillimin e aktiviteteve rialokuese në mikroregjione; qartësisht shumica e FDI-ve këtu

është efiçiencë kërkuese;

4. Ekzistenca adekuate e njësive të rikthyera në realizimin e njësive të vjetra me kosto të lartë ne

regjionet me ekonomi optimiste;

5. Ekzistenca e pasigurisë rreth benefiteve dhe rialokimit në vendet më vështirësi financiare dhe

6. Ekzistenca e rregullimeve me të cilat kërkohet demshpërblim ose kompnesim i punëtorëve të

larguar. Ndeshja në mes nevojës se projekteve investuese dhe veçorive të mikroregjionit, variojnë gjatë

kohës ‘’ në dy anet e ekuacionit’’.

Kllasterët mikroregjional do të humbin apelin e tyre dhe kur eksternalitetet forcohen ata përgjithësisht

dobësohen.

172

Humbja e tillë mund të vije nga:

(i) Ekzistenca revolucionare e teknologjisë së re e cila nuk ka benefite nga disponueshmëria e

eksternaliteteve në ekonomitë mikroregjionale;

(ii) Gërryerja e neto benefiteve me me kusht të kllasterit ekzistues; sepse për deshtimin e tij

mbahen sasia dhe cilësia e të mirave publike (fizike dhe socioekonomike të infrastrukturës)

(iii) Krijimi ……….. i më shumë kllastëreve;

(iv) Bindjet agresive të shumë autoriteteve në mikroregjionet konkurruese

Secila nga këto mundësi shoqërore daljen e kapaciteteve me vlera grumbulluese, po aq sa reduktimi I

investimeve brenda. Secili nga këta ka nevojë për shtrirjen proaktive të politikës makroregjionale.

Mundësia që avancimi I madh teknologjik shoqëron krijimin e një kllasteri të ri është shumë reale.

Ndryshimet e mëdha ne industrinë e teknologjisë vijnë por; duke I japur lidhje industrisë së teknologjive

me ndonje lokacion,shkalla e gjerë e daljes për këtë arsye është e papelqyer, ku ndodh pa shoqërimin e

rrëzimit të politikës mikroregjionale duke mbeshtetur avantazhet krahasuese në shkallën që I’u nevojitet

firmave ……………………

Si I tillë dështimi konsiderohet të jetë mundësi reale në Bangalore.

Krijimi I kllasterit të ri nga plani joliberal është sipërmarrje e rëndësishme dhe kryen oferten nga qeveria

e mikroregjionit.

Peters, Young dhe Hood (Kapitulli 9) identifikon një perkushtim serioz në pjesën ë Skocisë për të krijuar

një mikroregjion me eksternalitete të medha për softëare dhe lidhje mes industrive megjithëatë

(kapitulli 15) përshkruan shërbimet financiare sektori në Hong Kong në terma të ngjajshëm. Suksesi I

shumë përpjekjeve sigurisht do të një reperkusion të madh për mikroregjione të tjera në të cilat këto dy

sektore mund të …………… barabartë; aftësia me e madhe afërsia më e madhe gjeografike, dhe atij më

shumë do ti përgjigjen fuqimisht kësaj sfide. Dikush mund të presë që suksesi I Skocisë (ose Hong

Kongut) qe do të këtë reperkusion të kundërt ne FDI-në e brendshme në regjionet fqinjë: në të

kundërten politikat më efikase do t’I përgjigjën në këto regjione te afërta në perkrahjen e soëtëaredhe

lidhjes së industrisë, probabiliteti është më I ulet qe Skocia do të jetë e aftë të krijojë nje mikroregjion te

qendrueshëm në fund të fundit një mikroregjion vetpërkrahës.

173

Është e rëndësishme që çdo përpjekje për ta krijuar nje kllaster të qendrueshëm I cili mund të vendos

vështirësi substanciale në zhvillimet e aktiviteteve të R&D.

Fuqia e aktiviteteve R&D është në sektorët paraprake, më shumë ta bëjë kllasterin të vetqendrueshëm

me kontribuime të vogla margjinale nga autoritetet publike.Problemi për të krijuar politika si kllaster

duhet të perzgjedh një teknologji me masë kritikuese të cilat kane potencial të madh për zhvillime të se

ardhmes dhe kjo përfshin një prezantim të topit të kristalit në vendimet e politikave.

Me ne fund këtu është një mundësi që një kllaster do ta dekompozoje si rezultat I një ndryshimi të madh

në rreziqet politike në një vend me të cilat tipare kryesore I peshojnë përfitimet e ekonomive të jashtme.

Rreziku I refuzimit ne Baden – Wurttemberg (kapitulli 10) është një shembull I qartë I një ngjarje : ku

ndryshim ishte I një rezultati direkt të rrenjës U.S.S.R në 1991 dhe aftësisë së republikës çeke për të

ndjekur tregun e shtyrë të politikave ekonomike.

Ne shtimin e ndryshimeve të nivelit të pagave në të vërtetë, ngurtësimi I kontratave sociale të

Gjermanisë nuk e ka lejuar as ekonomine kombetare, as përbërësit e mikroregjioneve për t’u adaptuar

kushteve të reja të investimeve mobile në hapësira.Te dalurat në industrinë e mobiljeve të drurit nga

Michigan te Amerikës Jugore në 1940-tat e vona dhe 1950-tat e hershme japin shembuj të ngjajshëm.

7. Perfundimet

Sepse masat gjenerale (permes-kufijve) kane vonesa të gjata, do të jetë një tendencë për këto masa për

t’I formuar komponentet e medhenje të politikave të shteteve kombetare dhe /ose të mikroregjionit që

është pjesë e saj.

Projekti I masave specifike I cili mund të prodhoj më shumë efekte të menjehershme (me jetëgjatësinë

për perzgjedhjen e vendeve për qdo investim ), janë më shumë për të qënë të krijuara tek nivelet

mikroregjionale.

Kjo deklaratë e përgjithshme pranon ca mbeshtetje nga vendosja e të dhenave të paraqitura në tabela

16.1 dhe 16.2 të cilat I përmbledhin gjykimet e autorëve rreth rrugës në të cilen ndikimi I dimensioneve

individuale të politikave zhvillohet në nivele të ndryshme të autoriteteve.

Tabela 16.1 I adreson dimensionet kryesore të politikave dhe 16.2 nënkomponëntët e politikave

makroorganizuese.

174

Dimensionet në të cilat mikroregjionet kanë fuqi substanciale pretendojnë të jenë ato te cilat mund të

jenë të fokusuara në një sektor ose në një projekt individual. Sikurse atraktiviteti I një mikroregjioni qe

varet ne ndeshjen midis tipareve të veta dhe atyre të cilat janë të rëndësishme në formën e investimit,

aty është gjithashtu një potencial, marrëdhenieve midis tipareve të mikroregjionit dhe të industrive të

cilat përfitojnë më shumë nga përngjitjet e politikave makroorganizuese.

Dimensionet e politikave makroorganizuese jane kryesisht …………..të shtetet kombëtare ose nivelet

makroregjionale. Sidoqoft duke u varur mbi strukturën politike të makroregjionit, mikroregjionet mund

të jenë të përballueshme me ca liri manovruese dhe , sigurisht, e kanë mundësinë e forcimit të

urdhërave makroregjionale më pak të ndërgjegjshme.

Modeli dhe evidencat e tilla të cilat kanë qënë të mundshme të parashtrohen, rekomandim për politikat

e përgjithshme proaktive regjionale mund të luajnë një rol me ……….. të gjatë në terheqjen e njohurive-

intensive të investimeve duke I lënë ambientet tregtare të shoqëruara nga investimet e tilla.

Kjo më thellë përben krijmin e një industrie ose një sektori specifik – kllaster.

Makroregjioni, politikat e përgjithshme mund të kontribuojë në rritjen e GDP për kapital duke krijuar një

ambient tregtar që është ‘’biznes I shoqërueshëm’’ dhe nga legalizimi dhe nga masat e forta të

pakendshme dhe neglizhuese të mirëqenies nga përbërësit ‘’ të padëshirueshëm.

Sidoqoftë më të rëndësishme për një paraqitje më të mirë ekonomike janë resurset e ……….. ekzistuese

duke u bazuar në asetet ………., ekzistenca e kllasterëve të aktiviteteve të lidhura me teknologji dhe

shkalla e komoditetit fiskal e cila lejon qeverinë mikroregjionale të ………….mbeshtetjën e shërbimeve të

nevojshme për vazhdimin e rritjës.

Kjo paraqet një model në të cilin virtyt është ‘’shpërblyer’’ dhe …… janë denuar.

Në të njejten kohë këto rekomandime dalin që mund të ketë probleme serioze të politikave për makroregjionit, pjesërisht sistemev federale, të cilat nuk konfrontohen për pabarazinë e të ardhurave mes regjioneve dhe të cilat fillojnë të investigojnë mënyren më të mirë në të cilën qeveria qendrore mund të kalojë pabarazitë përderisa e siguron rritjen rritjen e vazhdueshme të regjioneve të suksesshme.Në të kundërten efiçienca e kërkuar në investime të cilat kërkojnë pak në mënyrën e faktorëve specifik, të cilat nuk mund të jepen as nga korporatat investuese ose pa makroregjione, janë të ngjajshme me nxitjet e ndjeshme.Regjionet ndërkombetare lidhen në këto politika në një rrezik serioz e të lidhurit ‘ të një gare të fundme’ ose të një perpjekjeje të një oferte më të ulet në termat e vetinteresit.

175

Twma 10

Ndryshimi I natyres se huaj

Politika e investimeve ne Evrope:

Nga promovimi ne menagjimRoss Brown and Philip Raines

1. Paraqitje

Ne mbi dy dekada te investimeve te huaja direkte te promovimit,qasjet perendimore evropiane per terheqjen e investimeve direkte kane qene te karakterizuara nga rritja dhe sofistikimi ne hartiminin e dy politikave dhe shperndarjeve.

Ndersa kryesisht duke iu pergjigjur nje ndikimi te madh te konkurences ne mes qeveris ne nje kohe dhe flukseve te medha te FDI (investimeve te huaja direkte),shkalle dhe shumellojshmeri e pergjigjeve te politikave te pasyrojne nje realizim se nxitja e invetsimeve kerkon si percaktimin e pergjegjesive te qarta administrative Brenda qeverise dhe nje perdorimi me te afte e te dy nxitjeve dhe qajet per terheqjen e rregullave te bazuara ne FDI (investimet e huaja direkte).Politikat qe ketej,ne te njejten kohe si vendet evropiane kane definuar gjitheperfshiresin kombetare per investimet e huaja,ata kan zhvilluar mekanizmat intitucional per kryerjen e aspekteve te nrdyshme te politikes se investimeve te huaja direkte FDI.Veshtire se kudo ne Evropen Perendimore eshte terheqje e investimeve te huaja direkte FDI projektet aktualisht konsiderohen si nje ad hoc aktivitet politike:praktikisht cdo vend evropian ka konsideruar investimet e huaja direkte mjaft te rendesishme per te garantuar nje grup te politikave dhe organizatave te vecanta (edhe pse me shkalle gjeresisht te ndryshme te prioritetit ).

Ne kushtet e rritjes se Investimeve te huaja direkte ne Evropen Perendimore,qendrimet kombetare per terheqjen e investimeve jane bere me pozitive.Si ne pjese te tjera te botes,regjimet rregullative qe vepojne ne Evropen perendimore ekonomite luajne nje rol te madh ne percaktimi e atraktivitetit te pergjithshem te vendndodhjes se vendeve te ndryshme.Qendrimet e politikave te dizajnuara per te kontrolluar dhe per te kufizuar pronesite e huaja ne Evrope ekonomite kombetare kane dhene gradualisht rrugen per qendrimet me pozitive nda investimeve te huaja direkte,e cila ka padyshim,kontribut ne zgjerimin e investimeve te huaja direkte ne Evropen Perendimore.Ne te njejten kohe,politikat e investimeve te huaja direkte FDI te promovimit u eshte dhene prioritet me te madh ne nivel rajonal e politikeberjes.Numri I agjensive rajonale eshte rritur viteve te fundit,ndersa investimet e huaja jane bere nje aspect me I rendesishem I strategjive te zhvillimit ekonomik rajonal.

176

Ky kapitull I rishikon keto trende ne politiken evropiane perendimore per promovimin e investimeve me synimin per te kuptuar pse terheqja e investimeve te levizshme eshte bere me I rendesishem ne vitet e fundit dhe se si kjo rritje ka ndikuar ne zhvillimin e politikave drejt investimeve te huaja direkte.Ne veqanti,ajo analizon rritjen e rajonalizimit te promovimit te investimeve te huaja direkte dhe zhvendosje konsekuente ne politike nga strategjite per te terhequr investime ne ato te projektura per te mbajtur dhe thelluar ndikimin e saj ne ekonomine locale.Duke bere kete,kapitulli bazohet ne hulumtimt dhe rastet studimore te promovimit te investimeve te nderrmare nga autoret.

Kapitulli fillon me nje veshtrim te pergjithshem te promovimit te investimeve te huaj ne evropen perendimore,duke shqyrtuar rendesine e terheqjes se investimeve si nje qellim nga nje perspective e nje niveli kombetar,duke theksuar ndryshimin ne qendrimet qe kan ndodhur gjate dekades se fundit.Seksioni gjithashtu perfshin je pasqyre te shkurter te rolit te Komisionit Evropian,ne konkurencen kontrolluese midis shteteve anetare te BE-SE.Pas kesaj,ne shyrtojme motivet dhe instrumentet e politikave nen aktoret ne nivel lokal ne promovimin e invstimeve te huaja direkte ne Evropen Lindore.Per te treguar keto procese ne pune,studimet e rasteve jane perdorur per te krahasuar politikat promovuese e dy rajoneve evropiane me qasje shume te ndryshme per terheqjen e investimeve.Pjesa e fundit trejton te ardhmen e politikes se invetimeve te huaja direkte te promovimit.

2. Qendrimet kombetare per terheqjen e investimeve te huaja ne Evrope

Megjithese Evropa Perendimore ne pergjithesi paraqet nje mjedis te favorshem te investimeve te huaja direkte dhe proactive sic deshmohet nga vellimi I larte I brendshem sh I jashtem rrjedh nga vendet per te pare terheqjen e investimeve te huaja me shkalle te ndryshueshme prioritare,si ne lidhje me ndikimin mbi ekonomine kombetare dhe sin je contribute per zdhidhjen e problemeve ekonomike rajonale.Per me teper ,eshte e qarte se ne te gjithe evropen perendimore,terheqja ka qene drejt qendrimeve me pozitive dhe perceptuese ndaj terheqjeve te investimeve te huaja direkte.

Megjithate, dallime kryesore mes vendeve egzistojne ne aspektin e rregulloreve kombetare per investimet e huaja,rendesia bashkangjitet ne investimet e huaja direkte si nje objektiv I politikes industriale,dhe niveli I burimeve te perkushtuara per aktivitetet promovuese.Gjeresisht duke folur, ka nje ndarje ne tre kategori.

-vendet qe kane politikat e kahershme per te maksimizuar perfitimet e inevstimeve te huaja direkte ne ekonomite e tyre rajonale dhe kombetare;

-vendet qe tradicionalisht ndoshta dhe humbasin kontrollin e aktivitetit te mbrendshem ekonomik te huaj hyjne,frike nga rreziku I rritjes se konkurences me bizneset locale,ose nuk shohin te mirat e projekteve te investimeve te huaja direkte si justifikim te shpenzimeve te promovimit te tyre; dhe

177

-vendet dikur armiqsore te cilat kane filluar te ndjekin politika me pozitive.

2.1 Promovimi Aktiv

Gjate dekades se kaluar,vendet me aktive ne inkurajimin e Investimeve e huaja direkte kan qene Belgjika,Irlanda,Holanda,Spanja dhe Britania e Madhe ata kane qene karakterizuar nga qasjet relativisht te parregulluar ndaj pronesise se huaj Brenda ekonomive te tyre kombetare dhe nje game e instrumenteve te politikave per terheqjen e projekteve te investimeve te huaja.Ne shume menyra,Britania e Madhe dhe Irlanda jane shembujt me te mire te vendeve evropiane me strategji shume te zhvilluar dhe te sofistikuar te promovimit te investimeve te huaja direkte.

Mbreteria e Bashkuar ka pasur tradicionalisht qasje me sistematike per synimet e dhenesve dhe terheqjen e projekteve te investimeve te huaja te gjitha vendeve evropiane. Terheqja e investimeve te huaja direkte ka qene nje objektiv I qarte I politikave rajonale dhe industriale per gati dy dekada,duke kontribuar ne Britane te Madhe qe ka pjesen me te madhe te te gjitha investimeve direkte ne evropen perendimore.Investimet e SHBA-s dhe Japonis jane mirepritur veqanerisht,duke lejuar ne Britanin e Madhe per te perfituar nga rritjet e investimeve te huja ne evropen perendimore katalizuar nga program I vetem ne treg.Investimet e huaja jane kritik ne rigjenerimin ekonomik te rajoneve te caktuara,te tile Socia dhe Uellsi,ku investime e huaja kane cuar ne shfaqjen e grupeve ne teknologjine e larte dhe firmat sic jane sektoret e elektronikes.Per me teper,Britania e Madhe ka ruajtur nje nga tregjet me liberale dhe active per marrjen e pushtetit ne evropen perendimore,keshtu qe nje pjese e madhe e investimeve te vendeve qe kane nje fluks me te madh llogaritet nga bashkimet dhe blerjet.

Nje mase e rendesishme ne qasjen e Britanise se Madhe ne investimet e huaja direkte ishte liberlaizimi I hershem I rregulloreve te huaja te pronesise ne krahasim me vendet e tjera ne evropen perendimore.Gjate fillmit te viteve te 1980-ta,Britania e Madhe ka kerkuar ne menyre active per te eliminuar te gjitha kontrollet dhe rregulloret e veta ne menyre qe te inkurajoje me tej investimet e huaja direkte.Ajo ishte nje nga vendet e para evropiane per heqjen e kontrolleve te kembimit valuator.Perveq kesaj,kufizimet sektoriale kane qene ne nje minimum dhe para-autorizimit proedurat mungojne.Nje factor tjeter ka qene program ambicioz I Britanis se Madhe per privatizimin vecanerisht ne aktivitetet tradicionale te konrolluara nga shteti,te tilla si sherbimet publike(telekomunikacion,transport hekurudhor,energji elektrike,uje).Si rezultat I ketij procesi te derregullimit,Britania e Madhe ka marre investimet e huaja direkte ne sektore qe kane qene,paraprakisht te industrive te nacionalizuara (psh. Uje,energji,fusrnizim,dhe cdo transport).Natyra e avancuar e ketij procesi ne Britani te Madhe ka qene e pershpejtuar nga liberalizimi I tregjeve financiare te saj ,sidomos me Big Bang ,ne 1986, ne te cilen tregjet e kapitlit ne Britanin Madhe jane hapur deri ne konkurencen e huaj.

Derregullimi financiar beri me te leht per investitoret e huj per te blere aksione ne firmat ne Britanin e Bashkuar.Te ngjashme me Britanin e Madhe,politika industriale e Irlandes ve theks te madh ne terheqjen e investimeve te huaja.Duke pasur parasysh problemet e papunesise se larte dhe aftesite e kufizuara te firmave vendase per te zgjeruar,Irlanda ka shikuar per investime ne vend si burimin kryesor te krijimit te punesimit per disa dekada.Investimet e huaja si pasoje kan pasur ndikim te rendesishem ne nivelet e eksporteve,risi,produktivitetin,dhe diversifikimi Brenda industries irlandeze,jo vetem

178

drejtperdrejt por perms efekteve qe trokasin ne firmat furnizuese te mbrendshme.Suksesi I vendit ne terheqjen e projekteve vecanerisht ne ektorin e elektronikes dhe sherbimeve finaciare mund t’I atribuohet nje perzierje te avantazhet e saj stimuluese (psh.Ireland ka leje te veqant nga rregullat e Komisionit Evropian ne lidhje me tatimin mbi korporatat e saj),faktoret e lokacionit te tille,si nje te mire te arsimuar,ne perputhje,dhe relativisht ne fuqine punetore me kosto te ulet dhe funkionimin e organizmit te saj te brendshem te investimeve ne autoritetin e zhvillimit Irlandez.Ndryshe nga Britania e Madhe,megjithate,Irlanda vazhdon te veproje disa politika qe zvoglojne investimet e huaj direkte. Për shembull, Irlanda imponon disa konsiderata e reciprocitetit ndaj investitorëve nga vendet jo të BE-së në sektorë të caktuar (psh, sistemi banker,financat dhe sigurimi).Nje tjeter tipar I ekonomise Irlandeze qe mund te kufizoje Investimet e Huaja Direkte eshte egzistenca e monopoleve shteterore ne sektore te caktuar te tille si telekomunikacioni,transporti ajror dhe energjine).Ky tipar strukturor I ekonomise Irlandeze megjithate,ne procesin e ndryshimit me privatizimiet koheve te fundit qe po ndodhin ne sektoret e sigurimeve dhe ne ushqimore.

2.2 Promovimi Pasiv

Në kontrast me këtë kategori të parë të qëndrimeve të politikës, vende të tjera kanë qenë ose pa interes, apo herë pas here negativ ndaj investimeve të huaja. Në veçanti, Gjermania dhe Italia kanë ndërmarrë aktivitet relativisht të vogël promovuese, në disa raste, ka pasur edhe shprehje të antipatisë ndaj tërheqjen e firmave të huaja.

Ka pasur shumë diskutime në vitet e fundit të kërcënimit ndaj Gjermanisë si një vend industrial për investime (të ashtuquajturin debat Standort Deutschland. Një numër i pengesave për investime në Gjermani janë identifikuar, duke përfshirë rregullimin e tepruar burokratik; planifikimit dhe ndërtimit rregulloret dhe formalitetet, kostot e punës për njësi të lartë, dhe nevoja për reformën e sistemit të korporatave dhe personale tatimor (Parnell 1998).Ne te vertete,tashme jane nderrmare disa masa per te trajtuar disa nga ceshtjet: per shembull,semundjet,papunesine,dhe sistemet e perfitimit jane reformuar dhe kostot njesi ve kane filluar te vijne poshte.Motivi me I rendesishem per investimet e jashtme nga ana e firmave gjermane ka qene pergjithesisht te fitoje tregje te reja,por me shume koheve te fundit,firmat kane qene gjithashtu ne vendosjen e me shume rendesive te shfrytezimeve ne avantazhin e kostove jashte vendit,veqanerisht ne vendet fqinje te evropes Qendrore dhe Lindore.

Nje tjeter factor I parandalimeve te huaja,eshte mungesa e bashkimeve dhe aktivitetit te blerjes ne Gjermani.Kjo eshte kryesisht per shkak te structures industriale te vendit e cila eshte e dominuar nga nderrmarret e vogla dhe te mesme dhe firmave te cilat kontrollin e pronesise mbetet relativisht I qendrueshem,si rezultat I bankes apo pronesis familjare.Ne fund te vitit 1995,vetem 678 firma vendase ne Gjermani jane te listuara publikiht,ne krahasim me 1971 nderrmarrjet ne Britani te Madhe(Bundes Banka 1997).Mungesa e kompanive te kuotuara publikisht gjermane ndalon blerjen e nje aksionare te madhe nga ana a kompanive te huaja dhe ne menyre te qarte perben nje pengese te madhe te investimeve te huaja direkte.Italia ka qene gjithashtu skeptik I vleres se Investimeve te huaja direkte ne te kaluaren,dhe si rezultat I kesaj,ka disa politika per te mbeshtetur terheqjen e saj.

179

Dallimet strukturore midis Italise dhe ekonomite e tjera evropiane e kae perforcuar kete qasje te politikave,ndersa investoret jane te dekurajuar nga perzierjet e sektorit te madh public dhe nje sector privat qe ofron pak mundesi te blerjes per shkak te numrit te kompanive te vogla dhe te tregut te aksioneve te pazhvilluar.Rrjedhimisht,politika italiane industriale dhe rajonale kane mbeshtetur pergjithesisht ne rritjen kombetare ekonomike dhe rishperndarjen e investimeve te brendshme megjithese programin e fundit te privatizimit dhe futjen e ligjislacionit te ri per nxitjen e Investimeve te huaja direkte sugjerojn se qendrimet e autoriteteve italiane do te ndryshojne ne te ardhmen.Pershembull,nje numer I kufizimeve aplikuar per investimet e huaja kane qene te relaksuar ne sektore te tille si banka,transporti,radio dhe televizioni.

Megjithate,te dy vendet kane treguar kohet e fundit interes me te madh ne promovimin e investimeve me krijimin e agjencive te reja ne nivel kombetar me qellim te terheqjes se investimeve.Keto agjenci nuk kane kompetenca per te terhequr investimet sit e gjere si agjenci te krahasueshme ne vendet me active,por ata paraqesin shenjat e hershme te nje ndryshimi signifikant te sjelljes.

2.3 Promovimi ne Tranzicion

Kategoria e fundit e vendeve eshte me i madh: disa vende te cilat kane qene te kujdesshem ndaj investimeve te huaja ne te kaluaren,por jane gjithnje e me active ne inkurajimin e terheqjes se saj,e cila Franca,Skandinavia dhe vendet e mediterianit jane veqanerisht te shquara.

Kryesori ne mesin e tyre eshte Franca,e cila deri nga mesi I viteve 1980,shfaqet pak entuziazem per nderrmarrjete huaja.Ne te vertet,ish-qeveria socialiste ne fillim te viteve 1980 ishte relativisht e shkrete ndaj investitoreve te huaj,veqanerisht keto fitimin biznes frengjist (Bailey,Harte,dhe Sudgen 1991).Megjithate,gjate dhjete viteve te fundit,politika franceze dhe qeveria duket se ka perjetuar nje ‘ndryshim ne det’,ne mase te madhe nje pergjigje ndaj kembenguljes se papunesise.Agjencite qeveritare kane qene me energjike ne sjelljen e Investimeve te Huaja Direkte dhe mjedisit rregullator per kompanite e huaja kane qene mjaft te qete.Me perjashtim te mbrotjes,ajri dhe transportin detar,nuk ka me te perhapura kufizimin sektorial,kufizimin e investimeve te huaja ne France.Procedurat e autorizimit te meparshem kane qene githashtu ne menyre te konsiderueshme te relaksuar dhe tani jane te nevojshme vetem per investimet qe perbejne nje kercenim per rendin public e sigurine publike.Tha se,Franca vazhdon te imponoje kerkasat e reciprocitetit ne sektore te caktuar (p.sh. telekomunikacionet,industrine audio-vizuele,publikimin,dhe hidrokarburatet),veqanerisht per invetoret nga jashte EEA.Ne veqanti,nje shkalle neveria mbetet duke lejuar kompanite e medha te brendshme per te kaluar ne pronesi te huaj,sic tregohet nga qeveria e fundit bllokimin e nje perpjekje per pjese te elektronikes Thomson Group nga Daewoo.

Faktoret te tjere gjithashtu po rrisin qellimin per investime te huaja ne ekonomine franceze.Ne kete drejtim,liberalizimi financiar dhe program I gjere I qeverise I privatizimit jane te rendesishme.Edhe pse procesi I privatizimit ka qene I ngadalshem dhe I pabarabarte,mund te kete mundesi te konsiderueshme per investime te huaja ne sektorin e telekomunikacionit ne vijim te procesit te liberalizimit aktualisht siper.Perveq kesaj,Franca e menyre graduale ne ndryshimin e ligjeve te saj te korporates per te lejuar shtrirjen me te madhe per kompanite e huaja per te marre shqetsimet e brendshme (UNCTAD 1995).Ne

180

shkurt te vitit 1996,per shembull,frengjisht ka shfuqizuar nje ligj qe kerkohet autorizim paraprak per blerjen e nderrmarjeve frengjisht nga investitoret jo-EEA.

Nje ridrejtim I fundit I politikes ka ndodhur ne disa vende Skandinave.Ne Suedi,pasitiviteti I gjate ne kembe ne lidhje me Investimet e Huaja Direkte ka perfunduar si investime te huaja konsiderohet gjithnje I nje mjet te mundshem ne uljen e papunesise ne rritje te vendit.Deri ne fillim te viteve 1990,Suedia kishte nje nga kornizat me kufizuese ndaj investimeve te huaja direkte ne evropen perendimore,por ka nxitur tani gjere liberalizimi.Pershembull,ne 1992, Suedia ka shfuqizuar ligjin mbi blerjen e jashtme te firmave suedeze dhe gjithashtu permbysi nevojen per te huajt per te marre leje per te kryer biznes ne vend.Pranimi I fundit I vendit ne BE ka qene nje factor I madh ne kete process te ngjashme me rritje ne investimet e huaja ne Portugali dhe Spanje ne mes-per-fund te viteve 1980 pasi keto vende u bashkuan me Komunitetin (Dunning 1997).Faktore te tjere te rendesishem ne Suedi perfshijne nje fuqi punetore te mire-kualifikuar,norm ate favorshme te kembimit,dhe taksen e ulet ne corporate ne krahasim me pjesen tjeter te OECD (Blomstrom and Kokko 1995).Po keshtu,recesioni I fundit thelle ne Finlande ka nxitur nje rivlersim te te mirat e investimeve te huaja,ashtu sic antaresimin e saj te fundit te mundesive te tregtise se BE-se dhe ne Rusi kane dhene vendit nje atraktivitet te ri per investoret e huaj.Te dyja Suedia dhe Finlanda kane krijuar agjencite e brendshme te nxitjes se investimeve per here te pare ne vitet 1990.

Ndryshimet ne politiken e Investimeve te Huaja Direkte ne shume vende te Europes Perendimore jane ilustruar nga pjese te zones mesdhetare me qasjet ish mbojtese ne pronesine te huaj.Per shembull,Portugalia po nderrmerr nje program intensive te liberalizimit te hapur te vendit per blerjet e huaja,ndersa qeveria ka filluar te zhvilloje mjete te marketingut,poliikat stimuluese,dhe agjencite e promovimit per te terhequr projekte te Investimeve te Huaja Direkte.Si me Irlanden dhe Spanjen,investimet e huaja eshte pare gjithnje si nje mjet per futjen e modernizimit ne sektoret industriale perms transferimit dhe nivelet me te larta te produktivitetit te vendit.Vendi eshte aktualisht duke cmontuar shume nga kufizimet e saj sektoriale mbi Investimet e Huaja Direkte (ne fusha te tilla si shperndarjen e ujit,bankat dhe agjencite e udhetimit,dhe sherbimet themelore sanitare).Ne menyre te ngashme,Greqia eshte gradualisht duke kaluar neper nje transformimi-perseri te ngjashem ne pjese te madhe,nje pergjigje per integrim me te madh Brenda BE-se.

2.4. Kontrolli Rregullator I BE-se dhe Konkurenca n Investimet e Huaja Direkte

Duke pasur qendrime te pershkruara kombetare drejt promovimit te Investimeve te huaja Direkte ne Evrope,vlen theksuar rolin e komisionit Evropian ne rregullimin e konkurences per investimet e huaja.Ndersa monitorimi I tille nderkombetar nuk eshte qellimi I drejtperdrejte I autoritetit se komisionit,ajo ka pas ndikim ne kufizimin e shkalles se konkurences midis vendeve dhe rajoneve per projektet e medha investuese perms kompetencave te Drejtorise se Pergjithshme IV per te rregulluar stimuj rajonale,dhe stimuj kryesor financiare dhene per investitoret e huaj (Wishlade 1999).Komisioni Evropian ka ndikim te konsiderueshem mbi politikat nxitese qe operojne ne BE,ndryshe nga situate ne SHBA,ku konkurenca e konsiderueshme ndershteteror per Investimet e Huaja Direkte ndodh pa ndonje rregullore te nivelit federal.Veprim themelor I komisionit qendron ne nenet 92-94 te Traktatit te KE.Edhe pse vendet anetare jane te lira per te administruar skemat e ndihmes rajonale,komisioni gjithashtu luan

181

nje rol te madh ne percaktimin e forms perfundimtare dhe shtrirjen e zonave te asistuara te shteteve anetare.Ndikimi I saj mbi llojin e ndihmes se ofruar ne disa raste dhe ka kontribuar ne rritjen e homogjinitetit ne hartimin e ndihmes rajonale ne BE (Wishlade 1998).

Propozimi I fundit I komisionit kontrollin e ndihmave rajonale gjithashtu do te punoj potencialisht me nje rol te madh ne formimin e mases se ndihmes te cilat jane dhene ne shkalle te gjere te projekteve investuese te levizshem.Ne veqanti,Korniza e re multisektoriale e komisionit per ndihmen rajonale per projektet e investimeve te medha (LIPS) e cila filloi ne shtator 1998 dhe shkon per nje periudhe prove prej kater vitesh,eshte nje tjeter mekanizem I forte I kontrollit rregullator mbi aktivitetet e shteteve anetare ne fushen e ndihmes rajonale.Kuadri LIPS kerkon shteteve anetare qe te njoftoje komisionin nese ndonje propozim per ofer ndihmes rajonale nen nje miraton skemen e ndihmes (ose ne formen e nje cmimi as hoc tejkalon nje kufi te caktuar.Vleresim I nderrmarre nha komisioni I rasteve te njftuara vleresohen atehere sipas tri kritereve kryesore:shtrirjen e kapacitetve te teperta ne sektorin,raporti I punes I kapitalit\i projektit dhe ndikimi rajonal I projektit.Komisioni vlereson se kuadri LIPS do te kap rreth njezet projekte ne vite.Edhe pse kjo eshte mjafte e kufizuar ne krahasim me numrin e projekteve te medha te Investimeve te huaja Direkte ne BE,kuadri LIPS qarte ka efektin indirect te transformuar pergjegjesine e vendimarrjes per projektet e medha investuese larg nga autoritetet kombetare dhe ne duart e komisionit.Disa vezhgues pohojne se koha qe konsumojne dhe kompleksiteti I qenesishem I kuadrit LIPS potencialisht mund te demtoje atraktiviteti e BE-se sin je vend te investimeve pe Investimet e Huaja Direkte nderkombetare te levizshme.

3. Korniza Rajonale per Investimet e Huaja

182

Promovimi ne Evrope

Jo vetem qe eshte bere promovimi I Investimeve te Huaja Direkte me aktiv ne nivel kombetar,eshte bere gjithnje nje sfere regjionalizuar I politikes,ne drejtim te zbatimit ne qofte se jo domosdoshmerisht te hartuar.Promovimin e investimeve dhe zhvillimin eshte shume kompleks dhe burim-intensiv I aktivitetit,qe kerkon aktore te shumte te rrjeteve ne nivele te ndryshme hapesionore dhe politikes (sic eshte paraqitur me plotesisht ne seksionet e rst-studimore me poshte).Per shkak te ketij kompleksiteti,organet subnacionale evropiane jane duke luajtur nje rol gjithnje e me te rendesishem ne kete process.Pjesa ne vijim nxjerr ne pah arsyet prapa ketij trendi dhe masave te politikave te perdorura nga organet rajonale per te terhequr Investimet e huaja Direkte.

3.1. Investimet e Huaja dhe Strategjite e Zhvillimit Rajonal

Ndryshim ne aktivitetin e Investimeve te huaja Direkte promovuese larg nga nje aktivitet I principates kombetare ne nje rritje rajonale nuk perfaqeson aq shume nje trensferim nga larg-poshte te pergjigjesive organizative nga qendra si njohje me te madhe nga autoritetet rajonale te lidhjeve ndermjet terheqjes se investimeve te huaja dhe strategjite e zhvillimit ekonomik.Kjo reflekton ne rritje e ndergjejgjesimit nga ana e politikeberesve per perfitimet afatgjata te cilat projektet e investimeve mund te sjelle per ekonomite rajonale.Te punesuarit dhe ndikimet e pojekteve te te ardhurave te investimeve te levizshme kane kohe qe jane kuptuar,si ne aspektin ,dhe ne efektet e drejperdrejta shumezuese: ajo qe eshte ndoshta me e vlersuar plotesisht ne vitet e fundit jane efektet me cilesore te investimeve te huaja,te tilla si transferimi I teknologjive te reja,aftesite,praktikat afariste te prodhimit,qasjet ndaj kompanive locale te cilat nuk mund qe tjetri-I mencur kane qasje ne keto burime (per nje rishikim te efekteve ,shikoni Young,Hood dhe Peters 1994).

Terheqje te investimeve te huaja mund te behet nje traverse qendror ne nje strategji zhvillomore,veqanerisht ku grupimeve industriale jane parashikuar te shfaqen rreth kompanive te huaja dhe te veproje si burim I rritjes rajonale.Ne kontekstin e investimeve te huaja,bimeve te medha ne pronesi te huaj mund te behet nje burim I inovacionit ne ekonomi-me formacion te ri dhe te forte locale,aftesite permiresimin,dhe tekonologji transfer-nepermejt kanaleve te lidhjeve te firmave vendore,organizatat kerkimore (sidomos universitetet ) dhe tregjet e punes. M e kalimin e kohes,strategji te tilla kane per qellim per forcen e klastereve te zhvedoset nga bima e madhe vetem per nje web me te gjere te firmave vendase dhe te huaja,ne te cilen ‘asetet e njohurive ‘ e nje rajoni jane formalisht,jozyrtarisht,dhe,mbi te gjitha,I koduar-me pandarshmerit cila pike rajon mund te mos jete me e varur nga katalizator saj fillestare e Investimeve te Huaja Direkte.Variacione te kesaj strategjie jane te dukshme ne te gjithe boten,porn je shembull I forte I qasjes eshte ne Skoci: Strategjia e fundit e zhvillimit te saj ekonomik agjenci-skocez-nderrmarrjeve I referohet asaj ne menyre te qarte,dhe analiza e tij e burimeve te konkurences ekonomike rajonale te identifikuara ne rolin e firmave te huaja te medha mund te kene ne gjenerimin e grumbullimeve industriale (Nderrmarrjeve Skoceze 1998).

Ky integrim terheqe investime te huaja ne strategjite e zhvillimit rajonal ofron nje tjeter shpjegim per shfaqjen e promovimit,si nje rajonale.Ajo nuk eshte vetem per shkak se ka nje nxitje te forte per rajone te terhequr projekte investimi ne drejtim te perfitimeve te tyre ekonomike,por ne qofte se vlera e

183

projekteve te reja te investimeve te huaja jane te jete maksimalisht,ata duhet te jene te lidhur me strategjite e zhvillimit ne nivelin rajonal.Rajonet jane shpesh me mire ne gjendje per te indentifikuar cilet faktore rajonal duhet te promovohet per te terhequr kompanite dhe qfare lloji te projekteve me e mire do te plotesojne zhvillimin e rajonit.Ne te vertet,zhvillimin e grupimeve te tilla kerkojne nje kuptim te ‘zbraztirave’ te rajonit ne perqendrimet ekzistuese-nese pjese te zingjirit te vleres dhe prodhimeve apo grupeve te caktuara te aftesive dhe teknologjive dhe veprimin per te mbushur keto boshlleqe ne menyre qe perqendrimet mund te arrojne nje mase kritike per te prodhuar rritje te vete-qendrueshme.Ne fakt,Investimet e Huaja Direkte mund te luajne nje rol kyc ne hume grupe ku bimet dege perbejne shumicen e firmave (Birkinshaw dhe individualitet 1997).

Kjo ka implikime per qellimin e politikes se investimeve te huaja direkte si dhe te funksionimt te saj ne rritje ne nivel rajonal,si autoritetet rajonale mund te aplikohen nje game e gjere e ekonomise (te tilla si furnizuesit lokal dhe universitetet).Per me teper,ajo zgjeron interest politike-krijues ne investimet e huaja thjesht terheqjes se saj per rolon e tij afatgjate ne ekonomi.Kjo pikepamje me gjitheperfshirese te vleres se investimeve te huaja direkte ne ekonomine locale pranon se shkalla dhe natyra e te mirat e investimeve te huaja ne nje ekonomi locale jane ne nje mase te madhe te varur ne veprimet e politikave te ndermarra ne nivel rajonal.

3.2. Stimulimet rajonale dhe Investimet e Huaja

Per te kuptuar se si promovimi ne Investimet e Huaja Direkte ne nivel rajonal mund te jete efektive ne terheqjen e kompanive (dhe ne kete menyre te kuptuar pse promovimi Investimet e Huaja Direkte ka qene githnje e regjionalizuar ne vitet e fundit),ajo eshte e dobishme per te rishikuar si procesin e investimeve dhe vendimarrjen nga ana e kompanive si dhe instrumentet kryesore te perdorura nga agjencite e investimeve me aktiv,per te ndikuar procesin.Kompanite rralle here e bejne ekzaminimin e plote dhe te detajuar te kerkesave te vendodhjes se tyre dhe opsioneve,por pjeserisht mbeshtetet ne kenaqesine,ne te cilen procesi I gjetjes se lokacionit optimal eshte vendosur kunder deshires per te gjetur vendodhjen e pare per te kenaqur nje sere kriteresh kyce.Ku kenaqesia eshte nje gje e rendesishme nese jo edhe nje tipar I rendesishem dominues ne procesin e marrjes se vendimit,per te ndikuar ne considerate te rajonit te tyre,por shpesh mund te jene te mirepritur,duke siguruar nje sherbim per kompanite ne thjehtimin e blerjes se informacionit dhe te lokacionit te nevojshem per nje vendim.

Aftesia e agjensive qe te ndikojne ne vendimet e vendodhjes mund te permblidhet ne tre faza,nepermjet shumices se rasteve,fazat e ndryshme te priren per te vepruar ne menyre paralele.Agjencite mund te rrisin vizibilitetin rajonal perms literatures promovuese dhe fushatave te drejtuara ne shenjester kompanite specifike,ne te cilen objektivi eshte per te vene rajonin e tyre ne diskutim per nje projekt investimi.Ku interesi serioz eshte duke u shfaqur ne vend si dhe ne rajon,ateher agjencite mund te ofrojne nje element te sigurise rajonale,duke siguruar kompanine me informacionin ku ajo kerkon per vendimin dhe adresimin e ndonje pyetje apo paqartesie.Ne fazen e fundit,vecanerisht ku nje projekt investimi I madh eshte duke shqyrtuar disa lokacione te mundshme,duke konkurruar agjencite e investimeve mund te synoje aktivitetet e tyre promovuese ne individe,brenda kompanise-

184

shpesh duke punesuar faktoret psikologik te tille si mikpritja-te demonstruar angazhimin rajonal per projektin.

Ne fazen e fundit te promovimit,agjencite,shpesh punesojne nje shumellojshmeri te instrumenteve financiare per te siguruar investime per te siguruar vendime per investime (ose koordinojne perdorimin e tyre nga agjencite e tjera).Njera nder terheqjet e ngushta te investimeve te huaja ne Evrope kane qene stimulimet financiare.Keto mund te perfshijne nje game te instrumenteve duke perfshire koncesionet taksat dhe te punesimit te politikave subvencioneve nga forma me e zakonshme eshte grantet kapitale ne industrine per te ndikuar ne vendodhjen e zonve te vecanta.Ndersa disa pjese te Evropes mbeshteten ne llojet e tjera stimuluese sidomos ne Irlande me efekte shume te ulta te korporates tatimit dhe gati te gjitha vendet e tjera evropiane kane skeme nxitese te cilat jane pjese perberese te aktiviteteve te tyre te nxitjes se investimeve.Ne te vertete,mbeshtetja ne grante ne evropen perendimore e dallon ate nga pjese tjera te botes,si SHBA,ku lehtesimet te paketes fiskale dhe kredite jane me te zakonshme (Unctad 1995; Donahue 1998).

Stimulimet e tilla rajonale jane perdorur nga qeverite per te kompensuar mungesen relative te avantazheve te caktuara te vendodhjes se nje rajoni,perkthyer ne kostot e perceptuara shtese per gjetjen e nje kompanie.Vendimet per investime te huaja jane bere shpesh perms krahasimit ten je serie afatshkurta dhe afatgjate te kostove midis disa vendeve.Keto shpenzime ndryshojne ne varesi te natyres se aktivitetit te vendosjes-prodhimit,shperndarjen apo objektet administrative,ne shume sherbime apo sector,por mund te konsiderohet ne aspektin e kategorive te meposhtme:

- Krijimi I kostove: ata qe jane perfshire ne vendosjen fillestare deri ose zgjerimit te fuqise operacionale te objektit duke perfshire disponueshmerine e nje faqe te duhur dhe kostot e zhvillimit te saj dhe te ndertimit dhe te gjitha shpenzimet e bera ne sjelljen e objektit te parashikuar te saj;

- Shpenzimet operative: ato qe lidhen me drejtimin normal te objektit,duke perfshire shpenzimet relative te punes ne nivele te ndryshme te aftesive dhe blerjen e pajisjeve kapitale dhe te mirembajtjes,si dhe kostot e marrjes se inputeve dhe sherbimeve te jashtmelokale,duke siguruar furnizuesit lokal mund te sigurojme nje cilesi ne nivelin adekuat apo importimin e inputeve dhe sherbimet e nevojshme nga jashte rajonit;

- Kostot e tregut: ato qe vijne nga tregjet e synuara te qasjes,te tilla si shperndarjen dhe zhvillimin e tregut; dhe

- Kostoja e zhvillimit: ato te percaktimit te fusheveprimit te lejuara nga ana e investimit per zgjerimin e prodhimit,duke hyre ne tregje te reja gjeografike,dhe zhvillimin e produkteve te reja.

Ne teori,stimulimet financiare rajonale duhet te ndikoje drejtperdrejt ne shpenzimet e themelimit (ne rastin e investimeve fushore) dhe kostot e zhvillimit (ne rastin e ri-investimeve),por deshmi per efikasitetin e tyre ne terheqjen e investimeve te huaja eshte perzier.Te dhenat individuale te kompanise per rendesine e stimujve rajonale kane tendence qe te mungojne,per shkak te konfidencialitetit te gjere te vendimit te investimeve dhe transaksioneve stimuluese.Ne shumicen e rasteve,informacioni zyrtar nuk eshte edhe ne dispozicion ne vleren e shperblimeve te ofruara per kompanite specifike.Megjithate,sondazhet e shumta te biznesit kane treguar se stimujt nuk kane tendence qe te

185

jene vend kyc te faktorit –te pakten ne aspektin e vendit te lokalizimit dhe mbeten dege te percaktuesve te tjere (psh. Te KQZ-1993).

Renditjet relativisht te uleta akordohen nga stimujt financiare ne sondazhet duhet te interpretohen me kujdes.Stimujt financiare mund te te jene vendimtar ne percaktimin ku brena nje vendi nje firme investon,qofte rajonalisht,ose ne nivelin e faqes.Hulumtimet ekonometrike analizojne modelet e Investimeve te Huaja Direkte ne Britani te madhe tregojne se se bashku me faktore te tjere te kostos te lidhura, stimulimet financiare jane nje factor I rendesishem ne sigurimin e projekteve ne nivel rajonal (Hill dhe Munday 1992).Per shkak te faktit se kriteret e lokacionit per cdo projekt te caktuar do te ndryshojne ne varesi te natyres cilesore te projektit te investimeve,rendesine e stimujve financiare ne percaktimin e Investimeve te Huaja Direkte modelet e vendodhjes nuk eshte e qarte konstante.Christodoulou (1996) pretendonte se stimulimet financiare mund te supozojne rendesi kritike per ted y projektet ku dy ose tre vende jane identifikuar si plotesimin e kritereve kyce.

Procesi I percaktimit ten je vendi mund te prodhoje nje sere vendeve te pershtatshme vecanerisht kur disa vende te plotesojne kriteret e vendimeve (te tilla si aksesi I tregut dhe aftesite e punes).Ndersa keta faktore mund te jene faktoret me te rendesishem te vendodhjes (sic identifikohet nga ana e investitoreve ne anketat),ata nuk jane domosdoshmerisht faktore percaktues ne praktike.Prandaj,zgjedhja finale e faqes shpesh eshte varur mbi paketen financiare te ofruar nga rajoni ose vendi.Stimujt jane perdorur per te nxitur nje vend qe te kompensohet per percaktuesit e lokacionit egzistues,por kjo nuk e pakeson rendesine e tyre ne konkurrence me vendet qe posedojne te njejtat avantazhe te vendodhjes.Edhe pse kompanite kane tendence per te luajtur poshte rolin e stimujve ne investimet vendimet- te cilat mund te jete ne interesin e tyre ne funksion te afirmimit qe perkushtimi I tyre ne nje vend te caktuar do te shtrihet pertej periudhes se granteve te pagesave – ata mund te jene efektive kur nje ‘liste e ngushte’ e faqeve potenciale eshte formuar (Bachtler dhe Clement 1991).

Edhe pse politikat stimuluese te kete nje focus te qarte rajonal,ne Evrope ata jane zakonisht duke vepruar ne nivel vendi – ku organizata e nivelit regjional – punesojne stimuj te tille,ata e bejne kete brenda udhezimeve kombetare.Megjithate,nxitjet kane tendence qe te plotesohen me masa te politikave te tjera te punesuarve sipas zgjedhjes se agjencive rajonale.Keto perfshijne subvencione te trajnimit te punes dhe perkrahje te prones.Grantet e punes perdoren per te lehtsuar kostot e trajnimit te kompanive hyrese,vecanerisht ku tregjet locale te punes nuk jane ne gjendje per te furnizuar nevojat aftesite e projekteve te reja investuese pa nderhyrjen e sektorit public.Me mbeshtetje te prones,autoritetet rajonale mund te fitone vende ne emer te investitoreve dhe te nderrmarrin pergaditjet qe pershtaten per faqet qe I nevojiten bimeve.Kjo shpesh kerkon zone-specifike per permiresimet ne transport,uje dhe infrastruktura ne ujerat e zeza,dhe ne disa raste angazhimet per terheqjen e furnizuesve dhe bizneseve te tjera mbeshtetese per investitoret. Kostoja e këtyre masave shtesë nuk duhet të nënvlerësohet.Per shembull,ne Skoci, ne periudhen 1994 – 6,21.3 milion eshte shpenzuar nga rrjeti I Nderrmarrjeve Skoceze ne mbeshtetje te prones dhe 27.7 milione dollare ne ndihme te trajnimit per projektet e investimeve ne thelb (megjitahte ky krahason me 214.700.000 e ofruar ne stimujt financiare) (Komiteti Skocez I Puneve 1998).

186

3.3 Perkujdesi i Metejshem dhe Investimet e Huaja

Mer rritjen e konkurrencës për investimet e huaja ne Europën Perëndimore në një kohë kur investimet e reja mund te jenë jasht nivelit ose edhe në rënje, me theksim të madh eshte zevendesuar me sigurim shtes te investimeve nga investuesit ekzistues (apo te pranishem) – per shembull permes vendodhjes te expansionit (Vendeve ne ekspansion-rritje). Pikepamja vendimtare e Promovimit te FDI (Foreign Direct Investment) eshtenevoja per lakueshmerin ne pikepamje te natyres dinamike per prodhimin nderkombetar (Dicken 1998).

Pasi behet zvogelimi I mbrojtjes se ambientit te FDI-se, Investimet e reja gjithnje e me shum jan duke marrur formen e zgjerimit bimore ose ne disa raste aktivitetet prodhuese, linjat e produktit te ri ose modelet individuale. Se permbledhje, FDI gjithashtu mund te ndryshoj natyren cilesore te ndonje veprimi te dhene. Per shembull, Zyret e shitjes mund te shenderrohen (zhvillohen) ne qendera te dizajnit teknik (qendra teknike te dizajni) ose ne vende prodhuese. Sektori I sherbimit te investimit gjithashtu mund te shenderrohet ne zevendesimin e qendres se thirrjeve (telefonike) dhe sherbimin e qendrave teknike.

Keshtu qe Agjensite e Investimeve tani jane duke alokuar me shume ne burimet ekzistuese te kompanive me pronesi te huaj permes iniciativave per perkujdes te metejshem (young, Hood and Wilson 1994).

Shkurtimisht, perkujdesi I metejshem mbulon nje linje te sherbimeve te cilat u jan ofruar investitoreve te tanishem qe te perkujdesen per detyrimet e tyre financiare ne vendodhjen e tanishme (vendin ku gjenden). Perkujdesi I metejshem gjithashtu shpreh startegjine me te gjere me qellim qe te zhvillon ekonomine vendore dhe ate rajonale ku investitoret jane te vendosur. Promovimi I Investimeve nuk eshte me I brengosur me terheqjen e projekteve, por gjithashtu edhe per ti inkurajuar investuesit qe te ken mardhenje me te mira me ekonomin e vendit. Agjensite e brendeshme te Investimeve e kuptuan qe investimet me vlera me te larta, veqanerisht R&D do te gjeneroj efekte te forta negative ne ekonomine e vendit “jo vetem qe zhvillimi vendor(local) I kerkimeve dhe aktiviteti I projektimit I ndihmon kompanive qe te vendosen ne lokacionet e tyre dhe te gjenerojne punesim teshtuar te vleres se larte (punesim me te larte), por gjithashtu lejon kompenentet e prodhuar vendor qe te inkorporohen me leht ne produkte ne fazen projektuese. (LIS 1997:23)

Qellimi eshte qe te rrise vleren e investimeve ne ekonomin e vendit me kalimin e kohes, keshtu qe investuesi jo vetem qe kontribon ne vende pune dhe te hyra ne rajon por permes rritjes se nivelit te tyre te burimeve vendore dhe lidhjeve me kompanite vendore gjithashtu edhe instuticioneve hulumtuese – aftesit e reja dhe teknologjia gjithashtu: me fjal te tjera permiresimin e aktiviteteve te shpenzimeve te pasuris ne aktivitete te rritjes se pasuris (siq thot John Dunning in Chapter 1).

Disa mbikqyres I nenvizojn rreziqet e politikave te perkujdesit te metejshem duke rezultuar nga (pushtimi Institucional) “Institutional Capture” permes se ciles agjencite e zhvillimit behen te dominueshme – veqanerisht ne kushtet e burimeve nga projektet e medha te FDI sikur LG ne Jug te Wales (see Phleps et al. 1998). Perqendrimi (fokusimi) ne permiresimin e cilesis te investimeve te huaja

187

permes iniciativave te perkujdesit te metejshem gjithashtu mund të bien ndesh me dëshirën e MNEs që të mbrojë strategjine e tyre dhe objektivat teknologjike (Kozul-Wright and Rowthorn 1998) megjithate shumë rajone në të gjithë Evropën janë duke kërkuar në mënyrë aktive për të tërhequr më shumë investime intensive te njohura duke pritur qe te futen ne ekonomin vendore.

4. Aktivitetet Promovuese te Agjensive te Huaja Investuese Rajonale

Siq e permendem edhe me lart, Rajonet ne te gjithe Evropen jane perballur me presione (shtytje) te ngjashme ne pershtatjen e perqendrimit te FDI-se ne politikat dhe strategjite e zhvillimit.

Si do qe te jet mbeten dallime te rendesishme mes regjioneve ne qasjen e tyre drejt promovimit te FDI-se. Disa vende te Evropes Perendimore miratuan një qasje shumë të centralizuar për tërheqjen e investimeve, me qeverin kryesore qe merren me te gjitha qeshtjet e te hyrave nga FDI. Kjo mund te shpie drejt qasjes (“One-Stop Shop” –“Institucion i Vetem” )ne te cilen nje agjension merret me te gjitha qeshtjet qe kan te bejne me investimet e huaja. –per shembull Greqia kohet e fundit ka themeluar ELKE nje agjesion investimi nderkombetar i brendshem me qellim qe te tregtoj ne te gjith vendin dhe jasht vendit dhe te kordinoj hetimet e investorit te huaj. Ne rastin tjeter disa vende siq eshte Gjermania, veproi drejt nje decentralizim te lart i cili lejoi disa bashkpunetore (duke perfshire edhe agjensite e nivelit te brendshem) te perfshihen ne vendet e tregut dhe percaktimin e ndihmes financiare (secili vend ka agjensine e vet te brendeshme te investimit).

Megjithese ka grupe te perbashketa te teknikave te promovimit te investimeve, te pranuara nga agjencite rajonale promovuese, dallimet(ndryshimet) thelbesore mes agjensioneve te brendeshme Evropiane te investimeve mbesin ende. Ne menyre qe te studiojme kete qeshtje ne thellesi me te madhe, ne duhet te fokusohemi ne dy vende te cilat kane qasje shum te dryshme ne promovimin dhe zhiviliimin e FDI: Scotland ne UK dhe Nordrhein-Westfalen ne Gjermani. Keto dy vende ofrojne studime te forta te rasteve krahasuese. Scotlanda ka nje ekonomi te vogel me nje centralizim te lart perbrenda UK, kurse Nordrhein-Westfalen eshte nje vend i madh dhe i fuqishem brenda shetit Federal Gjerman. Ndersa Keto dy rajone perbejne fokusim kryesor te analizave krahasuese dhe mund te mirren si shembull per te ilustruar Promovimin e FDI ne vendet e tjera te Evropes.

4.1 Agjencite Promovuese

Ne vitet e fundit, ka pasur shtim (perhapje) te agjensive te investimeve ne rajonet brenda Evropes. Megjithese po thuaj qdo rajon i Evropes tani rmerr persiper disa forma te aktivitetit promocional, agjencite ndryshojne shum fusheveprimin e aktiviteteve te tyre. Siq po e shohim, promovimi i FDI ne

188

Scotland eshte ndermarrur nga nje agjencion i brendshem, i perkushtuar i investimeve perderisa ne Nordrhein-Westfalen, promovimi i FDI eshte vetem nje aspekt i kryer nga agjencioni i vet-zhvillimor rajonal. Organet kryesore pergjegjese per teheqjen e FDI jane vendosur ne Scotland (LIS). LIS eshte themeluar ne vitin 1981 e cila eshte njera nga agjencite promovuese me te vjetrat ne rajonin e Evropes.

LIS ne menyre direkte mban pergjegjsine tek ministri i qeverits, i cili eshte kryesuesi i parlamenit te Scotlandes. LIS ka bazen kryesore ne Glasgow dhe ka njembedhjet dege te tjera ne vendet e huaja si ne USA, Evropen Perendimore, dhe Azi po ashtu ka zyre edhe ne Londer (per investimet e brendeshme nga pjes te tjera te UK). Ne selin e tij kryesore Agjensia eshte strukturuar si ekip përgjatë vijave gjeografike (Amerik Veriore, Azi) si edhe tematikisht (ndihma financiare, perkujdes i metejshem). Missioni i LIS permban edhe:

-Tregun Skotlandez si nje vend per investime te brendeshme

-Ju jep keshilla dhe ndihme Investoreve Potencial

-Dergimin e paketave zhvillimore te pershtatura per nevojat e Investoreve, dhe

-Per te ofruar ndihme te metejshem per investoret e brendshem.

LIS puneson perafesrisht 100 punetor ne mbar boten (po thuajse 70 punonjes te Scotlandes brenda saj). Kostot administrative nga aktivitetet e LSI arriti atributin £6.6milion ne v. 1996. Keto shifra tregojne shpenzimet e investimeve te brendeshme, marketingut dhe personelit (stafit), por ne kete shum duhet te shtohet edhe vlera e ndihmes financiare per investirtoret e huaj ne Scotland. Nga 1995-96, Grantet e RSA (Regional Selective Assistance) ne vlere te £160milion ua jan dhene 119 projekteve te investimeve te huaja, per krijimin, vleresimin dhe ruajten e 22.600 punetoreve.

Eshte me rendesi te theksojm se LIS punon brenda nje strukture(kuadri) kombetare per promovimin e Investimeve. Kjo eshte e dukeshme ne dy zona: Se pari, pergjegjesia e pergjithshme per reklamimin e UK ne teresi tek investitoret e huaj bazohet ne Zyren Britanike te investimeve (IBB), Divizioni(ndarja) i Departmentit te Tregtise dhe Industrise (DTI)te UK ne Londer. Funkisoni kryesor I BBI-se eshte te kordinoj aktivitetet e ndryshme te bazuara ne agjensite vendore dhe te jet kryesisht pergjegjes per promovimin e Anglis tek Investitoret e Huaj. Perderisa LIS permban nje shkall te larte te vetqeverisjes ne strategjin e promovimit dhe funksionimit (operimi) te saj, IBB siguron (jep) nje element te fort te monitorimit qe LIS te raporton per IBB ne menyre te rregull gjate gjithe vitit. Se dyti, Veprimet e LIS-se jane afer te percaktuara me nivelin kombetar në lidhje me përdorimin e asistencës(ndihmes) financiare për të tërhequr projektet e investimeve të brendshme në Scotland, veqanerisht Regional Selective Assistance (RSA)permbajn stimulim apo nxitje te gateshme per investitoret.Nje grup i detajuar i udhezimeve ne percaktimin e zones, pershtatshmerin e projektit, normat e qmimit, dhe procedurat e vendimarrjes jan hedhur posht per RSA nga DTI.

Pergjegjesit kryesore te organeve shteteror per promovimin e investitoreve te brendshem ne Nordrhein-Westfalen eshte Korporata e Zhvillimit Ekonomik per Nordrhein-Westfalen (Gesellschaft fur Wirtschaftfordergun Nordrhein-Westfalen mbH (GFW)). GfW ka nje pergjegjesi ligjore shum te gjer. Deri ne mes te viteteve te 80-ta (1980) puna e GfW u përqendrua në promovimin e shtetit si një vend për biznes dhe industri. Ne fund te viteve te 80-ta GfW ka zgjeruar aktivitetin e tij duke ndihmuar kompanite

189

vendore me internacionalizim dhe export. GfW tani ofron informata keshilluese dhe sherbime te menagjimit per kompanit ne Nordrhein-Westfalen si dhe per investitoret qe shrehin interesim te vendosen ne at vend.GFW me baze ne Dusseldor puneson 50 punetor, te ndar ne menyre te barabart ne mes te ndihmes per kompanit vendore dhe perpjekjet per te terhequr firmat hyrese.GFW gjithashtu ka edhe 7 dege perfaqesuese jasht vendit, ne Lindjen e larget, South-East Asia, USA, South Africa dhe Middle East.

GfW perfshine edhe keto aktivitete:

-Ndihmen e kompanive Gjermane dhe te Huaja ne zbatimin e projekteve te investimeve.

-Mbështetje për kompanitë e Nordrhein-Westfalen në zhvillimin e tregjeve të rëndësishme jashtë vendit.

-Komunikimin per Nordrhein-Westfalen si nje vend biznesi ne vend dhe jasht vendit.

-Keshillimin e administrates publike dhe agjencive qeveritare ne Gjermani dhe vende te tjera ne ngritjen e strukturave te zhvillimit ekonomik.

-Mbeshtetjen per krijimin e sipermarrjeve te perbashketa nderkombetare Evropiane dhe lidhjen per ndermarrjet e vogla dhe te meseme.

-Informacione dhe këshilla për agjencitë e zhvillimit ekonomik lokal dhe rajonal.

Nevoja per identifikueshmerin e nje pike(vend) kontakti kombetar per Investitoret potencial eshte duke u njohur(akredituar) gjithnje e me shum ne Gjermani. Ne Shkurt te vitit 1998, Komiteti Ekonomik I dhomes se ulet te Parlamentit“Lower House” (Bundestag) rekomandoi krijimin (themelimin) e nje “Invest in Germany” Agjencie te Investimit ne Gjermani e cila do te merr pergjegjesit per marketingun e gjithe vendit, ne bashkepunim me autoritetet federale te vendit.Komiteti Ekonomik, ne miratimin e ketij vendimi, pranoi se barrierat per investitoret e brendshem duhet adresuar, por ne te njejten kohe kuptoi se perparsite e Gjermanis si nje vend Industrial nuk jan duke u paraqitur ne menyre adekuate, dhe se kontaktet me investitorët potencial të huaj nuk janë duke u potencuar dhe koordinuar në mënyrë të mjaftueshme.

4.2 Aktivitetet Promovuese

Lloji i Aktiviteteve Promovuese te ndermarra nga agjensite e Investimeve ndryshojne shum, shpesh varen ne qeshtjet e resurseve. Me rritjen e konkurrences per FDI midis rajoneve si dhe vendeve, disa agjensione besojn se ajo është bërë e nevojshme për agjencitë te ndajne ne pjes te ndryshme procesin e marketingut dhe te zhvillojn teknika te veqanta per secilen pjes. Keto pjes mund te konsiderohen nen kategorit e pergjitheshme, sektoriale, dhe marketingun e kompanis.

Marketingui i Pergjithshem (General Marketing)-perfshin shitjen regjionale ne pergjithesi. Keto aktivitete nuk jan te drejtuara ne projektet specifike, por thjesht kan qellim per te rritur profilin e

190

vendit/rajonin ne pergjithesi. Marketingu Sektorial (Sectorial Marketing)-kerkon qe agjensioni te ket nje pamje te qart per zhvillimin e llojeve te sektoreve qe ajo te synoj arritjen e promovimit te FDI.

Fokusimi Sektorial eshte thelbesor per promovim, me kete ndihmon qe te percaktohen hulumtimet e limituara te promovimit si dhe per te rritur perfitimet FDI-se duke e perqendruar ate ne sektore te caktuar. Ky lloj i marketingut natyrisht vazhdon permes analizave te sektorit te caktuar ne tregun gjeografik te specifikuar, duke perfshire permbledhjen e informatave ne fillime te reja duke zgjeruar kompanite dhe projektet e aredhshme te investimeve. Marketingu i Kompanis (Company Marketing) – eshte faza e fundit e procesit promovues ku kompanitë individuale janë të njohura për ti marrë parasysh vendimin e investimimeve, eshte e rendesishme per agjensite ti qasen vendim-marreseve kryesor. Disa agjensione mbajne lidhje te ngushta(aferta) dhe te rregullta midis ekipve “gjeografike” te vendosura ne zyrat qendrore dhe zyret e ndryshme te misioneve. Kjo ju mundeson agjensive te kordinojne ne menyre efektive me arritjen e promovimeve te brendeshme dhe te huaja me potencialin e investoreve- per shembull, zyret e jashteme te LIS munden shum shpejt te marrin informata specifike dhe te detajuara ne aspekte te ndryshme ne Skotland nga Zyrja kryesore e brendeshme per Investitoret Potencial. Fazat e fundit te marketingut të kompanisë mund të kërkojë organizimin e vizitave mikpritese ne rajon nga kompanite, mbledhjet mbes zyrtareve te larte te qeverise dhe ekzekutiveve te kompanis, si dhe oferten e nxitesve financiar. Nenvizimi i ketyre aktiviteteve te ndryshme eshte mundesia e LIS qe te mundesoj shfrytezimin e rrjetit te mire te funksionimit te agjensioneve qeveritare per ta perdorur ne raste specifike ne procesin e promovimit. Kjo eshte e mundeshme ne Scotland per shkak te prioritetit te larte i cili eshte perqendruar ne terheqjen e investimeve te brendeshme permes sektorit publik, e cila na shpie deri tek nje nivel i angazhimit i cili ne menyre t e panumert i ka impresionuar tek investitoret. Edhe pse aktivitetit e marketingut jan te standardizuara mjaftueshem per rreth shum agjensioneve investuese te brendeshme dhe hulumtuese ne UK dhe Irland, agjensionet e vogla Evropiane perqendrohen me se shumti ne marketingun e pergjithshem dhe sektorial. Ndersa LIS duket se ka strategji promocionale te zhvilluar mire dhe me sistem te larte, GFW ne Nordrhein-Westfalen ndermerr aktivitete promocionale me pak perfshirese. Per shembull ne Nordrhein-Westfalen marketingu i kompanis nuk ka aq shum vemendje sa ka marketingu i pergjithshem dhe sektorial. Duke pasur parasysh se marketingu i kompanis eshte faza me e avancuar e procesit te marketingut, agjensionet me te vogla evropiane sikurse qe eshte GfW, eshte dashur te ndermerr kete lloj te aktivitetit pa bere hulumtime, ateher mund te jet ne nje situate te pafavoreshme kur konkuron per projektet e reja te FDI-se.

Nje aspekt tjeter i rendesishem i aktiviteteve promovuese eshte zhvillimi i zyreve pertej kufirit. Shumica e investitoreve perdorin nje numer te madh te indikatoreve per te percaktuar nje list te ngushte te lokacioneve me potencial para se te ndermarrin analiza me intenzive qe te zgjedhin vetem nje vend. Detyra e agjensioneve te FDI-se eshte qe te sigurohen se ata jan perfshire ne listen e ngushte. Per te arritur kete eshte shume e rendesishme qe te ken nje prezenc vendore ne tregun investues te percaktuar. LIS tani per tani ka zyre per tej kufirit ne 11 vende ne mbare Evropen, ne Azi dhe Americen Veriore. Kjo perfshin zyret perfaqesuese ne rajonet e ndryshme siq jane Amrika Veriore dhe Azia por gjithashtu edhe ne pjes te ndryshme te atij rajoni sikur se jane bregdetet Lindore dhe Perendimore te USA dhe Zyret kombetare ne Japoni, Korea Jugore dhe Taiwan. Zyret e tilla jan te rendesishme per te mbledhur njohuri mbi tregun per projektet investuese ne te ardhmen dhe aktivitetet e agjensioneve rivale si dhe marketingu direkt rajonal tek investitoret potencial.

191

Nordrhein-Westfalen dhe GfW ka me pak perfaqesime pertej kufijeve se sa LIS. Tani per tani GfW ka dy filiale per tej kufijeve dhe 8 zyre perfaqesuese. Edhe pse kjo eshte mjaft perfshirese, porzita gjeografike e ketyre zyreve eshte me pak e pershtateshme per burimet kryesore te investimeve te ardheshme. Nje pjes e arsyes ne lidhje me kete qendron tek qellimi i dyfisht i GfW e cila njeheresh tenton te terheq investime te brendeshme dhe te promovoj zhvillime te jashtme te firmave vendore.

Agjensioni kryesor i ngarkuar me promovimin rajonal ne Rhone-Alpes(Ndermarrja Nderkombetare Rhone-Alpes) gjithashtu e ka kete rol te dyfisht kjo situa munde te shpie tek zyrat e vendosura ne tregjet e forta te eksportit, mirepo me vetem pak potencial te FDI. Per shembull GfW ka dy perfaqesi ne Kine, nje ne Vietnam dhe nje ne Izrael, por ne te vertet as nje investim i huaj nuk vjen nga keto vende. Ne fakt kan dyshime se keto zyre mund te promovojn investime te jashtme. Megjithese ofrimi i investimeve te huaja me shumic ne Nordrhein-Westfalen, GfW nuk ka as nje zyre per tej kufinjeve, ne Evrope.

4.3. Koordinimi mes bashkepunetoreve vendore

Rendesia e lidhjes se agjensioneve, te sektoreve publike, duke punuar ne bashkepunim te ngushte per te siguruar investimet e huaja, nuk mund te nenvleresohet. Nje division/kufi I qarte I pergjegjesive duhet te behet mes agjensioneve ne regjion-psh: duke pasur parasysh pergatitjen e vendit, provizionin dhe trajnimin, gjithashtu perkujdesjen e metejshme dhe monitorimin e statusit te investitoreve ekzistues – duke kuptuar se koordinimi I pergjithshem I investimeve kerkuese dhe promocionit duhet te mbetet ne nje agjension. Gjithashtu edhe perkrahja e aktiviteteve promocionuese, lidhjet mes agjensioneve te ndryshme te zhvillimit ne regjion, jane te nevojshme per te mundesuar qe te zene vend aktivitete strategjike te tilla si, vendimet qe tregtojne sektore te caktuar.

Perseri, rrjeti I sektorit te afert publik dhe bashkepjesemarrja (ortakeria), shfaqen si me te zhvilluara ne regjionet e vogla, te bashkuara, sikurse Skotlanda, Irlanda, Wales dhe Irlanda Veriore. Ne Skotlande, per shembull, zhvillimi I strategjise se saj eshte nje proces I vazhdueshem ne te cilin LIS operon me kujdes per se afermi me agjensionet tjera publike sidomos me Ndermarrjen Skoceze. Si element shume I rendesishem ne promocionin e investimit ne Skotlande, lidhja mes sektoreve te organizatave te ndryshme publike eshte veqanerisht e rendesishme ne identifikimin e direktivave te ardhshme per zhvillimin strategjik. Nje lidhje e tille involvon lidhjet me pjeset tjera te Ndermarrjes Skoceze, sidomos njesitet e caktuara per perkrahjen e bizneseve ne sektoret kyq te Ekonomise Skoceze. Si shtese, koordinimi strategjik i afert ze vend tek Kompanite Vendore Ndermarrese, organizatat jo-qeveritare siq jane Institutet e Edukimit te larte, kompanite e medha ne ekonomine Skoceze dhe sherbimet komunale.

Ne Nordrhein-Westfalen, ne anen tjeter, koordinimi mes bashkepunetoreve eshte me pak I kuptueshem sepse Nordrhein-Westfalen nuk ka asnje organizate te vetme te dedikuar per te promovuar investimet e huaja direkte. Ekzistenca e agjensioneve te ndryshme vendore, pronesore dhe federale eshte e ndare dhe jo-transparente per investuesin e brendshem potencial. Involvimi I bashkepunetoreve shtese krahinor, ne promovimin e investimit te huaj do te thote qe koordinimi mes agjensioneve ne Nordrhein-Westfalen eshte I dobet per momentin. Disa regjione dhe autoritete vendore sidomos qytetet e medha ne Nordrhein-Westfalen, jane te kujdesshem qe te mos deshtojne ne lidhje me investimin e ri te huaj dhe jane te gjendje te marrin ne duart e tyre aktivitetet promovuese. Zonat brenda regjionit te cilat kane

192

qene te suksesshme per te terhequr Investimin e Huaj Direkt (FDI- Foreign Direct Investment) jane rrethinat me agjensione te forta zhvilluese proaktive.

Nje agjension I vetem nuk mund te veproje vetem ne promovimin e investimeve. Do te ishte esenciale per te vepruar si kordinator I centralizuar (ne qender) I aktiviteteve te promovimit te investimeve qe te dyja me shkalle nacionale te promovimit si dhe organizatat zhvilluese vendore (sikurse autoritetet vendore dhe LEC ne Skotlande). Regjionet te cilat kane qender kordinuese te dobet te bashkepunimit mund te jene ne rrezik te humbasin mundesit e investimit nga kompeticioni inter-rajonal per FDI. Ky eshte njeri nga faktoret pas deshires se Gjermanise qe te themeloje autoritet ne nivel kombetar qe te mbikqyr kompeticionin e brendshem (Inter-Lander). Edhe ne Britanine e Madhe qeveria eshte duke I ekzaminuar menyrat e reduktimit te kompeticionit/konkurimit brenda regjionit duke monitoruar fuqite e agjensioneve sikurse LIS, WDA (Welsh Development Agency) si dhe NDC (Northern Development Agency).

4.4 Ndihma Financiare

Siq eshte permendur me heret, perdorimi i ndihmave financiare eshte bere qeles kyq ne terheqjen e investimeve. Rendesia e stimuluesve (nxitesve) ne influencimin e vendimeve te investimeve eshte me e madhe kur nje liste e ngushte e lokacioneve eshte pregaditur me heret. Ne kete menyre, nuk eshte aq shume puna tek madhesia dhe vlera e nxitesve qe ka rendesi si sfera qe agjensioni ka per te ofruar nje llojllojshmeri te tipeve te ndryshme te ndihmave (shpeshhere, jo direkt me mjete fiananciare por me shume me pregaditje te vendit). Ne kete rast, agjensionet Evropiane shfaqin nje vije te gjere te autoritetit/dominimit ne kete zone.

Mundesia per te kombinuar shitjen (marketing) dhe mundesite shperblyese financiare ne nje institucion te vetem ka qene nje element I rendesishem ne suksesin e LIS. Edhepse LIS nuk e ka autoritetin qe ne menyre direkte te shperbleje apo administroje RSA, granti, (ndihma financiare) ne Skotlande, lidhjet e aferta mes LIS dhe sektorit te financave te Ekzekutivit Skocez ia mundesojne LIS qe te perdore ofertat nxitese ne perpjekjet e veta promovuese. Nje ekip financiar brenda LIS -it I perbere nga punetoret te cilet punojne direkt per Departmentin Ekzekutiv Industrial, eshte I autorizuar qe te vleresoje shpejt se cila shkalle e asistences financiare duhet te ofrohet tek investitoret potencial. Ne te njejten kohe, LIS ka mbledhje te rregullta me agjensione tjera te brendshme investuese regjionale, ne Britanine e Madhe qe te parandaloje kompanite te bejne shitje-blerje perreth vendit per oferta nxitese me te larta, si njohuri per investuesit individual eshte shperndare shpejt permes lidhjes IBB.

Ne Nordrhein-Westfalen, nxitesit regjional jane te administruar dhe kontrolluar nga Ministria e Ekonomise, SME-s, Teknologjia, dhe Transporti. Si ne Skotlande, Ministria ka lidhje te aferta me organizaten (GfW). Sidoqofte, ata nuk kane ndonje metode formale te lidhjes kur negociojne me investitoret e rinj.

Sikurse me shume agjensione tjera regjionale promocionale, GfW nuk mund te beje oferta treguese/deshmuese te pakos nxitese per investitoret potencial. Kjo shpeshhere eshte verejtur si nje arsye pse Skotlanda ka qene aq e suksesshme ne konkurimin me agjensionet tjera ne Britanine e Madhe,

193

te cilat nuk e kane fuqine e njejte per te bere oferta treguese te shpejta per ndihmat financiare. (Raines 1998).

4.5 Investimet e Huaja Direkte (FDI) - Ndihma e Metejshme

Ndihma e Metejshme eshte bere nje vecori kryesore e ligjit te FDI ne shume regjione si menyre e futjes se investitoreve te huaj dhe terheqjes se investimit te shtuar te vlerave te larta. Per shembull, WDA eshte duke hargjuar nje sasi te madhe te burimeve per te zhvilluar Wales ne nje vend te ashtuquajtur ‘regjioni I mesimit’ (Morgan 1997). Si pjese e kesaj inciative, WDA tash eshte duke menduar te shfrytezoje investimet e huaja permes iniciativave te ndihmave te metejshme. Kjo vleresohet si fakt se per 7 vite deri 1991, rritjet e investimeve llogariten per 45.6 ne te gjitha investimet e brendshme te projekteve ne Wales. Ne menyre qe te zhvillohet dhe ngritet MNE ekzistuese, WDA beri te ditur qe asnje agjension nuk mund te plotesoje keto kerkesa. Si pasoje, WDA themeloi nje rrjet te bashkepunetoreve te sektoreve publik ne nje grup, si perkrahja teknologjike, zhvillimi I aftesive dhe zhvillimi I furnizuesve. Per shembull, elementi kyq I Grupit te Wales eshte per te inkurajuar investitoret e huaj qe te punojne per se afermi me furnizuesit vendor permes agjensionit Welsh te Zhvillimit, programit te Burimeve te Wales.

Megjithese shume agjensione te reja te investimeve, sikurse keto ne Skandinavi, nuk ndermarrin hapat apo ligjet e Ndihmes se Metejshme ne ndonje nivel te larte, agjensionet e themeluara zhvillimore tash jane duke I kushtuar vemendje te veqante kesaj ceshtjeje. Ne Skotlande, ndihma e metejshme eshte bere nje aspekt dukshem i rendesishem I strategjise se promovimit, dhe grupeve te veqanta perbrenda punes se LIS-it ne qeshtjen e ndihmes se metejshme. Disa vite me pare, detyrat ishin te ndara mes ekipeve te ndryshme gjeografike, por pasiqe ndihma e metejshme u be aktivitet me kompleks, ishte vendosur qe te kete staf qe I dedikohej kesaj ceshtjeje. Per momentin, LIS ndan pergjegjesite per ndihma te metejshme me Kompanite Ndermarrese Vendore. Investitoret kryesore apo llogarite (accounts) jane te udhehequra nga LIS ne menyre direkte, perderisa investitoret e vogel, jane te mbuluar nga zyrtaret e LEC ne nen-regjione individuale te Skotlandes. Secili zyrtar I LIS-it ne grupin e ndihmes se metejshme mund te punoje deri ne 10 llogari (account) ne cfaredo kohe, zakonisht te grupuar se bashku nga regjioni I origjines se investitorit. Kjo mund te involvoje mbledhjen me kompanine me shpesh sikurse nje here ne dy jave. Ne kete kontekst, funksioni kryesor I LIS-it, eshte t’ia mundesoje kompanise planet e saj. Pasiqe nje kompani ka bere nje investim, zyrtari I LIS-it do te takohet me kompanine ne baza ditore per tu siguruar qe nuk eshte duke pasur asnje problem dhe te zbuloje se cilat jane planet per te ardhmen. Nese nje mundesi per te zgjeruar investimet fillon, zyrtari I LIS lidhet me agjensione te ndryshme qeveritare per te ndihmuar kompanine qe te marre prona te reja, rregullat e planifikimit, marrjen e trajnimit mbeshtetes, dhe sektorin e mundshem publik te financave. Nese vartesi (ndihmesi) publik eshte duke pasur per qellim te siguroje nje vendim nga pronari per te bere nje investim ne Skotlande, LIS do te punoje per se afermi me vartesin per te bindur pronarin ne menyre qe te marre nje vendim ne favor te Skotlandes. LIS mund te merr perkrahje ministrore/ekzekutive nga Ekzekutivi Skocez per te ndihmuar ne bindjen e kompanise qe te investoje ne Skotlande. Zyrtaret tjere te sektorit publik sikurse jane autoritetet vendore, mund te binden sipas kerkesave.

194

Sikurse shume agjensione me te vogla promovuese ne Evrope, shume pak Ndihme e Metejshme Strategjike eshte ndermarre nga GfW ne Nordrhein-Westfalen. Menjehere pasi qe te vendosen/sistemohen investitoret e huaj ne regjion, pergjegjesia per ndihmen e metejshme kalon prej GfW tek agjensionet zhvillimore vendore dhe tek autoritetet vendore. Ndonese disa agjensione zhvillimore vendore punojne ne vazhdimesi me investitoret, shume agjensione vendore bashkeveprojne me investitoret ne menyre te rregullt/frekuente. Disa kompani ankohen se jane te brengosur per punetoret e aftesuar ne regjion dhe deshirojne qe kete gje t’ia bejne te ditur ligj-venesve/parlamentareve vendore dhe regjional. Prandaj, sistemi I decentralizuar per ndihme te metejshme ne regjion, mundet te neglizhoje disa investitore, duke reduktuar shkallen e ndikimit te projekteve te zgjeruara ne te ardhmen.

4.6 Ligjet e Permbledhura (Grupuara) Zhvillimore

Siq eshte permendur me lart, promovimi I investimeve te huaja eshte duke u integruar brenda strategjive te pergjithshme zhvillimore regjionale. Duke vequar FDI (Investimi i Huaj Direkt) ne permbledhjet/grupimet e specifikuara, ai kerkon koordinim te afert mes bashkepunetoreve zhvillimore regjional dhe agjensioneve te promovimit. Ne Skotlande LIS tash luan nje rol kyq ne rritjen e bazuar te grupimit te strategjise zhvillimore te vendit (Ndermarrja Skoceze 1998). LIS ka fituar sukses me strategjine e tij te re siq pason nje investim i rendesishem brenda grupimit gjysmepercues te Skotlandes nga Sistemet e Dizajnuara te Kadences. Ne Dhjetor 1997, LIS shpalli planet per nje projekt te madh te perbashket mes organizatave te sektorit publik, Sistemeve te Dizajnuara te Kadences dhe komunitetit akademik ne Skotlande. Njeri nga udheheqesit, furnizuesit kryesor te botes, I sherbimit dhe teknologjise dizajnuese te gjysmepercuesit, pra: Sistemet e Dizajnuara te Kadences, eshte gati per te themeluar nje objekt ne Livingston per te ndermarre punen dizajnuese ne gjeneraten e tyre ‘sistemi ne chip’ pajisje gjysmepercuese. Projekti parashikohet te krijohet eventualisht deri ne 1.900 vende pune dizajnuese, me aftesi te larte me CDS ne Skotlande. Perfundimisht do te jete qendra me e madhe e dizajnit ne rrjetin e CDS anembane botes. Motivimi I firmes per te themeluar nje qender dizajni ishte influencuar nga thjeshtesia dhe transparenca e te drejtave pronesore intelektuale ne evrope duke u krahasuar me SHBA-te.

Si pjese e operacionit CDS, ndermarrja Skoceze eshte duke themeluar nje kompleks dizajni ne Livingston posaqerisht per te terhequr kompani te tilla te cilat punojne ne fushen e integrimit te nivelit sistemues. Shpresohet se firmat tjera do te formojne nje grup ne Livingston afer CDS. Kompleksi do te jete I perbere nga nje system I avancuar i infrastruktures e cila ofrohet nga IBM. Si shtese per kompleksin e ri dizajnues, tjera iniciativa te lidhura me te jane tani te gatshme. Per shembull ne bashkepunim me kater universitete elite te Skotlandes, Ndermarrja Skoceze eshte duke krijuar institutin e pare boteror ne Livingston per te bere nje hulumtim ne SLI. Ne bashkepjesemarrje me kompanite SLI dhe ekspertet kryesore nga e tere bota, universitetet jane duke ofruar nje grade shkencore ne SLI. Instituti gjithashtu do te veproje me “keshillen e grupit te eksperteve” per te bere hulumtimin per SLI.

Ne menyre qe te terheq CDS, LIS eshte dashur te punoje per se afermi dhe intenzivisht me grupet tjera ekonomike zhvillimore, komunitetin akademik, dhe bizneset per 5 muaj gjate veres se vitit 1997.

195

Rendesia qe ka kjo iniciative e quajtur projekti Alba eshte per shkak se ky lloj I investimit lidhur me dizajnin eshte ne menyre kualitative ndryshe prej kompanive te huaja-te zoteruara, te orientuara kah Korpusi i kuvendit te Skotlandes (Brown 1996). Gjithashtu, disa kompani ekzistuese te huaja-te zoteruara perdorin CDS per produktet e tyre cila me pastaj I forcon lidhjet perbrenda grupit te elektronikave te Skotlandes. Sipas Ndermarrjes Skoceze dhe te tjerave te cilat jane te involvuara ne zhvillimin ekonomik te Skotlandes, Projekti I Kadences ri-definon poziten e Skotlandes ne boten e elektronikes. Ministri I jashtem (first minister) Donald Dewar pohoi se projekti shenon nje ndryshim ne natyren e Investimit te Huaj Direkt ne Skotlande. Krijimi I nje numri kaq te madh hulumtimesh, zhvillimesh dhe puneve kreative-dizajnuese eshte I papare (I pashembullt).

Kjo menyre e bashkeveprimit te fokusimit ne grup per promovimin e FDI eshte ndermarre nga disa grupe promocionale (IDA ne Irlande dhe WDA ne Wales). Sidoqofte, shume agjensione promovuese Evropiane thjesht vene ne shenje disa sektore te caktuar, sidomos ate te elektronikes, automobilistikes, dhe bioteknologjise. Per shembull, nje numer I grupeve sektoriale bazuar gjeografikisht jane identifikuar ne Nordrhein-Westfalen si caqe per FDI (kemikalet ne Emscher Lippe, telekomunikimet ne Dusseldorff, logjistikat ne Duisburg dhe industrite e lidhura me media ne Cologne). Sidoqofte, lloji strategjik I punes zhvillimore I involvuar ne projektin Alba ende nuk eshte ndermarre ne Nordrhein-Westfalen.

5. Konkluzionet

Gjate dekades se kaluar, Evropa Perendimore ka perjetuar nje rritje te qendrueshme ne FDI duke e perforcuar poziten e saj si pranues kryesor global I investimeve te huaja. Pozicionet e pergjithshme per terheqjen e FDI mund te verehen ne hapjen e rritur te ekonomise evropiane ndaj pronesise se huaj. Nje liberalizim I madh ka zene vend permes nje kombinimi te perhapur te restrikcioneve te crregullta ne investimet e huaja dhe privatizimin e mehershem te shteteve te kontrolluara ne disa pjese te ekonomise si (sherbimet publike). Perseri, UK ka pasur pjesen me te rendesishme ne kete proces, ndonese trendet jane gjithe-Evropiane. Gjithashtu trendi ka qene drejt nje krijimi te ambienteve me te favorshme per investitoret e huaj dhe eshte bere me aktiv ne arritjen e projekteve investuese te levizshme. Perderisa vendet si UK dhe Irlanda e kane marre qysh moti udheheqjen ne promovimin e FDI, shumica e vendeve dhe regjioneve Evropiane kane krijuar rregulla dhe institucione te dedikuara per te terhequr FDI. Madje edhe shtetet qe kane shmangur tradicionalisht FDI jane duke filluar te zhvillojne strategji te reja promovuese (Suedia dhe Gjermania).

196

Rritja e interesit ndaj FDI eshte gjithashtu e dukshme ne krijimin e agjensioneve specifike regjionale per te promovuar FDI. Sikurse qe pame, kur krahasuam Skotlanden dhe Nordrhein-Westfalen, verejtem se dallime te konsiderueshme ekzistojne ne strukturen organizative dhe sferen e promovimit te FDI ne Evropen Perendimore, sidomos deri ne ate mase ku regjionet kane pergjegjesi ligjore. Arsyeja per kete eshte se niveli I ndryshimeve te politikave te theksuara (dhe burimet) te cilat shume regjione I vendosin ne FDI si nje mekanizem I zhvillimit ekonomik. Prandaj, ne Skotlande psh. terheqja e FDI eshte pare si nje pjese integrale e ligjit industrial ku ne ekonomine e Nordrhein-Westfalen, nje investim I tille eshte pare si nje ndihme e dobishme ne tregun e madh regjional te kompanive te forta vendese.

Megjithate, ekziston niveli I konvergjences (bashkimit) te llojit te procedurave te kryera nga agjensionet dhe mundesite e rritura te aktiviteteve te tyre. Aktivitetet promovuese te agjensioneve te brendshme investuese regjionale, jane zgjeruar prej marketingut regjional per te perfshire me shume percaktime te sofistikuara te sektoreve specifike dhe grupeve (gjithashtu dhe kompanive) si dhe ofrimi I sherbimeve te ndihmes se metejshme tek investuesit ekzistues ne menyre qe te sigurohen investime te zgjeruara ne te ardhmen. Si rezultat, ambienti rrethues per promovimin e FDI tash eshte me I veshtire se regjionet e UK sikurse Skotlanda, Irlanda dhe Wales qe filluan te terheqin ne menyre aktive investimet ne vitet 1960 dhe 1970. Shume kompani prodhuese jane terhequr nga vendet si Skotlanda te cilat kane vene ne pah se jane duke terhequr investitoret. Kjo krijon nje gje te vlefshme si ‘perparesia-e -te parit qe leviz’. Duke lene menjane kete, regjionet si Skotlanda ende kane rruge per te bere per te arritur nivelin e brendshem institucional te mbizoterimit brenda disa regjioneve me shume dinamike psh. distriktet industriale sikurse Rhone Alpes ne Evrope te cilat shpesh terheqin investime te larta kualitative te njohurive pa ndihmen e nxitesve (Amin dhe Tomacy 1995).

Duke I mbetur borgj ndryshimit te FDI, aktivitetet promocionale ne shume regjione Evropiane jane per momentin duke I shqyrtuar veprimet e tyre. Strategjite regjionale investuese Evropiane jane zhvilluar shume gjate periudhes kur zeri dhe burimet e investimit te mbrojtjes se ambientit ishin duke u rritur ne menyre te shpejte. Se fundmi, shihet se eshte bere nje nderrim drejt zgjerimit te investimeve ne vend pasiqe dinamika e kompanive jo-Evropiane qe provonte te vendosej brenda Evropes ka deshtuar. Burime te reja te investimeve te mbrojtjes se ambientit ishin parashikuar nga ekonomia Tigri I Azise sikurse Korea Jugore por kriza ekonomike e koheve te fundit ka shpier deri ne pakesimin e shtrirjes se plote ne FDI-ne e Azise. Si pasoje e kesaj, promovimi I investimeve eshte duke filluar ti kushtoje me shume vemendje permasave ne menyre qe te siguroje dhe thelloje prezencen e investitoreve ekzistues permes ligjeve te ndihmes se metejshme. Gjithashtu paraqet theksim te shtuar ne identifikimin e perparesive vendore te “zotit te shtepise”dhe specifikimin e kompanive te caktuara perbrenda grupeve kyqe dhe teknologjise. Ne menyre qe te zhvilllohen grupe regjionale FDI agjensionet duhet te bejne ndryshime ne menyrat e tyre te punes duke ndermarre rol me te forte ne menagjimin e projekteve ne menyre qe te bejne bashke ‘pakot’ qe ti ofrojne investitoreve te huaj sikurse qe pame nga projekti Alba ne Skotlande. Atehere qartazi, nje fokusim I forte ne prodhimin e dijes se bazuar, do te kete nje efekt te forte ne strategjite promovuese te FDI. Fillimisht, pra se pari, agjensionet do te duhej te kalonin me shume kohe dhe hulumtime duke punuar me bashkepunetoret e tjere regjional, duke vendosur se bashku pako komplekse te ndihmave per kompanite qe do te vijne, sidomos ne zhvillimin e aftesive te kerkuara nga investitoret e huaj. Kjo sigurisht qe do te perfshije nje shkalle te larte te rrjetit te punes me bashkepunetoret e tjere siq jane, universitetet, institutet hulumtuese, furnizuesit dhe investitoret e huaj

197

ekzistues, ndersa duke menagjuar investitoret e rinj ne bazat projekt-pas-projekti. Se dyti, ligj-venesit duhet te ekzaminojne natyren e nxitesve financial ne oferta sidomos ne regjionet periferike te Evropes te cilat jane te dominuara nga aftesite bazike te prodhimit. Nxitesit e R&D ne vendet si Singapori kane luajtur nje rol kyq ne ngritjen e kualitetit te prodhimit mes investitoreve te huaj (Brown 1998). Nxitesit e tille qe jane te lidhur me R&D jane ndihmues me te mire per terheqjen dhe inkurajimin e aktiviteteve me vlera-te shtuara, te larta perbrenda investitoreve te huaj me shume sesa per grantet e kapitalit. (RSA ne UK, e ofruar ne shume vende te Evropes).

Se fundmi, per te terhequr dhe zhvilluar dijen-e-bazuar, shtimin e pronave (aseteve) FDI do te kerkoje me shume qasje promovuese te zgjerimit sesa ne te kaluaren. Regjionet qe shpresojne te adaptohen dhe te kene sukses perbrenda ketij rrethi te ri, do te duhet te modifikojne institucionet dhe mjetet ligjore te FDI ne perputhje me rrethanat. Kjo do te jete veqanerisht e veshtire per vendet dhe regjionet ne Evrope te cilat e shohin FDI ne terme te limituara si burim I krijimit te punesimeve te reja, e jo si dicka qe duhet te zhvillohet dhe menagjohet ne menyre aktive.

198

199