HISTORIA ESPAÑA

Ana Cabana Iglesia

Fernando Suárez Golán

GUIA DOCENTE E MATERIAL DIDÁCTICO

2017/2018

2017: Ana Cabana Iglesia; Fernando Suárez Golán

UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA

Reconocimiento – NoComercial – SinObraDerivada (by-nc-nd): No se permite un uso comercial de la obra original ni la generación de obras derivadas.

1. DATOS DESCRIPTIVOS DA MATERIA

1.1. Descrición da materia

Historia de España (G5101328) constitúe unha materia obrigatoria do terceiro curso do Grado en Ciencias da Cultura e Difusión Cultural, que na actualidade se imparte na Facultade de Humanidades do Campus de Lugo da Universidade de Santiago de Compostela. Ten unha carga docente de 6 créditos ECTS, o que equivale a un total de 150 horas de traballo do alumno. Dentro da distribución temporal da docencia do Grado, a materia Historia de España encádrase no segundo semestre do terceiro curso, impartíndose as clases no horario e aulas establecidas pola Secretaría da Facultade, que poden consultarse na web http://www.usc.é/humanidades.

1.2. Prerrequisitos

Aínda que non existen prerrequisitos esenciais, separadamente dos estritamente normativos, é recomendable haber cursado e superado antes as materias Historia Medieval, Historia Moderna e Historia Contemporánea. Así mesmo, é imprescindible que os alumnos posúan a capacidade de expresarse correctamente en castelán e/ou galego.

A técnica da crítica textual, a fluidez de lectura e unha adecuada capacidade crítica do material documental e gráfico-estatístico son habilidades que aqueles alumnos que cursen esta materia deberán desenvolver no transcurso do semestre, de modo que o estar familiarizados con elas, ben sexa por haber cursado outras materias do mesmo campo dentro do Grado, ou ben noutras titulacións afines nas que se incentiven estas capacidades crítico-reflexivas, facilitará notablemente o seu traballo. Por outra banda, o aproveitamento académico para os alumnos será maior si teñen coñecemento de linguas estranxeiras, especialmente inglés e francés, conveniente para acceder a boa parte da bibliografía especializada, e un adecuado dominio dos conceptos espazo-temporais nos procesos históricos.

1.3. Docentes que imparten a materia

A docencia da materia Historia de España será impartida polos profesores do Departamento de Historia da Universidade de Santiago de Compostela, D. Fernando Suárez Golán (coordinador) e Dna. Ana Cabana Iglesia, e pola investigadora en formación Tamara González Rodríguez. As linguas empregadas no desenvolvemento das tarefas docentes serán o castelán e o galego, se ben se adoptarán estratexias docentes específicas para os alumnos estranxeiros que non acrediten un coñecemento suficiente dalgún destes idiomas.

1.4. Horario e lugar de titorías

As titorías presenciais ordinarias, de carácter individual, recibiranse nos despachos 118 e 122 da Facultade de Humanidades do Campus de Lugo nos días e horas que se

indicarán aos alumnos ao comezo de curso. En canto á resolución de dúbidas xerais de interese común e para efectuar o seguimento das actividades non presenciais indicadas nesta guía, celebraranse no aula sesións puntuais de titorías en grupo, as cales serán anunciadas ao seu debido tempo segundo as necesidades existentes. Fóra do horario semanal prefixado os alumnos tamén poderán comunicarse cos profesores a través das ferramentas correspondentes do campus virtual (foros e mensaxes) e de Skype Empresarial.

1.5. Bloque formativo

No actual Plan de Estudos do Grado en Ciencias da Cultura e Difusión Cultural a materia Historia de España intégrase no bloque formativo de Historia, dentro do módulo de Formación Humanística, xunto coas materias obrigatorias Historia Contemporánea, Historia do Mundo Actual e Historia Moderna, así como coas optativas do módulo: Historia de Galicia, Historia Social e Cultural de Europa I e II, e Escritura e Documento no Mundo Moderno e Contemporáneo. Así mesmo, a materia mantén unha estreita vinculación con outras materias da titulación nas que tamén se desenvolven conceptos e contidos propios ou afines ao campo de coñecemento da Historia, de aí a súa estreita interrelación coas materias do módulo de Formación Básica Historia Antiga e Historia Medieval (primeiro curso de Grado), e en menor medida coa optativa de Formación Humanística Arqueoloxía e Historia da cidade antiga.

En xeral, o obxectivo común do módulo de Formación Humanística e en especial do bloque formativo de Historia é o achegamento dos alumnos á comprensión dos procesos históricos como instrumento de interpretación do pasado, para a comprensión do presente e a formulación do futuro.

En calquera caso, no marco dunha titulación xeralista e interdisciplinaria como o Grado en Ciencias da Cultura e Difusión cultural, é evidente que existe unha marcada interrelación entre esta materia e as demais integradas no programa de estudos, especialmente coas pertencentes aos bloques formativos de Xeografía (Xeografía Humana e Xeografía dos Grandes Espazos Mundiais) e Historia da Arte (Historia da Arte I e II), a materia de Formación Básica Pensamento filosófico e científico e algunhas outras do módulo de Formación Específica en Produción, Xestión e Difusión Cultural, xa que todas elas inclúen nos seus programas aspectos da cultura, a documentación, a produción literaria e artística, a ideoloxía e o pensamento do mundo moderno, e xa que logo existe unha coincidencia de obxectivos e contidos, aínda que examinados desde diferentes perspectivas e enfoque metodolóxicos.

1.6. Papel da materia no bloque formativo

Segundo o Plan de Estudos e en relación coas demais materias do bloque formativo, a Historia de España aportará ao estudante unha perspectiva global da evolución histórica ocorrida desde o mundo medieval e os comezos da época democrática do século XX. O obxectivo da materia consiste na presentación, análise e discusión dos debates e os temas centrais no ámbito demográfico, económico, social, cultural, relixioso e político,

que suscita o estudo do período de tempo que se estende entre finais do século XV e finais do século XX. Os conceptos e contidos desenvolvidos nesta materia deben facilitar que os alumnos que cursen as demais materias do bloque formativo dentro do Grado en Ciencias da Cultura e Difusión Cultural poidan acceder a unha mellor compresión dos procesos de cambio e continuidade que experimentou a sociedade española en relación cos períodos históricos inmediatamente anteriores e coetáneos. De aí a estreita relación, que xa se sinalou, coa Historia Medieval e a Historia Contemporánea, Neste sentido, na materia Historia de España analízanse monograficamente procesos históricos que reverten nos contidos das materias sinaladas.

En relación ao Plan de Estudos, considerouse necesario orientar o desenvolvemento dos contidos da materia cara ao ámbito cultural, en consonancia co perfil da titulación, e a complementariedade cos contidos desenvolvidos noutros campos do coñecemento humanístico próximos á Historia, como a Literatura ou a Filosofía, tendo en conta que ao abordar a explicación e compresión de contidos e conceptos destes dous ámbitos enmarcados cronoloxicamente na época histórica á que se dedica a materia Historia de España, resultará de gran axuda para os alumnos o acceder a un coñecemento xeral da sociedade e o clima cultural que as xerou.

1.7. Interese da materia para a futura profesión

En primeiro lugar, xunto coas restantes materias do bloque, a materia Historia de España introduce ao alumno en conceptos e ferramentas básicas para o estudo de calquera época histórica e iníciaos nos recursos fundamentais para o seu coñecemento mediante o manexo de fontes de diversa natureza e das diferentes metodoloxías de análises.

No que se refire ás saídas profesionais previstas na Memoria do Grado, os contidos e conceptos desenvolvidos nesta materia resultarán especialmente importantes para todos aqueles que pretendan acceder a unha praza de docente no área de Ciencias Sociais, Xeografía e Historia do Ensino Secundario, para impartir materias humanísticas, ou no ensino superior da Historia. Tamén será relevante para o desenvolvemento de actividades profesionais vinculadas coa xestión de bens culturais e patrimoniais. Así mesmo, tamén servirá de base a aqueles outros que opten por continuar os seus estudos universitarios coa intención de alcanzar unha maior especialización a través dos estudos de posgrao, máster e doutorado.

2. OBXECTIVOS E COMPETENCIAS RELACIONADOS COA MATERIA

2.1. Obxectivos xerais

Despois de que disciplina do módulo de Formación Humanística, no marco da aprendizaxe da Historia, esta materia ten como principal obxectivo conceptual a presentación, análise e discusión das grandes transformacións ocorridas en España no período de tempo que se estende entre a constitución dos reinos hispánicos (ss. XI-XIII) e a consolidación democrática e o nacemento do estado das autonomías (s. XX).

Preténdese que o alumnado consiga unha comprensión da xénese e desenvolvemento dos principais procesos históricos que viviu a sociedade española, que atenda á súa multicausalidad e que coñeza os conceptos fundamentais que definen a evolución espazo-temporal dos mesmos co obxecto de asimilar unha visión plural e crítica da conformación da sociedade, a economía, o sistema político e a cultura do momento actual. Dous obxectivos máis específicos serán, por unha banda, conseguir que o alumno achéguese aos contidos xerais da materia a partir do coñecemento de conceptos e correntes intelectuais da Historiografía, e, por outra banda, prestar atención aos procesos de democratización e construción da cidadanía. Nun maior nivel de concreción, entre os obxectivos relacionados cos novos coñecementos ou habilidades adquiridas na materia cabo mencionar os seguintes:

1. Familiarizar ao estudante cos diferentes sectores que inciden no desenvolvemento da cultura humana tanto na época moderna, preparándoo para iniciar o desempeño de actividades profesionais relacionadas co mundo da cultura.

2. Reflexionar sobre os problemas do mundo actual e analizar a súa posible evolución coa perspectiva que proporciona o coñecemento dos procesos históricos da época moderna.

3. Comprender as raíces da nosa cultura e os procesos diacrónicos da sociedade e do pensamento humano durante a época moderna e que conduciron ao mundo de hoxe.

4. Estimular a creatividade para dar respostas adecuadas aos problemas suscitados e fomentar o gusto pola innovación a partir do fomento da análise crítica dos datos e teorías presentadas.

Para todo iso é imprescindible un adecuado coñecemento e manexo das fontes e da bibliografía específica. Isto supón, por unha banda, que o alumno debe dominar os métodos e técnicas de análises dos documentos históricos e, por outra, que sexa capaz de completar esas informacións coa investigación actual, de modo que poida analizar, sintetizar e criticar os datos obtidos e contrastalos cos estudos actuais para obter as adecuadas conclusións.

A consecución con éxito destes obxectivos axudará aos estudantes a valorar as semellanzas e diferenzas estruturais que existen entre a época histórica analizada nesta materia e outras cuxo aprendizaxe propoñer en materias diferentes, ou, noutra orde de cousas, dispoñer das aptitudes intelectuais suficientes para discernir a información histórica coa que pode atoparse en diversos medios de información nos seus diferentes formatos (prensa, televisión, internet?).

Para rematar, entre os obxectivos de carácter instrumental e competencial da materia se potenciarán os seguintes:

1. Introdución aos procedementos heurísticos e metodolóxicos de construción do coñecemento histórico aplicados a aspectos tratados na materia.

2. Desenvolver as competencias de razoamento, argumentación e ordenación do coñecemento, tanto a través da selección de materiais como a discusión e exposición de resultados.

3. Fomentar a capacidade de autocrítica e superación que potencie a preocupación do estudante pola calidade do traballo persoal.

2.2 Competencias xenéricas e específicas

O desenvolvemento docente da materia Historia de España contempla tamén entre os seus obxectivos os relacionados co dominio de certas ferramentas de aprendizaxe e de formación en relación coas competencias xenéricas que busca desenvolver o Grado:

-Que os estudantes posúan os coñecementos básicos relativos ao área de Historia de España derivados da educación secundaria e que sexan capaces de amplialos e desenvolvelos mediante o contacto con textos especializados e achegamento recentes (CG1)

-Que os estudantes saiban aplicar os seus coñecementos ao seu traballo ou vocación dunha forma profesional e posúan as competencias que adoitan demostrarse por medio da elaboración e defensa de argumentos e a resolución de problemas dentro do área da Historia de España (CG2).

-Que os estudantes teñan a capacidade de reunir e interpretar datos relevantes (relativos aos contidos da Historia de España) para emitir xuízos que inclúan unha reflexión sobre temas relevantes de índole social, científica ou ética (CG3).

-Que os estudantes poidan transmitir información, ideas, problemas e solucións a un público tanto especializado como non especializado (CG4).

-Que os estudantes desenvolvan aquelas habilidades de aprendizaxe necesarias para emprender estudos posteriores cun alto grado de autonomía (CG5).

Co estudo desta materia preténdese que o estudante adquira un coñecemento crítico e historiograficamente actualizado dos principais contidos correspondentes ao período histórico moderno. A adquisición desa información cualificada será instrumento para desenvolver habilidades de lectura comprensiva, razoamento crítico e exposición razoada. En termos xerais, polo que respecta á adquisición de competencias se potencian especificamente as seguintes:

1. Adquisición de coñecementos profundos achega da Historia de España (CE4).

2. Capacidade de elaboración de comentarios razoados e críticos de obras e textos relacionados coa historia de España (CE5).

3. Habilidade na elaboración, redacción e presentación dun traballo escrito de iniciación elemental á investigación (CE6).

Por todo iso, a participación activa dos alumnos tanto nas clases expositivas como, sobre todo, nas interactivas resultará imprescindible. Neste sentido, o estudo da Historia de España debe potenciar como competencias transversais: 1º que os alumnos melloren na redacción adecuada de textos, coa correspondente presentación formal axustada aos parámetros hoxe imperantes nos procesadores informáticos (CT2); 2º que demostren habilidade no uso das novas tecnoloxías (CT3).

Como competencias xerais sistémicas preténdese fomentar no alumno o desenvolvemento dun espírito crítico e a estimulación intelectual do grupo e de alumno, competencias que, ademais, resultarán de gran utilidade á hora de desenvolver a capacidade crítico-reflexiva na análise dos procesos e acontecementos históricos desde diferentes perspectivas (social, relixiosa, cultural, política). O estudo da materia debe constituír un ensaio continuo da concepción da Historia como tempo social, superando as visións diacrónicas e meramente descritivas, e a transmisión do coñecemento debe facilitar a percepción dun tempo histórico no que se interrelacionen pasado, presente e futuro.

Para rematar, entre as competencias xenéricas interpersonais cabo destacar a comunicación interpersoal considerando as clases interactivas non só como un diálogo profesor-alumnos, senón tamén como un ámbito de discusión no que os alumnos/as debatan entre eles, discutindo diferentes puntos de vista, e fomentando a participación activa.

3. CONTIDOS DA MATERIA

3.1 Estruturación dos bloques de contidos teóricos

Os contidos da materia organízanse en torno a dous eixes temáticos. O primeiro deles céntrase no coñecemento da Historia de España na época moderna. Aborda, en primeiro lugar, as estruturas da economía e da sociedade, e, a continuación, as manifestacións culturais (Renacemento, Barroco e Ilustración) e os procesos políticos acontecidos en España desde a unión das Coroas de Castela e Aragón no reinado dos Reis Católicos, ata o fin do Antigo Réxime. O segundo dos eixes da materia consiste na presentación e análise dos debates e temas centrais que suscita o estudo do período de tempo que se estende entre finais do século XVIII e a actualidade. Preténdese especialmente que o alumno adquira unha visión adecuada da xénese e desenvolvemento histórico dos principais procesos que se relacionan máis directamente coa configuración actual de España (formación da democracia, xurdimento e evolución de problema nacional, articulación económica do país no contexto internacional).

Tendo en conta que se trata dunha materia semestral de 6 créditos ECTS axustáronse os contidos ao número de horas totais de traballo contempladas incorporando, como é natural, aqueles contidos da disciplina que mellor se adaptan aos obxectivos xenéricos do Grado en Ciencias da Cultura e Difusión Cultural, procurando favorecer, na medida do posible, a complementariedade cos contidos abordados por outras materias do mesmo bloque formativo.

3.2 Bloques e unidades de contido

I. HISTORIA MODERNA DE ESPAÑA

1. Poboación, economía e sociedade

2. Institucións e política na España do Antigo Réxime

3. Cultura española e pensamento moderno

II. HISTORIA CONTEMPORÁNEA DE ESPAÑA

4. As culturas políticas da España Contemporánea

5. A sociedade liberal: cidadanía e cultura

6. A construción da España democrática. Da "cultura do medo" á acción colectiva.

3.3 Desenvolvemento práctico: clases interactivas

Os contidos das clases interactivas centraranse na posta en práctica dos coñecementos adquiridos nas sesións expositivas e como resultado do traballo persoal dos alumnos, a través do comentario de textos e a utilización de fontes e bibliografía específica, de forma que se manifeste a relación entre o xeral e o particular e viceversa, o cal permitirá analizar e interpretar situacións concretas mediante o emprego das ferramentas historiográficas. Nestas actividades introducirase o manexo de recursos electrónicas provedores de información documental de época moderna, como poden ser o Portal de Arquivos Españois PARES (http://pares.mcu.é), a Base de Datos en liña do Arquivo Histórico Universitario de Santiago (https://arquivo.usc.é) ou o acceso web aos fondos documentais do Arquivo da Catedral de Santiago (http://csa.3000.é), que ofrecen un acceso libre e gratuíto, non só ao investigador, senón tamén a calquera cidadán interesado en acceder aos documentos con imaxes dixitalizadas dos arquivos mencionados. Tamén se prevé a utilización da USC Virtual (http://cv.usc.é) para proporcionar documentación e para a realización de probas.

3.4 Bibliografía básica e complementaria

En canto á bibliografía recomendada para a súa consulta polos alumnos, considérase oportuno presentar en primeiro lugar unha selección dos principais manuais e estudos xerais onde o estudante poderá localizar, con gran facilidade, unha base e complemento aos temas explicados polo profesor, así como boa parte das lecturas que teñen un carácter obrigatorio. Xunto a esta ofrécese unha bibliografía complementaria, que deberá resultar de axuda aos alumnos para documentarse e realizar a maioría das actividades prácticas a desenvolver durante o curso. En calquera caso, o alumno sempre poderá ampliar a información bibliográfica sobre un tema concreto, para realizar un

traballo ou investigación ou simplemente co obxecto de profundar nun determinado apartado do programa da materia consultando a bibliografía que se proporciona con cada un dos temas ou recorrendo ao profesor para que este oriéntelle sobre as lecturas e estudos máis recomendables en cada caso.

Bibliografía básica

ALVAR EZQUERRA, J. (coord.), Diccionario de Historia de España, Madrid: Istmo, 2003.

DOMÍNGUEZ ORTIZ, A., España, tres milenios de historia, Madrid: Marcial Pons, 2001.

GARCÍA DE CORTÁZAR, F. y GONZÁLEZ VESGA, J.M., Breve Historia de España, Madrid: Alianza, 2016.

PEREZ, J., Historia de España. Barcelona: Crítica, 2000.

TUSELL, J.; MARTÍN, J. L.; MARTINEZ SHAW, C., Historia de España, 2 vol. Madrid: Taurus, 2001. VALDEÓN, J.; PEREZ, J.; JULIÁ, S., Historia de España. Madrid: Austral, 2003. VIDAL, P., Historia de España. Barcelona: Crítica, 2008.

Bibliografía complementaria

ESPECÍFICA BLOQUE I

ALVAR EZQUERRA, A. et al., La economía en la España moderna, Madrid, 2006.

ALVAR EZQUERRA, A. et al., La España de los Austria: la actividad política, Madrid, 2011.

ANES, G., El Antiguo Régimen. Los Borbones, Madrid, 1985.

ARTOLA, M., La Hacienda del Antiguo Régimen, Madrid, 1982.

BARRIO GOZALO, M., El clero en la España moderna, Córdoba, 2010.

BERNARDO ARES, J.M; y MARTÍNEZ RUÍZ, E. (eds.), El municipio en la España Moderna, Córdoba, 1996.

BUSTOS RODRÍGUEZ, M., Época moderna: de la monarquía hispánica a la crisis del Antiguo Régimen. Madrid, Sílex, 2007.

CARR, R. (ed.), Historia de España, Barcelona: Península, 2001.

DOMÍNGUEZ ORTIZ, A., El Antiguo Régimen. Los Reyes Católicos y los Austrias, Madrid, 1988.

DOMÍNGUEZ ORTIZ, A., La sociedad española en la edad moderna, Madrid, 2005.

EIRAS ROEL, A., Estudios sobre agricultura y población en la España Moderna, Santiago de Compostela, 1990.

ELLIOT, J.H., España y su mundo, 1500-1700, Madrid, 1991.

ELLIOT, J.H., La España Imperial, 1469-1716, Barcelona: Vicens Vives, 1973.

ELLIOT, J.H., Richelieu y Olivares, Barcelona, 2002.

FERNÁNDEZ ALBALADEJO, P. et alii, El Siglo de Oro (siglo XVI), Barcelona, 1988.

FERNÁNDEZ DÍAZ, R., La España Moderna: siglo XVIII, Vol. 4, Madrid, 1993.

FEROS CARRASCO, A. et alii, La crisis del siglo XVII, Barcelona, 1988.

FLORISTÁN, A. (coord.), Edad moderna. Historia de España, Ariel, 2005.

FLORISTÁN, A. (coord.), Historia de España en la edad moderna, Ariel, 2004.

GARCÍA CÁRCEL, R., La España Moderna: siglos XVI y XVII, Vol. 3, Madrid, 1993

GARCÍA CÁRCEL, R., La España Moderna: siglos XVI y XVII, Vol. 3, Madrid, 1993.

GARCÍA-BAQUERO GONZÁLEZ, A. et alii, El reformismo borbónico (1700-1789), Barcelona, 1988.

GARCÍA-BAQUERO GONZÁLEZ, A. et alii, El reformismo borbónico (1700-1789), Barcelona, 1988.

KAGAN, R., Universidad y sociedad en la España Moderna, Madrid, 1981.

LE FLEM, J.P. et alii, La frustración de un imperio (1476-1714), Barcelona, 1982.

LORENZO CADARSO, P.L., Los conflictos populares en Castilla (siglos XVI-XVII), Madrid, 1996.

LYNCH, J., España bajo los Austria, 1598-1700, Barcelona: Península, 1993.

MARCOS MARTÍN, A, España en los siglos XVI, XVII y XVIII. Barcelona, 2000.

MARTÍN RODRÍGUEZ, J.L., Baja Edad Media (siglos XIII-XV), Vols. 5 y 6, Barcelona, 1994.

MARTÍN, J.L. et alii., Historia de España, Madrid, Taurus, 1998.

MARTÍNEZ RUIZ, E. et alii., La España Moderna, Madrid, Istmo, 1992.

MOLAS, P. Edad Moderna (1474-1808), Vol. 3. Madrid, 1988.

NADAL, J., La población española. Siglos XVI al XX, Barcelona, 1984.

PÉREZ MOREDA, V., Las crisis de mortalidad en la España interior, siglos XVI-XIX, Madrid, 1980.

PÉREZ SAMPER, M. A., La España del Siglo de las Luces, Barcelona, 2000.

PÉREZ, J., Historia de España, Barcelona: Crítica, 1999.

RODRÍGUEZ GARCÍA, J; y CASTILLA SOTO, J; Diccionario de términos de Historia de España. Edad Moderna. Barcelona, 1998.

RUÍZ MARTÍN, F, y GARCÍA SANZ, A (eds.), Ciudad y mundo urbano en la época moderna, Madrid, 1997.

RUIZ TORRES, P. et alii, La transición del Antiguo al Nuevo Régimen (1789-1875), Barcelona, 1988.

SAAVEDRA, P. y VILLARES, R. (eds.), Señores y campesinos en la Península Ibérica (siglos XVIII-XIX), Barcelona, 1991.

VÁZQUEZ DE PRADA, V., Historia económica y social de España. Siglos XVI-XVII, Madrid, 1978.

ESPECÍFICA BLOQUE II

BARRIO ALONSO, A., La modernización de España (1917-1939): política y sociedad, Madrid, Síntesis, 2004

BERNECKER, W., España entre tradición y modernidad: política, economía, sociedad: (siglos XIX y XX), Madrid, Siglo XXI, 1999

CASANOVA, J., República y Guerra Civil, Barcelona, Crítica, 2007

CASANOVA, J.; GIL ANDRÉS, C., Historia de España en el siglo XX, Ariel, 2009

GRACIA, J.; RUIZ CARNICER, M.A., La España de Franco (1939-1975). Cultura y vida cotidiana, Madrid, Síntesis, 2004

MARTÍNEZ MARTÍN, Jesús A. (ed.): Orígenes culturales de la sociedad liberal (España siglo XX), Madrid, Biblioteca Nueva, 2003

URÍA, J., La España liberal (1868-1917). Cultura y vida cotidiana, Madrid, Síntesis, 2008.

1. Século XIX e primeiro terzo do XX

AGUADO, A.; RAMOS, M.D.: La modernización de España (1917-1939). Cultura y vida cotidiana, Madrid, Síntesis, 2008

ÁLVAREZ JUNCO, J., Mater dolorosa: la idea de España en el siglo XIX, Madrid, Taurus, 2002

AVILES FARRÉ, J.; ELIZALDE PEREZ GRUESO, M. D.; SUEIRO SEOANE, S.: Historia Política, 1875-1939. Historia de España XVII, Madrid, Istmo, 2002.

BAHAMONDE, A. (coord.): Historia de España siglo XX, 1875-1939. Madrid, Cátedra, 2000.

BALLBÉ, M.: Orden público y militarismo en la España constitucional (1812-1983), Madrid, Alianza, 1983.

BARRIO ALONSO, A., La modernización de España (1917-1939): política y sociedad, Madrid, Síntesis, 2004

BERNECKER, W., España entre tradición y modernidad: política, economía, sociedad: (siglos XIX y XX), Madrid, Siglo XXI, 1999

CARR, R.: España, 1808-1975. Barcelona, Ariel, 1998 (5ª edición).

FUSI, J. P. y PALAFOX, J.: España 1808-1996. El desafío de la modernidad. Madrid, Espasa Calpe, 1997.

GARCÍA DELGADO, J. L. et ali.: Un siglo de España. La economía. Política y sociedad. La cultura. Madrid, Marcial Pons, 2000.

GONZÁLEZ CALLEJA, E., La España de Primo de Rivera: la modernización autoritaria 1923-1930, Madrid, Alianza, 2005

MILLÁN, J.& ROMEO, M.C., “¿Por qué es importante la revolución liberal en España? Culturas políticas y ciudadanía en la historia española”, en BRUGUERA, M. & SCHMIDT-NOVARA, C., (eds.), Historias de España contemporánea. Cambio social y giro cultural, Valencia, PUV, 2008, pp. 17-44

JOVER ZAMORA, J. M., et al.: España, sociedad, política y civilización (siglos XIX y XX). Madrid, Debate, 2001.

JULIÁ, S.: Historias de las dos Españas. Madrid, Taurus, 2004.

LÓPEZ DAVALILLO, J.: Atlas de Historia Contemporánea de España y Portugal, Madrid, 2002.

MARTÍNEZ CUADRADO, M.: La burguesía conservadora (1874-1931). Historia de España Alfaguara. Vol. VI. Madrid, Alianza Editorial, 1975.

MARTÍNEZ RUIZ, E.: Atlas de Historia de España (vol. 2), Madrid, 1999.

PAREDES, J. (coord.): Historia contemporánea de España. Vol. I: El siglo XIX. Vol. II: El siglo XX. Barcelona, Ariel, 1998.

SOLÉ TURA, J. Y AJA, E.: Constituciones y períodos constituyentes en España, 1808-1936. Madrid, Siglo XXI, 1978.

SUÁREZ CORTINA, M.: Las máscaras de la libertad. El liberalismo español, 1808-1950. Madrid, Marcial Pons, 2003.

2. Ditadura franquista

CASANOVA, J., La Iglesia de Franco. Madrid, Temas de Hoy, 2000.

DÍAZ GIJÓN, J. R. et al., Historia de la España actual, 1939-1996. Autoritarismo y democracia. Madrid, Marcial Pons, 1998.

ELLWOOD, S., Prietas las filas: historia de Falange Española: 1933-1983, Barcelona, Crítica, 1984.

FERNÁNDEZ AGUILAR, P., Memoria y olvido de la Guerra Civil española, Madrid, Alianza, 1996.

FONTANA, J. (ed.): España bajo el franquismo. Barcelona, Crítica, 1986

FUSI, J. P. (coord.), La época de Franco (1939-1975). Sociedad, Vida y Cultura. Madrid, Espasa Calpe, 2001.

FUSI, J. P.; PALAFOX, J., España, 1808-1996. El desafío de la modernidad. Madrid, 1998.

GARCÍA DELGADO, J. L. (ed), El primer franquismo. España durante la Segunda Guerra Mundial. Madrid, Siglo XXI, 1989.

MARÍN, J. Mª; MOLINERO, C.; YSÀS, P., Historia política de España, 1939-2000. Madrid, Istmo, 2001.

MARTÍNEZ, J. A. (coord.): Historia de España. Siglo XX, 1936-1996, Madrid, Cátedra, 1999.

MOLINERO, C., La captación de las masas. Política social y propaganda en el régimen franquista, Madrid, Cátedra, 2005.

MOLINERO, C.; YSÁS, P., La anatomía del franquismo: de la supervivencia a la agonía, 1945-1977, Barcelona, Crítica, 2007.

MONTERO, J. (ed.), Constituciones y códigos políticos españoles, 1808-1978. Barcelona, Ariel., 1998.

MORADIELLOS, E., 1936. Los mitos de la guerra civil, Barcelona, Península, 2004.

MORADIELLOS, E., La España de Franco (1939-1975). Política y sociedad. Madrid, Síntesis, 2000.

MORENO FONSERET, R.; SEVILLANO CALERO, F., El franquismo. Visiones y balances. Alicante, Universidad de Alicante, 1999.

NASH, M., Rojas: Las mujeres republicanas en la guerra civil, Madrid, Taurus, 1999.

PÉREZ PICAZO, T., Historia de España del Siglo XX, Barcelona, Crítica, 1996.

PRESTON, P., Franco. Caudillo de España. Barcelona, Grijalbo, 1994.

RICHARDS, M., Un tiempo de silencio. La guerra civil y la cultura de la represión en la España de Franco, 1936-1945, Barcelona, Crítica, 1998.

RODRIGO, J., Hasta la raíz: violencia durante la guerra civil y la dictadura franquista, Alianza, Madrid, 2008.

SAZ, I., España contra España: los nacionalismos franquistas, Madrid, Marcial Pons, 2003.

SERRANO, S., Maquis: historia de la guerrilla antifranquista, Madrid, Temas de Hoy, 2001.

TOWNSON, N., (ed.), España en cambio. El segundo franquismo, 1959-1975, Madrid, Siglo XXI, 2009.

VINYES, R., Irredentas. Presas políticas y sus hijos en las cárceles franquistas, Madrid, Temas de Hoy, 2002.

1. Transición política e consolidación da democracia

ABELLA, Rafael et al., España diez años después de Franco (1975-1985). Barcelona, Planeta, 1985.

COTARELO, R. (comp.), Transición política y consolidación democrática. España (1975-1986). Madrid, CIS, 1992.

DÍAZ GIJÓN, J. R. et al., Historia de la España actual, 1939-1996. Autoritarismo y democracia. Madrid, Marcial Pons, 1998.

GARCÍA COTARELO, R. (comp.), Transición política y consolidación democrática. España, 1975/1986. Madrid, Centro de Investigaciones Sociológicas, 1992.

GONZÁLEZ, J. J.; REQUENA, M., Tres décadas de cambio social en España, Madrid, Alianza, 2005.

PRESTON, P., El triunfo de la democracia en España, 1969-1982, Barcelona, Plaza y Janés, 1986.

RUÍZ, D., La España democrática. Política y sociedad, Madrid, Síntesis, 2002.

SARTORIUS, N.; SABIO ALCUTÉN, A., El fin de la dictadura: los meses que cambiaron la Historia de España (noviembre 1975-junio 1977), Madrid, Temas de Hoy, 2010.

SOTO CARMONA, A., Transición y cambio en España, 1975-1996, Madrid, Alianza Editorial, 2005.

TUSELL, J., Dictadura franquista y democracia1939-2004. Barcelona, Crítica, 2005.

TUSELL, J. (coord.), La Transición a la democracia y el reinado de Juan Carlos I. Madrid, Espasa Calpe, 2004.

4 METODOLOXÍA DOCENTE E DISTRIBUCIÓN DA CARGA ECTS

4.1 Indicacións metodolóxicas

A metodoloxía docente desta materia participa dun sistema mixto baseado principalmente na combinación de tres liñas xerais de traballo. Convén ter en conta que Historia de España forma parte do módulo de Formación Humanística polo que se esperas do alumno uns coñecementos e competencias de índole fundamental, que debese adquirir no módulo de Formación Básica, que permitan profundar o desenvolvemento de coñecementos máis especializados. Devandito isto, a primeira liña de traballo supedítase á exposición dos conceptos teóricos máis relevantes da disciplina por parte do docente no transcurso das sesións expositivas. En segundo lugar, nas clases interactivas se potenciará a participación activa dos alumnos que deberán realizar unha serie de actividades complementarias e participar eles mesmos na elaboración de materiais para o estudo da materia co obxecto de expoñelos en clase, o cal permitiralles ampliar os seus coñecementos en relación coa disciplina, á vez que repasar os contidos desenvolvidos no aula por parte do profesor durante as sesións expositivas e dos seus propios compañeiros nas interactivas. En terceiro lugar, o estudo independente do alumno e as horas de traballo persoal, e xa que logo fose do aula, permitirán que aquel sexa capaz de alcanzar un grado de coñecemento óptimo dos contidos da disciplina, participar activamente nas clases interactivas, elaborar con rigor os epígrafes do programa encomendados á súa preparación, así como os distintos traballos individuais, e, en sínteses, superar positivamente a avaliación da materia.

a) Estrutura das sesións expositivas

As sesións expositivas están concibidas para explicar, desenvolver e comentar os contidos que presentan unha maior dificultade de comprensión, incidir nos aspectos máis relevantes, actualizar convenientemente os contidos, resolver as cuestións suscitadas e complementar a información que os alumnos soliciten directamente a través das lecturas recomendadas e das actividades prácticas previstas. Neste sentido, consistirán, en primeiro lugar, na explicación detallada dos contidos especificados nesta guía docente que sexan considerados máis relevantes polo profesor ou daqueloutros nos

cales os alumnos poidan presentar problemas de comprensión, subdivididos por epígrafes e, de ser o caso, por subapartados (lección maxistral participativa). Os demais puntos, especialmente os máis sinxelos ou que presenten menores dificultades de comprensión, deixaranse para a súa elaboración por parte dos alumnos, co que se busca o seu implicación non só na adquisición senón tamén na construción do coñecemento histórico. Nestas leccións, o programa actuará como guía de base, pero non sempre nin necesariamente axustaranse á formulación literal dos apartados que o compoñen. En todo caso, informarase ao alumno sobre a bibliografía apropiada para a preparación dos temas ou apartados de temas non abordados na exposición teórica.

Os puntos desenvolvidos polo profesor durante as sesións expositivas enriqueceranse coa proxección de presentacións nas que se mostrarán esquemas básicos que faciliten o seguimento das explicacións por parte dos alumnos e a xerarquización dos contidos asimilados. Dependendo dos diversos contidos expostos estas presentacións contarán con imaxes que repitan ao ámbito e a época histórica en cuestión ?procedentes basicamente da esfera da cultura material e da arte?, ou gráficas e táboas que axudarán a complementar as explicacións teóricas. Estes materiais quedarán a disposición dos alumnos no aula virtual da materia logo da súa activación. Neste sentido, a través desta canle, para cada un dos temas desenvolvidos nas sesións expositivas proporcionarase aos alumnos unha selección de material gráfico-estatístico (composto por mapas, gráficas e táboas históricas) e/ou de textos históricos complementarios aos contidos teóricos.

b) Estrutura das sesións interactivas

Entre os obxectivos principais da docencia interactiva atópase a necesidade de fomentar o traballo individual e colectivo dos alumnos. Partindo da base de que os alumnos tenden a recordar case o 90% do material de estudo que eles mesmos redactan, mentres que só retén non máis do 20% do que escoitan, co fin de alcanzar os obxectivos propostos e desenvolver adecuadamente os contidos do programa, suscítase a aplicación dunha estratexia de intervención docente dinámica e activa.

As actividades a desenvolver durante as sesións interactivas e a través do campus virtual resultarán fundamentais para que os alumnos fixen correctamente algúns dos aspectos abordados nas sesións expositivas, así como nas súas horas de estudo e traballo persoal. Na medida en que a través destas sesións preténdese fomentar o seu espírito crítico-reflexivo a través do comentario de gráficos, mapas, táboas e textos históricos relacionados cos contidos da materia desenvolvidos previamente nas sesións expositivas, a asistencia é obrigatoria. Dependendo do número de alumnos que asistan regularmente a clase, a metodoloxía basearase na exposición dos apartados do programa por parte dos alumnos, tras unha breve explicación por parte de o/a profesor/a de as liñas fundamentais do tema.

Como se dixo, de xeito xeral e previamente á celebración das sesións interactivas que se vaian a desenvolver no aula, poñerase a disposición dos alumnos información histórica de diversa tipoloxía como complemento didáctico ás sesións expositivas o alumno

deberá realizar un resumo e análise das lecturas básicas que se lle indiquen. Deste xeito, á hora de abordar as sesións correspondentes a cada unidade temática, os alumnos terán unha información e un coñecemento previo dos contidos esenciais da materia, así como das actividades prácticas a realizar en cada unidade, tendo en conta que serán eles mesmos os que no transcurso das sesións interactivas comenten o contido dos materiais que se lles faciliten nos diversos formatos mencionados. Así mesmo, considérase unha tarefa eficaz a realización por parte dos alumnos/as, en grupos nuns casos e individualmente noutros (dependendo da complexidade e amplitude do tema en cuestión), de resumos previos de determinados epígrafes do temario, que eles mesmos poderán construír a partir da bibliografía xeral e específica que se lles proporcione. Con ambas estratexias de traballo búscase favorecer o proceso de comprensión e aprendizaxe, a asimilación de contidos e a participación nos debates e discusións relacionadas con témalos obxecto de estudo e análise.

Complementariamente, co fin de introducir aos alumnos/as nalgúns dos campos de coñecemento obxecto de estudo, proxectaranse vídeos documentais relacionados co tema de estudo cumprindo a mesma función que noutros casos o material gráfico-estatístico ou a selección de textos históricos. Neste sentido, os vídeos seleccionados convértense nunha excelente ferramenta para motivar ao alumno e facelo partícipe dunha estratexia eficaz de aprendizaxe.

A realización das actividades prácticas, que estarán sometidas a un proceso de avaliación continua, considérase de vital importancia para consolidade a asimilación dos contidos e favorecer o desenvolvemento dos coñecementos, a capacidade analítica e de redacción de traballos individuais ou en equipo. Unha parte destas actividades prácticas, polas súas propias características e materiais, serán realizadas fóra do aula, pero, en todo caso, nas sesións presenciais proporcionaranse as orientacións precisas para a súa resolución.

c) Actividades de estudo independente e traballo persoal do alumnado.

Como se dixo, unha parte significativa da materia será desenvolvida a partir do traballo persoal dos propios alumnos mediante actividades academicamente dirixidas fóra do aula, acompañados e asistidos pola titoría personalizada do profesor a través do aula virtual. Estas actividades consistirán na realización de forma individual, e excepcionalmente en grupo, de actividades formativas de diversa natureza e complementarias da docencia teórica: 1) realización dun traballo individual obrigatorio de lectura e comentario crítico, e 2) preparación dos materiais e recolleita da información necesaria para o comentario de textos e material gráfico-estatístico no transcurso das clases interactivas. Estas actividades, xunto coas correspondentes horas de traballo bibliográfico, deberían permitir aos alumnos familiarizarse cos contidos e os conceptos propios da disciplina e, xa que logo, contémplase como unha liña de traballo imprescindible que deberán desenvolver para poder superar a materia. Para levar a cabo estas actividades e traballos persoais academicamente dirixidos, o alumno/a contará coa bibliografía xeral e específica recolleita nesta guía docente, á que se poderán engadir

máis títulos centrados en aspectos concretos do temario. No caso de que isto sexa necesario, recoméndase que o alumno suscite as súas cuestións a través do aula virtual ou acudindo ao despacho do profesor durante o horario de titorías prefixado.

4.2 Distribución da carga de traballo (ECTS)

As nove unidades didácticas, articuladas nos tres bloques temáticos que se propoñen nesta guía docente, están concibidas para ser estudadas en aproximadamente 150 horas, das que 51 corresponden a horas presenciais no aula e outras 99 a horas de traballo autónomo do alumno fose do aula. Deste xeito, e seguindo as orientacións da Declaración de Bolonia sobre o Espazo Europeo de Ensino Superior, as actividades prácticas suscitadas nesta guía pretenden potenciar o traballo persoal de cada alumno fose do aula. Nestas horas de traballo inclúese a preparación das clases, o estudo, ampliación e síntese de información recibida, a resolución de exercicios, a elaboración e redacción de traballos, a escritura, a preparación e ensaio de exposicións, a preparación de exames, etc.

A distribución das cargas de traballo en horas conforme aos créditos ECTS para cada tipo de actividade é a seguinte:

ACTIVIDADE HORAS TOTAIS Sesións expositivas (presencial) 24 Sesións interactivas (presencial) 24 Titorías de grupo (presencial) 3 Traballo persoal do alumnado (non presencial)

99

TOTAL PRESENCIAL E NON PRESENCIAL

150

5 AVALIACIÓN

5.1 Procedementos de avaliación

O sistema de avaliación constará dunha proba final, a avaliación continua das competencias teórico-prácticas e a valoración da asistencia, participación e aplicación das competencias prácticas. O sistema de avaliación será igual na primeira e segunda oportunidade de cada convocatoria.

A) Sistema ordinario de avaliación

Integrado por unha proba final e os instrumentos de avaliación das competencias teórico-prácticas que se indican a continuación:

1) Exame

Na data sinalada no calendario oficial aprobado pola Xunta de Facultade realizarase unha proba escrita global na que os alumnos serán examinados dos temas do programa contemplado nesta guía docente, sen exclusión algunha, ao cal poderase engadir todo aquel material bibliográfico

complementario que se considere oportuno para algúns dos temas comprendidos no programa da materia que, de ser o caso, sempre será posto en coñecemento do alumnado coa suficiente antelación. Dita proba computará por valor do 50% da cualificación final e constará de preguntas de resposta longa ou desenvolvemento, algunhas de resposta curta e unha proba práctica. A puntuación da proba estará comprendida entre 0 e 10 puntos e para que sexa tida en conta o alumno sempre deberá obter unha cualificación mínima de 5 sobre 10. Toda puntuación inferior a esta supoñerá que a cualificación final da materia sexa de suspenso, á marxe da puntuación obtida na avaliación das actividades prácticas, e consecuentemente obrigará ao alumno a concorrer a unha nova convocatoria de exame no que se incluirá novamente a totalidade dos contidos da materia.

2) Traballo individual de lectura, recensión e comentario crítico

Traballo individual consistente na realización dun traballo de recensión sobre un dos libros suxeridos polos profesores ou propostos polo alumno e aceptadas por aquel, en relación coa historia cultural de España. A súa entrega realizarase por escrito con anterioridade á data e hora do exame. Máis aló dos temas concretos, todos os traballos deben perseguir unha serie de obxectivos comúns relacionados coa metodoloxía e as técnicas específicas do traballo histórico.

Todos os traballos deberán aterse aos seguintes aspectos formais:

-Deberán presentarse mecanografados, cunha extensión máxima de 10 folios. O entreliñado debe ser de 1,5 e o tamaño da letra 12 (10 nas notas), Arial ou Times New Roman.

-A redacción debe ser lóxica e gramaticalmente correcta.

Valoraranse a expresión escrita e a presentación formal, o seu carácter innovador, a capacidade de síntese e a formulación das ideas esenciais, o xuízo crítico, con especial atención á creatividade do alumno e a aplicación dos coñecementos adquiridos.

A non realización do traballo obrigatorio, a presentación fóra de prazo ou a existencia de graves deficiencias nel, independentemente da cualificación obtida nos outros apartados contemplados para a avaliación, implicarán a non superación da materia.

A ponderación correspondente a esta proba na cualificación final será do 20%.

3) Asistencia e participación nas actividades prácticas

A avaliación continua das actividades realizadas e a valoración dos traballos obrigatorios presentados polo alumno/a, conforme aos criterios establecidos, así como a participación activa en cada unha das clases interactivas supoñerá o 30% da cualificación final. Para que esta porcentaxe poida ser sumado á cualificación do exame o alumno terá que presentar no prazo estipulado todos os traballos requiridos, sen excepción, e obter unha cualificación igual ou superior a 4 puntos sobre 10. Toda puntuación inferior a esta supoñerá que a cualificación final da materia sexa de suspenso, á marxe da puntuación obtida no exame teórico, e consecuentemente obrigará ao alumno a concorrer a unha nova convocatoria.

En convocatorias posteriores os alumnos que entregasen todos os traballos prácticos requiridos e obtido unha cualificación positiva non terán obrigación de volver presentar devanditos traballos, tendo que superar unicamente o exame da convocatoria correspondente.

Como se dixo, a parte da participación activa dos alumnos nas sesións, valoraranse especialmente os traballos e actividades presentadas polo alumno nos seminarios monográficos realizado sobre algunha temática da materia. Valorarase a capacidade de síntese e a presentación oral.

A realización e presentación de todas e cada unha das actividades anteriores (exame, traballo individual e actividades prácticas) é obrigatoria e sen elas non será posible a superación da materia. No caso das actividades desenvolvidas nas sesións de aula durante o período de clase, a non asistencia deberá ser compensada coa realización dos traballos que sexan encomendados polos profesores. A avaliación positiva de certas actividades (exame, traballo individual e actividades prácticas persoais) poderá ser conservada para a segunda oportunidade dentro do mesmo curso e/ou durante as dúas oportunidades do seguinte curso académico (alumnos repetidores), sempre que exista conformidade entre os profesores que impartan a materia.

A realización fraudulenta dalgún exercicio ou proba esixida na avaliación da materia implicará a cualificación de suspenso na convocatoria correspondente, con independencia do proceso disciplinario que se poida seguir contra o alumno infractor. Considerarase fraudulenta, entre outras, a realización de traballos plaxiados ou obtidos de fontes accesibles ao público sen reelaboración ou reinterpretación e sen citas aos autores e das fontes.

B) Procedemento de avaliación para a segunda oportunidade e para alumnos repetidores

1) Exame, coas mesmas características que da primeira oportunidade (computará por valor do 50% da cualificación final).

2) Traballo individual de recensión e comentario crítico. No caso de ser avaliado positivamente nunha oportunidade anterior conservarase a cualificación, no caso contrario deberá ser reelaborado e presentado na data do exame (20% da cualificación final).

3) Actividades prácticas presenciais. En caso de ser avaliadas positivamente nunha oportunidade anterior conservarase a cualificación, no caso contrario deberán ser reelaboradas e presentadas na data do exame (30% da cualificación final).

C) Asistencia a clase

A asistencia regular a clase será un requisito preceptivo para superar a materia. Naqueles supostos nos alumnos repetidores estean matriculados na materia e superase os requisitos de asistencia durante o curso anterior, pero non as actividades prácticas presenciais, os profesores determinarán as actividades de avaliación específicas para superar a disciplina, sen necesidade de acudir a todas as actividades académicas programadas como obrigatorias. No caso daqueles alumnos que gocen de dispensa de asistencia, a avaliación continua realizarase a través de contactos a concretar entre os profesores da materia e o alumno dispensado.

Para rematar, en canto á avaliación final, é da máxima importancia que os alumnos teñan en conta que, no caso de asistir a unha ou máis das sesións presenciais e/ou presentado un ou máis dos traballos ou actividades prácticas, a non realización do exame teórico comportará a cualificación final de suspenso. Do mesmo xeito, a non presentación dunha ou máis das actividades e/ou traballos prácticos comportará a cualificación final de suspenso, independentemente da nota obtida no exame final.

5.1 Composición porcentual da cualificación

Actividade cualificada Criterios % Proba final Exame escrito. Dominio dos coñecementos teóricos da

materia 50

Recensión / comentario crítico

Entrega do traballo na data sinalada e conforme ós criterios establecidos.

20

Actividades prácticas Avaliación continua da participación nas clases expositivas, interactivas e seminarios

30