hikmet kıvılcımlı - toplum biçimleri

8/7/2019 Hikmet Kvlcml - Toplum Biimleri

1/85

TOPLUM BMLERNN GELMindekiler:

NSZMARKS'TA LKEL KOMN VE TARHBRNC BLM MARKS'IN MLKYET TANIMLAMALARI

I MLKYET NEDR?II MLKYET BMLER: ORTAK MLKYET-ZEL MLKYETIII ORTAK MLKYET NEDR?IV ORTAK MLKYET RETMN RNDRV ORTAK MLKYET RETMLE BRLKTE DERVI "GEC" VEYA "OYNAK" ORTAK MLKYETVII AVCI KOMNDE OYNAK ORTAK MLKYETVIII OBAN TOPLULUKTA OYNAK ORTAK MLKYET

IX SREKL VEYA YERLEK ORTAK TOPRAK MLKYETX YERLEK ORTAK MLKYETN DRT TPXI YERLEK ORTAK MLKYET TPLERNN NDRGENMELERXII DOULU ORTAK MLKYETXIII ANTK ORTAK MLKYET

KNC BLM MARKS'IN TANIMLAMALARINDAK SOYUT ANLAMXIV DOULU VE ANTK DEYMLERNN ELETRSXV DOULU VE ROMALI BMLERN BENZERLKLERXVI DOULU ve ROMALI MLKYETLERN AYNILIK VE GAYRILIKLARIXVII ORTAK MLKYET BMLERNN BRL ve BTNLXVIII ORTAK MLKYETLER BRLNN EMASIXIX DESPOTK KOMNXX MLKYETN GELMNDE K KANUNXXI DOULU KENTXXII ROMALI KENTXXIII TOPLUMUN TARHCL BASAMAKLARIXXIV BRNC BASAMAK: TARIMIN KEF

XXV KNC BASAMAK: KENTN CADIXXVI NC BASAMAK: MEDENYETN DOUUXXVII KENT MEDENYETLERNN FARKLILAMA PROSELERXXVIII DRDNC BASAMAK: CERMEN ORTAK MLKYETXXIX BARBAR CERMENLK VE KENTSZ TOPLUMXXX CERMEN-DOULU-ANTK BMLERN KIYASLANMASIXXXI CERMEN TOPLUMU DEVLETSZDRXXXII SLV TOPLUMU ZERNE

NC BLM SOMUT TARHTE MARKS'IN DEYLERXXXIII MARKS'IN BRNC SINIFLAMASIXXXIV MARKS'IN KNC SINIFLAMASIXXXV MARKS'IN ARATIRMASINI GELTRME GEREXXXVI NSANCIL RETC GLERN NEM

XXXVII SOMUT NSANCIL RETC GLERXXXVIII SOMUT K GCXXXIX SOMUT KOMN GC

XL TOPLUMUN "BR MERKEZDEN" GELMXLI SOSYAL DYALEKTKTE BRNC TERMXLII SOSYAL DYALEKTN KNC TERMXLIII AVENE-PLEB KLYANXLIV BASAMAKLARIN SOMUT TARHLE YORUMLANIIXLV LKEL BASAMAK - DRLK DZEN - BARBAR SALGINI


2/85

XLVI KLE-SERFXLVII ORTA-A KK EKNCSXLVIII ORTA-A KK ESNAFI

NSZ

Marks'n ve Engels'in birinci zellikleri softala dayanamaylardr. Uzuntecrbelerden sonra biraz da aarak bir ey rendik: "Marksistim" diyenlerin ouMarksizm softalardr. Marks ve Engels'in birinci davranlar softa Marksistlerdenyaka silkileridir.

Marks ve Engels'ten sonra gelip de Marksizm softas olmamak ok g ey.nk Marks ve Engels kertesinde hi kimse hayatnn tmn kyasyaaratrmalara ve dmelere verememitir. Bu iki insan, kendi alarna gelinceyedek, hibir dnrn ve devrimcinin yapamadn yaptlar. nsanlk kltrnnparampara ve tepesitaklak duran ulu ehramn taban zerine oturttular. Teori ilepratiin, birlikte ve tmyle, btnln yarattlar.

Bu muazzam ii tek iki insan baarabilirdi. Antik ada olsalar yaptklarnamuhakkak mucize denecekti. Her mucizeyi gsteren insan Marks ve Engels'egelinceye dek insanst bir varlk sayld. Tanrnn sekini, peygamber oldu. Tarihte

Marks ve Engels ilk defa btn mucizelerin insan yarat olduunu ispatladlar.Bunu yapmakla da kendi emeklerinin insancl abadan baka bir ey olmadngsterdiler. Mucizeleri buydu.

Onlarn bu dnce kefini baardktan sonra kalkp da kendilerinitanrlatrmalar yahut peygamberletirmeleri olamazd. Byle bir durum btnyaptklarn elleriyle ykmalar olurdu. Onun iin ne dncede ve ne de davrantaklmediler. Tanry da peygamberi de ilerinde buldular ve duydular. Yaratcl veyaratcln ortala yayln ve eliliini en yce kertesiyle dnce vedavranlarnda yanklattlar.

Marks'tan ve Engels'ten sonra ok Marksistler geldi. Onlarn yaratclk(tanrclk) ve elilik (resalet) dzeyine btn lteriyle kabilmi, ancak ne yazkki yeterince yaayamam olan, tek kii Lenin'dir. Onun iin Lenin dnda saylaryzbinleri aan Marksistler Marks' her zaman ok ge ve ok g olarak anladlar. Oyzden eksik anladlar.

Marks ve Engels'in hem esiz kltr ykn ruhlarnda bulamayanlar, hemesiz saval davranlarn bedenlerine ykleyemeyenler Marksist geinmilerdir.ster istemez softa kaldlar. Bir insan softa ise, Marksist veya medreseli olmas pekfark etmez. Marksizm, evrenin en dokunulmaz keskinlikte diyalektiidir. O, hamruhun ve dlek davrann kompleksli kiisi apna indirilemez. ndirilirse Marksizmskolstige evrilmekten kurtulamaz. Skolstik Marksistlerin boyutlar bakatrlsne elvermez.

Marks ve Engels'ten sonra dn, bugn piyasay tutmu "byk Marksist"lerinbalarna gelen hep bu sakncadr. En az Marks ve Engels kadar, btnyle gelmigemi insan kltrn dnce daarcklarnda sentezletiremezler; en az Marks veEngels kadar davran ikencelerine seve seve gs gerip katlanamamlardr.

Byle kimselerin bilimsel sosyalistlikten, Marksistlikten kolayca ve rahatabahsedebilmesi ok grld. Yeryznde ii snfnn ve insanln bana yadrlanteorik ve pratik felketlerin ba kayna yle kiiler oldu.

Ne var ki, anlatmaya altgmz gibi, bu durum kanlmazd. Toplum iinallahlar, tanrlar tarihncesinde kalmt. Peygamberler, yalvalar HazretiMuhammed'in pek yerinde belirttii gibi, kendisiyle birlikte sona ermiti. Snfltoplum, karcl ve karclkta ustalap uzmanlamay insan trnn iliklerine dekilemiti. Snfl toplumda kimse, Marks'n ve Engels'in degerinde olsa bile, onlarnkatlandklarna katlanamazd. Kimse, yaantsn dncesine peygamberce kurbanedemezdi. yleyken, ortaya gene de bir Marks ve bir Engels kabildiyse kredelim.


3/85

Birinci Cihan Sava patlamasayd Lenin bile Bat Avrupa'nn kltre boulmuvurdumduymaz ehir izbelerinde, kinat beenmeyen dik kafal bir nihitistdamgasn yer, eytann bile duymadg kesinde toz olup giderdi.

IIMarks bizden tapn konusu olmay deil, anlalmay bekledi ve bekliyor. Daha

dorusu Marks bizden hibir ey beklemiyor. Marks hi kimseden hibir ey

beklemedi, kendisi iin... Ancak, u insan denilen yaratn snfl toplummedeniyetiyle uratld onmaz kumaz hayvanlktan kurtulmasn pek candan istedi.O istek uruna kendisini verdi. Kendinden sonra gelenler de Marks'tan her eyi,hatta geleceklerin bulularn isteyememelidirler.

Antik tarihte, l paraclktan stn, dinamik bir btnlk bulunduu yzyldan beri sezilmiti. O sezi ile yazlm aratrmalarn bir bln, Tarih, Devrim,Sosyalizm ve ilh. kitaplarn, ancak 1965 yl yaynlama frsatn bulduk.

Beklenilebilecei gibi orada konulan tarih tezi bir zindan kuyusunun duvarnavurulmu yumrua benzedi. Yanksz kald. Emperyalizm ana girmi kapitalizminher sosyal aratrmay kltr kargaalna getirerek baltalayan kastl krlndenve sarlndan daha olagan aranamazd. Onun skleroza uram kkn beynindenbaka tepki beklenemezdi.

Tarih tezini sosyalist dnya da olmam sayd. ktidara gelmi bir sosyalist

dzenin kendine gre ideolojik yeterlii vard. Lenin'in degil, Marks'n braktyerden daha ileriye gitmek bir ihtiya olmuyor tersine rknt yaratyordu. Bylece,Marksizm kertesinde diyalektik bir doktrin, rencileri nne konulmu veezberlenmi kalyordu.

Gelitirilmeyi bekleyen teorik ve pratik problemlerle mi karlayoruz? Kendikendisine yeterli bir dogmatizm, otorite aryordu. Objektif gereklikler ve somutaratrma sentezleri dnda otorite srf mevki, rtbe veya tanmlk, n yahutgeerli poz taknmak anlamna geliyordu. Byle bir otorite taslay, skolstik dndaher tepkiye engel oldu.

Ac da olsa grmezlikten gelinemez. Sosyalist teorisyenler ekonomik, politik veedebi otorite dna kamaz hale geldiler. Dogmatizmin kanlmaz beyinkirelemesi balamt. Marks'n bir konu zerine syledikleri varsa, ne l. Oszler, metinlere olduka sadk kalnmaya allarak, aktarlyordu. Eitim grmilek medrese bilgini abalar tatl tatl dktrlyordu.

Marks o konuda sylenilmemi bir nokta grp ileride aratrmay m notetmiti? O notun anlamn bile tartmak kutsalla aykr tutuluyordu. Srf szdeMarksizm'in yanlmazln ispatlamak erdemi ar basyordu. Bu erdem bir patrikltas gibi srtlara giyilerek, sarslmaz byklklerle susuluyordu.

Marks'n Antik Tarih konusundaki aratrmalar, btn teorik derinliineramen, tamamlanmam bir eserdir. O zamanki verilerle tamamlanabilmesine deimkn yoktu. Bu yzden, Marks gibi, Engels'te yaynlamak istemedi. Kautski'lerdenise byle bir ey zaten beklenemezdi. stnden yz yla yakn zaman getiktensonra, tam da evrenin yzn deitiren Stalingrad savann kzlca kyametleriortasnda bu aratrmalarla kim ugraacakt?

Sovyet bilginlerinin her sosyal aratrmas en demokrat ve hrriyeti semi

Bat dnyas iin iinden yedi bal ejderha fkracak bir kapal kutu idi. Marks'nGrundrisse incelemesi zerine bir Sovyet aratrmas varsa bile duyulamazd. HeleTrkiye kendi kmr perdesi ardnda saklamba oynamaktan, demir perde arkasniitmeye vakit bulamazd.

Bat'nn sosyal bilimler alannda oynad bu "grmek istemeyen krlk" rol,sahici krlkten daha arca grmezlikler yaratyordu. Bat Toynbee ayarndaEntelijans Servis'in doucul sosyalizm sektrn yaratmt. O sektrde teorisyengeinen burjuva ideologlarna rahata at oynatacaklar bombo alanlar braklmt.Bizim, "Mister Toynbee Tarih bilimini altst ediyor" eletirimiz, o kpeksizkyde deneksiz gezenlere kar deneme idi. Birka edebiyat bu denemeyi yle


4/85

okuyup geti. lerinden o denemenin lnetlenip unutulacan dnen birisi,denemede yazlanlar anlayabildii kadar biimsizletirerek eine dostuna, hattaniversitemizin bilginlerine kendi orijinal bulular diye, ucuz pahal, toptanperakende satmakla yetindi.

Bylece Antik tarih zerine alan her problem l noktada rtbas edildi. Bunokta mezara evrildi. Bu mezarn kaplar kinci Cihan Sava'ndan sonra anszn

ald. inden hi umulmadk canllkta geri kalm lkelerin aknc eilimleri frlad.Bunlar in'den Afrika'ya, Kba'ya dek Antiklik ve egzotiklikten baka deerlerinemetelik verilmeyen yeryz lkeleriydi.

Geri lkeler, klasik burjuva mukaddes ve muazzez "K MLKYET"prensibine metelik vermeksizin, doru sosyalizme akn etmilerdi. Avrupa yeni bir"ULUSLARIN G"ne urama dnd. Hayat gibi kltrn de btn deerlerisarsld.

Avrupa yeryznn be yzyllk "ZEL TEEBBS" cennetiydi. "HRRYETN HRRYET" a geiniyordu. Oysa, Batl kapitalizm srlerinin dnda, 7 binyllk Antik tarihi doldurmu kanlmaz bir dnya yatyordu. Geri lkeler o dnyannlmezliini gnein altna karyorlard. Ayaklanyorlar, ahlanyorlar,sosyalistleiyorlard. Bu neydi?

Soruya karlk in'den Msr'a, Cezayir'den Kba'ya dek bir davran kmt.

Tmyle smrge ve yarsmrge ynlar sosyalizme geiyorlard. Ancak,zenginlie boulan Avrupa'nn kua dndrlm sosyalizmine benzemiyen birolayd bu. Fukaralkla bunalm geri lkelerin beklenmedik zaferleri sosyalizmkazancna giriyordu. Bat dnyasnn sal sollu bilginleri gzlerini falta gibi atlar.

Marksizme iten inanm, Batl sol dnrler vard. Smrgeler dnyasndakigidiin srrn aramaya koyuldular. Marksizm metinlerinde zerine oturtulmu biriaret bulunup bulunmadna eildiler. Samimi idiler. Mslman kiiler, ua veradyoyu Kur'an ayetlerinde daha nceden belirtilmi grmyorlar myd? KimiMarksistler de, o saf ve iyimser dn ile, Marks'n dnda "hakikat"bulunamayacana inanmlard.

Hakikat buldular. Marks'n kinci Cihan Sava ortasnda grltye gelmiGrundrisse (Kapitalizm ncesinde Mlkiyet Biimleri) yazs ortada idi. OradaDoulu ve Asyal bir retim ve mlkiyet biimi konu ediliyordu. imdiki DouluAsyal'lar dnyann altn stne getirecek atla kalkmlard. Onlar anlamak iinMarks' okumalyd.

Marks'n Grundrisse'si ilkin ngilizce'ye (1965 yl) evrildi. Ayn yln Maysaynda Fransz Maurice Godelier, "Asyal retim Tarz" zerine Cezayir olaynyerletirmeye alt... Trkiye'de "Tarih, Devrim, Sosyalizm" ve "lkelSosyalizmden Kapitalizme lk Gei: ngiltere" kitaplar, Avrupa'da olanlarbilmeksizin 1964 knda matbaaya verildi.1965 baharnda basm biterek piyasayakt.

Trkiye'mizde zellikle solcu veya sosyalist, hatta koyu Marksist olankiilerimizin bir gzel huylar vardr. Dnyann yedi iklim drt bucanda, okyanusnderin diplerinde bir ufack Batl dnce iittiler mi yeryznn en cokun heyecanile onu kamuoyuna sunarlar. Batdaki yazlar Trke'ye evirmek iin can atarlar.

Trkiye'de kendi ilerinden biri ayn konular ilemise, yzne kar "vallahabilmem" derler, ardndan katla katla deilse byk altndan glerler.Gn,1967 ylnn 10'uncu ay. Beyoglu'ndaki kitap ISEA dergisini getirtmi.

Fransz Marksologlar orada Grundrisse'yi yaynlamlar. Drste, olduu gibimetni vermiyorlar. Kimi yerlerini atmlar. Kimi cmlelerini paa keyifleri ylediledii iin sulandrmlar. Demek Marks' byle aktar Marksologluunnndanm. Marks'n bir mr boyu kan kusarca savaarak edindii dncelerinebir saygszlk saylabilir bu ISEA tercmesi. Gene de onu elimizden atamyoruz. Birde ngilizce'si var. O daha dikkatlice. ngilizce ve Franszca'y etrefil yerlerdekarlatrmaya gittik.


5/85

Aada 1858 yl yazlm Grundrisse'yi 1965 yl yaynlanabilmi Tarihtezimiz asndan yorumlamay deniyoruz.

lk karmza kacak tepkiyi biliyoruz. Trkiye gibi horoz tmez, gn batmazbir lkede, "ne idi belirsiz" bir ad iitilmedik kii Tarih tezi uydurmu. imdi detezini Marks'la karlatryor. Bu ne cr'et? Kendini beenmenin glnl ilh...

Kendimize diyalektik materyaliste dnme grevini ve hakkn yasaklamaya

krk yldr katlanamadk. Batl veya Doulu byk Marksist otoritelerin bu konuda nediyeceklerini renmek isterdik. Onlarnsa pek kk ve geri lkelerde, olaylardururken, dnceleri ele alp uramaya vakitleri yok. Onun iin, dnyamzn birsapa bucanda almakla yaamaktan baka bir su ilemedigimizi sanyoruz.

Biz aratrmamz bitirdigimiz gn Grundrisse Trke'ye evrildi. Ne var ki,Grundrisse'de tezimizi deitirmeye yol aacak bir tek satr grmedik.Grundrisse'yi Trke'ye eviren yle bir cmle yazm:

"Diyalektik metodu Marks, yalnz kapitalizmin deil, insanlk tarihinin btndnemlerinin tahlilinde uygulanmtr."

Bu cmlede iki yanlt gze arpyor:1- nce Marks, diyalektik metodu, btnyle kapitalizm zerinde uygulad

kadar, btn tarihe uygulayacak vakit bulamamtr. Bu hakikat Marksistler'inyalanlamalar neye yarar? slmlk'ta "itihat kaps kapanmtr" diyen bir softalk

vardr. Byk mezhep kurucularndan sonra yeni hibir ey sylenemeyeceianlamna gelir. Byle bir anlay Grundrisse'nin kendisi kabul etmiyor. Marks ylenotlar koymutur:

"Btn bunlar zerine, daha ayrntl ve daha derinletirilmi olarak, yenidendnlmelidir."

Trke tercmesinde bu anlam biraz glgelendirilmi. Nitekim metin iinde detercme glgeleri arasra yanl, hatta ters anlam karanlklarna dek dm.

2- Marks "nsanlk Tarihinin btn dnemlerine" diyalektii uygulayamazd da.Erken l bir yana, salnda Morgan'n Tarihncesini bile yorumlamayayetiemezdi. O zamandan beri arkeoloji ve benzeri bilimler henz "nsanlk Tarihininbtn dnemlerini" ancak aklamaya alabiliyor.

Sermayenin kiicil mlkiyeti, hangisi ortak mlkiyet biimlerinden nasl dodu?Grundrisse, yalnzca bunu inceler. Btn tarih dnemlerine o adan bakar.

IIIMarks'n Grundrisse'yi kaleme aldg gnler Irak, Msr, Hint, in

medeniyetlerinin kadim kklerinde Kent'in oynad ana rol belirtecek materyalyetersizdi. Ne var ki, bugn o konuda ortaya km yeni elemanlar yok saymak, enazndan tarihcil maddecilige kar (Marks'n da, Engels'in de en irendikleri) ikiyzlce bir dalkavukluk yapmak olur. Diyalektik maddecilii medrese skolastigi ilekartrmayan her aratrc olaylara gz yumamaz.

Marks'n 1858 yl belirttii ortak mlkiyet karakteristikleri gerek deil midir?Yerden ge dek gerekliin ta kendisidir. Ancak, bu karakteristiklerin glgeli yerleriMarks'n kendi eliyle koyduu notlarda okunuyor. Marks'n da, ondan sonra Engels'inde yaadklar srece Grundrisse'yi yaynlamam olmalar o bakmdandndrcdr. Bu iki insan o dhiyane incelemelerdeki derinlie ramen, eksik bir

eylerin saklandn sezmi gibidirler.Aklam olalm. Trkiye, "obscurantisme" denilen bir Ortaa art bilim vebilin yasaklna denekilik edenler lkesidir. lk defa 1939-1942 yllar 1100sahifelik iki cilt olarak Moskova'da yaynlanan ve 1953 yl tpk basm (Berlin, Dietz)yaplan Grundrisse'nin asl bir trl elimize geemedi. Ancak 1966 yl Fransa'nn"Uygulamal Ekonomi Bilimi Enstits" (ISEA) tarafndan epey senlibenli"Marksologca" yaplm tercmesi (Cahiers de L'SEA, Aout 1966) 1967 Ekim'indegeldi.

O tarihe dek Grundrisse erdisyon krkambarnda muska gibi saklanmabenziyor. zerinde yaynlanm (herhalde Bat llsnde) etd anlyor:


6/85

1- E.j.Hobsbawm'un yazd girii ile 1964 yl "Pre-Capitalist EconomicFormations" blm ngilizce'ye evriliyor. (Lawrence and Wishart, London). Aynmetin 1965 yl Jack Cohen tarafndan New York'ta (International Publishers)'deyaynlanyor.

2- Fransz Maurice Gaudelier 1965 Mays' "Yeni Zamanlar" dergisinde: "LaNotion de Mode de Production Asiatique" adyla bir etd yapyor. Bu etd

hemen Trke'ye evriliyor. Maksat 1965 yl banda yaynlanan "Tarih, Devrim,Sosyalizm" aratrmamz "Marks'tan habersiz" ve "modas gemi" bir aba gibigstermekmi. Aslnda Gaudelier'nin yazs, Marks' ve at r anlamaksznyalnz "Asya-tipi retim" deyimini klieletirmekle kalm, iyi dilekli ama dargrl bir "stada sadk grenci" denemesidir. Trke'de yaynland gn eletirisiyapld, fakat baslmad.

3- Bir de 1966 yl 2 No.lu "Revista de Philosophie" dergisinde (Bkre)"Asyatik retim Tarznn Varl zerine" ad i1e . Natansohn ve N. Simion'unyayn olmu. Grmedik.

Bildiimiz bir yan var, Grundrisse'de yaplar derin aratrma Marksizmarivleri erevesinde aceleye getirilerek incelenirse, orada Marks'n sylediklerinianlamak, hele aydnlatmak yle dursun, yanl yorumlara dek dlebilir. nk,Marks'n yazsn, Marks'n iledii elemanlar iinde snrl kalndka, Marks'tan daha

iyi ele alabilecek kimse tasavvur edilemez. Ancak Marks'tan sonra sosyal bilimleringetirdikleri ynla yeni olaylar tm harman edilerek yaplacak, yllar tutan sistemlibir aratrma belki Grundrisse'nin at rdan bir adm ileri gidilmesineyarayabilir.

"Tarih, Devrim, Sosyalizm" ile "lkel Sosyalizmden Kapitalizme ilkGei: ngiltere" adl iki kitapta onlarca (hatta krk) yllk bir aratrmann TarihTezini bu amala zetlemeye altk.

MARKS'TA LKEL KOMN VE TARHBu aratrma blmde toplanyor: 1- Birinci Blm, Marks'n mlkiyet

biimleri zerine genel deyilerini olduklar gibi verecek. 2- kinci Blm, Marks'ndeyilerindeki soyut anlam aklayacak. 3- nc Blm, Marks'n deyimlerininsomut tarihteki sralarn izleyecek.

BRNC BLM

MARKS'IN MLKYET TANIMLAMALARIMarks, mlkiyetin ve ortak mlkiyetle zel mlkiyet biimlerinin yer yer

tanmlamalarn yapar. Biz, o tanmlamalar, en basit okuyucu iin dahi kolaykavranr duruma getirmek iin, ayr balklar altnda zetleyip ksacayorumlayacaz.

I

MLKYET NEDR?Mlkiyetin ne olduu zerine tarihte ve hukuk biliminde birok karakteristikler

ve eylemler saylr. Bir eyi (satnalma-satma), (balama-kiralama), (rehinetme-miras brakma), ve ilh. diye ift sralanabilecek eylemlere uratmak hukuk

tasarrufudur. Btn bu tasarruflarda yaplan hr ve bamsz ilemlerin topunabirden "MLKYET" ilemleri denilir. lkin bezirgn medeniyetlerinde, sonra kapitalisttoplumunda alabildiine nem verilen btn bu ilemler mlkiyetin ancak bezirgnilikiler bakmndan st-yap olaylardr.

Marks, mlkiyetin bu st-yap karakterlerine fazla nem vermez. nk, btno karakterler asl insancl bir iliki olan mlkiyete ok sonralar, ikinci kerte balarlagelip katlmlardr. Bildiimiz gibi, insan topluluundan ne (alma-satma)nn, ne(rehine-kiraya) vermenin, ne (balama-miras) brakmann hi mi hi bulunmadve grlmedii uzun alar yaanmtr. O alarn da bir MLKYET ilikisi vard.Ona "ORTAK MLKYET" ad verilir.


7/85

Bezirgn hukukunun binbir ince elemelerle didikledii yukarda dokunduumuzikinci kerte mlkiyet ilikileri, burjuva hukuk dnyasn mahere evirmitir. Obakmdan pek dramatize edilirler. Bununla birlikte; btn o usuz bucakszkarmakark mlkiyet haklar, hep sonradan, zel kii mlkiyeti ile birlikte sahneyekmlardr. Oysa, onlar sahneye kmadan bin yllar tesi toplumda var olan ORTAKMLKYET biimi de elbet gene bir MLKYET'tir.

Onun iin Marks, medeniyetten sonra ortaya karlm ve gelitirilmi bulunanfkh ve hukuk krkambarlarndaki deneyimlerle ve tanmlarla oyalanmaz. Toplumuntemeli olan ekonomi ilikilerinde mlkiyet adn alacak eyin ne olabileceiniaratrr. Grr ki, ta Avc ve oban toplumlardaki mlkiyet tiplerinden yolaklmal; bezirgn toplum biimlerini birer birer elden geirmeli ve bezirgnln enson biimine, yani kapitalizme geldikten sonra, bu toplumlarda grlen btnmlkiyet biimlerini temelli ekonomik anlamlar ile toptan kavrayacak bir tanmavarmaldr. Mlkiyet gereklii, eksiksiz-fazlasz ancak byle bir tanm iindeverilebilir. Marks, bunu dener.

Marks, mlkiyetin tarifini iki bakmdan ele alr:1- Dorudan doruya alan kii bakmndan mlkiyet;2- almasa da yaayan kii bakmndan mlkiyet.1- ALIAN BAKIMINDAN: "Mlkiyet, emein ve yeniden retimin tabii artlar

karsnda kiinin davrandr."(13)(Bu kitapta parantez iine konular rakamlarGrundrisse'nin Franszca ISEA tercmesinin sahife numaralardr. ngilizcetercmesinden alnacak satrlar parantez iinde (Ing.) szcnden sonra konulacakrakamla gsterilir.)

Her toplumda almak (emek), retim ve yeniden retim yapmaktr. Herretim ve yeniden retim yapmann kendisine gre bir sra "ARTLARI" bulunur. Oartlar, dorudan doruya ham tabiattan gelmese de, hatta insan emei ileyaratlm olsalar bile, alan kiinin karsnda sanki "tabii artlar" imi gibidururlar. te o artlara kar kiinin gsterdii, benimsemek yahut sahip kmakdavranlarna mlkiyet denir.

2- YAAYAN BAKIMINDAN: Mlkiyet "yaamann rnlerini yeniden retici veyaratc faaliyetlerin objektif artlarn benimsemektir." (12)

Her toplumda YAAMAK (hayat) iin rnleri tketmek, tkenen rnleriyeniden retmek gerekir. Bu gerekli ie "YARATICI FAALYET" denir. Yaratcfaaliyetin kendisi ve somut biimi yaayan canl insandr. Ne var ki, yalnz banacanl insan faaliyeti bir ey yaratmaya yetemez. Yaratc faaliyetin, yani KMESNE(sje) olarak insann dnda bir sra artlar gerektir. Bu artlar hayat ve faaliyet iinNESNECL (objektif) artlardr. te o objektif artlar "benimsemeye", yaniyaamann ve faaliyetin objektif artlarna "sahip kmaya" (appropriation) mlkiyetad verilir.

Marks'n Grundrisse'de btn arad ey budur. Burjuva mlkiyeti dnda varolan mlkiyet biimlerini belirtirken, maksad aktr. Kapitalist mlkiyetini de iinealacak en genel anlaml bir mlkiyet tanmlamas yapmak ister. Kapitalizmdennceki btn mlkiyet biimlerini didik didik inceler. Sonra, byk bir rahatlklamlkiyeti en ilkel biiminden en sonuncu biimine dek u genel tanmlamann iine

sokar:"te; Asyal, Slv, Antik ve Cermanik biimleri iinde mlkiyetin ilkel anlambudur: alan kimsenin (retim veya yeniden retim yapan kiinin) benimsediiretim artlarna kar davrandr."(33)

II

MLKYET BMLER:

ORTAK MLKYET-ZEL MLKYET


8/85

nsanlk imdiye dein iki trl mlkiyet biimi tand:1- ORTAK MLKYET: Bir toplumda yaayan herkesin, yaamann, almann

ve yeniden retimin tabii yahut objektif artlarn toptan benimsemesidir.2- ZEL MLKYET: Bir toplumda yaayan insanlarn her biri, kii olarak

yalnzca kendi alma, yalnzca kendini yaatma ve yeniden retme artlarnbenimser. zel mlkiyet budur.

Bu iki basit ve u mlkiyet arasnda, birinden tekine gei ve klk deitirmebiimleri, ayrca bir sra melez mlkiyet biimleri vardr. O melez mlkiyetbiimlerini, insanlk tarihinin tm iinde, geirdikleri konaklara gre izlersekkavrayabiliriz.

Btn mlkiyet biimleri zerine toptan ve soyut bir fikir edinmek iin, nce,her an tarihcil gidii (prosesi) iinde zel ve somut olarak yaanlm bulunanmlkiyet ilikilerini gzden geirmek zorundayz.

Hangi biimde olursa olsun, btn mlkiyet ilikilerinin kk ve anas ilk insantopluluunun yaad ORTAK MLKYET'tir. Emein kimesnecil art (sbjektif art)insann kendisidir. alma ve yaamann nesnecil artlar (objektif artlar) tabiat vetoplum olaylardr. lkel topluluklarda emein gerek sbjektif art gerekse objektifartlar ayn kertede ORTAK, birleik, bitiik bulunur.

Ne kiinin yaants ve benlii, ne yapt retim ve yeniden retimin artlar

birbirinden ve topluluktan ayrlmaz. Hepsi bir aradadr. Hi birisi bamsz birervarlk olamazlar.

Yaamn sbjektif art olan insann yeniden retilmesi, dl olarakREMES'dir. Yaamann objektif art olan rnlerin ve retimin remesineYENDEN RETLMELER denir. Gerek insann remesi, gerekse rnlerle retiminyeniden retilmesi btn toplum yelerinin toptan davranlaryla baarlr.

Byle bir toplumda reme ve yaama artlarn benimsemek, o artlara sahipkmak da ister istemez toptan ve herkes iin ortak bir davran olur. Bu davranla,yani ortak mlkiyet ilikileri iinde faaliyet gsteren toplum biimine KOMN (Kamudzeni) ad verilir.

Ondan ok sonralar ortaya kacak olan melez mlkiyet ve zel mlkiyetbiimleri hep o ilk ortak mlkiyetten kaynak alrlar. O bakmdan kk ve ana olan ilktopluluun, komnn sbjektif ve objektif artlara kar davran nce iyianlalmaldr. Ancak ondan sonra gelen baka topluluklarn sbjektif ve objektifyaama, alma artlar ve o artlar benimseyileri kavranlabilir.

III

ORTAK MLKYET NEDR?KOMN MLKYET yahut KOLLEKTF MLKYET tarihte ne zaman, nasl

balad?Ne denli derinlere gidilirse gidilsin, balangtaki ilk Komnn ne olduu,

nerede nasl doduu karanlktan kurtulamyor. Yalnz Arkeoloji, Antropoloji,Entografya ve Etnoloji gibi yeni bilimler bu konuyu her gn eletiriyorlar. nsangemii ile ilgilenen btn bilimlerin objektif verileri ortadadr. nsan dncesininve mantnn o verilere dayanarak yapt sbjektif sentezler de ayn sonuca

varyor. lk insan kollektif mlkiyet davranldr; Komn durumunda yaamtr.Ondan sonra ilkel Komn olduu gibi kalmyor. Ta modern kapitalistmlkiyetinde kesin biimini alan zel mlkiyete dek saysz deiiklikler geiriyor.Btn bu deiiklikler hep ortak mlkiyetin bandan geenlerdir. Ortak mlkiyetneden ve nasl zel mlkiyete doru basamak basamak geliti? Bunu, herkesten okMarks ve Engels, bilimcil yoldan aratrp incelediler.

Proudhon "Mlkiyet hrszlktr" demi kmt. Kuruntucu kk burjuvasosyalistleri ona yakn kanlar beslediler. ki tarihcil maddecilik kurucusu, daha ilkgnlerinden beri, o duygucul deyimleri yadrgadlar ve eletirdiler. Mlkiyete uluortasvmek, mlkiyetin ne olduunu ve niin yle bulunduunu anlatmaya yetmezdi.


9/85

Tarihcil maddecilie gre her toplum olay gibi mlkiyet ve ortak mlkiyet deRETM ilikilerinden kar. Ortak mlkiyeti gerektiren artlar ilkel toplumun retimartlardr:

"lkel olarak mlkiyet, insann kendisiyle bir tek vcut olan, kendisinin olan, vekendi varl ile bitiik halde verili bulunan kendi tabii retim artlarna kardavranndan baka bir ey deildir."(29)

retim artlar ikidir:1- nsan, sbjektif artlardr; 2- Tabiat, objektif artlardr.lkel Komnde her iki retim artlar iie, birbiriyle kaynam bulunur. nsandndaki objektif retim artlar sanki insan vcudunun devam olmutur. retimyaparken ilk insan kendini tabiattan, tabiat kendisinden ayrdedemez. nsann kendikendisine kar davran akla samaz. Bunu Marks yle anlatr:

"nsan ahsnn tabii birer nceden konulmu art (voraussetzung: presuppose: nart) olan retimin artlar, sz yerinde ise insan vcudunun bir eit uzayolurlar. Dorusu istenirse, burada retim artlarna kart davran yoktur. artlarsbjektif olarak insann kendisidir ve insan objektif olarak kendi varlnn organikolmayan tabii artlar iinde bulunur.

"Bu artlarn biimleri de ifttir: 1- Kii, bir topluluun yesi olarak varolur; butopluluk, ilkel biimiyle ve o biiminin iinde grlen az ok nemli deiiklikleriylebirlikte, bir kabile kurumu (stammwesen: kk varlk, varln gvdesi) dur. 2- Kii

topluluun aracl ile topraa kar mlk sahibi olarak davranr. Burada hemtopran mlkiyeti kollektiftir, hem de Komnn hususi yesi iin kiicil bir tasarrufuvardr; yahut, toprakla almak ortak olduu halde meyvalarn paylam vardr. (7)Tabii bir topluma, bir kabileye ve ilh. mensup olmak, kii iin emeinin tabii bir artsaylr. Bu mensupluk daha nceden rnein, kiinin dilini ve ilh. belirleyen eydir.Kiinin retici olarak kendi varl, ancak bu artla mmkndr. Gene kiininsbjektif varl da o arttan kagelir; nitekim sbjektif varlk, kendi lboratuvarimi gibi bal bulunduu topraa tabidir."(8)

Bylece insan ve tabiat kaynak bulunur. nsan kendine (kendi varlna) naslkar kamazsa, tpk yle, kiinin de Komn yaants iinde mlkiyet biimli birdavran konu olamaz. Kii, diliyle, grenei gelenei ile daha doarken toplumunvar, yani yesi, bir parasdr. Yalnz toplum yesi olarak retim yapt iin, toplumaracl ile, toplum dolaysyla, toprak mlkiyetine sahip kar.

"Dolaysyla, kim mlkiyet diyorsa o, bir kabileye (toplulua) mensup olmakistemitir; ayn zamanda hem sbjektif, hem objektif varolu demitir. Toplumuntopraa, yani kendi organik olmayan vcuduna kar davran, kiinin, topraa kardavrann, ilkel d artn belirlendirir. Toprak ayn zamanda hem ilk maddedir,hem lettir, hem meyvadr; ksacas kiinin, bir paras olan ve varolu yordamnbiimlendiren n arttr."(29)

IV

ORTAK MLKYET RETMN RNDRnsanlk yeryznde yaadka mlkiyet gibi ortak mlkiyet de durmakszn

deiti. Mlkiyet ve ortak mlkiyetin btn deiiklikleri ekonomi temelindekideiikliklere bal oldu. Bu ball Marks, ahane denecek lde derinliine ve

geniliine inceledi. Ekonomi temelinde mlkiyet biimlerini deitiren temel sebepRETME dayand. Neden?"Bu mlkiyeti, kimesnenin (sjenin) retim artlar karsndaki davranna

irca ediyoruz (indirgiyoruz). Sorulacaktr; Niin tketim artlarna kar deil? retimartlardr. nk, ilkel olarak kiinin retici faaliyeti, tabiata hazrlanp kotarlmnesneleri benimseyerek, kendi insan vcudunu yeniden retmekle snrldr. Byleolmakla birlikte, orada bile, yalnz bulmak ve kefetmek konu iken dahi, karaavnda, balk avnda, otlakta olduu gibi ortada bir abann, bir emein bulunmasgereklidir; kimesnenin (sjenin) bir hayli istidatlar retmesi (yani, becerilergelitirmesi) icabeder. Her trl let bulunmakszn (yani, kendileri retime tahsis


10/85

edilmi emek rnleri ortada olmakszn), biimini deitirmeye hacet kalmadan(otlak iin hl i byledir) kendisini sunan eyin benimsenebildii evre artlarbulunsa bile, bu artlarn geici olduu ve hi de normal bulunmad gz nndetutulmaldr. Her ne olursa olsun; ilkel retim artlar, emek harcanmakszntketilen maddeleri (meyvalar, hayvanlar ve ilh.) iine alr. Ksacas, bizzattketimin temeli, ilkel retim temellerinin tamamlayc paras gibi grnr." (29,30)

Baka deyimle tekrarlayalm: nsan, tabiatta daha nce let ve metodkullanarak retmedii hazr meyvalar, hayvanlar otlaklar bulur. Bunlar olduklar gibitketmek zere benimser. te o benimseme, yani sahip kma srasnda bileinsanolu gene bir aba harcar. nsan insan olal beri, abalarna (emeini harcamasrecine) hi deilse basit bir denek, bir ta kama ve benzeri aygtlar katmtr. Bukullan srasnda tabiatn insana retmedii metodlara da bavurmutur. Demekinsan, hazr eye bile, letsiz ve metodsuz sahip kmamtr.

Ancak Marks, insanln bilinmeyen en eski gnleri zerine tahminyrteceine kestirmeden gidiyor. Olmayacak bir hipotezle, insann hazr tabiatmaddesini letsiz benimseyip tkettiini kabul ediyor. O zaman bile yaplan tketimnedir? Yani, insan bulduu maddeleri tketmekle ne yapm olur? Ya kendivcudunu, yahut dln retmi olur. Bu bakmdan insan, en ilk ve en ilkelbenimseme davrannda bile (davran srf tketime yneldii ilk zamanda bile)

RETM yapm olduunu grr. Yani, insan retir ve yeniden retir. Btn insanabalar gibi, Komn mlkiyeti davran da bylece bir retim davran olur.

Onun iin Marks u kany aklar:"te bundan byle aydnlanan baka bir nokta da udur: Mlkiyet, her kiinin

retim artlarna kar, -kanunca kurulmu, bildirilmi ve salanm (tesis, iln vegaranti edilmi)- bilinli davran olduu lde; demek retmenin kendi varl dakendisine ait bulunan objektif artlar iinde ortaya kt lde, bu mlkiyet biimi,srf ve sadece retimin kendisi srasnda gerekleir. Somut benimseme (konkresahip kma), teorik bir iliki iinde deil, olurken, mlkiyetin (retmenin) kendisbjektif faaliyet artlar iinde konulmu bulunan bu artlarla aktif, gerek bir ilikiiinde doar."(30, 31 )

Her toplumda her kii, her zaman iinde doup byd sosyal artlarnrndr. Ama, hele ilkel Komn kiisi kendi kiiliini yalnz toplumla deil, tabiatlabile kaynam birlemi durumda sayan bir varlktr. Bu varlk (kurum, bildiri,garanti gibi) kanuncul (legal) artlarla davran sonradan bilinlendii zaman dakendisini evresinden bamsz tutamaz. Kendisinin devam sayd "objektif artlariinde" kendi varln gereklemi bulur. Byle bir kiinin retmen olarak objektifartlar benimsemesi, retim yapt srada belirir. Yaamak iin kk, hayvan,meyvay derlerken, bu derleyi abasnn RETM anlam iinde SAHP IKMA anlamda kendiliinden vardr. Yoksa; mlkiyet, teorik bir iliki icab domamtr. Kanunyle yazyor gerekesiyle sahip kma yoktur. Kiinin sbjektif bir faaliyet yapmas,objektif artlara kar gerek, faal ve somut bir iliki kurmas demektir.

Bir toplumda ortak mlkiyet ilikisi varsa, demek o toplumun retim temeli,objektif retim artlarna kar ortak bir davran kanlmaz klmtr. Burada akln,mantn, kanunun, detin rol arkadan gelir. retimin gerektirdii benimseme

biimini aklla, mantkla, yahut gelenek grenekle pekitiren kurallar ve normlar,sonradan ortaya kar.V

ORTAK MLKYET RETMLE BRLKTE DERGrdk. MLKYET biimi, toplumun RETM biimine baldr. Tarihte

insanolunun bir imtiyaz var. Bu imtiyaz insann cansz organlarn, yani letlerinikolayca ve arabuk deitirebilmesidir.

Bir hayvanda deil bir organn en ufak bir organ biiminin deimesi bilemuazzam artlar ve uzun zaman ister. O deiiklik olur olmaz ise, eski hayvan tr


11/85

ortadan kalkar, yeni ve baka bir hayvan tr kar. Darwin'in gsterdii gibi,hayvanlarda bir trden baka tre atlay tabiatta bazen milyonlarca yllk zaman vemekn deiiklikleri ister, milyonlarca hayvann ezilmesi ve yok olmas pahasnageliir. Canl bir vcudun deimesi lm-dirim konusu olur.

Cansz organlar iin, letler iin byle bir glk yoktur. nsanolu evreartlarna gre ne kendi vcudunu, ne gelecek kuaklarn biimlerini tehlikeli

ameliyatlara uratmaz. let ve aygtlar vardr, metodlar vardr. Bunlar retiminak iinde deitirir ve gelitirir.lk insann olu anda teknik deiiklikler modern endstri kertesinde abuk

ve kolay olmam bulunabilir. Ne var ki, insanolunun kullard letleri ve metodlardurmakszn deitirdii bilimsel basit hakikatlerdendir. let ve metodun deimesine demektir? retimin yeni biimler almas demektir.

Onun iin Marks, mlkiyet biimlerinin, hele toplum mlkiyetinin retimle sksebep-netice balantsn kurar kurmaz, ondan kacak sonucu kendiliinden belirtir.Gerek retimin objektif (nesnecil) artlar ile sbjektif (kimesnecil) artlar, gerekseretmen kiinin aktif ve gerek davran ile o artlar karsndaki benimseme vesahip kma artlar birbirlerine karlkl olarak etki-tepki yapa yapa boyunadeiirler.

"Baka sonular arasnda, bundan kan netice udur ki, o artlar

deikendirler. Yalnz av faaliyeti arazii av alan haline getirir: Yalnz tarm yoluyladrki toprak, kii vcudunun uzay haline gelir." (31)

Yani retim deitike mlkiyet ilikileri de bakalar. Tarihncesi biliminAntropoloji, Entoloji ve Arkeoloji bilimlerden kaynaklar bularak ortaya koyduugereklik bu grle derinliine aydnlanr. nsanolunun VAHET a (veya kabacilsz yahut yontma ta a: Paleolitik: Eski ta a) yzbinlerce yl srd.BARBARLIK a (veya cill ta a: Neolitik: Yeni ta a) onbinlerce yl srd. Buiki ala tarihncesi bitti. Ardndan gelen MEDENYET a binlerce yl srd. Btnbu alar boyunca insan ynlar iin ar basan mlkiyet biimi, hep ORTAKMLKYET biimi olmaktan kamad. Antik Medeniyet, snfl toplum olarak, kiimlkiyetine kap at. Ancak; o dahi, tarm retimi temeline dayand srece, ortakmlkiyet biimi, retici glerin ve retimin boyuna deitii o, milyonlarca ylsrm toplum biimlerinde hi deimeksizin kalabilir mi idi? Hayr, kalamazd.nk, RETM artlar ve ilikileri, yzbinlerce yldan beri durmayp deimiti.Hele sahneye medeniyetler kt kal ortak mlkiyetin geirmedii biim deiikliikalmamtr.

Bu deiiklikler nelerdir? Nasl olmulardr?Marks, Grundrisse denemesinde zellikle bu sorunun karln aratryor. Biz

de Marks'n verdii ve bulduu elemanlar sraya koyup gzden geirelim.VI

"GEC" VEYA "OYNAK" ORTAK MLKYETMarks, zamanndaki bilimlerin verebildikleri btn materyalleri az ok eksiksiz

elden geirince, u kanya vard: Ortada bir tek deil bir ok ortak mlkiyet biimlerivardr. Ancak, o biimlerin hepsinde ortak mlkiyeti ayakta tutan temel-direk

hangisidir?Mlkiyetin en salam ve balca temeli tek szckle TOPRAK'tr. Toprakzerinde mlkiyet ne zaman balad?.. Mlkiyet, objektif retim artlarnnbenimsenmesi olduuna gre, topran benimsenmesi ne zaman gerekmitir?

Toprakla ilgili retim yordam ve ilikileri belirdii zaman gerekmitir. Geriinsan, insan olduu gnden beri toprakla ilgisiz deildir. Ancak bu ilgi toprabenimseme anlamn, retim yordam bunu gerektirdii zaman pekitirmitir.

Hangi retim yordam insanla topra benimsemek, yere sahip kmakgereini ve eilimini dayatmtr?

Morgan'n aratrmalar ve Engels'in o aratrmalar zerine yapt aklamalar


12/85

bir eyi gsteriyor: "Objektif retim art" olarak topraa sahip kmak BARBARLIK(Neolitik) anda az ok tutunmutur. Aa Barbarlk konan tayan Amerikanyerlilerinin balca geimleri AVCILIK'tr. Bu toplumlar, bir yandan av alanlarnbenimsemilerdir; te yandan, ev kadnlar apalama yoluyla gelge bahe retimiyaptka topraa da gelge olarak sahip kmlardr.

Marks,1858 yl bu sosyal tarihncesi tasnifini henz bilimcil biimi ve

kertesiyle ele alamazd. Ancak, ilk toprak mlkiyeti davranlarnn, AVCILAR (AaBarbarlar) toplumuyla baladn, OBANLAR (Orta Barbarlar) toplumuyla gelitiiniyakalamtr. Ne var ki, bu iki toplum biimi, Modern ada olduu gibi Kadm adada yanyana bulunmaktadr. O yzden her zaman byle iki ayr retim yordamnn birarada bulunabilecei duyusunu uyandrr.

Tarihncesinde ise, AVCILIK retim yordam Barbarln AAI kona idi.Ondan sonra OBANLIK retim yordam, Barbarln ORTA kona geldi. AynBarbarln bu iki yaanm kona, zaman iinde birbirinden sonra gelen iki ayrbasamakt. Marks da bu zellii sezen ve gebe (avc) toplumlar konu ederkenyle der: "Ve btn oban uluslar aslnda gebe idiler." (28)

Gerek Avc, gerekse oban toplumlarn TOPRAK nnde bir davranlar oldu.Bu topra benimseyileri, topraa sahip klar birer toprak mlkiyeti ilikisi idi.Marks, onlarn hepsini birden (yani gerek Avc, gerek oban toprak mlkiyetini) bir

tek szckle damgalad: Her iki ortak mlkiyet biimi de OYNAK (mobile) mlkiyetidi. Onun iin Marks, Avc toplumdaki mlkiyetle, oban toplumundaki mlkiyetarasnda byk bir ayrt yapmad. Her iki toplum biimi iin var olan ortak mlkiyeti"oynak" diye karakterlendirmekle yetindi.

"Meneinde (aslnda) mlkiyet dorusu oynaktr; nk insan ilkin topranrnlerini ele geirir: Baka bir ok eyler gibi hayvanlar, hele evcilletirilebilenhayvanlar, bu rnler srasnda saymaldr. Byle iken o hal -avlanma, balk tutma,otlak, derleyip toplama durumu- dahi, ya sabit (fks) oturulacak yer olarak, yahutsrtmek (rouming) zere otlak yerler aramak yoluyla topran benimsenmesini nart (presuppose) koyar." (Not, 44)

"Devirip toplama", insanln VAHET andan beri sregelen retimyordamdr. "Karada avlanma ve balk tutma" insanln, Avclk dediimiz AAIBARBARLIK retim yordamdr. "Otlak", Sr ekonomisinin yaratt ORTABARBARLIK konann retim yordamdr.

Bu tasnife gre Marks, en ilk (mene'inde: a l'origine) sayd toprakmlkiyeti olayn ta Vahet andan kalma derleme retim yordamn da iine alm,Aa ve Orta Barbarlk konaklarna dek hep bir arada gzden geirir. nk 1858ylna dein ad geen toplum biimleriyle mlkiyet kalntlar yeryznde yanyana,bir zamanda (birlikte var olu: coexistance halinde) yayorlard.

O toplum biimlerinin hepsindeki mlkiyet ilikileri zerine Marks'n edindiikan yle zetleniyor:

"Kabile topluluu (La Communaute Tribal), tabi komn, topra (gelgeolarak) benimsemenin ve ortaka kullanmann sonucu gibi deil n art gibigrnr... Kabile topluluu, yahut istenirse kmelenme hali (L'etat Agraire,ngilizce'de; Horde: Sr) kan, -dil, gelenek, grenek ve ilh. ortakl- hayatn

objektif artlarn ve yeniden retim faaliyetini ve bu faaliyetin maddecil ifadesini,yahut objektiflemesini (vergegenstaendlichenden: nesnecillemesini), rnlerretici ve yaratc faaliyeti (yani, obanlar, avclar, ekincilerin faaliyetlerini)benimsemenin ilk balarg n artdr." (12)

Tek szle, bu alarda retim ve mlkiyet artlar toplumdan ncegelmemitir, toplum ve komn (retim-mlkiyet) artlarndan nce gelmitir. retimve mlkiyet artlar, komndeki retimin (retici ve yaratc faaliyetin) rndeildir. Daha nceden var olmu n-art olarak "konulu bulunan" kmelenme,aile veya aileler birlemesinden domu kabilenin rndr. Bu retim ve mlkiyetartlarna gre:


13/85

"Toprak, alma aralarn ve materyallerini, topluluun TABANI olanoturulacak yeri sunmu bir silh deposu ve byk lboratuvardr."(12)

Bylece Marks, toprak anann "ekinciler" tarafndan benimseniini de avc veobanlar tarafndan benimsenii iine katmakta saknca grmez. Buradaki "ekinci"Yukar Barbarlkta kefedilen ve Medeniyete kap aan TARIM (ziraat) adnalabilecek retim yordam olmasa gerektir. Aa Barbarlkta Morgan'n anlatt

Amerika yerlileri yahut Childe'n anlatt Kuzey Afrika gebeleri, bir ufak ve gelgeekincilik denemesi yapmtr. Toprak, kadnlar eliyle bereketi kancaya dekapalanarak ekilir. Marks'n konu ettii "ekincilik" bu olabilir.

"Ekinci"nin yaratc faaliyeti de bir yana braklmazsa, gerek Avc, gerekseoban toplumlarn benimsedikleri toprak mlkiyeti genel olarak "GELGE" yahut"OYNAK" karakterde bulunur.

VII

AVCI KOMNDE OYNAK ORTAK MLKYETMarksizm'in metodu ve retisi bize unu retti. Mlkiyet ilikileri retim

yordam ile birlikte durmakszn deiir. Yani, retim yordam deiirken, mlkiyetbiimi deimeden kalamaz. Avclk retimi ile obanlk retimi iki ayr yordamdrlar.retim artlarnn toplum geliimi iinde ortaya km iki ayr basamadrlar.

yleyse, Avcln mlkiyeti ile obanln mlkiyeti arasnda bir fark bulunmaldr.Marks'n elinde bu ayrd yapacak yeterli materyel grlmyor. Avc ve oban

toplumlarn "oynak" mlkiyetleri zerine Marks'n syledikleri satrlar arasnadklvermi ek dnce geitleri ve mantk iaretleri olur. Grundrisse metni dahaok obanlk retimini aklar. Sonra, gebe obanlarn mlkiyet davranlar ile birkyaslama yapmak zere, Avc toplumun toprakla ilikisi anlr.

obanlar iin step yahut yayl topraklar usuz bucaksz bir tabiat varldr:"Amerika Vahisi yerli kabilelerin av arazisi (Les terrais) de byledir. Kabile,

verili bir blgeyi kendi av arazisi sayar. 0 yerleri baka kabilelere kar zorkullararak savunur. Yahut, baka kabileleri savunduklar bu yerlerden srpkarmaya giriir." (28)

Grundrisse'de Avc toplumlarn toprak ilikileri zerine bir ikinci pasaj daudur:

"Burada ilkel toprak mlkiyetinden konumakla yetinebilecek durumdayz.nk, oban uluslar iin, toprakta bulunan tabiatl rnlerin -rnein koyunlarn-mlkiyeti, ayn zamanda obanlarn batan baa ap getikleri otlaklarn mlkiyetianlamna gelir." (Not, 43)

O zamana kadar, yer yznn hibir yerinde "saf Avc" bir toplum kalmadiin, Avclarn ortak toprak mlkiyeti stne yrtebilecek soyut mantk sonular ileyetinmek, ister istemez bir zorunluktur.

Marks burada "ilk balang olan hda'i nabit insan Komn" buluyor.Komn insan EME'nin rn deildir, tabi bir varlktr. Ortak mlkiyetten Komnkmamtr. Komnden (aile veya kabileden) ortak mlkiyet domutur... Meselebyle konulunca, tarih ncesinde ekonomik determinizm inkr edilmi saylr m?

Yukarki soruyu ancak "ekonomi" ve "retim" deyimlerini mekanik anlayla

koyanlar sorabilir. Bu, Marksizmi tarih ncesinde bindii dal kesiyormu gibi birduruma sokan yanl anlamadan ileri gelir.Marksizm zellikle en ok "Modern toplum" konusuyla urat. Kapitalizmle

insanlk 7 ylda, bazan 7 ayda yle eyler yaratr ki, onlar vaktiyle 7 bin yldabulamamtr. Bu yzden teknik retici gler zamanmzda btn teki gleriglgede brakr ve hatt hi aza aldrtmayabilir.

Tarih ncesinde i bunun tersidir. Cilsz tan cill ta olabilmesi iinyzbinlerce yl gemitir. Byle bir toplumda (kapitalizmde grlenin tersine) teknikretici gler glgede kalm grnebilirler.

Ne var ki, Marksizm hibir zaman toplum gidiini bir teknik retici gle


14/85

yorumlamamtr. Teknik ve corafya retici glerinin yannda hep, insanKOLLEKTF AKSYONU ve tarih GELENEK GRENEKLER gibi daha esnek ve canlolan retici glerin bulunduunu belirtmitir. Tarih ncesinde toplum alnyazsnizmekle ar basan retici gler insan ve tarih retici gleridir. Ekonomiyi veretimi RETC GLER belirttiine gre, ortak mlkiyeti insan ve tarih gc olarakailenin, Komnn yaratmasnda ekonomik olmayan bir yan yoktur.

nsan ve tarih retici glerinin ar bast toplum biiminde (ilkel Komnde)toplumun maddecil ilikileri, retim ve ekonomi temeli elbet yerinde sayamazd.Gze grnmeyecek yavalkla da olsa, karlkl olarak teknik retici glerigelitirecekti. Yer deitirdike deien corafya retici glerinden gittike dahageni lde yararlanacakt. Avcln yerine obanln gemesi bu drt bal reticiglerin mekanizmas ile oldu.

Grundrisse gebe oban toplumun saval karakterinde Komnn uradekonomik deiiklikleri bulur. Savalk bakmndan Avc toplumlar gebeobanlardan aa kalmazlar. Ancak, Engels'in pek gzel belirttii gibi, savatayenilenler ya yenenlerin toplumuna katlrlar, yahut bire dek yok edilirler. KLEtutmak o ada olaan deildi. Avc toplumlar iin, yenilen yabanc kabile ya kankardei olur, yahut lr.

VIII

OBAN TOPLULUKTA OYNAK ORTAK MLKYETGrundrisse, obanlk toplumunun toprakla olan ilikileri ve mlkiyet

davranlar zerine biraz daha konukandr. Marks, Avclk ekonomisi ve sosyaldzeni ile obanl yanyana bulduu iin, yahut daha ok oban ekonomisi vesosyal dzeni zerine materyeller toplad iin olacak toprak mlkiyetinin "BRNCBM" (earliest form: en erken biimi) ni obanlkta buluyor:

"Bu toprak mlkiyetinin birinci biimi iinde ilk ve balang art, Hdayinbittopluluk (natrwchsige: tabi bir insan Komn) dr. Yani, ailedir; ve aile, gerekara evlenmeler (intermarriage: karlkl evlenmeler), gerek kabileler araskaynamalarla, kabile lsnde yaylp geniler. Diyebiliriz ki, obanlk hali vegenellikle gebelik yaants geim varlnn (maintaining existence) birincibiimidir. Kabile sabit bir yere yerlemez, yolu stnde ne bulursa kullanp teyegeer (stnden atlar). nsanlar tabiatlar dolaysyla oturuk (yerleici) deildirler.(zellikle bereketli bir tabiat evresi bulmadka, aalar iinde maymunlar gibiyaarlar; genellikle yaban hayvanlar gibi srterler: roaming).

"Bu byle olunca, KABLE TOPLULUU, tabi Komn (natural common body)yerin, topran (gelge olarak) ortaka benimsenilmesinin veya kullanlmasnnsonucu deil, ilk art (precondition), n art,(presuppose) olur.

"nsanlar bir yol yerletiler miydi, bu ilkel topluluk (original community), iklim,corafya, fizik ve ilh... gibi eitli d artlara uyarak, gitgide o zel (special)tabiatn, kabile karakterini yitirir." (12; ng., 68)

obanlk, Avclktan daha ileri ve Engels'in iaret ettii gibi zaman iinolaanst bolluk getiren bir retim yordam idi. Bu yordam, retmen kiilerinkendilerine yardmc insan tutmalarn olaan kld ve o yoldan gebe obanln

toplum geliimini ileriye doru yrtt. Marks bu geliimi yle anlatyor:"Geri oban kabilelerinde, -ki btn gebe uluslar, menelerinde obanidiler,- toprak gibi, btn teki tabi artlarda, rnein steplerde ve yksek Asyayayllarnda snrsz bir eleman gibi GRNR. Otlak olarak toprak srleresunulmutur. Srler otlaktan yararlandka, kendileri de oban uluslara geim aracyararln gsterirler. oban uluslar, topraa hibir zaman deimez bir tzk (sabitbir stat) veremedikleri halde, sanki toprak kendi mlkleri imi gibi iliki kurarlar...Olaycas, gebe oban kabileler iin Komn, -g, kervan, ordu (horde)durumlarnda- her zaman toplant yapm bulunur, ve hiyerarik (mertebelerzincirine gre) egemen olma, boyun eme biimleri o varolu yordamndan


15/85

fikrarak geliir. Burada yeniden retilen ey toprak deil, srdr. Ancak, bir yerseildi miydi, orann topra geici olarak her zaman ortaka smrlr. Topluluun(hemen oturuk uluslara geersek) tabi artlarla, -yani toprakla- kendi mlk imigibi iliki kurarken karlaabildii tek engel, ona kendi organik olmayan vcuduimice gz diken herhangi bir baka topluluktur. Onun iin, hdayinbit (tabi)topluluun en ilk faaliyetlerinden birisi hem edinilmi bulunan mlkiyeti savunmak

iin ve hem de topraklar elde etmek iin savatr." (28)Gebe obanlkta srnn getirdii olaanst bol geim maddeleri, savalaesir edilen ielini (yabanc yenilgin kiileri) kullanmay olaan klar. O yzden, savasonu yenilgiye uratlm kabilenin insanlar bir eit kle olarak altrlabilir.Yalnz, oban Komnnde grlen ve kle adn alan kiiler, Medeniyet klesi gibiezilip soyulan bir alt, mahkm ve mazlm snf deildir. Henz aile yesi biryanama, yahut evltlk saylr. Toprak ekonomisinde ve sr bakmndan, iinekatld aile yeleriyle birlikte yardmc arkada, yahut SAVA yolda olur.

Her ne olursa olsun, gerek sava gerek sava sonu esir alnan kiilerinevltlk-kle olmalar gibi durumlar obanlktan doruca yani dolaysz olarakMedeniyete gei sralarnda nem tayan sonularla doludur. Bu sonularn zamanzaman ortak mlkiyet biimlerine verdii karakterler yeri gelince belirtilecektir.

IX

SREKL VEYA YERLEK ORTAK TOPRAK MLKYETGerek Avc toplum, gerek oban toplum, yaplar gerei yerinde durmaz

olurlar. Yerinde durmayan bir toplumun yere, yani topraa kar davran demekolan mlkiyeti de, elbet Marks'n belirttii gibi "OYNAK" olacaktr. Asl YERLEKmlkiyet insan geiminin hdayinbit toprak rnlerine deil, iletilen topraasreklice baland yerde balar.

Ekonomisi ve retimi topraa bal olmayan bir toplumda mlkiyet askdakalr. Oysa; yaama artlar, dorudan doruya topran ilenmesi ile retiliyorsa;yani, topra iletmeksizin toplum, geimini salayamaz olmusa, MLKYET ilikisi,kopmaz balar ile topraa kk salm demektir. Toplum, kendi -z- varln yenidenretmenin temel art olarak kesinlikle sahip kt topra ne yerinden oynatabilir(rnein, hayvan srleri gibi bir yerden kaldrp baka yere gtremez), ne debrakp gidebilir. Bylece; MLKYET ilikisi de kararl, srekli ve yerleik bir karakterkazanr. Kesin niteliini Komnce benimsenip belirlenmi bir topran srekli ekildeilenmesinden alan bu retim yordamna, ad-san ile, TARIM retimi denir.

Klsik Tarm retimi, bereketi tkeninceye dek topra apaladktan sonrabrakp gitmez. Topra dzelterek, dinlendirerek, sulayarak mrler ve kuaklarboyu aralksz iletir. yle yzyllar boyu srekli olan bir Tarm retim yordamnerede doarsa, orada, o zamana dek grlmemi lde yerleik bir toprakmlkiyeti doar.

Onun iin Marks Grundrisse'de, eitli ortak mlkiyet biimlerini tekrar tekrarele alrken unu belirtir:

"Btn bu ilerde nemli olan ey ite budur: O eitli biimler iinde arazimlkiyeti (la propriete fonciere) ve Tarm (l'agriculture: ziraat) ekonomi dzeninin

tabann tekil eder." (21)Tarihte Tarmn ilk kefedildii yer Irak'n Frat, Dicle deltas ile Basra Krfezidenizinin bulutuu yerdir. Orada, gerek tarla retimini salamak, gerek tarlalarnbekiliini yapmak, delta bal iinde yerlemekle oldu. Bu yerleme iin bykiler, bayndrlk almalar gerekti. O byk bayndrlk ileri bir kiinin harcolamazd. Toplumun btnyle almas baar salard.

Toplum btn, Tarm andan deil, obanlk ve Avclk andan nceleridahi ortak yaant yayordu. Bu yaant, Marks'n pek gzel ve srarla belirttii gibi,insan emeinin rn deildi. Komn topluca retim yaratmamt. Topluca retimyap, Komn yaratmt. Onun iin, sbtropikal rmak boylarnda Tarm salayan


16/85

byk bayndrlk ileri bakmndan, o zamanki topluluk Komn biilmi kaftand.Frat-Dicle sbtropikal rmaklard. Bu rmak boyunun corafya retici gleri

iinde Tarm retimi balamt. Onun iin Tarm, heyecanl ve kutsal bir toplumlks tayan ORTAK RETM ortam oldu. Ortak retim dolaysyla insann objektifartlara kar davran ancak ORTAK MLKYET biiminde grld.

Yerleik ortak mlkiyet bu idi. Burada yaplan Tarm faaliyeti srf insann

topluca yaayp remesi iin gereken tketimi ama biliyordu:"Ekonominin amac, kullanm deerinin retimidir, Komnyle hususi ilikikurmu kiinin YENDEN REMES'dir. Btn o biimler iinde u olaylargzlyoruz." (21)

Byle diyen Marks yaamak iin topra benimseyen kiiyi toplumla karkarya gelmi buluyor ve bu karlkl kii ile toplum ilikilerini balca iki noktadakarakterize ediyor:

"1- Tabi alma artnn benimsenmesi, ayn zamanda hem ilkel i leti, hemilk maddeler lboratuvar ve hazinesi olan TOPRAK'n benimsenmesi (topraa sahipklmas) dir. Bu benimseyi emein neticesi deildir, almann n artdr; kiiobjektif alma artlarn kendisinin sayar, (yani topra) kendi sbjektifliinin(kimesnecilliinin) organik olmayan tabiat sayar; kimesne olarak kendisinin degerekletii yer ve frsat sayar. Balca nesnecil (objektif) alma art bir emek

rn deildir, o art kendi kendisini tabiat olarak takdim eder: Bir yanda canl kiivardr, te yanda o kiinin objektif yeniden retimi (nesnecil reyii) iin art olantoprak vardr." (21, 22)

Yani, insanolu topraktan rzkn emeiyle karmaya balar balamaz, toprabenimser. ylesine benimser ki, topra kendi vcudundan bir para sayar.Kylnn hl binbir ikencesine katland topraktan kopuamamas, o ilkel Tarmretiminin kanlmaz sonucudur.

Toprak nasl insan emeiyle yaratlmam bir ey ise, tpk yle, insann iindeyaad toplum biimi de retimin, yani insan emeinin rn deildir. Bylece hemtoprak, hem onunla geinen toplum ayn kertede hdayinbit, kendiliinden varolanN ARTLAR durumundadrlar.

O artlar altnda kii olarak insann kendisi de (kimesnecillii: sbjektiflii de)kendisini hdayinbit olarak yaratm bulunan topraktan ve toplumdan ayrlmaz birey gibidir. Kii de tabiatn bir parasdr, toprak da... Yalnz kii canl, toprak canszbirer tabiat parasdr. Canl kii alma artlar olan topra, kendi organlarnnuzam cansz bir devam sayar. Toprak kiinindir, kii toprandr. Marks'n bubelirtisini halk ozan yle deyimler:

"Benim sadk yarim kara topraktr, kara topraktr.""2- Ne var ki, topraa kar gsterilen bu davran, yani alan kiinin

mlkiyeti Komn olarak kiinin, tarihce az ok gelitirilip deitirilen tabi varl ile,kiinin kabile ve ilh. yesi olarak tabi varl ile dorudan doruya dolaylandrlm(mediatise edilmi) bulunur." (22)

Kii tek bana masal Robenson'u deildir. Hele ilkel toplumda byle toprabenimserken ancak ve yalnz tabi bir Komn, kabile, aile ve ilh. yesi olarakdavranta bulunur. Baka deyimle, benimseyi srasnda kii ile topran arasna

toplum (Komn) girmi bulunur. Kiinin toprakla ilikisi dorudan doruya kiiolarak yaplm deildir. Topran benimsenii ve mlkiyeti ile dorudan doruya,dolaysz ilikili olan varlk toplumdur. Yani, toprak toplumun ortak maldr. Kii,toplumun ortak mlkiyetine, yani toplumla dolaylandrlm, arada toplum bulunanbir mlkiyete sahip kar.

Kiinin objektif retim artlarn DOLAYLI yoldan olsun benimseyii, hem desrekli-yerleik olarak benimseyii, Tarm retim yordamyla bal ve birlikte grlenbir olaydr. Sbtropikal rmak boylar tesinde, Tarm retimi ister istemez bir deltabal iinde yaplan retimden deiik artlar gsterir. Oralarda Tarm retimi,toprakla kiiyi daha dorudan doruya yzletiren bir kk retim yordamna


17/85

elverili olur. O zaman Komn ayakta durabildii srece, gene topran karsndakiiye araclk eder. Bununla birlikte, retmen kii, yeni iklimlerin yeni Tarm retimiyordam ile daha bamsz bir duruma girer.

Tarih ak iinde sbtropikal rmak boyu ekincilii ile sbtropikal rmaklartesinde yaplan ekincilik arasndaki fark, bu corafya retici gcnn deiiklii ileilgili grnr. Onun iin Marks'n not olarak aklad gibi, burada:

"alan kii demek, birden bire, o soyutluu iinde varolan bir kii gibigrnmez. Kii, faaliyetinin basit bir neticesi deil, belki art olan bir objektifvarolu yordamna toprak mlkiyeti iinde sahip kar. Bu mlkiyet, kii faaliyetininbir artdr. Hem de tpk kiinin derisi, duyu organlar gibi bir faaliyet iinde yenidenretip gelitirir. Ama bu art yeniden retim prosesinin bizzat kendisine de bakanlkeder." (43)

Demek kiinin, faaliyeti iin derisi ve kemii kadar art olan toprak mlkiyetiiinde kii olarak konkrete belirmesi, diyalektiin btn ztlar bir arada tutangerek canllna uyar. Bir yanda kii, tarm retimi iin gerekli bulunan toprakmlkiyetini benimser; te yanda topran mlkiyeti gibi kiinin kendisi de, kendisininmal deil, toplumun maldr ve o zamanki insanlk ilikileri iinde bunun baka trlolmasna yol yoktur:

"Tek bana bir kii, nasl konuulan bir dile sahip olamazsa, tpk yle,

topran mlkiyetine de tek bana sahip olamaz. phesiz kii, hayvanlarnyaptklar gibi, toprakla, topran cevheriyle beslenebilir. Ama, topraa karmlkiyet sahibi gibi davran, daima henz az ok zerk (otonom: muhtar) bir biimibulunan, yahut daha nce tarih bakmndan gelimi bulunan Komn tarafndan,kabile tarafndan, barl olarak veya zorla topran igal edilmesiyle dolaylanm(mediatise edilmi) bulunur. Kii hibir vakit basit bir hr ii olduu zamanki gibitek bana kalmlk gstermez. Emeinin objektif artlar kendisine aitmi gibikonulduu vakit dahi, kiinin kendisi sbjektif olarak, kendisiyle toprak arasna arac(dolayc: mediatrice) diye giren bir Komnn yesi gibi konulmu olur. Kiininobjektif alma artlar ile ilikisi, Komn yesi gibi varoluu sayesindedolaylandrlm bulunur; gene tpk yle, Komnn gerek varoluu, onu objektifalma artlarna efendi eden spesifik (kendisine has) mlkiyet biimi ilebelirlendirilmi bulunur." (22)

Genel olarak Marks'n Tarmcl toprak ortak mlkiyeti zerine syledikleri bukadarla zetlenmi saylabilir.

X

YERLEK ORTAK MLKYETN DRT TPMarks, her hadise gibi YERLEK TOPRAK MLKYET'ni de durgun ve mutlak

l, mutlak donmu biimde grmez. Tmyle tabiat nasl deiir prose halindebuluyorsa, toplumu ve yerleik mlkiyeti de tpk yle btn hareketlilii, btnkmlts ve deiiklikleri iinde ele alr.

Mlkiyet ister toplumun, ister kiinin olsun, Marks'a gre hep, "Tarihe az okgelitirilip deitirilen" topran benimsenii, kiinin "derisi ve duyu organlar gibi"grnr; "retim prosesine bakanlk" ettii zamanda "hayat prosesi iinde yeniden

reyip geliir."Toprak mlkiyetinin tarih iinde deien bir prose oluu nedendir? Toplumun"daha nce tarihcil bakmdan geliimi" yzndendir. Ortak mlkiyet, istedii kadar"YERLEK" olsun, Tarm retim yordamnda herkesin can gibi benimsedii birsosyal iliki olsun, yerinde saymad. ster istemez bir sra deiikliklere urad.

yle ise, boyuna deitiine gre, ortak mlkiyet diye ortada bir ey kalr vearanabilir mi? Daha dorusu, Marks'n "henz az ok otonom bir biimi bulunan"dedii ortak mlkiyet yok mudur?

yle sorular ancak metafizik mantkla ileyen kafalarda doar. Her ey deiir,ama DYALEKTK olarak deiir. Yani, uzun bir birikim, nicelik (kemmiyet)


18/85

deiiklikleri yapar. Sonra anszn gelen atlay (nitelik: keyfiyet) deimesi olur.Bylece doan yeni keyfiyet, mutlak denilebilecek bir varlk olur ve bu varlk,sonraki uzun birikim sresince egemen kalan biimini korur.

Ortak mlkiyetin kendisine zt olan deiiklie uramas, zel mlkiyetbiimine girmesidir. Ne var ki; o biime girinceye kadar, ortak mlkiyet, yer yer,zamana ve mekna gre birok ayrntl biim deiiklikleri geirir.

Mlkiyet adn almaya gerekten deen yerleik mlkiyet biimi, ilkin tarmladodu. O yzden toprak mlkiyeti, btn mlkiyetlerin en istikrarl ana kayna vetemeli oldu. Toprak mlkiyeti, ZEL MLKYET biimine girinceye dein, binlerce ylboyu tarihte hep ORTAK MLKYET biiminde kald.

Ortak mlkiyet, mutlak "otonom bir mlkiyet biimi" idi. Kendi erevesi iinde-kendi kabuunu paralamakszn- kald srece bile, iten ie deiiklie uraypdurdu. Canl tarihte hepsi de genellikle ortak mlkiyet etiketini tayabilecek birokzerk (otonom) mlkiyet biimleri grld. Kanlmazca basamak basamak deieno eitler iin Marks yle der:

"Bu biim (ortak mlkiyet biimi), deimez bir temel zerine yasland halde,eitli tarzlarda gerekleebilir." (13)

Ortak mlkiyetin gerekletii "eitli tarzlar" hangileridir?1858 yl yeryznn hibir yerinde btnyle SAF denilebilecek bir ortak

mlkiyet biimi dnlemezdi. Ancak urada burada byk medeniyethengmelerinin naslsa ineyip ezemedii ilkel toplum kalntlar, yahut bsbtnyok edilememi kl artklar, krnt ve dknt halinde vard.

Marks, bu ilkel Komn kalntlarn tarih iindeki doularna ve olularna gresralamad. Varolularn, naslsalar ylece ele ald. Nerede, ne biim bir Komnart bulunduysa, Marks onunla ilgilendi. Olaylar sbjektif kartrmalarlabozulmaktan alkoymak iin Komn artklarn bulunduklar yerin ve uluslarnadlaryla and. Douda ve Asya'da bulduklarna "Dou-tipi", "Asya-tipi" dedi.Slvlarda, Keltlerde, Cermenlerde, Kadm Romallarda bulduklarna "Slv-tipi" ,"Cermen-tipi", "Kadm Roma-tipi", yahut "Antik tip" adlarn verdi. O zaman iinbaka trls yaplamazd.

Btn bu tiplerin genel olarak gereklemeleri ne ile oluyordu? "retici gler"ile:

"alan kimselerin retici glerinin olduka bir geliim seviyesi, -yani okimselerin birbirlerine ve tabiata kar gsterdikleri ilikilere uygun den seviye,-:te o kimselerin topluluklar ile o topluluun dayand mlkiyet, en son durumadaburaya varp zlr (erir). Burada bir noktaya dek yeniden retim olur. O noktadansonra ise zlp dal gelir.

"te Asyal, Slav, Antik ve Cermen biimleri iinde bulunan MLKYET'in ilkelanlam udur: alan kimsenin (yani, retim yapan ve kendi kendisini retenkimsenin), kendi retim artlarna veya kendi yeniden-retim artlarna kardavran ve o artlar benimseyiidir." (33)

Gryoruz: Marks, bu aklama ile nce mlkiyetin gerek anlamn, gerektaban zerine oturtuyor ondan sonra, "Asya-tipi" ile "Dou-Tipi"ni ayn anlamdakullanyor, ve gene "Antik tip" ile "Romal tipi" hemen hemen bir anlamda tutuyor.

Buna karlk "Slv-tipi" ile "Cermanik tip" arasndaki ayrnt ve bakalklar zerindezellikle durmuyor. Onun iin, Grundrisse aratrmasnda balca 4 tip olarakmlkiyet karmza kyor:

1- ASYALI (yahut DOULU) TP,2- ANTK (yahut ROMALI) TP,3- SLV TP,4- CERMEN TP...Marks'n bu drt tip zerinde durmas bouna deildir. 1858 yl derlenip

toparlanabilmi ortak mlkiyet biimleri arasnda byle drt tip gerekten zel


19/85

anlamlar tar. Bu zel anlaml tiplerin Marks'a gre karakteristikleri ve anlamlarnelerdir?

XI

YERLEK ORTAK MLKYET TPLERNN NDRGENMELERnce urasn hi unutmayalm. Grundrisse yeri geldike alt ad sayyor.

Gerekte bu alt ad, yerleik drt ortak mlkiyet biimine indiriyor. Ancak, btn odeiik ortak mlkiyet biimleri daha gereki bir tasnife uratlnca nmze iki kkyor ve iki blm yaplyor.

"Komn veya kabile yeleriyle, kabilenin zerinde sabitletii toprak arasndavar olabilecek eitli iliki tipleri unlardr:

"Komnn varl ile dolaylandrlan (mediatize edilen) mlkiyet, ORTAKMLKYET olarak gzkebilir; burada kii (fert) yalnz tasarruf sahibi (possesseur)olur. Byle bir durumda zel mlkiyet varolamaz. Ya mlkiyet: Devlet mlkiyeti ilezel mlkiyet olarak ift biimde gzkyor, ki bu biim yanyana var olurlarken zelmlkiyet gene devlet mlkiyeti tarafndan konulmu bulunur, bylece yalnz kenttaolan kimse zel mlkiyet sahibidir ve sahibi olmaya mecburdur. Kentta olarakkentta, hem mlkiyet sahibidir, hem de husus bir varla tasarruf eder; yahutKomn mlkiyeti, kii mlkiyetinin btnleycisinden baka bir ey deildir, ama kii

mlkiyeti temel ve ortak bulunduuna gre, ancak Komn yelerinin TOPLANTI'lariinde ve ortak amalarla yaptklar birlikleri iinde varolabilir." (22, 23)

Marks, ortak mlkiyet zerine 6 veya 4 mahall tip ad saym olmasnaramen, tipler arasndaki balantlar ikiye indirmitir. O kadarla da kalmamtr.nk, kapitalizmin domas iin iki art udur: Hr emeki domaldr. Bunun iinise, btn kapitalizm ncesi mlkiyet ilikileri eriyip zlmelidir. Marks, ozlleri zetlerken, btn kapitalizm ncesi ortak mlkiyet biimlerini bir srayadizerek hepsini birbirinden karr ve yle der:

"te balang olmak zere konu budur: Emek ile sermayenin ilikisi iinde,emein, sermaye haline gelmi objektif artlar iin tarihcil bir prose n art olur; butarihcil prose ister alann mlk sahibi olduu, ister mlk sahibinin alt eitlibiimleri eritip zer. Dolaysyla, her eyden nce, u sonular ortaya kar: 1-alann, kendi organik olmayan varlna, glerinin lboratuvarna ve iradealanna bavuruyormuasna bavurduu tabi retim art demek olan toprakla,yerle kurular ilikisi eriyip zlr. Bu mlkiyetin rastlat btn biimlere birtopluluun varl n arttr. Bu topluluun yeleri, biimsel bakalklara ramen,ye olarak mlk sahibidirler. Dolaysyla da bu mlkiyetin ilkel biiminin ta kendisi,DOLAYSIZ KOMN MLKYET olur. (Dolaysz Komn mlkiyetinin Doulu biimi,Slv biimi iinde deiiklie urar; zttna dnnceye dek geliirse de Antik veCermanik mlkiyetin her zaman iin gizli taban olarak kalr.)" (35)

Marks'n parantez iine katt bu iki satrck, kapitalizmden nceki toplumbiimlerinde grlen btn ORTAK MLKYET eitlerinin nasl birbirinden ktklarnaka belirtir. Marks'a gre, SLAV MLKYET denilen ey; DOU mlkiyetinindeiike bir biimidir. Ortak mlkiyet, geri kendi ztt olan zel mlkiyet biiminevarncaya dein boyuna deiir durur. Ne var ki btn o deimeler iinde egemen

biim hep ortak mlkiyet olarak kalr. ANTK mlkiyetin de, CERMANIK mlkiyetinde Marks'n deyimiyle "gizli taban", temeli gene hep o "dolaysz Komnmlkiyeti"dir. O srada, alan kii mlk sahibi grnm, yahut mlk sahibi kiialr grnm. O gibi biim bakalklar kiiyi Komn yesi olmaktan karmaz vekii srf ve Ancak Komn yesi olduu iin ortak mlkiyet sahibi bulunur.

Demek Marks'n sayd btn ortak mlkiyet biimlerinde kk birdir.Doulu'dan Romal'ya dek geirilen deiiklikler, ana Komnn ortak mlkiyeterevesi iinde olur biterler. Bir tek ve btn olan ORTAK MLKYET yalnz belirlievre ve tarih artlarna uradka, yerine ve zamanna gre az ok deiikliklergeirir.


20/85

Asyal, Doulu, Slv, Cermen, Roma, Antik adlarn alan ortak mlkiyetbiimlerinde, ak da olsa, gizli de kalsa taban ayndr. Toprakla ilikiden, yani Tarmretiminden nce gelen n art "TOPLULUK"tur, ilkel Komndr. Kiinin topraklailikisi, yapt retim faaliyetinden nce Komn tarafndan belirlendirilir. Dou,Slv, Antik, Cermen toplumlarnda grlen deiiklikler Marks'a gre srf "biimcilbakalklar" olur. Her birinin temelinde gizlice de olsa "dolaysz Komn mlkiyeti"

yatar.Grundrisse'de sk sk Doulu ve Asyal, Cermen, Romal ve Antik biim gibideyimler geer. Bunlar birbirlerinden bambaka bamsz, bir temel zerinde hideimeksizin donup kalm biimler deildirler. yle bir gr, o biimleritransandantal birer kategori saymak olur. Bu skolstii Marks gibi DiyalektikMaddecilii yaratan dnre maletmeye kalkmak sama olur. Bu gibi davranlar,kk-burjuva dar grllnden ileri gelmiyorsa, Tarihcil Maddecilie elmetakmak hevesini besliyordur. Nitekim bugn kapitalist dnyasnda "Marksolog" diyebir tip belirdi. Bunlarn ar aksak pozlar diyalektik maddeci gr skolstikmetodla biimsizletirmektir.

Marks'n hi amaz diyalektik gerekilii ile sezip yakalad biimlerin elbetbir anlam vardr. Bu anlam Marks'tan sonra ortaya kan yeni bilim bulular ileyorumlayp gelitirmek yerinde olur. yle bir aratrmaya girmeden nce ve daha

emniyetle girebilmek iin, Grundrisse'de iki veya drt veya alt adla anlan ortakmlkiyet biimleri zerine Marks'n neler yazm olduunu ksaca, ama znyitirmeksizin derleyip sralayalm.

XII

DOULU ORTAK MLKYETBizde Asiyatik toplum diye bir deyim dile doland. Marks'n Asiyatik biime,

daha genel anlama gelsin diye verdii ad Doulu biimdir. Marks Doulu ortakmlkiyeti belirtir belirtmez hem Slv, hem Antik, hem Cermen, hem Romalbiimlere onun kk olduunu aklar.

Grundrisse'de en ayrntl aklamalar Doulu ortak mlkiyet zerine yaplr.Bu aklamalarn ou, teki biimlerle kyaslanmak zere, yanyana ve iiekonulmulardr. Biz, inceleme ve anlay kolaylatrmak iin, Doulu biimitekilerinden ayrarak gz nne getirelim.

Sermayenin ve hr iinin varolabilmesi iin, N ART alann topraktankopup ayrlmasdr. Toprakla emekisinin birbirine kenetli bulunduu iki biim:"Kk hr mlkiyet ile ortak mlkiyet" biimleridir. Marks'a gre her iki biimin"temeli Doulu Komn iinde" bulunur.

"Bu iki biim altnda bulunan emeki, objektif alma artlarnn mlkiyetinesahiptir. Bu iliki, emein maddecil n artlar ile emein birliini yaratr; buradaemekinin, kendi emeinden bamsz olarak objektif bir varl bulunur. Kendibakmndan kii, kendi gereklik artlarnn efendisidir. nc kiilere kar dabeslenen iliki ayn olur. Bu tzk (stat) Komnden yahut Komn tekil edenailelerden kaynak aldna gre, kii, teki kiileri kendi mlkiyetinin ortaklar(copropetaires) ortak mlkiyetin bir o kadar ahslamalar) yahut kendisiyle

yanyana bulunan bamsz mlk sahipleri, zel mlkiyet sahipleri sayar." (11)ok dikkate deen iki nokta beliriyor:1- Emeki, kendi kiiliini objektif bir varlk sayabilmek iin, baka deyimle

kendi gerekten varolu artlarnn efendisi durumuna girebilmek ve bu durumukavramak iin, Komn yesi olmaldr. Kii, ancak kendisini byle grnce,bakalarnn da kendisine eit kiiler olduunu kabul ediyor.

2- "Hr kyl mlkiyeti" denilen ey iin bile, yani toprak zerinde"bamsz mlk sahipleri, zel mlkiyet sahipleri" grlebilmesi iin bile"Doulu Komn temeli" ortada bulunmaldr.

alann gerek kiilii ve bu kiiliin gerek artlar yledir: nsan, hem


21/85

kendi kendisinin, hem alma artlarnn "EFENDS" olursa kiilik tar. Byle birdurum, temelleri ta Doulu Komnden gelen ilikilerle baldr. "Doulu Komn"ylesine derin kkl bir toplum biimidir. Orada, Komnn ortak mlkiyetiyle,Komn yesi kiinin zel mlkiyeti arasnda eliki bulunmaz:

"rnein, temelli Asiyatik biimlerin ounda grld gibi, Kktopluluklar stnde yce ve biricik mlkiyet biimini gsteren bir merkeziletirici

birliin bulunuu, hi de ztlk, eliki yaratmaz. Byle bir duruma basit rsi tasarrufsahibi olarak grlenler yalnz gerek Komnlerdir. Birlik hakiki mlk sahibiolduundan ve ortak mlkiyetin gerek n art birlik olduundan, ortak mlkiyetinkendisi de birok husus gerek Komnlerin stnde ykselen ayr bir hadise gibigrnr; ve o zaman tek bana kii, olaycas, mlkiyetsiz bulunur. Baka deyimle;mlkiyet yle bir eydir ki, o artlar, sanki objektif olarak kiiye ait olur; kiininsbjektiflii ile bir tek vcut olan gayr- uzv (non-organik) tabiat iin de i byledir(mlkiyet kiiye toptan birliin iyi dileiyle verilmitir); ve Despotun ahsndagerekleir. Despot, eitli Komnlerin babasdr (mlkiyeti o baba, falan hususiKomn aracl ile kiiye tefviz eder). byle olunca, emein gerek benimseyii ilebir ara yasaca tesbit edilmi bulunan ar rn, otomatik olarak o yce birlieder. Dou despotluunun ve orada hukuk bir tavan varm gibi grnenmlkiyetsizliin gsnde, kabile veya Komn mlkiyetinin fiil bir taban vardr, ve

bu taban, ou zaman, kk Komn iinde El-imalthanesi (manifaktr) ile Tarmn(ziraatin) kombine olmasnn, mezcolmasnn rndr. Bylelikle kk Komn,bsbtn SELF-SUSTAINING (otarik: Kendi kendine yeterli) hale gelir ve her trlfazladan retim ile yeniden retim artlarn iinde bulundurur. Kk Komnn birblk ar emei st toplulua ait olur; bu st topluluk en sonunda ahs olarakcisimleir; o ar emek, kabile ve ilh. iinde olduu kadar, birlii: gerek Despotuyahut hayali Kabile varl demek olan Tanr'y kutlamaya tahsis edilir." (13)

Marks'n bu anlat ortak mlkiyet biimine dayanan iki toplum konan birdenkapsyor:

1- Arkeoloji, sonradan, sbtropikal rmak boyunda kurulmu ilk Kentleri buldu.Orada tapnakla birlikte toplumu gden "hayali kabile varl" TANRI'dr. Ayn durumAkdeniz Medeniyetlerinin Grek ve Romen Kentlerinde de, yani Dou dnda daaynen tekerrr eder. Byle bir toplumda, Yukar Barbarlktan Medeniyete geenKomnn ortak mlkiyeti ve (Tarm+Endstri) retim btnl kutsallk kazanr.

2- lk Kentler Medeniyeti kerken, TUFANLAR (Barbar aknlar: TarihcilDevrimler) patlak verir. Bu devrimlerde stn gelen kabilelerin Barbar efi, somutkii olarak, Komnn toptan babahan durumuna girer ve ortak mlkiyeti temsileder.

Kent iinde Tanr szcs olan tapnan ba rahibi, rnein Smer Kentlerindehakku adn alr. hakkularn, sonradan DESPOT adn alan, Komn ve ortakmlkiyet temsilcisi olduu bellidir. Tpk onun gibi ve benzer mekanizma ile, Barbaref de zamanla DESPOT olur. Bu prose, Dou iin olduu kadar, Marks'n Antik veRomal dedii Bat iin de yrrlktedir. Yalnz; ayn prose, sbtropikal rmak boyuMedenilemelerinde az ok daha durgun, Akdeniz Medenlemelerinde daha hareketliolur.

Her iki halde de, tek kii, mlkiyetin ortak oluunda yadrganacak bir durumgrmez. Toplumu btn bir aile sayd iin, toplum gdcsn, ister tapnak efi,ister Barbar kabile efi olsun, babas durumunda grebilir.

Marks, Doulu ortak mlkiyet tipinde daha uzun mrl bir tutkunluk bulur.yle der:

"Asyal biim daha tutkun ve daha uzun yaantldr. Bu hal onun yapsndanileri gelir. Orada tek bana kii, Komnden bamszlaamaz. retimin otarikhavas; tarmla zanaatkrln bir oluu." (23)

Bu karakter tarmla zanaatkrln bir arada bulunuundan ileri geliyorsa, AntikYunan ve Roma Kentlerinde de otari (kendi kendine yeterlik) durumu vardr.


22/85

Ancak; o durum, Batl toplum gibi Doulu toplumu da ve her ikisinin mlkiyetbiimlerini de deimez klar m? Hayr. Bat gibi Dou iin de zaman zaman Klelikveya Serflik ilikileri olmutur. Kle, Kentten Medeniyete giren toplumun alt-snfolmutur. Serf, Orta Barbarlktan Medeniyete giren toplumun alt-snf olmutur.Gerek Klelik, gerek Serflik, iine girdii toplumu, her yerde, er veya ge eritir.Toplum ilikileri, savalarla, Klelii ve Serflii yaratr; karlkl olarak Klelikle

Serflik, Komn mlkiyetini eritip yok eder. Marks'n deyimiyle:"Klelik, Serflik, bu (kabile mlkiyetinin btn biimlerini) ister istemezdeitirir. Yalnz Asyal mlkiyet tipi, onlarn en az dokunulan kalr." (30)

Ne var ki, Asyal denen Dou tipi mlkiyet, Tarihcil devrimlerle sk sk sahneyekan yeni ve taze Komnler tarafndan "TEKRAR" edilir. Bu tekerrr, biimin tutkunolduunu gsterir. Ama daha uzun yaantl olmasn pek gerektirmeyebilir. Douda,Kdm Medeniyetlerin k alar boyunca, mrleri 25 yl sren toplumlar bilegrlmtr. Douda Mslman Medeniyeti, o ksa mrl toplumlara"TAVAFLMLK" dedi. Batda ayn olaya Hristiyan Medeniyeti "FEODALZM" adntakt. Bu hesapa Doulu tipin iki alnyazs olmutur:

1- "TEKERRR" ETMEK. Medenilemi toplumun i ilikilerini her kmazavardka, yeni bir Barbar akm (Komn mlkiyeti) ile eski ilikiler silinip yeni batanyazlr. Bu, Dou iin de, Bat iin de kanlmaz olmutur. Ancak; Grek Kentleri, hem

Dou Kentlerinin tekerrrdrler, hem kendileri de tekerrr ederler.2- KAPTALZME VARAMAMAK. Klelik, Dou toplumunu, Bat kadar allak

bullak etmekte gecikmedi. Batda Spartaks hareketi gibi en kahramanca kleisyanlar bile srekli bir kleler iktidar kuramadlar. Douda, rnein Badat'nKARMIT'llar hareketi gibi kle isyanlar, onlarca yl srecek istikrarlca kle devletleribile yaratabildiler.

Btn o altstlklerden geriye kalan ey, Douda kapitalizmin balayamamolmasdr. Bunun iin gerekli tarihcil artlar ancak, Bat'da, ngiliz Adalar'ndagrlebilmitir.

XIII

ANTK ORTAK MLKYETMarks birinci "Doulu" mlkiyetten farkl olarak ikinci biim ortak mlkiyete,

"Quirinaire" (yani, Roma vatandalndan gelme) yahut "Antik" adlarn verdi.Bizim bildiimiz Irak, Msr ve ilh. medeniyetleri de "Antik"tirler. Antik

medeniyetler arasnda bu ayr seilen "Romallk" nedir?Roma topluluu, tarihte en son gelen slm topluluundan bir nceki

Medeniyettir. Orada yaz, Irak ve Msr'dan ok daha kvraklat, bezirgnlatiin, Romal mlkiyet zerine daha ok ayrntlar bilinir. Roma Medeniyetindenhemen sonra balayan Avrupa Ortaa ise, Modern Medeniyete, Kapitalizme geer.

Irak'taki Gilgame anda yaayan ilk toplum bakadr, talya'daki Sezaranda yaayan toplum bakadr. Yalnz, son Roma Medeniyetine gelinceye deingemi 5 bin yllk Medeniyetlerin topuna birden, Roma Medeniyeti ve onun mlkiyetinasl kar kyor?

Soruya karlk bulmak iin, nce, Marks'n Antik Medeniyetler iinde zellikle

Roma toplumuna ayrd yeri bilmek daha doru olur. Grundrisse, en tipik biiminiRomada bulduu ortak mlkiyet zerine unlar aklar:"kinci biim (ki birincisi gibi lokal, tarihcil ve ilh. nemli varyantlar retmitir)

daha kmltl bir tarih yaantsnn, ilkel kabileler ortamnda olagelmi fatalitelerin(kaza kader olaylarnn) ve klk deiikliklerinin sonucudur. kinci biim ortakmlkiyet de gene tpk tpksna en ilk art olarak topluluu n grr; ama-birincisinde o1duu gibi,- kiiyi topluluun cevheri iinde ancak bir arza yahut srftabii bir eleman saymaz. Taban olarak topra deil, belki daha nce ekincilerin(arazi sahiplerinin) ikametgh (merkez) olarak yaratm bulunduklar ehiri n artsayar. Tarla, ehrin arazisi gibi grnr, ehrin kendisi, artk, krn basit bir eki olan


23/85

ky deildir. Yer olarak toprak, -almaya ve gerek benimsemeye karkarabildii engeller ne olursa olsun,- canl kiinin organik olmayan tabiatna uygunder, karlk der; toprak kimesnenin (sjenin) atelyesidir, i letidir, yaamaaracdr, nesnesidir. Bir Komnn rastlad glk, ancak baka Komnlerden ilerigelir. teki Komnler, ya nce topraklar igal etmilerdir, yahut bir Komnnyerlemesini engellerler. Bu yzden; gerek canl varln objektif artlarn

kullatrmak iin, gerek objektif artlarn oturaklarn ve dayanaklarn korumak,ebedletirmek, srekliletirmek iin, gerekli olan topyekn byk grev ve bykortak emek, savatr. Demek ailelerden derleik bulunan Komn, ilkin askerliketekiltlanr; askercil (militer) ve saval tekiltlan, (Komnn) mlkiyet sahibiolarak varlnn artlarndan biridir. Bu askercil tekilatlanmann taban; ehir iindemeskenlerin temerkz (derlemeleri) olur. Kabile olarak kabile yaps, st ailelerdealt aileler halinde blnmeye yol aar. Bu fark, boyunduruk altna alnm, ve ilh.klnlarla olan kaynamalar yznden daha fazla geliir. Burada Komnn mlkiyeti,-devtet mlkiyeti, AGER PUBLCUS,- zel mlkiyetten ayrlmtr. Birinci durumda(Dou mlkiyetinde), Komnden ayrlan mlkiyet, tek bana kiiye ait olmaz.Burada (Antik mlkiyette) Doulu mlkiyetin tersine tek bana kiinin mlkiyetidorudan doruya komnn mlkiyeti deildir." (14,15)

Marks'n yukarda belirttii Antik ortak mlkiyet tek szle "ehir" adna baldr.

Bu szck, Modern ehirlerle hi kartrlmamas gereken Antik KENT (Site) denbaka bir ey deildir. Roma Kenti: Atina, Sparta, Milet, Truva ve ilh. kurulular gibibir Kenttir. Baka ad verilemeyecek kadar zel kk bir sosyal organizmadr.Marks, KENT'i gz nnde tutarak ikinci biim ortak mlkiyeti ayrdediyor. Ve Antikbiimli ortak mlkiyeti hangi Kentlerde ele aldn da aklyor: Roma, Grek, Yahudive ilh...

KNC BLM

MARKS'IN TANIMLAMALARINDAK SOYUT ANLAMGrundrisse, incelemesinde Marks, eitli mlkiyet tipleri anlatt. Bunlarn her

birinin tekisiyle hem benzer hem baka olan yanlar vard. Bunlar eletiri yollu birdaha gzden geirelim.

XIV

DOULU VE ANTK DEYMLERNN ELETRSMarks, bir fzikinin matematik verilerle atom ekirdeini inceleyii gibi, tarihin

verilerini ileyip yeni sosyal grn temelini atyor. Ortak mlkiyet biimleri zerineyapt karakteristikler byle bir deha derinlii tayor. Yalnz, yz yldan berigelimi yeni bilim bulular asndan Doulu ve Antik mlkiyet deyimleri zerineksaca eletiriler yaplabilir. Bu eletiriyi bir formel bir de organik bakmdankoyabiliriz.

1- FORMEL ELETR: "ANTKTE" deyince Irak, Msr gibi Yunan ve Roma daonun iine girer. Bunlardan yalnz Roma, Yahudi ve Grek Kentlerini ANTK saymakneden ileri geliyor? Marks, nce "ROMALI" ortak mlkiyet adn baa geiriyor.nk, elinde toprak ilikilerini incelemeye elverili balca materyel Roma Tarihinde

bulunuyor. Grundrisse'de kaynak olarak gsterilen tek eser; Niebuhr'un"Rmische Geschichte" (2. bask c.I, s.245) kitabdr.Roma Tarihi, bilindii gibi, Grek ve Yahudi Kentlerini de iine alan btn

Akdeniz hinterlndlarn kaplamtr. Yahudi Kenti, Romadan ve Grek Kentlerindennce geldi. Antik tarihin en esrarl karanlklarna doru Semit gelenekleriyle uzand.Onun iin Marks, ortak mlkiyetin "ROMALI" adn yeter bulmuyor, ona daha genibir anlam vermek iin "ANTK ORTAK MLKYET" diyor.

Ancak, Antik tarih Yahudilere kadar uzatlp ondan ncesi ayr bir blm gibibraklyor. Bu neden?

Marks her szn bin ynde tartar. Bilime yeni zlerle birlikte yeni bir


24/85

terminoloji getirmitir. Dnrn, farkna varmadan yahut aceleyle terminolojiyanllna dmesi beklenemez. Bunun bir anlam olmaldr.

Bu anlam organik eletiri srasnda bulabiliriz. Marks, Romal Antik toplumla,Doulu Antik toplumu birbirinden ayrmakta yerden ge dek hakldr.

Doulu Antik toplum SBTROPKAL IRMAK BOYU retici gcnn ar bastbir sistemdir. Onun iin "Tarih, Devrim, Sosyalizm" incelememizde bu tip Antik

medeniyetlere bitkisel medeniyetler adn verdik. Bunlarn Akdeniz toplumlarndandaha az kmltl olduklar belli idi.Sbtropikal rmaklardan uzaklaldka yeni corafya retici glerinin gitgide

ar bast bir sistem grlr. rnein, toprak rmak deltalarndaki yumuakl vebereketlilii ortadan kalkmtr. Daha sert iklimin daha az bereketli ve etin topraancak demir saban ve balta ile tarma alabilir. Ayrca, ilk sbtropikal rmakmedeniyetlerinden Akdeniz medeniyetlerine gelininceye dek arada 3-4 bin ylgemitir. Bu sre iinde bezirgn ilikiler daha evrencil ve etkili bir nemkazanmtr. Irak Kentlerinden ok, Fenike, Grek, Roma Kentleri tipik ve arcabezirgn kurulular olmulardr.

2- ORGANK ELETR: Grundrisse, ikinci tip ortak mlkiyeti, Doulu tipintersine, TOPRAK taban zerinden ok, EHR zerine oturtuyor. Burada "ehir",tekrar edelim ve zerinde direnerek duralm: ngilizce "City", "Franszca "Cite",

Trkede "Kent" biimindedir. Kent ne Ortaa kasabasdr, ne Modern kapitalistehirdir. Tarih, Devrim, Sosyatizm Blm IV, s.132-148'de zetlenen sekin birsosyal yapdr. nsanln, iine Barbar kurdu klnda girip, iinden Medeniyetkelebei olarak kt bir kozadr. Kent bu anlamyla ele alnmadka, Medeniyetgereklii kavranamaz. Hele Barbarlktan Medeniyete geii aklamak bsbtnimknsz olur.

Marks'n da Kadm tarihe temel sayd Kent, ortak mlkiyet zerinde kuruldu.Kent yalnz Roma'da, Yunanistan'da ve Yahudilikte grlmedi. Irak balklar iindeilk Medeniyeti douran Kent oldu. Frat Dicle sbtropikal rmaklarnn Acem Krfezinedkld yerde, ilk Smer Medeniyeti. Ur (El'ubeyt), Uruk (Ere) ve ilh. kentleriylebalad.

Orada bir yol ilk tohumunu atan Medeniyet, sonra tufanlar geirerek, Smerlkesinin kuzeyine doru kt. Akkad, sur, Fenike, Eti, Med, Pers medeniyetleriniyaratt. Bunlar da Kent hcresinden dodu. Msr'da Nil deltasyla balayp, Irak'ntersine, gneye doru inen onlarca slleli Msr Medeniyetleri zinciri, halka halkaKentlerle geliti. Yakn-dou kaynandan frlam tohumlar Hindistan'a, in'e,Akdeniz'e yayldka klsik Akdeniz ve Uzak-Dou medeniyetleri fkrd.

Btn bu Medeniyetlerin hepsinde ortak varlk ve ana ekirdek hep Kent oldu.Ne var ki,1858 yl bu olaylar bilim iin henz yoktu. Marks, ona ramen Kentin

oynad byk rol belirtecek kadar gereki bir deha idi. Ondan sonra yzyl boyuArkeoloji ve Tarihncesi aratrmalar o boluklar kapatt. Marks, byk r am;tutulacak yolu, metodu keskince elimize vermiti. Tarihcil Maddecilii bir domatizmyapmak isteyenlere zaman zaman hcum etmiti. Engels, Diyalektik Maddecilikmetoduyla yaplacak btn aratrmalara artk olumlu bilimlerden dayanakbulunacan, onun dnda hayal kurulamayacan aklamit. Btn bu gerekler

nnde hl Marks'n brakt yerde metinleri otlamakla yetinmek, Marksizmsoftal olurdu. Marks'a sayg gstermek paravanas ardnda Marksizm'i kkdrmeye kimsenin hakk olamazd.

Bu bakmdan,1858 ylndan beri ele geen tarihcil olaylar zincirinin btn gznnde tutulmaldr. Ancak o zaman, Doulu veya Romal ortak mlkiyet biimlerininne olduklar ve nasl deitikleri daha duruca anlalabilir. Gerek Doulu yahut Asyalortak mlkiyet, gerek Romal yahut Antik ortak mlkiyet, her eyden nce, yalnz veancak Kent yaps iinde domutur. Ona gre izlenirse aydnla karlabilirler.

XV


25/85

DOULU VE ROMALI BMLERN BENZERLKLERMarks, Doulu ortak mlkiyetin birinci ve Antik daha dorusu Romal ortak

mlkiyetin ikinci biim olduunu belirtti. Bu iki biimi karlatralm.Gzmzn nne ilk gelen ey udur; o iki biimden birincisi Yakn-Dou'da,

ikincisi Akdeniz'de evrimi bitirdi. Her iki durum zerine Marks'n eline geen tarihbelgeleri yalnz 2 bin yllk yazl olaylarla kalmt. Bu olaylara gre, Asyal Dou

ortak mlkiyeti DESPOTK, Romal Bat ortak mlkiyeti az ok daha DEMOKRATKgrnyordu.Toplum st-yapsnda iki biimin ayrlklar gze batacak kadar aktr. Dou

despottur, Bat Demokrattr. Bu Despotluk ve Demokratlk karakterleri zerindeimdilik fazla durmayalm. Ancak Despotlua yahut Demokratla yol aan eylernelerdir?

Tarihcil Maddecilikten nce o gibi sorulara verilen ve bugn de hl burjuvakltrnce verilmekte olan karlklar bellidir. Kimi corafya, kimi ruh gibi nedenlerebavurur. Hepsi, toplum dndaki tabiata yahut toplum iindeki srf st-yapilikilerine nem verir. Tarihcil Maddecilik, toplumdan kopmu bir soyut tabiatn da,kendi bana mutlak sosyal st-yap ilikilerinin de yetmediini grd. Corafya,toplum seviyesiyle ilikili olmak zere, bir retici g roln oynayabilirdi. Ancak;tek bana hibir retici g, Despotluun veya Demokratln izahna yetmezdi.

Grundrisse'de gerek Asyal, gerek Romal ekonomiler zerine yazlm birokpasaj sra ile alalm.

1- KENT: Marks'a gre Romal toplumda Kent, "Krn basit bir eki deildir".Asyal Kent, Krn basit bir eki midir? Bir Orta-a ky mdr? Hayr.

Smer lkesi Kent ile Medeniyete girdi. Oradaki Asyal, Kent, ana yapsbakmndan, ne Roma, ne Atina veya sparta Kentinden farkl deildi. Yalnz bir eyvardr. Irak'ta Ur Kenti, Roma Kentinden 4-5 bin yl kadar ncelere dorukurulmutur. 4 bin yl nceki Gilgame'in Kenti ile 4 bin yl sonraki Romus veRomulus'un Kenti arasnda elbet kimi farklar bulunacaktr. Ne var ki Kent, Asya'dada, Avrupa'da da kurulduu zaman Krn basit bir eki olmamtr.

2- TOPRAK: Marks'a gre Romal toplumda: "Tarla Kentin arazisi gibigrnr." Ur Kentinde de yerler Kentin arazisidir. Marks'a gre Roma'da, "Toprakkiinin atelyesi, i leti, yaama arac, nesnesidir." Ur Kentinde topra kiileryaama arac olarak benimsemekle ie balamlardr.

3- RETM: Marks'a gre Douda Komn veya Kabile mlkiyetinin "fiilitaban... Manifaktrle Tarmn mezcoluu" biimindedir. lk Atina veya RomaKentinde de kurulu gnleri Manifaktr (el-sanayii) Tarmdan ayrlm deildir.Ancak sonralar Manifaktrn bir blm klelere, bir blm ev kadnlarnadmtr. Bununla birlikte, Manifaktr, o zaman dahi, "aile" iinde Tarm retimiyle"mezcolmu" bulunur.

Marks'n deyimiyle Doulu retimde: "Kk Komnler yanyana, bitkicil vebamsz birer varlk gderler. Ve her kii, ailesiyle birlikte kendisine dentopran zerinde bamsz olarak alr." (14)

4- AIRI RN: Marks'a gre her iki biimde de, bir yandan alann kendisive ailesi iin harcanan rn vardr, te yandan toplum iin harcanan ar-rn veya

ar-emek vardr.Doulu Komnde: "Emek, bir yanda ortaka rzklanmak iin, sz yerinde iseINSURENCE (emniyet salamak) iin; te yanda Komnn Komn olarakmasraflarn, sava, tapn ve ilh. harcamalarn kapatmak iin belirlendirilmibulunur." (14)

Antik Romal toplumda: "Komnn bekas btn yelerin otarik (kendikendisine yeter) kyller olarak yeniden remelerini ister. Bu kyllerin fazla gelen(art) zamanlar, hakkyla Komne, sava, ve ilh. gerektirdii ilemlere ait olur.nsan alma artlarn, kendisine den toprak arpantn (Arpant : 40,46 ar toprakyzlmne eit bir birim, (4 dnm kadar)) benimsemekle kendi emeini


26/85

benimser. O toprak paras ise Komnn var oluuyla garantilenir; Komn de kendihesabna, Komn yelerinin askerlik hizmeti ve ilh. biiminde saladklar aremekle garantilenir." (17)

5- SAVA: Marks'a gre Romal Komnde. "Gerekli olan topyekn bykgrev, byk ortak emek; savatr." (15) nk, her Kent bir topraa yerlemek veyerletii topra korumak iin baka Kentlerle boyuna arpmak zorundadr. Bu

durum, Doulu Komn iin baka trl olamaz. Nitekim, sbtropikal rmakboylarnda kurulmu btn Irak, Msr, Hint, in kentlerinin tarihleri bitmeztkenmez savalarn tarihi olmutur.

Demek Marks'n Doulu veya Romal Komnler zerine verdii ayrdedicikarakterler, keyfiyet bakmndan aa yukar benzeirler. Her iki biimde de ORTAKMLKYET ar basar ve ayn ortak mlkiyet, az ok bamsz olan retmen emekitasarrufunun (topra benimseyiinin) garantisi olur. Baka deyimle, toplumunbanda ortak Komn mlkiyeti bulunmasa, kiilerin, toprak zerine bir mlkiyetdeil, bir tasarruf bile iddia etmeye haklar kalmaz. Emekilerin en bamszgrndkleri Roma'da Komn yurtta, yani Roma Kentta olmayan kimse topraksahibi de olamaz. yle ise, en bamsz Roma ekincileri Komnn varl sayesindevar olmulardr.

Bu arada Yakn-Dou'nun sbtropikal rmak boyu Kentleriyle Akdeniz'in

Kentleri arasnda tarih bakmndan bir hayli farklar bulunur. nk Roma Kenti,ticaretin bsbtn evrencil bir genilik kazand alarda gelimitir. yle iken,bamsz tarlay retmene veren bir Kent gelenei, yahut bir Despot buyrultusuolabilir. Bu Despot, sonradan Medeniyet yklrken stn gelmi Barbar Komnlerinaskeri efi de olabilir. Asyal Despot daha ok bu son ve sonraki sosyal-tarihcilgeliimin rndr.

Tarih basamaklar arasnda grlen farklar, ana ilikinin ortak mlkiyetolmasn ve kii mlknn toplum mlkiyetinden kp ona bal kalmasn ortadankaldrmaz. Kii mlkiyeti, sz yerinde ise, gbek ba ile hep ortak Komnmlkiyetine bal kalr. Yalnz bu gbek ba, Douda biraz daha ksadr; Batda veRomal toplumda biraz daha uzamtr.

XVI

DOULU ve ROMALI MLKYETLERN AYNILIK VE GAYRILIKLARIMarks'n Doulu ve Antik diye ayrd ortak mlkiyet biimleri zerine

sylediklerini, bir daha ve srf MLKYET bakmndan ele alalm ve mlkiyetilikilerini somut tarih iinde deerlendirmeye alalm.

Marks diyor ki; "Asyal biimde (hi deilse en geerlisinde), mlkiyet yok,yalnz kiicil tasarruf vardr; Komn szn zel anlamyla gerek mlk sahibiolduundan, var olan sadece ORTAK MLKYET'tir." (20)

Grek ve Roma Kentleri Asyal biim deildirler. Fakat, Roma kurulurkenkahraman Ene elinde sabanla Kent topraklarn izerken, o topraklarn kutsalmlkiyeti, tpk Smer Kentindeki topraklarn mlkiyeti gibi Tanr'ya adanmtr. Buartlar altnda kurulu gnlerinde Romal emekilere ayrlan tarlalar garantileriniKomnn ortak mlkiyetinden aldlar, ayrca, Roma topraklar toptan Tanrya

adand iin, Romal ekincinin o topraklar benimseyii, kendiliinden, mlkiyetdeil, "KCL TASARRUF" durumunda kald. O bakmdan, Asyal biimle Antik biimarasnda hi deilse Kentlerin ilk kurulu alar iin byk uurumlar yoktur.

Bizans Medeniyeti Doulu mudur, Romal mdr? Ad stnde, "Dou Roma",yani Roma'dr. Dou Roma'nn, toprak mlkiyeti ilikilerinde, Bat Roma'dan okeyler aktard ve aktaraca kendiliinden anlalr. Bizans toprak mlkiyeti ilikileriOsmanlla dek aktarlan biimleriyle nedir? Bizans sonralar Barbar aknlarnauradka, toprak mlkiyeti de birok deiikliklere urad. Bu arada, retmenekincilerin toprak zerine sahip klar, mlkiyetten ok Asyal biimde TASARRUFilikisini gsterdi.


27/85

Gene Marks diyor ki:"Kadm uluslarda devletin arazi mlkiyeti ile kiilerinki, biimleri birbirine zt

olan mlkiyetlerdir; ylesine ki devlet mlkiyeti byle ift bir biime girmediizaman, kii mlkiyeti, devletin toprak mlkiyeti ile dolaylanm (mediatize edilmi)bulunur. (Bunun klsik rneini Romallar verir, o tip, en saf ve dupduru, en baarlbiimiyle Romallarda vardr). Onun iin orada zel toprak mlkiyeti sahib

hikmet kıvılcımlı - toplum biçimleri

Documents