guía da flora das fragas do eume

8/6/2019 Gua da flora das Fragas do Eume

1/108

igo Pulgar SaudoJavier Amigo Vzquez

Joaqun Gimnez de Azcrate Cornide


2/108

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

2

ndice

Introducin ................................................................... 3As fragas ........................................................................ 5Relevo e substrato ......................................................... 6O clima .......................................................................... 7Bioxeografa .................................................................. 8Mapa corolxico de Galicia ......................................... 9A vexetacin .................................................................. 10

Esquema sinttico da vexetacin ................................. 11Cmo usar esta gua ..................................................... 15Esquema sinttico dunha planta .................................. 16Grupos temticos .......................................................... 17

Pteridfitos ............................................................ 17Invasoras leosas ................................................... 29

rbores e arbustos nemorais .................................. 31Plantas do sotobosque con talos volubles ............... 43

Matogueiras ........................................................... 46Papilionceas fruticosas .................................... 46

Xestas, codesos e piornos ........................... 47Papilionceas espiosas ............................. 50

Breixos.............................................................. 52Outros arbustos na toxeira-breixeira ................. 58Herbceas en braas e toxeira-breixeira ............ 60

Herbceas nemorais .............................................. 66Herbeiras e pradaras ............................................. 83Herbceas higrfilas .............................................. 88Herbceas nitrfilas .............................................. 94Rupcolas-noiros-muros ........................................ 99

ndice de nomes cientficos .......................................... 105

Edita: Xunta de GaliciaConsellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento SostibleDireccin Xeral de Conservacin da Natureza

Autores: igo Pulgar Saudo, Javier Amigo Vzquez e Joaqun Gimnez de AzcrateRevisin lingstica: Ramiro ComboIlustracins: Luis Gmez OrellanaFotografa: igo Pulgar Saudo, Javier Amigo Vzquez e Joaqun Gimnez de AzcrateImpresin e xestin grfica: Alva grfica, slDepsito legal: C 3.335-2006ISBN: 0000 Xunta de Galicia Os autores


3/108

Introducin

Introducin

Esta gua deseouse na mesma lia que as realizadaspara outros parques naturais de Galicia: as de Baixa Limia-Serra do Xurs, Montes do Invernadeiro, Complexo dunar deCorrubedo e lagoas de Carregal e Vixn e Serra da Encia daLastra. O lector que xa puidese utilizar algunha das anterioresatopar nesta un tipo de informacin e unha maneira de aexpor moi similares s das guas xa publicadas.

Quen se asome por vez primeira a esta gua deberaceptar que o que nela se ofrece unha informacin botni-ca sobre unha seleccin de especies de plantas vascularesrepresentativas, que non exclusivas, do Parque NaturalFragas do Eume. Non se trata en ningn caso dun catlogocompleto, xa que este un traballo que anda non se empren-deu; en calquera caso, unha lista da flora vascular do parquenon debera ter menos de 500 especies, mentres que o queaqu se mostra unha representacin parcial que recolle uncolectivo de 181 especies.

Quixeramos recalcar algo que mantn esta en comncoas guas dos outros parques naturais galegos: o formatoestreito deste libro e a necesaria brevidade nos textos descriti-

vos das especies son unha servidume do obxectivo desta obracomo gua de peto. Pero a ordenacin e a designacin dasespecies estn realizadas co mximo rigor cientfico, igual quea informacin sobre as descricins das especies ou a sa dis-tribucin; non se cita ningunha especie cuxa presenza non seconfirmase nos ltimos anos no territorio do parque natural.

A finalidade da obra non outra que a de que o visitanteinteresado poida afondar algo mis no coecemento do patri-monio natural que o parque atesoura, ben a travs da identifi-cacin sobre o terreo das especies vexetais que poden chamar asa atencin, ben por medio do coecemento de qu especiessingulares ou de gran valor se agachan na sa espesura e preci-san da persistencia dos bosques para a sa supervivencia.

3


4/108


5/108

As fragas

5

As fragas

Mentres a maiora dos parques naturais galegos levanun nome relativo a un accidente xeogrfico (Serra de,Monte, Lagoas de), o parque sobre o que trata esta gualeva a clara designacin do seu importante contido na desig-nacin Fragas. Este un recoecemento ao feito de que ocontido biolxico e primordial deste parque o constiten os

seus bosques.O concepto de fraga equivale ao de bosque atlntico

galego con algunhas connotacins paisaxsticas e de uso. unbosque dominado por carballos (Quercus robur), coa participa-cin doutras especies en maior ou menor medida (castieiro,bidueiro, acivro, abeleira, etc.), de extensin apreciable comopara servir de punto de referencia nun mbito xeogrfico muni-

cipal como mnimo, e que serviu tradicionalmente s comuni-dades rurais do seu contorno como fonte de madeira para aconstrucin, de lea como combustible, de comida para ani-mais domsticos e como reservorio de caza, pero sen que nin-gunha destas actividades arruinase por completo o dosel arb-reo e, polo tanto, o ambiente nemoral.

A extensin destas fragas formando un continuo de bos-

que o valor engadido deste parque natural, xa que non seencontra en toda a Galicia prxima ao litoral unha superficietal de bosque autctono nun aceptable grao de conservacin.


6/108


6

Relevo e substrato

O trazado do territorio do parque ten unha definicinclara: o seu eixe o val do ro Eume na maior parte do seupercorrido corus (nace na provincia de Lugo), sumndo-lle algns vales de regatos tributarios que lle chegan polasa esquerda. O discorrer do Eume por este traxecto levaunha direccin xeral leste-oeste, pero ademais formou un

val en marcado V, especialmente no seu tramo inferior,

que propicia unhas ladeiras bastante abruptas con desni-veis de ata 400 m. Outra peculiaridade deste trazado queas ladeiras do val mostran unha diferenza solaina/avesedomoi marcada e de importante significado para algunhasespecies vexetais.

Os gradientes altitudinais que se poden encontrar vandesde practicamente o nivel do mar (s portas do parque o ro

vese afectado pola marea) ata os 710 m nos cumios orientaisque limitan administrativamente o parque, e a provinciacoruesa, coa provincia de Lugo. Ao longo do percorrido, oro Eume vai atravesando distintos materiais xeolxicos enbandas de diferente amplitude pero que se dispoen en sen-tido perpendicular ao trazado do ro: unha ampla banda degranitos no tramo inferior, mis cara ao leste unha banda deortogneis e logo unha zona de xistos do perodo Cmbrico.Intercalados con presenza variable, atpanse outros materiaiscomo cuarcita, pedra de gra, filitas e incluso o chamado ollode sapo. Todos eles se poden englobar dentro da denomina-cin xenrica de materiais cidos, polo menos desde a

visin do seu papel como substrato para formar solos onde sevan instalar uns tipos de vexetacin que, en xeral, cualifica-remos de acidfila.

parte do tipo de material xeolxico, un elemento quecondiciona moito a formacin dos solos a forte pendente dasladeiras. Isto produce un permanente factor de inestabilidade,mis marcado nas zonas de xistos que nas granticas. Con todoiso, pdese falar de extensins importantes con solos profun-dos e hmidos grazas abundante cobertura boscosa que semantivo secularmente.


7/108

O clima

7

O clima

As condicins climticas que afectan ao parque pdenseresumir en das: marcada oceanidade e elevada pluviosidade.A primeira condicin significa pouco contraste entre as tem-peraturas extremas: nin o vern demasiado clido nin o inver-no demasiado fro. Estas caractersticas, combinadas coa ter-micidade (ausencia de xeadas), fanse especialmente favorablespara algunhas especies vexetais nos sectores do tramo inferiordo val do Eume.

Ese factor de oceanidade, que implica eludir temperatu-

ras extremas, acentase para moitas plantas que viven baixo acuberta arbrea dos bosques; dicir, o que chamamos ambien-te nemoral tradcese a nivel microclimtico en atenuacin dacalor e do fro excesivos.

En canto pluviosidade, pdense ofrecer valores concre-tos de rexistros de precipitacin que van desde os 1.200litros/m2/ano na ra de Pontedeume ata os mis de 1.700

litros/m2

/ano que se poden recoller nas partes central e orien-tal do val eums. Anda que o seu patrn de distribucin como o xeral de Galicia, mximo en outono e decrecendo nasseguintes estacins ata o mnimo en vern, neste caso o des-censo estival menos acusado, xa que polo menos o 12% dachuvia de todo o ano cae no vern.


8/108


8

Bioxeografa

O groso da flora representada no parque natural res-ponde a uns condicionantes climticos e edficos, perotamn historia recente e pasada do territorio e sa loca-lizacin respecto dun patrn global de distribucin dosseres vivos no planeta. Dominan as especies propias doclima tpedo e ocenico do SO europeo, da subprovinciaCntabro-Atlntica, que incle toda a cornixa cantbrica e

os territorios hmidos do NO peninsular. A localizacin doparque natural, prximo hipottica lia divisoria entredous sectores corolxicos, leva incorporacin desde o N eL de flora propia do sector Galaico-Asturiano (Cytisusingramii, Erica mackaiana). Doutra banda, desde o O e Schega flora mediterrnea termfila ben aclimatada no sec-tor Galaico-Portugus (vxase mapa corolxico).


9/108

Mapa corolxico de Galicia

9

Mapa corolxico de GaliciaBaseado en Rivas Martnez & al., 2002

lmite de Galicia

Rexin EurosiberianaProv. Atlntica-Europea

Subprov. Cntabro-Atlntica

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Prov. OrocantbricaSector Laciano-Ancarense

Subsect.Naviano-Ancarense

Rexin MediterrneaProv. Mediterrnea

Ibrica-OccidentalSubprov. Carpetano-Leonesa

Sector Galaico-Asturiano

Subsect. Galaico-Asturiano Septent.

Sector Galaico-Portugus

Subsect. Composteln

Subsect. Lucense

Subsect. Miense

Sector Xuresiano

Sector Berciano-Sanabriense

Subsect. Ourensn

Subsect. Berciano

Subsect. Maragato-Sanabriense

Sector Lusitano-DurienseSubsect. Trasmontano

Parque NaturalFragas do Eume


10/108


10

A vexetacin

As lias mestras sobre a vexetacin do parque xaforon citadas: trtase dunha extensa superficie boscosadominada por especies caducifolias e que mostra o valor decorredor biolxico ao ofrecer un dosel continuo de fragadesde o nivel do mar ata os altos de Serra da Loba. Ademais

da carballeira atlntica dominante e maioritaria, catalogadacomo Blechno spicanti-Quercetum roboris, hai outros tiposde bosque con menor extensin pero tamn de notableinterese: ameneirais riparios de Senecioni bayonnensis-Alnetum glutinosae e de Valeriano pyrenaicae-Alnetum glu-tinosae, bosques mixtos de Polysticho setiferi-Aceretumpseudoplatani asociados a valgadas, e algunhas outras

comunidades anda non ben estudadas ou que se presentanen pequenos rodais de difcil tipificacin, como erbedais,abeledos, bidueirais, etc.

parte dos bosques, inclense tamn nas partes altasdas ladeiras e en terreos deforestados diversos tipos de mato-gueiras de substitucin, entre os que destacan as breixeiras-toxeiras de Gentiano pneumonanthe-Ericetum mackaianae, as

como as xesteiras de Ulici europaei-Cytisetum ingramii.


11/108

A vexetacin

11

1.

Bosqu

ecaducifolio

Blechn

ospicanti-Quercetum

roboris

2.

Bosqu

eripario

Seneci

obayonnensis-Alnetum

glutinosae

Valeria

nopyrenaicae-Alnetum

glutinosae

3.

Toxeira-Breixeiramesfila

Ulicie

uropaei-Ericetum

ciner

eae

Halimioalyssoides-Ulicetumg

allii

Gentia

nopneumonanthe-Eric

etum

mackaianae

4.

Toxeira-Breixeirahigrfila

Genist

oberberideae-Ericetum

mackaianae

Esquemasintticodavexeta

cin


12/108


12

Podern parecer mis abundantes localmente outras comuni-dades presididas por arbustos de mis ampla distribucin en

Galicia, como as breixeiras-toxeiras con Ulex europaeus eErica australis subsp.aragonensis, ou as xesteiras con Cytisusstriatus ou C. scoparius, pero as citadas en primeiro lugarteen unha significacin bioxeogrfica de maior relevancia aocontaren con especies endmicas do norte de Galicia eAsturias occidental. Outros tipos de vexetacin que acheganbiodiversidade ao conxunto do parque, anda que a sa pre-

senza reducida, son as matogueiras e herbeiras higrfilasque constiten as braas. Aos altos do Eume chegan algunhascomunidades endmicas das braas do N de Galicia, como aasociacin de matogueiras higrfilas de Genisto berberidae-Ericetum mackaianae.

Este conxunto de diferentes tipos de vexetacin, no quepredominan claramente os bosques, serve de albergue a un

nutrido grupo de especies de plantas que encontran no bosqueatlntico meridional o seu mellor hbitat (s veces o seu hbi-tat exclusivo) no continente europeo. coecida a riqueza debrins das Fragas do Eume grazas a estudos intensos realizadoshai mis de 20 anos.

Pero, centrndonos nas plantas vasculares, o conxuntode maior interese neste parque son os pteridfitos. O catlo-go dos fieitos coecidos neste parque acada as 28 especies,entre as que destaca o grupo coecido como os relictos maca-ronsicos: son un colectivo florstico representante dunhaflora subtropical que debeu cubrir tamn Galicia durante operodo Terciario, cunhas condicins climticas mis clidase hmidas que as actuais, pero que foi varrida polas glacia-cins posteriores. Desta flora, acorde con aquelas condi-cins, soamente quedaron unhas poucas especies como reli-quias ou relictos que chegaron ata os nosos das refuxin-dose nos bosques hmidos e trmicos das illas macaronsicas(Os Azores, Madeira, As Canarias) e en moi contados puntosda pennsula Ibrica: a serra gaditana de Algeciras e diversasmanchas de bosque en baixas altitudes ao longo da cornixacantbrica.

Deste grupo de fieitos relcticos adoitan destacarse tresespecies (Culcita macrocarpa, Trichomanes speciosum eWoodwardia radicans), porque son os nicos pteridfitos gale-gos includos no Anexo II da Directiva hbitats, isto , nunhalista emanada da Comunidade Europea con indicacin deespecies cuxa proteccin ten que ser abordada por aqueles


13/108

A vexetacin

13

pases en que estiveren presentes; pero a estes tamn sepoden engadir outras tres especies includas como vulnera-

bles na Lista Vermella da Flora Vascular Espaola, como sonDryopteris aemula, Dryopteris guanchica e Hymenophyllumtunbrigense.

Todos estes fieitos citados son moi dependentes das con-dicins protectoras que lles brindan as fragas; ademais nonestn abundantemente presentes, senn que se concentrannas reas mis hmidas e trmicas.

Con isto queremos subliar o valor protector que ten oconxunto boscoso reunido no parque, xa que lles d acubilloa especies obxectivamente catalogadas como importantes.Pero este papel, de conservador de especies a longo prazo,amsase claramente incompatible con tipos de explotacin emanexo que se fixo das Fragas do Eume nas ltimas catrodcadas. Cando o manexo ancestral quedaba en suaves rare-

os de rbores ou no favorecemento dalgunha especie como ocastieiro para formar rodais dominados por unha soa rbore,un manexo estendido desde os anos 70 foi o cultivo doeucalipto para producin rpida de madeira. visible hoxeen da no percorrido desde a entrada sur do parque ata oMosteiro de Caaveiro a cantidade inxente de eucaliptos quepenetraron no que debera ser un continuo de carballeira en


14/108


14

ladeira. Os riscos de incendios que supoen, ademais dunclaro empobrecemento do colectivo vexetal que pode medrarbaixo estes eucaliptais, son unha chamada continua para areflexin: mentres o espazo fsico das Fragas do Eume se uti-

lice para explotacin con eucaliptos, estaremos arriscando aperda dun valor biolxico que resistiu avatares adversosdurante millns de anos.


15/108

Cmo usar esta gua

15

Establecronse 10 grupos temticos de plantas (vxase ndi-ce) que facilitan unha rpida identificacin das especies en fun-cin do hbitat en que se encontren e da sa natureza herbceaou leosa. Dentro de cada grupo sguese a orde alfabtica dosnomes dos xneros e, dentro deles, das especies. Nas ltimas pxi-nas da gua situouse o ndice de nomes cientficos das plantas.

O groso dos taxons tratados na gua fiel a unha das sec-cins elixidas; non obstante, cmpre sinalar que posibleencontralas fra dese mbito, especialmente cando as condi-cins ecolxicas do nicho particular se parezan ao medio habi-tual onde medra a planta (por exemplo, podemos atopar unhaespecie nitrfila nun carreiro que atravese o bosque, unharupcola sobre solo pedregoso do sotobosque, etc.).

De cada planta descrita elaborouse unha ficha cosseguintes puntos:Nome cientfico aceptado, en cursiva e negra, seguida doautor do nome da especie na sa contraccin habitual.Nomes invlidos cos que se designou a planta.Nomes vernculos en galego e casteln. Os nomes en galegoseguen preferentemente a obra coordinada por Rodrguez(2004) Termos esenciais de botnica, do Servizo de Publicacinsda Universidade de Santiago.Fam.: Familia a que pertence.Descr.: Descricin dos caracteres morfolxicos necesariospara a sa correcta identificacin.Distr.: rea de distribucin da especie, con especial referen-cia pennsula Ibrica.

Hb.: Hbitat ou nicho ecolxico en que medra habitualmente.Simil.: Especies de morfoloxa semellante representadas noparque, cuxa identificacin poida inducir a engano.

Elaborronse claves dicotmicas, baseadas na presenza ouausencia de determinados caracteres morfolxicos, que facilitana identificacin de todos os breixos presentes no parque naturale das leguminosas fruticosas que forman etapas de substitucin

do bosque clmax. Trtase de especies emparentadas que com-parten nichos ecolxicos comns ou semellantes.

Como apoio visual de toda esta informacin, sitase encada ficha polo menos unha foto da planta tratada. En oca-sins amsanse ata das ou tres fotos que identifican os prin-cipais caracteres morfolxicos usados como diagnsticos nadescricin da especie.

Cmo usar esta gua


16/108

Raz

Folla basal

Entren

N

Folla caulinarBrcteas

Froito

Pednculo

Flores

Pistilo

Estames

Corola(ptalos libres)

Cliz(spalos)

Corola(ptalos soldados)

Pistilo

Estigma

Estilo

Ovariovulo

Estame

Antera

Filamento

Pecolo

Estpula

Fololo

Folla composta Folla simple

Limbo


16

Morfoloxa das plantas


17/108

Grupos temticos. Pteridfitos

17

Grupos temticos

Pteridfitos

Os pteridfitos, xunto s anxiospermas e ximnosper-mas, constiten un grupo de vexetais evolucionados (corm-

fitos), pois presentan races verdadeiras, talo e follas. Ospteridfitos constiten o grupo mis primitivo dos cormfi-tos. Dominaron a Terra durante longos perodos da EraTerciaria baixo un ambiente trmico e hmido. Na actuali-dade presentan a sa maior diversificacin en climas tropi-cais. Algunhas especies que actualmente apenas superan ostrpicos conservan pequenas poboacins refuxiadas en

enclaves favorables europeos (pennsula Ibrica), como nasFragas do Eume.

Anogramma leptophylla (L.) LinkGymnograma leptophylla (L.) Desv.

Fam.: HEMIONITIDACEAEDescr.: Anual, pecolo curto, con pleas lineares ferruxino-sas. Frondes membranceas, dimorfas, as internas 2-3 pinna-das e frtiles (esporofilos); as externas 1-2 pinnadas e estri-les (trofofilos). Pinnas atenuadas na base. Esporanxios nuscerca do pice dosnervios secundarios.Distr.: Europa atlnticae mediterrnea, O, S e Lde Asia, frica, Australiae Nova Celandia e C e Sde Amrica. NaPennsula soamente seenrarece cara ao C e L.Hb.: Muros e fendasde rochedos enambientes sombros efrescos.


18/108


18

Asplenium onopteris L.A. adiantum-nigrum subsp. onopteris (L.) Heufler

Fam.: ASPLENIACEAEDescr.: Rizoma rastreiro con pleas de cor castaa escura ounegra. Pecolo castao ou anegrazado, tan longo ou mis que almina; esta 3-4 pinnada e de contorno triangular-lanceolado eacuminado no pice. Pinnas inferiores curvado-antrorsas, mislongas que as medias e superiores. Soros con indusio lateral.

Distr.: Rexin Mediterrnea,Macaronesia excepto Cabo

Verde, O e C de Europa.Hb.: Noiros e rochedos nosotobosque fresco e hmido.Simil.: A. billotii F. W.Schultz moi parecido ao

anterior, do que se distinguepola menor lonxitude daspinnas inferiores, mis cur-tas que as medianas; polopecolo mis curto que a

lmina, esta 2-3 pinnada, e pola disposicin marxinal dossoros.A. adiantum-nigrum L. ten o pecolo castao-escu-

ro, pero s veces verde cerca da lmina e de tamao subiguala maior que esta. Lmina 2(3) pinnada non acuminada nopice, coas pinnas basais de maior tamao pero non, oupoco, curvadas cara ao pice.

Asplenium adiantum-nigrum


19/108

19

Asplenium scolopendrium L.Phyllitis scolopendrium (L.) Newman

Gal.: CERVIA Cast.: LENGUA DE CIERVOFam.: ASPLENIACEAEDescr.: Rizoma alongado, con pleas. Pecolo paleceo mis curtoque a lmina. Frondes simples, persistentes, enteiras, lanceoladas,cordadas na base da lmina, de marxe mis ou menos ondulada.Soros lineares, desiguais, con indusio de marxe enteira.

Distr.: Europa, Rexin Mediterrnea, Os Azores e Madeira.Na pennsula Ibrica frecuente no N, mentres que no S selimita aos macizos montaosos.Hb.: Bosques sombros e hmidos, noiros do leito de regatosarborados.

Asplenium trichomanes L.

Gal.: FENTO DAS BOTICASFam.: ASPLENIACEAEDescr.: Rizoma curto con pleasde cor castaa. Frondes de ata 30

cm, con pecolo curto, castaoescuro e glabro. Lmina pinnada,con 10-30 pares de pinnas de pequeno tamao (< 1,5 cm),coriceas; as superiores distantes e insertas oblicuamente noraque. Soros lineares confluentes na madurez. Indusio lateral.Distr.: Especie de distribucin holrtica: Amrica do N,Europa e Asia. Na Pennsula habita na Iberia silcea, preferen-

temente da metade N.Hb.: Rupcola. Rochedos, muros antigos de divisin de terre-os, de contencin, paredes de inmobles, etc.Simil.: Ademais da subespecie tpica, tamn est representa-da no parqueA. t. subsp. quadrivalens D.E. Meyer, que sediferencia da primeira por ter as ltimas pinnas insertas per-pendicularmente no raque e mis aproximadas entre elas.

Detalle soros Base lminas Hbito



20/108


20

Athyrium filix-femina (L.) Roth

Fam.: ATHYRIACEAE

Descr.: Frondes fasciculadas que poden superar 1 m de longo.Lonxitude do pecolo 1/3-1/4 da lonxitude da lmina, esta 2-3 pin-nada. Pinnas curtamente pecioluladas, alternas, de maior tamaocara metade da lmina. Pnnulas co pice dentado. Soros arque-

ados, con indusio lateral de bordo fimbriado e persistente.Distr.: Atpase longamente estendida no hemisferio N (holr-tica) e en Amrica do S.Hb.: Bosques riparios, marxes de ros, sotobosque de carba-lleiras en ambiente fresco e hmido.

Blechnum spicant (L.) RothFam.: BLECHNACEAEDescr.: Frondes dimorfas (esporofilo e trofofilo). Lminasestriles persistentes en inverno, curtamente pecioladas, pin-natisectas. As frtiles marcescentes, con pecolos de maiortamao que nacen da zona central do fascculo que forman as

estriles. Soroslineares, conti-nuos, con indu-sio consistente.Distr.: Europa,N de frica,M a c a r o n e s i a

(excepto Cabo Verde), Cucasoe Asia Menor.Hb.: Zonashmidas e som-bras en gran parteda Iberia silcea.


21/108

Culcita macrocarpa C. Presl

Fam.: CULCITACEAEDescr.: Rizomagroso con tricomasavermellados, moifinos. Frondes quepoden superar os 2m. Lmina de lon-

xitude semellante do pecolo, 2-5 pin-natisecta. Sorosreniformes, marxi-nais no pice dosnervios, con indu-sio bivalvo e con

parfise.Distr.: Macaronesia, e en Europa s en Galicia, Asturias,Cantabria, Pas Vasco e Cdiz. Naturalizada en Portugal.Hb.: Noiros e cortados en ambiente nemoral saturado dehumidade.

Cystopteris viridula (Desv.) Desv.Cystopteris regia sensu Merino

Fam.: ATHYRIACEAEDescr.: Rizoma curto, rastreiro con pleas marrns. Frondes de ata40 cm. Pecolo delgado, mis curto que a lmina, con algunhaspleas na base. Lmina bipinnada, cos ltimos segmentos 1 pin-

natipartidos. Pnnulascuneadas na base,dentadas no pice.Con indusio ovado-suborbicular adheridoao nervio, xeralmenteglanduloso.

Distr.: SO de Europa(O da pennsulaIbrica), N e L de fri-ca e C e S de Amrica.Hb.: Rochedossombros con augazumegante.

21



22/108


22

Davallia canariensis (L.) Sm.

Gal.: CABRIA, DAVALIACast: DAVALIAFam.: DAVALLIACEAEDescr.: Rizoma serpeante,densamente cuberto de ple-as de cor castaa coa marxeciliada. Pecolo articulado na

base, aproximadamente damesma lonxitude que a lmi-na, castao escuro na base ecastao-avermellado no resto,con pleas. Lmina 3-4 pin-nada, glabra. Soros apicais,submarxinais, con indusio.

Distr.: Madeira, Canarias, Marrocos e occidente da pennsulaIbrica ata Asturias.Hb.: Frecuentemente epifito sobre troncos e ramas de rbores.Tamn sobre rochedos cubertos de brins.

Dryopteris aemula (Aiton) O. Kuntze

Fam.: DRYOPTERIDACEAEDescr.: Fronde triangular-lanceolada, tripinnada, con gln-dulas dispersas. Pecolo groso, castao-avermellado, con

pleas. Pnnulas non super-

postas, curvadas cara aopice da pinna, con dentesarestados e pleas glandu-losas no envs. Soros conindusio abrancazado, glan-duloso, caduco.Distr.: Rexin Macaronsica,

Francia, Illas Britnicas,Turqua, Transcaucasia. Napennsula Ibrica alcanza oN e NO.Hb.: Noiros e ps derochedos hmidos, som-bra do bosque.


23/108

23

Dryopteris affinis. Fronde

Dryopteris affinis. Soros

Dryopteris affinis. Pleas e pinnas


Dryopteris affinis (Lowe) Fraser-Jenkins

Dryopterisfilix-mas.

Fronde

Fam.: DRYOPTERIDACEAEDescr.: Frondes bipinnadas demis de 1 m, brillantes, persisten-tes no inverno. Pecolo e raquecubertos densamente por pleasmaioritariamente lanceoladas, depice filiforme e cor marrn escu-

ra ou parda-avermellada. Pnnulasparalelas, sen dentes nos laterais.Soros con indusio reniforme.Distr.: O de Europa, NO defrica, illas da Macaronesia,Cucaso e N de Turqua.Hb.: Interior de bosques cadu-

cifolios.Simil.: Ademais da subespecietpica no parque, existe D. a.subsp. borreri (Newman)Fraser-Jenkins (D. filix-mas var.borreri Newman), de frondes verde-escuras e con dentes agudos nopice das pnnulas.

Simil.: Dryopteris filix-mas (L.)Schott ten as frondes bipinnadas,excepcionalmente tripinnadas,non persistente no inverno.Pecolo densamente cuberto de

pleas na sa porcin inferior e deforma laxa no resto e no raque.Pleas de cor castaa clara.Pnnulas cos lados curvos e con-

verxentes no pice, que sa vezten dentes agudos non diverxentes.A sa rea de distribucin estn-

dese por amplas zonas tpedas dohemisferio N, SO da India e cordi-lleira dos Andes. mis raro noparque que a especie precedente,encontrndose no interior de bos-ques caducifolios, con preferenciapor ambientes de monte frescos.


24/108


24

Dryopteris dilatata (Hoffmanns.) A. Gray

Fam.: DRYOPTERIDACEAEDescr.: Frondes tripinnadas,de contorno triangular-lanceo-lado, persistentes en inverno.Pecolo castao-amarelado.Pleas de cor castaa escura

ou castaa clara pero cunhafranxa central mis escura.Pinnas imbricadas. Pnnulas con pecilulo moi curto, distan-tes, non solapadas, con dentes agudos, arestados, pouco sobre-santes. Indusio abrancazado, pequeno.Distr.: Europa, Cucaso, Turqua e N de Irn. Na pennsulaIbrica atpase no terzo N, descendendo polo O ata

Estremadura.Hb.: Rochedos, bordo de regatos, ambientes nemorais nointerior de bosques caducifolios.Simil.: Dryopteris guanchica Gibby & Jermy, de fron-des triangular-lanceoladas, tripinnadas, sen glndulas.Pecolo que alcanza ou supera a metade da lonxitude dafronde, delgado, castao-amarelado na maior parte da sa

lonxitude, paleceo na base. Pleas do envs dos segmentosde ltima orde non glandulosas. Pnnulas pecioluladas, nonsolapadas, con dentes arestados no pice. Soros con indusioabrancazado, glanduloso, caduco. A sa rea de distribucinincle as Illas da Macaronesia e localidades prximas costano O da pennsula Ibrica. O seu hbitat encntrase sobrerochedos cidos baixo atmosfera saturada de humidade.


25/108

25

Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm.

Fam.: HYMENOPHYLLACEAEDescr.: Rizoma subfiliforme,rastreiro, radicante. Frondeshomomorfas, translcidas porestaren constitudas por unhasoa capa de clulas, distantes,pequenas (< 10 cm). Lmina

pinnatipartida. Pinnas 2-3 pin-natisectas. O indusio est for-mado por 2 valvas dentado-fim-briadas, quedando no seu inte-rior o receptculo esporanxfero.Distr.: Non se coece con preci-sin a sa distribucin mundial.

Habita na Macaronesia e no O deEuropa, chegando a Alemaa e Italia. En Espaa s no N e NO.Hb.: Rochas zumegantes de auga en ambientes sombros.

Osmunda regalis L.

Gal.: DENTABRN Cast.: HELECHO REALFam.: OSMUNDACEAEDescr.: Frondes que poden superar os 2 m de longo, asinternas frtiles. Lmina bipinnada. Pnnulas con pecolocurto. Esporanxiosnon reunidos en

soros, que se dispo-en en pancula naparte superior dasfrondes, abrndosepor dehiscencia api-cal das das valvas.Distr.: Ampla distri-

bucin en zonas tpe-das e tropicais do pla-neta. Na pennsulaIbrica falta no S e L.Hb.: Bosques deribeira e marxes deros e regatos.



26/108


26

Polypodium cambricum L.

Fam.: POLYPODIACEAEDescr.: Rizoma rastreiro cuberto de pleas (5-16 mm) ferruxi-nosas e longamente acuminadas. Frondes coa lmina lixeira-

mente maior que o pecolo, de pinnatipartida a pinnatisecta.Pinnas atenuadas no pice. Envs glabro, sen escamas, connerviacin dictoma. Soros con parfises ramificadas, redon-deados, en das filas, nus, sen indusio.Distr.: Rexin Mediterrnea, chegando polo O de Europa ataIrlanda. Amplamente repartido pola Pennsula pero enambientes trmicos e pouco continentalizados.

Hb.: Muros, rochedos ou como epifitos na galla e ramas derbores adultas.Simil.: Outros dous parentes sen parfises nos soros compar-ten o hbitat: Polypodium interjectum Shivas ten as pleasdo rizoma (3,5-10 mm) de cor parda escura, ovado-lanceoladase abruptamente acuminadas. Os soros cos esporanxios son elp-ticos. A sa rea de distribucin vai desde o O de Asia a Europa

e Marrocos. Na pennsula Ibrica frecuente sobre todo no N.Distnguese de Polypodium vulgare L. en que este ltimo tenas pleas do rizoma de 3-6 mm de longo, anchamente ovadas ena forma redondeada dos soros. As clulas do anel do esporan-

xio son mis numerosas e a sa cor mis intensa. unha espe-cie caracterstica da rexin Eurosiberiana que s penetra nasmontaas da rexin Mediterrnea.


27/108

27

Polystichum setiferum (Forsskal) Woynar

Fam.: DRYOPTERIDA-CEAEDescr.: Frondes marces-centes, de cor verdeescura, con abundantespleas en pecolo e raque,bipinnadas. Pinnas basais

reflexas. Pnnulas asim-tricas, pecioluladas, espi-osas, a basal de cadapinna co lbulo misdesenvolvido. Soros entoda a fronde. Indusiopeltado, caduco.

Distr.: Illas da Macaronesia, cunca do Mediterrneo e O deEuropa.Hb.: Sotobosque de carballeiras sobre lugares frescos e som-bros; frecuente en bosques riparios.

Pteridium aquilinum (L.) Kuhn

Fam.: HYPOLEPIDACEAEDescr.: Rizoma subterrneo moi desenvolvido. Frondesmarcescentes, espalladas, con pecolo canaliculado lixeira-mente menor que a lmina; esta tripinnada. Pnnulas varia-blemente pilosas no envs. Indusio marxinal, continuo,dobre, marrn, co bordo levemente fimbriado.

Distr.: A travs de distin-tas subespecies estndesepor unha gran parte doplaneta. Na pennsulaIbrica atpase en todasas provincias excepto noSL rido.

Hb.: Prefire zonas conambiente soleado e solosprofundos. capaz de seestender desde ladeirasde montaas ao interiorde carballeiras antropiza-das e/ou aclaradas.



28/108


28

Vandenboschia speciosa (Willd.) KunkelTrichomanes speciosumWilld

Fam.: HYMENOPHYLLA-CEAEDescr.: Rizoma delgado (c. 3mm), postrado, radicante.Frondes de 10-40 cm, distan-tes, 3 veces pinnadas, trienais.

Lmina translcida por estarconstituda por 1 soa capa declulas. Indusio cilindroidelongamente superado poloreceptculo esporanxfero.Distr.: Macaronesia e O deEuropa. Na Pennsula existe

fundamentalmente no N, NO e na provincia de Cdiz.Hb.: Sobre rochedos hmidos en ambiente nemoral, sobretodo ripario, pero sempre moi sombro.

Woodwardia radicans (L.) Sm.

Fam.: BLECHNACEAE

Descr.: Rizoma robusto cuberto de grandes pleas ferruxino-sas. Frondes 2 pinnadas, arqueadas, que poden superar os 2m; chegan a contactar co solo producindo o raque unhas

xemas cubertas de pleas apartir das cales se xeran novosindividuos. Soros oblongo-lineares, disxuntos, que for-

man lias paralelas aos ner-vios; con indusio.Distr.: Illas Macaronsicas(excepto Cabo Verde), Asia,SO de Europa, S de Italia eillas Mediterrneas e costa Ode centro e N Amrica. Na

pennsula Ibrica na proximi-dade do litoral cantbrico egalego, as como nalgunhaslocalidades de Portugal conecoloxa semellante.Hb.: Lugares sombros ehmidos xunto a ros e regatos.


29/108

Invasoras leosas

Acacia dealbata Link

Gal.: MIMOSA Cast.:MIMOSAFam.: PAPILIONACEAEDescr.: rbore perennifo-lia non espiosa. Ramiase fololos pilosos. Follasbipinnadas, pecioladas,cunha glndula no raquebaixo cada par de pinnas. Inflorescencia pedunculada. Floresen glomrulos globosos, pentmeras, amarelas, con numerososestames que sobresaen amplamente da corola.Distr.: Nativa do SL de Australia e Tasmania. Naturalizada noN e O da pennsula Ibrica.Hb.: Considrase que unha invasora leosa con alto poten-cial de propagacin, especialmente despois de incendios.Existen poboacins ao redor do parque que ameazan con intro-ducirse na fraga.

Grupos temticos. Invasoras leosas

29

Acacia melanoxylon R. Br.Gal.: ACACIA NEGRA, OLIVEIRA DE AUSTRALIACast.: ACACIA NEGRA Fam.: PAPILIONACEAEDescr.: rbore perennifolia de casca escura. As plantas novasposen follas bipinnadas que desaparecen ao pouco para mos-trar unicamente filodios de marxe enteira, sen ningunha divi-

sin. Flores en glomrulos amarelos en inflorescencia racemi-forme, de cor amarelamis plida que a prece-dente. Legume contradaentre as sementes.Distr.: Nativa do SL deAustralia e Tasmania. Na

pennsula Ibrica, no NO.Hb.: Cultivouse polacalidade da sa madeira.Trnase invasora despoisdos incendios. Existeunha grande invasin nazona baixa do parque.


30/108

Eucalyptus globulus Labill.

Gal.: EUCALIPTO BRANCO Cast.:EUCALIPTO BLANCOFam.: MYRTACEAEDescr.: rbore quepode alcanzar mis de60 m de altura. Cascagris plida que se des-prende en tiras. Follas

coriceas, as adultas fal-ciformes. Segmentos doperiantio soldados, for-mando unha especie de cpsula campaniforme, de cor azula-da, cuberta dun po pruinoso, de 1,4 a 2,4 cm de dimetro,cunha tapa que cae ao se abriren as flores.Distr.: Orixinario de Australia e Tasmania. Cultivado en nume-

rosos pases dos cinco continentes, de forma principal para aobtencin de pasta de papel, anda que tamn para outros usos.Hb.: Repoboacins forestais. Reabrolla de cepa tras o corte.Simil.: Experimentouse o rendemento e producin derodais doutras especies de eucaliptos dentro dos lmites doparque natural.

Robinia pseudoacacia L.

Gal.: FALSA ACACIA Cast.: FALSA ACACIAFam.: PAPILIONACEAEDescr.: rbore caducifolia de casca agrisada e estriada lonxitu-dinalmente. Follas imparipinnadas. Fololos elpticos ou ovados.

Estpulas dos talos novos espiosas; as da copa son herbceas ecaedizas, para desenvolveren posteriormente acleos de ata 1 cm.Inflorescencia en acios axila-res colgantes. Corola papilio-ncea de cor branca ou crema.Legume de ata 12 x 1,5 cm.Distr.: Nativa de Amrica do

N. Encntrase amplamentenaturalizada na pennsulaIbrica.Hb.: Invasora de complexaerradicacin en bosques deribeira, regatos, prados aban-donados, etc.


30

Follas adultas Follas novas


31/108

Grupos temticos. rbores e arbustos nemorais

31

rbores e arbustos nemorais

O arboredo que forma parte dos bosques do parquenatural est integrado maioritariamente por especies defollas planas e caducas. Forman un dosel continuo baixo oque medran arbustos, en moitos caso tamn caducifolios,cunha menor cobertura sobre o espazo. A excepcin a esta

norma, dominante nos bosques tpedo-ocenicos do nosohemisferio, constiteno no Eume unha confera (Taxus bac-cata) e tres especies perennifolias, das de ptimo medite-rrneo (Arbutus unedo e Laurus nobilis) e unha de ptimoeurosiberiano (Ilex aquifolium).

Acer pseudoplatanus L.

Gal.: PRADAIRO COMN Cast.: ARCE SICMOROFam.: ACERACEAEDescr.: rbore caducifolia que pode alcanzar 20-30 m.

Casca lisa e agrisada que greta e desprende escamas ouplacas na madurez. Follas simples, con pecolos averme-llados e limbo de base cordada e 3-5 lbulos de piceagudo e seos non moi profundos. Face glabra e envs misplido con pelos nos nervios. Flores amarelo-verdosas enacios paniculados colgantes. Froito en dobre smara conalas erecto-patentes.

Distr.: S e C deEuropa, O de Asia.Metade N da pennsu-la Ibrica.Hb.: Bosques mes-filos pluriespecficossobre solos ricos en

elementos minerais(eutrofos) e enambiente fresco ehmido, ben en zonasde montaa, ben en

valgadas e ribeiras.


32/108


32

Alnus glutinosa (L.) Gaertn.

Gal.: AMIEIROCast.: ALISOFam.: BETULACEAEDescr.: rbore caducifolia decasca pardo-agrisada e lisa nasrbores novas, que co tempotorna pardo-anegrazada e s

gretada en troncos vellos.Follas pecioladas, co limbocase tan ancho como longo,

estando a maior anchura cerca da base. Amentos masculinosalongados, inicialmente erectos e logo colgantes. Amentos femi-ninos curtos. Infrutescencias lixeiramente lignificadas.Distr.: Europa, Asia e NO de frica. Frecuente en toda a

Pennsula, salvo no SL rido.Hb.: Necesita enraizar en ambiente saturado de auga, sendoo compoente principal do bosque de galera en marxes de rose de terreos encharcados ou pantanosos.

Arbutus unedo L.

Gal.: RBEDO Cast.: MADROOFam.: ERICACEAEDescr.: rbore ou arbusto perennifolio de ata 5 m, con rami-as de casca escamosa, pardo-avermellada. Follas (7-10 x 3-4

cm) simples, alternas, curtamente pecioladas, de aspecto lau-roide. Flores en panculas terminais, pentmeras. Cliz cosspalos soldados s na base. Corola branca de ptalos solda-dos, caediza tras a floracin. Froito en baga tuberculada, pri-

meiro verde, logo amarela efinalmente avermellada.Distr.: Rexin Mediterrnea,

chegando polo Atlntico ataIrlanda.Hb.: No territorio forma partedos arbustos do sotobosque dascarballeiras termfilas e dassas etapas de substitucinarbustivas. Prefire as solainas.


33/108

33

Betula alba Rothm. & Vasc.

Gal.: BIDUEIROCast.: ABEDULFam.: BETULACEAEDescr.: rbore caduci-folia de casca brancaanelada que se exfoliatransversalmente en

lminas. Ramas depice non colgante.Ramias con numero-sas glndulas resinosas e con pilosidade caduca. Follas pecio-ladas, de limbo triangular ou romboidal e bordo irregularmen-te dentado. Flores masculinas en amentos colgantes. Froito enaquenio con das alas laterais.

Distr.: Endemismo da pennsula Ibrica.Hb.: Forma bosques densos (bidueirais) na alta montaa.Descendendo dela, refxiase en ros, valgadas e zonas concerta humidade edfica.

Castanea sativa Miller

Gal.: CASTIEIRO Cast.: CASTAOFam.: FAGACEAEDescr.: rbore caducifolia. Casca lisa e cincenta en indivi-duos novos, tornndose gretada lonxitudinalmente e apardaza-da coa madurez; na senescencia presenta ndulos e podrecepola medula. Follas alongadas de pice agudo e bordo serrado.

Flores unisexuais, en amentos erguidos as masculinas e enssiles dicasios trifloros as femininas. Conxunto frutfero espi-oso (ourizo), que envolve tres aquenios (as castaas).Distr.: Orixinaria do SL de Europa e Asia Menor. Existe polmi-ca sobre o modo e pocade chegada pennsulaIbrica; en calquera

caso, anterior chega-da do Imperio Romano.Hb.: Como rboreillada en bosques ou enbosquetes favorecidospolo home para a explo-tacin do froito.



34/108


34

Corylus avellana L.

Gal.: ABELEIRACast.: AVELLANOFam.: BETULACEAEDescr.: Arbusto ramificado desdea base; con ramas longas e rectasde casca lisa, pardo-avermellada.Ramias novas con pelos glandu-

losos. Follas simples, pecioladas.Limbo de bordo dobrementeserrado, pilosas en ambas as caras,

de base lixeiramente acorazonada e pice cuspidado. Flores mas-culinas en longos amentos colgantes que xorden antes que asnovas follas. Aquenios con exocarpo lignificado (abels).Distr.: Europa e Asia. Na pennsula Ibrica habita sobre todo

na metade N.Hb.: Masas forestais de valgadas e solos frescos e sombros;como individuos illados ou en grupos con densidade variable,chegando a formar abeledos.

Crataegus monogynaJacq.

Gal.: ESTRIPEIRO Cast.: ESPINO ALBARFam.: ROSACEAE

Descr.: Arbusto caducifolio quenon adoita superar os 5 m. Ramascon espias. Follas simples, pecio-ladas, estipuladas. Limbo profun-damente lobado. Inflorescencias en

cimas corimbiformes. Flores pedi-celadas. Cliz con 5 spalos verdes,persistentes. Corola con 5 ptaloslibres, brancos. Estames 15-20 coasanteras rosado-purpreas. Froitos

vermellos de menos de 1 cm.Distr.: Europa, O de Asia, NO

de frica. Introducido noutraszonas do planeta. Habita en casetoda a pennsula Ibrica, andaque cara ao S se refuxia en zonasde montaa.Hb.: Claros de bosque, orlasespiosas e sebes.


35/108

35

Frangula alnus MillerRhamnus frangula L.

Gal.: SANGUIOCast.: FRANGULA, ARRACLNFam.: RHAMNACEAEDescr.: Arbusto ou arboria de cascaescura punteada de branco. Follaspecioladas; limbo verde por ambas as

caras, mis intenso na face, cos ner-vios moi marcados. Flores pecioladas,pequenas, de corola branca. Froitoredondo, < 1 cm de dimetro, verde,

vermello ou negro en funcin do esta-do de maduracin.Distr.: Habita en Europa excepto no extremo N.

Hb.: Non raro no interior do bosque, pero abunda sobre todo-na orla formando parte dos arbustais acidfilos de substitucin.

Fraxinus excelsior L.

Gal.: FREIXO Cast.: FRESNO REALFam.: OLEACEAEDescr.: rbore de casca agrisada, gretada nos individuos adul-

tos. Xemas de cor negra. Follas imparipinnadas. Fololos coabase redondeada, lixeiramente pilosos nos nervios do envscerca da base, bordo dentado, cos dentes dirixidos cara aopice e en nmero maior que o denervios laterais. Flores en panculasen cliz nin corola. Froitos con (smaras).

Distr.: Rexin Eurosiberiana. Napennsula Ibrica apenas se extralimi-ta dos Pireneos e da vertente cant-brica. En Galicia abunda na metadeN, alcanzando os macizos do SL.Hb.: Bosques caducifolios con ambiente hmido, preferen-temente en bosques riparios.

Simil.: Fraxinus angustifolia Vahl a especie vicariantemediterrnea. Por va costeira chega ao N de Galicia e ao Eume.Difernciase polas sas follas con fololos mis estreitos e ate-nuados na base, glabros no envs, con dentes non mis numero-sos que os nervios laterais e polas xemas de gromo de cor marrn.En diversas reas onde ambas as especies entran en contacto,detctase a presenza do hbrido.



36/108


36

Ilex aquifolium L.

Gal.: ACIVRO Cast.: ACEBOFam.: AQUIFOLIACEAE

Descr.: rbore ou arboria perennifolia, dioica (con floresdun s sexo). Follas coriceas de cor verde, brillante e escurana face e mis clara e mate no envs, enteiras, con dentes pun-zantes ou non. Flores de cor branca cos spalos soldados for-mando un pequeno tubo e terminados en lbulos. Froito car-noso, redondeado, vermello.Distr.: S e O de Europa.Hb.: Bosques hmidos con ambiente fresco. En condicins desolaina en ambiente termfilo busca o refuxio en bosques deribeira e bordos de regatos.

Laurus nobilis L.

Gal.: LOUREIRO Cast.: LAURELFam.: LAURACEAEDescr.: rbore perennifolia, dioica, de tronco recto e casca lisa.Follas simples, enteiras, brevemente pecioladas, co limbo verde

lustroso e envs mis plido. Inflorescencias en umbelas bractea-das. Flores unisexuais, as masculinas con numerosos estames e asfemininas con estaminodios. Periantio caduco, con 4 pezas abran-cazadas ou verde-amareladas. Froito en baga negra aguda no pice.Distr.: Orixinaria da rexin Mediterrnea, desde onde alcanza a

rexin Eurosiberiana seguindo alia de costa.

Hb.: un representantehabitual das carballeiras ter-mfilas galegas. Cultvase confrecuencia polas sas calida-des organolpticas e pola sautilizacin en sebes vivas.

Ilex aquifolium. Froitos madurosIlex aquifolium. Flores


37/108

37

Prunus avium L.Cerasus avium (L.) Moench

Gal.: CERDEIRACast.: CEREZOFam.: ROSACEAEDescr.: rbore caducifolia concasca agrisada que escurece egreta coa idade. Ramas sen

espias. Follas simples longa-mente acuminadas, con pecolocon glndulas cerca do limbo,marxe serrada, face glabra e envs pubescente. As flores xorden aotempo que as follas en fascculos umbeliformes. Froito en drupa(cereixas). Pednculo polo menos o dobre de longo que o froito.Distr.: O de Asia, NO de frica. Amplamente expandido por

Europa, anda que se enrarece no N, L e rexin Mediterrnea. NaPennsula unha especie autctona no N, cultivndose no resto.Hb.: Bosques caducifolios con ambiente hmido e fresco.Cultivado con moita frecuencia polos seus froitos comestibles.

Prunus spinosa L.

Gal.: ABRUEIRO Cast.: ENDRINOFam.: ROSACEAEDescr.: Fanerfito arbustivo, caducifolio, espioso. Casca deramas pardo-agrisada. Ramias laterais pubescentes na sa

xuventude. Pecolo das follas pubescente. Limbo de 1,5-3,5 x0,5-1,5 cm, serrado ou crenado, con dentes moi finos. Florespediceladas. Ptalos brancos. Froito azul escuro ou negro viol-

ceo, pruinoso, subgloboso de 10-15 mm de dimetro (abruo).Distr.: Europa, O Siberia, Cucaso, SO Asia e NO frica. Napennsula Ibrica escasea na metade S.Hb.: Orla espiosa arbustiva de bosques.

Prunus spinosa. Flores Prunus spinosa. Froitos maduros



38/108


38

Pyrus cordata Desv.

Gal.: PEREIRA BRAVA Cast.: PERAL SILVESTREFam.: ROSACEAEDescr.: Arbusto caducifolio decasca agrisada e ramas espio-sas, as novas pilosas. Xemascon escamas ciliadas. Follas demarxe serrada, con pecolo de

mis de 1 cm. Inflorescenciasen cimas corimbiformes. Clizcon 5 spalos. Corola con 5ptalos brancos. Estames de

20-24 con anteras purpreas. Froito xeralmente globoso, par-dento, co pednculo flexible e xeralmente cos spalos caedizos.Distr.: C, L e O de Europa, estendndose ata o N de Irn e N

de frica. Na Pennsula desde o C de Portugal, NO e cornixacantbrica ata Navarra.Hb.: Sotobosque, orla e claros de bosque, sebes e lindes de terreos.

Quercus pyrenaicaWilld.

Gal.: CARBALLO CERQUIO, REBOLOCast.: REBOLLO, MELOJOFam.: FAGACEAEDescr.: rbore de ata 25 m, marcescente. Casca grisceo-apardazada, gretada. Ramias moi pilosas. Follas pinnatfidasou pinnatipartidas, con pecolo de 5-20 mm, cuneadas na base,de cor verde escura pola face e afeltrado-tomentosas con pelos

estrelados no envs. Amentos masculinos colgantes de 5-10cm. Cpula tipo dedal que abarca s base do aquenio, de 6-18 x 14-26 mm, con escamasimbricadas, cincento-vilosas eas superiores mis ou menoslibres.Distr.: O e SO de Francia,

pennsula Ibrica e Marrocos.Na pennsula Ibrica rara noL e cara ao S busca refuxio nasmontaas.Hb.: Carballeiras termfilas emesfilas. Moi escaso en com-paracin coa seguinte especie.


39/108

39

Quercus robur L.

Gal.: CARBALLO COMN Cast.: ROBLE COMNFam.: FAGACEAEDescr.: rbore caducifo-lia. Casca branco-agrisa-da e lisa nos ps novos.Co tempo vlvese apar-dazada e gretada. Follas

con pecolo curto parcialou totalmente flanquea-do polas pequenas ore-llas do limbo; limbo pin-natilobado, glabro en ambas as caras. Flores unisexuais, asmasculinas en amentos colgantes. Landras distanciadas sobrepednculos frutferos.

Distr.: Rexin Eurosiberiana. Na Pennsula atpase na sa meta-de N, sendo mis abundante na cornixa cantbrica e no NO.Hb.: Bosques. Preferentemente sobre substrato silceo.

Rosa canina L.

Gal.: SILVA FEMIA Cast.: ESCARAMUJOFam.: ROSACEAEDescr.: Arbusto cuxas ramas posen espias curvas. Follas impa-ripinnadas de 5-7 fololos de base redondeada, sen glndulasexcepto no nervio medio, de bordo dentado e con estpulas. Floressolitarias ou en cimas, pedunculadas. Spalos reflexos e caducos

na frutificacin, con lbulos laterais. Corola de ata 4 cm de di-metro. Ptalos lixeiramente escotados no pice, rosado-plidos oubrancos. Estilos libres.Froito vermello intenso.Distr.: Eurasia, NO defrica, Madeira e OsAzores. Introducida nou-

tras partes do mundo.Frecuente en toda aPennsula.Hb.: Orla de carballei-ras, sebes e arbustaisespiosos de substitu-cin do bosque.



40/108


40

Ruscus aculeatus L.

Gal.:XILBARDEIRA Cast.: BRUSCO, RUSCOFam.: RUSCACEAEDescr.: Arbustio rizomatoso,dioico, sufrtice, de talos verdes eglabros que alcanzan pouco misde 50 cm. Ramas laterais con cla-dodios que teen aparencia de

follas rxidas, con punta espiosa.Flores pouco aparentes, xeral-mente solitarias sobre o nerviomedio do cladodio, con 2 vertici-los de 3 tpalos. Froitos unica-mente sobre ps femininos, esf-ricos, de cor vermella brillante.

Distr.: Rexin Mediterrnea, chegando polo N ata GranBretaa. Na Pennsula falta no SL rido e en amplas zonas daMeseta N.Hb.: unha especie nemoral que en Galicia se encontra benrepresentada baixo o dosel de bosques termfilos.

Salix atrocinerea Brot.

Gal.: SALGUEIRO NEGRO Cast.: SAUCEFam.: SALICACEAEDescr.: rbore ou arbusto dioico, que pode alcanzar mis de10 m de altura. Madeira descascada con estras. Follas sim-

ples, alternas, polo menos 3 veces mis longas que anchas, decor verde mis intensa na face, brevemente pecioladas, estipu-ladas, pilosas na sa xuventude e glabrescentes na madurez,con pelios avermellados no envs. Inflorescencias en amen-tos erectos que xorden antes que as follas, os masculinos e

femininos en ps distintos.Distr.: Europa atlntica,

Marrocos, Tunicia eCrsega. En case toda apennsula Ibrica.Hb.: Marxes de ros epantanos; claros forestais,cunetas ou noiros, indi-cando frescura edfica.


41/108

41

Sambucus nigra L.

Gal.: SABUGUEIRO Cast.: SACOFam.: CAPRIFOLIACEAEDescr.: Fanerfitoarbustivo ou arbori-a de ata 10 m,caducifolia. Follasopostas, imparipin-

nadas, con 5-7 folo-los de marxe serrada,lixeiramente pubes-centes polo envs.Inflorescencia encorimbo composto, de ata 20 cm de dimetro. Flores pen-tmeras, hermafroditas. Corola branca con tubo curto pero

apreciable. Froitos carnosos, globosos, negros.Distr.: Europa excepto no extremo N.Hb.: Orla de bosques e arbustais na proximidade de ncle-os rurais.

Taxus baccata L.

Gal.: TEIXO Cast.: TEJOFam.: TAXACEAEDescr.: Confera non resinosa de copa piramidal e ramas hori-

zontais ou algo colgantes. Follas lineares, planas. rbore dioi-ca; conos masculinos solitarios, axilares na cara inferior dasramas. Semente recuberta na sa maior parte por unha envol-ta carnosa (arilo) de cor vermella.Distrib.: O de Asia, Europa e N de frica. Refxiase nas mon-taas de case toda apennsula Ibrica,

anda que en Portugals se encontra nal-gns puntos da meta-de N. Moi escasaneste parque.Hb.: Bosque de

valgada.



42/108


42

Ulmus glabra Hudson

Gal.: LAMIGUEIRO Cast.: OLMOFam.: ULMACEAEDescr.: rbore caducifoliade casca pardo-agrisada oupardo-anegrazada, gretada namadurez. Follas simples, cur-tamente pecioladas, speras

na face. Limbo de pice brus-camente acuminado, bordodobremente serrado, nerviosresaltados e asimtricas na

base, cun lbulo que cobre practicamente por completo o pec-olo. Flores en primavera, en fascculos laterais que xorden antesque as follas. Froito de ata 25 mm, con que rodea a semente

situada en posicin central.Distr.: Orinda de gran parte de Europa e Asia. Na pennsulaIbrica atpase nas montaas da metade N.Hb.: Bosques mixtos, con maior frecuencia de ribeira.Debido s enfermidades que padecen os lamigueiros, difcilencontrar individuos adultos de gran talle.

Vaccinium myrtillus L.

Gal.: ARANDEIRA Cast.: ARNDANOFam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto caducifolio, menor de 50-60 cm. Ramias novas

verdes, poligonais con 4 costelas ben marcadas. Follas con pecolomoi curto, simples, de marxe

serrada, de menos de 2 cm delongo, verdes por ambas ascaras, agudas no pice.Inflorescencias en acios pauci-floros. Flores de ptalos solda-dos. Froito en baga negraredondeada de menos de 1 cm

de dimetro, con sabor doce.Distr.: Holrtica, desde o Nde Amrica, Europa e Asia. Na pennsula Ibrica atpase no N,chegando aos sistemas Central e Ibrico.Hb.: Habita no interior de bosque cerca da costa. Na altamontaa pode integrarse noutras comunidades vexetais,desde breixeiras e cervunais ata solos pouco profundos.


43/108

Grupos temticos. Plantas do sotobosque con talos volubles

43

Plantas do sotobosque con talos volubles

Na penumbra do sotobosque medran plantas vivaces quebuscan a luz utilizando o soporte de rbores e arbustos. Andaque empregan estratexias diversas para "rubir" aos seus soportes,todas elas presentan talos flexibles que facilitan esta funcin.

Hedera hybernica Bean ex DC.

Gal.: HEDRA Cast.: HIEDRAFam.: ARALIACEAEDescr.: Fanerfito lianoide, prostrado ou rubidor. Ramasestriles con pice vermello apardazado e entrens de 2,2 -4,3(8,1) cm. Follas simples, verde-amareladas, con 0-5 lbu-

los e nervios verdes pouco prominentes. Indumento formadopor tricomas xeralmente ssiles, rotados, estrelados con (4)6-8(10) radios estipitados de cor branca (excepcionalmente ala-ranxados), soldados nun 10-20(40)% da sa lonxitude.Distr.: Europa atlnticadesde a pennsula Ibrica

ata Escocia.Hb.: Bosques, ben tapi-zando o solo, ben rubindo entroncos; muros en ambientefresco.


44/108


44

Lonicera periclymenum L.

Gal.: CABRIFOLLOCast.: MADRESELVAFam.: CAPRIFOLIACEAEDescr.: Arbusto rubidor, aro-mtico. Talos avermelladosno extremo. Follas simples,pecioladas, opostas, enteiras,

agudas, persistentes, co lti-mo par sen pecolos. Floresen glomrulos pedunculadoscun par de brcteas ssiles elibres entre si. Corola bilabia-da con pelos glandulosos, contubo longo, de cor variable

que oscila de amarelo a rosa-do plido. Froito en baga ver-mella redondeada.Distr.: Europa occidental eNO de frica.Hb.: Bosques, sebes, muros.

Lonicera periclymenum. Flores

Lonicera periclymenum. Froitos

Rubia peregrina L.

Gal.: GRANZA Cast.: RUBIA

Fam.: RUBIACEAEDescr.: Arbusto rubidor, sufrtice. Follas verticiladas, corice-as, persistentes, con dentes na marxe. Inflorescencias axilaresque superan s respectivas follas. Corola con 5 ptalos solda-dos formando un tubo mis curto que os lbulos. Froito car-noso negro, redondeado, de 4-6 mm de dimetro.

Distr.: Rexin Mediterrnea

penetrando na Eurosiberianano N da pennsula Ibrica,metade occidental de Francia eSO de Gran Bretaa e Irlanda.Hb.: Bosques caducifoliostermfilos e bosques escler-filos mediterrneos.


45/108

45

Grupos temticos. Plantas do sotobosque con talos volubles

Solanum dulcamara L.

Gal.: DULCAMARA Cast.: DULCAMARAFam.: SOLANACEAEDescr.: Arbusto rubidor s leoso na porcin inferior. Follas

pecioladas, alternas, enteiras ou pinnatipartidas con 1-4 lbu-los estreitos na base do limbo cerca do pecolo e terminadasnun lbulo ovado-lanceolado. Flores en cimas extraaxilares.Corola violeta, con 5 ptalos soldados inferiormente e lbulosabertos en forma de estrela. Anteras concrescentes fra dotubo da corola. Froito en baga de cor vermella na madurez.Distr.: Europa, excepto no extremo N, N de frica, O de Asia.

Hb.: Ameneirais e salgueirais de ribeira.

Tamus communis L.

Gal.: NORZA NEGRA Cast.: NUEZA NEGRAFam.: DIOSCORIACEAEDescr.: Planta rubidora de talos volubles, dioica, glabra, con tubr-

culo napiforme. Talos anuais que poden alcanzar varios metros.Follas alternas, pecioladas, simples, de limbo acorazonado co picemoi agudo e nerviacin reticulada.Flores en acios axilares, cada unhacon 6 tpalos lineares. Froito enbaga avermellada na madurez.Distr.: Rexin Mediterrnea con

penetracin na Eurosiberiana. NaPennsula falta no SL rido e enamplas zonas do C e L.Hb.: Bosques, sebes, bosquetese orlas espiosas. Con clara prefe-rencia polos ambientes termfilosen Galicia.

Solanum dulcamara. Flores Solanum dulcamara. Froitos


46/108


46

Matogueiras

Papilionceas fruticosas

Clave de papilionceas fruticosas

1.b Arbusto non espioso 2

1.a Arbusto espioso 6

2.a Cliz e froito con pelos Adenocarpus lainziiglandulosos

2.b Cliz e froitosen pelos glandulosos 3

3.a Con follas unifolioladas 4

3.b Con follas unifolioladas e trifolioladas 5

4.a Ramas con 5 costelas redondeadas. Cytisus ingramiiEstandarte de cor crema

4.b Ramas con 10 costelas en Genista floridaforma de T. Estandarte amarelo subsp.polygalyphylla

5.a Legume piloso s Cytisus scopariusna comisura das valvas

5.b Legume coas valvas totalmente Cytisus striatuspilosas

6.a Arbustos adultos con Genista berberideafollas laminares pecioladas

6.b Arbustos adultos sen 7 (X. Ulex)follas laminares pecioladas

7.a Con fortes espinas vulnerantes. Ulex europaeusCorola > 1,5 cm

7.b Con espias pouco vulnerantes. Ulex galliCorola < 1,5 cm


47/108

Grupos temticos. Matogueiras. Papilionceas fruticosas. Xestas, codesos e piornos

47

Xestas, codesos e piornos

Son o compoente principal de comunidades vexetais fru-ticosas, as xesteiras, que constiten unha das primeiras etapasde substitucin do bosque potencial. Teen aspecto de masasdensas e compactas nas que adoita dominar unha das especiesparticipantes. O seu desenvolvemento ptimo ten lugar sobresolos profundos, nitroxenados no caso das codeseiras.

Adenocarpus lainzii (Castrov.) Castrov.A. complicatus subsp. lainzii Castrov.; A. intermedius sensu Merino

Gal.: CODESO Cast.: CODESOFam.: PAPILIONACEAEDescr.: Arbusto perennifolio, moi ramoso desde a base,

podendo chegar a alcanzar 3 m de altura. Follas pecioladas, tri-folioladas, en ocasins en fascculos, glabras na face e mis oumenos pilosas no envs. Inflorescencia no extremo das ramas.Flores pedunculadas, con brcteas caducas e bractolas. Clizcuberto de pelos glandulosos, con dous labios de maior tama-o que o tubo. Corola amarela. Legume de ata 3 cm de longocon abundantes pelos glandulosos na superficie.

Distr.: Endemismo do N, NO e O da pennsula Ibrica.Hb.: Orlas forestais, xesteiras e antigos terreos de cultivoabandonados. Ten certo carcter primocolonizador sobre solosdespexados e nitrificados.


48/108


48

Cytisus ingramii BlakelockCytisus commutatus sensu Talaverapro parte

Gal.:XESTA Cast.: ESCOBAFam.: PAPILIONACEAE

Descr.: Arbusto de ata 3 mmoi ramificado desde abase. Ramias con 5 coste-las redondeadas e indumen-

to dobre de pelos longos nascostelas e pelos crespos nos vales. Follas unifolioladas,pecioladas, con pelos prate-ados no envs e glabrescen-te na face. Flores axilares,

xeminadas, pedunculadas

sobre as brcteas en ramas do ano anterior. Cliz piloso.Corola papilioncea co estandarte de cor crema. Estiloarqueado. Legume totalmente cuberto de pelo.Distr.: Endemismo do O de Asturias e N de Galicia.Hb.: Orla de bosques caducifolios e cultivos forestais.Chega polo N a colonizar os escarpados acantilados cerca doCabo Ortegal.

Simil.: Cytisus scoparius (L.) Link

(Gal.: XESTA NEGRA; Cast.: ESCOBA NEGRA), ampla-mente repartida en Galicia e natural de Europa e Macaronesia.

Ten follas trifolioladas e pecolos netos nos talos adultos, clizglabro, corola totalmente amarela e legume piloso s na comi-sura das das valvas.

Flores de Cytisus scoparius Legumes de Cytisus scoparius


49/108

49

Grupos temticos. Matogueiras. Papilionceas fruticosas. Xestas, codesos e piornos

Simil.: Cytisus striatus (Hill) Rothm.

(Gal.:XESTA MANSA; Cast.: ESCOBN MORISCO) unhaespecie natural do O da pennsula Ibrica e NO de Marrocos. Ostalos teen 8 costelas ensanchadas no pice que non deixan ver oespazo intercostal.Follas unifolioladas etrifolioladas. Cliz pilo-so. Corola amarela.

Con dous estames mislongos que os demais.Legume totalmentecuberto de pelo. Xunto anterior, forma as xes-teiras, arbustais moicomns en Galicia.

Genista floridaL. subsp.

polygaliphylla(Brot.) Cout.

Genista polygaliphylla Brot.

Descr.: Fanerfito arbustivo que chega a superar os 2 m dealtura, moi ramificado desde a base. Talos longos, flexuosos,con (8)10(12) costelas en forma de T, con diferente tipo deindumento nos vales e costelas, de cor marrn claro en ramasmaduras. Follas alternas, estipuladas, unifolioladas, serceas,

con indumento mis denso no envs. Inflorescencia en aciosterminais sobre ramas do ano. Flores pediceladas, conbrcteas e bractolas. Cliz bilabiado, serceo. Corola decor amarela plida.Legume de 10-25 x3,5-6 mm, serceo.Distr.: SO de Francia,

metade N da pennsu-la Ibrica e N deMarrocos.Hb.: Xesteiras e orlade bosques en zonasaltas.

Legumes de Cytisus striatus


50/108

Papilionceas espiosas

A toxeira, que ocupa unha gran extensin na Galiciaatlntica, foi tradicionalmente valorada por constitur unhaimportante fonte de cama para gando e xerador de solos frti-les. Dos toxos existentes en Galicia, polo menos dous estnrepresentados dentro dos lmites do parque, anda que sepoden distinguir dous tipos morfolxicos distintos dentro docomplexo grupo Ulex europaeus. Ademais, nas matogueiras

higrfilas vive outra leguminosa emparentada.

Genista berberidea LangeFam.: PAPILIONACEAEDescr.: Arbusto espioso de ata 1,5 m. Follas alternas,trifolioladas cos fololos laterais espinulosos e con apa-

rencia de brcteas.I n f l o r e s c e n c i aumbeliforme con 3-5 flores peduncula-das. Pednculo pelo-so. Cliz bilabiado,

viloso. Corola papi-lioncea amarela,coa quilla, de c. 1cm, maior que oestandarte. Legumede c. 1 cm falcadono pice e ciliado naunin das 2 valvas.Distr.: Endemismodo NO ibrico,Galicia exceptoOurense e N dePortugal.Hb.: Braas e tur-beiras con mato-gueira higrfila.


50


51/108

51

Grupos temticos. Matogueiras. Papilionceas fruticosas. Papilionceas espiosas

Ulex europaeus L.

Gal.: TOXO ARNAL Cast.: TOJOFam.: PAPILIONACEAEDescr.: Arbusto quepode superar os 2 m dealtura, moi ramificado econ fortes espias vul-nerantes. Ramas suca-

das de vales e costelas,con indumento dobrede pelos nas novas.Flores pedunculadascon brcteas poucomis longas que anchas. Corola papilionada amarela coas smis longas que a quilla.

Distr.: Europa occidental. Na pennsula Ibrica, como autc-tona, apenas supera a cornixa cantbrica e o NO, anda que secultivou noutras rexins.Hb.: Especie dominante de parte das toxeiras galaicas. Tamn un compoente habitual doutros arbustais como as xesteiras.

Ulex gallii Planch.

Gal.: TOXO MOLAR Cast.: TOJO MENORFam.: PAPILIONACEAEDescr.: Arbusto espioso que non adoita superar 1 m de altu-ra. Espias primarias rectas ou curvadas, de menos de 3 cm,con outras de menor porte na base. Flores con pednculos de

3-6 mm. Cliz bilabiado de 10,5-12 mm de lonxitude e labiosuperior de 2,5-4 mm de anchura. Corola amarela. Legumepiloso de tamao similar ao do cliz.Distr.: SO de Europa baixo influen-cia atlntica. N da pennsula Ibrica.Hb.: Toxeiras, orlas e lindeiros debosques.

Simil.: U. g. subsp. breoganii(Castrov. & Valds Bermejo)Rivas-Mart. et al., endmica deGalicia e do N de Asturias, diferncia-se pola menor lonxitude do cliz e amenor anchura do seu labio superior.


52/108


52

Breixos

No territorio do parque natural a maiora dos breixos for-man parte da toxeira, de tal forma que un nome mis correctoatendendo natureza dos seus constituntes o de toxeira-brei-

xeira. Existe, non obstante, unha clara correspondencia de cadaun dos breixos cunha comunidade ou hbitat determinado.

Clave de identificacin das ericceas

1.a Flores de cor branca 2

1.b Flores de cor rosa, malva ou violcea 3

2.a Follas planas de mis de 2 cm de ancho. Arbutus unedoFroito carnoso, vermello

2.b Follas ericoides de menos de 1 cm Erica arborea

de anchura. Froito non carnoso3.a Follas imbricadas como escamas Calluna vulgaris

arredor dos talos novos

3.b Follas de distinta forma 4

4.a Follas de, polo menos, 3 mm de 5anchura, non ciliadas no bordo

4.b Follas de menos de 2 mm de anchura 6

5.a Follas verdes por ambas as caras. Vaccinium myrtillusFr. carnoso, violceo

5.b Follas de cor verde por unha cara e Daboecia cantabricabranca pola outra. Corola avermellada

6.a Follas con cilios no bordo 7

6.b Follas sen cilios no bordo 9

7.a Flores aglomeradas no extremo terminal 8do talo, como nunha umbela

7.b Flores dispostas ao longo da ltima Erica ciliarisporcin do talo

8.a Ovario glabro Erica mackaiana

8.b Ovario piloso Erica tetralix

9.a Os estames asoman a travs da corola Erica umbellata

9.b Estames ocultos no interior da corola 10

10.a Spalos avermellados. Flores na primavera Erica australissubsp. aragonensis

10.b Spalos verdosos. Flores no vern. Erica cinereaFollas en verticilos


53/108

53

Grupos temticos. Matogueiras. Breixos

Calluna vulgaris (L.) Hull

Gal.: QUEIROGA COMN Cast.: BRECINAFam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto que nonadoita superar 1 m de altura.Follas de 1-3 mm, pregadas,imbricadas e opostas das adas. Flores en acios termi-

nais, axilares, curtamentepedunculadas, pilosas, tetr-meras. Spalos libres, peta-loideos, rosas ou brancos.Corola rosada, acampanadae persistente tras a floracin.Anteras dos estames con

apndices. Ovario piloso.Distr.: Nativa de Europa e NO de frica e introducida enNorteamrica. Con ampla presenza na pennsula IbricaHb.: Toxeira-breixeira, breixeira, noiros, orla de bosques eoutras matogueiras.

Daboecia cantabrica (Huds.) K. KochBryanthus polifolius (Juss.) Merino

Gal.: QUEIROGA MAIOR Cast.: BREZO VIZCANOFam.: ERICACEAEDescr.: Subarbusto menor de 50 cm con ramas ascendentesflexibles e pouco lignificadas. Follas de menos de 2 cm, sim-

ples, enteiras, alternas, planas con bordos revolutos, curta-mente pecioladas, coa face verde brillante e envs branco.Flores en acios terminais, pedunculadas, colgantes. Corolaprpura de ptalos soldados (9-15 mm). Estames inclusos conanteras saxitadas na base.Distr.: Atlntica. O deIrlanda e Francia e pennsu-

la Ibrica, desde o NO dePortugal seguindo pola cor-nixa cantbrica ata Navarra epuntualmente no SistemaIbrico.Hb.: Toxeira-breixeira, noi-ros, muros, orlas de bosque.


54/108


54

Erica arborea L.

Gal.: UZ BRANCACast.: BREZO BLANCO, BREZO ARBREOFam.: ERICACEAE

Descr.: Arbusto que superafacilmente 2 m de altura.Follas lineares en verticilos de3-4. Inflorescencias moi

numerosas no pice de rami-as laterais, umbeliformes.Flores pedunculadas. Spalosabrancazados. Corola de pta-los soldados, branca, de

pequeno tamao (2-3,5 mm). Anteras con apndices na base.Ovario glabro.

Distr.: Rexin Mediterrnea, N, C e L de frica e Illas daMacaronesia. Ampla distribucin na pennsula Ibrica.Hb.: Especie ubicua que habita tanto no sotobosque de bos-ques caducifolios e perennifolios, como en valgadas e mato-gueiras, desde a proximidade da costa alta montaa.

Erica australis L. subsp. aragonensis (Willk.) Cout.Erica aragonensisWillk.; Erica occidentalis Merino

Gal.: UZ VERMELLA Cast.: BREZO ROJOFam.: ERICACEAEDescr.: Fanerfito arbustivo que pode chegar a medir 2 m de altu-ra. Follas de 3-7 x 0,4-0,8 mm, en verticilos de 4, erecto-patentes,

lineares, revolutas que non permiten apreciar o envs.Inflorescencias umbeliformesno pice das ramias laterais.Flores pediceladas. Spalosavermellados. Corola de pta-los soldados, tubular, rosada.Estames coas anteras inclusas

ou co pice levemente sante.Apndices das anteras lacinia-dos ou dentados. Ovario piloso.Distr.: Endemismo do N eNO da pennsula Ibrica.Hb.: Breixeiras e breixeiras-toxeiras.


55/108


56/108


56

Erica mackaiana Bab.

Fam.: ERICACEAE Descr.: Arbusto que rolda0,5 m de altura. Follas planascoa marxe revoluta, en verti-cilos de 4, patentes, conindumento de cilios glandul-feros. Inflorescencias termi-

nais densas, umbeliformes.Spalos semellantes s follas,ciliados, con pelo glandul-fero apical longo. Corolade ptalos soldados, rosa

plida. Anteras con apndices na base. Ovario glabro.Distr.: rea moi restrinxida limitada ao extremo sur de Irlanda

e unha estreita franxa da cornixa cantbrica que vai desdeCantabria ao N de Galicia.Hb.: Toxeira-breixeira sobre solos frescos e hmidos (turbeiras,braas).

Erica tetralix L.

Gal.: CARROUCHA Cast.: BREZO EN CRUZFam.: ERICACEAEDescr.: Arbusto que xeralmente non supera os 50 cm dealtura. Follas en verticilos de 4, simples, planas, patentes,

con cilios glandulosos namarxe. Inflorescencia ter-minal, en densa disposi-cin umbeliforme, lixeira-mente unilateral. Corola deptalos soldados de corrosa mis ou menos inten-

sa. Anteras con apndicesna base. Ovario piloso.Distr.: N e O de Europa.Na pennsula Ibrica chegaao C, N e NO.Hb.: Braas, turbeiras, brei-

xeira-toxeira edafohigrfilo.


57/108

57

Grupos temticos. Matogueiras. Breixos

Erica umbellata Loefl. ex L.

Gal.: QUEIROGA DE UMBELA Cast.: MOGARIZAFam.: ERICACEAE

Descr.: Arbusto que non adoita superar os 50 cm de altura.Talos de casca pardo-avermellada. Follas lineares e revolutasen verticilos de 3, de marxe ciliada en fase xuvenil.Inflorescencias umbeliformes, terminais. Corola de ptalossoldados, pequena (menor de 5 mm), rosada. Estames coasanteras sen apndices na base, unidas ao filamento polo dorsoe exertas da corola.

Distr.: Mediterrnea occidental desde a metade O da penn-sula Ibrica ata o NO de frica.Hb.: Breixeiras e toxeiras-breixeiras en superficies sen acumu-lacin de auga como solos pouco profundos, erosionados, etc.


58/108


59/108

59

Grupos temticos. Matogueiras. Outros arbustos na toxeira-breixeira

Lithodora prostrata (Loisel.) Griseb.Lithospermum prostratum Loisel.

Gal.: HERBA DAS DOASCast.: FLOR DE LAS SIETE SANGRASFam.: BORAGINACEAEDescr.: Arbustio moiramificado con talosmoi finos, flexibles,

procumbentes, fre-cuentemente apoiadose levantados por outrosarbustos. Follas alter-nas, ssiles, cos bordoss lixeiramente revolu-tos. Corola regular,

azul, pilosa, cos pta-los soldados formando un tubo longo que termina en 5 lbulos.5 estames cos filamentos parcialmente soldados ao tubo da coro-la e anteras a distinto nivel. Estilo inserto dentro da corola.Distr.: Provincia atlntica europea.Hb.: Toxeiras e breixeiras.

Thymelaea coridifolia (Lam.) Endl.

Fam.: THYMELAEACEAEDescr.: Arbusto dioico con ramas rastreiras ou en ocasinsascendentes. Follas lineares de menos de 1 cm, fortemente

imbricadas nas ramas novas, pilosas cando son novas, logo gla-bras e finalmente desaparecen dos talos adultos. Flores solitariasaxilares, ssiles; corola amarela con estames ou estilo. Froitoencerrado dentro dacorola persistente.Distr.: Endemismodo NO ibrico, corni-

sa e cordilleira cant-brica e Serra daEstrela en Portugal.Hb.: Claros de toxei-ras e solos pouco pro-fundos con afloramen-to de rochas.


60/108


60

Herbceas en braas e toxeira-breixeira

A toxeira-breixeira dlles poucas oportunidades s plan-tas herbceas cando se presenta cunha estrutura pechada ecompacta. Apenas unhas poucas gramneas son capaces demedrar neste ambiente. Porn, na proximidade de cursos deauga e nas braas, o gando abre camios e a matogueira substituda por pastos que incorporan plantas herbceas conflores atraentes.

Anagallis tenella (L.) L.

Gal.: HERBA DA RABIACast.: ANAGALIDE DE PANTANOFam.: PRIMULACEAEDescr.: Herbcea perenne. Talo procumbente, enraizante nosns. Follas opostas con pecolo curto. Flores solitarias conpednculo mis longo que a folla axilante. Corola de cor rosaplida a branca, de ata 1 cm de longa. Filamentos dos estames

con pelos longos na base.Distr.: Metade O de Europa e rexin mediterrnea occidental.Amplo repartimento na Pennsula pero xeralmente en poboa-cins de pequeno tamao.Hb.: Turbeiras, terreos con encharcamento temporal e condrenaxe deficiente.


61/108

61

Grupos temticos. Matogueiras. Herbceas en braas e toxeira-breixeira

Centaurium scilloides (L. fil.) Samp.

Fam.: PRIMULACEAEDescr.: Herbcea vivaz,lampa. Talos tendidos, folio-sos, cuadrangulares, finos.Follas simples, opostas, bre-

vemente pecioladas, de piceobtuso, trinervadas. Flores

pedunculadas en cimas dic-tomas. Cliz de spalos sol-dados terminados no terzosuperior en 5 lacinias estrei-tas. Corola rosada co tubotan longo como o cliz. 5estames cuxas anteras asoman polo tubo da corola.

Distr.: Costas atlnticas de Europa desde o N de Portugal ataas Illas Britnicas e Os Azores.Hb.: Claros de toxeiras-breixeiras e solos pouco profundos.

Crocus serotinus Salisb. subsp. clusii (Gay) Mathew

Gal.: SAFRN BRAVO, TOLLEMERENDASCast.: CROCO PURPREOFam.: IRIDACEAEDescr.: Xeofito de floracin outonal, acaule. Tuberobulborodeado de tnica papircea que se desfai en fibras reticula-das. Escapos hipoxeos na

antese que se alongan nafrutificacin. Follas paraleli-nervias que comezan aemerxer durante a antese.Flor nica de cor violetaintensa, regular, con 6 tpa-los. Tubo do periantio de

mis de 40 mm, moito mislongo que os lbulos. Estiloalaranxado.Distr.: Endemismo dePortugal e O de Espaa.Hb.: Pasteiros e claros dematogueira.


62/108


63/108

63


Drosera intermedia Hayne

Gal.: RORELLA Cast.: ATRAPAMOSCASFam.: DROSERACEAEDescr.: Herbcea insect-

vora perenne e agrupada encolonias. Follas en rosetabasal, con pecolo glabroalgo maior que o limbo; este

con abundantes pelos glan-dulares longos e curtos eforma ovada. Escapos late-rais curvado-ascendentescon 3-12 flores. Corola con5 ptalos brancos de menos de medio cm cada un.Distr.: Holrtica con presenza en Amrica do N e Eurasia. Na

pennsula Ibrica percorre a cornixa cantbrica e atlntica ataLisboa. Desaparece en Galicia cara ao interior.Hb.: Turbeiras e claros de matogueiras e pasteiros higrfilos.Simil.: Drosera rotundifolia L. presenta o limbo das follasmis redondeado e bruscamente atenuado nun pecolo pubes-cente. habitual en medios semellantes no interior de Galicia.Detectronse noutras zonas de contacto a existencia de hbri-

dos entre ambos os taxons (D. x beleziana E.G. Camus).

Pedicularis sylvatica L.

Gal.: HERBA PIOLLEIRA Cast.: GALLARITAFam.: SCROPHULARIACEAE

Descr.: Herbcea con talos florferos de dous tipos, o centralerecto e os laterais rastreiros e finalmente ascendentes. Follas pin-natisectas cos lbulos dentados. Inflorescencias en acios laxos,con brcteas foliosas. Flores con pednculo moi curto. Cliz cosspalos soldados, non bilabiado, terminado en dentes ciliados nosbordos. Corola rosada, bila-biada, co labio superior en

forma de carapucha.Distr.: Eurosiberiana detendencia atlntica. N, O eserras da metade N dapennsula Ibrica.Hb.: Pasteiros en braas ematogueiras higrfilas.


64/108


64

Potentilla erecta (L.) RaeuschelPotentilla fallax sensu Merino

Gal.: SOLDA, SETE NA RAMA Cast.: TORMENTILLAFam.: ROSACEAEDescr.: Herbcea perennecon talos rastreiros ouascendentes. Follas basaispecioladas, prontamente

caducas, as caulinares sen-tadas ou con pecolo moicurto, palmatisectas dividi-das en 3(5) segmentos. Conestpulas que en follasmedias e inferiores poden

confundirse coas follas. Flores solitarias axilares e en cimas

paucifloras. Cliz con 4 spalos e calculo de pezas externas.Corola con 5 ptalos amarelos.Distr.: Eurasitica, NO de frica, Madeira e Os Azores. NaPennsula escasea no S e L. Moi comn en Galicia.Hb.: Ambientes con humidade edfica en claros de toxeirase breixeiras-toxeiras, herbeiras higrfilas, bordos de cursos deauga, pastos de montaa, etc.

Potentilla montana Brot.

Fam.: ROSACEAEDescr.: Herbcea de cepa prostrada e frecuentemente congromos laterais enraizantes. Follas pecioladas, estipuladas, co

limbo dividido en 3 fololos dentados s no terzo final e densa-mente pilosos. Florespedunculadas. Cliz con 5spalos e un calculo forma-do por 5 pezas de menortamao. Corola con 5 pta-los de cor branca. Aquenios

con pelos longos caducos.Distr.: Atlntica. Desde oC e O de Francia ata o NOda pennsula Ibrica.Hb.: Claros de breixeira epastos sobre terreos frescos.Tamn en claros do bosque.


65/108

65


Romulea bulbocodium (L.) Sebastiani & Mauri

Gal.: MERENDEIRAS, ABEIROTAFam.: IRIDACEAE

Descr.: Herbcea con tuberobulbo. Escapos hipoxeos na ante-se que se alongan na frutificacin. Follas paralelinervias quesuperan longamente as flores. Inflorescencia con frecuenciacon 1-6 flores, con brcteas e bractolas. Flores regulares con6 tpalos, os internos de cor malva e garganta amarelenta polacara interna, e cor violcea plida pola cara externa; os exter-nos violceos. Tubo do periantio de menos de 10 mm.

Estigmas por encima dos estames.Distr.: Rexin mediterrnea con penetracin na rexin eurosi-beriana.Hb.: Solos pouco profundos, pasteiros pioneiros vivaces, pas-tos en claros de matogueira.


66/108


66

Herbceas nemorais

O solo do bosque est cuberto de follaxe e ramas secascuxa humificacin contribe a devolverlle terra os nutrien-tes utilizados polos vexetais. Este ambiente caracterzase,ademais, por permanecer baixo unha sombra intensa duran-te o extenso perodo de foliacin do arboredo. Nestas condi-cins s prosperan algunhas herbceas chamadas escifilas(amantes da sombra). Adoitan ser plantas vivaces de flora-cin primaveral, con rganos perdurantes subterrneos ou arentes do solo.

Adenostyles alliariae (Gouan) A. Kern. subsp. hybrida(DC.) TutinA. alliariae subsp.pyrenaica (Lange) P. Fourn

Fam.: ASTERACEAE

Descr.: Herbcea rizomatosa. Talo erecto (ata 120 cm). Follasgrandes, as basais longamente pecioladas, con limbo de acora-zonado a reniforme co bordo fortemente dentado, cuxos den-tes non difiren en mis de 0,5 cm. Follas caulinares escasas econ pecolo progresivamente menor cara ao pice.Inflorescencia corimbiforme constituda por numerosos cap-tulos estreitos de flores prpuras.

Distr.: Endmica do S europeo. Na pennsula no eixo pirenaico-cantbrico con poboacins disxuntas no Sistema Central.Hb.: Bosques,marxe de rega-tos. mis fre-cuente na altamontaa pero

descende naGalicia norte,refuxindose noambiente frescoproporcionadopolo bosqueripario.


67/108

67

Ajuga reptans L.

Gal.: BGULA Cast.: CONSUELDA MEDIAFam.: LAMIACEAEDescr.: Vivaz, con estolnssuperficiais. Talos floridos cua-drangulares, con s 2 caraspilosas que cambian en cadan. Follas enteiras, as inferiores

con longo pecolo. Limbo debordo crenado. Inflorescenciasen verticilastros terminais, dis-tanciados, con brcteas folice-as de tamao similar s flores.Corola branco-azulada, cigo-morfa, co labio inferior con 3 lbulos desiguais e o superior

moi pequeno.Distr.: Eurosiberiana con penetracin na rexin mediterrnea.Abunda no extremo N e NO da pennsula Ibrica, chegandopuntualmente ao Sistema Central.Hb.: Bosque caducifolio e as sas orlas herbceas.

Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande

Gal.: HERBA DOS ALLOS Cast.: HIERBA DEL AJOFam.: BRASSICACEAEDescr.: Herbcea bienal con olor a allo ao fretala. Talos

erectos, ramificados apicalmente, pilosos na base e glabrosno resto. Follas simples, pecioladas, con limbo acorazona-do e bordo sinuado-dentado.Inflorescencia en acio. Florespedunculadas. Corola con 4ptalos brancos opostos dous adous. Froitos en silicua algo

arrosariada.Distr.: Europa, O de Asia e Nde frica. Introducida noutroscontinentes.Hb.: Preferentemente unhaherbcea nemoral en bosquesriparios.

Grupos temticos. Herbceas nemorais


68/108


68

Anemone nemorosa L.Anemone francoana Merino

Gal.: ANMONA Cast.: NEMOROSAFam.: RANUNCULACEAEDescr.: Herbcea vivaz con rizoma horizontal de cor parda.Follas longamente pecioladas, palmatisectas pequenas, con 3-5 segmentos irregulares. Brcteas semellantes s follas, mis

pequenas. Flores solitarias,

pedunculadas, cun s verti-cilo de 5 spalos petaloideosde cor branca. Numerososestames con anteras de coramarela. Froito en poliaque-nio esfrico. Carpelos pilo-sos cunha soa semente.

Distr.: Holrtica. Europa, Ode Asia e N de Amrica. Nda pennsula, co seu lmitesur nas serras da fronteirahispano-portuguesa.

Hb.: Nemoral. Habita en solos frescos do sotobosque e nasa orla herbcea.

Allium victorialis L.

Gal.: ALLO Cast.: AJOFam.: ALLIACEAEDescr.: Herbcea vivaz con bulbo alongado e vertical recu-

berto exteriormente por unha tnica membranosa. Follascon pecolo longoe vaa curta.Inflorescencia enumbela globosa.Flores campanu-ladas, cunha soa

envolta de 6tpalos branco-verdosos de 4-6,5mm. Os estamessobresaen longa-mente da corola.

Allium victorialis


69/108

69

Distr.: Montaas do C e S de Europa. Na pennsula Ibricaexpndese desde os Pireneos, seguindo pola cordilleira cant-brica ata o NO.Hb.: Bosques frescos con humidade edfica. Ao descenderda alta montaa, a sa ecoloxa queda limitada a bosques deribeira e bordo de regatos que atravesan bosques mesfilos.Simil.: Allium ursinum L.presenta a inflorescen-cia en umbela plana, ostpalos teen 9-12 mmde lonxitude e de corbranca nvea, os esta-mes son mis curtosque os tpalos e a tni-

ca externa que recobreo bulbo membranosa.En Galicia misescasa que a especieprecedente.

Allium triquetrum L. ten o bulbo ovoide, talo trgono con 3ngulos agudos, follas lineares moito mis estreitas que asespecies precedentes, flores primeiro erectas e fin pndulas;floracin precoz, no inicio da primavera. frecuente en cune-tas e marxes de camios da fachada atlntica galega.

Allium ursinum

Allium triquetrum

Grupos temticos. Herbceas nemorais


70/108


70

Anthoxanthum amarum Brot.

Fam.: POACEAEDescr.: Herbcea

guía da flora das fragas do eume

Documents