FAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE UNIVERZITETA U SARAJEVU

SEMINARSKI RAD

INDUSTRIJSKI TRANSPORT«Grabuljasti transporteri-grabuljari»

Sarajevo, Mart 2007.

Predmetni nastavnik:

V. prof. dr Abdulah Ahmić

Kandidati:Selma TatarevićLejla VelićAmela HamzićIrhana BeganovićHajrija MulićAmira Hodzić

SADRŽAJ

Uvod...............................................................................................................................3

1.GRABULJASTI TRANSPORTERI – GRABULJARI........................................6

1.1. Laki grabuljasti transporter KLG 80..................................................................10

1.1.1. Dvolančani grabuljasti transporteri KLG 81 i KLG 82...........................11

1.2. Pogon g r a b u l j a s t i h t r a n s p o r t e r a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2

1.3.Primjeri .................................................................................................................15

Zaključak........................................................................................................................17

LITERATURA..............................................................................................................19

2

Uvod

U tehničom, tehnološkom, ekonomskom i organizacionom smislu „kapija fabrike“ nikad nije granica između javnog i industrijskog transporta,mada tako piše u mnogim knjigama.

Pošto su grabuljari dio opreme industrijskog transporta prvo ćemo nošto reći o samom

pojmu i značaju industrijskog transporta. Industrijski transport u cjelini predstavlja složenu i

multidisciplinarnu djelatnost. On ima značajnu ulogu u zadovoljenju transportnih potreba u

proizvodnim organizacijama, raznim industrijama, i slično, kako u proizvodnom procesu tako

i u međupogonskim i spoljnim prenošenjima.

Iz tih razloga je i tehnička baza i tehnologija industrijekog transporta različita. Njegovu

strukturu čine: industrijski željeznički transport, drumski transport, parkovi za vlastite

potrebe, jednošinske željeznice, pneumatski, hidraulički transport, razne žičare, skladišni

sistem, pretovarna mehanizacija, oprema i dr.

U zavisnosti od vrste proizvodnje, u mnogim kompleksima i pogonima redovno se eksploatišu

pneumatski, hidraulični, konvejerski i drugi vidovi transporta.

U posljednjoj deceniji se problemima industrijskog transporta posvećuje sve veća pažnja u

svim zemljama svijeta. To je razumljivo ako se ima vidu da neprekidno raste učešće

transportnih troškova u ukupnim troškovima reprodukcije. Mehanizacija i automatizacija

industrijskog transporta u većini industrijskih grana predstavlja jedan od uslova neprekidnog i

racionalnog obavljanja osnovnih procesa proizvodnje. Zapravo, ekonomski rezultati osnovnog

proizvodnog procesa u direktnoj su zavisnosti od organizacije i tehničkog razvoja

industrijskog transporta. Sve ovo industrijskom transportu daje poseban značaj, što se ogleda

u povećanom istraživačkom radu u ovom domenu i svakodnevnim novi tehničkim rješenjima,

kako u oblasti postojećih vidova transporta, tako i razvoja novih oblika i sistema savremenog

industrijskog transporta.

Osnovnu pretpstavku racionalne organizacije i tehnologije industrijskog transporta čini, prije

svega, pravilan izbor vida transporta i transportnih sredstava, kao i obezbjeđenje premještanja

tokova proizvoda najkraćim putevima bez pretovara sa jednog vida transporta na drugi, uz

minimalne troškove distribucije.

3

Krupni industrijski kombinati i kompanije, čija se proizvodnja odvija na znatnom

prostranstvu, sve češće formiraju posebne organizacije koje se neprekidno bave istraživanjem

i usavršavanjem transportnih procesa. Tako je firma „Ford“ u SAD-u još prije petnaest godina

osnovala posebno odjeljenje za izučavanje problematike procesnog i međupogonskog

transporta. Treba napomenuti da se industrijski transport dijeli na unutrašnji industrijski

transport i spoljni industrijski transport. Unutrašnji industrijski transport se dalje dijeli na

procesni i međupogonski. Dok spoljni industrijski transport predstavlja početnu i krajnju fazu

javnog saobraćaja. Funkcija spoljnog industrijskog transporta je dopremanje sirovina do

fabričkih rejonskih skladišta, kao i odvoz gotovih industrijskih proizvoda sa područja fabrike,

odnosno preduzeća, do punkta predaje javno transportu ili neposredno potrošaču. S obzirom

da grabuljasti transporteri, odnosno grabuljari imaju veliku ulogu u iskopavanju i transportu

rude u rudnicim možemo na osnovu navedenog zaključiti da oni pripadaju unutrašnjem

industrijskom transportu. Brojna istraživanja, razvoj transportne tehnologije, kao i

svakodnevni zahtjevi privrede za što kvalitenijim i efikasnijim transportnim uslugama,

opredjelili su uglavnom, osnovne pravce razvoja industrijskog transporta u nizu zemalja, a to

su:

Široka i racionalna primjena svih vidova industrijskog transporta, i ekonomičnijih i

pouzdanijih transportnih uređaja;

Automatizacija i kompleksna mehanizacija transportnih procesa uz postepeni prijelaz

na upravljanje uređajima i sredstvima (posebno procesnog transporta), primjenom

elektronskih računskih mašina i sredstava kibernetike;

Uvođenje novih principa i sistema manipulasanja i transporta dobara, prvenstveno

integralnih sistema transporta;

Poboljšanje strukture organizacije upravljanja transportom formiranjem

specializovanih pogona u većini industrijskih kompleksa i rejona, uz neprekidno

usavrašavanje tehnologije rada industrijskog transporta.1

Pored pomenutih faktora, koji su umnogome uticli na opredjeljenje pravaca razvoja i

modernizaciju industrijskog transporta, uticao je i broj zaposlenih radnika u određenim

granama transporta koji su neposredno angažovani na izvršavanju procesa industrijskog

transporta. U industrijskim preduzećima na izvršenju transportnih operacija svakodnevno radi

čitava armija radnika. Broj zaposlenih u ovoj djelatnosti uglavnom zavisi od vrste i obima

rada, stepena mehnizacije, i automatizacije proizvodnje.

Isto tako na broj radnika u industrijskom transportu bitno utiče i karakter proizvodnje, koji

predodređuje veličinu mase predmeta rada ili proizvoda koje treba premještati na manja ili

1 Dr Risto Perišić; „Savremene tehnologije transporta I “, integralni sistemi transporta ;Str.73.

4

veća rastojanja, sa manjim ili većim brojem transportno-manipulativnih operacija. O tome

svjedoči i izjava generalnog direktora rudnika Breza, Jakuba Dinarevića:

“Nabavili smo jedan grabljasti transporter za to mehanizovano čelo, izvršili smo

modernizaciju glavnog iskopa u Rudniku, gdje sada u dužini 1.450 metara imamo dva

gumena transportera koji služe za prijevoz materijala i ljudi. Time smo smanjili broj

zaposlenih a smanjen je i broj zastoja.”2

1.GRABULJASTI TRANSPORTERI - GRABULJARI

2 Nezavisne novine „Naša riječ“,Br.3354 (19.12.2006)

5

Primjenjuju se najviše u rudnicima uglja za transport pri otkopavanju tankih, srednijh i

debelih slojeva uglja. Mogu se primjeniti i za transport ostalih rasutih materijala, pogtovu

onih neabrazivnih i malo abrazivnih. U primjeni su od 1937.godine u rudnicima uglja. Sastoje

se od jednog ili dva beskonačna lanca prebačena preko nazubljenih pogonskog i povratnog

kotura na kome je postavljen uređaj za zatezanje da bi se spriječilo spadanje lanca sa

ozubljenih koturova.

Za lance su, na određenom rastojanju vezane metalni profili- grabulje koje služe za zgrtanje

materijala i transport istog po metalnom žlijebo, po kome se kreću grabulje. Sa donje strane

grabulja, grabulje se također kreću po metalnom dijelu žlijeba kako bi se osigurao pravac kretanja

grabulja i spriječilo njihovo vučenje po tlu.

Prema broju lanaca kao vučnog organa, proizvode se dva tipa transportera i to:

transporteri sa jednim vučnim lancem -jednolanćani transporteri,

transporteri sa dva lanca - dvolančani transporteri sa grabuljama.

Jednolančani grabuljari služe za manje kapacitete proizvodnje i kraće transportne daljine.

6

Slika 1: Obični dvolančani grabuljar

Dvolančani grabuljasri transporteri služe za proizvodnju većeg kapaciteta, veće

transportne dužine, na putanjama sa nagibom, u nepovoijnijim uslovima i td. Žljebovi se

izrađuju u standardnoj dužini, i sastavljeni su iz dijelova koji se međusobno spajaju

pomoću spojnica. To olakšava njgovu brzu montažu, produženje ili skraćenje kao i

premještanje. Visoka mehanička sigurnost, mogućnost brzog prenosa, jednostavnost

konstrukcije i niski troškovi eksploatacije, čine ga nezamjenljivim transportnim sredstvom

na širokočelnim otkopima uglja, kao i u drugim poslovima. Transport ovim uređajima

može se vršiti horizontalno, naviše do 35 stepeni i naniže do 25 stepeni.Prema funkciji

koju vrše i uslovima u kojima rade , razlikujemo dvije vrste grabuljastih transportera i to:

obične, standardne grabuljare,i

oklopne grabuljare zaštićene od jakih udara i eksplozija minskih punjenja u

otkopima,

Slika 2: Grabuljasti transporter u utovarnoj mašini Hanglund 8HR.-2

Grabuljari mogu biti sastavni dio mešina za utovar i istovar materijala, npr. bunker voz za

transport iskopine iz tunela sa sammoistresanjem ili za utovar iskopine kao na slici 2.2.2 .

7

Oklopni grabuljari su masivne konstrukcije, bez rizika se mogu postavljati uz široka čela a da

ne budu oštećeni od miniranja. Nalaze primjenu u modernim rudnicima.

Osnovne dimenzije i tehničke karakteristike transportera sa grabuljama su približno:

širina žlijeba .........................500 - 600 mm

dužina članka ......................1 500 - 2 000 mm

visina žlijeba .........................150 - 200 mm

ukupna dužina transportera. .200 -300 m

snaga pogonskih motora.........60 -90 kW

brzina kretanja grabulja...........0,55- 0,65 m/sec

kapacitet proizvodnje............150 -200 t/h

Sastavni dijelovi grabuljara prikazani su na slici 3.

Slika 3. Dijelovi grabuljastog transportera

Postoje transporteri dužine 300 m i kapacireta 200 t/h. Izgled žlijeba i detalj lanca sa

osnovnim dimenzijama , prikazan je na silic 4., a detalj vezivanja grabulje za lanac i detalj

pogonske stanice, na slici 4.

8

Slika 4: Presjek žljeba lanca

Gornji dio žlijeba služi kao staza za kretanje kombajna ili podsjekačice za ugalj i

između grabuljara i čela ne smiju se postavljati stubovi, pa se otkop osigurava

podgradom u vidu konzola specijalne konstrukcije. Važna operacija u toku transporta

uglja sa otkopa pomoću grabuljara je premještanje u pravcu otkopavanja. Može se vršiti

na sljedeće načine:

ručno, polugama klizanjem po tlu,

pomoću cilindara na komprimirani zrak ili hidraulični, koji se jednim krajem

oslanjaju na podgradu,a drugim na bočnu stranu žlijeba,

pomoću sanki u obliku klina, koje klize po podini između stupaca i transportera, a

vuče ih sam transporter. Odlike ovog transportera ogledaju se u lome što ima niske

troškove eksploatacije, kontinuirani proizvodni rad, jedinstvenost u rukovanju, brzom

premještanju, jednostavnom održavanju itd.

- ,

Slika 5. Detalj veze grabulje za lanac

1.1. Laki grabuljasti transporter KLG 80

9

Laki grabuljasti transporter služi na transport uglja iz uzanih i drugih otkopa (hodnika).

Značajna prednost transportera KLG 80 je:

Pored lake i jednostavne konstrukcije brza montaža i sigurnost pri radu.

Transporter se može postaviti na nagibima ± 18°.

Dozvoljena fleksibilnost u vertikalnom pravcu iznosti ± 3°.

Transporter se radi u izvedbi sa jedan ili dva pogona.

GLAVNI DIJELOVI:

Pogonska stanica sa jednim pogonom.

Pogonska stanica sa dva pogona.

Normalno korito.

Pojačano korito.

Povratna stanica.

Normalno korito.

1.1.1. Dvolančani grabuljasti transporteri KLG 81 i KLG 82

Dvolančani grabuljasti transporteri KLG 81 i KLG 82 upotrebljavaju se za transport u

rudnicima koji iziskuju mehanizaciju transporta. Prema uslovima transporta transporteri KLG

81 i KLG mogu biti opremljeni sa jednim ili dva pogona. Dvolančani grabuljasti transporteri

tip KLG 81 i KLG 82 upotrebljvaju se kao transportno sredstvo u granicama max. nagiba ±

15°. Poslije kritične granice koja iznosi ca. ± 2 princip pogona je drugačiji.

KARAKTERISTIKE

Imaju veliku dužinu i kapacitet.

Mogu se lako i jednostavno premještati.

Mogu se pomicati, a da se pri tome ne demontiraju.

10

Korita težih tipova KLG upotrebljavaju se kao oslonci i vođice mašina za otkopavanje

Sigurni su u radu, dugotrajni su i otporni prema habanju.

Imaju malu visinu pa se zbog toga mogu montirati i u jamama sa nismim slojevima.

GLAVNI DIJELOVI

Pogonska stanica za dvosmjerni rad kao glavni pogon.

Prelazno korito za glavni pogon.

Transportno korito.

Korito za prilagođavanje dužine.

Prelazno korito za povratnu stanicu sa glatkim bubnjem.

Povratna stanica.

Transportni lanac.

11

Slika 6. Shematski prikaz jednolančanog I dvolančanog grabuljara

1.2. Pogon g r a b u l j a s t i h t r a n s p o r t e r a

Za pogon grabuljastih transportera koji rade u metanskim sredinama, služe elektro motori u

"S" izvedbi, ili motori na pneumatski pogon ukoliko jama ili objekat raspolaže sa

kompresorskim postrojenjem i instalacijama.

Pogon grabuljastih transportera može biti sa jednim i dva motora, a ovi mogu biti postavljeni

uzdužno i popriječno na dužinu transportera, kako se vidi na slici 6 .

12

Slika 6. Dispozicija pogonske stanice sa jednim motorom

Kod transportera većih kapaciteta i dužina, kao i onih u težim uslovima rada, pogon se vrši sa

dvije pogonske stanice koje se mogu postaviti i na utovarnoj i na istovarnoj stanici. Motori

mogu biti postavljeni uzdužno i popriječno, i kombinovano, kako je prikazano na slici 2.2.7 a ,b

i c. Snaga pogonskih motora kreće se u granicama od 5 do 160 kW.

Slika 7. Dispozicija pogonske stanice sa dva motora

1.2. Proračun grabuljastih transportera

Kako je grabuljasti transporter uređaj sa izrazitim kontinuiranim transportom, to je potrebno

obezbijediti da u procesu proizvodnje bude obezbijeđeno dovoljno materijala za kontinuirani

rad, kako bi se postiglo što potpunije iskorišćenje uređaja. Osnova za izbor, odnosno

dimenzioniranje transportera je časovna proizvodnja, koju dobijamo iz odnosa:

Ovu vrijednost možemo izraziti i sljedećim odnosom:

13

gdje su:

kp - koeficijent punjenja žlijeba 0,8 do 1,10,

B - širina transportera,

v - brzina kretanja lanca,

γ - nasipna masa materijala

h - visina tovarenja.

Visina tovarenja ( h ) obično iznisi 0,15 m, te se zamjenom u prethodnom odnosu dobije širina

transporetra.

Brzinu kretanja transportera daju proizvođači i na osnovu proračunate širine i odabrane brzine

izabira se transporter standardnih veličina. Na ravnoj putanji pogonski motor treba da savlada

otpor trenja lanca i grabulja po žlijebu i otpor tranja materijala koga transportuje. Na kosim

putanjama treba voditi računa o sili gravitacije za odgovarajuću masu.

Vučna sila za punu stranu transportera iznosi:

Vučna sila na praznoj strani iznosiće:

Gdje su pored poznatih:

f- koeficijent trenja lanca i grabulja po žlijebu 0,35

f1- koeficijenat trenja uglja po žlijebu,0,50

p - sopstvena masa lanca i grabuija.

Ukupna vučna sila transportera ravna je zbiru vučnih sila na punoj i praznoj strani.

14

Efektivna snaga pogonskog motora iznosi

gdje su:

nz – koeficijent korisnog dejstva reduktora 0,75

nm – koeficijent korisnog dejstva motora 0,95

Kao i kod drugih transportnih uređaja i kod ovih potrebno je posvetiti odgovarajuću pažnju

tehničkoj ispravnosti, zašto je neminovno potrebno organizovati redovne preglede, kontrolu i

održavanje.

Primjeri

Zadatak: Potrebno je izabrati i proračunati grabuljasti transporter za sljedeće uslove rada:

satna proizvodnja Qh=120 t/h, dužina transportera L=160m, brzina transportera je v=0,65

m/s, nasipna masa materijala γ=0,85 t/m3 i uspon α=20 stepeni, sopstvena masa lanca

grabuljara p=23kg/m. Odrediti:

Širinu grabuljara B

Težinu nasutog tereta po metru g

Vučne sile

Snaga pogonskog motora

Rješenje:

15

Ukupna vučna sila:

Efektivna snaga pogonskog motora iznosi

16

Zaključak

Gdje se mi nalazimo u pogledu defimisanja koncpta razvoja industrijskog trandporta?

Kod nas brojna pitanja teoretsko-praktične vrijednosti iz domena savremene tehnologije

industijskog transporta, na sadašnjem stepenu razvoja nauke i transportnr tehnologije,

odnosno tehnologije proizvodnih procesa, zahtevaju odgovore u vezi sa praktičnim

problemima iz domena industrijskog transporta. Po našem mišljenu, nnivo razvoja

proizvodnih procesa čija efikasnost funkcionisanja umnogome zavisi od nivoa tehnologije

transporta, kako industrijskog tako i javnog, traži odgovore na pitanja kao što su:

Koliko je kod nas izučen i definisan koncept razvoja industrijskog transporta kao

komponente procesa proizvodnje, sa jedne strane, i kao elementa saobraćajnog

sistema u našoj zemji, sa druge strane;

Kakva je tehnološka međuzavisnost industrijskog i javnog transporta u mizu oblasti

materijalne proizvodnje;

17

Gdje počinje i gdje se završava tehnološka funkcija industrijskog, a gdje javnog

transporta pri različiti oblicima organizacije transporta i skladištenja, odnosno kakva je

njihova međuzavisnost u ekonomskom i tehnološkom smislu;

Kakav je utica transporta na privredu i koji su osnovni problemi minimizacije ukupnih

troškova distribucije materijalnih dobara u savremenim uslovima neprekidnog razvoja

proizodne i transportne tehnologije;

Kakva je funkcija potražnje usluga industrijskog transporta, odnosno koji osnovni

faktori je determinišu;

Koliko je učešće i od čega zavise ukupni transportni troškovi u troškovima

proizvodnje;

Koliko je učešće troškova industrijskog transporta u troškovima pojedinih proizvoda u

različitim industrijskim granama;

Kako se ti troškovi iskazuju i koliko im se u svakodnevnoj praksi poklanja pažnje;

Koliko se u procesu transporta primjenjuju savremene metode, odnosno savremena

tehnologija i organizacija, kao i kakva kadrovska struktura;

Koliko se izmjene tehnologija proizvodnih procesa paralelno praćene izmjenama

tehnologije i tehničke baze industrijskog i javnog transporta;

Koliko se na sistematski način vrši anakiza funkcionisanja procesa industrijskog

transporta i njegovih veza sa javnim transportom;

Koji procenat radnika u određenim granama industrije i oblastima radi neposredno u

procesima industrijskog transporta od ukupnpg broja zaposlenih i sl.

Odgovor bi zahtijevao kod najvećeg broja industrijskih procesa i grana drugačiji pristup ovom

problemu jer: U odnosu na stepen razvoja proizvodnih procesa kod nas, nivo tehnologije i

korištenja kapaciteta industijskog transporta u većini naših preduzeća ne zadovoljavaju;

učešće transportnih troškova u cijeni proizvoda je veća za dva do tri puta od najvećeg broja

zemalja u Evropi. Znatan dio ovog učešća otpada na troškove industrijskog transporta.

Učešće troškova transporta u ukupnim troškovima niza industrijskih proizvoda i sirovina

prema nekim ocjenama, iznosi oko 25% (Naša je ocjena da je ovo učešće znatno veće: kod

sirovina oko 60%, poluproizvoda i gotovih proizvoda oko 15%-30%).

Danas je ozakonjena obaveza da se pri projektovanju novih industrijskih kompleksa i objekata

paralelno projektuje tehnološki proces spoljnjeg-javnog transporta zajedno sa proizvodnim

procesom kao njegovim sastavnim dijelom, a ne kao pomoćnim procesom. Dio tehnologije

koji se odnosi na transport, manipulisanje i skladištenje robe treba tretirati kao neodvojivi dio

proizvodnog procesa. nju treba paralelno rješavati i projektovati sa ostalim proizvodnim

18

procesom, što u dosadašnjoj praksi, veoma često nije bio slučaj. Samo pod tim uslovima se

obezbjeđuju potrebna funkcionalnost cijelokupnog tehnološko-proizvodnog procesa,

minimalni eksploatacioni troškovi i investiciona ulaganja...

Poslijednjih decenija radna snaga je i suviše skupa pa se sve više pribjegava sve višoj

automatizaciji transportnih tokova. Grabuljasti transporteri-grabuljari u svemu tome imaju

veliku ulogu jer njihovim korištenjem, a naročito današnjih modernijih znatno je smanjen broj

zaposlenih radnika na riskantnim područjima djelovanja (rudne jame i slično).

LITERATURA

Ahmić,A. Pretovarna i transportna mehanizacija, Univerzitetska knjiga, Univerzitet u

Sarajevu, 1996.

Risto Perišić,Savremene tehnologije transporta I i II, Univerzitet u Beogradu, 1994.

19