Jednačenje po zvučnosti glasovna je promjena u kojoj se suglasnici koji se razlikuju po svojstvu zvučnosti jednače se tako da se prvi suglasnik skupa zamjenjuje suglasnikom po zvučnosti jednakom drugom suglasniku skupa.

U hrvatskome se jeziku suglasnici prema zvučnosti dijele na:

Zvučni b d g z ž dž đ

Bezvučni p t k s š č ć f h c

ObezvučivanjeAko se zajedno nađu dva suglasnika, od kojih je prvi zvučan, a drugi bezvučan, prvi se zamjenjuje svojim bezvučnim parnjakom (vidi tablicu). Promjena iz zvučnog suglasnika u bezvučni suglasnik naziva se obezvučivanje.

(MOŽE I OBRNUTO!!!... PRVI BEZVUČAN, A DRUGI ZVUCAN…)

b prelazi u p ispred c, č, ć, f, h, k, s, š, t

vrabac - vrapca, ob + čarati - opčarati, ob + hoditi - ophoditi, šiba - šipka, ob + sjedati - opsjedati, ob + šišati - opšišati

d prelazi u t ispred f, h, k, p

od + fućkati - otfućkati, od + hraniti - othraniti, gladak - glatka, od + pjevati - otpjevati, od + prčiti - otprčiti

z prelazi u s ispred c, f, h, k, p, t

iz + curiti - iscuriti, iz + hraniti - ishraniti, iz + kopati - iskopati, nizak - niska, iz + pasti - ispasti, iz + tisnuti - istisnuti

ž prelazi u š ispred c, k

lažac - lašca, težak - teška

đ prelazi u ć ispred k

smeđ - smećkast (dopušta se i oblik smeđkast), omeđak - omećka (može i omeđka)

g prelazi u k ispred c i č:

drug + čiji - drukčiji, bogec - bokca

1

(MOŽE I OBRNUTO!!!... PRVI BEZVUČAN, A DRUGI ZVUCAN…)

Ako se zajedno nađu dva šumnika, od kojih je prvi bezvučan, a drugi zvučan, prvi se zamjenjuje svojim zvučnim parnjakom (vidi tablicu). Promjena iz bezvučnog suglasnika u zvučni suglasnik naziva se ozvučivanje. Neki primjeri:

p prelazi u b ispred dž

top - tobdžija

t prelazi u d ispred b

svat - svadba

s prelazi u z ispred b, d, g

sgurati - zgurati

š prelazi u ž ispred b

za dušu - zadužbina

č prelazi u dž ispred b

svjedočiti - svjedodžba

k u g, s u ž, z u ž ispred dž

burek - buregdžija, interes - intereždžija, miraz - miraždžija

Jednačenje po mjestu tvorbe glasovna je promjena, kad se zajedno nađu dva glasa različita po mjestu tvorbe, oni se jednače tako da se prvi zamijeni svojim parnjakom koji je po tvorbi jednak drugome. Jednače se šumnici s, z, h i zvonačnik n.

Jednačenje zubnika s i z u š i ž

2

Jednačenje suglasnika vrši se kada se ispred palatala (š, ž, č, ć, dž, đ, lj i nj) nađu suglasnici s i z, oni tada prelaze u svoje najsrodnije palatalne suglasnike š i ž:

prositi - prosnja - prošnja, misao - mislju - mišlju, nositi - nosnja - nošnjagrozd - grozđe - grožđe, kazniti - kaznjiv - kažnjiv, voziti - voznja - vožnja

Jednačenje velara h u šJednačenje suglasnika vrši se i kada se velar (jedrenik) h nađe ispred suglasnika č i ć, on tada prelazi u suglasnik š:

orah + -čić > oraščić, trbuh + -čić > trbuščić, grah + -čić > graščić, mijeh + -čić > mješčić

U zaporničkom se skupu hć ne bilježi jednačenje po mjestu tvorbe:

dahtati - dahćem; drhtati - drhćem;

Jednačenje nosnika n u usnenik mJednačenje suglasnika vrši se i kada se dentalni nazal, nosnik n nađe ispred bilabijalnih okluziva, usnenika b i p; on tada prelazi u bilabijalni nazal, usnenik m:

zelenbać - zelembać, prehrana - prehranbeni - prehrambeni, stan - stanbeni - stambeni, obranben - obramben, crnpurast - crmpurast

3

Palatalizacija (lat. palatum = nepce) glasovna je promjena u hrvatskom jeziku gdje se suglasnici k, g, h ispred i ili e te nekih sufiksa mijenjaju u č, ž, š.

Primjeri palatalizacije

Palatalizacija se provodi u sljedećim primjerima:

u vokativu jednine imenica muškoga roda

seljak - seljače, vrag - vraže, orah - oraše, junak - junače

u prezentu nekih glagola

teku - tečem, peku - pečem, strigu - strižem, mogu - možeš

u aoristu nekih glagola

rekoh - reče, stigoh - stiže, digoh - diže, ispekoh - ispeče

u tvorbi nekih glagola i imenica

muka - mučiti, zrak - zračiti, trag - tražiti, sluga - služiti, njuh - njušitijunak - junačina, rak - račić, prah - prašina, muha - mušica, majka - majčica, čovjek - čovječuljak, otok - otočje, ruka - ručetina - ručica

ispred nepostojanog a te ispred nastavaka -an, -ji i nekoliko drugih

dah - dašak, Kartaga - Kartažani, bog - božji, strah - strašan

U nekim se riječima palataliziraju i glasovi c i z ispred samoglasnika e i i:

4

stric - striče - stričev, lovac - lovče - lovčev, zec - zeče - zečevi, ulica - uličica, ptica - ptičica - ptičurina, letimice - letimičanvitez - viteže, knez - kneže

Odstupanja od palatalizacije

Palatalizacija se ne provodi u sljedećim primjerima:

ispred sufiksa -ica

kolega - kolegica, pjega - pjegica, točka - točkica, mačka - mačkica, buha - buhica

ispred sufiksa -in kod pridjeva nastalih od odmilica

baka - bakin, seka - sekin, zeko - zekin, maca - macin

Sibilarizacija je glasovna promjena u hrvatskom jeziku gdje se suglasnici k, g, i h u nekim oblicima ispred i mijenjaju u c, z, i s. To je drugi i češći naziv za drugu i treću palatalizaciju.

Primjeri sibilarizacije

Sibilarizacija se provodi u sljedećim primjerima:

u dativa i lokativu jednine imenica ženskog roda

majka - majci; jaruga - jaruzi; snaha - snasi, noga - nozi, ruka - ruci

u nominativu i vokativu množine imenica muškog roda

5

junak - junaci, krčag - krčazi, vuk - vuci, propuh - propusi

u dativu, lokativu i instrumentalu množine imenica muškog roda:

junacima, krčazima

u imperativu

peci, teci, lezi, strizi

u nesvršenih glagola prema svršenima

dignuti - dizati, uzdahnuti - uzdisati

OTOVANJE  

Jotovanje je glasovna promena u kojoj se sonant J spaja sa suglasnicima ispred sebe koji nisu prednjonepčani suglasnici (Z, S, D, T, N, L, K G, H) i na taj način daje prednjonepčane suglasnike (Ž, Š, Đ, Ć, NJ, LJ, Č). Primer: VEŽEMvezati – vez + jem – vezjem – vežem

Kada se sonant J nađe ispred usnenih suglasnika B, P, V, M ne stapa se sa njima, već prelazi u samoglasnik LJ, pa dobijamo grupe BLJ, PLJ, MLJ i VLJ:Primer: GLUPLJIglup – glup + ji – glupji – gluplji

Jotovanje se javlja u sledećim slučajevima:Komperativ prideva

Primer:  CRNJIcrn + JI – crnJI – crnji

Prezent pojedinih glagolaPrimer:  HRAMLJEMhramati – hram + jem – hramjem – hramljem

Kod glagola čija se prezentska osnova završava na K, G, H,  ako glagol ostaje nepromenjen u trećem licu množine prezenta izvršena glasovna promena je palatalizacija. U ostalim  slučajevima  izvršeno je jotovanje.

6

Primer: PEČEMJA pečem – ONI peku.  (Izvršena glasovna poromena je palatalizacija)Primer: PEČEMJA stružem – ONI stružu. (Izvršena glasovna poromena je jotovanje)

Trpni pridev pojedinih glagolaPrimer: VOLJENvoleti – vol+ jen – voljen

  Instrumental jednine imenica ženskog roda koje se završavaju na suglasnikPrimer: GLAĐUglad – glad+ ju – glađu

  U izvedenim rečimaPrimer: CVEĆEcvet – cvet + je – cveće 

  Jotovanje i druge glasovne promene

Često su u rečima u kojima je izvršeno jotovanje izvršene  i druge glasovne promene:1) jednačenje suglasnika po zvučnosti, gubitak suglasnika, jotovanje

Primer: ISITNJEN iz + sitniti  – izsitniti  – isitniti –  isitn + jen – isitnjen

2)  jednačenje suglasnika po zvučnosti, jednačenje suglasnika po mestu tvorbe, jotovanje

Primer: IŠČAŠENJEiz + čašiti  – izčašiti  – ižčašiti –  iščašiti – iščašenje

3) jotovanje, jednačenje suglasnika po mestu tvorbe

Primer: GOŠĆAgost + ja – gostja – gosća –  gošća

 

     Ne pravi greške kod komperativa prideva!

strog + JI –  stroži         Nepravilno:   strožijibesan + JI – bešnji        Nepravilno:   besnijitesan + JI – tešnji         Nepravilno:   tesnijivisok + JI – viši             Nepravilno:   visočiji

jekavski izgovor

7

 

 U knjizevnom jeziku ijekavskog izgovora, stari glas jat dao je ije u dugim slogovima.Ijekavskom ije odgovara dugo ekavsko e: snijeg-sneg, slijep-slep, ponijeti-poneti.....Od ovog osnovnog pravila odstupa se  u onim oblicima i izvedenim rijecima ciji osnovni oblik ima kratko je.Tako prema dugom ekavskom e ne stoji ijekavsko ije nego dugo je:

-u genitivu mnozine imenica: posjed-posjeda, vjera-vjera......

-u oblicima imenica u kojima se dulji je ispred dva suglsnika od kojih je na prvom mjesto n, lj ili r: zasjenak-zasjenka, odjeljak-odjeljka, primjerak-primjerka....

-u glagolskom prilogu proslom: uspjeti-uspjevsi, vidjeti-vidjevsi.....

u nekim izvedenim rijecima: sjena-sjenka, koljeno-koljence....

-u rijecima odmila: djevojka-djeva, djed-djedo....

-u  oblicima glagola koji su izvedeni od rijeci: mjesto, mjera, sjesti: namjestiti-namjestati, zasjesti-zasjedati....

Nepostojano a glasovna je promjena gdje se samoglasnik a u nekim riječima i oblicima riječi gubi, a opet se u drugim oblicima istih riječi pojavljuje.

Primjeri nepostojanog a

Nepostojano a najčešće se javlja u ovim primjerima:

nominativ množine nekih imenica muškog roda:

borac - borci, momak - momci

genitiv jednine nekih imenica muškog roda

8

nominativ: borac - genitiv: borca - genitiv množine: boraca;nominativ momak - genitiv: momka - genitiv množine: momaka

genitiv množine nekih imenica ženskog roda

nominativ množine: daske - genitiv množine: dasaka, sestre - sestara, bačve - bačava

nominativ jednine muškog roda pridjeva i zamjenica u neodređenom obliku:

neodređen: dobar - određen dobri, mrtav - mrtvi, sitan - sitni

PRELAZAK L u O  

Prelazak L u O je glasovna promena pri kojoj svaki suglasnik L koji se nalazi na kraju sloga prelazi u samoglasnik O. Ova promena se u srpskom jeziku odigrala krajem 16. veka.

Prelazak L u O se javlja u sledećim slučajevima:

  Na kraju radnog glagolskog prideva u muškom rodu jednine Primer: ČITAOčitati – čitali  – čitaoSamoglasnik L koji se nalazi na kraju sloga prelazi u samoglasnik O

  U nominativu jednine nekih prideva u muškom roduPrimer: BEObeli (bela, belo)  – beo

9

GUBLJENJE SUGLASNIKAGubljenje suglasnika je glasovna promjena pri kojoj, kada se nađu jedan pored drugog dva ista ili slična suglasnika, jedan od njih gubi radi lakšeg izgovora.Gubljenje suglasnika se javlja u  sledećim slučajevima:

  Kada se nađu jedan pored drugog dva ista suglasnikaPrimer: AUTOBUSKIautobus + ski  – autobusski  – autobuski (gubljenje samoglasnika S)Primer: BEZUBIbez  + zubi – bezzubi  – bezubi (gubljenje samoglasnika Z)Primer: ODELITIod  + deliti – oddeliti  – odeliti (gubljenje samoglasnika D)

  Kada se suglasnici D i T nađu ispred suglasnika C i DŽPrimer: SLADOLEDŽIJA (gubljenje samoglasnika D)sladoled – sladoleddžija – sladoledžija Primer: ZADACI (gubljenje samoglasnika T)zadatak – zadatci – zadaci

  Kada se suglasnici D i T nađu u suglasničkim grupama teškim za izgovor (STN, ŠTN, STLJ, STK, STL)Primer: POZORIŠNIpozorište – pozorištni – pozorišni (gubljenje samoglasnika T u suglasnilkoj grupni ŠTN)Primer: ŽALOSNAžalost – žalostan – žalostna – žalosna (gubljenje samoglasnika T u suglasnilkoj grupni STN) 

  Gubljenje samoglasnika i druge glasovne promene

1)  Gubljenje suglasnika, jednačenje suglasnika po mestu tvorbe

Primer: BOLEŠLJIVbolest – bolestljiv – bolesljiv  (gubljenje suglasnika T) – bolešljiv (jednačenje suglasnika po mestu tvorbe)

2)  Jednačenje suglasnika po zvučnosti, gubljenje suglasnika, 

Primer: INADŽIJAinat – inatdžija –  inaddžija (jednačenje suglasnika po zvučnosti) – inadžija (gubljenje suglasnika D)

2)  Jednačenje suglasnika po zvučnosti i mestu tvorbe, gubljenje suglasnika

Primer: RAŠIRITI

10

raz + širiti – razširiti – rasširiti ( (jednačenje suglasnika po zvučnosti) – rašširiti (jednačenje suglasnika po mestu tvorbe) – raširiti (gubljenje suglasnika Š)  

11