foucault_nun sorunsallaştırma, nesneleştirme ve Özneleştirme kavramları perspektifinden...

7/23/2019 Foucault_nun Sorunsallatrma, Nesneletirme Ve zneletirme Kavramlar Perspektifinden Trkiye_deki Kentsel D

1/258

STANBUL BLG NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KENTSEL DNMN TESNDE:

Foucaultnun Sorunsallatrma, Nesneletirme ve zneletirmeKavramlar Perspektifinden Trkiyedeki Kentsel Dnm SylemOluumunaBak

YKSEK LSANSTEZAHMET ARAAN

108611001

KLTREL NCELEMELER

TEZ DANIMANI: DO. DR. FERDA KEMAL KESKN

stanbul, Mays 2011


2/258

1

NDEKLER

1. GR 2

Kullanlacak Metodoloji 92. UYGULAMAYA DAYANAK OLUTURAN KONUT YIKIM

KANUNLARI 19

2.1.Gnmzde Ykm ve YenidenYapm Haklar 19

2.2.Gecekondulara Ynelik Ykm ve Yeniden Yapm Haklar 27

2.3.Osmanlda Ykm ve YenidenYapmla ilgili Kanun, Ferman

ve Uygulamalar 35

3. KENTSEL DNME YOL AAN SORUNSALLATIRMA 42

3.1.Bilim evrelerince Sorunsallatrma 45

3.1.1. Kent Biliminde Sorunsallatrma 45

3.1.2. Tarih AnlatmndaSorunsallatrma 78

3.1.3. Sosyal Bilimlerde Sorunsallatrma 89

3.2.ktidar Odaklarnca Sorunsallatrma 101

3.3.Popler Kaynaklarca Sorunsallatrma 145

4. KENT VARLIKLARININ EKLEMLENMESVE G

SYLEMLER 174

4.1.Eklemleme Sylemleri 176

4.2.G Sylemi ve Dlama 177

4.3.eriden Darya ve Dardan eriye Eklemleme 180

4.4.YaamnSylemsellii ve Olgusal Sylem 184

4.5.Form ve Madde 188

4.6.Bir Dnce Nesnesi Olarak G 191

4.7.

stenmeyen kamet ve stenmeyen Kimlik 195

4.8.Kent Btnl 200

4.9.Kentsel Dnm Sylemi 218

5. KENTSEL DNM VE ZNELETRME 221

5.1.nsan Nesnesinin znelemesi 224

5.2.kinci zneleme 234

6. SONU 244

KAYNAKA 254


3/258

2

1. GR

lkemizde tapulu veya tapusuz konutlar yasalarla yetkilendirilmi

kurumlar tarafndan, retilenbaz projeler erevesinde, karlnda, cretimukabili konut verilerek sahiplerinden alnmakta ve yklmaktadr. Yklan

konutlarn yerini yeni konutlar ya da yeni kentsel eler almaktadr.

Kentsel Dnm ad altnda yaplan bu projelerin dorultusunda byk

boyutlarda ve olduka kapsaml bir yerinden etme, konut ykmve yeni

inaat faaliyeti srmektedir. Kaak olarak adlandrlan konutlarn yan sra,

tapulu konutlarn, konut sahipliinden gelen haklara rameniktidar

organlar tarafndan alnabilesi olmas ve tm bu konutlarda yaayanlarnsonunda kentin baka blgelerinde oturmaya mecbur kalmas durumu bu

tezin dayand sorunu oluturmaktadr.

Bu tezde, kentsel dnmile tam olarak, aadaki kapsamla

gerekletirilen projeler kastedilmektedir:

Kentsel dnm, bozulma ve kme olan kentselalannekonomik, toplumsal, fiziksel ve evresel koullarnn kapsaml ve

btnleik yaklamlarla iyiletirilmesine ynelik olarak uygulananstrateji ve eylemlerin btnn ifade ediyor. Bu yntem vestratejilerin faaliyet alan ve doas gerei, mevcut ehrin yapsna ve

burada yaayan insanlarn fiziksel, sosyal ve ekonomik geleceizerine ve buna bal olarak da kentin btn geleneklerine etkiediyor.1

Kent bilimci Ruen Kelein tanmlamalar da hedeflenen projelerin

niteliine dair anlatmtamamlamaktadr:

Kentsel dnm, kendiliinden bir sre deildir.Toplumsal, ekonomik, kltrel ve siyasi amalarlakent paralarnadardan bir karma sonucunda gerekleir [...] Kentsel dnmkavram eskimi kent kesimleriyle kaak yaplardan oluangecekondu topluluklarnn yenilenmesini anlatmak zerekullanlmaktadr.2

1Trkiyede Kentsel Dnm Tanm Nedir?Arkiteracom 14 Aralk 2007,

http://v3.arkitera.com/news.php?action=displayNewsItem&ID=23053, 09.06.20112

Ruen Kele, Kentleme Politikas.Ankara: mge Kitabevi, Onbirinci Bask, 2010 , s.373-374
http://v3.arkitera.com/news.php?action=displayNewsItem&ID=23053http://v3.arkitera.com/news.php?action=displayNewsItem&ID=23053http://v3.arkitera.com/news.php?action=displayNewsItem&ID=23053


4/258

3

Kent lkenin bir blm veya tamam olarak iktidarn egemenlik

alandr. Bu egemenlik alannda, egemenlikten gelen yetkiler kullanlarak,

ikamet eden insanlarn, ikametlerindeki meruiyeti ortadan kaldrp veya

yok sayp yerinden etmek, o ikametleri ykmak ve yerine yeni yaptlar ina

etmek de olduka eski zamanlaradayanmaktadr. Ancak lkemizde gelinen

noktada gerekleen kentsel uygulamalar, e zamanl olarak pek ok

blgede, kentte ve krsal yerleimlerde, saylar on binlere varan devasa

projeler eklinde, toptan bir ikamet ykm ve geni apta bir inaat ekline

dnmtr. Bu byk uygulamalarda, en kk beldedekinden en byk

ehirdekine kadar yerel iktidarlar(belediyeler), kaymakamlk ve valilikler,

finans kurumlar, her trlyetki verilmi bir toplu konut kurumu,

bakanlklar, uygulama esnasnda devreye giren kolluk kuvvetleri, her

eyden nemlisi ve her eyden etkili olarak, tm bu kurumlarn bal olduu

Babakanlnkendisi bulunmaktadr. Dahas halkn yerel yasama iin

setii yerel meclislerden, en st yasama organ olan Trkiye Byk

Meclisine kadar tm meclisler bir sonraki blmde incelenen ykm

yasalarn kartmak, hazrlananlar onaylamakta cmerthareket

etmektedirler. Bu geni ve derin iktidar blou nne kan her trl direniikolayca geecek kadar gl konuma gelmitir.

Demokratikbir lkede, bu kadar ok insann oturduuyerden

edilmesine kar, bu uygulamalara kar bir direnigereklememekte,bu

uygulamalar yrrle koyan yerel veya lke iktidarlargittike daha da

ok oy almaktadr. lkemizde, yerinden edilmeler, bunu yapan iktidara bir

sorun, ya da en azndan bir ayak ba oluturmamakta,bunlarn tam aksine,

bu kyc uygulamalar yapan iktidar kuvvetlenmekte, kamuoyu vicdannn

szlamas bir yana, kentsel dnm kamuoyu tarafndanbeklenir hale

gelmektedir.

Tm bunlar gerekletirebilecekg yapsnn ierisinde iktidardan

baka unsurlarn olmas da deerlendirmelere dahil edilmelidir. nsanlara

verilmi olan haklargeri almak, bunu iddete bavurmak zorunda

kalmadan, baskc devlet aygtlarn sk kullanmadan dzenli olarak


5/258

4

yapmak, bunubir iktidar politikas olarak ortaya koyup,halktan alnan

oylarn artnda somutlaan bir destek bulmak, zellikle kitlelerin iktidar

belirleyebildii rejimlerde,bu uygulamann iktidar evrelerini aan ekilde

geni bir kabul grdn gsterir. Haklar, bireysel ve toplumsal yaamn

zerine kurulduu, insan yaamn biimlendiren unsurlardr. Elindeki bir

hakkn alnmasnn insann kurduu yaamda nemli bir etki yarataca

aktr. lkemizde byle bir sonuca kar kacak aralar -yle ya da byle-

bulunmaktadr. Geni protestolar, st mahkemeler ve hatta Avrupa nsan

Haklar Mahkemesinin yolu aktr vatandalara. Ancak kentsel dnm

uygulamalar bunlarn herhangibirisinin gl ekilde ortaya kmasnayol

amayan bir kabul grmektedir.

Kentsel dnm bal altnda yrtlenuygulamalar, ncelikle

Cumhuriyet dneminde ortaya kan gecekondulara ynelmitir. Bu

projeleri yaparken kullanlan temel argman, bu yerleimlerin kaak,

devlete veya zel ahsa ait arazide, izinsiz olarak ina edildii, bu ekliyle

dier vatandalarn hakkn gasp etmek anlamna geldii, bir igal

niteliinde olduu, bu igalinneticesinde haksz kazancn doduu, bu

haksz kazancn da lkedeki adalet duygusunu bozduudur.

ster kaak statde bulunsun ister yasal bir dayanak kazanm olsun,

ou yklmak istenen, yklmak zere iaretlenenve yklmakta olankonut

bir ihtiyaca dayanmakta, kurulmak istenen yaamdaki konutsuzluu ve bir

barnma ihtiyacn ortadan kaldrmaktadr. Dahas yaanan konut,birden

ok hayatn k noktasdrve barndrdklar iin hayatlarnn merkez

ssdr. Dolaysyla tm ykmlar yaanan hayata bir darbe olmakta,iindekileri ykm anndaki duruma gre daha geriden baladklar bir hayata

zorlamaktadr. Bu sebeple bir ikametten istem d ayrlmak hayat asndan

ciddi sonulara yol aabilecek bir deiimdir.

Balangta, konut ykmn ieren yerleim projeuygulamalar

kaak yaplaraynelmitir. Kaak yaplarn yklmas ve yerine baka

yaplarn ina edilmesi konusu, bu yaplarn izinsiz olmas, yapana deil

devlete aitbir arazinin zerinde ina edilmesi, dier kesimlerce kabul


6/258

5

edilmeyen, srekli tartma konusu yaplan, bu tartmalarn sonucunda

izinsiz yaplarn kolaylkla meruiyet dayana bulamad bir vakadr.

Hele bu izinsiz yaplar bir ahsa ait zel araziler zerinde ina edilmise,

adaletsizlii dzeltme iddiasndayken, bunu bir bakasndan kaynak alarak

yaptndan ve sonucundayeni bir dalm adaletsizlii tartmasnayol

atndan, ontolojik olarak ykma kar kn hibir salam temel

bulamad bir uygulamayadnmektedir. Her ne kadar evsiz insan

saysnn artmasn engellese ve yaam hakkndan gelen bir meruiyeti olsa

da, yasal ve toplumsal adan hakk olmad dnlen araziye yaplm bir

yap, batanbu meruiyeti tam kuramam ve kar argmanlar iin bir

ortam hazrlam olur. Kendisine ait olmayan araziye yaplmadurumu,

kaak yaplarn maruz kaldklar ykm taleplerini ve bu taleplerden yola

kan uygulamalar glendiren bir faktr olarak kalr.

Ancak gnmzde, nceden gecekondu olarak adlandrlm olsa

bile nemli sayda konut yasal kimlie kavumu, yani bir tapu alm

durumdadr. Bu sebeple resmi kaytlarda yasal haliyle yer almakta, kaak

olarak adlandrlmamaktadr. Bu konutlarda yaayanlarn o ikamete bal

hayaller kurduklar, umutlar yeerttikleri, etrafnda bir ekonomik sistem

oluturduklar, gelecek planlar yaptklar kolayca tahmin edilebilir. Ya

batan beri yasal olduundan, ya da ncesi ne olursa olsun artk

yasallatndan, tapusu bulunan konutlarda yaayanlar,yok edilme korkusu

yaayan kaak yaplarla ayn ykm riskini tamadn dnecek,her ann

bunun korkusuyla geiren ikametlere kyasla kendilerini daha gvende

hissedecektir. Aslnda ellerinde bulundurduklar tapunun salad haklarn,

yasal hak olarak kentin lks mahalleleri iin verilen tapunun salad

haklardan hibir fark yoktur. O ev yasaldr; birisine aittir; mlkiyeti

koruyan ayn kanunlar tarafndan korunur ve sadece ok zel durumlarda

devlet tarafndan el konulabilir.

Ancak artkbaka trl rgtlenmi, kaak yaplarn tesinde

hedeflere sahip, somut kaak yap tespitiyle deil de baka tespitlerle

balayan bir ykm almas yrmektedir.Bu alma ile yklacak ev


7/258

6

kriteri tamamen deimi, kaak evden niteliksiz eve dnmtr. Bu yeni

alma, tespitleri niteliksiz ev katmanna ekmi, niteliksiz evleri

belirleyebildiini iddia eden, bunlar niteliksiz ev olarak kabul ettirebilecek

ve bunlara ynelik ykm projeleri balatabilecek bir g ilikileriann

hedefi yapmtr. Artk bu g sadece kaak yaplar deil, niteliksiz olarak

adlandrlan tapulu tapusuz her trl yapy ykm erevesine almay

amalamaktadr. lkemizde gnmzn ykml kentsel dnm

projelerini benzersiz klan, dier dnem ve corafyalardan ayranbudur.

Yasal hakk bile elden alan bir g mekanizmas, kaak yaplardaki

ykm hakl gsterecek bir dayana savunmaktan uzaklamak zorunda

kalr. nk byle kaak olamayan yaplar ykan kentsel projelerbaka bir

amac, kaak olmasndan te baka bir bilgiyi ieriyor olmaldr. Haklar

yasal olarak teslim edilmi, her trl hizmet gtrlm,onlarca yldr yasal

olarak varlklarn srdren tapulu yaplar da iktidar tarafndan sahiplerinin

elinden alnma ve yklmariski altndadrartk. Projeler, artk sadece konut

deil yaanacak yerinniteliini dzeltme hedefine de sahip olduundan,

kaak yaplara kar hak dzeltme zeminini kaybetmi, tersine hak sahibi

evleri de ykarak hak bozan konumuna gemitir.

ok eskiden beri uygulanan kamulatrma bu problematiin

dndadr. Kamulatrma tanm ve kanunu itibariyle yrede yaayan halkn

ihtiyalarna ynelik yaplr; en azndan kanununda byle yazar. 2942 sayl

Kamulatrma Kanunununkinci blmnde yer alan Kamulatrma

artlar balna sahip 3. maddesinde bu artlar yle tarif edilir: dareler,

kanunlarla yapmak ykmllnde bulunduklar kamu hizmetlerinin veyateebbslerinin yrtlmesi iin gerekli olan tanmaz mallar

[]kamulatrma yapabilirler3. Grld zere kamu, yani halka ynelik

devlet tarafndan halka verilme ykmll bulunan hizmetlerin ve devlet

teebbslerinin yrtlmesi iin kamulatrma yaplabilmektedir. Teebbs

ibaresinden, her ne kadar geni tutulsa bile kamu hizmeti ve zellikle

devletin ekonomik alandaki teebbsleri sonucunu karmak mmkndr.

3

Adalet Bakanl, 2942 Sayl Kamulatrma Kanunu,http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/655.html,07.04.2011
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/655.htmlhttp://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/655.htmlhttp://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/655.html


8/258

7

Kamu hizmeti ise elektrik, su, kanalizasyon, yol gibi temel alt yap

hizmetleriyle ilgili olabilir. Bu tarz hizmetlerin bir ksm vatandaa

ulamamas felaketle bile sonulanabileceinden kamulatrma sebebi bir

gereklilik syleminden, karlanmam bir gereklilik iddiasndan ziyade, bir

gerek ihtiyatan, karlanmazsa ortaya kacak bir sorundan, aklanandan

deil oluandan, vuku bulandan kaynaklanr. Bu sebeple giderilmemi temel

bir ihtiya, ekillenmesi, tanmlanmas, aklanmas sylemsel olmakla

birlikte, temelleri ve ortaya k bir tarafndan bir olguya dayanr. Yerine

getirilmediindeolgu kendisini hatrlatacaktr(r: susuzluktan salgn

hastalklarn ortaya kmas).

Kentsel dnm projelerininhalknbu tarz ihtiyalarna dayanmas

gerekmez. Tamamyla gnlk ihtiya d sebeplerle,belirlenen bir yerinden

etme ve ykm ieren bir projesine bal olarak ekillenip hayata geebilir.

Bu durum, kendisinin beenilmeyen bir ikamette, genel geer yaam

tarzndan farkl olarak yaam srdnn farknda olanbir kiinin

algsndaki riske ne tip bir etkide bulunur? Yaamdaki risk algsn

etkilemez mi, yoksa artrr m? Kuramc Ulrich Beckee gre riskin,

hayatn her alann kapsayan kltrn riske gre biimlenecei kadar

hayatn her yannayaylmas, belirsizliin dnanlamna gelir4.

Gecekondu ve dier yklma ihtimalininyksek olduu bilinen blgelerde

belirsizlik kltrve yaamhakimdir. Ykm endiesi ve ihtimalinin

evresinde g ilikilerinin olumas, bu balamda ekonomi ve siyasetin

kurulduu, uzun vadeyi kapsayan tutumlar yerine ksa vadeli davranlarn

makbul olduu bir yaam tarznn yerletii ngrlebilir. Bu yerlemi

ykm riski kltrnn, ykm riski erevesinde kurulan hayatn yeni

kentsel dnm uygulamalar sonucunda daha geni kitlelere yaylm

olmas, artk daha nce bu riski hissetmeyen kesimlertarafndan hissediliyor

olmas da muhtemeldir. lkemizde orta kesimler henz kentsel dnmden

doan bir ykmla karlamamtr. Artk, ykmlarn kapsamnn

4Ulrich Beck, The Reinvention of Politics: Towards a Theory of Reflexive

Modernizationin U. Beck, A Giddens & S. Lash (eds),Reflexive Modernization : Politics,

Tradition and Aesthetics in the Modern Social Order, London : SAGE, 2000, p. 8. Benimevirim


9/258

8

artmayaca, eriiminin, kaak yaplarn, geleneksel olarak atlacak

kategorisine sokulan, alt snflarn oturduu dnlen istenmeyen

blgelerin tesine geip, daha yksek gelirli kiilerin oturduu ve nceden

gecekondu, arpk yaplama, knt alan, olarak grlmeyen

blgelere ulamayaca sylenemez. Bu durumun, kentlerdeki

ikametgahlarnnemli bir ksmn gvenilmez hale sokarak ykm

ihtimalinin etrafnda geliecek bir kltr ortaya kartaca tahmin

edilebilir.

Vatandalar, yerel ynetimlerin, iktidardan ve vatandalarla yerel

ihtiyalar paylamasndan gelen gc kullanlarak yeni tarz bir yaama

ynlendiriliyor. Ve tm bu projeler yasal haklar, mlkiyet ve bir yerde

yaam tercih haklarn hie sayacak ekilde gelitirilip karlyor, hzla

uygulanyor. Islah iin bir msamaha tannmyor; bir sre verilmiyor.

Direnilerin, rant sulamalarnn kolayca stesinden gelinip, pek de bu

sulamalardan rahatsz olmadan projeler yrtlyor. Toplumdan, yerel

bazdaki kar klarn dnda bir ses gelmiyor.

En alt belediye meclislerinden yasalar kartan Trkiye BykMillet Meclisine, en alt yerel iktidarlardan en tepeye kadar, ayn ama

evresinde kilitlenmi, a gelitirmi bir g ilikisi, tartmal kaak

yaplarn tesine geerek ykm projelerinin yasal, tapulu konutlara kadar

uzanmasn salayan bu g ilikisinin arkasnda bir bilgi btnbulunuyor

olsa gerektir. Ancak yaratt riskli yaamadireni deil destek gelmesinin,

sadece devletinpolitikalaryla, baskc aygtlaryla, yani bunu mmkn klan

bir iktidarla aklanmas da olas deildir. Bu derece kapsaml vebtnleik yaklamlarla gerekletiren iyiletirmeye ynelik etkili

almalarn baarya ulamas iin, gl ve zel bir fikir temelinin

olumu olmas gerekir. Btn kentin geleneklerine etki etmek tek

boyutlu, sadece bir neri ieren, hedeflere ynelmeyle motive olan birbilgi

kmesiyle gerekletirilebilecek bir ilke deildir. Toplumsal, ekonomik,

kltrel ve siyasi amalarla kent kullanm biimine dardan karmaya

muktedir kurumlar ortaya kartmak, bir toplum kesiminin, tek bana


10/258

9

iktidarn, ya da bir disiplinde faaliyet gsteren bilim evrelerinin abalaryla

gerekleecek gibi grnmemektedir.

te muazzam bir g retenbu fikir temelini, daha dorusuyukardaki g uygulamalarnn, g kurumlarnn tesinde, bu byk gc,

oluumunu ve g ilikilerinibelirleyen bilginin kendisinin, niteliininve

bu bilginin oluum srelerinin aratrlmas, ortaya kartlmasbu tezin

amacn oluturur. Tapulu tapusuz gzne kestirdii her trl konutu ykp,

yerinebaka konutlar yapabilen bu gc, etrafndaki g ilikilerini

belirleyen bilgi nedir ve hangi ortamlardan ne ekilde kaynaklanr? Tez

boyunca bu soru erevesinde inceleme yaplacaktr.Ancak kentle ilgili

herhangi bir bilginin doruluunun analizine gidilmeyecektir. Sylenenlerin

doruluu veya yanllproblematiin bir parasdeildir.

Kullanlacak Metodoloji

Byle ciddi ve byk sayda insana, yaamlarn temelden

deitirerek eski ikametlerini ykp, ayn veya baka bir yerde yeni ikamet

ina etme, snflandrma, soyutlama ve yerinden etme uygulamalarnn

oluan toptan deitiren zellii olduka kktenci bir yaklam ieriyor.

Ancak yasalar ktktan, projeler yapldktan, yani uygulama gleri

hazrlklarn tamamlayp harekete getikten sonra yaplan muhalefet

hareketlerinin etkisinin snrl kalyor.

Tabi lkemizde byle projeler ve byle bir iktidar rgtlenmesi

ancak yasayla yaplabilir bir ey. Yasa yap veoylama aamasnda,

itirazlar, yeni nerilerve tartmalar oluyor; ama sonuta olan oluyorve

byle yasalar kyor. Bu yasay hazrlayan ve kmasn salayan fikirler,

dnceler tartmal, pheyle karlanan, karsna aksi ynde, deiik

fikirlerin konulduu trden deil. Tersine ykm ve dnmle ilgili

dnceler geni bir kabulle hayata geiyor. Peki nedir bu fikirler,

dnceler? nsanlar yerinden etmek, evlerini ykmak, o insanlar temsil

iin seilmi kiiler tarafndan nasl oluyor da geni bir kabul gryor?

Yasalar yaparken neden ciddi bir kar kyaanmyor? Temsil edilenin


11/258

10

yerinden atlmasna kar kmamay mmkn klan bu bilgi nedir ve nasl

oluur?

Giriin yukardaki blmnde, konut zerindekihaklarn zelliklegnmzde hak sahibinin elinden alnmas, tm imkanlarn seferber edilip

on binlerce konutun yklmas, yerine yenilerinin yaplmas, yeni yaplan

konutlarn, evi yklan kiilere parayla satlmasve tm bunlarnciddi bir

atmaya yol amadan yaplmas problematik olarak ortaya konulmaya

alld. Bunlarn arkasnda byk bir g, temeli derinden kazlm g

ilikileri, salam birg a olduundan yola klarak bu gc mmkn

klan bilginin incelenecei belirtildi.

nceleme her eyden nce belirtilen gc kuran yasalarn

incelenmesiyle balayacaktr. Bu gcnyasalardaki temsili aada

anlatlmaya, bu ekilde gcn miktar ortaya konulmaya allacaktr.

Yasalarn aadaki yap skmnde, ayrca, gcn nasl altna ve g

ilikilerine dair ipular grlebilir. Yasama ve yrtmenin tm giriimdeki

yeri, iktidarn gc kullan ekli, iktidar odaklar aras ibirliive bunun

karsnda gcn uyguland kesimin gsz durumuda Tabi bu tezsylem d icraat safhasn, bu safhadaki g ilikilerinin incelenmesini,

yani Foucaultcu anlamla kentsel dnmngenlerini incelemeyi

(geneaology), hedeflememektedir. Tezin amac gc bu ekliyle mmkn

klan unsurlar ve koullar ortaya koymaktr.

Bunun iin kullanlacak kuramlar , 1926 - 1984 yllar arasnda

yaam bir Fransz dnr olan Michel Foucaultnunkiler olacaktr. Bu

amala yararlanlacak ana kaynak Do Dr. Ferda Kemal Keskinin 2002

ylnda yazd Problematization and Games of Truth: Michel Foucaults

Analytics of the Constitution of the Subject in Political Modernity

(Sorunsallatrma ve Hakikat Oyunu: Michel Foucaultnun Politik

Modernitedeki znenin Kurulmas ncelemeleri) balkl Doktora tezidir.


12/258

11

Keskin, doktora tezinde kentsel dnm icraatlarnn arkasnda

bulunan gcn oluumu konusunda bu mastr tezine k tutacak u satrlara

yer vermitir:

[] I will argue [] that non-discursive practices, i.e.relations of power, are inextricably related with the production and

circulation of true discourses, i.e. of knowledge.5

(sylem d uygulamalarn, yani g ilikilerinin, dorusylemlerle, yani bilgi ile, iinden klmaz bir biimde balantlolduunu iddia edeceim)

Keskin, uygulamalarn, icraatn, dier bir deyile g ilikilerinin,

doru olduu iddia edilen sylemlere, yani bilgiye bal olduunu ifade

ediyor. Bu ifade aslnda bu mastr tezinin yolunu iziyor. G bilgi ile

balantl ise, bu gc mmkn klan koullar bulmak iin bu gcn

bilgisini, doru sylemini aratrmak ve anlamaya almak izlenecek yol

olarak beliriyor. Keskin, Foucaultya gre gc, gcn hangi ilikilerle

oluacan, nereye ynleneceini, iddetinibilginin belirlediini belirtir.

Dier bir deyile, her gc kuran bir bilginin bulunduunu, her kurulmu

gcn ise bir bilgiyle, yani doru olduu belirtilen sylemlerle balantl

olduunu ifade eder.

Sylem, Keskine gre bilginin ta kendisi olup, doru olduu iddia

edilen, doru olarak bilinendir. Bilgi sylemin iindedir ve sylemin dnda

bilgi yoktur. Keskinin bu anlama gelen ifadeleri sylemin kapsamn

bilginin tamamna yayp, bilginin baka bir alanda aratrlmasn gereksiz

brakyor. Demek ki burada baklacak olan, doru olarak grlen sylem ve

sylemlerin oluumudur.

Michel Foucaultnun almalarnn ilk dnemindeki projesi,

sylemsel oluumlarn, bilimsellik alannn ve belli bilimsel sylemlerin

ykseldii ve ifadelerin retildii belirli tarihsel sylem pratiklerini

(episteme kurallarn) ortaya karmaktr. Foucault tarafndan, sylemsel

oluumlar ve bilimsel sylemleri aa karmay mmkn klmak iin

5Ferda Kemal Keskin. Problematization and Games of Truth: Michel Foucaults Analytics

of the Constitution of the Subject in Political Modernity. Doktora Tezi, ColumbiaUniversitesi, 2002, s. 11


13/258

12

yrrle koyulan analize arkeoloji denmektedir6. Keskin, Foucaultnun

arkeoloji almalarnda hem sylemlere hem de uygulamalara baktn

syler:

[]in his works that are said to belong to the archaeologicalperiod reveals that discursive practices, i.e. the rules that govern

discursive formations and make particular discourses possible, are

not merely formal linguistic, grammatical or logical rules. They

involve a complex set of elements from the non-discursive realm of

power relations, which determine the discursive practices as

acceptedprocedures for verification. 7

( [] arkeolojik dneme ait olduu sylenen eserlerinde(Foucault), sylemsel pratiklere, dier bir deyile sylem

oluumlarna hkmeden ve belli sylemleri mmkn klan kurallarnsadecebiimseldile ait, dilbilgisel ve mantksal kurallar olmadn

belirtir. Bunlarn,g ilikilerinin sylem d hkmranlna ait,sylemsel pratiklerin dorulama ilemleri olduuna karar veren birkme karmak unsuru ierdiini gzler nne serer.)

Keskin yukardaki alntda Foucaultnun arkeoloji yaparken sadece

dil veya metin ifadelerine deil, ayn zamanda uygulamalarn sonularndan

bir takm karmak unsurlarla ortaya kan eklemlemelere, yani

uygulamalarn ifadelerine, uygulamalarn dile getirdiklerine de bakmakgerektiini ifade eder. Ayn zamanda, yukardaki ifadeleri tersten

okuduumuzda, belli sylemleri mmkn klan ve sylemsel oluumlara

hkmeden unsurlar, biimsel dil, mantk ve uygulama kaynakldr. Yani

sylemin kendisine, oluumuna ve dnce tarihine bakmann, arkeoloji iin

hem ifadelere hem de uygulamalara dayanan karmlara bakmak demek

olduu ortaya kar.

[] Foucault qualifies his own project as a history ofthought, for a form of being is historically constituted andconceptualized as experience only when it is articulated with a

discourse or a set of discourses, is conceptualizedand thus becomes

an object for discursive knowledge.8

(Foucault kendi projesini, bir varlk biiminin, sadece birsylem veya bir sylem kmesi ile eklemlendiinde tarihsel olarak

6Keskin, s. 2

7

Keskin, s. 118Keskin, s. 24


14/258

13

kurulduundan ve bir deneyim olarak kavramlatrldndan vebylece sylemsel bilginin bir nesnesi haline geldiinden, dncetarihi olarak nitelendirir).

Ancak bu tez kentsel dnmn bir dnce tarihini kartmakiddiasnda deildir. Bunun baz sebepleri vardr. Bunlardan birincisi, her ne

kadar tarihte kentsel dnmle ilgili var olmu dnceler incelenecek ve

bunlara dayal olarak baz yorumlar yaplacaksa da, bunlarn tm kentsel

dnm dnce tarihini kapsad iddiasnda bulunulabilecek bir kaynak

kapsamna ulalmamtr. Baz dnemlerdeki kentsel dnm veya kenti

sorunsallatrmaya ynelik sylemlere yer verecek olsa da, her dnemdeki

kentsel dnme ynelik sylemleri tespit ederek ilk ehir ktndan bu

yana ehri dntrmeye ynelik hakim dncenin izledii yolu, geirdii

deiimleri vb. ortaya karmaya almayacaktr.

Bu almann bir arkeoloji olmasn engelleyen ikinci faktr ise

almann sadece metinlerdeki eklemlemeleri incelemi, sylem dourucu

uygulamalara ok az bakm olmasdr. Bugnn Trkiyesinde kentsel

dnm syleminin altndakini ortaya koyma amacndaki bu tez iin

biimsel dile ve manta ait ifadeleri geni kapsamda incelemeninyeteceine inanlmaktadr. Biimsel dil ve mantk ile ounlukla yazl

metinler, bir ksm konuma ve tartma notlarile konumalardan alnm

ahsi notlar kastedilmektedir. Bu tez bir saha aratrmas deildir ve yle bir

aratrmaya dayanmamaktadr. Kent sorunsallatrmasyla ilgili kapsaml bir

metin taramas yaplarak sorunsallatrmann ortak alanlar ve ortak

kaynaklarna baklacaktr. Eklemlemeleri, doruluk kalplar, kullandklar

sylemler ve dnce nesneleri imcelenen bilgi alanlarnn rettii bilgilereklemlenmeyecek, yani doruluu, hakll, yerindelii tartlmayacaktr.

Bu ancak ele alnan metinlerin disiplinlerinde bir uzmanlk gerektirirnk.

Tezde, ikamet ve insan yaayn sorunsallatrma srecindekiher sonuca

baklacak, kategorik bir almaya varlmak hedeflenecek, oluan gcn,

arkasndaki bilgi tabanyla elemesine baklacaktr.Yine de tez boyunca

nedensellik incelemesinden olabildiince kanlacak, niyet okumalardan

oluan sonulara girilmeyecektir.


15/258

14

Her eye ramen bu tez, belirtilen amalarnauygun olan

Foucaultnun arkeoloji yntemini kullanacak, kentsel dnm yasa ve

projelerine dair sylemsel oluumlarn, bilimsellik alannn ve belli bilimsel

sylemlerin ykseldii ve ifadelerin retildii belirli tarihsel sylem

pratiklerini ortaya karmaya alacaktr. zellikle bu gnk ykm ve

yeniden yapm projelerinin ncesindeki dnemlerde ortaya koyulan

sylemsel pratikler yani yazlar incelenecek ve kentsel dnmle balantl

olanlar n plana kartlacaktr.Birbirini takip eden ve destekleyen ifadeler

sylemin snrlarnn daha net izilmesine, younluunun dolaysyla

momentumunun artmasna yol amaktadr. Bu birikim bir anlamsal ve

tarihsel btnlk perspektifiyle deil, ayn nitelikteki ifadelerin basit bir

nicelik hesabna sokulmasyla incelenecektir. Burada nemli olan, zaman,

mekan, kaynak (ifadenin sahibi) ve kaynan ait olduu alanlardanbamsz

olarak ayn nitelikteki ifadeleri yan yana getirebilmektir. Episteme kurallar

ifadesi de nemlidir bu teze gre. Kentsel dnm dncesini yaratan

bilgi oluturma zihniyeti de aa ktka bu tezde yer bulacaktr.

Peki sylem pratii olan ifadeler nasl oluur? Sylem oluumlar

kurallar nelerdir? Bakmamz gereken ifade tr nedir? Keskinin aklad

Foucaultnun ilgili grleri bu konuda rehber niteliindir.

Sorunsallatrma ve bu balamda nesne yaratm, Foucaultnun

sylem pratiklerini aklamakta kulland temel ileyilerden bir tanesidir.

Foucaultya gre bir zne hakikat oyunundan geirilerek

sorunsallatrldnda, o bir dzeltme, koruma vs. yaplabilecek inceleme

nesnesine, zerinde allabilecek bir nesneye dnr

9

.

In an attempt to clarify the notion of problematization,Foucault asserts that it doesnt mean the representation of a

preexisting object, nor the creation by a discourse of an object that

doesnt exist. It is the totality of discursive and non-discursivepractices that introduce being [ways of thinking, feeling, and acting]

into the game of true and false and constitutes it as an object for

9Foucault, Michel, Archaeology of Knowledge,s. 49


16/258

15

thought (whether in the form of moral reflection, scientific

knowledge, political analysis, etc.).10

(Foucault, sorunsallatrma kavramn aklarken, bunun

daha nce var olmu bir nesnenin temsiliyetini gerekletirmek, yada daha nce var olmam bir nesneyi sylemle yaratmak olmadnsavunur. Bu aslnda bir varl hakikat oyunundan geirip onudncenin nesnesi yapan sylemsel ve sylem d pratiklerintoplamdr [ahlaki temsiliyet, bilimsel bilgi, politik analiz vs.

biimlerinde]).

Bu anlatm dorultusunda, sorunsallatrma bilgi alann oluturan bu

srecin kendisi olup hem sylemsel srete hem de icraat srecinde iler.

Sorunsallatrma sonucunda ortaya kan dnce nesnesi daha nce

zerinde dnlmeyen ama var olduu bilinenbir varlk biimidir. Sylemoluturan sorunsallatrma bunu yaratt nesneler zerinden gerekletirir.

Sorunsallatrmayla oluan sylemin bir nesnesi tarihsel olarak kurulmu

olur. Sorunsallatrmann kuruculuu nesnesinden kaynaklanr. Nesne

sadece tanml bir kavram deil, ayn zamanda evresinde baka kavram,

tarih, deneyim ve baka sylem veya sylemler bulunan ve yeni sylemlerin

domas srecini harekete geiren bir bilgidir.

Bu tez, yan yana geldiinde kapsaml bir kentsel dnm

(ykm/yapm) sylemi oluturacak nesneleri ve alt sylemleri ortaya

karan sorunsallatrmalara odaklanacaktr.

While a problematization is constitutive and not simplyrepresentational, it constitutes an experience by transforming a

preexisting way of being, not by creating from scratch something

that exists only in discourse or thought. The key notion to

understand the constitution of experiences appears to be that of the

game of true and false or games of truth, [] Foucault definesgames of truth as veridictions, which are to be understood as theforms according to which discourses capable of being deemed true

or false are articulated with a domain of things.11

([] Sorunsallatrma kurucu olduundan ve temeldetemsili olmadndan, sadece sylem veya dncede yaayansfrdan bir ey yaratmadan, daha nceden bulunan bir var olmaeklini dntrerek bir deneyim kurar. Deneyim kurma kavramna

10

Foucault (1984a), p. 257, Keskin. S. 811Keskin, s. 8


17/258

16

ynelik olarak ncelikle anlalmas gereken fikir, sadeceFoucaultnun tarihsel yazmlarnda yer alan hakikat oyunudur. []Foucault hakikat oyunlarn doru veya yanl addedilme durumunasahip sylemlerin beraberce eklemlenen formlar olarak anlalr

olarak aklad doruluk kalplar (veridictions) olaraktanmlar.)

Sorunsallatrma sreci, ne baka bir nesnenin temsilini getirip

sorunsallatrmaz, ne de var olan baka bir nesneyi sorunsallatrma

srecinde tek bana kullanmaz. Bir baka deyile, bir varl veya nesneyi

yoktan var edip sorunsallatrma yapmaz. Sorunsallatrmann yapt daha

ziyade baka bir yerlerde yaanm tecrbeleri mevcut varlklara, hakikat

oyununa, doru yanl denilebilecek sylemlere, bunlarn nesnesi olarak

sokmaktr. Baka bir deyile nesneletirmektir. Varlk ve bir baka tecrbe

beraberce eklemlenerek doruluk kalplarna (veridicitions) konulur ve

sorunsallatrlr. Sorunsallatrarak varl inceleme ve dncenin nesnesi

haline getirme pek okevre tarafndan yaplan bir ilevdir. Bilim evreleri,

toplumda etkin olan kiiler, iktidar sahipleri, devletin ideolojik aygtlar

bunlardan bazlardr.

Hakikat oyunu ya da doruluk kalplar (veridictions) tam olaraknasl iler?

[] the discursivepractices involved in this process correspond to[] the development of fields of knowledge. These fields of knowledgeconsist, therefore, in the veridictions which emerge from the articulationof a form of being (the biological mechanisms involved in it as well as itsindividual or social variants) with certain discourses and whichconceptualize it as a certain experience.12

([] bu ilevde yer alan sylemsel pratikler bilgi geliim alanlarnatekabl eder. Demek ki, bu bilgi alanlar, varlk biimlerinin[ierisindebiyoloyik mekanizmalar bulunanlar olduu kadar bunun bireysel vesosyal trleri], belli sylemlerle ve belli bir deneyim halindekavramlatrlmasyla beraber eklemlenmesinden doan dorulukkalplarnda oluur.)

Buradan yola karak, doruluk kalplarnn bilgi alanlarna ev

sahiplii yapan ortamlar olduu sylenebilir. Varlklar doruluk kalplarna,

belli sylemler ve kavramlarla beraber ele alnan sokulduunda ortaya bilgi

12Keskin, s. 26


18/258

17

retim alan kar. Doruluk kalplar tek bana bilgi deildir. Her trl

varlk biimini bnyesine kabul eden bir bilgi retim kalbdr; jenerik olup

maddesi olmayan bir kalptr. Varlk biimlerine katlabilecek trl sylemi

ve kavram ierisinden geirebilir. Kendi dorusu da katlnca ortaya bilgi

kacaktr. Bu unsurlarn hareketini, yani varlk biiminin baka sylem ve

kavramlarn kalbn ierisine konuluunu ve bylece bir bilgi alan

yaratlmasn salayan enerji ise eklemlemedir (articulation). Bir mecrada

duran varlk biimleri pasif hatta l olup, eklemlenmeden

hareketlenmeleri, birbirleri iin bir araya gelmeleri olas deildir.

Eklemlemesiz sorunsallatrma ileyii olmaz. Bu tezde ncelikle

eklemlemelere baklacaktr.

Doruluk kalplar -tam anlamyla-bir ey hakknda doru ya da

yanl hkmleri veren sylemlerdir. Sorunsallatrma, ierisinde varlk

hakknda doru ya da yanl yargsna varan sylemler tayan ve sonunda

dnce nesnesi ya da sylem yani bilgi oluturan bir sretir. Bu bilgi

sylem d uygulamay, yani g ilikilerini ekillendirip mmkn klar.

Dier taraftan bu doruluk kalplar ile gcn arasnda, alveri ierisinde

olduklar bir iliki bulunmaktadr

Foucault argues that truth is to be understood as a systemof ordered procedures for the production, regulation, distribution,

circulation and operation of statements, and that this system ofordered procedures is linked in a circular relation with systems of

power, a rgime of truth, [].the system of ordered procedures ofa rgime of truth, is exactly what Foucault calls discursive

practices.13

(Foucault hakikatin ifadelerin retim, kurallatrma,datm, dolam ve iletimi iin birdzenli ilemler sistemi olarakanlalmasn iddia eder; ki bu dzenli ilemler sistemi gsistemleriyle dairesel bir ilikiye, bir hakikat rejimine balanmtr[] hakikat rejiminin dzenli ilemler sistemi, Foucaultnun tamolarak sylemsel pratikler olarak adlandrddr.)

Keskine gre Foucault gc ve g ilikilerini, sadece

sorunsallatrmann sonular itibariyle deil, ayn zamanda doruluk kalb

13Keskin, s. 9


19/258

18

koyma srecindeki karlkl belirleyiiyle de anlatr. G sylemle sadece

retilen bilgi vastasyla deil, dnce ve ifadenin bir ok safhasnda

etkileim halindedir. Demek ki gc anlamak iin dnce ve ifadeye

bakmak anlaml bir yaklamdr. Kentsel dnmle ilgili (tarihsellii de

ieren) bilgi, sylem, kentsel dnmn bugnn belirleyen unsurdur.

Temel alnacak kuram zet olarak gc ve g ilikilerini

belirleyenin bilgi yani sylem olduu, sylemi, bir varlk biiminin

sorunsallatrlmasnn yan sra, srete yer alan doru veya yanl

hkmlerin, baka bir deyile doruluk rejiminin belirledii, ifadelerin,

doruluk kalplarnn ve baka sylemlerin katlm anlamndaki

sorunsallatrmann dnce nesnelerini ve bilgiyi kartt eklindedir.

Bunlardan yola karak, ncelikle sorunsallatrmann tespitinin

gerekli olduu sylenebilir. Sorunsallatrmay tespit etmek iin ifade ve

doruluk kalplarn gzler nne sermek gerekir. Daha nce sylemsel

uygulamalarn ifadelerine bu tezde yer verilmeyecei belirtilmiti. Dilsel ve

mantksal sorunsallatrma ifadelerindeki bir varlk biiminin dile getirilii

ve doruluk kalplar ilk bakta belli olmayabilir. lk okuyuta karklamaz doruluklar ve iyilikler ierdii, tm insanln faydasna iddialar

ortaya konulduu dnlebilir. Foucaultcu anlayla arkeoloji taranan

kaynaklarn tm iin devreye sokulacak, eklemlemelerin, kurma

ilemlerinin, tarihsel tanmlamalarn alt kazlp onu oluturan katmanlara

baklacaktr. Tanmlanan, dorulanan, olumlanan veya olumsuzlanan

varlklara ve kavramlara baklacak, ierdii dzenli ilemler sralanacaktr.

Oluturulmu bulunan nesneler tespit edildiinde kurucu anlamdaki,

deneyimler kavramlar, dier sylemler aa karlacak, nesnenin

tanmlanm zelliklerinin kaynana inilecektir. Kavramsal bir dnce

nesnesi bir sorunsallatrmann ispatdr.


20/258

19

2. UYGULAMAYA DAYANAK OLUTURAN KONUT YIKIM

KANUNLARI

Bu tezin amac, yukarda da akland gibi, ykma niyetli kentseldnm gcne yol aan temelleri tespit etmektir. Bu amala, ikamet

haklarnngeri aln, ykm ve yeniden yapmn yasal alt yapsna, gcn

ekillendiibu metinlere, arkasndan tarihsel olarak ikamet haklarnn

alnna bakarak bir giri yapmak sorunun ciddiyetini ortaya sermek

bakmndan yararl olacaktr.Kanunlar, uygulamalar ekillendiren zorlayc

metinlerdir. Bu sebeple epistemenin ve bilginin iktidara dnm halidir.

Hem gnmzdeki kentsel dnm kanunlar hem de gemiteki ferman

vb. gibi kanun hkmndeki metinler, aka bu konuda neyin nasl

yaplmas gerektiini belirtirler. Uygulamalar da bu ynde gerekleir.

2.1.Gnmzde Ykm ve Yeniden Yapm Haklar

Kentsel dnmle ilgili son kan 1984 tarih ve 2985 sayl Toplu

Konut Kanununa, 24.07.2008 tarihinde yaplan deiiklikle eklenen ve

skan Sahalarnn Tespiti, Kamulatrma ve Kadastro bal altnda yer

alan 4. maddesi yle hkmler iermektedir:

MADDE 4.- (Deiik: 5793 - 24.07.2008 / m.7) Bakanlk,gecekondu dnm projesi uygulayaca alanlarda veya mlkiyetikendisine ait arsa ve arazilerde veya valiliklerce toplu konut iskan

sahas olarak belirlenen alanlarda evre ve imar btnlnbozmayacak ekilde her tr ve lekteki planlar ile imar planlarnyapmaya, yaptrmaya ve tadil etmeye yetkilidir. Bu planlar;

bykehir belediye snrlar ierisinde kalan alanlar iin bykehirbelediye meclisi tarafndan, il ve ile belediye snrlar ile mcavir

alanlar ierisinde kalan alanlar iin ilgili belediye meclisleritarafndan, beldelerde ve dier yerlerde ilgili valilik tarafndan,

planlarn belediyelere veya valilie intikal ettii tarihten itibaren ay ierisinde aynen veya deitirilerek onaylanr. Belediyeler vevalilik tarafndan ay ierisinde onaylanmayan planlar Bakanlktarafndan resen onaylanr. Belediyeler, valilik veya Bakanlktarafndan onaylanan bu planlar; ask, ilan ve itiraza dair kararlar dadahil olmak zere 3194 sayl imar Kanunu hkmlerine gre

belediyeler ve ilgili kamu kurumlar tarafndan yaplacak tm


21/258

20

ilemler Bakanlk tarafndan resen yaplmak suretiyle yrrlekonur.14

Bu madde Toplu Konut daresi Bakanlna (Bakanlk/TOK) her

trl devlet aygtnn stnde olarak, yerel iktidarlarca belirlenen arazilerde,

Bakanln kendi arazilerinde veya bir kamu kuruluuna ait olmasa da

tespit ettii herhangi baka bir arazide her tr ve lekteki imar plann (ve

baka ne plan gerekiyorsa) resen yapma, yaplm olan deitirmeyetkisi

vermektedir. Bu ilk blmdeki yetkilendirmeye tek kst evre ve imar

btnln bozmamaktr. Bu kst sadece uygulama yntemiyle ilgilidir;

yoksa projelerin engellenmesine neden olmas sz konusu deildir. Tm

imar ve evre btnl (ki buradaki evre koruma deil btnlktr) imarplanlarn yapanlar veya deitirenler tarafndan yeniden tasarlanp

planlanabildiine gre, bu kstn nemli bir ksm bir sonraki planla yok

edilebilir. Yani ksta tabi olana kendisine uygulanacak kst belirleme

yetkisi verilmitir.

mar ileri yerel olarak Belediyeler tarafndan karara balanr ve

ynetilir. Yukarda bahsedilen kanuna gre TOK imar ynetimini

devralmaz. Bunun yerine inas gerekletirilmi yaplarn iznini verecek ve

denetimini yapacak olan Belediyelerebu projeyi kabul etmeleri iin sunar.

Kanuna gre Belediyeler sunulan planlar ya olduu gibi onaylar ya da

deitirerek. Yani belediyelerin, TOKnin dntrmeyi hedefledii

blgenin dntrlmesine kar kma haklar yoktur. TOK Bakanlna

kendi inisiyatifi ve kararyla hem mevcut yaplar ykarak yerine yeni yap

inas gerekletirme, hem de herhangi bir bo arazide yksek sayda konutu

topluca ina etmek iin plan yapma hakk yasann bu maddesi ile verilmitir.Belediyeler, halkn setii yelerden oluan Belediye Meclisleri, TOK

tarafndan belirlenen blgede bir ykm veya yapm engelleme hakkna

sahip deildirler. Yani halk elindeki tek yerel ynetim aygt olan belediyeyi

kullanma hakkndan mahrum braklmtr. Onay sresini uzatmak da

Belediye iin bir engelleme yolu olamaz. nk yasa yapclar oyalanma

14

Toplu Konut daresiBakanl. 2985 Sayl Toplu Konut Kanunu.http://www.toki.gov.tr/docs/mevzuat/2985SAYILIKANUN.pdf, 27.12.2010.
http://www.toki.gov.tr/docs/mevzuat/2985SAYILIKANUN.pdfhttp://www.toki.gov.tr/docs/mevzuat/2985SAYILIKANUN.pdfhttp://www.toki.gov.tr/docs/mevzuat/2985SAYILIKANUN.pdf


22/258

21

ihtimalini de ngrm, bu tarz kar koyular engellemek iin onay

sresini ayla snrlandrmtr. ay ierisinde Bakanlk tarafndan

yaplp da yerel ynetimlerce onaylanmayan planlar yine Bakanlk

tarafndan tek tarafl olarak onaylanr. Bakanla kendi hazrlad plan

kendisinin onaylama yolu almtr.

TOK hangi arazilerde inaat yapabilecektir? Projelerinin

gerekletirilmesi iin gereken araziler her eyden nce valiliklerce

gsterilenler olacaktr. Yani Bakanlk, herhangi bir yerel devlet aygtnca

tahsis edilen arazilerin zerine, herhangi bir imar yasasnn kurallarna tabi

olmadan her trl inaat yapabilir durumdadr. Bakanlk ayrca kendisine

ait arazilerde de istedii imar ve imar plann yapabilecektir. Bunlarn yan

sra,bu yasa maddesiyle, gerekletirmek istedii kentsel dnm projesi

iin gecekondu dnm alan olarak belirlenen veya belirlenmi alanlar

iin de ki bu alanlar hali hazrda zerinde ikamet bulunan veya zerinde

bina bulunmayan alanlar olabilir- tek bana her trl plan yapma, bunlar

ilan edip yrrle sokma haklarn edinmitir.

Madde devam eder: (Deiik: 5162 - 5.5.2004 / m.2) Bakanlkkanundaki grevleri erevesinde gerek ve tzel kiilere ait arazi ve

arsalar ve bunlarn ierisinde veya zerinde bulunan her trl eklenti ve

yaplar kamulatrmaya yetkilidir.15Bu kanun maddesi ile, planlama ve

imar asndan her trl kurumun elindebulunan yetkiler TOKye

devredilmitir.

Bunun dnda Bakanln sadece kendi ileri iin, sadece kendisine

kaynak yaratmas salanarak finansal bamszln yolu almtr. 2985

sayl Toplu Konut Kanunun Ama ve Kapsam maddesinde bu durum

aka grlmektedir. [...](*) Madde 1de "iin Toplu Konut Fonunun

meydana getirilmesi ve kullanlmas" eklinde yer alan ibare, 20.6.2001

152985 Sayl Kanun


23/258

22

tarih ve 4684 sayl kanunun 7.maddesi hkm gereince, 1.1.2002

tarihinden geerli olmak zere metinden kartlmtr.16

Daha nceki kanunda, dier kii ve kurumlarca kullanlacak bir fonoluturma imkan da amalar arasnda yer bulmuken, sonradan bu ama

ortadan kaldrlmtr. Balantl olarak, Toplu Konut Fonunun kullanm

sahasnn tarif edildii 3. madde de yrrlkten kaldrlm, TOKnin ferdi

ve toplu konut kredisi vermesinin ve bu faaliyetten faiz geliri elde etmesinin

nn aan fkra madde 8in ek maddesinin 1.blmne eklenmitir. Yine

ayn fkra ile yukarda belirtilen madde ilebyk bir planlama zgrl

verilen Bakanla, uygulama serbestlii de salanmaktadr.

)(Deiik: 5273 - 8.12.2004 / m.8) Ferdi veya toplu konutkredisi vermek, ky mimarisinin gelitirilmesine, gecekondualanlarnn dnmne, tarihi doku ve yresel mimarinin korunupyenilenmesine ynelik uygulamalar yapmak ve bu konulardaki

projeleri kredilendirmek ve gerektiinde tm bu kredilerde faizsbvansiyonu yapmak []17

Ayrca bir devlet kuruluu olmasna ramen, yasann ilk kt 1984

ylndan itibarenve gittike genileyen bir ekilde devlet kurulularnn tabi

olduu Saytay denetiminin, kamu ihale yasasnn, Muhasebe-i Umumiye

Kanununun dnda, bu kanunlarn maddelerinden muaf olarak faaliyet

gsteren TOK, almalarnda olduka bamsz ve kendi kurallarn

uygulayabilir gibidir.

Proje yapaca alanlardan Valiliklerce tahsis edilenlerin, Bakanln

kendi mallarna konut ve dier inaatlar yaparken kulland arazilerden

valiliklerce tahsis olunanlarn ve Bakanla ait arazilerin bo araziler

olduu dnlebilir, umulabilir. Ancak konu gecekondu arazileri

olduundakonutlarn yklarak yeni binalar yaplaca aktr.

Dier taraftan Toplu Konut Yasasnn ilgili bir maddesi yledir:

EK MADDE 7.- (Ek: 5162 - 5.5.2004 / m.4) Bakanlkgecekondu blgelerinin tasfiyesine veya iyiletirilerek yeniden

16

2985 Sayl Kanun172985 Sayl Kanun


24/258

23

kazanmna ynelik olarak gecekondu dnm projelerigelitirebilir, inaat uygulamalar ve finansman dzenlemeleriyapabilir. Bu amala gecekondu blgelerinde, gerek kiilerin vezel hukuk tzel kiilerinin mlkiyetinde bulunan gayrimenkuller

[] hak sahibi olan kiilerin haklarna konu gayrimenkullerin deeriBakanlk tarafndan tespit edilir ve Bakanlk bu kiilerle projeerevesinde anlamalar yapabilir. Bu anlamalarn usul ve esaslarn

belirlemeye Bakanlk yetkilidir.18

Bu maddeye gre TOK ya sadece tasfiye amal, ya da iyiletirme,

yani halihazrda bir bina bulunan alanlarda yeni inaat faaliyetleri

gerekletirme amal olarak projeler gelitirebilir ve uygulayabilir. Bunun

iin proje erevesinde hak sahibi kiilerle anlamalar yapabilir hale

gelmektedir. Yani Bakanlk mevcut yaplarn yerine veya zerine yeniinaatlar yapabilmek iin kamulatrma gerekletirebilir. Kamulatrma iin

artk baka sebepler de yetiyordur. Artk kamulatrmadaki ama sadece

kamu hizmet ve teebbsleri gerekletirmek deil, mevcut yaplar

deiiklie uratmak da olabilir. Mevcut yaplar deitirmek, mevcut

yaplar ykp yeni yaplar ina etmek iin tanmlanan ihtiya ve yaplan

talep, alt yap hizmetlerine olan ihtiyatan dolay yaplan talepten biraz daha

farkl olsa gerektir. En azndan yapanlar asndan... Ykm/yapmihtiyacnn belirlenmesi yukardan aaya, devletten halka doru yaplan

devlet kaynakl bir sylemken, alt yap ihtiyac ounluklabu ihtiyac

yaayan halk tarafndan dile getirilir. Buradan yola klrsa, kentsel

dnm projeleri, halktan devlete doru gelebilecek taleplerle bir

kamulatrmann tesinde, sadece devlet kaynakl sylemlerle

gerekleebilecek bir kamulatrmaymmkn hale getirir. Sylemin

kayna otomatik olarak kamulatrmay kamulatrmaya urayana sadece

kar olarak yaplanbir hareket haline getirir.

TOK bu mevzuat erevesinde dntrlmesinin uygun olduunu

dnd, sadece gecekondu olarak ilan edilmi alanlarda deil,

gecekondu alan ilan edilmemi blgelerde de proje amal satn alma, eer

buna raz gelinmezse kamulatrma yapmaktadr. Kamulatrma tehdidi

altnda bir gzellie ulamak iin uralmakta, olmazsa kamulatrma

182985 Sayl Kanun


25/258

24

yaplmaktadr. Buna en iyi rnek kentsel yenileme alan ilan edilip TOK

tarafndan kamulatrmalar gerekletirilen, iinde ok uzun zamandr pek

ok hak sahibi, yani tapulu ev sahibinin yaad Sulukuledir19. TOK ve

kanunu, yerel belediye ile ibirlii ierisinde sadece yenilemeamal,

ierisinde kamu hizmeti amac bulunmayanbir projede gerekletirilen

kamulatrmann arkasndaki g olmutur. TOKye, bu projelerden

salad finansmanla, yasaya dayanarak kamulatrd gayri menkulleri

zerine alma hakk yine ayn yasa ile verilmitir.

Ne var ki, kentsel dnmn kamulatrma uygulamalarn 2942

sayl Kamulatrma Kanunundan ayran, sadece kamulatrmaya yol aan

ihtiya tespitinin mutlak pratik bir ihtiyalara m, yoksa belirsiz bir

gelecekle, znel veya arasal deerlendirmelere bal etik ihtiyalara m

daha yakn olmas veya olmamas deildir. Kentsel Dnm projelerinin

bir baka arpcl, onlar ayr bir yere koyan zellii, kamulatrma

tanmlar ve baz projelerdeki yntemidir. Bu farkllk Toplu Konut

Kanunun beinci maddesinin devamnda yer almaktadr:

(Deiik: 5162 - 5.5.2004 / m.2) Bakanlk kanundakigrevleri erevesinde gerek ve tzel kiilere ait arazi ve arsalar vebunlarn ierisinde veya zerinde bulunan her trl eklenti veyaplar kamulatrmaya yetkilidir. Bakanlk tarafndan yaplacakkamulatrmalar, 4.11.1983 tarihli ve 2942 sayl KamulatrmaKanununun 3 nc maddesinin ikinci fkrasndaki iskan projeleriningerekletirilmesi amal kamulatrma saylr.20

Yukardaki Ek Madde 7 ileberaber dnldnde TOKnin ister

anlama yapma, isterse de direkt olarak kamulatrmay seme hakk vardr.

Ama anlama yolunu sese dahi elinde kamulatrma sopas tayabilecekolanaklara sahiptir. Buna bir rnek, protokol yolu projesi olarak da

adlandrlan kuzey Ankara girii kentsel dnm projesidir. zellikle

devlet erkannn ve tm Ankarallarn havaalanndan ehre gelite estetii

bozduunu dnerek uzun seneler boyunca ikayetiolduu, modern bir

19

Fatih Belediyesi,http://www.fatih.bel.tr/bpi.asp?caid=40&cid=9, 03.05.2011202985 Sayl Kanun
http://www.fatih.bel.tr/bpi.asp?caid=40&cid=9http://www.fatih.bel.tr/bpi.asp?caid=40&cid=9http://www.fatih.bel.tr/bpi.asp?caid=40&cid=9http://www.fatih.bel.tr/bpi.asp?caid=40&cid=9


26/258

25

bakente yakmad iddia edilen21bu blgenin dntrlmesi iin 5104

sayl zel bir kanun kartlmtr (Kuzey Ankara Girii Kentsel Dnm

Projesi Kanunu). Kanunun amac Kuzey Ankara girii ve evresini

kapsayan alanlarda kentsel dnm projesi erevesinde fiziksel durumun

ve evre grntsnn gelitirilmesi, gzelletirilmesi ve daha salkl bir

yerleim dzeni salanmas ile kentsel yaam dzeyinin ykseltilmesidir.

Birinci maddede yer alan bu ama paragrafnda evre grntsnden ne

kadar rahatsz olunduu aka anlalmaktadr. Grnt gelitirmek,

gzelletirmek, salkl hale getirmek, yaam dzeyi ykseltmek gibi

sebeplere bal bu projedeki gerekliliklerin ounun, yaayanlar tarafndan,

en azndanbir ykm sebebi olduu grnn paylalmad, buna ramen

bir kamulatrmave sonucunda ykm gereklemi olduusylenebilir.

Gecekondu projeleri ilk balarda, yani 1960larda ideolojik ve

baskc aygtlarn bir karmn kullanr. deolojik aygtlar, salanan bedava

arsalar, krediler, dk kiral konutlara zendirme, slahazendirme vb.dir.

Ancak zellikle 2000li yllardan itibaren, zellikle 2004 Kuzey Ankara

Projesi kanunuyla birlikte yasalat ekilde,kamu hizmeti gereklilii

ortaya kmadan, hzl ve itirazlara yer brakmadan kamulatrma/satn

almay zorla gerekletirme imkan salayarak baskc aygta

dntrmtr. Kanun ve polis gc tehdidi de birer baskc aygttr. Evleri

ellerinden alnanlara yeni evlerin kira dzeyinde bedellerle satlmas kentsel

dnmde ideolojik olmaz nk bu bir zorlamadr ve ucundaevden

atlma tehdidi bulunmaktadr.Zaten eski gecekondu projeleriyle kentsel

dnm projeleri arasndaki icra fark, kullandklar devlet aygtlarnn

eidi ve toplamdr.

Bu alann belediyece yrrle sokulmu imar planlar

bulunmaktadr. Bu projeyezel kan 5104 sayl kanunun drdnc

maddesine gre bu imar planlar, projeye ynelik olarak yaplacak imar

planlarnn hkmlerine tabi olacaklar, yani ortadan kalkabilir hale

geleceklerdir. Daha nce ne yapldysa, halk onayl olsun olmasn, 5104

21

Ankarada Gecekondular Yklyor .Arkiteracom 14 Temmuz 2005,http://www.arkitera.com/h3068-ankarada-gecekondular-yikiliyor.html, 09.05.2011
http://www.arkitera.com/h3068-ankarada-gecekondular-yikiliyor.htmlhttp://www.arkitera.com/h3068-ankarada-gecekondular-yikiliyor.htmlhttp://www.arkitera.com/h3068-ankarada-gecekondular-yikiliyor.html


27/258

26

onlarn hi birisine kulak asmamaktadr. Proje alan snrlar iinde kalan

blgede, bu Kanunun yrrle girdii tarihten nce yaplmolan planlarn

uygulanmas Kanunun yrrle girdii tarihten itibaren durur22ibaresiyle

balam bulunaniler de engellenir; bu durum hkm altna alnr.

Yenileme niteliindeki bu projenin hedefledii alan ierisinde pek

ok tapulu konut bulunmaktadr. Bu konutlarn hak sahiplerinden

devralnmas gerekir. Bunun nasl yaplaca Kanunun beinci maddesinde

tarif edilmitir.

Gerek kiilerin ve zel hukuk tzel kiilerinin mlkiyetinde

bulunan gayrimenkuller ile [] 2981 sayl mar ve GecekonduMevzuatna Aykr Yaplara Uygulanacak Baz lemler ve [] haksahibi olan kiilerin haklarna konu gayrimenkuller, malikler ve haksahipleriyle yaplacak anlamalar erevesinde Projede kullanlr. Buanlamalarn usul ve esaslar ynetmelikle belirlenir.

Anlama salanamayan hallerde gerek kiilerin ve zelhukuk tzel kiilerinin mlkiyetinde bulunan gayrimenkullerBelediye tarafndan kamulatrlabilir.23

Yaplan ilemin, dier toplu konut projelerinde gerekletirilen

konut kamulatrmalar gibi tipik bir kamulatrma olmad maddeningerisinden de anlalabilir: Bu Kanun uyarnca yaplacak kamulatrmalar

4.11.1983 tarihli ve 2942 sayl Kamulatrma Kanunundaki, iskan

projelerinin gerekletirilmesi amal kamulatrma saylr ibaresiyle

uygulama kamulatrma kanunuyla uyumlu hale getirilmeye allr (O

gnlerde 2985 sayl kanuna bugnk kamulatrma gc verilmemitir

henz). Kuzay Ankara ykmn iskan (konut edindirme) projeleri

gerekletirme amal kamulatrma saydrarak, yani olmad bir

kategorinin altna sokmaya alarak, aslnda bu iin bir iskan, yani bir

konut edindirme projesi olmad, o gne kadar uygulanan kamulatrma

amalarndan farkl bir amaca sahip olduubir anlamda itiraf edilmektedir.

O blgede yaayanlarn zaten birer konutu bulunmaktadr. ouda yasaldr.

Dahas, yeni konut yapmak, evsize ev vermek iin bir arazinin

22Adalet Bakanl, 5104 Sayl Kuzey Ankara Projesi Kanunu,

http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1350.html, 11.04.2011235104 Sayl Kanun
http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1350.htmlhttp://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1350.htmlhttp://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1350.html


28/258

27

kamulatrlmas bile tartmalara yol aarken, var olan sahipli evi alp

sahibinebaka bir konut vermek iin o konutun kamulatrlmasnn

tepkilere yol aaca ngrlm, bu sebeple elden alma ileminden nce

bir karlkl anlama yapma sreci kanuna koyulmutur. Ancak

anlalamazsa sonunda zorlamayla yaptrlacak bir anlama srecidir bu.

Mzakere sonucunda bir tarafn kazanaca kesindir. Bu sebeple eit

olmayan bir mzakere yrtlm olur. Kamulatrma, ncesinde yrtlen

anlama abas sresince hak sahibinin zerinde duran giyotindir.

Buraya kadar anlatlan blmde, bugn itibariyle Trkiye

Cumhuriyeti yasalarnn iktidara, ikamet durumunu beenmedii alanlara

ynelik yeni konut projeleri yapma, buradaki hak sahiplerinin elinden

mallarn kendi belirledii koullarla alma ve tm bu uygulamalar,

lmden, iddetten veya sokakta yaamaktan kurtarma, su, gda, enerji gibi

temel ihtiyalar salama gibi acil ihtiyalara dayanarak deil, tamamyla

daha gzel, daha iyi, daha salkl gibi soyut, neden, neye gre, hangi

beceriyle gibi sorular sordurtacak amalarla gerekletirme hakkna sahip

olduunugrdk. Yasalar, uygulama kurumlarnnyapsile konumlarn

birbirini tamamlatacak ve toptan bir g olacak ekilde biimlendirmitir.

Mevcut yasal altyap btn bunlar ykp yeniden yapmak iin izin ve

imkanmz var gibi arzulu bir cmleyi mmkn klabilir.

Bu uygulamalar bugne mi zgdr? Bugn ortaya kan koullara,

bugnn epistemesine mi dayanmaktadr? Bunu anlamak iin gemiteki

ykm-yapm uygulamalarna baklacaktr.

2.2.

Gecekondulara Ynelik Ykm ve Yeniden Yapm Haklar

Yukardaki maddelerden gecekondu blgesi olarak adlandrlan

yerleim blgelerinin, tapulu tapusuz hi kurtuluu olmad

anlalmaktadr. Toplu Konut Kanununda harcama alanlar ve projelerle

ilgili her bahsedildiinde gecekondu alanlarnn dnm amacnn alt bir

kez daha izilir. Sadece Toplu Konut Kanununca deil, 775 sayl

Gecekondu Kanunu, 2981 sayl mar ve Gecekondu Mevzuatna Aykr


29/258

28

Yaplara Uygulanacak lemler Kanunlar ile dier imar kanunlarve

Belediye Kanunu gibi pek ok kanunca ortadan kaldrlmas, en azndan bir

ekilde deiime uratlmas aka veya gizli olarak hedeflenen bir ikamet

blgesinde yaamak endie verici, her an atlmay beklemekle geen bir

durum olsa gerektir. Bu lkede gelecei en belirsiz, toplumsal, siyasi veya

yasal korumann dnda braklm, bana ne gelecei umursanmayan

yegane ikamet alan, gecekondu olarak tanmlanm ikamet alanlardr.

Peki gecekondu alanlar nasl belirlenmektedir? Bu sorumluluk 1966

tarih ve 775 sayl Gecekondu Kanununa gre Belediyelere aittir. Bu eski

yasa 2003 ylndan sonra yaplan deiikliklerle gnmzn ykm

projelerine tam destek verir hale getirilmi grnmektedir. Kaynakada

belirtilen metne bakldna, krmz ve dier renklerle iaretli

deiikliklerin tamamyla Toplu Konut yapm, slah, dnm vb.

eylemlerle anlan sebeplerle, baz ikamet blgelerini yok edip yerine yeni

inaat yapmaya ynelik gerekletirdii anlalr. 775 sayl Gecekondu

Kanunu da, yeni yasalarla Trkiyedeki ykm/yapm projelerinin tek merci

haline getirilmi TOK Bakanlnn adeta emrine tahsis edilmitir.

Bu kanuna gre Belediyeler tek tarafl olarak, sonunda her trl

koruma ve haktan mahrum braklacak blgeleri yani gecekondu blgelerini

belirleme hakkna ve grevine sahiptirler. Kanunun ilk ktnda bu grev

zaten Belediyelere verilmitir. Ancak yasa ilk ktndan gecekondu olarak

belirlenenblgelerinhepsinin, bugnk ykm haklarna maruz kalmas gibi

bir durum yoktur. nce iktidara bir blgeyi, pek zararl olmayan, ayn

zamanda faydalara da yol aabilen bir kategori altna sokma hakk verilmi,ok da zarar verici grnmeyen byle bir kategorinin altna sokma imkan

yaratlm, daha sonra ise kategorinin yol at sonularn nitelii

deitirilmi ve bylece kategoriletirilen ikametin akbeti ortadan

kaldrlmak haline gelmitir. Kanun ilk ktnda sadece ierisindeki belli

konutlar ykma urayabilecek gecekondu blgesinde iaretlendiinden

dolay gecekondu olarak bellenen konutlar, sonradan yaplan deiikliklerle

artk tm ve kesinlikle yklacak konuma getirilmitir. Bu normal bir yolda


30/258

29

ilerleyen bir arabaya bindirme hakkna sahip olunduktan sonra o arabann

gzergahn uurumla sonlanan bir yola evirmek gibi bir uygulamadr.

MADDE 5 - Lzumu halinde, belediyeler gecekondu slahve tasfiye sahalar iinde bulunan veya bu Kanun hkmleridairesinde yeniden tekil edilecek nleme blgeleri iine rastlayanzel mlkiyetteki arazi ve arsalar ve bunlar ierisinde yap veya sairherhangi bir tesis bulunduu takdirde bu yap ve tesisleri, buKanun'da belirtilen amalarda kullanmak zere, (Deiik ibare:5609 - 22.3.2007 / m.1/a) "Toplu Konut daresi Bakanl'nn" izniile, sahipleriyle anlaarak satn alabilirler veya kamulatrabilirler.24

Bu maddeye gre Belediyeler (aldklar) arazilerini sadece kendi

meclis kararlaryla deil, meclis kararnn zerine ancak ve ancak TOK

Bakanlnn onayyla konut yapmna ayrabilirler (yine bu maddedeki

arazi alma srecindeki anlama ihtimaliyle renklenen gler yzl maskenin

ardndaki kamulatrma sopasna dikkat ekmek gerekir). TOK Bakanl

belediyeler tarafndan hazrlanp da kendilerine onaya sunulan projeleri

reddetmeye, kabul etmeye veya deitirerek kabul etmeye yetkilidir. Dahas

TOK, lzumlu grrse, belediye meclislerinin karar ve projesi olmadan

belediyelerden belli blgelerin konut yapmna ayrlmasn isteyebilir25.

Hatta belediye alanlar dnda arazilerin de dnm projesi veya toplu

konut projesi uygulamak iin bakanlar kurulundan talepte bulunabilir26.

TOK tm lkedeki arazilerin zerinde gerekletirilebilecek toplu konut

yapmlarnn tek hakimidir. Gecekondu kanununda devlete ait arazilerin

gecekondu dnm projeleri arazisi iinde kalanlarnn TOK Bakanlna

devredilecei hkm yer alr27. Tm bunlarla konutlamaya lkesel apta

bakan, bir toplu konutlama st kurulu gibi alan bir kurumdan sz

edebiliriz burada.

24Toplu Konut daresi Bakanl, 775 Sayl Gecekondu Kanunu,

http://www.toki.gov.tr/docs/mevzuat/775SAYILIKANUN.pdf,07.05.201125

775 Sayl Gecekondu Kanunu, MADDE 7 - Belediyelerin mlkiyetinde bulunan vebundan sonra bu Kanuna gre mlkiyetine geecek olan arazi ve arsalardan, belediyemeclisi karar ile belli edilip, (Deiik ibare: 5609 - 22.3.2007 / m.1/b) "Toplu Konutdaresi Bakanl'nca" uygun grlenler, bu Kanun hkmleri dairesinde konut yapmnaayrlr. (Deiik ibare: 5609 - 22.3.2007 / m.1/c) "Toplu Konut daresi Bakanl",

belediye meclislerince tespit edilen yerleri redde, aynen veya deitirerekonaylamaya veyadeitirilmek zere geri gndermeye yetkili olduu gibi, teklif edilenler dnda lzumlugrd yerlerin de bu maksada ayrlmasn belediyelerden isteyebilir. 775 sayl Kanun26

775 SaylKanun, Madde 3527775 SaylKanun, Ek Madde 4
http://www.toki.gov.tr/docs/mevzuat/775SAYILIKANUN.pdfhttp://www.toki.gov.tr/docs/mevzuat/775SAYILIKANUN.pdfhttp://www.toki.gov.tr/docs/mevzuat/775SAYILIKANUN.pdf


31/258

30

Aslnda bu g, seneler ierisinde, gerek kanunlara yerletirerek,

gerekse de uygulamalarda g kullanm gerekletirip gcn

kullanlmasndan ekinilmeyeceine dair bir kan olumasna yol aarak

tesis edilmitir. Hem Toplu Konut Kanunu hem de Gecekondu Kanunu ilk

yrrle girdiklerinden bu yana pek ok ek alm, krmz ve mavi harflerle

izlenebilecek bu deiikliklerle tm yetkiler, finansman ve karar gc yava

yava TOK Bakanlna devredilmitir. te bu sayede toplu konutun

neredeyse yegane mercisi ortaya kmtr.

Geri Gecekondu Kanunu ilk ktnda da birinci maddesindeki

mevcut gecekondularn slah, tasfiyesi, yeniden gecekondu yapmnn

nlenmesi ve bu amalarla alnmas gereken tedbirler ama ve kapsamna

sahiptir. Yani ykm zihniyeti ve uygulama direktifi 1966 ylnda vcuda

gelmitir. Ancak henz tm yasal destei ve her trl gc bnyesinde

barndran bir uygulama aygt ve ykm kapsamnn bu kadar geni

olmasna imkan verecek g ilikileri oluturulmamtr. rnek olarakbu

kuruma belediyelerin yapmak isteyebilecei tm toplu konut projelerini

onaylayc tek makam yetkisi de henz verilmemitir. Hele hak sahiplerinin

elinden evlerini sadece nitelik esasna gre alp, ykp, yerine yenilerini

yapmak yetkisi diye bir yetkiye kalklmamtr henz. Belediyelerden

konut alan isteyen, belediyelere proje ve imar plan diretme yetkisi ve her

trl finansal g de dahil olmak zere tarihin en kudretli kurumlarndan

birisi oluturulmamtr. Uygulama ve retim ksm, dier tm kamu

kurumlarndan farkl ve fazla olmak zere apayr bir konum salar

TOKye.

Gecekondu alanlarnn tespit yntemleri Gecekondu Kanununda yer

bulmutur. Buna gre belediyeler kendi sorumluluk alanlarnda bulunan

gecekondu slah ve tasfiye blgelerini, bunlarn snrlarn, bu kanunun

yaym tarihinden itibaren en ge 6 ay iinde her trl imkan vearatan

faydalanarak tespit etmek zorundadr. Kanun 1966 ylnda ktna gre her

belediyenin, srekli yenileniyor olmas muhtemel gecekondu tespit

almas bugne kadar yaplm olmaldr. Bu, srekli olarak bir gecekondu


32/258

31

takibi ve iaretlemesi anlamna, bir nevi gecekondu olarak adlandrlan bir

insan ikametinin avlanmas anlamna gelir.

Kanuna gre gecekondu tespit almas TOK Bakanlnntayinettii ekil ve sreler ierisinde ve TOK Bakanlnn maddi manevi,

herhangi bir karlk aranmakszn desteiyle yaplr. Burada nemli olan

ileyi tabi ki TOK Bakanl kendi onayna sunulacak almalarn

altln da kendi sunduu olanaklarla, kendi aralaryla ve kendi belirledii

yntemlerle yaptrmas, ii ansa brakmamas,kendi politikasnn dna

kmasn engellemesidir.28Gecekondu belirleme esaslar da yaplan

deiiklikler sonras TOK Bakanl tarafndan konulur olmutur.

Belediyeler kendi esaslarnuygulamaktan alkonulmutur. 775 sayl

Kanunun 16. Maddesinin son paragraf bunu garanti altna alr. Gerek

gecekondu blgelerinin, gerekse slh veya tasfiye edilecek gecekondularn

tespit ekli ve esaslar, mahall zellikler ve teknik imknlar da gz nnde

tutularak, (Deiik ibare: 5609 - 22.3.2007 / m.1/b) Toplu Konut daresi

Bakanl'ncatyin olunur.29Tabi yine 2007 ylnda gerekleen

deiiklikle

TOK Bakanlna, slaha muhta veya tasfiyesi gereken

gecekondu blgeleri ile konut yapm iin ayrlacak alanlarda belediyeler

tarafndan yaplan saha seimi, harita hazrlanmas, imar ve slah almalar

gibi ileri denetleme yetkisi verilmitir30. Demokratik parlamenter bir

rejimde, en azndan yasalarn, halkn zgr saylabilecek ekilde setii

vekillerle yapan bir rejimde, yasalar halkn ounluunu temsil edenbu

vekiller vastasyla yaplr. Vekiller nemli bir ksm yasa almasndasemenlerine kulak verirler. En azndan bir blm yasada yer alan madde ve

hkmlerin halkn ounluu tarafndan hazrlanp kabul edilmi olduunu

28Bu blgeler iinde bulunan btn yaplar[]"Toplu Konut daresi Bakanl'nca" tyin

edilecek ekil ve sreler ierisinde [] Yukarda belirtilen esaslara gre hazrlanacak havafotoraflar, harita ve krokiler, tesbit tarihlerini de ihtiva etmek suretiyle belediyeencmenlerince ncelikle mzakere edilip karara balandktan sonra onaylanarak,incelenmek zere (Deiik ibare: 5609 -22.3.2007 / m.1/) "Toplu Konut daresiBakanl'na gnderilir. Toplu Konut daresi Bakanl'nca" kabul edilen ve onanarakkesinleen blgelere ait karar ve krokiler[] aslr.[] 775 Sayl Kanun, madde 1629

775 Sayl Kanun30775 sayl Kanun, Madde 19


33/258

32

varsayabiliriz. Aslnda yasa bir emirdir ve ou dnemde hakim sylemi

yanstr. Parlamenter demokratik bir rejimde yasalar halkn, iktidarn ve

dier bunlardan bamsz davranabilecek kesimlerin grlerinin bir

karm, bu karmn kartt hakim sylemin rndr.

Bu adan 1966 ylnda kan Gecekondu Kanunu ele alndnda,

hakim sylemin artk gecekondulatrmay durdurmaya, yaplanlardan slah

edilebileceklerin slah edilmesine, slah edilemeyecek olanlarn ise,

karlnda barnma ihtiyac doacaklara konut salamak kouluyla ikamet

ettikleri gecekondudan tahliye edileceklerine ve evlerinin

(gecekondularnn) yklacana karar vermi olsa gerektir. Bu yasaya gre

artk yeterdir. O gecekondular o halleriyle daha fazla yaamlarn

srdrmemeliler, yenileri de domamaldr. Her eyden nce gecekondu

blgeleri belediyeler tarafndan belirlenmelidir. Bunun iin her trl teknik

imkana veo dnem iin zor bulunan ve yksek maliyetli olan- hava

fotoraflarna bavurulmaldr. Nerdedir bu gecekondular? Bilinmelidir,

saylmaldr ve tasnif edilmelidir. Islah edilebileceklerle edilemeyecekler

ayrlmal, -belki bir msamaha sonucu- slah edilebileceklere belli bir sre

verilip slah edilmesi istenebilirdir. Tabi bunlarn da hepsine bu imkan

tannmaz. Bu sahalar iin yaplacak imar ve slah plnlar ve mevzuat

icaplarna gre olduu gibi veya deitirilerek korunmas mmkn

olanlarna31 slah etme imkan verilir. O konutta ikamet eden kii belli bir

ikamet eklini benimser, konutu da yle bir konut haline getirirse tasfiye

edilmez. Tasfiye ise bunu yerine getirmeyenlere ve zaten yerine

getiremeyecek olduuna kanaat getirilenlere uygulanr. Mevzuat icabna

gre korunmas mmkn olmayanlara o da verilmez.

775 sayl kanunun kt yllarda (1966) henz gecekondularn

ounun hak sahiplii,yani tapusu bulunmamakta, kaak statsn devam

ettirmektedirler. Ancak gecekondu blgesi olarak tespit edilen blgenin

ykm sonras konut yapmna ayrlma kararndan sonra eer o blgede bir

zel mlkiyetle karlalrsa bu takdirde zel mlk sahibiyleanlama

31775 sayl Kanun, Madde 22


34/258

33

yoluna gidilebilir. Ancak gerektiinde de kamulatrlabilir. zel mlkiyet

sadece zerine gecekondular yapld iin devlet tarafndan hak sahibinin

elinden alnabilir. Ancak kamulatrma uzun bir sretir. Kamulatrma

kamu yarar gerektirir. Uzun srer ve yarg yolu aktr. 2003ten sonra

yaplan deiikliklerle kamulatrmadan ziyade nce mzakere sonra satn

alma yolu alm, kamulatrma iin gereken artlarn varlna ihtiya

braklmam, konutun tek tarafl ve gecekondu olarak tespiti yeterli

saylmtr. zel mlkiyeti igalle de sulanp kurbanlatrlan

gecekondular ortadan kaldrmak iin, zel mlkiyetler gecekondu (veya

herhangi bir ykma mahkumiyetin ifadesi) eklinde isimlendirilip kolayca

ve sonsuza kadar sahibinin elinden alnabilmektedir.

Gecekondu blgelerinin tespiti kendi ierisinde sorunlu bir abadr.

775 sayl Kanunun 16. Maddesiningirii gecekondularn tespitinden deil

blgelerin tespitinden bahseder. Gecekondu slh ve tasfiye blgeleri ve

bunlarn snrlar, belediyelerce bu Kanununun yaym tarihinden itibaren en

ge 6 ay iinde, her trl imkn ve aratan faydalanlarak tesbit olunur.

Blgeleri ifadesi gecekondularn tek bana deil, bir topluluk halinde

bulunduklarn ima ederek blge ierisinde bir ayrtrmay aramaz. Bu da

tespit iini evlerin teker teker deerlendirilmesinden ziyade, bir blge

izimini hedefiyle toplu bir deerlendirmeye ynlendirir. Ya ayrntlara

girmeden, tekillikten uzak blgesel bir alma yaplmak istenmektedir ya

da gecekondularn younlukla bulunduu bir blgede arada baka trl bir

yap bulunmayacana zaten emin olunmutur.

775 ile tm bu ileri yapma yetki ve grevi 1966 ylndabelediyelere

verilmitir. Ayrca Emlak Bankas nezdinde her belediye iin zel bir fon

hesab oluturulmu ve bu fonun kaynaklar belirlenmitir. Belediyeler

gecekondular tespit edecek, snflayacak, gerekli olanlar tasfiye edecek,

arazileri stne alacak ve bazlarna konut yapacaktr. Ancak tasfiyeden

nce, oturduu gecekondunun sahibi olsun olmasn baka bir konutu

olmayan gecekondu sakinlerine, yani nispeten dk gelir grubuna dahil

olduu kabul edilen ailelere bedeli mukabilinde bir arsa tahsis edilmesi,

ve/veya yaptraca eve gerektiinde kredi salanmas hkme


35/258

34

balanmtr.32Yasa ilk ktnda ve bugn 775 ve dier yasalarla bu,

yklan evi yerine bir ev verilmesibir ltuf olarak sunulmaktadr. Ancak

yeni konut cretsiz verilmemektedir. Son tahlilde, gecekonduda halihazrda

herhangi bir bedel demeden oturan aile, bina edilmi evini yklmaya terk

etmek, sonra da yklan ikameti yerine borlanarak yeni ve belli imar

planlar uyarnca (TOKye) bir konut ina et(tir)mek durumundadr. Eer

ykm ve yeni evi cretiyle vermenin sebepleri geersizse kii durduk yere

borlandrlyor gibi olmaktadr. Belediyeler de tm bu sreci

planlayacaklar, yrtecekler ve sonulandracaklardr.

1984 tarihli ve 2985 sayl Toplu Konut kanunu, lke apnda yeni

konutlar merkezden toplu halde yapmak zere kartlm gibidir. Bunun

iin oluturulan kurum, esasnda genel idare ve genel bte dnda

braklarak kurulan Toplu Konut ve Kamu Ortakl daresi Bakanldr.

Daha sonra 1990 ylnda Toplu Konut daresi ve Kamu Ortakl daresi

olarak ikiye ayrlan kurumun toplu konut ileri TOK Bakanlna

verilmi, 2007 ylnda 5609 sayl kanunla yaplan deiiklik ve eklemelerle

yetkileri ve kaynaklar olduka arttrlm, bunlarn sonucunda yurt apnda

byk bir inai faaliyete girien gl bir kurum ortaya kmtr. 2985

sayl yasa ile TOKnin sadece yetkileri ve kaynaklar gelitirilmemi, ayn

zamanda 775 sayl Gecekondu Kanununda yer alan plan, ykm ve yeniden

yapm ileriyle ilgili pek ok yetki de bu kuruma braklmtr. TOK

tarafndan bugne kadar, ou 2002 ylndan bu yana olmak zere 414,962

konut ina edilmitir. Yklan konut saysnn miktar 184,857dir.33

1966 ylndaki kanunla belediyelere, yani yerel ynetimlere verilengecekondu slah, ykm, ve konut yapm yetkisi, bu ekilde Babakana bal

olarak tm lkede tek elden (merkezi), btnlkl ve tek tarafl hale

32775 Sayl Kanun, madde 21: [] gre tesbit edilmi bulunan gecekondulardan konut

olarak kullanlanlar; inde oturanlar 25 inci maddedeki _artlar haiz olduklar takdirde;a) Gecekondunun sahibi ise, borlanma suretiyle veya sair ekillerde konut teminedilinceye veya konut yapmak zere arsa tahsis edilip, lzumu halinde kredisi salanmaksuretiyle, 27 nci maddedeki sre ve artlara uygun olarak konutunu yapncaya kadar,

b) Gecekondunun sahibi deil ise, ucuz kiralk konut temin edilinceye veya konut yapmakzere arsa tahsis edilip, lzumu halinde kredisi salanmak suretiyle 27 nci maddedeki sre

ve artlara uygun olarak konutunu yapncaya kadar, yktrlamaz.33Babakanlk Toplu Konut daresi Bakanl,www.toki.gov.tr,10 Mays 2011
http://www.toki.gov.tr/http://www.toki.gov.tr/http://www.toki.gov.tr/http://www.toki.gov.tr/


36/258

35

gelmitir. nceleri yerel ve zel durumlar da gz nne alan, buna gre

slah msamahas ve yeniden yapm kredileri gibi kii tercihlerini n plana

koyan, sadece slah olmayacaklara tasfiye n gren, yani slahtan balayp

tasfiyeye giden yasalar, artk ulusal planlar, 10-15 yllk hedefler, lke

apnda oluturulan tek tip, tasfiyeden balayp yeniden yapma giden

projeler etrafnda kuruluyor. 1966da kan yasayla yerel ve ayr ayr

yaplmas beklenip de ortaya konamayan gecekondulardan kurtulma

projesinde deiik bir politika tutturulup merkezi ve lkesel bir proje

zihniyetine geiliyor. Grld kadaryla da bu ekilde baarl olunuyor.

2.3.Osmanlda Ykm ve Yeniden Yapmla ilgili Kanun, Ferman ve

Uygulamalar

En ksa yoldan Ankara protokol yolu tarz uygulamann bir ilk

olmadn sylemek olasdr. Osmanl zamannda da kente, kukusuz

salkl bir yap, ama ayn zamanda ve belki de zellikle estetik, btnlk,

daha iyi bir yaam adna bavurulmutur. Daha 18. yzyldaki padiah

fermanlarnda, yabanc elilerin bakmsz bir kent giriiyle karlamalarn

nlemek iin bakent surlarndan asalak yaplarn temizlenmesine dairemirlerbulunmaktayd34. Bu dnemin ncesinde de sonrasnda da ykm

faaliyetleri, ancak belli llerde ve ehrin surlarndaki savunma gvenliini

veya caddelerden geii engelledii durumlarda grld35.

Ancak Osmanlda ehirle uramak, ehirdeki yaplar

sorunsallatrmak daha nce grlen bir olayd. Kanuni Sultan Sleyman

kard bir fermanla stanbul Yedikule ve Edirnekap civarnda sur dibine

kurulmu derme atma barakalarn kaldrlmas iin ferman kartmt.

stelik bu ferman sadece konutlarn ykmn deil, ehirde isiz gsz

dolaan, yeni geldii belli olup i bulmak iin sada solda grlen herkesin

34Yerasimos, Tanzimat Kent Reformlar zerine. Yay. haz. Paul Dumont & Franois

Georgeon.Modernleme Srecinde Osmanl Kentleri.ev. Ali Berktay. stanbul: TrkiyeEkonomik ve Toplumsal Tarih Vakf, 1996, s. 435

Sur evresi (4 arn) ve stne ev yapmak yasakt. Yaplanlar yktrlrd. Evlere saakyapmak yangn asndan yasakt. Yola fazla ardak ve knt yapanlar yktrlr, yol fazla

daraltlmamaya allrd Ahmet Refik Altnay.Eski stanbul: stanbulda GvenlikSorunu. Yay. haz. Sami nel. stanbul. letiim, 1998, s. 56


37/258

36

toplatlp memleketlerine yollanmasn buyuruyordu. Sonunda dedii yapld

da. Yklacak ykld, pek ok kii toplatlp kayklara konuldu; zmite

gtrlp oradan memleketlerine yollandlar36.

G, gle gelenler ve bunlarn younluu da sorundu. Osmanl iin.

1721de III. Ahmet, stanbula g yasaklamak zere Anadolu ve Rumeli

Valilerine bir emir yaynlam, bu emir ie yaramaynca da kent

kaplarndaki nbetilere gle gelenleri ieri sokmamasn, geri yollamasn

emretmitir.37

Osmanl tarihinde belki de en byk ikamet sorunsallatrmas dini

perspektifte yaanmt. Bir mahallede sadece ayn dinden veya mezheptenvatandalarn oturmas esast Osmanlda. zellikle gayri Mslimlerin

meskenleri hakknda kstlama vard. Galatada bile cami evresinde

Hristiyanlarn oturmas yasakt. stanbulda Yeni Cami evresinde oturan

Yahudilerin evleri deerleri karlnda Mslmanlara satlarakbu blgede

ikamet eden Yahudiler, Yahudilerin toplu olarak bulunduklar yerlerde

oturmak zere o semtlere gnderilmilerdi. Ortaky evresinde yanan birka

Yahudi evi yeniden yaplaca zaman bu evlerin cami, kuran kursu ve devletbyklerinin evlerine yaknl nedeniyle yaplp onarlmalarna izin

verilmemiti38. Osmanl dneminde yaplan dini ayrtrmayla ilgililber

Ortaylnn arpc anlatm yledir:

Geleneksel kentte konut blgesindeki farkllama, gelir vestatden ileri gelmeyip dini ve etnik farklara dayanr. ksmndaMslman nfus, periferisinde ise gayrimslimler ve sistem dgruplar yer alr[] Tabiatiyle Rum, Yahudi, Ermeniler ehrin evre

semtlerine yerletirildi[] Valide Turhan Sultan Eminnnde camiyaptrdnda Yahudilerin tm Balata nakledildi []39

36Halil nalck, Robert Anhegger.Kanunname-i sultani ber muceb-i rf-i Osmani : II.

Mehmed ve II. Bayezid devirlerine ait yasakname ve kanunnameler : metni bir giri ve 38tpk basmlaMehmed ve II. Bayezid devirlerine ait yasakname ve kanunnameler : metni bir

giri ve 38 tpk basmla. Ankara: Trk Tarih Kurumu, (2000), s. 5637

Murat Gl. The Emergence of Modern stanbul, Transformation and Modernisation of aCity.London; New York: Tauris Academic Studies, 2009, s. 20. Benim evirim38

Altnay. s. 9439lber Ortayl.stanbuldan Sayfalar.stanbul: letiim, 1995, ss. 250-253


38/258

37

Ortaylnn ehirde barndrlmayacak gruplar (biraz da uygulamay verek)

anlatm da dnemle ilgili nemli ipular verir: ehrin salk ve temizlii

ynnden belirgin lde sakncas olan faaliyet dallar ve bu dalda alan

nfusun bulunmas[] sur dna karlr[] ikinci neden de ehrin

gnlk yaamyla ilikisi olmayan gruplarn []40anlatm Osmanldaki

kentsel snflandrma ve yerinden etme uygulamalarna pek ok rnek

gstermi olur.

Bu tarihlerde (17. yzyl), Stlceden RumeliKavana,

Kadkyden AnadoluKavana uzanan kasaba ve ky kylarnda, Beyolu

kasabasndan Yedikuleye varncaya kadar sur dnda, bina bulunmayan

arsalarda Hristiyanlarn ev yapmalar sonradan sakncalar douraca iin-

iddetle yasakland. Fakat o tarihten sonra Hasky, Tatavla, Beyolu,

Tophane, Beikta, Ortaky ve skdarda bir ok Hristiyan ve Yahudi evi

yapld. Bu durum devlet ileri gelenlerini o derece fkelendirdi ki, bundan

byle buralarda yeniden hibir ev yaplmamas iin Galata, skdar ve

Haslar kadlarna iddetli hkmler yazld41.

Ancak tabi Osmanlnn hibir dneminde bugnk ekliyle genilde ykmal, yeniden yapmal kentsel dnm gerekletiibilinmiyor.

Osmanlda mahalleler korunakl ve halka ait blgelerdi. Halk, kendi

ierisindeki rgtlenme ile ve blgenin kadsnn ynetiminde mahalleye ait

belediye ve imar ilerini, zellikle vakflardan salanan gelirlerle hallederdi,

Dardan birisinin mahalleyle ilgili bir tasarrufta bulunmas olduka zordu.

slam kenti bir utan brne, bir mahalleden dierine kiilerin diledikleri

gibi geebilecei bir alanbile deildi

42

.

eriatn bireyler arasndaki ilikileri dzenleyen hukukolmas nedeniyle, rf hukukundan kaynaklanan ve genelykmllkler getiren her kent nizamnamesi kadlarn ve fkhalimlerinin ibirliiyle belli bir sre iinde rafa kaldrlyordu.eriat bireyin mlki haklarn koruyordu. zel bir ahsn mlk

40Ortayl, s. 256

41

Altnay, s. 9642Yerasimos. Tanzimat Kent Reformlar zerine. Dumont & Georgeon s. 13


39/258

38

nnde bulunan sokak paras onun finasn oluturur, zerindegeici kullanm hakkna sahip olurdu43.

Mahalle, ileri kadlar tarafndan yrtlen, ihtiyalar vakflar

tarafndan yerine getirilen kent ii zerk bir yerleim birimiydi. Osmanl

kentlerinin idari, beledi amiri ve ehrin yargc kaddr, stanbulun

yneticisi de stanbul kadsdr.44Denetimler sonucunda kadlar tarafndan

devrin uygunsuz bulunan yaplar yktrlrd.45

Tanzimat sonras modern Osmanl denilebilecek dnemle kenti

deitirme abalar, sadece insanlarn din veya mezheplerine gre

ayrtrlmas, arpk urpuk grlen yaplar, bunlarn sakinleri, g edenler

ve isiz gsz takmyla uramakla kalmyordu. Kentin fiziki yaps da

sorunsallatrlyor, zellikle yollar geniletme abalar artyordu.

kartlanferman ve nizamnameler sonucunda, stanbulun en geni caddesi

Divanyolunun ancak 6 metreyi bulduu bir dnemde asgari yol geniliini

7,60 metre olarak saptayacak kadar topikti. Ancak aradan geen bir buuk

yzyllk zamandan geriye doru bakldnda (ou yerdegereklemi

olmasndandolay) artk bir kehanet gibi grnmektedir46. Yeni fikirleri,

1848de Bat ehirciliinin yeni yaplan binalar arkaya ekerek sokaklar

geniletme ve parselleme gibi baz temel ilkelerini getiren birinci Ebniye

Nizamnamesi ve 1856da da ilk stimlak Nizamnamesi izledi. Ayn yl ilk

parselleme almasyapld.47

1856da kurulan ntizam- ehir Komisyonu daha ok yol

dzenlemeleri zerinde durdu, gaz lambalar koydurdu.Tanzimatn toprak

politikasn dzenlemek iin 1858de kard Arazi Kanunnamesinin kent

topra rejimi zerinde dolayl etkisi oldu.

43Yerasimos. Tanzimat Kent Reformlar zerine. Dumont & Georgeon ss. 9-11

44Ortayl s. 65

45stanbulun en byk sorunu bugn olduu gibi dn de imar denetimiydi [] Sk sk

imar yasana uymayan fevkani (yksek ve geni) binalar yapmak isteyenler veya sokaadoru cumbay uzatanlar veya sur dibine inaat yapanlar kard. Kad mimarbana emirvererek veya onun ikaz zerine bunlar yktrrd. rnein Sultanahmet su sarnlar

blgesi olduundan burada ok yksek ve skk nizam bina yaptrlmazd, Ortayl, ss. 70-7146

Yerasimos. Tanzimat Kent Reformlar zerine. Dumont & Georgeon, s. 1 47Yerasimos. Tanzimat Kent Reformlar zerine. Dumont & Georgeon, ss. 2 -3


40/258

39

Yeniye, modern uygulamalara geii dzenleyen ilk belge

Tanzimatn ilan edildii 1839da yaymlanan lmhaberdir. Bu belgede

hem almas istenen yollarngzergahlar hem de yol kademelenmesi

hakkndaki ilkeler yer alyordu.Ekonomik gc olanlar kagir bina yapacak,

gelitirilecek mahallelerde geometrik esasa gre dzenlenmi geni yollar

alacak, kagir binalarn arasnda ahap bina yapmna ve kmaz sokaklara

hibir ekilde izin verilmeyecekti. Bir resim (plan) hazrlanacakt.48

1848de Ebniye Nizamnamesiyle balantl olarak1858de kartlan

sokaklara dair Nizamnameye gre yangn alannn haritas kartlacak, bu

harita zerinde her mlk sahibininparseli gsterilecekti. Daha sonra

geniletme iin yola terk edilmesi gereken alan dlerek parsellerin

bykl yeniden hesaplanacakt49. Parselleme nemliydi. Mahallelerde

teden beri bulduu yere genileyen evlere bir snr iziliyordu artk.

1870 yangnndan sonra Tarlaba Caddesi plan, bir yandan Cadde-i

Kebiri ikinci plana drmesi, te yandan da geni yollarn burada binas

bulunanlara ok kk paylar brakacakolmasgibi nedenlerle mal

sahiplerinin sert protestolarna yol at. Sonuta da uygulanamad.50

Bylebir direnien azndan Osmanlda sonu verebilmiti. Ayn Tarlabann

1980lerdeki dnmne yaplan itiraz ve direniler ise sonu veremedi.

Osmanlda eski yaplar ykp yerine yeni yaplar yapma anlay

gelimediyse de kendiliinden belli bir ehirlemeye giden, mevcut kentin

dnda ama yaknnda, merkeze bal yeni bir yerleimi kendi inisiyatifiyle

kuran halka sahip Osmanl kentleri vard51. Modern ehirlerin kazanlarn

arttracana ve daha rahat bir kent yaam srebileceklerine inanan

Dedeaallar Osmanl makamlarndan izin alarak 20. Yzyln balarnda

48lhan Tekeli, 19. Yzylda stanbul Metropol Alannn Dnm. Dumont &

Georgeon ss. 23-2449

Tekeli.19. Yzylda stanbul Metropol Alannn Dnm. Dumont & Georgeon s. 2450

Tekeli.19. Yzylda stanbul Metropol Alannn Dnm. Dumont & Georgeon s. 2751

Mlklerinin deerinin deceinden korkan Trk dkkan sahiplerinin muhalef

foucault_nun sorunsallaştırma, nesneleştirme ve Özneleştirme kavramları perspektifinden...

Documents