––––––––––––––––––––––––�лемге белгілі, 450 миллион к � р е р м е н і б а р « N a t i o n a l G e o g r a p h i c » т е л е а р н а с ы ЭКСПО-2017 халықаралық маман дан дырылған к�рмесінің бас ты нысаны – «Нұр әлем» сфе расы туралы деректі фильм түсірді. Ажары айшықты елорда к�ркінен шабыт алған түсірілім тобы бір ғимараттың ғана емес, Арқа т�сіне бой к�терген тұтас Астананың қалыптасу тари-хын бейнелеуді ұйғарған. Фильм Дубайдағы «Бурдж-Халифа», Куала-Лумпурдағы «Петронас», Ла-Манш бұғазындағы Еуро-тоннель сынды әлемнің атақты ғимараттарының құрылыс тарихы к�рсетілетін «Мегағимараттар» деректі сериалының бір эпизоды болып табылады. ––––––––––––––––––––––––

№152 (29133) 10 ТАМЫЗ, БЕЙСЕНБІ 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/.EGEMEN.KZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

EUR/KZT 392.25 USD/KZT 332.19 RUB/KZT 5.54 CNY/KZT 49.56ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

ЖОЛДАУ

ҚОҒАМ

СПОРТ

8-бет

10-бет

РУХАНИЯТ

5-бет

КИБЕРҚАУІПСІЗДІК

7-бет

АБАЙ – МӘҢГІЛІК ПОЭЗИЯ

ЕҢБЕК ҚАУІПСІЗДІГІН ЕЛЕМЕУДІҢ САЛДАРЫ АУЫР

ТАТАМИ ТАРЛАНЫ АТАНУҒА ЛАЙЫҚ БАЛУАНДАРЫМЫЗ БАРШЫЛЫҚ

ТОЛЫҚ АДАМ ҺӘМ БАҚЫТТЫ ОТБАСЫ

7-бет

БекенҚАЙРАТҰЛЫ

ҚАЗАҚ ҚАЛАМГЕРІ ҚАЙ ЖОЛДЫ ТАҢДАЙДЫ?

4-бет

Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ

Құқық қорғау жүйесін реформалауға арналған кеңес өтті

Кеңеске Президент Əкім-шілігінің Басшысы Ə.Жақсы-беков, Жоғарғы Сот Төрағасы Қ.Мəми, Президент Əкімшілігі Басшысының орынбасары

Т.До нақов, Бас прокурор Ж.Аса-нов, Ұлттық қауіпсіздік коми-те тінің төрағасы К.Мə сі мов, Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа

қарсы іс-қимыл агенттігінің төрағасы Қ.Қожамжаров, Ішкі істер министрі Қ.Қасымов, Əді-лет министрі М.Бекетаев, Қаржы министрі Б.Сұлтанов қатысты.

Нұрсұлтан Назарбаев «100 нақты қадам» Ұлт жос парын іске асыру аясында заң ның үс тем дігін қамтамасыз ету-дің маңыздылығына назар ау-дарып, осы бағытта дайын-д ы қ ж ұ м ы с т а р ы н с а п а -

лы жүргізу қажет тігін айтты.– Біз бүгін қылмыстық қу-

дал ау жүйесін жаңғыртудың база лық бағыттарын жетіл-діру жөніндегі мəселені қарас-тырып отырмыз. Солардың қатарында, қылмыс процесінде азаматтарды қорғау деңгейін арт тыру, тергеу жүргізу тəрті-бін оңтайландыру, қылмыс про-це сіндегі жарыспалылық, сотқа дейінгі сатыда сот бақылауын

одан əрі күшейту, қылмыстық қудалау, прокуратура жəне сот органдары арасындағы өкі лет-тіктердің қайталануын болдыр-мау жəне оларды нақты бөлу мəселелері бар, – деді Елбасы.

Соңында Қазақстан Пре зи-денті бірқатар нақты тапсырма берді.

Сурет Президенттің баспас�з қызметінен алынды

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысының т�рағалығымен Қазақстанның құқық қорғау жүйесін реформалау мәселелері ж�ніндегі кеңес �тті, деп хабарлады Президенттің баспас�з қызметі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Асхат РАЙҚҰЛ,«Егемен Қазақстан»

Туындыда Қазақстан аста на сын-дағы қолайсыз ауа райы мен күрделі логистикалық, инфрақұрылымдық жағдайларға қарамастан «Бəйтерек» монументі, «Хан Шатыр» сауда жəне ойын-сауық орталығы сияқты ірі нысандардың, жаңа вокзал мен Нұрсұлтан Назарбаев халықаралық əуежайының тұрғызылуы туралы баяндалады. Басты назар шыны-дан тұрғызылған əлемдегі ең үлкен сфералық ғимарат – «Нұр əлем» павильонына аударылады. National Geographic түсірілім тобы сфераның соңғы шынысы орнатылған тарихи мезетті де түсіріп алған.

Түсірілім жұмыстарына Қазақ стан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев қатысып, өз идеясынан ту ған жаңа астананың бой көтеруі тура лы баян-дап береді. Қырық бес минут тық «Мегағимараттар: Астана – бо ла-шақтың қаласы» фильмінің алдын ала көрсетілімі елордадағы ЭКСПО-2017 көрмесі кешенінде өтті. Фильмнің əлемдік тұсаукесері 40-тан астам

мемлекетте 22 тілде ұсынылмақ. «Фильмнің негізгі тұсаукесері

«National Geographic channel» ар-насында өтеді жəне Ұлыбритания, Ита лия, Испания, Польша, Сингапур, Үндістан секілді барлық Еуразия аумағында екі жыл бойы көрсетіледі. Əзірге көрсетілімнің нақты саны белгісіз», деген «National Geographic Partners» Еуропа-Африка бөлімінің атқарушы вице-президенті Дебора Армстронг Астана құрылыстары қайта лан бастығымен жəне өзгешелі-гімен таң қалдыратынын, ғажайып əрі тартымды қала екенін айтты.

«Ең алдымен, бұл Қазақстанның Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың арманы еді. Аз уақыттың ішінде

оның барлық ойлағаны іске асырыл-ды. Көрме аумағындағы құрылыстар, сондай-ақ, «Нұр əлем» павильоны əлемнің əр түкпірінен көптеген адам-дарды тартады. Біз «National Geog-raphic: «Мегағимараттар: Астана – бо ла шақтың қаласы» деректі фильмі-нің көрсетілімі аясында жас аста-наның осындай тамаша нысандары-мен таныстыратынымызға өте қуа-ныштымыз», деді вице-президент.

Телеарнаның Еуропа-Африка бөлімінің атқарушы продюсері Иван Бусо картинада қаланың қалыптасу тарихына ғана емес, ЭКСПО-2017 халықаралық мамандандырылған көрмесіне де баса назар аударылғанын жеткізді. «Біз өз фильмдерімізде

адамдар тіпті ойланбайтын нəр се-лер ді көрсетеміз. Мен осы жобада жұмыс істей бастаған кезімде – 20 жыл бұрын Астана мұндай тама-ша ғимараттарсыз шағын ғана қала бол ғанын білдім. Қазір қазақ елор-дасы гүлдене түскен. ЭКСПО-2017 объектілері, атап айтқанда, «Нұр əлем» ұлттық павильоны 21 айда салынып шыққан. Осы сынды та-рихтар адамдарды қызықтырып, таң қалдырады. Бұл фильм əлем жұртшылығын Қазақстанға келуге шабыттандыратыны сөзсіз», деді ол.

Мамандар мəлімдегендей, телеар-на ұжымы бұл фильмді əлемнің 170 елінде 37 тілде көрсетуді жоспарлап отыр.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ

ЖАРЛЫҒЫ

«Қазақстан Республикасының

әл-Фараби атындағы ғылым мен техника

саласындағы және әдебиет пен �нер саласындағы

мемлекеттік сыйлықтары туралы» Қазақстан

Республикасы Президентінің

2015 жылғы 21 қаңтардағы №993 Жарлығына �згеріс

енгізу туралы

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:1. «Қазақстан Респуб лика-

сының əл-Фараби атын дағы ғылым мен техника сала сын-дағы жəне əдебиет пен өнер сала-сындағы мемлекеттік сыйлық тары туралы» Қазақстан Рес публикасы Президентінің 2015 жылғы 21 қаңтардағы № 993 Жарлығына (Қазақстан Респуб ликасының ПҮАЖ-ы, 2015 ж., № 2, 6-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін:

жоғарыда аталған Жарлық-пен бекітілген Қазақстан Рес-пуб ликасының мемлекеттік сый-лығы лауреатының дипломы мен төсбелгісінің сипаттамасы осы Жарлықтағы қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Осы Жарлық алғашқы рес-ми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.Қазақстан Республикасының

Президенті Н.НАЗАРБАЕВ

Астана, Ақорда, 2017 жылғы 8 тамыз, № 528

Жарлықтың қосымшалары 6-бетте жарияланып отыр

Астананың айшықты келбеті әлемге көрсетіледі

2 10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛСАЯСАТ

ТАҒАЙЫНДАУ Мемлекет басшысының Жарлықтарымен:Қазақстан Республикасының Ұлыбритания және Солтүстік Ир лан­

дия Құрама Корольдігіндегі Төтенше және өкілетті елшісі Ерлан Әбіл­файызұлы Ыдырысов Қазақстан Республикасының Исландиядағы, Ирландия Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі қызметін қоса атқарушы;

Қазақстан Республикасының Түркия Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі Абзал Сапарбекұлы Қазақстан Республикасының Албания Республикасындағы Төтенше және өкілетті елшісі қызметін қоса атқарушы қызметіне тағайындалды.

Халықаралық мәселелер жөнінде пікір алмасты

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Түркия Республикасының Президенті Режеп Тайип Ердоғанмен телефон арқылы сөйлесті, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мемлекеттер басшылары екі­жақты қарым­қатынастың перс ­пективаларын талқылап, бір қа тар халықаралық өзекті мәсе лелер жөнінде пікір алмасты.

Түркия Президенті Қазақ стан ға

ресми сапармен келуге, сондай­ақ, биыл ғы қыркүйекте Астана қа ­ла сын да өтетін Ислам Ынтымақ­тас тығы Ұйы мының ғылым және технология лар жөніндегі саммитіне қатысуға ниетті екенін білдірді.

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

«Денсаулық» бағдарламасы ең алдымен халықтың денсаулығын нығайтып, олардың өмір сапасын жақсартуды көздейді.

Үш жылға жоспарланған бағ ­дар ламаның басты 7 бағыты бар. Оның біріншісі – қоғамдық денсау ­лықты қорғау. Бұл бағыт бойын­ша министрлік ұлт саулы ғын ны­ғайтуды көздейтін қоғам дық ден­саулық қызметін құрған. Ел өңір­лерінде ашылып жат қан мұндай қызмет түрлері әртүр лі аурулар­дың алдын алу жол да рын іздес­тіріп, халыққа неғұр лым қолже­тімді әрі тиімді тетік терін қарас­тырады. Оның алғаш қы легінде санитарлық­эпиде мио логия лық жағдайды тұрақты сақтау, сыр қат­тарды емдеу барысында заманауи тәсілдерді қолдану мәселесі тұр.

Л.Ақтаеваның дерегіне сүйен­сек, осы жылдың алғашқы жеті ай­ында 10 инфекциялық ауру бойын­ша ешқандай да науқас көрсеткіші тіркелмепті. 27 жұқпалы аурудың таралу деңгейі төмендеп, соның ішін де қызылша – 55 есе, трихи­неллез – 20 есе, менингоктық ин­фекция 3,8 есеге азайған. Соңғы он жылда адамның орташа өмір сүру ұзақтығы 6 жылға ұзарса, ана өлімі – 4 есеге, сәбидің шетінеуі 1,6 есеге қысқарған. Қатерлі ісік аурулары да ауыздықталып, 20 пайызға төмендепті. Вице­министр онкологиялық аурулар­дан өлім көрсеткіші азайып келе жатқанына тоқталып, бұған ауру­ларды бастапқы сатысында анық­тау да септігін тигізгенін атап өтті. Енді осы саладағы емдеу тәсіл деріне жаңаша мазмұн беру, заманауи технологияларды пай­далану үрдісі жалғасып жатыр. Осы мақсатта Астанадағы Ұлттық онкология және трансплантология ғылыми орталығында жаңа емдеу жобалары әзірленіп жатыр екен. Бұл әдістердің бәрі сырқаттардың өмір сүру сапасын арттырып, ғұмырын ұзартуға ықпал етеді.

Бағдарламаның екінші бағыты – халыққа медициналық­санитарлық алғашқы көмек шеңберіндегі қызметтердің сапасын арттыру, жедел медициналық жәрдемді да­мыту, барлық денсаулық қызмет­терін біріктіретін арнайы меди­циналық көмекті дамыту.

Бағдарламаның үшінші бағыты негізінде медициналық қызмет

көр сету сапасын арттыру көзделіп отыр. Осыған байланысты сапаны қаөдағалайтын бірлескен комиссия құрылған. Былтыр аталған комис­сия емдеу мен диагноз қоюдың 281 клиникалық хаттамасын, 40 ме­дициналық технологияны, меди­циналық ұйымның 8 стандартын мақұлдаған. Ал биылғы жар ты­жылдықта 59 клиникалық хатта­ма бекітілсе, 14 медициналық техно логия расталған. Енді жыл­дың аяғына дейін тағы 180 клини­калық хаттаманы әзірлеп әрі қарай жетілдіру жоспарланып отыр. Жалпы, медицинадағы кли ни ка­лық протокол дегеніміз – белгілі бір ауруларды емдеудің ғылыми дәлелденген тәсілдер жиынтығы. Ол – ұзақ жылғы зерт теу лердің нә тижесінде тиімді деп та нылған халықаралық емдеу жүйесі, яғни онда белгілі бір ауруды анықтауға қатыс ты қандай сарап тамалар жүргізу керектігі, нен дей дәрі­дәрмек тер қолданылу қажет тігі және тиімді деп танылған емдеу тә­сіл дері көрсетіледі. Демек, арнайы комиссия бекіткен хаттамалар негізінде емдеу – ауруды неғұр лым дұрыс емдеуге жол ашады.

Төртінші бағыт – дәрі­дәр мек­пен қамтамасыз етудің ұлттық саясаты болса, бесіншісі – ден­сау лық сақтау саласының қаржы­лық тұрақтылығын сақтау арқылы медицинаны дамыту. Алтын­шысы – осы саладағы адами ре с­урстарды басқарудың тиімді лігін арттыру. Медицина саласы ның басты мәселелерінің бірі – кадр тапшылығы. Әсіресе, ауыл дық жерлерде дәрігерлер мен мед­бикелердің жетіспейтіні анық байқалады. Әрі кадрларды даяр­лау сапасы да көңіл көншітпейді. Сондықтан сала министрлігі шетелдік жоғары оқу орында­рымен стратегиялық әріптестік негізінде медициналық білім беруді қайта жаңғыртуды қолға алған. Бес жылға жасалған дамудың стратегиялық жоспары шеңберінде еліміздің медициналық жоғары оқу орындарында университеттік кли­никаларды құру, профессорлық­оқытушылық құрамның білік­тілігін арттыру, академиялық бас қару жүйесін жетілдіру секілді жұ мыстар қолға алына бастаған. Қа зірдің өзінде медбикелік білім­ді жаңғыртудың фин моделі енгі­зіліп, бұл қанатқақты жоба бойын­ша 320 адам оқып жатыр.

«Денсаулықтың» жетінші

бағыты – мемлекет­жекеменшік әріп тестігін дамыту, қазіргі заманғы ақпараттық­коммуникациялық тех нологиялар негізінде денсаулық сақ тау инфрақұрылымын дамыту. Министрліктің мәліметі бойынша бүгінде 10 медициналық нысан бойынша сенімді басқару шарты жасалған.

Мемлекет­жекеменшік әріп­тестігіне байланысты жур налис­тер дің сауалына жауап берген вице­министр 2016­2020 жыл­дарға арналған қолданыстағы жеке шелендірудің кешенді жоспа­рының негізінде 7 облыстық сала­матты өмір салтын қалыптастыру

орталығы жеке шелендірілгенін атап өтті. Бүгінге дейін жалпы со­масы 12 млрд теңге болатын 11 жо ба бойынша келісімшарт жа­салыпты.

Вице­министрдің айтуынша, «Денсаулық» бағдарламасы ая­сындағы шаралар Мемлекет бас­шы сы қойған міндеттерді орын­дау ға мүмкіндік береді. Жос пар бо йынша, Қазақстан 2050 жылға қа рай әлемдегі ең дамыған отыз ел дің қатарына қосылуы тиіс. Осы орайда еліміздің де денсау лық сақтау саласы дамып, тұрғын дар­дың орташа өмір сүру жасы 80 жасқа дейін ұзармақ.

КХДР әрекетін айыптайды–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан болашақ ядросыз ғаламшарды қамтамасыз ету жөніндегі ұжымдық күш-жігерге іріткі салатын Пхеньянның жауапсыз саясатын және оның арандатушылық әрекеттерін жалпы айыптауларға қосылады, деп мәлімдеді БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің 5 тамыздағы отырысы барысын-да Қазақстан өкілі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Динара БІТІК,«Егемен Қазақстан»

Болашақ – жас ұрпақтың қолында. Иә, нақылға айналып кеткен осы бір тұрақты тіркесті жиі айтамыз. Алайда, сол жас буынға келешектің кілтін қалай табыстаймыз, оларды өз болашағына жа­уапты етіп тәрбиелеудің тетігі қандай? Жалпы, қазіргі жасөспірім ел болашағына қаншалықты сенімді? Келешек көкжиегіне көз жібергенде, нені көргендей? Міне, «Мен және менің Қазақстаным 2025 жылы» атты республикалық байқауды ұйым дас тырудың негізгі көздегені де осы сауал дардың жауабын олардың өзімен бірлесе отырып іздеп көру еді. Байқау қорытындысында іріктелген шығармалар сапасы мен ой­толғам өресі елімізде келе­шек тің еншісіндегі өзекті мәселелерге бей­жай қарамайтын, елжанды, отансүйгіш, саналы жастардың өсіп келе жатқанын алға тартты.

Жалпы білім беретін мектептердің 5­9 сынып оқушылары арасында өткізілген «Мен және менің Қазақстаным 2025 жылы» атты республикалық байқаудың жеңімпаздарын кеше Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменов марапатта­ды. Шара Ұлттық экономика, Білім және ғылым министрліктерінің қолдауымен ұйымдастырылған. Байқау шарты бойын­ша, оқушылар 2025 жылы Қазақстанды қалай елестетіні туралы ой­толғамдарын жазған. Оған Қазақстанның барлық аймақтарынан қазақ, ағылшын және орыс тілдерінде 100­ден аса шығарма (эссе) ұсынылып, олардың ішінен ең үздік 27 жұмыс таңдалып алынған. Жүлдеге ие болған 10 оқушыға Ұлттық экономика министрі алғыс хат пен ЭКСПО­2017 халықаралық көрмесінің билетін та­быс етті. Министрдің қолынан мара­пат алғандардың қатарында Алматыдан келген Әли Хасен, Гүлназ Молдаш, Астанадан Дана Оспанова мен Әдия Бабажанова, Қызылорда облысынан Аружан Қонысбекова, Өскеменнен Зере Маратова, Павлодардан София Нұрекенова бар. Ақтық сайысқа шыққан 17 оқушы естелік мақтау қағаздарын иеленді.

Қазақстанның болашағын жас ұрпақтың көзімен көру аға буынға

маңызды. Байқауды өткізу туралы идея да осы себептен туындаған. Тимур Сүлей­ме нов тің айтуынша, шығармаларда кез­дескен қызықты әрі маңызды ұсыныстар еліміз де әзірленіп жатқан Қазақстанның 2025 жылғы Стратегиялық даму жоспа­рында ескерілетін болады. Сонымен қатар, министр қазіргі уақытта аталған құжатты сарап тама және бизнес­бірлестіктердің өкіл дері зерттеп жатқанын жеткізді. Министр байқаудан шет қалмай, белсен­ді лік танытқан оқушыларға алғысын біл­дірді.

Жеңімпаздар да бұл шараның қоры­тын дысы осылай министрлік деңгейінде өткізіліп, Астанаға шақырылып, өздеріне бала демей, айрықша көңіл бөлініп жатқа­нына ризашылықтарын жасырмады. Бұл өз кезегінде, жастардың елге деген сүйіс­пеншілігін арттырып, аға буын алдындағы жауапкершілігін еселей түсетінін айтты.

Байқауға қатысқан әр оқушы елімізде бо­лып жатқан оқиғаларды сараптап, өздерінің тың идеяларымен бөліскен. «Байқау бо­латынын естіген кезде бірнеше күн бойы ойымды жүйелеп жүрдім. Одан кейін ой­толғауымды қағазға түсіріп көргенімде мұғаліміме қатты ұнады. ЭКСПО­2017 көрмесін тамашалауға мүмкіндік алғаныма қуаныштымын», дейді Өскеменнен кел­ген Жамбыл гимназиясының оқушысы Зере Маратова. Ал Қызылорда облысы «Дарын» мектебінде білім алатын Аружан

Қонысбаева өз шығармасында жаңа техно­логияларды қолданып салынған киіз үй ту­ралы баяндаған. Жүлделі бірінші орын алған алматылық Әли Хасеннің қозғаған мәселесі тіптен ауқымды. «Қазақстанды 2025 жылы қалай елестетемін» деген тақырыпта жазған шығармамда нақты төрт мәселеге тоқталдым. Біріншісі, Астанада өтіп жатқан ЭКСПО­2017 көрмесі. Екіншісі, Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында айтып өткендей, 2025 жылы латын әліпбиіне толықтай көшу. Үшіншісі, өз аймағымыздан шыққан тарихи тұлғаларды барынша зерттеу, көпшілікке таныту және мешіттер салу. Ал төртіншісі, еліміздегі кез келген мектептің Назарбаев зияткерлік мектебімен деңгейлес болуы», дейді Әли Хасен.

Мектеп оқушыларының байқауы аймақтық және республикалық кезеңдерге бөлінген. Екінші кезеңнен сүрінбей өткен ой­толғауларды арнайы комиссия логи­ка және талқылаудың ауқымы, бағаның нақтылығы мен шешімі, идеяның бірегейлігі мен бере білуі сынды талаптар бойынша бағалады. Ақтық сайысқа шыққандар та­рихи оқиғалар мен жеке дүниетанымына сүйене отырып елдің дамуына қатысты ой­пікірлерімен ерекшеленген.

Суретті түсіргенОрынбай БАЛМҰРАТ,

«Егемен Қазақстан»

Екі ел ынтымақтастығына өріс кең

Қазақстан мен Түркия ара­сын бүгінде түбі бір туыстық қа­рым­қатынастар барынша жа­қындастыра түсіп отыр. Әлемді шар пыған экономикалық мәселе­лерге қарамастан, 2016 жылы екі ел арасындағы сауда айналымының кө лемі 2,5 млрд долларды құрады. Қазақстанда ең көп инвестициялық жо баларды жүзеге асырған елдердің бірі де – Түркия. Таяу болашақта екі жақты сауда айналымының жыл­дық көлемін 10 миллиард дол лар ға дейін жеткізу, бірлескен кәсіп орын­дардың санын көбейту, инвестиция көлемін арттыру көзделуде.

Түркия Қазақстанның халық ара­лық бастамаларына да үнемі қол­дау білдіріп келеді. Бұл бауыр лас ел ЭКСПО­2017 көрмесінің Қа зақ станда өтуіне де барынша қол дау та нытты. Осындай ниеттес, ұс та ным дары ұқсас мемлекеттердің кө мегі нә ти жесінде бүгінде Астанада атал ған көрме аса жоғары деңгейде өтіп жатыр.

Бүгін елордада ЭКСПО­2017 көр месі аясында Түркияның ұлттық күні ұйымдастырылады. Осы күні көрме аумағында туысқан ха лық­тың бай салт­дәстүрі мен мәдениеті көр меге келушілердің назарына ұсынылатын болады.

Ұлт саулығын көздейтін бағдарлама

Грузия қарызын қайтарады–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Грузия Қазақстанға қарызын алдағы қыркүйектен бастап төлейді. Бұл ту-ралы Қазақстанның Грузиядағы Төтенше және өкілетті елшісі Ермұхамет Ертісбаев Астанада өткен баспасөз жиынында мәлімдеді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Депутаттың қабылдауына әр­түр лі мәселелерімен 10­нан астам адам келді. Олар тұрғын үй мен қам тамасыз ету, ипотекалық несие­лен діру, жұмысқа орналастыру, Ауған соғысына қатысушы арда­герлер туралы естелік кітаптар басып шығару және басқа да мәселелерді қозғады.

Қабылдауға келгендердің арасында кәсіпкерлер де болды. Олар бизнес объектілеріне қажетті инфрақұрылымды жеткізіп беру­ге жәрдемдесуді сұрады. Бұдан басқа, кәсіпкерлер бизнес­ортаны жақсарту бойынша ұсыныстарын жеткізді.

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университе­тінің өкілі, тарих ғылымдарының док торы Ахмет Аққали «Алаш» қозғалысының 100 жылдығына

арналған, университет ұйым дас­тыр ған ғылыми экспедиция туралы айтып берді.

Қабылдау барысында К.Әб сә ­тіров азаматтардың сұрақ тары на тұ щымды жауап беріп, олар дың өті ніштері ескерусіз қалмай ты ны­на, партияның парла мент тік фрак­ция сында қаралаты нына сендірді.

Айта кетейік, К.Әбсәтіров Атырауда бұған дейін жүнді толық циклмен қайта өңдейтін «Caspiy Lana Atyrau» ЖШС­інде болды. 2014 жылы құрылған кәсіпорын қой мен түйе жүнін сатып алып, олардан дайын өнім: иірілген жіп, көрпе және жылы орамалдар жасап шығарады. Кәсіпорында шамамен 50 адам жұмыс істейді, олардың көпшілігі Атырау облысының тұр­ғындары. Мұнда орташа еңбекақы 100­120 мың теңгені құрайды.

Оңтайлы ұсыныстар ескерусіз қалмайды

Абай АСАНКЕЛДІҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Елшінің айтуынша, Грузия қаржылай берешегін Париж клубы жүйесі бойын­ша, аз пайыздық мөлшерлеме арқылы төлемек. «2013 жылы Грузияға елші болып барғанда бірден осы мәселені кө­тердім. Келіссөздердің нәтиже сін де олар қарызын күзден бастап төлеу ге келісті. 20 жылдай бұрын біз Гру зияға 27,5 мил­лион доллар бер ген болатынбыз», деді Ермұ хамет Ертісбаев.

Қазақстан мен Грузия ара сын­дағы дипломатиялық қарым­қаты нас 1992 жылы басталды. Жалпы екі ел арасындағы байланыстың қар қынды

жүргізілгенін мынадан бай қауға бола­ды. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев 2005 жылы ресми сапармен барып қайт ты. Соның нәтижесінде, «ҚазТрансГаз», «ҚазМұнайГаз», «ҚазТрансОйл», «Ром­Петрол» секілді көптеген қа зақ стан дық компаниялар Грузия да жұмыс істеп жа­тыр. Еліміз Гру зия экономика сының негізгі инвесторларының бірі болып сана­лады. 2016 жылы екі ел арасындағы тауар айналымы 67,1 миллион долларды құрады.

Айта кетейік, Грузия президенті Г.Маргвелашвили Қазақстанға ресми са­пармен келіп, ЭКСПО­2017 xалықаралық көрмесі аясында ұйымдастырылған Грузияның ұлт тық күнінің ашылу рәсіміне қа тыс қан­ды.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Былтыр Мемлекет басшысының Жарлығымен 2016-2019 жылдарға арналған «Денсаулық» бағдарламасы қабылданған болатын. Медицина саласын дамытуды көздейтін бағдарламаны жүзеге асыру барысы туралы кеше Үкіметте баспасөз мәслихаты өтті. Оған Денсаулық сақтау вице-министрі Ләззат Ақтаева қатысып, журналистердің сауалдарына жауап берді.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парламент Мәжілісіндегі «Ақ жол» партиясы фракциясының депутаты Кеңес Әбсәтіров Атырауда азаматтарды қабылдады, деп хабарлады Мәжілістің баспасөз қызметі.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

«КХДР зымырандық және ядролық бағдарламалары барлық мүдделі та­рап тарға келіссөздер процесін жедел қалпына келтіру жолымен өзара қо­лай лы шешімді іздестіру жөніндегі бірлес кен күш­жігерді жандандыру қажет тігін талап етеді. Қазақстандық дипло матия проб леманы күшпен емес, үнқа тысу арқылы ғана шешіп, қалыптас­қан жағдайдан шығуға болады деп есептейді», делінген мәлімдемеде.

БҰҰ­ның Қауіпсіздік Кеңесі отырыс­та КХДР­дың БҰҰ ҚК барлық тиісті қа­рарларын бұзып, ядролық бағ дар ламаны іске асыруды жалғастыруына жауап ретінде оған қатысты жаңа қарарды бір­ауыздан қабылдады. 2 371­қарар (2017) баллистикалық зымыранды сынауға жауап ретінде қолданылатын ең қатаң

санкцияларды қамтиды. Бұл шаралар Солтүстік Кореяның негізгі экспорты­на бағытталады, ол көмірдің (Солтүстік Ко реяның сыртқы түсімінің аса ірі көзі), темір рудасының, қорғасынның, қор­ғасын рудасының және теңіз өнімдерінің экспортына толық тыйым салады. Бұдан басқа, аталған қарар БҰҰ ҚК­нің бұған дейін қабылдаған қарарларын бұзуға қа тысы бар КХДР­дың жеке және заң­ды тұлғаларының санкциялық тізімін кеңей теді.

Бұрын­соңды болып көрмеген санк­циялық шаралар Солтүстік Кореяның ядролық бағдарламасын дамытуды жал­ғастыруға арналған қаржылық мүм кін­діктерді шектеу мақсатында оның валю­та лық кірісін қысқартуға да (шамамен үштен біріне) арналады.

Келешек кілті жас буында

10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 3ЭКСПО-2017

Қазақ елі тәуелсіздігін жариялағаннан бері қуатты мемлекет ретінде қалыптасып, әлемнің алдыңғы қатарлы еліне айналу жо-лында талай белестерді бағындырды, тамы-ры тереңде жатқан төл тарихымыздың жаңа беттері ашылды. Қамшының сабындай уақыт ішінде экономикалық және әлеуметтік маңызы зор жобаларды қолға алып, әлемдік деңгейдегі іс-шаралар өтуінің ұйытқысы бола білді. 2012 жылдың 22 қарашасында Францияның аста-насы Париж қаласында өткен ХБК-нің 152-ші сессиясында жасырын дауыс беру барысын-да ЭКСПО-2017 халықаралық көрмесі Астана қаласында өтеді деп белгіленді. Қалай дегенде де, ЭКСПО-2017 сияқты халық ара лық көрмелерге қатысу қай елдің болса да әлеу етін дүние жүзіне паш етуге берілген тама ша мүмкіндік деуге болады. Өйткені, ел дерді дос тастыру, ауызбірлікке шақыру, инфра құ рылымдарды лайықты деңгейде дамыту – жо ғары дәрежеде өтетін кез келген іс-шараның мақ танышы.

– Зайсан ауданының әкімі Темірбек Қасымжановпен біраз уақыт бұрын телефон арқылы хабарласқан едік. Ол былай деді:

– ЭКСПО-ға біздің ауданнан үш мың адам барып, қазақ елінің ширек ғасыр ішінде қол жеткен табыстарын тамашалайды. Олардың Астанаға жетуі үшін автобустар бөлінді. Бір адамның барып-қайтуы небәрі бес мың теңге. Жақында ғана аудандық ішкі саясат бөлімінің басшысы Зумрад Дүйсенбаеваның басшылық жасауымен, аудандық қоғамдық кеңестің төрағасы Шаймардан Оралбаев, қоғамдық келісім кеңесінің төрағасы Қазбек Биқадамов, журна-листер Ардақ Бөлдекбаева, Марат Салбанов, Зайсан «Жастар мүгедектер қоғамы»қоғамдық бірлестігі, І, ІІ, ІІІ топ мүгедектерімен барып, қазақ өнері мен мәдениетінің жаршысын-дай болған ЭКСПО-2017 көрмесінің әсем ғимараттарын, әрбір елдің «Болашақ энергия-сы» тақырыбына арнап салған павильондарын тамашалап келген соң өз әсерлерін жеткізді. Бұған қоса, Астана қаласының ерекше әсем көрінісін өз көздерімен көріп, тамашалап қайтты. Ол ол ма, ауданның бір мыңға жуық мектеп оқушысы, ардагерлер мен зейнеткер-лер де белгіленген кесте бойынша ЭКСПО-ны

тамашалады. Сонымен бірге, мемлекеттік қызметтегілер, аудан әкімдігінің барлық қызметкерлері де Астанаға аттанып, көрмені тамашаламақ, – дейді Зайсан ауданының әкімі Т.Қасымжанов.

ЭКСПО-2017 – мемлекетіміздің мығым ды-ғын, еліміздің еңселілігін, ойымыздың те рең-дігін, халқымыздың қонақжайлылығын, ай на-лып келгенде ұлттың ұлылығын көр се тетін тұс. Сондықтан да біздің тәуелсіз жас мем лекетіміз үшін халықаралық көрмені өт кі зудің маңызы өте зор. Зайсандықтар мұны те рең түсінуде.

Оңдасын ЕЛУБАЙ,журналист

Шығыс Қазақстан облысы,Зайсан ауданы

СУРЕТТЕ: зайсандықтар ЭКСПО көрмесінде

Суретті түсірген Марат САЛБАНОВ

– Көмейіңізден ағы тыл­ған әңгімелеріңіз шежі ре ге бергісіз екен. Алды мен оқыр ­мандарымызды топы ра ғы ­ңызбен таныстырып, өзіңіз жайы нда тіл қата кетсеңіз.

– 37-нің қырғынында Қос та-най өңірінің Қондыбай ауылын-да ту дым. Өмірім кеңшардың есеп-қиса бын шоттаумен өтті ғой. Аллаға тәубе дейік, егемендік алып, есімізді жидық емес пе. Өз еліңе, өз жеріңе бір шыбық қадасаң да пайда. Бұл – халқыңа тигізген пайдаң. Мен де зейнеткер екенмін деп қол қусырып отырғанды құп көрмедім. Өл ке тану, тарих, этно-графия та қы рыптарын саралап, зерделеп жүр геніме жиырма жыл болыпты.

– Еңбегіңіз нәтижесіз емес шығар деп ойлаймыз...

– Иә, «Қолы қимылдағанның аузы жыбырлайды» деген. Тыр-баңдап жүрген соң бір тір лік бітеді ғой, әйтеуір. Қазақ стан ның сегіз облысын, іргедегі Ресей дің екі об-лысын аралап, соңғы ханымыз Кенесары Қа сым ұлының жолымен жүріп өт ке нім бар. Ізденістерім із-түз сіз емес, кешегі күндерге, ұлт ше-жі ресіне арналған бірнеше ең бе гім жарық көрді. Екі кітабым Ел басы назарына ілігіп, Алғыс хатын жолда-ды. Еліміздегі тарих ғылымдарының докторлары, өлкетанушы профес-сорлар ой-тұжырымдарын білдіріп, жоғары бағалады.

Жақында ғана Астана қала-сында ЭКСПО көрмесі аясында Қостанай облысының күндері өткенінен хабардар боларсыздар. Осы шарада кітаптарым көпшілік назарына таныстырылғанын да айта кетейін.

– Сол ЭКСПО көрмесін өз кө зі ңізбен көрдіңіз. Көңілге түй­геніңіз, көпке айтарыңыз бар шығар?

– Әрине, қарағым! Ең алдымен, замандасым, елдің ағасы, Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевқа алғысым шексіз. Осындай көрме өткізіп, оған жер бетінің жарты сынан астам мемлекетін ұй ыс тырып,

Қазақ деген халықты әлем ге паш еткізді. Біздің ұлттың бұ рын-соңды шықпаған шыңы, бармаған белесі ғой бұл. Ендеше неге мақтанбасқа? Жа һан ның алдында мәртебеміз асқақ та ды, мерейіміз үстем болды. Ен ді біз қолдауымыз керек. Қол паш та ғанымыз абзал.

Қарт көңіл көп жылдардың куәсі емес пе? Міне, ЭКСПО сияқты ерен істі де көз көріп, кө-ңіл марқайды. «Жақсыны көр -м екке» деген. Облыс, аудан басшылығындағы балаларыма да рахметім көп. Өңірден жө ң-кіл г ен топтың құрамына қосып, Астананың топырағын басуды нәсіп етті.

Ал алған әсерімді айтайын, ғи ма раттардың келбеті керемет! Біздің елімізде көрсетілген әр елдің жетістіктері ертең игі лік-ке жарайтынын сеземін. Өйт-кені, мен соқаның заманын көр-дім, комбайнның кезеңінен өт-тім. Ақылды технологияның да шет жағасын байқадық. Ал көр медегі ғажайыптарға қа лай сенбейсің? Алла алдынан жа-рыл қасын дейік! Ұлттық на-қыштарды «Этноауылдан» аңғар-дым. Тазының – сырттаны, тұл-пар дың – тарпаңы, құстың сұң-қары сонда. Киіз үйлер, салт-дәстүрлер ұмтылмапты қа лада да. Бұдан ұрпағымыз өз мә де ни етін, құндылығын жо ғал т пай, өр кен деу үстінде екен деген ойды түй дім және көңілім соны медет тұ тып жайланғанын несіне жасы райын.

Қарт кеудеде тілек те көп, еге мен елімнің басынан бере ке -сі, бейбіт заманы таймасын! Ха-лықтың ішін Қыдыр ке зіп, қуа-ныш, шаттық жайласын. Тәңірі биіктегі азаматтардың аман дығын бергей, олардың со ңы нан ұлтын сүйетін, жұртын қас тер лейтін пер-зенттер ергей! Әр қазақтың айы оңынан туып, жо лы оңғарылсын!

– Игі тілегіңізге рахмет.

ӘңгімелескенАсхат РАЙҚҰЛ,

«Егемен Қазақстан»

Топтаманы әзірлеген Аян ӘБДУӘЛИ, «Егемен Қазақстан»

Көрмеге Зайсаннан 3 мың адам барады

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Жер бетіндегі ең көңілді елдердің бірі Гвинея Республикасы бол-са керек. Кеше ЭКСПО-2017 көрмесі алаңында бұл мемлекет ұлттық күнін атап өтті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Гвинея ұлттық күнін атап өтті

Мерекелік іс-шарада Қазақ-стан мен Гвинеяның тулары көте-ріліп, әнұрандары шырқалды. Жиында Дін істері және азамат-тық қоғам вице-министрі Абзал Нүкенов сөз сөйледі.

– Алдымен, Қазақ елі атынан, сондай-ақ өз атымнан Гвинея Республикасының делегациясына және елордамызға келген шетелдік қонақтарға қош келдіңіздер дегім келеді. ЭКСПО-2017 – еліміз үшін маңызды оқиға. Биыл қос мемлекет арасындағы қарым-қатынастың орнағанына 25 жыл толып отыр. Гвинея Қазақстанның Батыс Афри к а дағы маңызды әріптесі бо лып есеп теледі, – деді Абзал Нү кен ов.

ЭКСПО көрмесі жасыл энер-гетиканы насихаттаумен қатар,

инвесторларға да ыңғайлы жағдай туғызып отыр. Батыс Африкада ор наласқан бұл ел минералды, гид роэнергетикалық және ауыл ша руашылығы ре-сурстарына өте бай. Сонымен қатар, алмас, алтын, уран, бок-сит секілді заттар бо й ынша әлемде алдыңғы қатар ды иеленіп тұр. Бұл мемлекет бү гінде ба-ламалы қуат көзіне толы ғы-мен қолдау білдіріп отыр. Осы бағытты дамыту үшін энергети-касы дамыған мемлекеттердің тәжірибесін қолданысқа енгізу күн тәртібінде тұр.

Мәліметтер бойынша бұл мем ле кетте қаладан тысқары орна лас қан кейбір елді ме-к е н д е р д е ә л і к ү н г е д е й і н жарық жүйесі қой ыл ма ған.

Халқының 70 пайызы ауыл ш а р у а ш ы л ы ғ ы с а л а с ы н д а жұмыс істейді.

– Алдағы үш жылда, яғни 2020 жыл ға дейін Гвинея Респуб ли -касының 65 пайызын электр энер-гия сымен қамтамасыз етуді мақсат етіп отырмыз. Оған жағдайымыз то лық жетеді, қажетті ресурс та бар. Әсіресе, су-электр стансала-рын көбірек салуға мүмкіндік бар. Мі не, қазіргі уақытта осы саланы да мытсақ деп жоспарлаудамыз. Алай да, бұл мақсатымызды жүзеге асы ру үшін қаржы қажет, инве-сторларды барынша тартуымыз керек. Қазір арнайы келіссөздер жүргізіп жатырмыз. ЭКСПО көрмесінің бұл ретте үлкен септігі тиетініне сені мім мол, – деді Гвинея Сауда министрлігінің штаб басшысы Бала Допавоги.

Шара соңында арнайы музы-кант тар тобы ЭКСПО аума ғын думан датып өтіп, Африка плаза павильонына кірді.

Шетелдік еріктілер де бар

––––––––––––––ЭКСПО-2017 көр-ме сі бүгінде бүкіл әлемнің назарын ө з і н е а у д а р ы п отыр. Ал жаһандық ша ра кезінде қыз-мет көрсетіп жүр-ген еріктілердің ара сында шетел-дік тердің де бар еке нін біреу білсе, біреу білмес.––––––––––––––

Елорда тұрғындары мен қонақтарына көмек көрсетіп жүргендердің бірі – Сидней Исайя. Жаһандық көрме үшін арнайы Испаниядан келген. Бұл жігіттің бір ерекшелігі, халықаралық маңызды шаралардың көбіне қатысқан екен. Осыған дей ін 2015 жылы Миланда өткен ЭКСПО-ға, сондай-ақ өткен жылы Риода, 2014 жылы Сочиде өткен олим пиадаларға ерікті ре тінде қатысыпты.

Өзінің айтуынша, ха-лық аралық көрме Ас танада өтетінін есті ген бойда во-лонтер ретінде қатысуға өтініш біл діріпті. Ғаламтор бет те рін ақтарғанда қазақ халқының қонақжай екенін білгеннен кейін қызығушылығы тіптен арта түскен. Дегенмен, Қазақстанға келу оған оңайға соқпапты. Бұл мақсатына жету үшін түрлі форумдар мен әлеуметтік жобаларға қатысып, дайындықтан өткен. Тіпті, ЭКС ПО- 2017 көрмесін қол дау мақса-тында шаралар да ұйым-да с тырыпты.

– Италияда өткен көр ме де әр елдің пави-льоны қан дай деңгейде болғаны есімде. Олар дың арасында Қазақ стан дікі қаттырақ ұнады. Шы-нымды айтайын, оған дейін Орталық Азияда орналасқан Қазақстан ту-ралы өте аз білетін едім. Бірақ осы шарадан кейін Қазақстан тура лы көбірек мәлімет алып, осы жаққа келу ге ын ты зарым арт-ты. Ұлы Да ла елі маған ерек ше ұна ды. Әр ұлтты бөл мей, туғанындай қа-рай ты нына қайран қал-дым. Мұндағы жұрт өте мей ірімді. Ал ЭКСПО аса жоғары деңгейде өтіп жа-тыр, – деді Сидней Исайя.

Айта кетейік, ЭКСПО аумағында 40 елден кел-ген 150 шетелдік ерікті қыз мет көрсетіп жүр. Олар дың арасында Әзер-бай жан, Франция, Ита-лия, Уганда секілді алыс-жа қын елдер өкілдері де бар.

Flying Steps командасы өнер көрсетті

––––––––––––––––––––ЭКСПО-2017 көрмесінің бүгінде түрлі елдердің өз өне рін, мәдениетін паш ету іне арналған алаңға ай налғаны белгілі. Ке ше жаһандық көрме аум а-ғында дүние жүзіне таны-мал Flying Steps би тобы қа ла тұрғындары мен қо-нақ тарына өз өнерлерін көр сетті. ––––––––––––––––––––

Бұл топтың бір ерекшелігі – жас тар арасында кеңінен таны-мал дыққа ие болған брейкданс биінің ырғағын классикалық му-зыкамен байланыстыра білуін де. Ал елорда төрінде өткен шара Австрия павильонымен бірігіп, «RedBull Flying Bach» атауымен ұйымдастырылды.

– ЭКСПО аумағында, әсіресе Австрия павильонында түрлі ша-ралар ұйымдастырылады. Мұнда кел ген әрбір жан болашақтың энер гиясын сезіне алады десем, артық айтпаған болар едім. Flying Steps тобы көрменің сәнін кір-гізіп, шараға жиналғандарды таң қалдыратынына сенімім мол, – деді Алматыдағы Австрия елші-лі гінің Сауда жөніндегі кеңесшісі Михаэль Мюллер.

Бір қарасаң, брейкданс пен клас-си каның қозғалыстары бір-біріне мүлдем келмейді. Алай да, аталған топ пен концерт тің режиссер-қоюшысы Крис тоф Хагель оны жоғары дең гей де ұш тас тыруға болатынын дә лел дей біл ді. Себебі ша ра ға жи налған жұрт шылық өнер паз дардың түр лі қимыл-қоз ға-лыс тарына, клас сикалық му зы ка ны үйлестіре алғанына таң да ныс тарын жасыра алмады.

Айта кетейік, Flying Steps – би дің осы бағыты бойынша әлем-нің төрт дүркін чемпионы.

ЭКСПО-ны көріп, көңілім марқайды

––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––Елордада өтіп жатқан ЭКСПО-2017 көрмесі еліміз үшін мәр те-бе, мақтаныш. Күллі әлем көз тіккен, еліміздегі он сегіз миллио н ха лықтың ортақ тойына айналған шараны Қазақстанның түк-пір-түкпірінен келіп тамашалаушылар қатары күн санап арту-да. Олардың ішінде еңкейген кәрісі де, ес білген баласы да бар. Барлығы да ел астанасындағы әйгілі жиынды кеуделерін кер неген қуанышпен әңгімелейді. Көрмеге қатысқан күндерін өмірлеріндегі айрықша сәт ретінде еске алады. Күні кеше Қостанай об-лысына қарасты Жітіқара ауданының тұрғыны Мырзабай ЖАҚСЫЛЫҚОВ атамыз айтулы шараны көзімен көріп, көңілі марқайып қайтты туған жеріне. Сексеннің сеңгіріне шықса да ширақ қарияны әңгімеге тартып, аз-кем тілдескен едік.––––––––––––––––––––––––––––––––– –––––––––––––––

Суретті түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ, «Егемен Қазақстан»

4 10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛРУХАНИ ЖАҢҒЫРУ

Қазақ қаламгері қай жолды таңдайды?

Қазақстанда 800 жазушы бар екен. Маңдайынан шертіп са нап шыққан жоқпыз, жо-балап айтқанда осынша адам қалам гер лер санатында есепте тұратын болса керек. Бұл дерек-терге де ген қызғушылығымыз да аяқ ас тынан ояна кетті.

Əлеуметтік желіде жас қалам-гер лерге қамқорлық жасау жөнінде қызу пікір-талас жүріп жатыр. Пікір білдірушілердің бір тобы əрбір об-лыс шығармашылық ортада таны-лып қалған жас дарындарды ша қы-рып, облыс орталықтарынан баспа-на беріп, жұмыспен қамтамасыз ету керек деген ұсынысты қызу қолдаса, екінші тарап қарсы уəж айтып жат-ты. Əрине, əркімнің пікірі – алтын-мен тең. Пікірталастағы сөзді тер-мелеп, мысалға алу біздің міндет емес. Анығы, көптің көкейіндегі тұншыққан ойдың тұмылдырығы сыпырылып, қоғамдық деңгейде сөз қозғалды. Дəл осындай мəдениетті пікірталас тақырыбын ашық ұсынған жас жазушыға жұрт дəн риза бо-луы тиіс. Жəне бұл тақырыптағы ұсыныстардың іс жүзіне асуы қоғамның қолындағы шаруа емес, арғы жағы атқарушы билікке ама-нат...

Ойды ой қозғайды деген. Бұл пікірдің Тəуелсіздіктің 25 жылы ішіндегі қазақ əдебиетінің дамуына қатысты сөзді де тірілткені анық. Тек, əдебиет туралы сөзді əдебиетші айтуы керек. Бізге бұйырғаны, осы уақыт аралығында мемлекет тара-пынан отандық əдебиетті дамытуға жасалған қадамдарды еске түсіріп, есептеп шығу ғана . Бұрынғы соцлагерьдегі елдерге қарағанда тəубе деп жүрміз. Қазақ əдебиеті қараусыз қалған жоқ. Жас толқын мен аға буын арасы сабақтасып келеді. Марапат пен сыйлықсыз емеспіз. Əлемге мойындалу жағынан да нəтиже бар, əрине əлсіздеу болса да. Кітаптар жарық көріп жатыр, мейлі таралым аз болуы мүмкін, бірақ көзі қарақты оқырман іздегенін табатын-дай жағдай бар. Мəдениет жəне спорт министрлігі тарапынан «Əдебиеттің əлеуметтік маңызды түрлерін ба-сып шығару» бағдарламасы жылдан жылға жалғасып, жақсарып келеді. Бірақ...

Аға буынның соцреализмнен сіңірген əдеті əлі де қалмай келе жатқандығы да шындық. Бұл тіпті жас буынға да жұғып үлгерген сыңайлы. Ол «дерттің» атауы... мемлекетке масыл болу ма, əлде елге еркелеу ме, осыған ұқсас түсініксіздеу əрекеттің айналасында. Əйтеуір, «кітап шығару азап, оны тарату қиын, қаламақы жоқ...» деген сыңайдағы пікірді əдебиетке 2010 жылы келген уыз-дай жастардың аузынан естіп қалып жүргеніміз өтірік емес қой. Бəлкім, біздің елдегі кітап индустриясы тура-лы, оны қойып жалпы əдебиет туралы түсінік жаңармай, жаңғырмай қалды ма? Ендеше, рухани жаңғырудан бұрын жазушының санасын түлетіп алу керек шығар...

Қызық үшін бір-екі мысал: əлемдегі ең бай жазушы Джоан Роулинг есімді ағылшын əйел екенін естіген шығарсыз. Əлгі Гарри Поттер туралы атақты романдардың авторы. Сол кісі шығармасының қолжазбасын құшақтап Лондондағы баспасы бар, əдеби агенттігі бар, он екі ғимаратқа кіріп шығыпты. Романды оқыған баспа мамандары жылы жымиып шығарып салып, «Шығармаңыздың көк тиындық құны жоқ. Аштан өлмес үшін басқа кəсіп үйреніңіз...» деп кеңес беріпті. Бірде сол лондондық Bloomsbury баспа үйі директорының сегіз жастағы қызы Алиса Ньютон Роулингтің шеті жырымдалған қолжазбасын кездейсоқ оқып шығып, романның жалғасын тауып беруді əкесінен өтініпті. Сұңғыла баспагер бала танымына лайық шығарманы бірден қабылдап, кітап етіп жіберген ғой. Нəтижесінде, Джоан ең бай жазу-шы, ал «Гарри Поттер» əлемдік сик-велге айналып шыға келді. Айтпақшы, Кеңес Одағындағы сұранысқа ие жа-зушы ретінде Максим Горькийді атауға болады. 1918-1986 жыл-дар арасында соцреализмнің кіндік əкесінің шығармалары 3556 рет қайта басылып, жалпы таралымы 242 млн 621 мың дананы құраған екен...

Тоқ етері, қазақ жазушысы-на не Роулингтің байлығын, яки Горькийдің таралымын таңдау ке-рек сияқты. Алғашқысы үшін Алиса сияқты кітапқұмар оқырман, екінші жол үшін асыраушы бай мемлекет қажет...

Қалмаханбет МҰҚАМЕТҚАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ, ақын:– Ұлтты руханияты ұстап тұрады. Ішкі қуаты мен

сыртқы келбетін сақтаушысы да – сол. Сондықтан ол көңіл бөлуге тиіс көп са ланың жəй ғана бірі емес, бірегейі! Біз кезінде ерікті, еріксіз алыстап кеткен өз руха ни қазығымызға қайта келе жат қан жұртпыз. «Рухани жаңғыру» соның көрі нісі.

Өз идеологиясына пайдалану мақсатында болды десек те Кеңес өкіметі кезіндегі əдебиеттің берген жемісі орасан. Себебі қаламгерлерге жағдай жасалған, шығарылған өнімнің бағасы бар. Жазбаған романының жарты ақшасын алып отбасына беріп қойып, өзі оңашада роман жазып жатқан кісі неге жеміс бермесін? «Түрі ұлттық, мазмұны социалистік» дейтін ұран астында бол-са да түріне мазмұн сыйдырып жіберген шеберлеріміз де аз болған жоқ. Ондайда «еркін болмай қалады» деген сөзге келісе қоймаймын. «Өлең шіркін, еркін болса бол-май ма, Ұйқас, ырғақ құрсауында тұрып та» деп Олжас Сүлейменов жазғандай шын талант қашанда ақиқатпен астасып, шындықпен бітеқайнап жатады.

Қазіргі жаппай мақтау таланттарды өшіріп жатыр. Бəріне – бір «лаик». Бүгінгі қазақ əдебиетіне асылын асылдай, жасығын жасықтай тас-талқан ғып талдап беретін сыншы керек.

Руханияттың төресі – толыққанды білім

Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Елбасы Н. Назарбаев «Бо ла-шақ қа бағдар: рухани жаңғыру» мақа ласында: «...Қоғамдық жəне гуманитарлық ғылымдар бой-ынша «Жаңа гуманитарлық білім. Қазақ тіліндегі 100 жаңа оқулық» жобасын қолға ала-мыз. ...Біз тарих, саясаттану, əлеуметтану, философия, пси-хология, мəдениеттану жəне филология ғылымдары бойынша студенттерге толыққанды білім беруге қажетті барлық жағдайды жасауға тиіспіз. Гуманитарлық зиялы қауым өкілдері еліміздің жоғары оқу орындарындағы гуманитарлық кафедраларды қайта қалпына келтіру арқылы мемлекеттің қолдауына ие бо-лады. Бізге инженерлер мен дəрігерлер ғана емес, қазіргі за-манды жəне болашақты терең түсіне алатын білімді адамдар да ауадай қажет...» деді. Біз осы орайда өзімізге қатысты филоло-гия, оның ішінде əдебиет жайын сөз етпекпіз.

Ең алдымен оқулық жа-йын айтпас бұрын, оқу жүйесін аз-кем айталық. Əдебиеттану мамандығы бойынша оқитын студенттер кредиттік жүйеде базалық білімнен гөрі, оқу үлгерімі жақсы болу үшін бір сабаққа ғана жететін екі-үш бет мəтінді оқып келеді. Бұл елу минутта барлық студент-тен сабақ сұрап үлгермейтін ұстаз, қысқа ғана қайырып, қорытынды бағаларын сол екі

минутта айтқан сөздеріне бай-ланысты қояды. Екіншіден, элективті курстардың ішінде əдебиеттанушы боламын деген студенттерге пайдасы жоқ пəндер бар. Бір пəннің атын сан мəрте өзгертіп, баяғы теорияларды қайталап айту уақыт жоғалтудан басқа не болуы мүмкін? Мысалы, «Нарратология», «Əдебиет по-этикасы», «Əдебиет теориясы» деген үлкен курстық пəндер қам-тылады. «Əдебиет теориясы» сабағында айтылған тақырып-тарды келесі курстарда бір мұға-лім басқа пəндік атаумен қайта-лап отырса, студентке қызық па? Бұл ең алдымен Елбасы айт қан «толыққанды білім беруге мүм-кіндік жасауға» кедергі емес пе?

Біздің əдебиеттанудағы элек-тивті курстарға арналған оқу-лықтар жоқ. Елбасы айтып отыр-ған мəселе осы жерден шы-ғады. Əлемдік үздік оқулық-тарды айтпағанның өзінде отан дық ғалымдарымыздың белгілі бір таңдаулы курсқа арнал ған бағдарламалары да, оқулық тары да жоқтың қасы. Сондық тан сабақ үстінде бірді айтып, бірге кетушілік пен орыс ғалым дарының еңбегіне сүйену басым болып келеді. Үздік оқулық тардың ішінде біз ең алды мен əдебиет теория-сына үлкен өзгеріс əкелген орыс ғалым дарының еңбегін қазақша аударуы мыз керек. Одан кейін əлем əдеби сынындағы үлкен сыншылардың ешқайсысы қазақшаға аударылмаған. Жеке-леген бір-екі мақалалары бол-маса. Элиот, Паунт, Эко сияқты

классиктердің еңбектері қазақша жоқ. «Ағылшын жазушылары əде биет туралы», «Латын Аме-рика жазушылары əдебиет ту-ралы», «Орыс жазушылары сөз өнері хақында» деген үлкен еңбек терді орыс əдебиетшілері ауда рып, құрастырып, жинап қойған. Хронотоп, психоло-гизм мə селесінде Бахтинге сүйене міз. Экзистенциализм, постмо дернизм, постструктура-лизм мəселесінде Кьеркогорға жүгінеміз. Одан басқа қаншама əдебиеттанудың ғалымдары жеке-дара сала етіп шығарған əдеби ағымдардың кітаптары бар. Осындай фундаментальды еңбектер бізге қашан келеді? Өзіміз қашан жазамыз? Жəне оны кім аударады деген де үлкен сұрақ? Өйткені қазақша ғылыми еңбектерді оқып оты-рып, түк түсінбей қаласыз.

Əдебиет айдыны тек теория-мен шектелмейді. Стефан Цвейг, Андре Моруа, Бунин, Набо ков сияқты көптеген жазушы лар əде-би портреттер мен эсселер жаз ды. Бұлар əдебиетта нушы, əде биет ші

боламын дей тін студент тер-ге оқуға тиіс автор лардың бірі. Стефан Цвейгтің əдеби пор трет-терін ақын Оңайгүл Тұржан өте жақ сы аударған. Толық түсініп, кейіп кер дің шығар машылық əлеміне енгендей боласың. Ал Ан дре Моруа ның əдеби портрет-тері оған қарағанда нашар ауда-рылған. Оқығың келген дүниенің бірін түсініп, бірінен сүрінесің.

Толыққанды білім беру дің тағы бір тетігі көркем шығар-ма ларды оқыту. Əрине, ұстаз шəкір тін қинап оқыта алмайды. Бірақ соңғы шыққан жақсы ро-мандар мен əңгімелерді сабақтан тыс ұсынып отыруға міндетті. Ұсынып жүреді де. Көп жағдайда орыс классикасы мен өзіміздің жазушыларды айтады. Соған қоса əлем жазушыларының да еңбектері болса. Өйткені əлемдік əдебиет көшіне ілесу үшін, ең ал-дымен сол көшке жету үшін біз оларды да оқуымыз керек. Бұл жерде бір ғана нəрсені айтқымыз келеді. Нобель сыйлығының ие -гер лерін «Мəдени мұра» бағ дар -ла масы бойынша жүз том етіп

шы ғару бір кездері мақсат бол-ды. Ол жүз томдық толық шық-қан жоқ. Оның ішінде жаңа айт-қандай көп романдарды қазақ-ша түсініп оқи алмайсыз. Мə-се лен Фолькнердің романдары. Кім аударғаны есімде жоқ. Бір білетінім кей романдарды əде-биет шілер емес, тілшілер аудар-ған. Бұл əдеби мəтінге үлкен кесірін тигізеді. Тікелей ауда-рып, мағынасын жоғалтады. Соңғы жиырма жыл, одан көп болмаса Нобель сыйлығының ла-уреаттары қазақша аударылған жоқ. Ішінара Шимборскаяның өлеңдері мен Памуктың рома-ны қазақша шықты. Əдебиет-ші леріміз мықты болу үшін, əде биетіміз осал болмауы үшін тым болмаса, осы аса беделді сый лық тың лауреаттарын қазақшаласақ, үлкен олжа бо-лар еді.

Елбасының ұлттық аудар-ма бюросын құру жөніндегі Үкіметке берген тапсырмасы рухани жаңғыру саласында мем-лекет алдында тұрған міндеттер маңыздылығын көрсетеді.

Ләйлә Т�РЕШОВА, Қызылорда облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясы т�рағасының орынбасары – хатшылық меңгерушісі

Мақалада бəсекеге қабi лет-тiлiк, прагматизм, ұлттық бiре-гей лiктi сақтау, бiлiмнiң салта-нат құруы, Қазақстанның эволю-циялық дамуы, сананың ашық-тығы секілді мəселелерге баса назар аударылған. Бүгінде бұл мəселелердің барлығы Қазақстан халқы Ассамблеясының «жол картасына» айналып отыр. Сананың жаңғыруы қоғамның қазіргі жаһандық сұраныстарына жауап бере отырып, ғылым мен техниканың, саясат пен эко-номиканың, əлеуметтік өмірдің ең озық үлгілерін қабылдап, жү зеге асырумен қатар, ұлттың ұйы суына, ортақ жетістіктерге жетуі не ықпал етеді.

«Қазіргі күні елімізде сая-си реформа мен экономикалық жаң ғыру үдерісі қатар жүргі-зілуде. Бұл процестердің негізі – Қазақстанды əлемдегі ең дамы-ған 30 елдің қатарына қосу. Атал ған реформалар ойдағыдай іске асу үшін ең алдымен руха-ни жаңғыруды іске асыру қа-жет. Біз əлемдік технологияны, жаңалықтарды қабылдай оты-рып, өз ұлтымыздың тарихи тəжірибесі мен дəстүрлерін сақ-тау арқылы дамуымыз керек. Біз

озық елдермен иық теңестіруіміз үшін бəсекеге қабілетті болуы-мыз керек» – деді Елбасы өз мақаласында.

Бүгінде Мемлекет басшы-сы ұсынған жобалар халық ара-сында қызу қолдауға ие болып отыр. Мəселен, «Туған жер», «Қазақстанның киелi жерлерiнiң географиясы», «Жаһандағы за-манауи қазақстандық мəдениет», «Қазақстандағы 100 жаңа есiм» жəне т.б. жобалар іске асырыла бастады. Бұл жобаларды жүзеге асыру арқылы қоғамдық келісім мен бірліктің, елжандылық қасиеттердің нығаюына, сол арқылы жауапкершілігі жоғары ұлт азаматтарын қалыптастыруға негіз болмақ. Ұлттық кодымызды, дəстүрлеріміз бен мəдениетімізді сақтап қана қоймай, оны əлемдік өркениеттің озық үлгілерімен байыта аламыз.

Ұлы даланың бай тарихы елін сүйетін, жерін қастерлейтін жаңа қазақстандық ұрпақты тəрбиелеудің негізі. «Туған жерге туыңды тік» деген дана халқымыз. Бұл – əрбір адамның кіндік қаны тамған жеріне сүйіспеншілікті білдіреді. Кез келген азамат өзінің тарихына, мəдениетіне, салт-дəстүріне терең бойлай білуі керек. Мемлекет басшысы мақаласында «Туған жер» бағ-дарламасын ұсынып, жас ұр-пақ тың бойына елге деген сү-йіспеншілік, патриоттық сезім-ді қалыптастыру керектігін атап өтті. Елбасы білім, ғылым,

зияткерлік қабілет жəне сапалы еңбек арқылы бəсекеге қабі лет-тілікті арттыру керектігіне ерек-ше тоқталды. Əрбір адам өз тари-хын терең біліп қана қоймай, за-ман талабына сай қасиет терге де ие болуы керек. Қазір «Цифрлы Қазақстан», «Үш тіл де білім беру», «Мəдени жəне кон фес-сия аралық келісім» бағдарла ма-ларын жүзеге асыру маңызды.

Төрт өркениетт ің төр і болған Сыр өңірінде туризм кластерін қалыптастыру мүм-кіндігі жоғары. Жұлдызды аспан əлемі мен жұмыр жерді байла-ныстырған «Байқоңыр» мен түркі мифологиясының қайнар көзі – «Қорқыт ата» кешені жаһандық ЭКСПО-2017 көрмесінің ныса-нына айналып отыр.

Қорқыт бабамыз қалдырған гуманистік мұралары, өсиет-қағидалары қоғамның бүгінгі ты ныс-тіршілігімен де үйлесім тапқан. Сондықтан болар, Сыр дың шежірелі сырға толы жазық даласы мен сай-саласы шетелдіктердің ортаазиялық саяхаттық бағытына енгізілген. Бүгінде мемориалдық кешенді көруге асыққан туристердің қарасы қалыңдай түскен.

Тарихтан мəлім, Сырдың бойы сақ пен оғыздың орталығы болған, қазақтың байрағы тігілген

тарихи шаһарлар мекені. Қазіргі таңда облыстық Қазақстан халқы Ассамблеясының ұйым-дас тыруымен жыл сайын «Ұлы Дала елі» тарихи экспедиция сы жүйелі жұмыс жүргізіп келеді. Тамыз айының бас кезіне жос-пар ланған кезекті «Ұлы Дала елі» тарихи экспедициясы Оң-түстік Қазақстан мен Қызыл-орда облысының Арыстан баб, Отырар қаласы, Қожа Ахмет Ясауи кесенесі, Сауран жəне Сы-ғанақ қалалары секілді тарихи-мəдени, рухани орталықтарға сая хат жасап, еліміздің киелі орын дарының географиясымен танысуды белгілеп отыр. Экспе-дицияның мақсаты – Оңтүстік өңірдің тарихи-мəдени жəне ру-хани мұрасымен танысу, оқып-үйрену арқылы бірегейлік пен ұлттық тұтастықты нығайту, ту ған жердің киелі орындарына барып елжандылық қасиеттерді арттыру.

Бір жылдары Каспиймен қабысып жатқан Арал айды-ны келмеске кеткендей көрі ніп еді. Ал бүгін «ғасыр жоба сы-ның» ғаламат нəтижесіне күллі əлем таңырқай қарайды. Тəуел-сіздіктің туын тіккен ширек ғасыр шеңберінде шаруасына шыр біткен аймақтың əлеуеті əлденіп, келбеті əрленіп келеді. Тоқсаныншы жылдары егемен-дігін енді ғана еншілеген ел үшін Аралдан өзге де түйткілдер көп еді. Алайда, Елбасы күллі адамзат қасіретімен күрес жо-лында əлемдік қоғамдастықты жұмылдыра білді. САРАТС – сенімді ақтады. Судың деңгейі көтеріліп, тұздылығы төмендеп, балық өрісі жанданды. Мұның бəрі тұтаса келгенде халқымыздың ұлттық бірегейлігінің, ырысты ынтымағының көрінісі.

Тарихты тұлғалар жа-сайды. Бұл өмір ақиқатымен

келген заңдылық. Бағдарламалық мақалада ұсынылған «100 жаңа есім» жобасын əзірлеу уақыт та-лабынан туындаған, жастарды патриоттық рухта тəрбиелеудің жаңа бағыты болмақ. Бауырына талай ұлтты сыйғызып, айрандай ұйып отырған қазақ жерінің бір бөлшегі – Сыр өңірі.

Өңірімізде «Қазақстанның 100 жаңа ес імі» жобасы-на енгізіліп, есімдерін бүкіл елге танытуға лайық адамдар бар. Атап айтқанда, Рио Олим-пиадасының қола жүлдегері, Сыр жер ін ің мақтанышы Александр Зайчиков. Қыз бала болса да, Қазақстан ғана емес, əлем алдында ер азаматтың ісіне татырлық жеңісті еліне сыйлап, көк байрағымызды желбіретіп, əнұранымызды əуе-лете асқақтатқан боксшы, Сыр өңірінің тумасы Марина Воль-нова. Қазақстандық қыздар ара-сында тұңғыш əлемдік Гран-при жарыстарында жүлде ал ған мəнерлеп сырғанаушы – Эли-забет Тұрсынбаева. Қазақ тілі қа нымен емес, отбасындағы тəрбиемен дарыған, 2016 жылы Парламент Мəжілісінің ең жас депутаты болып сайланған Ген-надий Шиповских еліне деген сүйіспеншілігін ісімен дəлел-деп, халықтың сенімін ақтау аза-маттық парызы санайтын отан-шыл тұлға.

Бəсекеге қабілетті озық отыз елдің қатарына кірігу мақ-сатында жүйелі жұмыс жүргізу үшін берекелі бірлігіміз бен тұтастығымыз ерекше құнды. Дана халқымызда «алтау ала бол са ауыздағы кетеді, төртеу түгел болса төбедегі келеді» де-ген асыл сөзі бар. Бүгінгі күні елі мізде орнаған бірлік пен тату тір лігіміз үшінші жаңғыруды жүйелі жүзеге асырудың негізі болмақ.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мемлекет басшысының «Бо ла-шаққа бағдар: рухани жаң ғыру» атты бағдарламалық мақаласы ру-ханият саласында серпіліс әкелді. Қазіргі кезде рухани жаңғыру ая-сында әдебиет мәселесіне қатысты, оның ішінде жас қаламгерлердің шығармашылығы т�ңірегінде �релі

ойлар әлеуметтік желілерде ортаға салынып жатыр. Т�менде әдебиет т�ңірегіндегі бір топ жас қаламгердің пікірлерін ұсынып отырмыз.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елбасының «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласында к�терілген мәселелер қоғамды рухани дамуға бастайтын маңызды қадам болып табылады. Елбасы �з мақаласында елді жаңа жетістіктер мен биіктерге жетелейтін жүйелі шараларды ұсынып, басты құндылық ретінде елдің бірлігін сақтауымыз керектігін ерекше атап �тті. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жаңғыру негізі – бірлік пен тұтастық

Маралтай РАЙЫМБЕКҰЛЫ, ақын:– Елбасы Н. Назарбаевтың «Руха-

ни жаңғыру: болашаққа бағдар» бағдар-ламалық мақаласындағы «Туған жер» тақы рыбы əр адам өз туған жерін құрмет-теуден бастап, соған қызмет қылу, көр-кейту, белгілі бір аймақтан шыққан жас талаптарды қолдау сияқты бірнеше мағыналық реңк бар.

«Туған жерге туыңды тік» деген ата-лы сөз де сол мақалада айтылды. Се-мейде Тыныштықбек Əбдікəкімұлы, Маңғыстауда Светқали Нұржан мен Сабыр Адай, Ақтөбеде Мейірхан Ақ дəу-лет, Ертай Ашықбаев, Бауыржан Баба-жан ұлы, Таразда Несіпбек Дəутайұлы, Шым кентте Мархабат Байғұт сияқты аға ларымыз сол өңірлердің темірқазығы, ақылшысы болып отыр. Осы кісілердің айналасына топтасқан жастар бар. Олар да өсе келе, өздерінен кейінгі жастарға жол сілтеуші болады. Əр облыс кем дегенде бес үйден берсе, жастар сабылып Астана мен Алматыға ағылмас еді.

Есболат АЙДАБОСЫН, жазушы:– Əдебиет қайраткерлерінен гөрі əлеуметтік желі

белсенділері күшке мінген заманда жас əдебиетшілердің көбінде шығармашылық бап жоқ. Жағдайы келіспеген соң, өндіріп жа-зып та жатқаны шамалы. Əрқайсысы бір-екі жинақтан шығарған шығар, бірақ ірі дүниелерге бара қойған жоқ, əдебиеттегі өз сөзін əлі айтқан жоқ. Ал мен жас деп отырған азаматтардың алды қырыққа келді. Олар қашан береді? Төрт құбыламызды түгендеп алайық деп жүргенде уақыт өтіп кетпей ме? Іште жалындап тұрған шығармашылық əлеует сөніп, қоламтаға айналмай ма?

Осы ретте Елбасының бастамасымен қолға алынған «Рухани жаңғыру» жобасына сəйкес əрбір облыс өз өңірінен шыққан, өз өңіріне сырттан келіп қоныстанған, бүгінде шығармашылық ор-тада танылып қалған, Астана мен Алматыда баспанасыз жүрген жас дарындарын шақыртсын. Оларға облыс орталықтарынан үй берсін, жұмыспен қамтамасыз етсін. Шығармашылықпен айналысуға жағдай жасасын.

Бұл шаруаның пайдасы шаш етектен. Бірінші – пайданы əдебиет көреді. Баспана секілді басты мəселесі шешілген қаламгер, шығармашылықпен еркін айналысады.

Екіншіден, аймақтардың шығарма шы лық əлеуеті көтеріледі. Əрбір облыста қалып тасқан əдеби ортаға серпін береді, газет-журналдарда қызмет етіп, аймақтық журналистиканың жұмысын жандандырады.

10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 5ЖОЛДАУ

(Соңы 6-бетте)

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

Себебі біреу. Қазір ғаламшарда қауіптілігі жағынан ядролық қару­мен пара­пар қылмыстың түрі өр­шіп тұрғанын ешкім жоққа шығар ал мас. Ол қылмыскер онлайн ар­қы лы үйінен бір қадам шықпай­ақ компанияларды шаш­етектен шы­ғынға батырады. Бұлар қа шық та отырып­ақ, алып өндіріс орын­дарының жұмысын тежеп, газ құбырларындағы жарылыстар ды, жарықтың жаппай өшіп қа луын, ұшақтардың құлауын, пой ыз­дардың рельстен шығып кетуін ұйы м дастыра алады. Тіпті бұл аз бол са, кибертоптар мемлекет тер бас шыларының сайлау үдеріс те­ріне дейін киліге алады.

Оның бер жағында ұялы байла­ныс операторларының жұмысына ке дергі келтіру, банктегі жеке шот тардан ақша қымқыру сияқты ки бер қылмыстар белең алмаса, Гер мания сынды мемлекеттер ки берқауіпсіздік министрлігін құ рып, Қытай, Ресей сияқты көр­ші леріміз онлайн режіміндегі ша­буылдарға қарсы құлаш­құлаш заңдар қабылдамаған болар еді.

Демек, адам баласы ойлап тап­қан ақпараттық технологиялар ар­қылы көрсетілетін қызметтердің де әлсіз тұстары жеткілікті. Бү кіл әлемді уысында ұстаған онлайн­ның да осал тұстары табылып тұр­ғанда, ешкімді қанға бөктіріп, қа­руға қаражат кетірмей­ақ, қаскөй әре кеттерді жүзеге асыра алатын тым ақылды адамдар, яғни қара ни етті ІТ мамандар мемлекеттерді ми ллиондап шығынға батырып отыр.

Қазіргі киберхакерлер – жай ға на адамдар емес, бұл үлкен қар­жы лай ресурстарға ие болған күш.

Заманына қарай – зәлімі. Ен­деше мұндай жағдайда мем ле­кеттік құқық қорғау мекемелері қа лай әрекет етуі керек? Бей та рап, бейкүнә адамдарды ки бер ала яқ тар­дан қалай қорғауға болады?

«Қардың басын қар алады» деген ге сайсақ, онда мемлекеттер­ге ақ ниетті хакерлер, анығырағы ки берқылмыстардың қалай жүзеге асы рылатынын бүге­шігесіне дейін ажы рата алатын мықты кадрлар ауа дай қажет. Бұл дерттің ендігі дауасы – осы.

Өйткені, киберқылмыстың бү гінгі бет алысы жөнінде нақ­ты мағлұматтар беру мүмкін емес. Себебі жалғыз, заманауи ақ па раттық және компьютерлік

технологиялар күн санап дамуда. Сәйкесінше, олардың фун к циялық мүмкіндіктері артып ке ле ді. Бұл киберқылмыс де рек терін табуды қиындатады.

Оған қоса, көп жағдайда кибер­қыл мыстан зардап шеккендер қыл мыстық қол сұғушылыққа ду шар болғанын дөп уақытында түсіне қоймайды. Сондықтан да құқық қорғау органдарына қылмыс туралы хабар кеш түседі. Оның үстіне, киберқылмыстарға қатысты қылмыстық істер бойын­ша анықтау және тергеу істерін жүргізетін мамандардың техника саласын жетік білмеуі және ком­пьютер жүйелері мен желілерінде қорғаныс жүйесінің төмен болуы себебінен қылмыстық әрекеттің «та быспен аяқталу» мүмкіндігі зор. Және банктер болсын, компа­ния лар мен кәсіпорындар кли ент­тер дің алдындағы сенімінен жұр­дай болмауы үшін құқық қорғау ор гандарына хабарласа бермейді.

Енді ақпараттық технология­лармен атқарылатын кибер қыл­мыс тар экономикалық қана емес, лаң кестік әрекеттер үшін де пай­даланылып, қоғамға іріткі салудың қолшоқпары ретінде пайдаланы­лып отырғанын ескерсек, онда бұл қазір кез келген мемлекеттің көкейкесті шаруасына айналып шы ға келуі де заңдылық.

Егер мұндай қылмыстық әре­кеттерге ғаламдық ауқымда қа­райтын болсақ, мәселен, 2011 жы лы Иранның уран байыту ор­та лығының компьютерлік жүйе­сінде центрифугалардың айна лу жыл да мдығын өзгерткен Stuxnet атты ви рус табылып, бұл олардың істен шы ғуына әкеліп соққаны белгілі. Қыс қасы, бұл оқиға тіпті технология лары дамыған елдердің энергетика және сумен жабдықтау сынды маңызды өнеркәсіптік ны­сандарын қорғауды күшейтуге мәжбүр етті. Демек компьютерлік код арқылы мүлдем компьютерлік емес нысандарды істен шығаруға немесе жұмыс істетуге болады.

Сол сияқты қазір инфра құ ры­лым дық және қор ғаныстық кә­сіп орындардың сайттарында ки­берқылмыстың қарқындап отыр ға­нын ешкім теріске шығара алмай­ды.

Мысал керек болса, Алматы қа ла сында «Интернет­банкинг» электронды жүйесі арқылы кә­сіпкерлердің шоттарынан ақша ұр лаумен айналысқан қылмыстық топ тың әшкереленгенін көзі қарақты оқырман ұмыта қойған

жоқ. Тергеуде айқындалғандай, қыл мыскерлер Бас проку ра ту ра­ның атынан ғана емес, сонымен қатар, Салық комитетінің, Қар жы министрлігінің, аталған ми нис­трліктегі Мемлекеттік кіріс тер ко митетінің және әртүрлі қыз мет­тердің де атынан хаттар жі бер гені мәлім болды.

Шындап келгенде, жоғарыда атап өткендей, киберқылмысқа ұрын ған компаниялар да, жекеле­ген адамдар да мұндай жағдайға тап болғанын дабыра ете бермейді. Мұ ның теріс ықпалы – өзгелер өзі ду шар болғанша қылмыстың осын­дай аса жымысқы, зиянды тү рі ба­рын қаперден шығарып, қамсыз отыра бермек.

Осы арада ақиқат үшін еліміз­де гі коммерциялық құры лымдар ки бер шабуылдардан әлсіз қор­ғал ғаны әлсін­әлсін айтылып жүр­генін атап өту ләзім. Біз түгілі, а қ параттық технологиялардың қыз метіне бізден бұрын жүгінген алпауыт елдердің де іскерлері ар­найы ұйымдасқан кибертоптардың әрекетінен адам ақылына сыймай­тын шығындарға шырматылып отыр. Мәселен, қылмыскерлер ұр ланған немесе жалған карта кө­ме гі мен тауар сатып алып, оны сы бай ластарына жолдап, тау­ардың орама сын өзгертіп шетел­ге жолдай ды. Сатушы кредиттік кар та ның жалғандығын анықтап үл гер ген ше тауар өзге елге кетіп қалады.

Адамнан айла артылған ба, мысалы осыдан 4 жыл бұрын Гер­м а нияның киберқауіпсіздік мама­ны Карстен Нол «DES шифрлеу ал горитмін жылдам бұзатын әдіс ойлап таптым» деп мәлімдегенін ұмытпаған жөн.

Бұл алгоритм байланыс опера­тор ларының тұтынушыларды бел г ілейтін қолданыстағы SIM­кар таларының төрттен біріндегі қор ғанысты қалыптастыра алатын­ды. Ал Карстен Нол: «Телефонға бағ дарлама орнатып, сол арқылы қашықтықтан жедел хабарлама­ны оқып, тұтынушының әрекетін бақылай аламыз. Тіпті есеп­шот­тан ақша ұрлап, телефондағы мәліметтерді де көшіре аламыз», деді.

Ол кейін SIM­картаны шифр ­леу әдісінің әлсіз тұстары жөнін­де толығырақ жариялап, бұл кемшіліктерді техникалық ақ па рат­тар GSMA­ға (халықаралық GSM опе раторларының қауымдастығы) жол дағанын білеміз. Германиялық са рапшы ескіріп бара жатқан DES

алгоритмі әлемдегі SIM­кар та лар­дың төрттен біріне орна ты л ғанд­ық тан, 750 млн тұты ну шының қау­іп сіздігіне зиян тиеді деп пайым жа саған болатын.

Ал сарапшылар ескіріп бара жат қан алгоритмді жаңасына әрі жақ сы қорғалған Triple DES алго­рит мді SIM­карталарға айыр бас­тау ға кеңес берсе де, IBM ком­паниясына 1975 жылы жасаған 64­биттік DES кілтінің әлсіз тұсы жаңалық болмаған. Өйткені, 1998 жылы оны құны 250 мың долларлық суперкомпьютер 3 тәулік ішінде бұзған. Сол кезде сарапшылар ұялы байланыс пай да­ланушыларынан ақша ұрлау мүм­кін емес деген тоқтамға келген де, хакерлердің қолында ондай мық ты технология жоқ еді. Алайда Кар­тсен Нол бұл шаруаны жай ком­пьютер арқылы 2 минутта­ақ шал­қасынан түсірді.

Одан бері де жағдайдың жақ са­рып кеткені шамалы. «Кас пер ский зертханасы» кибер тың шы лық тағы ең қауіпті хакерлік топтар жай лы де ректерді жария етуден жа лық­пай ды.

«Касперский зертханасының» мә лім деуінше, 30 елдің басты мем­лекеттік мекемелерінде жоюға бол­майтын қатқыл дискдегі вирус тар табылған. «Тіпті дискіні формат­тау мен қайта орнату да көмек көр сетпейді», дейді компанияның ви русқа қарсы істер бойынша бас с арапшылары.

Қысқасы, бүгінде кибершабу­ыл жасады деп бірін бірі айыптап отырған мемлекеттердің мысалы да аз емес. Киберқақтығыстар туралы виртуалды әлемде дерек дәйектеудің өзі қиын.

Ал енді әлеуметтік желілерде отыр ғандардың өзі – көзге көрін­бей тін арандатушылық топтардың

кө сеуі екенін айтатын кез жетті. Мы сал қажет болса, ақпараттық қау іпсіздік жөніндегі ресейлік ком­паниялардың бірі Украинадағы оқиғалардан кейін әлеуметтік же­лілердегі белсенділіктің 50 пай­ыз ға артқанын тіркеген және бұл белсенділік жұмыс уақытында жүрген.

«Біздің азаматтарымызды ашу­шаң қылып, аз жұмыс істеп, сая­сатқа кетуі үшін санасына ма ни­пу ляция жасауға тырысып жат­қан дары көрініп тұр. Бұл бағ дар­ламаны басқа елдің мамандары жасап шығарады», деді сонда желдің қай жақтан соғып тұрғанын аңғарған сарапшылар.

Ал біздің сарапшылар қазақ стан­дық компанияларға желілік тех нология саласындағы ки бе р қау іпсіздікке көңіл бөліну қа жет тігін бүгін ай­тып отырған жоқ. Ірі ком паниялар киберқауіпсіздікке үлк ен қаржы бөлуге дайын, ал орта бизнес интернеттегі қорғаныстың маңыздылығын толықтай түсіне қойған жоқ. Кинодағыдай, ірі компанияларға ғана қатысты шым­шытырық киберқылмыстар бізге де келді.

Сондықтан еліміздің Құ қық қор ғау жүйесін одан әрі жаң ғы р ­ ту дың мемлекеттік бағдар ла ма ­сында бірінші кезекте ки бер­қыл мысқа қарсы күрес бойын ша үйлестіруді қамтамасыз ету – ішкі істер органдарындағы ар нау­лы бөлімшелердің кадр әлеу етін нығайту мен оларды озық тех­никалық құралдармен жа ра қ тан­дыру арқылы жүзеге асы рылаты ны анық көрсетілген.

Өз кезегінде халықаралық ұй­ым дар да бұл істі алға жыл жы туға мүд делі. ЕҚЫҰ кеңсесі де Қа­зақстанның құқық қорғау орган да­рының өкілдері үшін арнайы оқыту семинарларын жүргізіп отыр.

Біздің мамандар «Компью тер­лік қыл мыстар мен электронды коммерция саласындағы қыл мыс­тарды тергеу негіздері» бойынша білім алып, интернет ресурстар мен электронды дәлелдемелерді пайдалануға машықтанып жүргені жайлы нақты мәліметтер бар.

Ең бастысы, биыл Үкіметі ел­дің киберқауіпсіздік жүйесіне жұм салатын бюджетті нақтылады. Қар жы министрі Бақыт Сұлтанов «2017­2019 жылдарға арналған рес публикалық бюджет туралы» заң ға енгізілген түзетулерді таныс­тыру барысында «Қазақстан ки бер­қал қанын» құруға 7,4 млрд теңге бө луді жоспарлағанын мәлімдеді.

Орайы келіп тұрғанда, айта кету керек, жыл басынан бастап .kz домендік аймағында бірнеше рет жаппай бұзу деректері тіркелді. Көп шабуыл .gov мемлекеттік ай­мағында тіркелген сайттарға жа­салды. Бұлар ұлттық экономи ка ми нистрлігінің, аймақтық мәс­ли хат тардың, әкімдіктер мен ме­дициналық мекемелердің сайт­тары.

Ал мамандар сайттардың осал­д ы ғына сайттарды басқарудың ес кір ген нұсқаларын пайдалану септесіп отырғанын айтып отыр. Мұндай жағдайда қол қу сы рып отырған хакерлер жоқ. Құ рал­жабдықтарын жетілдіріп, ви рус­тық бағдарламаларды күшейтіп ке леді. Салдары белгілі, енді ки­бер шабуылдардың ауқымы да шы­ғыны да басқа.

Microsoft корпорациясының бол жамы бойынша, 2020 жылға қарай хакерлік шабуылдан әлем­дік экономикаға келтірілген шы­ғын ның сомасы 3 трлн долларға жет пек.

АЛМАТЫ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Биыл Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев өз Жолдауында киберқауіпсіздік мәселесін басым бағыттардың қатарына шығарып, қылмыстың осы түрімен күрестің көкейкестілігі күн сайын артып келе жатқанын бөле-жарып атады. Мемлекет басшысының Жолдаудағы тапсырмасына орай таяуда Үкімет еліміздің киберқауіпсіздігінің тұжырымдамасын бекітті. Жалпы, киберқауіпсіздік дегеніміз не? Тұжырымдама қандай себеппен әзірленді? ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Киберқауіпсіздік

«Қазақстан Республикасының Президенті туралы» 1995 жылғы 26 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Кон сти ту циялық заңының 17­1­бабы 2­тармағының 1) тар­мақшасына сәйкес ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:

1. «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң ережесiн және құ рылымын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Пре зи де нтінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы № 1271 Жарлығына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ­ы, 2004 ж., № 50, 640­құжат) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

жоғарыда аталған Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкi туралы ережеде:

1­тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан

әрі – Қазақстан Ұлттық Банкі) Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін, мем ле­ке ттің ақша­кредит саясатын әзірлеуді және жүргізуді, тө лем жүйелерінің жұмыс істеуін, көрсетілетін төл ем қызметтерінің нарығын, қаржылық қызметтерді тұ ты нушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қор ғаудың тиіс ті деңгейін қамтамасыз ететін, қаржы жүйесінің тұ рақ тылығын қамтамасыз етуге жәрдемдесетін, ақша­кредит статистикасы және сыртқы сектор статистикасы саласында статистикалық қызметті, валюталық реттеу мен бақылауды, қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын, сондай­ақ құзыреті шегінде өзге де тұлғаларды мемлекеттік реттеуді, бақылауды және қадағалауды жүзеге асыратын мемлекеттік орган болып табылады.»;

15­тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жа­зылсын:

«2) төлем жүйелерінің жұмыс істеуін және көрсетілетін төлем қызметтері нарығының жұмыс істеуін қамтамасыз ету;»;

17­тармақта: 8) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«8) төлем жүйелерінің және көрсетілетін төлем қызмет­

те рі нарығының жұмыс істеуін қамтамасыз етеді;»;мынадай мазмұндағы 20­1) тармақшамен толық ты­

рыл сын:«20­1) банктік шоттың бар екендігі және нөмірі тура­

лы анықтаманы және банктік шот бойынша ақша қалдығы мен қозғалысы туралы үзінді көшірмені ресімдеуге және олардың мазмұнына қойылатын талаптарды белгілейді;»;

26) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«26) банкаралық ақша аударымы жүйесін, банкаралық

клиринг жүйесін және пайдаланушылар арасында Қазақстан теңгесімен ақша аударымдарын жүргізуді қамтамасыз ететін басқа да төлем жүйелерін реттейді және қадағалауды (оверсайт) жүзеге асырады, сондай­ақ көрсетілетін төлем қызметтерінің нарығын реттейді және бақылауды жүзеге асырады;»;

мынадай мазмұндағы 26­1) тармақшамен толық ты­рылсын:

«26­1) төлем жүйелерін реттеу мақсатында:төлем жүйелерін қадағалауды (оверсайтты) жүзеге асы­

ру тәртібін айқындайды;

Қазақстан Республикасының аумағында төлем жүйе­лерінің жұмыс істеу тиімділігі мен сенімділігін қам та­масыз етуге бағытталған нормативтік құқықтық актілерді қа былдайды;

маңызды төлем жүйелері өлшемшарттарының көрсет­кіш терін бекітеді;

төлем жүйелерінің тізілімін жүргізу тәртібін айқын­дай ды;»;

27) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«27) төлем жүйелерін қадағалауды (оверсайтты) жүзеге

асыру мақсатында:жүйелік маңызы бар төлем жүйелерінің мониторингін

жүзеге асырады;жүйелік маңызы бар, маңызды төлем жүйелерінің

жұмыс істеуін халықаралық стандарттарға сәйкестігі тұрғысынан талдауды және бағалауды, оның ішінде төлем жүйесіне қатысушы маңызды клиенттердің төлем жүйелерінің жұмысына әсерін талдауды жүзеге асырады;

бағалы қағаздармен және шетел валютасымен опера­ция лардың нәтижелері бойынша төлемдерді және (немесе) ақша аударымдарын талдауды жүзеге асырады;

операторлардан, операциялық орталықтардан және төлем жүйелеріне қатысушылардан төлемдер және (неме­се) ақша аударымдары, төлем жүйелерінің жұмыс істеуі мәселелері бойынша ақпарат, оның ішінде жүйелік маңызы бар немесе маңызды төлем жүйелері арқылы жүргізілген, көрсетілген төлем жүйелеріне қатысушы маңызды кли­енттер жүзеге асырған төлемдердің және (немесе) ақша аударымдарының көлемдері жөніндегі мәліметтер алады;

жүйелік маңызы бар және маңызды төлем жүйелері опе­раторларының және (немесе) операциялық орта лық тарының, оның ішінде олармен жасалған шарт бойынша төлем жүйесінің жұмыс істеуі үшін қызметтер көрсетуге уәкілеттік берілген кез келген өзге де тұлғаның қызметіне «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» 1995 жылғы 30 наурыздағы Қазақстан Республикасының Заңында (бұдан әрі – Ұлттық Банк тура­лы заң) айқындалған тәртіппен Қазақстан Республикасының төлемдер және төлем жүйелері туралы заңнамасының талап­тарына сәйкестігі тұрғысынан тексеру жүргізеді;

жүйелік маңызы бар төлем жүйелеріне қатысушылардың ұйымдастыру шараларына және жүйелік маңызы бар төлем жүйелеріне қолжетімділікті қамтамасыз ететін бағдарламалық­техникалық құралдарға қойылатын талап­тарды орындауын байқауды жүзеге асырады;

жүйелік маңызы бар, маңызды және өзге төлем жүйелерінің тізілімдерін жүргізеді және өзінің интернет­ресурсында орналастырады;»;

мынадай мазмұндағы 27­1) және 27­2) тармақшалармен толықтырылсын:

«27­1) көрсетілетін төлем қызметтері нарығын реттеу мақ са тында:

көрсетілетін төлем қызметтерін беруші көрсетілетін тө лем қызметтерін маңызды берушілерге жатқызылатын көр сет кіш терді бекітеді;

көрсетілетін төлем қызметтерін маңызды берушілердің тізілімін жүргізу тәртібін айқындайды;

көрсетілетін төлем қызметтері нарығының жұмыс істеу тиімділігі мен сенімділігін арттыруға бағытталған іс­шара­лар ды әзірлейді;

27­2) көрсетілетін төлем қызметтері нарығын бақылау мақсатында:

көрсетілетін төлем қызметтері нарығын талдауды жүзеге асы рады;

төлем құралдарының қолданылуын талдауды жүзеге асырады;

көрсетілетін төлем қызметтерін берушілер ұсынатын қызметтерді талдауды және бағалауды жүзеге асырады;

көрсетілетін төлем қызметтерін маңызды берушілерден олар ұсынған көрсетілетін төлем қызметтері бойынша мәлі­меттер алады;

көрсетілетін төлем қызметтерін берушілерден көр се­ті летін төлем қызметтері туралы мәліметтерді, төлемдер жә не (немесе) ақша аударымдары, көрсетілетін төлем қыз­мет тері нарығының жұмыс істеу мәселелері бойынша өзге де ақпаратты алады;

төлем ұйымдарын есептік тіркеуді жүзеге асырады;төлем ұйымдарының тізілімін жүргізеді;көрсетілетін төлем қызметтерін маңызды берушілердің

тізілімін жүргізеді және оны өзінің интернет­ресурсында орналастырады;

көрсетілетін төлем қызметтерін берушілердің Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын сақтауын бақылауды жүзеге асырады;

көрсетілетін төлем қызметтерін берушілердің, оның ішінде олармен жасалған шарт бойынша көрсетілетін төлем қызметтерін ұсыну жөніндегі функцияларды жүзеге асыруға уәкілеттік берілген кез келген өзге тұлғаның қызметіне тек­серу жүргізеді;»;

32) тармақша алып тасталсын;34) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«34) төлемдер және төлем жүйелері мәселелері жөнін­

д егі өзге де нормативтік құқықтық актілерді (қағидаларды, та лап тарды) қабылдайды;»;

57) тармақшаның отыз алтыншы абзацы алып тастал­сын;

90) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«90) банк қызметінің, банк операцияларының жеке­

леген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар қызметінің, сақ тан дыру қызметін ің , б ірыңғай жинақтаушы зейнетақы қо ры, ерікті жинақтаушы зейнетақы қоры қызметінің, б а ғалы қағаздар нарығындағы қызметтің, төлемдер және тө лем жүйелері, валюталық опера­цияларды жүзеге асыру мә селелері бойынша және Қазақстан Республикасының заң намалық актілерінде айқындалған өкілеттіктер шегінде өзге де мәселелер бойынша барлық қаржы ұйымдары, қаржылық қызметтерді тұты ну шы лар, басқа да жеке және заңды тұлғалар орындауға міндетті нор ма тив тік құқықтық

актілерді қабылдайды, сондай­ақ олардың сақ талуын бақылауды және қадағалауды, оның ішінде тексерулер жүргізу арқылы жүзеге асырады;»;

мынадай мазмұндағы 91­1), 93­1), 93­2) және 93­3) тармақшалармен толықтырылсын:

«91­1) есептік тіркеуден өту және коллекторлық агенттіктердің тізілімін жүргізу қағидаларын әзірлейді және бекітеді;»;

«93­1) коллекторлық агенттік есептілігінің тiзбесiн, нысандарын, оны ұсыну мерзiмдерi мен тәртiбiн бекітеді;

93­2) коллекторлық агенттіктің сақталуға жата­тын негізгі құжаттарының тізбесін және оларды сақтау мерзімдерін бекітеді;

93­3) коллекторлық агенттіктің жарғылық капита лын­да ғы қатысу үлестерінің он немесе одан да көп пайызын өзі дербес немесе басқа тұлғамен (тұлғалармен) бірлесіп тіке­лей немесе жанама иеленетін және (немесе) пайдаланатын жә не (немесе) оларға билік ететін немесе бақылау жасайтын тұл ғалар туралы мәліметтерді коллекторлық агенттіктің ұсы ну қағидаларын бекітеді;»;

99) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«99) қаржы ұйымдарынан және олардың үлестес тұл ға­

ларынан, банк конгломераттары мен сақтандыру топ т а ры­ның қатысушыларынан, микроқаржы ұйымдарынан, кол­лекторлық агенттіктерден, арнайы қаржы компаниялары мен исламдық арнайы қаржы компанияларынан қаржылық және өзге есептілікті алады;»;

101) тармақша алып тасталсын;110) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«110) Ұлттық Банк туралы заңда, Қазақстан Респуб ли­

касының басқа заңдарында және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерінде көзделген өзге де функцияларды жүзеге асырады.»;

18­тармақта:мынадай мазмұндағы 6­1) тармақшамен толықтырылсын:«6­1) коллекторлық агенттіктердің есептілігін жинауды

жә не өңдеуді жүзеге асырады;»;11) тармақшаның екінші және алтыншы абзацтары мы­

надай редакцияда жазылсын:«уәкілетті ұйымдардың (олардың филиалдарының),

сон дай­ақ өзге тұлғалардың валюталық заңнаманы, төлем­дер мен ақша аударымдары саласындағы заңнаманы және қыл мыстық жолмен алынған кірістерді жылыстатуға (заң­дас тыруға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс­қи­мыл саласындағы заңнаманы сақтау бөлігіндегі қызметін, сон дай­ақ уәкілетті банктердің (олардың филиалдарының) ва люталық заңнаманы, төлемдер мен ақша аударымдары саласындағы заңнаманы және қылмыстық жолмен алын­ған кірістерді жылыстатуға (заңдастыруға) және терро­ризмді қаржыландыруға қарсы іс­қимыл саласындағы заң­наманы сақтау бөлігіндегі қызметін жоспардан тыс және құжаттамалық тексерулерді;»;

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ПРЕЗИДЕНТІНІҢ ЖАРЛЫҒЫ

«Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкiнiң ережесiн және құрылымын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 31 желтоқсандағы №1271

Жарлығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

6 10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛРЕСМИ

Қазақстан Республикасы Президентінің 2017 жылғы 8 тамыздағы №528 Жарлығына ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасы Президентінің 2015 жылғы 21 қаңтардағы № 993 Жарлығымен БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасының мемлекеттік сыйлығылауреатының дипломы мен төсбелгісінің

СИПАТТАМАСЫ1. Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника

саласындағы және әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлықтары лауреатының дипломы:

1) көлемі 330 х 115 мм қатты мұқабадан;2) көлемі 320 х 110 мм жапсырма беттен тұрады. Дипломның мұқабасы Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы түстес

былғарыдан жасалады.Дипломның мұқабасында алтын түспен бедерленіп салынған:1) үстіңгі жағында – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы; 2) Мемлекеттік Елтаңбаның төменгі жағында – мемлекеттік тілде:Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника

саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін: «Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы

ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлығы лауреатының

ДИПЛОМЫ» (1-қосымша);Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік

сыйлығы үшін:«Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы

мемлекеттік сыйлығы лауреатыныңДИПЛОМЫ» (2-қосымша)

деген жазу орналасады.2. Жапсырма бет баспаханалық әдіспен арнайы, қорғау дәрежелері бар, көк

түсті қағазда басылып шығарылады.Жапсырма беттің беткі жағында:1) үстіңгі жағында – Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы;2) Мемлекеттік Елтаңбаның төменгі жағында – мемлекеттік тілде:Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника

саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін: «Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы

ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлығы лауреатының

ДИПЛОМЫ» (3-қосымша);Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік

сыйлығы үшін:«Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы

мемлекеттік сыйлығы лауреатыныңДИПЛОМЫ» (4-қосымша)

деген жазу орналасады.Жапсырма беттің ішкі екі жағының ортасында Қазақстан Республикасы

Мемлекеттік Елтаңбасының бейнесі фонмен түсірілген.Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника

саласындағы және әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлықтары лауреаты дипломының жапсырма бетінің ішкі сол жағында мемлекеттік тілде:

Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін:

«Қазақстан Республикасы Президентініңжылғы № Жарлығымен

«жұмыстың атауы»жұмысы үшін

ғылыми дәрежесіТЕГІ, АТЫ, ӘКЕСІНІҢ АТЫ

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҒЫЛЫМ МЕН ТЕХНИКА

САЛАСЫНДАҒЫ____ ЖЫЛҒЫМЕМЛЕКЕТТІК СЫЙЛЫҒЫ БЕРІЛДІ»;

Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін:

«Қазақстан Республикасы Президентініңжылғы № Жарлығымен

«жұмыстың атауы»жұмысы үшін

ТЕГІ, АТЫ, ӘКЕСІНІҢ АТЫҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ

ӘДЕБИЕТ ПЕН ӨНЕР САЛАСЫНДАҒЫ _____ЖЫЛҒЫМЕМЛЕКЕТТІК СЫЙЛЫҒЫ БЕРІЛДІ»

деген мәтін орналасады.Төменде:

«Қазақстан РеспубликасыныңПрезиденті Н.Назарбаев»

деген сөздер орналасады.Оның төменгі сол жағында дипломның нөмірі көрсетілген.Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника

саласындағы және әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлығы лауреаты дипломының жапсырма бетінің ішкі оң жағында орыс тілінде:

Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін:

«Указом Президента Республики Казахстанот года №

ПРИСУЖДЕНА ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПРЕМИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

В ОБЛАСТИ НАУКИ И ТЕХНИКИ ИМЕНИ АЛЬ-ФАРАБИ______ ГОДА

за работу «наименование работы»ФАМИЛИЯ, ИМЯ, ОТЧЕСТВО

ученая степень»;Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік

сыйлығы үшін:«Указом Президента Республики Казахстан

от года №ПРИСУЖДЕНА

ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПРЕМИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАНВ ОБЛАСТИ ЛИТЕРАТУРЫ И ИСКУССТВА

______ ГОДАза работу «наименование работы»ФАМИЛИЯ, ИМЯ, ОТЧЕСТВО»

деген мәтін орналасады.3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік сыйлығы лауреатының төсбелгісі

төртбұрышты планкаға ілмешекпен бекітілген, диаметрі 25 мм, қалыңдығы 2 мм шеңбер түрінде алтын жалатылған жезден жасалған.

25 мм х 15 мм көлеміндегі планкаға Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Туы түстес қатқыл лента, планканың сыртқы жағында – визорлы бекіткіші бар түйреуіш бекітілген.

Төсбелгінің жылтыр бетінің беткі жағында: Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника

саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін ортасында – әл-Фарабидің бюсті, төменде – ӘЛ-ФАРАБИ деген бедерлі жазу бар;

Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін төменде – қалықтаған қыран, ортасында – күн шапағы аясындағы «Алтын адам» бейнеленген шығыңқы бедері бар.

Төсбелгінің сыртқы жағында:Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника

саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін:«ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ

ҒЫЛЫМ МЕН ТЕХНИКА САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК СЫЙЛЫҒЫНЫҢ ЛАУРЕАТЫ» деген бедерлі жазу және нөмір орналасқан (5-қосымша);

Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлығы үшін:

«ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ӘДЕБИЕТ ПЕН ӨНЕР САЛАСЫНДАҒЫ МЕМЛЕКЕТТІК СЫЙЛЫҒЫНЫҢ ЛАУРЕАТЫ» деген бедерлі жазу және нөмір орналасқан (6-қосымша).

Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығы лауреатының дипломы мен төсбелгісінің сипаттамасына 1-ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техни-ка саласындағы мемлекеттік сыйлығы лауреаты дипломының

БЕЙНЕСІ(қатты мұқаба)

Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығы лауреатының дипломы мен төсбелгісінің сипаттамасына 2-ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлығы лауреаты дипломының

БЕЙНЕСІ(қатты мұқаба)

Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығы лауреатының дипломы мен төсбелгісінің сипаттамасына 3-ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы мемлекеттік сыйлығы лауреаты дипломының

БЕЙНЕСІ(жапсырманың беткі жағы)

Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техника саласындағы

мемлекеттік сыйлығы лауреаты дипломыныңБЕЙНЕСІ

(жапсырма бетінің ішкі жағы)

Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығы лауреатының дипломы мен төсбелгісінің сипаттамасына 4-ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлығы лауреаты дипломының

БЕЙНЕСІ(жапсырманың беткі жағы)

Қазақстан Республикасының әдебиет пен өнер саласындағы мемлекеттік сыйлығы лауреаты дипломының

БЕЙНЕСІ(жапсырма бетінің ішкі жағы)

Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығы лауреатының дипломы мен төсбелгісінің сипаттамасына 5-ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасының әл-Фараби атындағы ғылым мен техни-ка саласындағы мемлекеттік сыйлығының лауреаты төсбелгісінің

ГРАФИКАЛЫҚ БЕЙНЕСІ

Қазақстан Республикасы мемлекеттік сыйлығы лауреатының дипломы мен төсбелгісінің сипаттамасына 6-ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасыныңәдебиет пен өнер саласындағымемлекеттік сыйлығының лауреаты төсбелгісінің

ГРАФИКАЛЫҚ БЕЙНЕСІ

«микроқаржы ұйымдарының, коллекторлық агент тік-тердің қызметін тексерулерді, оның ішінде жоспардан тыс жә не құжаттамалық тексерулерді жүзеге асырады;»;

14), 15), 16) және 17) тармақшалар мынадай редакция-да жазылсын:

«14) микроқаржы ұйымдарының, коллекторлық агент-тік тердің есептік тіркеуін жүргізеді;

15) микроқаржы ұйымдарының, коллекторлық агент-тік тердің тізілімін жүргізеді;

16) «Микроқаржы ұйымдары туралы» 2012 жылғы 26 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңында көзделген жағ дайларда микроқаржы ұйымдарын, «Коллекторлық қы з- мет туралы» 2017 жылғы 6 мамырдағы Қазақстан Рес пуб ли-касының Заңында көзделген жағдайларда заңды тұл ға ларды қайта ұйымдастыру не тарату туралы сотқа талап арыз береді;

17) микроқаржы ұйымдарына, коллекторлық агент тік-терге шектеулі ықпал ету шараларын қолданады;»;

19-тармақта:3) тармақшада:бесінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:«бағалы қағаздар нарығындағы қызметті жүзеге асыруға

лицензияның қолданылуын тоқтата тұру, қайта бастау не лицензиядан айыру туралы мәселені қарайды;»;

алтыншы абзац алып тасталсын;мынадай мазмұндағы 3-1) тармақшамен толықтырылсын:«3-1) кредиттік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына

рұқ саттың және кредиттік тарихтардың деректер базасын, пайдаланылатын ақпараттық жүйелерді қорғау және олар-дың сақталуын қамтамасыз ету жөніндегі кредиттік бю-роға және үй-жайларға қойылатын талаптарға кредиттік бюроның сәйкестігі туралы актінің қолданылуын тоқтата тұру, қолданылуын қайта бастау туралы мәселені қарайды;»;

8) тармақшада:төртінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:«Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес

лицензиялануға жататын бағалы қағаздар нарығында кәсіби қызметті жүзеге асыруға лицензиялар береді, лицензиялар-ды беруден бас тартады;»;

бесінші абзац алып тасталсын;мынадай мазмұндағы 8-1) тармақшамен толықтырылын: «8-1) кредиттік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына рұқ-

сатты және кредиттік тарихтардың деректер базасын, пайдала-нылатын ақпараттық жүйелерді қорғау және олар дың сақ та луын қамтамасыз ету жөніндегі кредиттік бюро ға және үй-жай лар-ға қойылатын талаптарға кредиттік бюроның сәйкестігі тура-лы актіні беру, беруден бас тарту туралы мәселені қарайды;»;

20) тармақшаның сегізінші абзацы мынадай редакция- да жазылсын:

«микроқаржы ұйымдарынан, коллекторлық агент тік-терден қажетті ақпарат алады;»;

27) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«27) банкті ашуға рұқсат берген кезде банктің құрылтай

құжаттарын келісуді жүргізеді;»;

мынадай мазмұндағы 62-1) тармақшамен толық ты-рыл сын:

«62-1) Қазақстан Республикасының заңнамалық акті-леріне сәйкес коллекторлық агенттіктерге қатысты ықпал ету шараларын қабылдайды;»;

20-тармақта:1) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«1) жеке және заңды тұлғалардың қаржылық қызмет-

тер, микроқаржы ұйымдарының және коллекторлық агент-тіктердің қызметтер көрсетуі мәселелері бойынша өті-ніштерін қарайды;»;

18) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«18) қаржы нарығының субъектілеріне Қазақстан Рес-

пуб ли ка сының заңнамалық актілерінде көзделген шектеулі ық пал ету шараларын, санкцияларды, сондай-ақ микро-қар жы ұйымдарына және коллекторлық агенттіктерге Қазақстан Респуб ли касының заң намалық актілерінде көзделген ықпал ету шараларын қолданады;»;

21-тармақта:бірінші бөліктің 2) тармақшасының бесінші абзацы мы-

надай редакцияда жазылсын:«ақшаның қате аударылу фактісі анықталған жағдайда,

оны клиенттің банк шотынан алуды жүргізуге, клиенттің ақшаны банк шотынан алуға берген келісімін растайтын құжаттар болған жағдайда, оның банк шотын дебеттеуге;»;

екінші бөлігінің 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:

«3) төлем жүйелерінің және көрсетілетін төлем қызмет-тері нарығының жұмыс істеуін қамтамасыз етеді;»;

22-1-тармақта:21), 22) және 23) тармақшалар алып тасталсын;29) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«29) Қазақстан Республикасында төлем карточкала-

рын пайдалана отырып жүргізілетін операциялар бойынша банкаралық төлемдерді және (немесе) ақша аударымдарын жүзеге асыру қағидаларын;»;

30) тармақша алып тасталсын;40) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«40) банктердің және банк операцияларының жекеле-

ген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың электрондық көрсетілетін банктік қызметтерді ұсыну қағидаларын;»;

41) тармақша алып тасталсын;44) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«44) клиенттердің банктік шоттарын ашу, жүргізу және

жабу қағидаларын;»;46) және 47) тармақшалар мынадай редакцияда жа-

зылсын:«46) көрсетілетін төлем қызметтері туралы мәліметтер

беру қағидаларын;47) экономика секторларының және төлемдер белгілеу

кодтарын қолдану қағидаларын;»;52) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«52) банктік шоттың бар екендігі және нөмірі туралы

анықтаманы және банктік шот бойынша ақша қалдығы

мен қозғалысы туралы үзінді көшірмені ресімдеуге және олардың мазмұнына қойылатын талаптарды;»;

мынадай мазмұндағы 52-1), 52-2), 52-3), 52-4), 52-5), 52-6) және 52-7) тармақшалармен толықтырылсын:

«52-1) төлем ұйымдарының қызметін ұйымдастыру қағидаларын;

52-2) жүйелік маңызы бар немесе маңызды төлем жүйесі операторының немесе операциялық орталығының төлемдер және (немесе) ақша аударымдары бойынша мәліметтер беру қағидаларын;

52-3) Қазақстан Республикасының аумағында қолма-қол ақшасыз төлемдерді және (немесе) ақша аударымдарын жүзеге асыру қағидаларын;

52-4) көрсетілетін төлем қызметтерін маңызды беру ші-лер дің тізілімін жүргізу қағидаларын;

52-5) төлем жүйелерінің тізілімін жүргізу қағидаларын;52-6) маңызды төлем жүйелері өлшемшарттарының

көрсеткіштерін;52-7) көрсетілетін төлем қызметтерін беруші көр се ті-

летін төлем қызметтерін маңызды берушілерге жат қы зы-ла тын көрсеткіштерді;»;

73) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«73) валюталық реттеу, қаржы ұйымдарынан қаржы

секторына шолуды қалыптастыру, қолма-қол ақша айна-лысы, тө лемдер және (немесе) ақша аударымдары, көр се-ті ле тін төлем қыз меттері, қаржылық тұрақтылық, қар жы ұйым дарын, кре диттік бюроларды, микроқаржы ұйым-да рын және коллек тор лық агенттіктерді реттеу, бақылау жә не қадағалау мәселелері бойынша әкімшілік деректерді жи нау жөніндегі нормативтік-құқықтық актілерді, оның ішінде екінші деңгейдегі банктердің, «Қазақстанның Даму Банкі» акционерлік қоғамының және ипотекалық ұйымдардың Қазақстан Ұлттық Банкіне қаржы секторына шолуды қалыптастыруға арналған мәліметтерді ұсынуы жөніндегі нұсқаулықты және сұраныс пен ұсыныс көздеріне мониторингті жүзеге асыру жөніндегі нұсқаулықты, сондай-ақ ішкі валюта нарығында шетел валютасын пайдалану бағыттарын;»;

92) тармақша алып тасталсын;98) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«98) екінші деңгейдегі банктердің кредиттік порт-

фельдерінің сапасын жақсартуға маманданатын ұйым ның Банктер және банк қызметі туралы заңда көзделген қызмет түр лерін жүзеге асыру қағидаларын, сондай-ақ ол сатып ала-тын (сатып алған) активтерге және талап ету құқықтарына қойылатын талаптарды;»;

115) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«115) микроқаржы ұйымдары, коллекторлық

агенттіктер, қаржы ұйымдары және олардың үлестес тұлғалары, оның ішінде банк конгломераттары және сақтандыру топтары есептілігінің (қаржылық есептілікті қоспағанда) тізбесін, нысандарын, ұсыну мерзімдері мен тәртібін;»;

126) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:

«126) құбылмалы сыйақы мөлшерлемесін есептеу тәртібін, қолдану талаптарын;»;

23-тармақта:13) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«13) Қазақстан Ұлттық Банкінің құрылымын, жалпы

штат санын және Ережені, сондай-ақ оларға өзгерістер мен толықтыруларды қарайды, мақұлдайды және Қазақстан Республикасы Президентінің бекітуіне ұсынады;»;

мынадай мазмұндағы 13-1) тармақшамен толық ты-рыл сын:

«13-1) Қазақстан Ұлттық Банкінің еңбекақы төлеу жүйесін Қазақстан Республикасы Президентімен келісім бой ынша бекітеді;»;

29) тармақшаның екінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

«банктерді (банк холдингтерін) ерікті түрде қайта ұй-ымдастыруға (біріктіруге, қосуға, бөлуге, бөлініп шығуға, қай та құруға, конвертациялауға) немесе банктерді ерікті түр де таратуға;»;

31) тармақшада:бесінші абзац мынадай редакцияда жазылсын:«бағалы қағаздар нарығында қызметті жүзеге асыруға

лицензияның қолданылуын тоқтата тұру, қайта бастау не лицензиядан айыру туралы шешім қабылдайды;»;

алтыншы абзац алып тасталсын;мынадай мазмұндағы 31-1) тармақшамен толық ты-

рыл сын:«31-1) кредиттік бюро қызметін жүзеге асыру құқығына

рұқ саттың және кредиттік тарихтардың деректер база-сын, пай даланылатын ақпараттық жүйелерді қорғау және олардың сақ талуын қамтамасыз ету жөніндегі кредиттік бюроға және үй-жайларға қойылатын талаптарға кредиттік бюроның сәйкестігі туралы актінің қолданылуын тоқтата тұру, қайта бастау туралы шешім қабылдайды;»;

25-тармақтың 14) тармақшасының сегізінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:

«Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік кәсіпорындарының биз нес-жос пар ларын, даму жоспарларын және олардың орындалуы туралы есептерді, сон дай-ақ Қазақстан Ұлттық Банкі мемлекеттік кәсіпорындарының аудиторлық ұйым рас та ған жылдық қаржылық есептілігін;»;

29-тармақтың төртінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:

«Қазақстан Ұлттық Банкі Төрағасының және оның орын ба сар ларының лауазымдық жеке жалақыларының мөл-шерлерін Қазақстан Республикасы Президентінің келіс і мі бойынша Қазақстан Ұлттық Банкі Басқармасы бекітеді.».

2. Осы Жарлық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Президенті Н.НАЗАРБАЕВ

Астана, Ақорда, 2017 жылғы 8 тамыз №529

(Соңы. Басы 5-бетте)

(Соңы. Басы 1-бетте)

10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 7РУХАНИЯТ

Қоғамды тану сол қоғамда өмір сү­ріп жатқан адамды танудан басталмақ. Ал адамды тану үшін әуелі оның тәрбиеленген отбасы, ошақ қасы қан­дай, соған көңіл аударамыз. Яғни, жақ­сы адам, өнегелі, ізгі отбасының – же­мі сі. Адамның ағзасы миллиондаған жасушалардан құралатыны сияқты, мемлекет те миллиондаған отбасыдан тұрады. Жасушасы сау адам тыныш­бей біт, ауырып­сырқамай өмір сүретін бол са, отбасылары тәлімді­тәрбиелі мем лекет те ешқандай бүлік­тартысқа ұрын бай, бейбіт­берекелі өмір сүреді. Он дай елде қорқыныш­үрей аз болады.

Қоғамның да, мемлекеттің де тірегі – отбасы. Ал берекелі, өнегелі отбасын құру отағасы мен отананың қолындағы шаруа. Яғни, үйдің – ері мен әйелі. Ол үшін бұл екі тұлғаның болмысы бүтін болуы керек. Яғни, екеуі де иманды, па-расатты, отбасылық өмірді мемлекеттің негізі деп қарайтын, ісіне адал, күнделікті тірлігіне харам дүние қолданбайтын, көршінің хақысына ұқыпты, ағайын-туғанға қайырымды, бір-біріне бауыр-мал, жәрдемшілігімен ерекшеленуі керек. Осындай толыққанды тұлғалық қасиетке ие емес адамдар толық отбасын құра ал-майды. Жартыкеш отбасын құрады, жар-тыкеш ұрпақ тәрбиелейді.

Жартыкеш отбасынан жартыкеш тәрбие алған бала Абай атамыз айтқандай, «не өзі адам боп жарытпайды, не ата-анаға жақсылық көрсетпейді…». Тереңдеп айтсақ: тәрбиесіз өскен бала, көршінің баласын бүлдіреді, ол екінші көршінің баласын бүлдіреді, сөйтіп бір ақымақтың кесірінен күллі ауыл-аймақ бүлінеді. Осындай жамандықтан аталарымыз қатты сақтанған. «Ұлың өссе, ұлы жақсымен көрші бол, қызың өссе, қызы жақсымен көрші бол» деп бекер айтпаған. Осы сөздің өзі-ақ мемлекет ұстынының өзегі. Тәрбиесіз, нашар баланы көрген жұрт өз балаларына «анаған ермеңдер» деп қатаң ескерткен.

Толық тұлғалық қасиетке ие болмаған адамдардың (отбасылардың) белгісі – жаратылыс міндеттеген шынайы бол-мысын ешқашан білмейді. Әрқашан тек өздерін дара етіп көрсетуге құмар келеді. Сондықтан да, олардың ойлау жүйесінде, іс-әрекетінде, жүріс-тұрысында жасанды-лық мүңкіп тұрады. Ең жаманы – өзінің әлсіздігі мен ақылсыздығының кесірінен тап болған іске басқаны кінәлауға, орын-сыз өсек-шағым айтуға бейім тұрады. Басты кемшілігі – өмір толқындарын сана сүзгісінен өткізбей-ақ шикі күйінде қабылдап, оң-терісін ажырат-пай жатып қолма-қол жүзеге асырып жібереді. Сыртқы әлемі үнемі басқаға тамсанумен өмірден өтеді. Күнделікті құбылмалы өтірікке алданып өмір сүреді. Баршылықты көтере алмайды, жоқшылық келсе, күйрей жеңі леді. Өйткені, толық адам дәргейіне жете алмаған пенде өмірді шынайы көруге қабілетсіз. Өзі білмейді, білгеннің тілін алмайды. Жарты адамның шынайы бет-бейнесін ешқашан көре ал-майсыз, себебі санасы – бүркемеленген, тұңғиық әрі тұрақсыз. Осындай отбасында дүниеге келген бала дәл осындай тәрбие алады. Атамыз қазақ «Ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деп тегін айтпаған.

Бақытты отбасын құру үшін қайткен күнде бай болу міндетті емес. Отбасылық тәрбиенің жақсы сабақтастығы үзілмеуі шарт. Қазақтар дәл осы сабақтастыққа қатты мән берген. Ұлына текті, тәрбиелі жерден қыз алып берген. Шаңырақ тәрбиесін үзбеу үшін, сенімді, ұлағатты отбасының қызына ұлын ертерек атасты-рып қоятын болған. Сөйтіп, отбасылық тек-тәртіптің сақталуына айрықша мән бер ген. Өйткені, тексіз-тәрбиесіз, көр-генсіз келін шаңырақтың ішкі тәртіп-тәрбиесін бұзатын болғандықтан, осы жай-дан қатты сақтанған. Алда-жалда кейбір тәрбиесі осалдау жас келін табалдырық аттаса, емендей енелері сыртқа дымын білдірмей, өз өнегесін үйретіп, тәрбиелеп алып отырған.

Қазақ халқының ХХІ ғасырға де йін аман- есен жетуі – байырғы берік от-басылық тәрбиенің әсері. Түрік педаго-гы Мұстафа Ергаш өзінің бір еңбегінде: «Ерлі-зайыпты адамдар оттегі мен сутегі сияқты. Бұл екі элементтің қосындысынан су пайда болады. Су – өмірдің нәрі, ол лай-ланса, тіршілік те лайланады. Оттегі мен сутегі ажыраса, одан пайда болған газ жа-нып кетеді. Күлі де қалмайды. Сол сияқты, отбасы ажыраса түк те қалмайды», депті.

Ал Абай атамыз болса, толық адам дәрежесіне жетпей толыққанды өмір сүру мүмкін еместігін алға тартады. Ол кісі өзінің отыз сегізінші қара сөзінде толық адам болудың сипаты жайлы «Құдай тағаланың ниһаятына ешкім жетпейді. Бірақ сол жолға жүруді өзіне шарт қылып кім қадам басты, ол таза мұсылман, толық адам делінеді» десе, үнді ғұламасы Жавахарлал Неру «толық тұлға басқарған отбасы – толқыны басылған теңіз сияқты» депті. Толық адам өзінің пенде екенін ешқашан ұмытпайды. Үнемі осал тұстарын толықтырумен болады. Қазақ «кемшілігін білген адам – кемел адам» деп бекер айтпаған.

БекенҚАЙРАТҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Толық адамһәм бақытты отбасы

Уәлихан ҚАЛИЖАНОВ, М.О.Әуезов атындағы Әдебиет жәнеөнер институтының директоры,ҰҒА академигі

Ұлы Абай қазақ халқының руханияты мен мәдениетінің символы болып табылады. Оның ілімі халықтың рухани жаңғыруымен тығыз бай ла-нысты, ал даналығы қа зір гі заманмен үндес. Абай шығар-машылығымен танысу сананы оятып, ойға ой қосады, жаңа көңіл күй мен сезімге бөлейді, асыл армандарға жетелейді, өзіңді өзің талдап тазаруға итермелейді.

Кемеңгер бейнесі көптеген аса көрнекті ақындар мен жазу-шылардың, суретшілердің на-зарын аударып келеді. Ұлы ақын өз дә уі рінің ар-ожданы бол ған сол кезеңдегі қазақ қо-ғам дық ойы мен әдебиеті Абай есімімен тығыз байланысты болды.

Алаш қозғалысының 100 жылдығы аталып жатқан кез-де біз Абай ды және оның бай мұ ра сын қазақ халқының ру -ха ни әлеміне қоса отырып, Алаш қай рат керлерінің ел тә уел сіз дігі жолында өз із-гі мұрат тарын тауып, ұлт пен Ота нын сақтау үшін кү рес жүргізгендерін айқын сезіне-міз.

Абайдың алғашқы өмір-баянын Алаш қозғалы сының көшбасшысы, белгілі эконо-мист, тарихшы, әдебие тші, пуб-лицист, журналист, аудармашы Әли хан Бөкей ханов жазған бо-латын. Ә.Бөкей ханов тың орыс тілін де жазы лып, 1905 жы лы «Семи палатинские ведомос-ти» газе тін де жарияланған «Абай (Ибра һим) Құнанбаев» ат ты мақаласы ұлы ақын ту-ралы тұңғыш та анағұрлым толыққанды ғылыми еңбек болып табылады. Кейін бұл ма қала Абайдың портретімен бірге 1907 жылы «Записки Се ми палатинского подотдела Западно-Сибирского отдела Императорского русского гео-графического общества» жур-налында жарияланды.

Бұл жарияланым Әлихан Бөкейхановтың Абайдың жеке өзі мен шығармашылығын, ше жіресі мен оның қоршаған ортасын жақсы білгендігін дәлелдейді. Ол Абайдың ұлы Тұрағұлмен және Абайдың не-мере інілері Шәкәріммен және Кәкітаймен жақын таныс болды.

Ә.Бөкейханов өз мақала-сын да Абайдың қоғам дық қыз мет тен ақындық қа қалай ауы сып, орыс және әлем поэ-зия сын көркем аудару мен ай на лыс қандығын, Спен сер-дің «Тәжірибелер», Льюистің «Ақиқат философия сы», Дрэ-пер дің «Еуропаның ақыл ды да муы» еңбектерімен таны са келіп, қалай еуропа лық мәде-ниет биігіне көтеріл генді гін егжей-тегжейлі қарас тыра ды. Ол өзінің Абай өмірі мен шы-ғар ма шылығы туралы осы қыс-қа ша очеркін аяқтай келіп, оны Еуропаның атақты ақындары қатарына қосады.

Алаш қозғалысының көр-нек ті басшыларының бірі, ағар ту шы, ақын, филолог Ах-мет Байтұрсынов Абайды «Қазақ тың бас ақыны» деп атап, «Онан асқан бұрынғы-соң ғы заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ», деп жазды.

Әлем әдебиетінің классигі Мұх тар Әуезов дербес әде-биет тану ғылымы ретіндегі абай та нудың негізін қалады. Ұлы ақын туралы «Абай жолы» роман-эпопеясының авторы: «Ол өз халқының та-рихында биіктен көрінеді. Ол қазақ халқының көп ғасырлық мәдениетінен озығын алып, бұл қазынаны әлемдік және орыс мәдениетінің игі ықпалымен байытты», деп Абай талантына жоғары баға берді.

Әрине, Абай тірі күнінде өз кітаптарын көрген жоқ, алай да оның шығармашылық дәс түрін жалғастырған рухани шәкірт-тері Әлихан Бөкейханов, Ах-мет Байтұрсынов, Мұхтар Әуе зов оның әдеби мұрасының бү кіл жер шарына таралуына ық пал етті.

Абайдың 1845 жылы 10

тамызда Семей облысының Шыңғыстау бөктерінде өмірге келгені мәлім. Тобықты руы-ның беделді де өктем басшы-сы Құнанбай өз ұлын Семей медресесіне оқуға береді. Бұл мек тептің қатаң тәртібін бұз-ған Абай орыс тілін білмек ниетте медреседен кетіп, орыс- приход мектебіне ауы-сады. Әкесі Семейге келген-де он үш жастағы Абай туған өлкесіне қайтып оралады, бі рақ он бес жылдан кейін білімін тереңдетіп, ұлттың рухани көшбасшысы болу үшін қайтадан қалаға келеді. Семейге келе салысымен ол орыс және Еуропа әдебиеті классиктерін оқиды, патша үкіметі Семейге жер аударған алдыңғы қатарлы зиялылар-мен танысады. Ағылшын фи-лософтары Милль, Дрэпер және басқа еуропалық ойшыл-дар еңбектерін терең оқып біледі. Бұл туралы америкалық саяхатшы және журналист Джордж Кеннан 1906 жылы Петербургте жарияланған «Сібір және жер аудару» кіта-бында Абай туралы: «Ағыл-шын философтарын мық тап зерт теп біліп, Миллді, Бокль мен Дрэперді оқиды», деп есте-лік қалдырды.

А.С.Пушкин мен Гете, М.Ю.Лер монтов пен Дж.Бай-рон Абай дың ең сүйікті ақын-да ры болған сияқты. Оны олар -дың шығармаларының шы-найылығы, жоғары шебер лігі, өмірлік қуаты толғандырды. Абай алыстағы қазақ ауыл-дары ның тұрғындарын ұлы орыс ақындарының шығар-машылығымен таныстыруды ниет етіп, ХІХ ғасырдың екінші жартысында А.С.Пушкиннің «Евгений Онегин» романы-нан үзінділер және М.Ю.Лер-монтов өлеңдерін аудара бас-тайды. Ақын ту ған халқы мәдениетінің дамуындағы орыс классиктері шығар ма-шы лығының маңызын жете тү сін ді. Абай осы аударма-лары ның қазақ даласына тез тар ап, ұғынықты болуы үшін бұл туындыларына ән жаза-ды. Халық ақын әндерін жылы қабылдады да, Пушкин мен Лермонтов өлеңдері ең сүйікті шығармаларға айналды.

Шынайы өмірдің барлық құбылыстарына өзінің өткір де сергек ойын білдірген ол халықтың сана-сезімін оятып дамытатын бейнелер сомдады. Абай шығармаларын қайта-қайта оқи отырып, шынайы бейнелердің көркемдік қуаты мен идеялық мазмұнының санқырлылығына және та қы-рыптық әралуанды ғы на орай Абай шығармашы лы ғы ның нағыз өмір энциклопедия-сы екендігіне тәнті боласың. Адамдардың типтік түрлері, портреттік суреттемелер, таби ғат пен тұрмыстың қанық қан әсерлі бояулары, лирика лық ой толғаныстары тұтастана келіп, бізден алыс өмір ақиқатын көз алдымызға әкеледі.

Абай 1904 жылы қайтыс бол ды. Ақынның тірі кезінде оның жекелеген өлеңдері 1889-1890 жылдары Омбыда шық қан «Дала уәлаятының газеті» беттерінде жариялан-ды. Абайдың алғашқы өлең дер жинағы ол өмірден өткен нен кейін ғана, 1909 жылы Петер-бургте жарық көрді. Осылай-ша ішкі сезім нен буырқанып шыққан шындық қа толы ақын сөзі терең ұғын дырылып, ла-йық ты бағаланған болатын. Абай шығармалары одан кейін 1922 жылы Қазанда жә не Ташкентте, 1933 жылы Қызыл ордада жеке кітап бо-лып басылып шықты. Одан іле-шала Алматыда, Мәскеу-де және әлемнің басқа қалала-рында жиі-жиі шықты.

Абай шығармалары әлемнің көптеген тілдеріне аударылған, оның ақындық талантына шет елдердің ақындары мен жа-зушылары, әдебиет сыншы-лары кеңінен үн қатты. Оның шығармашылығы туралы мақалалар, «Қара сөздеріне» арнал ған зерттеулер Корея мен Қытайдан, Үндістан мен Иран нан, Еуропа елдері мен АҚШ-қа дейінгі әлемнің көптеген мемлекеттерінде жария лан ды. Бұл мақалалар мен зерттеулерде ұлы ақын

шығарма шылығының Батыс пен Шығыс елдерінде қабыл-дануы кеңінен қарас тыры лып, оның әлем әдебие тіндегі рөлі ашып көрсетілген.

Бүгінгі күні Абай мұрасы әлем мәдениеті қазынасының ажырамас бір бөлігіне айнал-ды, ал оның есімі қазіргі за-ман ның ұлы ақындарының қатарында тұр.

Абай мұрасы – түркі мәде-ниетінің бір бөлігі. Өзбек ғалы-мы Абдулла Рустамов Абай ды «адам жанының емші сі» деп атаған болатын. Ол пайым-дағандай, Абай шығар малары ғасырлар сүзбесінен өткеннен кейін де өзінің өзектілігі мен маңыздылығын жойған жоқ. «Өлең жолдарынан көптеген сұрақтарға жауаптар табуға болады, жаралы жүректі ем-деуге болады, жаңа арманға беріліп, қиял жетегінде кетуге болады, жай ғана – оның тақуа сөздерінен жаңылып қалуға болады. Ақын өлеңдері – бұл жаралы жүректер қуанышы, бұл әлсіздер үшін күш, бұл түңілгендер үшін тірек пен қолдау». А.Рустамов Абай поэзия сын «өз бастауын биік те қуатты таудан алатын» ұлы сарқырамамен салысты-рады, ал «адамдардың көңіл күйі үшін оның өлең жолдары өмірді жасартатын сиқырлы сусын ретінде қызмет етеді».

Башқұрттың қабырғалы қаламгері Мұстай Кәрімнің жү рек түкпірінен шыққан тілек сөздері түркі әлемі үшін Абай-дың маңыздылығын жоғары таныған сырлы жолдарға толы: «Біздер, баш құрттар үшін қазақ жазба поэзиясының ал-ғаш қы хабаршысы, алғашқы үні Абай болды. Ол бірінші болып бізге қазақ жанын аш-ты... Абай ұлттық қана емес, әлем нің ақындық мәдениетінің шыңы болып табылады. Ал шыңдар алыстан көрінеді және олар үнемі өздеріне тартады. Биікті алыстан да, Шығыстан Батысқа дейін көреді. Абайдың рухани ой-өрісіне, ақындық көзқарасының кеңдігі мен те-рең дігіне, Абай парасатының қуат тылығына таң қаласың. Осының өзі оның Шығыс пен Батыс мәдениетіне қатысты-лығын байқатады».

«Абай – қазақтардың ғана емес, барлық түркі халықта-рының да рухани әкесі. Абай – біздің ортақ игілігіміз, – деп нық айтқан еді Түркияның белгілі мемлекет қайраткері Намык Кемал Зейбек. – Абай адамзатқа қажет! Біз Қожа Ахмет Ясауиді, Абайды, өткен ғасырлардың басқа дана адам-дарын өз әкелеріміздей біліп құрметтеуіміз керек».

Абай шығармашылығы Еу-ропа мен АҚШ-қа да белгілі. Қазақ ақын-жазушыларының үлкен досы Леонард Кошут қаламынан Абайдың 20 өлеңі алғаш рет неміс тіліне ауда-рылып шыққан еді. Осы аудар-машы Берлиннен «өзіндік, қай-таланбас, терең мағына мен ма ңыз ға толы Абай сөздерінің інжілдік-шығармашылық қуа-ты» өзін таңғалдырғаны тура-лы жазады. «Оның поэтикасы сіресіп қалған дәстүр лерді өлең құрылысына, бейне лілі-гіне, дауыс ырғағына дейін бұза ды, аудармашы ақын ал-ды на күрделі мәселелер қоя-ды...» деп таңданады ол. Абай өлең дері авторды түрлі кө ңіл

күйде – батыл, мазасыз, ой-лы, қайғылы, жалғыз етіп көрсетеді. Мұның бәрі бізге, ХХІ ғасыр оқырмандарына арналған.

Абай үнінің ғажайып күші туралы айтудан Францияда Мадлен және Альберт Фишлер еш тынған емес. Ақын, фило-соф, ойшыл пікірінше «халық-тар арасындағы қарым- қаты-настар өзара баю, ұғы нысу және құр меттеу негізін де қа-лып тасуы тиіс... Иә, Абай сөзін бізге арнайды. Абай біздің рақат күй де ұмытылып қалуымызға жол бермейді. Абайдың «Ес -кен дір» поэмасындағы: «Жақ-сы болсаң, жарықты кім көр-мейді, Өз бағаңды өзің нен кім сұрайды?!» деген сөзде-рін дегі философиялық ой-толғаныстарда өсиет пен ғиб-рат үнемі байқалады».

Ресей әдебиеттануы Абай шығармашылығына ерек-ше қы зығу шылық таныта ды. Шығыс танушы, түркітану-шы-ғалым Владимир Горд лев-скийдің 1914 жылы шығыс-танушы, академик Николай Веселовскийдің 70 жылдығына арналған «Шығыс жинағына» Абай мен Міржақып Дулатов шығармаларын енгізгендігі белгілі жайт. Әдеби байла ныс -тардың осы даңқты дәстүр-лерінің жалғасындай РҒА М.Горький атындағы Әлем әде бие ті институты РФ және ТМД халықтары әдебиеттері бөлі мінің меңгерушісі, Ресей Жаратылыстану ғылымдары академиясының академигі Қазбек Сұлтанов «Абай Құнан-баев шығармашылығын қазіргі зерттеу тұрғысында оның қа-зақ тар үшін маңызы орыс әдебиетіндегі Пушкин рөлімен салыстыруға келеді», деп жа-зады.

Жазушы, әдебиеттанушы, М.В.Ломоносов атындағы Мәс кеу мем лекеттік универси-теті нің про фессоры, филология ғылы мының докторы Николай Анастасьев Абай туралы «Абай. Ұшу дың ауырлығы» ат ты «Тамаша адамдар өмірі» серия сы бойынша шыққан кіта бын (Мәскеу, 2008) Абай өмі рі мен шығармашылығына арнады. Ғалым өз еңбегінде Абай «жас күнінен жыр ор-тасында өсті, ол ырғақ пен ды быс тың баласы еді. Бұл тура лы Мұхтар Әуезов өзінің ро ман-эпопеясында тамаша сурет теген. Баяндау сөзі үне-мі өзгеріске ұшырайды, бірде бір қалыпты жылжып, енді бірде арғымақтың жүрдек жыл дамдығын алады. Абай поэ зиясының ырғақты кейпі де осындай – бірде одан кер-уен нің қалыпты қозғалысы байқа лады, бірде алыс тан да ла тынысын бұзған құм-ның, жер қыртысының үнсіз қимылы, енді бірде аң аулай-тын құс самғауы, тағы бірде ат тұяқтарының тықылы естіле-ді», деп тамсана жазды.

Абай поэзиясы елдер мен құр лық тарға танылу-да, се бебі оның поэзиясын-да ұлы ақынның бүкіл өмірі қамтылған, оның жарқын болашақ туралы арманы жыр-лан ған.

Тәуелсіздік жылдары Абай -дың ақындық дауысы ағыл-шын, белорус, болгар, ко-рей, моңғол, неміс, поляк, түрік, француз, парсы, урду тілдерінде сөйледі. Жаңа

аудар ма лар қазақ ақынының жар қын да қайталанбас жыр әлемін ашып берді.

Абай әлемді бағындыруда. Оның өлеңдері корей тіліне Абай дың 100 туындысын аудар ған Ким Бён Хак үшін «жүй рік аттың шабы сын бей-нелейді, өмірлік күш-қуатқа толы. Оның арғы мақтары гүлге толы даламен желіп келе жат-қан дай әсер беріп, қоршаған орт а ны таң ғалдырады. Мифтік тұл парларға айналған бұл арғы мақтар даланың үстінен бір де шапшаң ұшса, бірде Қазақстанның ашық аспанын-да байсалды қалықтайды».

Абайдың «Күз» және «Қан-сонар да бүркітші шығады аң-ға» атты өлеңдері институт жү зе ге асырған «Жаңа дәуір-дегі қазақ-американ әдеби ын-ты мақ тастығы» ғылыми жоба-сы деңгейінде шыққан «Жаз ғы кеш, даладағы түн, алтын би-дай жері: қазақ әдебиетіндегі қор шаған әлем» атты ағылшын тіліндегі қазақ әдебиеті ан-тологиясына алғаш рет енді. Кітаптың Вашингтонда өткен тұсаукесерінде Смитсо нов-ский институтының Азия мә-дениеті жөніндегі бағдар ла-малар директоры Пол Тей лор өзінің философиялық және әлеуметтік маңызын жоғалт-паған Абай поэзиясы мен му зы ка сының сұлулығын, терең мағынасын АҚШ-та қа-лың жұртшылыққа жеткізуді міндеттеріне алғандығы тура-лы әңгімеледі. Абай поэзия-сы америкалық оқырмандар қызығушылығын туғызуда. Жаңа басылымдарда әкесінің емес, Отанының ұлы болуды армандаған қазақ халқының лайықты ұлына деген құрмет жалғаса түсуде.

Абай, ең бірінші, – қазақ хал қының жаны, ал оның «қа-ра сөздері» әлем мен адамдар мағынасын ұғынудың құн-ды кітабына айналды. Абай үні ға сырлар өтсе де өзінің қуат ты кү шін жоғалтқан емес. «Рас, бұрынғы біздің ата-бабаларымыздың бұл за-ман дағылардан білімі, күті-мі, сыпайылығы, тазалығы төмен болған, бірақ бұл замандағылардан артық екі мінезі бар екен... Ат ата-лып, ар уақ шақырылған жер-де ағайынға өкпе, араздыққа қарамайды екен, жанын салы-сады екен... Бұлар да арлылық, намыстылық, табандылықтан келеді», деген Абай үні (Отыз тоғы зыншы сөз) ғасырдан артық уақыт өтсе де өзінің қуат ты күшін жоғалтпай, те-рең ді гімен таңғалдырады.

Абайдың 150 жылдық ме-рейтойы 1995 жылы ЮНЕСКО деңгейінде бүкіл әлемде кеңі-нен атап өтілді. Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаев кезін де ұлы Абайдың мерей-тойын ЮНЕСКО-ның Естелік күн тізбесіне енгізу туралы ЮНЕСКО-ға хат жазған бола-тын. Елбасының осы ерлікке пара-пар әрекетінің арқасында Абай мерейтойының биік дең гейде атап өтілуі үлкен әлем дік құбылысқа айналып, шетелдік оқырмандардың ұлы ақын, ойшыл мұрасына қы-зы ғушылығын арттырғаны бел гілі.

Абай – бүкіл адамзат игілігі. Оның поэзиясы – мәңгілік поэ-зиясы, даналықтың, махаббат пен адалдықтың поэзиясы. Соң ғы жылдардағы зерттеулер-де Абайдың рухани ізденістері терең ашылып, оның ұлттық рухани қалыптасуындағы рөлі айқындалды. Бүкіләлемдік қауымдастық Абайдың туған күнін 1845 жылдың 10 тамызы деп есептейді. Алайда соңғы кезде кейбір отандық ғалымдар ескі жыл санауға сүйеніп, оның туған күнін 23 тамыз деп ұсынуда. Бұл пікірталас тақы рыбы емес. Әлемдік қа-уым дастық, Еуропа, Азия мем-лекеттері мен АҚШ-тағы ірі әдебиеттану орталықтары, сыншылар мен баспагерлер, Абай шығармаларын аудару-шылар оның туған күнін жыл сайын 10 тамызда атап өтеді. Осымен бұл тақырыпқа байла-нысты кейбір пікірталастар мен пікірлерге нүкте қою керек деп ойлаймын. Қазақстан халқы Абайдың туған күнін 10 тамыз-да тойлайды, бұл дата мектеп және ЖОО оқулықтарында, ел таныған абайтанушылардың ғылыми еңбектерінде нақты көрсетілген. ХХІ ғасырда мәңгі жас классиканы жаңаша оқу үрдісі өтуде. Ғұлама ақын, ойшыл Абайдың мұрасын жаңаша ұғыну жалғаса береді, оның жалынды өлеңдері ешқашан да өзінің күшін жоғалтпайды. Өйткені Абай халықпен мәңгі бірге.

Абай – мәңгілік поэзия–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Абайдың даналығы, Әуезовтің ғұламалығы, Жамбылдың жырлары мен Құрманғазының күйлері, ғасырлар қойнауынан жеткен бабалар үні» сияқты «ұлттық салт-дәстүрлеріміз, тіліміз бен музыкамыз, әдебиетіміз, жорал-ғыларымыз, бір сөзбен айтқанда ұлттық рухымыз бойы-мызда мәңгі қалуға тиіс», деп айқын көрсетілген болатын.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

8 10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛҚОҒАМ

ТАҒЗЫМ

Фарида БЫҚАЙ,«Егемен Қазақстан»

Еңбек инспекторларының айтуынша, бұл жыл басынан бері өндірісте болған үшінші өлім оқиғасы. Сондай-ақ, 48 адам жұмыс басында жарақат алыпты. Осыдан бір жыл бұ рын облыс орталығындағы «Неф-техим ЛТД» кәсіпорнының по-липропилен сақтайтын цехында өрт болып, екі жұмысшы қаза тапқан-ды.

Осы жуырда тағы бір жұ-мыс шы мұнай-химия зауы-ты ау мағында биіктен құлап, мерт болды. Еңбек инспекто-ры Абы лай Сабыровтың ай-туынша, зауыт аумағындағы жөндеу жұмыс тары кезінде 1984 жылы туған азамат 20 метр биіктіктен құлап кеткен. Мәселенің мән-жайы тексе ру жұмыс тарынан соң анық та лады. Қазір екі күннің бірінде осын дай қайғылы жайлар есті леді. Өңірде өндірісте жарақаттанудың жалпы еліміз бойынша жо-ға ры деңгейде бо луына се-беп, кен-металлургиялық, энер-гетикалық, басқа да ірі өн-дірістік кәсіпорындардың негіз-гі үлесі облысымызда орна-лас қа нынан да болар. Бірақ, мәсе ленің мәнісі басқада, яғ ни кәсіпорындарда еңбек қауіп-сіздігінің сақталмауында болып тұр. Тіпті өндірісте жарақаттану соңы өлімге апарып соғатын жағдайлар соңғы кезде бірді-екілі оқиға емес, бірнеше адам зардап шеккен топтық түрдегі жазатайым оқиғаларға айналып, жиі қайталануда.

Еңбек басқармасы басшы-сының міндетін атқарушы Ма-рат Қабжамитовтің айтуынша, бас қар мада облыс бойынша өн ді рістік жарақаттанушылық жағ дайы на орай уақытында кәсіпорындардың еңбек қауіп-сіздігін сақтау жұмысына тал-дау лар жүргізіледі. Құқық қор-ғау органдарына жазатайым оқиға лардың қалай орын алғаны жай лы арнайы тексерулердің құжат тары жіберіледі. Жұмыс-шылары өндірістік жарақат тану қауіп-қатерлеріне жиі ұшы -рай тын кәсіпорындар тізі мі жаса ла ды. Осылайша, 2016 жы лы облыстағы «Қа зақ стан Алюминийі» АҚ, «Майқайың-алтын» АҚ, «Кас тинг» ПФ ЖШС, «Майкөбен-Вест» ЖШС, «ЕЭК» АҚ, «Каустик» АҚ, «Бога -тырь Көмір» ЖШС, «Ком пания Нефтехим LTD» ЖШС, «KSP Steel» ПФ ЖШС, «Казхром» ТҰК» АҚ филиалының Ақ су ферроқорытпа зауы ты анық -талды. Өн дірістік жа рақат-танушылық мә селелері «Әлеу-меттік әріптестік пен әлеуметтік және еңбек қаты нас тарын рет-теу» жөніндегі облыс тық комис-сия отырыс тарында да бірнеше рет қаралды. Отырыста «Каус-тик» АҚ, «Компания Нефтехим LTD» ЖШС, «Казхром» ТҰК» АҚ филиалының Ақсу фер-роқорытпа зауыты, «Май-кө бен-Вест» ЖШС, «Қазақ-стан Алюминийі» АҚ, «Пав-л о д а р э н е р г о » А Қ ж ә н е «САЭМ-Павлодар» ЖШС бас-шы ларының баяндамалары тыңдалды. 2014-2016 жыл-дары осы кәсіпорындарда 56 рет жоспардан тыс тексерістер де жүргізілді . Алдын алу

шаралары шеңберінде жаза-тайым оқиғаларды ескерту мақсатында, еңбек қауіпсіздігі мәселелерінде қателіктерді анықтау 2016 жылда бекітілген кестеге сәйкес кәсіпорындарды аралау тәжірибеге енгізілген. 2016 жылда Еңбек кодексінің нормасын түсіндіру бойынша 121 оқыту семинар-кеңестер өткізілді. Басқарманың рес-ми электронды сайты «Сұрақ-жауап» айдарынан 2015 жылы 143 адам жауап алды, ал 2016 жылда 215 жүгінушілерге түсініктеме берілді.

Ал облыстық прокуратура-ның мәліметінше, соңғы бес жылда өңірде 87 адам өндірісте көз жұмған. Өткен жылы 27 жұмысшы мерт болып-ты. Облысымыз өндірістегі жарақат алу көрсеткіші бойын-ша елімізде алдыңғы орында тұрған көрінеді. Бірақ, жаза-тайым оқиғалардың себеп-сал-дарын анықтауда салғырттыққа жол берілген. Осындай жайлар-ға орай түскен сотқа дейінгі 162 тергеу ісінің тек 4-і ғана сот қа жіберіліпті. Яғни, кінә-лілер жауапкершілікке тар-тылмаған. Осыдан 4 айдай уақыт бұрын облыстық еңбек басқармасы бастығының пара алу үстінде ұсталуы бұл салада талап пен тәртіптің әлсіздігін, өндірістегі адам факторына дұрыс назар аударылмайты-нын байқатып қалды. Облыс прокуроры Серік Қараманов облыстық прокуратураның кә-сіп орындардағы еңбек қауіп-сіздігінің сақталмау жайлары, жұмысшылардың өндірістік жарақат алуының себеп-салда-ры, кінәлілердің жауапкершілігі жайында өткізілген алқа мәжі-лісінде жоғарыдағы дерек терді мысалға келтірді. 2015 жылмен салыстырғанда былтыр зардап шегушілер саны 164-тен 191-ге дейін артқан.

– Зардап шеккендер Ақ-су ферроқорытпа зауыты, Қа-зақ стан алюминий зауыты, «KSP Steel», «Кастинг», «Бо-га тырь Көмір», Еуразиялық энер гетикалық корпорация се-кіл ді ірі кәсіпорындарда тір-келді. Алайда бірнеше жыл бо йы аталған кәсіпорындарда об лыстағы еңбек басқармасы тарапынан кешенді тексеру-лер жүргізілмеген. Сондықтан, өткен жылдың желтоқсан ай-ында прокуратура уәкілетті мемлекеттік орган қызметіне талдау жүргізді. Талдау нәтиже-лері көрсеткендей, мемлекеттік еңбек инспекторлары өндірістік жарақат алу деңгейін азайту үшін шара қолданбайды. Ал еңбек басқармасы басшысының парамен ұсталуы да осы салада қалыптасқан жағдайлардың шы-найы себептерінің жасырылуын дәлелдейді, – деді С.Қараманов.

Еңбек инспекторлары бол-са жазатайым оқиғалардың орын алуына зардап шегушінің абайсыздығы, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау ережелерін бұзу, жұмыс жүргізудің дұ-рыс ұйымдастырылмауы, ең-бек қауіп сіздігі тәсілдерін оқы-тудағы, үйретудегі кемші лік-тер, зардап шеккен жұмысшы мен жұмыс беруші тараптың еңбек қауіпсіздігі жағдайларына немқұрайды қараулары басты себеп, дейді. Сонымен бірге,

еліміздің еңбек заңнамасының сақталуын және мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру бо-йынша жүктелген міндеттерді орындау үшін, әсіресе еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарына сай мемлекеттік еңбек инспекторларының са-нын көбейту қажет деп санай-ды.

Өйткені, облыстағы 13303 кәсіпорындағы еңбек қауіп-сіздігінің сақталуын бақылай-тын мемлекеттік еңбек инспек-торларының саны бар-жоғы 5-ақ адамды құрайды екен. Ал барлық тексерістерді жүзеге асы-ратын еңбек инспекторларының саны 12, сонда 5 инспекторға жүктелетін жұмыстың аз емес екенін көріп отырмыз. Бас қа облыстармен салыстырып қа-рағанда да біздің еңбек инспек-торларының жүктемесі көп. Жауапкершілікті анықтау көп уақытты алатын, өзін ешкім кінәлі санамайтын өте күрделі процесс.

Осыған байланысты, соңғы кезде шағымдар мен өтініш-тердің де саны көбеюде. Шағым-дар зардап шегушілер тарапынан олардың туыстарынан, сондай-ақ жұмыс берушілерден және олардың өкілдерінен түседі.Бұл бір. Екіншіден, тіпті про-курор лардың айтуынша, өнді-рістегі жазатайым жағдай лар туралы денсаулық сақтау орын-дарының еңбек инспекциясына хабарламаған 200-ден астам факті анықталған. Сотқа дейінгі 162 тергеудің басым бөлігін қылмыс құрамының болма-уына байланысты тергеушілер тоқтатқан. Тексеру барысында прокуратура қылмыстық істі тоқ тату туралы осындай 8 ше-ші м нің күшін жойды.

Жұмыс берушілердің еңбек жағ дайын жақсартуға ниет білдір меуі, жұмыскерлердің құқық тық және техникалық сауатсыздығы жазатайым

оқи ға лардың негізгі себептері болып отыр. Кәсіпорындардағы жарақат алу статистикасы да аз емес. Прокурорлар бұл еңбек басқармасы шенеуніктерінің өз міндетін дұрыс атқара ал-мауы ның салдары деп санайды. Бұдан бөлек, жұмыс берушінің өндірістік орындардағы төтенше жағдайларға жауапкершілігі заңнамада жетілдірілмеген. Прокуратура мамандары бұл мәселе жайында бұрыннан бері дабыл қағуда.

Облыстық прокуратураның бірінші басқармасының про-куроры Ермағамбет Сағын-дықтың айтуынша, елімізде кәс іпорындарда мерт бо-лып, жараланғандардың саны 2307-ден 1683 адамға дейін төмендеп отыр. Ал біздің об-лыста керісінше, 2015 жылы 164 адам жапа шексе, 2016 жылы бұл сан 191-ді құраған.

Жалпы, тексерулер барысын-да еңбек басқармасында заңды-лық тың бұзылғаны анықталды. Мемлекеттік органдар, денсау-лық сақтау мекемелері, ішкі іс тер департаменті мамандары мен еңбек инспекциясы қыз-мет керлерінің арасында өзара байланыс, әрекеттестік жоқ. Қылмыстық істер сапасыз терге-луде. Мәселен, 314 қылмыс тық істің төртеуі ғана сотқа жолдан-ған, дейді прокурорлар.

Екіншіден, жұмыс беруші-лердің өндіріс орындарындағы төтенше жағдайлар кезінде жауапкершіліктен шеттеп қа-луы да үлкен мәселе. Бұл жұ-мыс шылардың, адамның өмі рі қорғалмайды деген сөз. Жер-гі лікті прокурорлар өңірде ең-бекті қорғау мемлекет, жұ мыс беруші және жұмыскер тарапы-нан өзіне тұрақты назарды талап ететін аса маңызды әлеуметтік-экономикалық проблемаға ай-налып барады деп дабыл қағуда

Павлодар облысы

ТАЛАП ЖӘНЕ ТӘРТІП

Еңбек қауіпсіздігін елемеудің салдары ауыр

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Осы орайда Мемлекет басшы-сы Н.Назарбаевтың «Қазақстан-ның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жол-дауын да жұмыс күші көп жерлер-ден өзге жерлерге адам тарту, жұ мыс күшін жіберу мәселесін ұсынған болатын. Бұл ішкі көші-қон талай отандастың оңтайына оралатын бастама болмақ – жұмыс таба алмай дағдарған және баспа-на ала алмай қиналғанның арманы осы бағыт бойынша орындалмақ. Бұл бағыттағы жұмыстарға мем-лекетіміздің «Нәтижелі жұ мыс пен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған бағдарламасы» да серпін бере түсті.

Маңғыстау – мұнайлы өңір, бірақ тұрғындардың барлығы бірдей аталмыш салада жұмыс жасауы мүмкін емес. Демек, Жол-дауда айтылған тапсырма мен жо ға рыда айтылған мемлекеттік бағдарлама өзге саладан нәсіп іздегендер мен кәсібін ашамын деу шілерге қажетті құжат.

Маңғыстау облыстық жұмыс-пен қамтуды үйлестіру және әлеу меттік бағдарламалар бас-қар масы бұл бағыттағы жұ мыс ты қар қынды жүргізіп келеді. Жұ-мыспен қамтуды және кәсіп кер-лікті дамытуды, жұмыс күші тап-шы өңірлерге еңбек ресурстарын қоныстандыруды көздейтін ерікті қоныс аудару идеясы халық ара-сына түсіндіріліп, көшем деу ші-лердің алғашқы легі құтты қоныс-тарына аттандырылды.

– Биылғы жылдың мамыр айын да ал ғаш рет Ақтауда ерікті қо ныс аударушылар форумы өтті. Екі күнге созылған форум Ақтау, Жаңа өзен қалалары мен Мұнайлы ауданында ұйымдастырылды. 600 адам қатысқан форум ая-сында бос жұмыс орындарының жәр ме ңкесі өтіп, оған 400-ден астам адам қатысты. Сондай-ақ, оралман қандастарымыз көп шо-ғыр ланған Мұнайлы ауданын-да халықпен кездесу өтіп, ерікті қоныс аударудың мән-маңызы түсіндірілді, – дейді Маңғыстау облыстық жұмыспен қамтуды үйлес тіру және әлеуметтік бағдар-ламалар басқармасы басшысының орынбасары Гүлжихан Аманжан.

Еліміз бойынша жұмыс орын-дары тапшы өңірлер санатында жұртшылыққа Павлодар, Сол-түстік Қазақстан облысы, Шығыс Қазақстан облысы және Қостанай облысы ұсынылды. Форум жұмы-сына аталмыш өңірлерден өкілдер келіп қатысып, өз өңірлеріндегі бос жұмыс орындары мен көшіп келушілерге жасалатын жағдай, баспана мәселесі туралы сөз қоз-ғады. Осы жұмыстардың Маң-ғыс тау өңіріндегі бірден-бір үйлестірушісі болып отырған Маңғыстау облыстық жұмыспен

қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының дерегі бойынша, Шы ғыс Қазақ-стан облысында бі лім беру, ден саулық сақтау салала рына, мемлекеттік қызметке, сон дай-ақ ауыл шаруашылығы мен ком-муналдық салаларға барлығы 219 адамға жұмыс орындары бос деп көрсетілсе, Павлодар облысын-да 500-ден астам, Қостанай об-лысында 30-ға тарта газбен, элек-трмен дәнекерлеуші, мұғалім, меха-низатор, жүргізуші, арнайы техни-ка жүргізушісі, ветеринар, дәрігер, фельдшер мамандар қажет екен. Ал Солтүстік Қазақстан облысындағы 790 бос жұмыс орны мұғалім, дәрігер, бюд жет саласы маманда-рын, ауыл ша руашылығына қызмет ететін еңбеккерлерді күтеді.

Түсіндіру жұмыстары нәти-жесінде Маңғыстаудан 169 отбасы көшуге ниет білдірсе, «жол мұраты – жету» деген құрамында 50-ден астам мүшесі бар 12 отбасы: 4 от -басы Павлодар облысына, 6 отба-сы Шығыс Қазақстан облысына, 1 отбасы Солтүстік Қазақстан об-лысына және 1 отбасы Қостанай об лысына қоныстанып үлгерді. Жұмыс орны мен жасалатын жағ-дайға қаныққан тағы да 6 отбасы көш-көліктерін әзірлеуде.

Барған адамдардың алды-нан бақыр шығып, аңтарылып қалмауы үшін жергілікті басқарма өкілдері алдын ала аталмыш облыстарға іссапарға барып, көші-қон, жұмыс, баспана мәселесін пысықтап қайтты. Өзге өңірлердегі өз әріптестерімен меморандум жа-сасып, бірлесе жұмыс жүргізу үшін келісімге келді. Басқарма өкілдерінің айтуынша, көшіп бару-шылар тұрғын үймен қамтамасыз етіліп, бір жыл бойы коммуналдық ақыдан босатылады, жұмысқа орналасқан соң оларға жәрдемақы төленіп, қажет еткендерге егін егу үшін жер телімі де беріледі. Егін егіп, ауыл шаруашылығымен ай-налысамын дегендерге субсидия мен жеңілдетілген несие беріліп, балалар бақшамен қамтылады екен. Тіпті жер орнын алып, егін салып, кәсібін гүлдендіремін де-ген кәсіпкерлердің баруына да жол ашық.

Қазақстанның азаматтығын ал ған дар да, оралман мәртебесін-де гілер де қатыса алатын ерікті қо ныс аудару бағдарламасының міндеті жұмыспен қамту болса, айтпағы – қазақ даласының төрт тарабын өзара байланыстыру, қа-зақ баласына қазақ даласының жаттығы жоқтығын ұғындыру. Бастаманы жемісті жүзеге асыру үшін қоныс аударып барушыны өзектен теппей бауырына басып, біл мегенін үйретіп, жат ортаға сіңісіп кетуі үшін қарапайым халық тың, ауыл ақсақалдарының және жергілікті билік өкілдерінің бел сенді атсалысқаны жөн, дейді мамандар.

Маңғыстау облысы

Көш көлікті болсын––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Алыс-жақыннан көшіп келушілердің қызығушылығына ие өңірлердің бірі – Маңғыстау. Оның үстіне табиғи өсімнің де оң нәтиже беруі өзіндік кейбір мәселелерді күн тәртібіне шығарды. Облыста қоныстанушыларға жер жеткенімен, нәпақасын айы-рар жұмыс табу күрделі күйінде тұр. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Көктемде облыс орталығындағы «КСП Стил» ЖШС-нде 21 жастағы жұмысшының қайтыс болғаны жайлы хабар-ланды. Кейін осы оқиға бойынша комиссия құрылып, тергеу жұмыстары жүргізілді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бағашар ТҰРСЫНБАЙҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Көрнекті әдебиет сыншысы, қоғам және мемлекет қайраткері Сағат Әшімбаевтың 70 жылдық мерейтойы туған елі Райымбек ауда нынан бас-тау алды. Олай дейтін себебіміз, Алатау бауырындағы әсем шаһар Алматының төрінде қоңыр күзде Сағат Әшімбаевтың туғанына 70 жыл толуына орай үлкен жиын, ғылыми конференция өтеді. Бұлағынан су ішіп, алғашқы оқуға ынтызар жүрегін, ынтық көңілін туған жеріндегі мек-тептен, кітапханадан білім нәрімен суарған Сағат Әшімбаевтың жер лес-тері мерейлі тойдың елден бас талуын үлгі ретінде өздері қа лапты. Алдымен Нарынқолда туған елінің азаматтары ұйымдас тырған ресми жиын өтіп, кейін Сағат Әшімбаев туып-өскен Жам был ауылында, Ақкөл жай-лауында өз ырғағын, мәнін тапты.

Облыс басшылығының қол-дауымен аудан әкімдігі ұйым дас-тырған шараның ресми бөлігін ақын, Мемлекеттік сыйлықтың

лауреаты, Қазақстан Жазушылар одағының басқарма төрағасы Нұрлан Оразалин жүр гізді. Сөз тіз гінін қолға ал ған модера тор сахна төріне қай рат кер дің до-сы, жазушы Сма ғұл Елу бай ды, Сағаттың жары, жазушы Шәр бану Бейсенованы, замандас-қалам-дастарының бірі, жазушы Мағира Қожахметованы, жазушы, «Қазақ әдебиеті» газе ті нің бас редакторы Жұмабай Шаш тайұлын, Сағаттың ұлы, Парламент Мәжілісінің де-путаты Мәулен Әшімбаевты, об-лыс әкімінің орынбасары Жақ сы-лық Омарды, аудан әкімі Жанат Тәжиевті және Райымбек аудан дық ақсақалдар алқасының төр ағасы Сабыр Досымбековті ша қырып, келелі жиынды бастады.

Сағат Әшімбаевтың өмір жолы мен шығармашылығы туралы за-мандастары естелік айтып, әдебиет сыншысы Әлия Бөпежанова баян-дама жасады.

Туған елі Сағатын сағыныпты. Сағаттай елге қызмет қылар ұлда-рын сағыныпты.

Алматы облысы

Сағатқа сағыныш

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

Оқу бітірген жастарды жұ-мыс пен қамтуға ықылас та-нытып отырған «Қазцинк» ЖШС әкімшілік мәселелер жө-нін дегі атқарушы директоры А.Лазаревтің сөзіне сенсек,

кәсіпорынға ең алдымен кен-байыту және металлургия саласының мамандары қажет. «Риддер қаласында еліміздің ешбір жерінде жоқ ерекше оқу орталығы бар. Онда ар-найы жабдықталған кабина-да отырған оқушы өз бетімен

жүретін машинаны басқарып, дағдыланады. Құрал-жабдық шахтадағы іс-қимылдарды толық қайталайды. Барлық іс-әрекеттер экраннан 3D кескінінде көрінгендіктен, студент өзін шахтада жүргендей сезінеді. Соның нәтижесінде оларға кейін өндірісте жұмыс істеуге жеңіл болады», дейді ол.

Облыстық білім басқар-масының басшысы Н.Әбжапа-ровтың айтуынша, 2017-2018 оқу жылдарында өңірде колледждер-де білім алуға алты мың нан астам мемлекеттік грант бөлініпті. Барлық грант тардың төрт жарым мыңы жер гі лікті бюджеттен, 1,7 орын республикалық бюджет-тен қар жыландырылады екен. «Үсті міздегі оқу жылында 210

бала «Серпін» бағдарламасымен мамандық меңгеріп шығатын болады. Аталмыш бағдарлама бойынша барлығы 400-ден астам жас білім алып жатыр. Бітіріп шыққан 20 түлек қазір «Қазцинк» кәсіпорнының Рид-дердегі өндіріс орындарында жұмыс істейді», дейді басқарма басшысы.

Меморандум аясында бі-лім алып шыққан жастар тек «Қазцинк» компаниясын-да ға на емес, сонымен қатар «Қазминералс» сияқты кәсіп-орындарда да жұмыс істей ала-ды. Алдағы уақытта бұл жобаны Өскемен қаласында да жүзеге асыру жоспарланған.

ӨСКЕМЕН

100 оқушыРиддерде сұранысқа ие мамандықтар бойынша оқытылатын болады

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Облыстық білім басқармасы мен өңірдегі ірі кәсіпорындардың бірі «Қазцинк» ЖШС техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінде кадрларды бірлесіп даярлау жөніндегі меморандумға қол қойды. Бұл қанатқақты жоба аясында 100 оқушы Риддер аграрлық-техникалық колледжінде еңбек нарығында сұранысқа ие мамандықтарды меңгеріп шығатын болады. Облыс әкімінің орынбасары Ә.Нүсіпова аймақ бас-шысы Д.Ахметовтің қолдауымен 2017 оқу жылында осы мақсатқа бюджеттен 200 миллион теңгеден астам қаражат бөлінгенін айтады. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ЕРКІН ЕЛДІҢ ЕРТЕҢІ

МЕМЛЕКЕТТІК МӘСЕЛЕ

10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 9ЗЕРДЕ

АЛАШТЫҢ АРДАҚТЫСЫ

Атақты ғалым Тұрсынбек Кәкішұлын алты алашта білмейтін, танымайтын қазақ жоққа тән. Солай десек те, марқасқа кісі жайлы мәлімет бере кету артық болмас. Тұрсекең 1927 жылы тамыз айының 15-ші жұлдызында Ақмола облысы, Бұ-ланды ауданы, Бөрлі ауылында туған. Әй гілі әдебиет зерттеуші, филология ғы-лым дарының докторы, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері. Қазақ, кеңес әдебиеті тарихын екі тілде жазып, кітап етіп шығаруға атсалысқан ғалым. Әсіресе, біртуар тұлға Сәкен Сейфуллиннің өнегелі өмірі мен шынайы шығармашылығын ғылыми тұрғыдан зерттеуге біраз ғибратты ғұмырын арнаған. Тұрсекеңнің «Сәкен Сейфуллин», «Қызыл сұңқар», «Сәкен және Гүлбахрам», «Сәкеннің соты», «Тар жол, тайғақ кешудің тағдыры» (К.Ахметовамен бірге). «Сәкен сүйген сұлулар», «Мағжан және Сәкен», «Сын сапары», «Оңаша отау», «Садақ», «Жасампаз өлке», «Санадағы жа-ралар», «Кер заманның керағар ойлары», «Сәбең әлемі» және басқа да еңбектері әдебиеттану ғылымына, ұлттық рухани байлық қазынасына қосылған сүбелі үлес. Бір ғажабы сол, бұл кітаптарда салиқалы, салмақты әдеби сын да, парасатты, пайым-ды ой-толғамдар да, ерекше елеңдететін елеу лі естеліктер де, жүйелі, жоспарлы жол са парлар әсерлері де бар. Былайша айт қанда қарымды қаламгердің кез келген кітабы талғампаз оқырман қауымды, жал-пы бұқара халықты бейжай қалдырмайды.

Тұлғасы бөлек Тұрсекең туралы айтқан-да жалынды жастық шағымды көз алдыма еріксіз елестеткім келеді де тұрады. Бұл 1968 жылдың қоңыр күзі еді-ау. Қостанай облысы, Жанкелдин аудандық «Жаңа өмір» газетінде әдеби қызметкер болып тура бір жылдай жұмыс жасадым да, арман қуып асқақ Алатау баурайындағы Алматыға бардым.

ҚазМУ-дің журналистика факульте-тінің күндізгі бөліміне жолым болмады да, сырттай оқитын бөлімнің студенті болып шыға келдім. Қаланы алғаш көргендіктен бе, жасыл желек жамылған, ғажайып ғи марат, көрікті көшелерден тұратын ме рейлі мекен еріксіз таңдандырды. Ара- тұра уақыт тауып, Алматыдағы «Балалар әлемі» дүкенінің дәл жанынан орын тепкен Қазақстан Жазушылар ода-ғының үш қабатты ғимаратына бас сұ-ғамын. Есіктен енгеніммен жоғары ға бірден көтерілмеймін. Атақты ақын- жа-зушыларды көріп, сырттай қызық таймын. Қасымдағы достарымның кейбірі:

− Әне, Ғабит Мүсірепов, әне, Қуан дық Шаңғытбаев, әне, Сырбай Мәуленов, − деп қалады. Кейде сақ, сездірмей соңдарынан еріп жүріп, көз тігеміз. Алла тағала бұларға өзгеше жүрек, өзге ше сезім, өзгеше көз, өзгеше шабыт бергендей. Тек жазушыларға ғана емес, атағы алысты шарлаған ғалым-дар ға да сол пейілде қараймын. Тұрсын бек Кәкішұлымен ең алғаш жүздесуімнің өзі қызық. Туған ағайым Жақсылық Жүнісұлы КазГУ-дің журналистика факультетінің күндізгі бөлімін тәмамдағалы жатқан. Диплом жұмысының тақырыбы «Қасым Тоғы зақовтың сатирасы». Жетекшісі қазақ сатирасын зерттеуші белгілі ғалым Темірбек Қожекеев. Екі рецензенттің біреуі Тұрсынбек Кәкішұлы екен.

− Жүр бірге менімен. Танымал адам-дармен танысқанның түк зияны жоқ. Мүмкін, түбі өзіңе де қамқорлығы болар, − деді Жақсылық ағам асығыс сөйлеп. Әуелі сәл ыңғайсыз күй кешсем де, іле ұсынысын қабыл алдым. Тұрсекең қазақтың кеңдігін бейнелейтін мейлінше қарапайым жан бо-лып шықты. Журналистиканы бітіргелі отырған студентпен де, бейтаныс менімен де бұрыннан білетіндей емен-жарқын сөйлесті. Аңғарғаным, тұла бойынан адамдық асыл қасиет, ұстаздық мөлдір де шуақты мейірім мен мұндалап тұр.

Арада пәленбай жылдар өткен соң Қос та найда қауыштық. Ұлттық әде-биет хақында ағынан жарыла, көсіліп сөй леп еді. Одан кейін, егделеу тарт-қан шағымда ҚазҰУ-де «Қайнекей Жар-мағанбетовтың әдеби мұрасы» деген та қы рыпта кандидаттық диссертация қорғағанымда Т.Кәкішұлы келісімін

беріп, ғылыми жетекшім болды. Әлі есімде, кеңесті Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың филология факультетінің де-каны, белгілі ғалым Қансейіт Әбдезұлы жүргізіп отырды. Оппоненттерім осал емес. Академик, Қайнекейдің қадірлі шә-кірті Серік Қирабаев және Қостанай педа-гогикалық институтының оқытушысы, филология ғылымдарының кандидаты Се рік бай Оспанов. Залға отызға жуық мүйізі қарағайдай докторлар жиналған. Ғылыми еңбекке пікір де ашық түрде ай-тылып, сұрақ та қойылып жатыр. Тұрсекең жетекші ретінде жүйелі, Жармағанбетов әруағын көтере көсілді.

− Қайда барасыз, қорғаушы еңбегіне баға беріп, түйінді сөзіңізді айтпадыңыз ғой, − деді кеңес тізгінін ұстап отырған ғалым.

Тұрсекең мінбеге қайта оралып, микро-фонға аузын тақап:

− Қорғаушының тақырыпқа байла-нысты кітабы, монографиялық еңбегі де жарық көрген. Нағашыбай Мұқатовқа да-уыс бермей байқаңдар, содан кейін көрейін сендерді, − деді залға қарап. Әзілі де, шыны да осы. Бәрі өзін сыйлайтын інілері, әріптестері. Тұрсекеңнің сөзі толығынан қуатталды.

Тұрсекең 60 жылдық мерейтойыма да мәртебелі мейман ретінде қатынасып, ағалық салиқалы сөзін айтты. Осы сапар-да біз Жанкелдин ауданындағы Ахмет Байтұрсынұлының алыстағы ауылына дейін бардық. Тағы да Тұрсекеңнің қуат-күшіне, ширақ қимылына, сергектігіне тәнтімін. Автокөлік кеңшарға, елді ме-кенге, қалың жұртшылық жиылған жерге сәл аялдаса болды, қойын дәптеріне қол созады. Ұлы Ахаңа, ұлттық әдебиетке, ел тірлігіне байланысты жергілікті жерлердегі деректерді жалма-жан қағаз бетіне қон-дырады. Сауал тастап, жауаптарына да қанығады. Әсіресе, ауыл іргесіндегі жібек желмен баяу толқыған Ақкөл жағасына барғанда Тұрсекең мен Өмірханның терең тебіренісін әбден сезіндім.

− Бізде де арман жоқ. Ұлы Ахаңның табаны тиген топырақты басып, ұлы Ахаң түскен көлге шомылып жүрміз. Бұл қасиет-ті күн ешқашан қайталанбайды. Бәрімізді біртуар тұлғаның әруағы жебеп жүргей, − дейді олар.

Тұрсынбек аға Ақмола облысында туса да бүкіл қазаққа ортақ перзент. Оны ешкім жатырқамады. Жолы түсе қалса Көкшетау көкке көтерді, Қарағанды ыстық құшаққа орады, Қызылорда керемет құрметтеді, Қостанай құшағына баурады, Шымкент шын бауыр тұтты.

Ел ішінде ғылым кандидаттары, док тор лар жауыннан кейінгі саңырау-құлақтардай қаулап, қаптап кетті деген күбір-сыбыр бар. Негізсіз емес. Жалпы, ғалымдар ғана емес, майталман маман-дар кез келген салада некен-саяқ. Жүріс-тұрысы, білгірлігі, көзқарасы, қабілеті Тұрсе кеңе ұқсас әдебиеттанушылар, шәкірттер баршылық. Ерте көз жұмған

Бақытжан Майтанов ұмытылар, ма сірә. Түркістанның төріне жайғасқан зиялы жан, талантты ғалым Құлбек Ергөбектің биік еңсесі біразынан оқшау тұр. Күнде көрісіп, аға-іні арасындағы ақжолтай сыйластықтан достыққа ауыса бастаған қазақы қалың қасиетті Тұрсекең мен Өмірхан арасынан ылғи көрдік. Өз ба-сым шын мәніндегі докторларға айрықша құрметпен қараймын.

Тұрсекең әдебиет ауылында жүрген, өзімен сыйлас інілерінің көбін бір әке-шешеден туғандай сезінді. Талантты ақын Серік Тұрғынбекұлының Астана қаласында 60 жылдық мерейтойы құрметіне өткен шығармашылық кеште шешіле, шабытта-на, ағынан ақтарыла сөйлегені есімде.

− Серіктің өлеңдерін оқып тұрамын. Кітаптарының бәрін түгелдей парақта дым. Сәкен Сейфуллин арқылы да екеуміз та-мырласпыз. Әсіресе, Серіктің лирикалық өлеңдерге қоса, эпикалық көлемді туын-дыларға қалам тартуы қуанарлық. Кейкі батыр, Сәкен Сейфуллин туралы жазған дастандары дабылдап тұр.

Естуімше, Құлбек Ергөбек канди-даттық диссертация қорғап тұрған да да Тұрсе кең талантты шәкіртін көкке көтере үн қатыпты.

− Ғылыми еңбектің жазылу стилінде, зерделеуінде, пайымдауында еш кінәрат жоқ. Өте жоғары деңгейде. Осы үлгідегі еңбек авторларына бірден докторлық атақты неге бермейміз?

Ол жылдары да әдебиеттанушылар арасында қызғаныш оты қызарып тұрған. Бірақ шын талант тас жарары белгілі. Бәрібір Құлбек шәкірті құйғыта шапты. Өзінің қарымын қабілетімен дәлелдеді.

Тұрсекең жас кезінде Ақмола об лыс тық қазақ театрында актер болып та қызмет істеген. Былайша айт қан да, адамдардың ішкі жан дүние сіне негізделген ойла-рын ерте қалып тастыр ған. Кісі танудан қапысы жоқ. Жақ сыға жолықса бейне көктемдей көріктеніп, жаздай жайдары-ланып, шуақтай шырайланатын. Бірдеңе ұнамай қалса қабағы қатуланып, екі көзі шарасынан шыға үлкейіңкіреп көрініп, бет әлпеті құбылып, табанда теңеу сөздердің талайын табатын. Бет-жүзге қарамайтын. Алла, ата-баба нұсқаған жолдан басқа жаққа бұрылмайтын.

Атақты жанның рухани байлыққа негізделген өзекті жайлар көкейін мазала-ған сәттегі жанайқайы тіпті бөлек.Әдебиет әлемінің бозторғайы тәрізді тынымсыз шы-рылдады. Ғалымдардың ішінен суырылып шыққан бұқаралық ақпарат құралдарының белсенді авторларының бірі осы кісі бол-ды. Газеттерді алып оқығанда танымал тұл ғаның сұхбат, мақалалары көзге түсті. Қазақ радиосында әдебиетші ретінде философиялық ой-толғамдарын айтып, дамылсыз сөйледі. Теледидар арналарына көз тіксеңіз, тағы да салиқалы сөздерінен сусындадық.

Тұрсынбек ағаның ең жоғары лауа-зымы − ҚазМУ-де филология факуль-тетін басқарған жылдары. Одан әрі ірі мансап, көтеретін кран іздеп әурелен-беді. Оның есесіне барлық тиянақты еңбегін, ірі ізденісін, көлемді, көрнекті шығармашылық жұмысын ғибраты ғажайып ғылым бағытына бұрды. Ешқашан өсіріп, өкіртіп өтірік айтпа ды. Ақиқат үшін алты алаш арыстарының барлығы да белсенді күресті. Тұрсекең азабы, ауырлығы, қиналысы көп болса да сол жол-мен тайсақтамай тура жүрді.

Әлі есімде, Тұрсекеңнің 85 жылды ғына жұрт жұмыла кірісіп, мәре-сәре тойла-ды. Өзі ұзақ жыл жемісті жұмыс істеген ҚазМУ-де өткен мерейлі мәжілісті кім ұмытар. Сол жиынға Қостанайдан танымал тарихшы, доктор Аманжол Күзембайұлы екеуіміз барып, біреуіміз қара сөзбен, екіншіміз өлеңмен мерейтой иесін ізгі ни-еттен құттықтадық.

Өкінішке қарай, бұл менің белгілі ғалым Тұрсынбек Кәкіұлымен соңғы кездесуім екен...

Нағашыбай МҰҚАТОВ, ақын, филология ғылымдарының

кандидаты

Тұғыры биік Тұрсекең Конкурс өткізу күні мен орны: Астана қаласы, Мәңгілік Ел даңғылы, 8, Министрліктер үйі, 5-кіреберіс, анықтама телефоны (7172) 74-32-45.

Кәсіпорынның орналасқан жері: Астана қаласы, Иманов көшесі, 13, теле-фоны (7172) 70-09-60.

Кәсіпорынның негізгі қызметінің қысқаша сипаттамасы: денсаулық сақтау (электрондық денсаулық сақ тау) жүйесінің ақпараттық инфра құрылымын және медициналық статис тиканы жетілдіру, зерттеулер жүргізу, ақпараттық және білім беру бағдар ламаларын іске асыру жолымен денсаулық сақтау жүйесін дамытуға жәрдемдесу.

Конкурсқа қатысушылар мынадай талаптарға сәйкес келуі тиіс:

1) жоғары медициналық немесе жоғары экономикалық білімі немесе ақпараттық жүйелер мен технологиялар, есептеу техникасы және бағдарламалық жасақтама саласында жоғары білімі бар, «Қоғамдық денсаулық сақтау», «Денсаулық сақтау менеджменті», «Менеджмент», «Ақпараттық жүйелер», «Есептеу техникасы және бағдарламалық жасақтама», «Ақпараттандырудың және коммуникацияның инженерлік жүйелері» немесе «Медицина» (2011 жылға дейін ғылыми-педагогикалық магистратурада оқуды аяқтаған адамдар үшін) мамандығы бойынша магистратураның болуы неме-се «Денсаулық сақтауды ұйымдастыру» («Қоғамдық денсаулық сақтау» , «Денсаулық сақтау менеджменті») (жоғары медициналық білімі бар адам-дар үшін) мамандығы бойынша бірінші немесе жоғары біліктілік санатының бо-луы және басшылық лауазымдарындағы жұмыс өтілі кемінде 5 жыл болуға тиіс.

2) Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2009 жылғы 26

қарашадағы № 791 бұйрығымен бекітілген денсаулық сақтау қызметкерлері лауазымдарының біліктілік сипаттамала-рына сәйкес Қазақстан Республикасының норматив тік-құқықтық актілерін білуі;

3) сыбайлас жемқорлық бойынша бұрын құқық бұзушылықтың болмауы.

Қазақстан Республикасының заңнама-сында белгілеген тәртіпте өте лме ген не-месе алынып тасталмаған соттылығы бар адамдар конкурсқа қабылданбайды.

Конкурсқа қатысу үшін мынадай құжаттарды ұсыну қажет:

1) конкурсқа қатысу туралы өтініш;2) мемлекеттік және орыс тілдеріндегі

түйіндеме;3) еркін түрде жазылған өмірбаян;4) білімі туралы құжаттарының

көшірмелері;5) еңбек кітапшасының немесе еңбек

шартының көшірмесі, не соңғы жұмыс орнынан жұмысқа қабылданғаны және еңбек шартының тоқтатылғаны туралы бұйрықтардың үзінділерінің көшірмелері;

6) денсаулық жағдайы туралы анықтама (086/е н.).

Конкурсқа қатысушы өзінің біліміне, жұмыс өтіліне, кәсіби даярлық деңгейіне қатысты қосымша ақпаратты (біліктілігін арттыру, ғылыми дәрежелер мен атақтарға ие болу, ғылыми жарияланымдары тура-лы құжаттардың көшірмелерін, сондай-ақ бұрынғы жұмыс орнынан басшылықтың ұсынымдарын және т.с.) ұсына алады.

Құжаттар, хабарландыру жариялан-ған күннен бастап күнтізбелік 15 күн ішінде мына мекенжайға ұсынылуы тиіс: Астана қ., Мәңгілік Ел даңғылы, 8, Ми нистрліктер үйі, 5-кіреберіс. Анық-тамалар 74-32-45 телефоны бойынша.

Конкурсқа жіберілген кандидаттар Қа-зақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінде әңгімелесуден өтеді.

Место и дата проведения конкурса: г.Астана, пр.Мәңгілік Ел, 8, Дом мини-стерств, 5-подъезд, телефон для справок: (7172) 74-32-45.

Место нахождения предпрятия: г.Астана, ул.Иманова, 13, телефон: (7172) 70-09-60 (1089).

Краткое описание основной деятель-ности предприятия: содействие разви-тию системы здравоохранения путем совершенствования информационной инфраструктуры системы здравоохра-нения (электронного здравоохранения) и медицинской статистики, проведение исследований, реализация информаци-онных и образовательных программ.

Участники конкурса должны соот-ветствовать следующим требованиям:

1) высшее медицинское или высшее экономическое образование или высшее образование в сфере информационных систем и технологий, вычислительной техники и программного обес печения, наличие магистратуры по специально-сти «Общественное здра воохранение», «Менеджмент здравоохранения», «Менеджмент», «Информационные си-стемы», «Вычислительная техника и про-граммное обеспечение», «Инженерные системы информатизации и коммуни-кации» или «Медицина» (для лиц, за-вершивших обучение в научно-педа-гогической магистратуре до 2011 года) или наличие первой или высшей квали-фикационной категории по специаль-ности «Организация здравоохранения» («Общественное здравоохранение», «Менеджмент здравоохранения») (для лиц c высшим медицинским образова-нием) и стажа работы на руководящих должностях не менее 5 лет.

2) знание нормативных правовых актов Республики Казахстан, соглас-но квалификационных характеристик

должностей работников здравоохра-нения , утвержденных приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 26 ноября 2009 года № 791;

3) отсутствие ранее совершенного кор-рупционного правонарушения.

Для участия в конкурсе не прини-маются лица, имеющие непогашенную или не снятую в установленном законо-дательством Республики Казахстан по-рядке судимость.

Для участия в конкурсе, необходимо представить следующие документы:

1) заявление об участии в конкурсе;2) резюме на государственном и рус-

ском языках;3) автобиографию, изложенную в про-

извольной форме; 4) копии документов об образовании; 5).копию трудовой книжки или тру-

дового договора, либо выписки из при-казов о приеме и прекращении трудового договора с последнего места работы;

6) справку о состоянии здоровья (ф. 086/у).

Участник конкурса может представить дополнительную информацию, относи-тельно его образования, стажа работы, уровня профессиональной подготовки (копии документов о повышении квали-фикации, присвоении ученых степеней и званий, научных публикации, а также рекомендации от руководства с преды-дущего места работы и т.п.).

Документы должны быть представ-лены в течение 15 календарных дней со дня опубликования объявления, по адресу г.Астана, пр.Мәңгілік Ел, 8, Дом министерств, 5-подъезд. Справки по телефонам: 74-32-45.

Кандидаты, допущенные к конкурсу, проходят собеседование в Министерстве здравоохранения Республики Казахстан.

Бағалы қағаздар шығарылымының күшін жою туралы хабарлама

«Атырау мұнай және газ институты» акционерлік қоғамы, БСН: 991240003028, заңды мекенжайы: Қазақстан Республикасы, 060027, Атырау облысы, Атырау қаласы, Мұса Баймұханов көшесі, 45А (бұдан әрі – Қоғам). Қоғамның «Атырау мұнай және газ университеті» коммерциялық емес акционерлік қоғамына біріктіруіне байланысты ұлттық бірегейлендіру нөмірі KZ1C60480015 берілген, А6048 нөмірімен эмиссиялық бағалы қағаздардың мемлекеттік тізіліміне енгізілген Қоғамның жарияланған 1 137 072 жай акциялары шығарылымын 2017 жылғы 3 тамызда Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі жойғаны туралы хабарлайды.

Уважаемые предприниматели! Национальная палата предпринимателей РК «Атамекен» в рам-

ках проекта «Деловые связи» предлагает бесплатное обучение со-временным методам ведения бизнеса. Участниками проекта могут быть руководители высшего и среднего звена компаний.

Сроки обучения: 2 недели – очно и 1 неделя–заочно (online-семинары и консультации).

Даты тренингов: г.Алматы, с 21 августа по 8 сентября Место проведения: Казахстанско-Британский технический уни-

верситет (КБТУ)По всем вопросам обращаться в Региональные палаты предпри-

нимателей и Центры поддержки предпринимателей.

Құрметті кәсіпкерлер!ҚР «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы «Іскерлік байланыс-

тар» жобасы аясында бизнес жүргізудің заманауи әдістерін тегін оқыту ұсынады. Жобаға шетелдік серіктестермен іскерлік байланыс орнатуға қызығушылық танытқан жоғары және орта буын компания басшылары қатыса алады.

Оқу мерзімі: 2 апта (іштей), 1 апта (сырттай). Оқу мерзімдері: Алматы қ. 25 тамыз – 8 қыркүйек аралығыБолатын жері: Қазақcтан-Британ техникалық университеті (ҚБТУ)Барлық сұрақтар бойынша Өңірлік кәсіпкерлер палатасына және

Кәсіпкерлерді қолдау орталығына хабарласуға болады.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің «Республикалық электрондық денсаулық сақтау орталығы» ШЖҚ РМҚ

бас директорының бос лауазымына орналасуға конкурс жариялайды.

Министерство здравоохранения Республики Казахстан объявляет конкурс на занятие вакантной должности генерального директора РГП на ПХВ

«Республиканский центр электронного здравоохранения».

Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік кірістер коми тетінің Астана қаласы бойынша Мемлекеттік кірістер депар та менті Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2014 жылғы 17 қарашадағы №498 бұйрығымен бекітілген «Мемлекеттік кіріс тер органдарының же-дел-тергеу құрылымдық бөлімшелерінде (эконо микалық тергеу қызметі) конкурстар өткізу және лауазымдарға орналасу үшін тағылымдамадан өту тәртібі мен ережелерінің» 5-тармағын басшылыққа алып, 2017 жылғы 22 мамырдағы шығарылым №95 (29076) жарияланған конкурстың күші жойылғаны туралы хабарлайды.

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті түзеу мекемелерінің «Еңбек» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны оған Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Қылмыстық-атқару жүйесі комитеті түзеу мекемелерінің «Еңбек-Қарағанды» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнын қосу жолымен қайта ұйымдастырылатынын хабарлайды. Барлық шағымдар осы хабарландыру жарияланған күннен бастап екі ай ішінде мына мекенжай бойынша қабылданатын болады: 010000, Астана қ., Қарталы к-сі, 1/1.

Республиканское государственное предприятие на праве хозяй-ственного ведения «Еңбек» исправительных учреждений Комитета уголовно-исполнительной системы Министерства внутренних дел Республики Казахстан уведомляет о реорганизации путем присоеди-нения к нему республиканского государственного предприятия на праве хозяйственного ведения «Еңбек-Караганда» исправительных учрежде-ний Комитета уголовно-исполнительной системы Министерства вну-тренних дел Республики Казахстан. Все претензии будут приниматься в течение двух месяцев со дня опубликования настоящего объявления по адресу: 010000, г.Астана, ул.Карталинская, 1/1.

«Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ желімделген ағаш құрылымдарын өндіретін зауыттың сатылатынын хабарлайды

Алматы облысы, Қапшағай қаласы, Өндіріс к-сі, 16 мекен-жайы бойынша орналасқан желімделген ағаш құрылымдарын өндіретін зауыттың (бұдан әрі – зауыт) иесі болып табылатын «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ аталған зауыттың сатуға қойылғанын хабарлайды.

Зауыт ауданы 6,6 га, зауыт барлық қажетті көліктік және инженерлік коммуникациялармен жабдықталған. Кешен аумағында темір жол тұйығы бар. Құрылыстың жалпы ау-даны 12 164 шаршы м. Мүлік пайдаланылмайды, жабдық бөлшектелген, жөндеуді қажет етеді.

Кешенді сатып алу туралы ұсыныстар келесі мекенжай бойынша қабылданады: Астана қ., Қонаев к-сі, 8, «Б» блогы, 31-қабат, 3116-кабинет, Инвестициялық жобалар департаменті, тел.: +7 (7172) 55 95 96 (ішкі 329).

«Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ 5 (бес) дана жер телімі сатылатынын хабарлайды

«Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ Алматы облысының Жамбыл ауданында орналасқан меншікті жер телімдерін сатуға қойылғанын хабарлайды

Жалпы ауданы 4 607,59 га құрайды, оның ішінде:1 945,15 га; 2) 763,65 га; 3) 948,32 га; 4) 363,24 га; 5)

587,23 га. Нысаналы мақсаты – тауарлы ауыл шаруашылығын жүргізу.

Жер телімдерін сатып алу туралы ұсыныстар келесі ме-кенжай бойынша қабылданады: Астана қ., Қонаев к-сі, 8, «Б» блогы, 31-қабат, 3116-кабинет, Инвестициялық жобалар департаменті, тел.: +7 (7172) 55 95 96 (ішкі 329).

Сейілхасымқызы Алуаның атына берілген ҰБТ сертифи-каты жоғалуына байланысты жарамсыз деп танылсын.

Егер сіз «Егемен Қазақстан»

газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49.

Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11.

Электронды пошта: adv@egemen.kz

10 10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ

Қайрат �БІЛДА,«Егемен Қазақстан»

Астананың «Барыс» хоккей клубы бұл турнирге басынан бастап қатысып келеді. 2010 жылы тұңғыш ұйымдастырылған жа-рыста елорда хоккейшілері тамаша өнер көрсетіп, топ жарды. Финалдық матчта олар Минскінің «Динамосын» буллит бо-йынша жеңген болатын.

«Барыс» бұл табысын келесі жылы өткен турнирде тағы да қайталады. Бұл жолы команда финалда Ханты-Ман сий-скіден келген «Югра» хоккей клубынан ба-сым түсіп, турнирдің екі дүркін жеңімпазы атанды.

Үшінші рет ұйымдастырылған турнир-де Астана хоккейшілері шешуші ойында СКА (Санкт-Петербург) командасына есе жі беріп, күміс жүлдені қанағат тұтты. Ал қола жүлдені тағы бір қазақстандық клуб – Өс кеменнің «Торпедосы» иеленген бо-латын.

2014 жылы «Барыс» осы турнирде қай тадан топ жарды. Ол кезде үздік үштік былай ша түзілген болатын: 1. «Барыс» (Астана), 2. «Югра» (Ханты-Мансийск), 3. «Амур» (Хабаров). Араға жыл салып өткен тур нирде Қазақстанның басты клу-бы өзінің чемпиондық атағын сақтай алма-ды. «Барыс» Президент кубогы сынының финалында Омбының «Авангардынан» 3:5 есебімен жеңіліп қалды.

2015 жылы алтыншы мəрте өткен турнирдің ерекшелігі зор болды. Хоккей тартысы су жаңа спорт сарайы – «Барыс Арена» мұз айдынында өтті. Оның үстіне, бұл дүбірлі доданың ашылу салтанатына Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Əбішұлы Назарбаевтың өзі қатысқан болатын.

Бұл жолғы турнирдің финалында «Барыс» пен «Адмирал» (Омбы) хоккей-ші лері тағы да имек таяқ түйістірді. Өте тартысты өткен ойынның негізгі уақыты 2:2 есебімен аяқталып, командалар матч ты овер-таймда жалғастыруға мəжбүр болды.

Сол ойында кубоктың тағ дырын шеш-кен жалғыз шайбаны Талғат Жай лауов соғып, өзінің командасына жеңіс сыйла-ған болатын.

Былтырғы өткен турнир де есте қалар эпи зодтарға толы болды. Мысалы, «Барыс» пен Қытайдың «Кунь Лунь Ред Стар» хок-кей клубы арасындағы матч жаппай төбе-леске ұласып, ойын аяқталмай қалған болатын. Дегенмен, бұл кикілжің турнир-дің беделіне кір жұқтыра алмады. «Ер шекіспей бекіспейді» демекші, команда лар тəртібін түзеп, келесі ойындарда тəп-тəуір нəтижелерге қол жеткізді. Ал турнирдің жеңімпазын анықтаған шешуші кездесуде «Барыс» пен Новокузнецкінің «Металлург» командасы күш сынасты. Ойынның негізгі уақыты 1:1 есебімен аяқталып, одан кейін хоккейшілерге овер-таймда да тер төгуге тура келді. Мұнда да есеп өзгермей, кезек буллитке де келіп жеткен. Бұл бəсекеде «Металлургтің» шабуылшысы Иван Емец мергендік танытып, «Барыстың» жанкүйерлерін жерге қаратқан болатын.

Биылғы турнирге «Барыс» əдеттегідей тыңғылықты дайындықпен келді . Алғашқы турда команда швейцариялық «Давоспен» күш сынасып, 4:2 есебімен жеңді. Өкінішке қарай, екінші ойында жерлестеріміз «Нефтехимик» коман-дасына 1:2 есебімен есе жіберіп алды. Кеше Евгений Корешковтың шəкірттері «Авангардпен» мұз айдынына шықты.

«Барыс» келесі кездесуін 11 тамыз күні «Трактор» командасымен өткізеді.

– Маратбек Сəменбекұлы, сізді бұрынғы спортшы ретінде білеміз, іскер басшы ретінде де жақсы қырыңыздан көрініп келесіз. Басшылық қызметте бір олимпиялық циклді өткізіп үлгердіңіз. Алдағы төрт жылдыққа дайындық қалай жүріп жатыр?

– Токио Олимпиадасына дайындықты бірқатар өзгерістермен бастап кеттік. Ең бірінші қыздар құрамасының аға бапкерін ауыстырдық. Жаңа жылдан бастап қыздарды Галбадрах Отгонцэцэгтің жеке бапкері Энхбаатар Дашжамц жаттықтырып жүр. Сондай-ақ, құрамаға бірнеше жас балуан-дарды алдық. Балуандардың күресін жақ-сарту мақсатында жаттығу жүйесіне өзге ріс енгізіп, жаңа əдіспен дайындап жатырмыз.

– Азия чемпионатында қай салмақ-тағы дзюдошы сенімді ақтады, қай сал-мақ тағы балуанның күресі көңілден шық пады?

– Азия чемпионатына 60 килода жас балуан Ғұсман Қырғызбаевты апардық. Өкінішке қарай, Ғұсман бірінші айна-лымда төрешінің қателігінен жарыстан шығып қалды. Қырғызбаев – болашағынан үміт күттіретін балуанымыздың бірі. 66 килодағы Азамат Мұқанов өз мүмкіндігін пайдалана алмады. Қырғыз балуанынан осымен екінші рет ұтылды. Ал Елдос Жұмақановтың белдесуі көңілден шықты. Сенімді толық ақтады деуге болады. Ол финалда Рио Олимпиадасының күміс жүлдегері Ан Ба Улдан жеңілді демесек, фи налға дейін жақсы күресті. Жансай Сма ғұлов (73 кг) та өте жақсы белдесті. Қола үшін күресте ол 4 минут бойы жапон

балуанымен тең түсіп, соңына қарай жеңісті жұлып əкетті. Жансай Олимпиададан кейін жаңа салмаққа ауысса да, 73 килоның бірінші нөмірлі балуаны атанды. Əзиз Қалқаманұлы (81 кг) соңғы уақытта ала-құла белдесіп жүр. Бірақ осы жолы жаман күресті деп айта алмаймын. Ислам Бозбаев (90 кг) тəртібінің нашарлығына байланысты Ұлттық құрамадан шеттетіліп, екі жылдан соң қайта оралды. Ол осы чемпионатта Əлем чемпионы атанған мықты балуан-дарды оңай ұтып, ширек финалда тəжік балуанынан ұтылып қалды. Исламның осы тұста дайындығы аз болғаны көрініп қалды. Максим Раков (100 кг) жақсы күресімен көзге түсті. Азия чемпионы атанды. Өзінің Азияда мықты екенін сегіз жылдан кейін тағы бір дəлелдеді. Бір өкінштісі, ауыр салмақта балуандардың күресі көңілден шықпай жүр.

Ал, қыздар күресін айтар болсақ,

Гал бадрах Отгонцэцэг Азия чемпионатының финалында өзінің бұрынғы отандасынан ұтылып, күміс жүлде алып қалды. Енді Галбадрахты əлем чемпионатына жақсы дайындап, сол жақтан алтын аламыз деп үміттеніп отырмыз. Басқа қыздардың күресіне де көңіліміз толды. Жалпы, Азия чемпионатының қорытынды нəтижесіне «орташа» деген баға беруге болады.

– Биылдан бастап қыздар құрамасын Галбадрах Отгонцэцэгтің жеке бапкері Энхбаатар Дашжамц жаттықтырып жатқанын айтып қалдыңыз. Жалпы, шетелден бапкер алдырту қаншалықты тиімді?

– Қазіргі уақытта шеттен бапкер алып келу бізге өте тиімді. Энхбаатар Дашжамц қыздар құрамасын жаттықтырғалы алты айға жуықтады. Əзірше қыздарымыз көңіл көншітетіндей нəтиже көрсетіп жатқан жоқ. Бірақ, жаңа бапкердің арқасында қыздардың техникалық, физикалық мүмкіндіктері жақсарып келеді. Өткен төрт жылдықта ер-лер құрамасына да кеңесші алған болатын-быз. Бірақ, ол кеңесшіге биыл басқа елден ұсыныс түсіп, сол жаққа кетті. Шетелден бапкер алдырту əлемдік үрдіс дер едім.

– Галбадрах Отгонцэцэг деп қалдық қой. Футбол тілімен айтсақ Галбадрахты Қазақстанға əкелу сəтті трансфер бол-ған сияқты. Алдағы уақытта Ұлттық құра мада осындай трансфер болуы мүм-кін бе?

– Біз бұл спортшының тек өзін емес, жат тық тырушысымен бірге алып келдік. Ең бірінші мəселе бұл жерде жаттықтыру-шыда. Отгонцэцэг Қазақстанға келгенде рейтингтегі орнын жаңадан бастап, бір жыл ішінде үздік ондыққа енді. Бұл да бапкерінің арқасы. Меніңше, осы бір спорт-шы бізге жеткілікті. Қалған салмақтарда өзіміздің балуандарды дайындаймыз.

– 66 килодағы тəжірибелі балуан Азамат Мұқанов туралы пікіріңіз қандай? Азамат көп жарыстарда жарты-лай финал, финалға дейін жетіп, шешуші сəтте жеңіліп қалып жатады. Бұған не себеп деп ойлайсыз?

– 66 кило əлемде бəсекелестік өте жоғары салмақ. Азамат Мұқанов 2013 жылғы əлем чемпионатының күміс жүлдегері екенін ұмытпауымыз керек. Ол – самбо спортынан дзюдоға ауысқан спорт-шы. Күресі өте ерекше. Елімізде жүйке жүйесі мықты спортшылардың бірі – осы Азамат. Төзімді. Мұқановтың сəтсіз күресіп жүргені жаттығуынан деп ойлаймын. Қазір өз салмағыңның үздігі болсаң, спортшының бəрі саған дайындалады. Сондықтан Азамат 2013 жылы əлем чемпионатының күміс жүлдегері атанған соң, дайындығын екі есеге көбейту керек еді.

– Құрамадан екі жылға шеттетілген Ислам Бозбаев қайта оралды. Исламның Азиядағы күресіне қандай баға бересіз?

– Шынын айту керек, Ислам Бозбаев – еліміздің өте мықты спортшысы. Мықтылығы соншалықты, ойламаған жерден жеңісті жұлып алады. Тіпті, əлемнің үздік деген спортшыларын оп-оңай жеңіп кетеді. Басқа елдің спортшы-лары қарсыласынан қорқып, дайындалып жүрсе, Ислам татамиге шығады да еш қиындықсыз қарсыласын ұтады. Осындай спортшыларға біз өте үлкен сенім артамыз. Бұл спортшының да Олимпиада, Əлем

чемпионы атануға мүмкіндігі өте мол, барлығы тек өзіне байланысты.

– Биылдан бастап дзюдо спортының ережесі өзгергені белгілі. Жаңа ережені жанкүйерлерге түсінікті тілмен айтып беріңізші.

– Биылдан бастап қолданысқа енген ере-же жеке өзімнің көңілімен шықты. Өйткені, алдыңғы ережеде ұпай болмаса да бір ескер-тумен жеңіске жете беретін, ал қазір спорт-шы ескерту алса жеңілмейді. Тек қосымша белдесуде ғана ескерту алып жеңілуі мүмкін. Бұл жерде таза əдіс жасап, ұпай алып қана жеңесіз. Ескі ережеде екі «ваза-ри» ұпайы таза жеңіс деп есептелетін. Қазір 10 «вазари» жасасаңыз да таза жеңіс болып есептелмейді. Бұл ережелер жеңіліп жатқан балуандарға мүмкіндік береді. Бұрынғы ережеде аяқтан ұстаса, жарысты тоқтатып, жеңісті қарсыласқа берсе, қазір бірінші рет аяқтан ұстасаңыз ескерту, екінші рет ұстасаңыз ғана жарыстан шеттетеді. Жағадан ұстап тұрса ескерту беріледі, бірақ əдіс жасаса ескерту берілмейді.

– Əңгімеңізге рахмет.Əңгімелескен

Əли БИТӨРЕ,«Егемен Қазақстан»

Айнаш ЕСАЛИ,«Егемен Қазақстан»

– Біздің Қазақстандағы федерация 2013 жылы құрылған. Алғашында джиу-джит-сумен айналысатындардың басым бөлігі АҚШ-та «Болашақ» бағдарламасымен оқитын студенттер еді. Бастапқы кезде тур-нирлерге 40-60 спортшы ғана қатысатын. Енді бұл спорт түрі елімізде балалардың да, ересектер арасында да жақсы дамуда. Қазіргі біздің жарыстарға қатысып жүрген 600-ге жуық спортшы өзара мықтыны анықтайды. Тоқсаныншы жылдары UFC-де бақ сынаған спортшылардың арасында бразилиялық джиу-джитсу əйгілі болатын, оның үздіктері жүлделі орындардан көрінді. Меніңше, UFC турнирлерінің бірнеше дүркін жеңімпазы Ройс Грейси əлі де ел ау-зында. Ол мықты қарсыласты қара күшпен емес, əбжіл əдістермен ұтуға болатынын дəлелдеді. Осынысымен де джиу-джит-су өзге спорт түрлерінен ерекше, – дейді Төлеген Құмаров.

Олимпиадаға пара-пар ауқымды турнирді ұйымдастыру үшін біріншіден, осынау спорт түрін елде кеңінен наси-хаттау қажет. Екіншіден, ірі жарыстарға қатысып, сырт елдерге танылу керек. Осы жолда ауқымды шаралар қолға алынып та жатыр. Мысалы, алдымыздағы қыркүйекте жерлестеріміз ADCC əлем чемпионатында ел намысын қорғайды. Байрақты бəсеке Финляндияда өтеді жəне Ройс Грейсидің супер файты жүреді.

Төлеген Құмаров егер Ройс Грейсидің жанкүйерлері қаласа , оны елдег і спортшылардың шеберлігін шыңдауға шақыратынын айтады. Бүгінгі таңда Қазақстанның бразилиялық джиу-джитсу жəне грепплинг федерациясы демеушілердің қолдауымен осындай семинарларды өткізіп жүр.

Бір айта кетерлігі, біздің джитсерлер халықаралық деңгейдегі төрешілердің сарабынан өтіп, арнайы сертификат-тарын иемденуде. Отандық федерация шама-шарқынша жас спортшылардың халықаралық аренадағы бəсекелестерімен иық теңестіруіне күш салып келеді. Дегенмен, мықтылармен теңесу үшін əлі уақыт керек. Өйткені, бізде қара жəне қоңыр белбеу иегерлері аз. Осы спорт түрінен қара белбеу иегері атану үшін, кем

дегенде 10 жыл айналысу қажет көрінеді. Ал Төлеген Құмаровтың өзі қызылкүрең

белдігінің иегері. Бұған дейін, ол каратэ, дзю-до жəне самбомен айналысқан. Кейін джиу-джитсуды таңдағанына еш өкінбейді. Қазіргі таңда, ол əріптестерімен бірге түрлі жоба-лармен, сонымен қатар, ArlanGripSelection турнирін ұйымдастырумен айналысады. Аталмыш жарыс тек біздің елде ғана емес, өзге мемлекеттерде де танымал.

Осы жерде қазақстандық джитсерлер жайлы тағы бір жағымды жаңалықпен бөлісе кетуге болады. Олар тұңғыш рет 23-24 қыркүйек күндері Финляндия мемлекетінде өтетін ADCC əлем чемпионатында бақ сы-найды. Дүбірлі додада Османжан Қасымов (77 кг) жəне Мұхаммад Сүлейманов (+99 кг) ел намысын қорғайтын болады.

Өз кезегінде ADCC əлем чемпионаты əр екі жылда ұйымдастырылатынын айта кеткен жөн. Мұндай бəсекеге қатысу үшін джитсер екі кезеңде жеңіске жету қажет.

– Ал біздің спортшыларымыз да іріктеу кезеңдерінен сүрінбей өтіп, əлем біріншілігіне жолдама алып отыр. Олар Қазақстан чемпионаты мен Азия жəне Океания біріншілігінде жеңімпаз атанып, ел мерейін үстем етті. Биыл Османжан Қасымов Жапонияда чемпион атанса, Мұхаммад былтыр Алматыда өткен Азия жəне Океания чемпионатының жеңімпазы. Əлбетте, жақсы нəтижелерге жетуден үміттенеміз. Əлем біріншілігіне қатысудың өзі – жетістік, дегенмен, бірінші орынның ақшалай қоры 40 мың доллар, – дейді фе-дерация басшысы.

Төлеген Құмаровтың ойынша, мұндай жүйе барлық жерге енгізіліп жатыр екен. Ақшалай сыйлық спортшылардың ынта-ларын арттыратыны айдан анық. Тіпті, жасөспірімдерді аталмыш спорт түріне қызықтыру үшін жарыста жеткіншектерге бағалы сыйлықтар табысталады. Көптеген клубтар жағдайы төмен отбасылардан шыққан балаларға джиу-джитсумен айна-лысу үшін қолдау көрсетеді.

Бүгінг і күні , Алматы, Астана, Қарағанды жəне Ақтөбеде аталған спорт түрі қарқынды дамып келеді. Федерация басшысы Қазақстанның əр аймағында джиу-джитсумен айналасатын кем дегенде бір клубтың бар екенін қуана айтты.

АЛМАТЫ

СПОРТ

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мұның алдында Қазақстан дзюдошылары Гонконгта �ткен Азия чемпиона-тында сәтті �нер к�рсетті. Құрлықтық біріншілікте бір алтын, үш күміс және үш қола медаль иеленген Қазақстан құрамасы медаль саны бойынша жал-пы есепте 29 ел ішінде үздік т�рттіктің қатарынан к�рінді. Жуырда Дзюдо федерациясының вице-президенті Маратбек МЫҚТЫБЕКОВКЕ жолығып, Азия чемпионатының қорытындысы, Ұлттық құраманың алдағы Будапеште 28 тамыз бен 3 қыркүйек аралығында дзюдодан �тетін әлем чемпионатына дайындығы туралы білген едік.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Сәтін салса, жапондық жекпе-жек �нерінің бір түрі – джиу-джитсу-дан ADCC әлем чемпионатын 2020-2021 жылдары Алматыда �ткізу жоспарланған. ADCC әлем чемпионаты дегеннің �зі аталмыш спорт түрінде дәрежесі Олимпиадамен бірдей дода. Ал әлем чемпионаты туралы жағымды жаңалықты БАҚ �кілдеріне Қазақстандағы бразилиялық және грепплинг федерациясының президенті Т�леген Құмаров жеткізді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Елдегі шайбалы хоккей маусымы Қазақстан Республикасы Президентінің кубогы жолындағы турнирмен шымылдық ашты. 6 тамызда басталып, 12-сі күні мәресіне жететін бұл беделді бәсекеде биыл алты команда күш сынасуда. Атап айтқанда, олар – «Авангард» (Омбы), «Адмирал» (Владивосток), «Давос» (Швейцария), «Нефтехимик» (Нижнекамск), «Трактор» (Челябинск) хоккей клубтары және Астананың «Барыс» командасы. «Давостан» басқасының бәрі де Құрлықтық хоккей лигасында ойнайтын қабырғалы клубтар. Демек, мұның �зі сегізінші мәрте ұйымдастырылып отырған бұл жарыстың абыройын асқақтатып, мәртебесін к�тере түсетіні с�зсіз.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ДЗЮДО

Джиу-джитсу бізге де жат емес

ЖЕКПЕ-ЖЕКХОККЕЙ

Балғын боксшыларымыз бірінші орында

Филиппинде бокстан жасөспірімдер арасында Азия чемпионаты өтті. Бұл додада сəтті өнер көрсеткен Қазақстан құрамасы жалпы ко мандалық есепте бірінші орынды жеңіп алды.

Финалға шыққан қазақстандық сегіз боксшының алтауы Азия чемпиондары атанды. Атап айтқанда, Махмұд Сабырхан (48 кг), Бей барыс Жексен (52 кг), Айтжан Əшірхан (54 кг), Ерасыл Жəкпеков (70 кг), Қуандық Мақсұт (75 кг) жəне Сағындық Тоғамбай (80 кг) алтын жүл деге ие болды. Ал Ақылбек Мұхтаров (46 кг) пен Бекзат Ерімбет (60 кг) күміс медальды місе тұтты.

Сөйтіп, Қазақстан құрамасы алты ал-тын, екі күміс жəне екі қола жүлдемен ең үздік нəти жеге қол жеткізді. Екінші орындағы Өзбекстан командасында үш алтын жəне үш күміс медаль бар. Жапония құрамасы екі алтын, бір күміс жүлдемен үздік үштікке ілікті.

«Реал» – УЕФА Суперкубогының иегері

Футболдан УЕФА Суперкубогы үшін бол ған кездесуде Чемпиондар лигасының жеңім пазы «Реал Мадрид» (Испания) пен Еуропа лигасының чемпионы «Манчестер Юнайтед» (Англия) командалары күш сынасты.

Ойынның бірінші таймы корольдік клубтың басымдығымен өтті. Соның айғағындай, матчтың 24-минутында «Реалдың» қорғау шысы Каземиро есеп ашты. Екінші таймның 54-минутында жар-тылай қорғаушы Иско есепті ұлғайтып, 2:0-ге жеткізген. Осыдан кейін «Манчестер Юнайтед» футболшылары есе қайтаруға жаппай ұмтылды. Бірақ, олардың ша масы Навас қорғаған қақпаға бір гол соғуға ғана жетті. Голдың авторы – Лукаку (62).

Сонымен, Зидан басқарған «Реал» фут-бол клубы өзінің Еуропадағы ең мықты ұжым еке нін кезекті жеңісімен дəлелдеді.

�зірлеген Қайрат ЖҮНІСҰЛЫ

ЖАРЫСТАР КҮНДЕЛІГІ

Президент кубогына кіл мықтылар таласып жатыр

10 СПОРТ

ХОККЕЙ

Татами тарланы атануға лайық балуандарымыз баршылық

10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛ 11ЖАРНАМА

ҚР БҒМ ҒК «Зоология институты» РМК ұжымы Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі комитеті Алматы облыстық орман шаруашылығы және жануарлар дүниесі аумақтық инспекциясының басшысы Темірлан Болатұлы Мәмиевке анасы

Роза Шәкірқызы МӘМИЕВАНЫҢқайғылы қазаға ұшырауына байланысты орны толмас қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

ЕСКЕ АЛУ

Абырой еді жолдасыӘулиеата өңірінің қадірлі қарияларының

бірі, ақылгөй ата, саналы ғұмырын облыстың ауыл шаруашылығын, оның ішінде су шаруашылығын өркендетуге арнаған білікті маман Нұрдәулет ӘЛІБЕКҰЛЫ шілденің 24-і күні 81 жасқа қараған шағында дүниеден озды. 1 қыркүйекте фәниден бақиға өткеніне 40 күн толады.

Нұрдәулет Әлібекұлы 1936 жылы Қордай ауданында дүниеге келген. 1954 жылы Отар стансасындағы мектепті тәмамдап, Қазақ ауыл шаруашылығы институтының инженер-гидротехник факультетін бітіреді. Алматы облысының су шаруашылығында инженер, Қазақстан Су шаруашылығы министрлігінде аға инженер, 1962-1972 жылда-ры ауданаралық (Қордай, Меркі, Мойынқұм, Т.Рысқұлов, Шу) су жүйелерінің бастығы, 1972-1977 жылдары Қордай аудандық атқару комитеті төрағасының орынбасары, ал 1972-1997 жылдары облыстық су шаруашылығы басқармасының басшысы қызметтерін абыроймен атқарды.

Білікті маман, талапшыл басшы ретінде танылған Нұрдәулет Әлібекұлы осы қызметінде облыстың су шаруашылығы саласында айшықты із қалдырды. Қордай ауданының Отар даласында 17 ұңғыма қаздырып, ондаған мың гектар жердің суармалы алқапқа айналуы-на қол жеткізді. Шалғайдағы жайылымдықтардан малшылар үшін көптеген құдықтар қаздырып, мал шаруашылығының өркендеуіне өзіндік үлес қосты. Нұрдәулет Әлібекұлы туған жердің тамыршы-сындай жердің қадір-қасиетін сезінген білікті маман еді. Оның қолға алуымен облыстың барлық ауданында дерлік су шаруашылығын жүргізудің тың әдістері қолданылды. Соның нәтижесінде жүздеген шақырым арық-атыздар қазылып, су тоғандары салынды. Осы ұтымды жұмыс тусыраған жүздеген мың гектар жерді суландырып, игеруге мүмкіндік берді. Бұл алқаптар қазір де адамдардың игілігіне айналып, өз жемісін беруде. Осы ұзақ жылдарғы табанды еңбегі үшін үш мәрте «Құрмет Белгісі» орденімен наградталды.

Н.Әлібекұлы ұлтымыздың салт-дәстүріне жетік еді. Ат бәйгесі де-генде ішкен асын жерге қоятын. Сондықтан облыстық ат спортының төрағасы міндетін атқарып, өңірде ат спортының дамуына өзіндік үлес қосты. Сол еңбегі үшін «Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген жаттықтырушысы» атағы берілді.

Қадірлі қария өнегелі отбасының иесі болатын. Құдай қосқан қосағы Күләш апаймен 5 ұл-қызды өмірге әкеліп, олардан 14 немере, 4 шөбере сүйді. Өсіп-өнген үлкен әулеттің ақылшысы ретінде оларды жақсы қасиеттерге тәрбиелей білді.

Облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына елеулі еңбек сіңірген, өңірдің қоғамдық-саяси өмірінде сергектік танытқан Н.Әлібекұлы облыстың Құрметті азаматы атанды.

Өмірден көрген-түйгені мол ұлағат иесі, қадірлі қарияның алды пейіш, арты кеніш болсын.

Жамбыл облыстық ардагерлер кеңесі

Егер сіз «Егемен Қазақстан»

газетіне жарнама бергіңіз келсе,

мына телефондарға хабарласыңыз:

Астана 37-64-48, 37-60-49.

Электронды пошта: advert@egemen.kz

Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11.

Электронды пошта: adv@egemen.kz

Мемлекеттік мүлікті сенімгерлік бас қа-руға беру Мемлекеттік мүлікті сенім гер лік басқаруға беру қағидаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 16 қантардағы №17 бұйрығымен сәйкес жүргізіледі.

Объектіні жекешелендiру кез iнде Қазақстан Республикасының Жер кодексiне сәй кес жер учаскесiне құқық сатып алушыға өтедi.

Жер учаскесiнiң кадастрлық (бағалау) құнын сатып алушы Қазақстан Респуб­ли касының Жер кодексiне сәйкес жеке төлейдi.

Тендер өткізу күні, уақыты және ме­кенжайы:

Тендер 2017 жылы 29 тамызда сағат 10.00 өтеді.

Тендер өткізу мекенжайы: Астана қ., Әуезов к­сі, 14.

Тендер объектісінің қысқаша мазмұн­да ма сы:

Теңгерім ұстаушы – «Астана қаласы мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті» ММ.

Астана қаласы, Сарыарқа ауданы, С 658 көшесі, 3 ғимарат (Автоматика кенті, 13–шағын аудан) мекенжайы бойынша орналасқан іргелес жер учаскесімен мүлік кешені түрінде мемлекеттік мүлік, атап айтқанда:

– Ғимараттар мен құрылыстардың тіз-бесі: Негізгі кешенді ғимарат (Әкімшілік ғима рат), алаңы 1707 ш.м.; Шаруашылық кешенді ғимарат, алаңы 850,5 ш.м.; БӨП (бақылау-өткізу пункті), алаңы 10,8 ш.м.; Автошеберхана, алаңы 401,5 ш.м.; Май тара-ту және құю (Жанармай құю стансасы – 10,8 ш.м.; Көлік жуу – 12,0 ш.м.), жалпы алаңы 22,8 ш.м.; ЖММ (жанар май материалдар) қоймасы, алаңы 35,1 ш.м.; 10 автомаши-на көлікжайы (жеті бокс көлікжай – 304,6 ш.м.; Механикалық шеберхана мен үш бокс – 367,1 ш.м.), жалпы алаңы 671,7 ш.м., БТП, алаңы 52,4 ш.м.; Өрт су айдыны, 49 текше м.; Машиналарды жуу үшін эстакада.

– Технологиялық жабдықтың тізбе сі: Колон ка; Резервуар – 2 дана; Газ ұмыл ды рық-тар – 8 дана; Регенеративті патрон – 10 дана.

– Автомобиль, инженерлік және арнайы техниканың тізбесі: (техникалық төлқұжаты жоқ) ЭДС-Т электрстансасы, 1991 ж.ш.; КамАЗ-4310 жүк таситын автомобилі, 1988 ж.ш.; АЦ–5 Урал-4320-1012 автоцистернасы-мен автомайқұйғыш, 1987 ж.ш.; ГТ–СМ шын-жыр табанды тартқыш техникасы, 1989 ж.ш.

– Инженерлік жүйелерінің тізбесі: Сыртқы кәріз жүйесі, ұзындығы 0,2 км.; Жылу желісі, ұзындығы 0,14 км.; Сыртқы су құбыры, ұзындығы 0,47 км.

Бастапқы бағасы – 341 627 000 теңге. Кепілдік жарна – 10 248 810 теңге.

Тендердің шарттары:1) Кейіннен сатып алу құқығымен бес жыл

мерзімге Объектіні сенімгерлік басқаруға алу;

2) Бизнес–жоспарын ұсына отырып халыққа қызмет көрсету саласын дамыту және өндірістік қызметін ұйымдастыру үшін Объектіні пайдалану;

3) Жаңа жұмыс орындарын құру;4) Сенімгерлік басқару кезінде респуб-

ликалық меншікке жекелеген негіздер бойын-ша түскен мүлікті (бұдан әрі – Мүлік) сақтау үшін Объектінің бір бөлігін іргелес жерімен 7 бокстан тұратын көлікжайды пайдалану, сонымен қатар:

– Тасымалдауда, тиеуде-түсіруде және сақтауда Мүліктің сақталуы мен тұтастығын қамтамасыз ету;

– Мүлікті тұрған жерінен сақтау орнына тасымалдауды, қолмен тиеу-түсіруді жүзеге асыру;

– Қойма үй-жайларында және оған іргелес аумақта тәулік бойы бейнежазбаны қамтамасыз ету және Құрылтайшының тала-бы бойынша бейнежазбаны беру;

– Сақтауда тұрған Мүлікті, Құрыл тай -шының талабы бойынша, салыстыруды жүргізу және сақтауда тұрған Мүлікті уақ -тылы және жүйелі түрде есепке алуды жүр-гізу;

– Құрылтайшының меншігіндегі 23 контей-нер дің сақталуын қамтамасыз ету;

– Мүліктің ұрлықтан, бұзылудан немесе жо ғалудан келген зияны Сенімгерлік бас қа-ру шының қаражаты есебінен толтыры л ады. Мүліктің ұр лануы, бұзылуы немесе жо ға луы кезінен бастап бюджеттің жіктеу кодына бюджеттің кірісіне Мүліктің 100% бағалау құнын аударумен зиянды өтеу 30 күннің ішінде жүзеге асырылады;

– 4-тармақ талабы Сенімгерлік басқарушы тарапынан өтеусіз негізде жүзеге асырылады.

5) Объектінің сақталуын қамтамасыз ету;6) Шартқа сәйкес Сенімгерлік басқа ру-

шының құқықтары мен міндеттерін орындау;7) Құрылтайшыға өзінің Шартты тиісінше

орындамауы салдарынан келтірілген шығын-дар ды өтеуге;

8) Құрылтайшының талап етуі бойынша өз қызметі туралы жазбаша есеп беру;

9) Шартқа Тараптар қол қойған күннен бастап 15 күнтізбелік күн ішінде Шарттың мемлекеттік тіркелуін жүзеге асыру;

10) Қабылдау-тапсыру актісі бойын-ша Объектіні Құрылтайшыға Шарттың күші жойылған кезде (шарттың мерзімі аяқталғанда, Шартты мерзімінен бұрын бұзғанда) 10 жұмыс күні ішінде қайтару;

11) Сенімгерлік басқаруға берілген Объектіге қатысты мынандай іс-әрекеттерге бес жыл бойы тыйым салу: сату, кепілге қою, үшінші тұлғаға сенімгерлік басқаруға беру

және тағы басқа;12) Өзінің Сенімгерлік басқарушы ретінде

әрекет ететінін көрсете отырып, сенімгерлік басқаруға берілген Объектімен мәмілелерді өз атынан жасау;

13) Қаржылық жыл аяқталғаннан кейін Сенімгерлік басқарушы Объектіні пайдалану кезінде алынған таза табысын республикалық бюджетке келесі реквизиттерге аударуды қамтамасыз етсін:

«Астана қаласы бойынша мемлекеттік кірістер департаментінің Сарыарқа ауданы бойынша мемлекеттік кірістер басқармасы» ММ.

БИН 981 140 001 115ИИК KZ24 0701 05KS N000 0000ҚР ҚМ «Қазынашылық комитеті» ММБИК KK MF KZ 2AБюджет сыныптамасының коды 206

108 (төлем тапсырмасында міндетті түрде БСК – республикалық меншік объектісін басқарудан түскен табыс көрсетілсін).

Бұл ретте, алынған таза табыстын ауда-ры луға тиісті сомасы өткізілген аудитпен рас талуы тиіс.

14) Қазақстан Республикасының салық тық заңнамасына сәйкес Сенімгерлік бас қа руға берілген Объект бойынша жеке есеп жүргізу:

– Объектіні қабылдап алу–беру актісін жасасқан сәттен бастап 10 (он) жұмыс күні ішінде Басқарушыны тіркеу есепке қойылым жасау үшін Объектінің орналасқан жері бой-ынша салық органдарына салықтық өтінім ұсыну;

– Шарт бойынша Объектіге бөлек есеп жүргізуді қамтамасыз ету;

– салықтық міндеттемелері бойынша салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер сомаларының есептелуін, төленуін немесе ұстауын орын-дау, сонымен бірге, Шарт бойынша пайда болған салықтық нысандарды жасау және ұсыну;

15) Табиғат қорғау заңнамасын сақтау;16) Қазақстан Республикасы заңнама сы-

мен белгіленген өртке қарсы және өзге де нормалардың сақталуына бақылауды жүзеге асыру;

17) Сенімгерлік басқарушының Объектіні сенімгерлікпен басқару кезінде, Объектіні пайдалану табысынан, тендер шартының 4 тармағын қоспағанда, шығындардың орнын толтыру құқығы бар.

Тендер қатысушыларана қойылатын талаптар:

Тендердің 4-тармағындағы талапта көрсетілген функцияларды жүзеге асыру үшін Мүлікті қауіпсіз жеткізу үшін Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес меншік құқығында немесе өзге де негіздерде көлік құралдары мен арнаулы техника болуы қажет: эвакуатор, 5 тоннадан астам және

5 тоннаға дейінгі жүк көтерілімді жүк автомобилі, 40 тоннадан астам жүк көтеру ша-масы бар автокран (техникалық төлқұжаттың көшірмесін немесе көлік құралдарын жалға алу шарттарының көшірмесін беру керек).

Тендердің жеңімпазын таңдау өлшем­дері:

Объект үшін ең жоғары баға ұсынған және тендердің барлық талаптарымен келіскен қатысушы тендер жеңімпазы деп танылады.

Объектіні кейіннен сатып алу құқығымен сенімгерлік басқаруға беру бойынша тендер-ге қатысушылар ұсынған бағалар сәйкес (тең) болған жағдайда өтінімді бұрын тіркеген қатысушы жеңімпаз болып танылады.

Тендерді өткізу тәртібі:Тендерге қатысушыларды тіркеу хабарла-

ма жарияланған күннен бастап жүргізіледі және тендер басталғанға дейін екі сағат бұрын аяқталады.

Кепілдік жарна мемлекеттік мүлікті есепке алу саласындағы бірыңғай опе ратордың шотына төленеді: «Ақ­парат тық­есептеу орталығы» АҚ; Банк атауы – «Қазкоммерцбанк» АҚ; ЖСК КZ529261501102032004; БСК: KZKOKZKX; БСН: 050540004455; КНП: 171; Кбе: 16.

Тендерге қатысу үшін қатысушы мы­наларды:

1) жеке тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін: жеке сәйкестендіру нөмірін (бұдан әрі – ЖСН), тегін, атын және әкесінің атын (болған жағдайда);

2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сәйкес тен-діру нөмірін (бұдан әрі – БСН), толық атауын, бірін ші басшының тегін, атын және әкесінің атын (болған жағдайда);

3) кепілдік жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп айырысу шотының деректемелерін;

4) байланыс деректерін (пошталық мекен-жайын, телефонын, е-mail) көрсете отырып, тізілімнің веб-порталында алдын ала тіркелуі қажет.

Жоғарыда көрсетілген деректер өзгер-ген кезде қатысушы бір жұмыс күні ішін де тізілімнің веб-порталына енгізілген дерек-тер ді өзгертеді.

Тендерге қатысушы ретінде тіркелу үшін тізілімнің веб-порталында қатысушының ЭЦҚ қол қойылған өтінімді тіркеу қажет.

Өтінімге:1) тізілімнің веб-парағында арнайы бөлін-

ген электрондық конвертке салынған тен-дерге қатысушы қол қойған баға ұсынысы;

2) құжаттардың «PDF (Portable Document Format)» форматында сканерленген) электрондық көшірмелері:

тендер жарияланған күннен кейін берілген анықтаманы берген күннің алдындағы үш айдан астам созылатын тендерге қатысушы

міндеттемелерінің барлық түрлері бойынша банк (банк филиалы) алдында мерзімі өткен берешектің жоқ екендігі туралы банктің (банк филиалының) қол қойылған және мөр басылған (ЭЦҚ) анықтамасы. Егер әлеуетті қатысушы екінші деңгейдегі бірнеше банктің немесе филиалдарының, сондай-ақ шетел банкінің клиенті болып табылған жағдайда, осындай банктердің әрқайсысынан анықтама ұсынылады;

Қазақстан Республикасының «Аудитор лық қызмет туралы» Заңының 5-бабымен мін детті аудит жүргізу белгіленген заңды тұл ғалардың соңғы қаржы жылындағы ауди тор лық есебі;

заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәлік не анықтама;

Шетелдік заңды тұлғалар шетел мем лек-е ті нің консулдық мекеме заңдастырған құ-рыл тай құжаттарын, мемлекеттік және орыс тілдерінде нотариат куәландырған аудар-масымен, сондай-ақ Гаага қаласында 1961 жылғы 5 қазанда жасалған Шетелдік рес-ми құжаттарды заңдастыруды талап етудің күшін жоятын конвенцияға сәйкес апостиль мөртаңбасы қойылған құжаттарды ұсынады;

тендер жарияланған күннен кейін беріл-ген салық берешегінің, міндетті зейнетақы жар налары, міндетті кәсіптік зейнетақы жар налары мен әлеуметтік аударымдар бой-ынша берешегінің (төлеу мерзімі Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі) Қазақстан Республикасы кодексінің 6-тарауына сәйкес кейінге қалдырылған жағдайларды қоспағанда) жоқ (бар) екендігі туралы мәліметтер;

хабарламада көрсетілген қатысушыға (сенімгерлік басқарушыға) қойылатын талаптарға сәйкестігін растайтын құжаттар көшірмелері қоса беріледі.

Өтінім тіркелгеннен кейін тізілімнің веб-порталы үш минут ішінде сенімгерлік басқару шарттары бойынша электрондық деректер базасында кепілдік жарнаның түсуі туралы мәліметтердің болуын автоматты түрде тексереді.

Бірыңғай оператордың шотына тендер өткізу туралы хабарламада көрсетілген кепілдік жарнаның тендер басталғанға дейін екі сағат бұрын түспеуі тізілім веб-порталының өтінімнен бас тартуы үшін негіз болып табылады.

Сенімгерлік басқару шарттары бойынша электрондық деректер базасында бірыңғай оператордың шотына кепілдік жарнаның түсуі туралы мәліметтер болған жағдайда, ті зілімнің веб-порталы қатысушының өті ні-мін қабылдауды жүзеге асырады.

Тізілімнің веб-порталы автоматты түрде тексеру нәтижелері бойынша қатысушының ті зілімнің веб-порталында көрсетілген элек-трондық мекенжайына өтінімді қабылдау не өтінімнен бас тарту себептері туралы элек-трондық хабарлама жібереді.

Объектіні қарау үшін келесі телефон­дар ға хабарласыңыздар: 8 (7172) 32–71–54, 32–44–82, 32–13–33.

Жекешелендіру объектілерін сату Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 9 тамыздағы №920 қаулысымен бекітілген Жекешелендіру объектілерін сату қағидасына (бұдан әрі – Қағида) сәйкес жүзеге асырылады.

Аукционның өткізілу күні мен уақыты: 2017 жылғы 5 қыркүйекте Астана уақыты бойынша сағат 10.00­ден 17.00­ге дейін www. gosreestr. kz Мемлекеттік мүлік тізілімінің веб­порталында (бұдан әрі – тізілім) өткізіледі. (Тараз қаласы, Әл­Фараби көшесі, 11 (5­шағын аудан) 3­бөлме).

Сауда­саттықтың бағаны көтеру әдісімен аукционға қойылады:

Теңгерім ұстаушы – ҚР ИДМ «Казаэронавигация» ШЖҚ РМК-ны: (Жамбыл облысы, Жамбыл ауданы, Қараой ауылдық округі, «Түркісіб МЖҚ»). Тел.: 8 (7262) 434996.

1. КШРТ-311 (келтірілетін шалғай радиотаң балағышы), оның ішінде: әжетхана-3,4 ш.м.; РММ-95 антеннасының астындағы іргетасы; РМП-200 антеннасының астындағы іргетасы; КШРТ-311 тамбуры ж/е аппараттық контейнер астындағы іргетасы; КТҚ ж/е КШРТ-311 дизель-генерато-ры астындағы іргетасы; Шырақтар тірекпен – 10 қорғау жарықтандыру; темір-бетонды қоршау темір қақпасымен; КТҚ-40кВА; 10кВ-ҚС «Пригородная» КТҚ КШРТ- 311 (4,7км); АСБ 3х50 КШРТ-311 кабелі (230м). 2007 жылы салынған. Бастапқы (алғашқы) бағасы – 2 741 000 теңге. Кепілдік жар-на – 411 150 теңге.

Теңгерім ұстаушы – «ҚР ИДМ Техникалық реттеу және метрология комитеті» РММ. (Тараз қаласы, Абай даңғылы, 164). Тел.: 8 (7262) 454068.

2. ГАЗ-3110 автокөлігі, 2006 ж.ш., мемлекеттік нөмірі 076 AD 08. Бастапқы (алғашқы) бағасы – 230 000 теңге. Кепілдік жарна – 34 500 теңге.

Теңгерім ұстаушы – «ҚР ІІМ ҚАЖК-нің Жамбыл облысы бойынша Қылмыстық-атқару жүйесі департаменті» ММ. (Тараз қаласы, Төле би көшесі, 147А үй). Тел.: 8(7262) 431282.

3. ВАЗ-2107 автокөлігі, 1999 ж.ш., мемлекеттік нөмірі 021 АН 08. Бастапқы (алғашқы) бағасы – 95 000 теңге. Кепілдік жарна – 14 250 теңге.

4. ГАЗ-3110 автокөлігі, 2001 ж.ш., мемлекеттік нөмірі H 600 AS. Бастапқы (алғашқы) бағасы – 147 000 теңге. Кепілдік жарна – 22 050 теңге.

Теңгерім ұстаушы – ҚР ІІМ «Жамбыл облысының Мамандандырылған күзет қызметі басқармасы» ММ. (Тараз қаласы, Пушкин көшесі, 28 үй). Тел.: 8(7262) 454122.

5. ВАЗ-21100 автокөлігі, 2000 ж.ш., мемлекеттік нөмірі Н 135 AY. Бастапқы (алғашқы) бағасы – 107 000 теңге. Кепілдік жарна – 16 050 теңге.

Теңгерім ұстаушы – ҚР БҒМ М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік университеті. (Тараз қаласы, Сәтбаев көшесі, 30 үй). Тел.: 8 (7262) 521293.

6. УАЗ-3303 автокөлігі, 1990 ж.ш., мемлекеттік нөмірі Н 150 AN. Бастапқы (алғашқы) бағасы – 262 000 теңге. Кепілдік жарна – 39 300 теңге.

7. САЗ-3507 автокөлігі, 1991 ж.ш., мемлекеттік нөмірі Н 146 AN. Бастапқы (алғашқы) бағасы – 449 000 теңге. Кепілдік жарна – 67 350 теңге.

Сауда­саттықтың бағаны төмендету әдісімен ең төменгі бағасы белгіленбей аукционға қойылады:

Теңгерім ұстаушы – ҚР ҰЭМ ТҚҚ «Жамбыл облыстық санитарлық-эпидемиологиялық сарапта-ма орталығы» РМК. (Талас ауданы, Қаратау қаласы, Қонаев көшесі, 24). Тел.: 8 (7262) 434689.

8. УАЗ-330302 000 1011 автокөлігі, 2002 ж.ш., мем лекеттік нөмірі 525 ВА 08. Бастапқы (алғашқы) бағасы – 903 000 теңге. Кепілдік жарна – 135 450 теңге.

Теңгерім ұстаушы – ҚР ИДМ Автомобиль жол-дары комитетінің «Қазавтожол» ШЖҚ РМК. Тел.: 8 (7262) 315936.

9. Renault автокөлігі, 2000 ж.ш., мемлекеттік нөмірі 479 ВА 08. (Қордай ауданы, Алматы – Ташкент автожолы, 213 шақырым, ДЭУ-34).

Бастапқы (алғашқы) бағасы – 722 000 теңге. Кепілдік жарна – 108 300 теңге.

10. КамАЗ-55111 автокөлігі, 2000 ж.ш., мемлекеттік нөмірі 821 AD 08, (Жуалы ауданы, Б.Момышұлы а., Жібек жолы к-сі, 4, ДЭУ-82). Бастапқы (алғашқы) бағасы –1 974 000 теңге. Кепілдік жарна – 296 100 теңге.

Сауда­саттықтың бағасын көтеру әдісін қолдана отырып өткізу тәртібі:

1) егер аукцион залында аукцион басталған сәттен бастап жиырма минут ішінде қатысушылардың бірде-біреуі қағидаға сәйкес белгіленген қадамға жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасын арттыру жолымен жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, осы жекешелендіру объектісі бойынша аукцион өткізілмеген болып танылады;

2) егер аукцион залында аукцион басталған сәттен бастап жиырма минут ішінде қатысушылардың біреуі осы қағидаға сәйкес белгіленген қадамға жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасын арт-тыру жолымен жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растайтын болса, бастапқы баға белгіленген қадамға артады.

3) егер ағымдағы баға артқаннан кейін жиыр-ма минут ішінде қатысушылардың бірде-біреу жекешелендіру объектісінің ағымдағы құнын арт-тыру жолымен жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін соңғы растаған қа ты -су шы жеңімпаз болып танылады, ал осы жеке ше-лен діру объектісі бойынша аукцион өткізілген бо-лып танылады.

Жекешелендіру объектісі бойынша сауда-саттық-тың бағаны көтеру аукционы қатысушылардың бірі ұсынған ең жоғары бағаға дейін жүргізіледі.

Жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасы бағаны ұлғайтудың кемінде екі қадамына өскен жағдайда ғана жекешелендіру объектісі бойын-ша сауда-саттықтың бағаны көтеру аукционы өткізілген болып танылады, бұл ретте бастапқы бағаны екі қадамға көтеруді кемінде екі қатысушы жүзеге асырады.

Сауда­саттықтың бағаны төмендету әдісін қолдана отырып аукционды өткізу тәртібі:

1) егер аукцион басталған кезден бастап екі минут ішінде қатысушылардың бірде-бірі аук- ционда жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісінің бастапқы бағасы осы қағиданың 46-тармағына сәйкес белгіленген қадамға азаяды;

2) егер баға азайғаннан кейін екі минут ішінде қатысушылардың бірде-біреуі жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамайтын болса, жекешелендіру объектісінің соңғы жарияланған бағасы белгіленген қадаммен азаяды.

Жарияланған баға бойынша жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін бірінші болып рас таған қатысушы бағаны төмендету аукционының жеңім-пазы болып танылады және осы жекешелендіру объектісі бойынша аукцион өткізілген болып та-нылады;

3) егер жекешелендіру объектісінің бағасы белгіленген ең төменгі мөлшерге жетсе және қатысушылардың бірде-бірі жекешелендіру объектісін сатып алу ниетін растамаса, онда аук-цион өткізілмеген болып танылады.

Назар аударыңыз! Жылжымайтын мүлікті жекешелендіру кезінде

Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес жер учаскесіне құқық сатып алушыға өтеді.

Жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнын сатып алушы Қазақстан Республикасының Жер кодексіне сәйкес жеке төлейді.

Сауда-саттыққа қатысушыларды тіркеу хабарла-ма жарияланған күннен бастап жүргізіледі және аук-цион басталғанға дейін екі сағат бұрын аяқталады, содан соң қатысушылар берген өтінімдерін кері қайтара алмайды.

Сауда­саттыққа қатысу үшін кепілдік жарна­лар мемлекеттік мүлікті есепке алу саласындағы бірыңғай оператордың шотына төленеді: Кепіл­дік жарнаны алушы – «Ақпараттық­есептеу орталығы» АҚ; банк – «Қазкоммерцбанк» АҚ; ИИК КZ529261501102032004; БСК: KZKOKZKX; және «Астана Банкі» АҚ; ИИК KZ914500339860000351, БСК: ASFBKZKA, БСН: 050540004455; КНП: 171; Кбе: 167 (кепілдік жар­на мөлшеріне банктік қызмет төлемі кірмейді).

Назар аударыңыз! Қатысушының хабарламада көрсетілген талап-

тарды сақтамауы, сондай-ақ бірыңғай оператордың арнайы транзиттік шотына сауда-саттықты өткізу туралы хабарламада көрсетілген кепілдік жарнаның сауда-саттық басталғанға дейін екі сағат бұрын түспеуі тізілім веб-порталының өтінімді қабылдаудан бас тартуы үшін негіз болып табы-лады.

Аукционға немесе коммерциялық тендер­ге қатысу үшін мыналарды көрсете отырып, тізілімнің веб­порталында алдын ала тіркелу қажет:

1) жеке тұлғалар үшiн: жеке сәйкестендiру нөмiрiн (бұдан әрi – ЖСН), тегiн, атын, әкесiнiң атын (бар болған жағдайда);

2) заңды тұлғалар үшiн: бизнес сәйкестендiру нөмiрiн (бұдан әрi – БСН), толық атауын, бiрiншi басшының тегiн, атын, әкесiнiң атын (бар болған жағдайда);

3) кепiлдi жарнаны қайтару үшiн екiншi деңгейдегi банктегi есеп айырысу шотының деректемелерiн;

4) байланыс деректерiн (пошталық мекенжайы, телефоны, факс, е-mail).

Жоғарыда көрсетiлген деректер өзгерген кезде қатысушы бiр жұмыс күнi iшiнде Тiзiлiмнiң веб-порталына енгiзiлген деректердi өзгертедi.

Аукционға қатысушы ретінде тіркелу үшін қатысушының ЭЦҚ қойылған аукционға қатысуға өтінімді Тізілімнің веб-порталында тіркеу қажет.

Аукционға қатысушылар аукцион басталуға дейін бір сағат ішінде ЭЦҚ мен аукцион нөмірін пайдалана отырып аукцион залына кіреді. Аукцион жекешелендіру объектісінің бастапқы құнын аук-цион залында автоматты түрде орналастыру жо-лымен сауда-саттық өткізу туралы хабарламада көрсетілген Астана уақыты бойынша басталады.

Әрбір сатылған жекешелендіру объектісі бойын-ша аукцион нәтижелері аукцион нәтижелері туралы электрондық хаттамамен ресімделеді, оған сатушы және женімпаз ЭЦҚ пайдалана отырып, сауда-саттық өткiзiлген күнi Тізілімнің веб-порталында қол қояды.

Сауда-саттық нәтижелері туралы хаттама аук-цион нәтижелерін және жеңімпаз бен сатушының жекешелендіру объектісін сату бағасы бойын-ша сатып алу-сату шартына қол қою міндеттерін белгілейтін құжат болып табылады. Жеңімпазбен сатып алу-сату шартына аукцион өткізілген күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде қол қойылады.

Аукционның жеңімпазы сатып алу-сату шарты-на қол қойған кезде сатушыға салыстырып тексеру үшін мынадай құжаттардың:

1) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куәландыратын құжаттың;

заңды тұлғалар үшін: заңды тұлғаны мемлекеттік тір кеу (қайта тіркеу) туралы куәліктің не анық та-маның;

2) заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куәлан-дыратын құжаттың, сондай-ақ заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куәландыратын құжаттың түпнұсқаларын міндетті түрде көрсете отырып, олардың көшірмелерін не нотариат куәландырған көшірмелерін ұсынады.

Құжаттардың түпнұсқалары салыстырып тексеріл геннен кейін бір жұмыс сағаты ішінде қай тарылады.

Анықтама үшін телефон: 8 (7262) 34­99­85 (факс).

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМАҚазақстан Республикасы Қаржы министірлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің Астана қаласы мемлекеттік мүлік және жекешелендіру

департаменті Астана қаласы, Сарыарқа ауданы, С658 көшесі, 3 ғимарат (Автоматика кенті, 13–шағын аудан), мекенжайы бойынша орналасқан іргелес жер учаскесімен мүлік кешенің (бұдан әрі – Объект) бес жыл мерзіммен кейіннен сатып алу құқығымен сенімгерлік басқаруға беру бойынша тендер өткізетінін хабарлайды

АҚПАРАТТЫҚ ХАБАРЛАМАҚазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің Жамбыл мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті республикалық меншік объектілерін сату бойынша сауда­саттықтар өткізетінін хабарлайды

12 10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛДИДАР

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚБас редакторҚуат БОРАШ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 12 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыАйгүл СЕЙІЛ

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

ФОТОЭТЮД

БӘРЕКЕЛДІ! КӨРМЕ

ҚАЗ-ҚАЛПЫНДА

Суретті түсірген Алтынбек ҚАРТАБАЙ

ЖӘДІГЕР

Екі ғасыр сақталған Құран––––––––––––––––––––––Түрлі аласапыран, қиын-қыс-тау заманда қазақтың білім-дар азаматтары қолын да ғы құн ды жәдігерлерді жерге кө міп, аман сақтап қалған. Дін мен алысқан кеңестік за-ман ның талай дін ұст аған қаншама тақуалар Құран кі-табын жерге жасырып, бо-ла шаққа аманаттап кеткен. Сон дай құнды жәдігердің бірі Қы зылорда облысы Жалағаш ау данындағы Мырзабай ахун мазарынан табылды. Бұл XIX ғасырда жазылған көне Құран-кәрім кітаптары. ––––––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше елордадағы Ұлттық музейде танымал қылқалам шебері, антиядролық ұстанымын өзінің шығармашылығына арқау етіп жүрген азамат Кәріпбек Күйіковтің «Радиация» атты көрмесі өтті. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Осыдан біраз уақыт бұрын Өскеменнің көшелеріне Әлихан Бөкейхан, Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов сынды алаш қайраткерлерінің көшелі сөздері ілініп еді. Енді міне, облыс орталығындағы ең үлкен көшелердің бірі – Тәуелсіздік даңғылы бойындағы көп қабатты үйлердің бірінің қабырғасына әйгілі хоккейші, өскемендік «Торпедо» командасының шабуылшысы Талғат Жайлауовтың суреті салынды. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ержан БАЙТІЛЕС,«Егемен Қазақстан»

Болжам бойынша, ел басына қатер төнген бір кезеңде бұл құн­ды кітаптарды Мырзабай ахун­ның өзі көмген дейді. Талай жыл­дан бері топырақ астында жатып, одан жел мүжіп, жаңбыр тиіп, күн жемесе де рухани мұралар жақсы сақ тал ған. Әрине, мұқабалары ші­ріп, па рақтары жыртылған. Алай ­да, бір жарым ғасырдан астам уа қыт өтсе де жазулары анық көрі ніп тұр.

– Мен Мырзабай ахунның шөбересімін, – дейді Ораз Сал­қаш ұлы. – Баба қорымын қайта жөндеуден өткізейік деп, қазып жатқанда кітаптың мұқабалары мен парақтарын тауып алдым. Кітаптар тым тереңге көмілмеген.

Барлық кітап екі жарым қапқа толды. Алланың нығыметінде шек жоқ қой. Мұқабалары бүтін, сан дық ішіне әкеліп салдым. Ал ен ді бұл кітаптардың ішінде не жа зылғанын, қандай сырды ішіне бүк кенін ғалымдар анықтап бер­се екен.

Мырзабай ахун шамамен 1833 жылы қазіргі Жалағаш ау да нын­да дүниеге келіп, 1916 жы лы дү ние ден озған. Діндар ғұ ла ма, әу лие, емші кісі болған. Ауыл да мұсылманша сауат ашып, Бұха­ра дағы «Көкілташ» мед ре сесін бі тір ген. Біраз жылдар Қара қал­пақ станның Тақтакөпір деген жерінде ұстаздық еткен. Елге оралғаннан кейін мешіт ұстап, шәкірт тәрбиелеген. Жұртты ау­зына қаратқан ахунның әулиелігі жөнінде де аңызға айналған

ә ң г і м е л е р к ө п . М ы р з а б а й ахунның қасиетті Құраны табыл­ды дегенді естіп, бір бөлігін тәбә­рік қылып алуға арнайы келіп жат қан адамдар да бар екен. «Кі­тап тары бір сандық болыпты. Ахунның аруағы желеп­жебеп жүрсін деп, ұрпағыма ша па ғаты тиер деп тәбәрік алдым. Біз енді мұны оқуды білмейміз, бі р ақ білетіндерге көрсетіп, оқы тып, жазып қойсам деген ни ет те мін», дейді ауыл тұрғыны Ерім Тел­жанұлы.

Мырзабай ахунның шөбе ре­сі Ораз Салқашұлы бұл құн ды­лықтарды музейдің қарауына өт кі­зіп, еліміздің рухани жаңғыруына үлес қосуды ойлап отыр.

Қызылорда облысы, Жалағаш ауданы

Азамат ҚАСЫМ, «Егемен Қазақстан»

7 тамыз күні спортшы арнайы келіп, өзінің суретін та ма шалап, туындыны салған су рет шілермен және осы іске ұй ытқы болған азаматтармен жүз десті. «Өзім туып­өскен қа лада маған осын­дай құрмет, іл ти пат көрсетіліп жатқанына риза мын. Суретшілерге үлкен ал ғы сымды жеткізгім келеді. Бұл ма ған ғана көрсетілген құрмет емес, «Торпедо» командасына көр­сетілген құрмет деп түсінемін. Ен­ді қалалықтар Тәуелсіздік кө ше сі­мен өткен сайын біздің коман да ны жақынырақ тани түседі деп ойлай­мын», деген хоккейші қа быр ғадағы суреттің өзіне 99 пайыз ұқсайтынын айтып, жымиды.

Тоғыз қабатты үйдің қабыр ға­сын дағы суретті салған – Алма­ты дағы Т.Жүргенов атын да ғы Өнер академиясының түлектері. Олар графитти әдісімен бедерлен­ген бұл туындыны салуға үш ап та уақыттарын жұмсаған және су рет­тің бояуы 5­6 жылға дейін өш­пейтінін, суыққа да, ыстыққа да төзімді екенін айтады. «Бізге су рет салу жөніндегі ұсыныс инс таграмм желісі арқылы түсті. Сосын қалалық әкімдікке өзіміздің эскизімізді ұсындық. Төрт адам жұмыс істедік. Мынадай тоғыз қа батты үйде сурет

салу да оңай ға түскен жоқ. Суретке қа ра са ңыз дар, жоғарыда Талғат Жай л ауов тұрса, оның төменгі жа ғында Алтайдың асқақ шыңы Мұз тау көрінеді. Бұл арқылы бі­рін шіден, әйгілі хоккейшінің қа зақ хоккейіндегі биік орнын, екін ші­ден, мұз айдынының бейнесін де бедерлегіміз келді», – дейді жо­баға қатысқан суретшілердің бірі, аталған оқу орнының магистранты Айбек Нұрбеков.

Өскеменнен түлеп ұшқан Тал­ғат Жайлауовтың суретін туған ша һарына салу идеясының авто­ры қала әкімі Қуат Тұмабаев мұн­дай туындыларды Ақтөбе мен Талдықорғаннан көргеннен кей ін өзіне осындай ой келгенін айта­ды. «Әуелде түрлі ұсыныстар болды. Табиғаттың суретін не­месе Шығыстан шыққан әйгілі ақын­жазушылардың бейнесін салдырсақ па деп те ойладық. Алайда осы жобаның демеушілері Талғат Жайлауовтың суретін сал­ды райық деген ұсыныс айтты. Біз қол дадық. Өйткені, Өскемен – елі­міз дегі хоккейдің отаны. Сон дық­тан мұндай шаһарда қала мыз дың, облысымыздың ғана емес, ел мақ­танышы Жайлауов секілді үздік хок кейшінің суретінің қасқайып тұр ғаны орынды деп ұйғардық», дейді қала әкімі.

Осы жобаға қаржылай қолдау білдірген, техникаларын ұсынған «ЮКО» ЖШС­нің құрылтайшысы Қай нар Дүйсеновтің айтуынша, әйгілі хоккейшінің суреті бе ке р­ ден бекер таңдалмаған. «Жер­лесіміз Талғат Жайлауов мың­даған, миллиондаған жан күйері бар қазіргі замандағы ең үздік хоккейшілердің бірі. «Тор пе до­ның» чемпион атануына сі ңір­ген еңбегі де зор. Сондықтан қа­лалық әкімдікке осындай ұсы ныс жасадық. Өзім хоккейші болма­сам да, бұл спорт түрін ерекше жақсы көремін. «Торпедоның» ойындарын үзбей көруге тырыса­мын. Талғатты кәсіби спортшы әрі қарапайымдылығы үшін ерекше құрмет тұтамын», – дейді ол.

ӨСКЕМЕН

Суретті түсірген автор

Ұларбек НҰРҒАЛЫМҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

Дәуір тегершігі тағы бір айналғанда осы күні шек­сілеміз қатып күліп отырған әзілімізге жай ғана езу тартып немесе мырс етіп, тіпті күлмей де қоюымыз бек мүмкін. Неге дейсіз ғой?

Бала күнімізде дастарқанға жиналған әжелер өзара әзілдесіп, күлісіп жырғап оты­рушы еді. Сонда көбінің айтатын әзілдері, «анау Гүлсім байқамай қайынағасының атын айтып қойыпты, пәленнің келіні енесінің атын айтып қалыпты, сөзден сөз шығарып байқатпай аузына салып жіберген қайындары екен», деген секілді әңгімелер. Соған қарық болып күлетін. Тіпті мына бір оқиғаны біздің ауылда білмейтін адам жоқ. Құсайын деген ақсақалдың келіні автобус­ пен қалаға барыпты. Жолда бензиннің иісінен жүрегі айнып лоқсиды ғой. Аңғал келін сол оқиғаны айтып отырып, «жүрегім айнып, құсайын, құсайын десем құса ал­маймын» деген екен. Айнала отырғандар ду күлгенде келіншектің беті памидордай қызарып кетіпті. Сол әңгіме тәмсіл боп елге тарап Құсекеңнің келіні Әймен бүкіл жұртқа танымал болып еді. Оны тіпті біздің ауылда апалар әлі айтып күліп отырады. Себебі өздері әлі күнге атасының, енесінің,

қайынағасының аттарын атамайды. Тіпті кейбіреуі бір әрпі ғана өзге адамдардың ат­тарын да айтпайды. Мысалы, менің әжемнің аты – Жамбы. Анам сол кісінің аты айтылып кетеді деп жамбасты «шұңқыр жілік» дейді. Бір апайымның атасының аты – Тастақбай. Апайым және оның бүкіл абысындары «тас» деп айтпай, тас атаулыны «қайыршақ» дейді. Ол ауылдың тасты қайыршақ деп айтатынын бүкіл ауыл біледі. Қайындары қалжыңдағанда сондай сөздерді айтуға мәжбүр болатын әңгімеге тартып, байқамай айтып қалса мазақтап, әзілдеп жатады. Тіпті пысықтары сол айтып қалғаны үлкендерге жетпес үшін жеңгелерінен ауызбастырық алып та жатады.

Жақында Талдықорғандағы көші­қон бө лімінде істейтін бір кісіден осы тектес бір әңгіме естіп, көңілім алабөтен әсер ге бө леніп еді. Талдықорғанның Қара бұлақ кен тіне Қытайдан көшіп келген жас ке лін­шек құжат шаруасымен қалалық кө ші­қон бөлімшесіне барыпты. Бір кезде күйеу і­нің фамилиясын айтуға тура келеді. Бірақ айтуға болмайды. Келіншек енді төрт жасар ұлына «атаңның атын айтып бере қойшы» дейді. Қырсыққанда ол да аузы үшкірейіп жар сүзетін бұқадай көзінің астымен (жа­тыр қаса керек) полицияға қарап сызданып оты рып алыпты. Жазып бере қойғанға өзі

төте жазумен оқыған, Қазақстанға жаңа келген келіншек кирилше жаза алмаса ке­рек. Кезегін соңындағыларға беріпті де ке­тіп қалыпты.

«Сізге өтірік, маған шын, зым­зия жоқ бо­лып кеткен келіншек ертесі 7 жастағы баласын ертіп келіп тұр. «Атамның атын мы на бала айтып береді», дейді. «Сонда сен атаң атын айтқызу үшін ауылыңа қайта ба рып, мына ба­ланы алып кеп тұрсың ба?» дей мін мен. «Иә, енді қайтем?» деп жымиып күледі. Ой, Алла! Не риза боларымды, не таңқаларымды білмей, мырс­мырс күліп ба сымды шайқай беріппін», дейді әлгі көші­қон полициясы...

Жаңа түскен ке лін сол әулеттің үлкен­де рі не ғана емес, кі ші леріне де ат қоятын. Қайын сі ңілерін «ер кем» деп, кенже болса «кенжем», «ақ кенже» деп шақыратын. Осы жәй ғана ат тер геумен, қайын­қайынсіңілерін ерке ле тіп шақырудан қанша әулеттің келіні келген же ріне тастай батып, судай сіңіп, берекесі артты екен деңізші!..

Өзгерген салтпен бірге қарым­қатынас, қарым­қатынаспен бірген болмыс, бол­мыспен бірге қалжыңдардың өзі «қайтыс» болады екен ғой. Әлдеқайдан құйындай ұйтқып соғып өтетін осындай бір ойлар келген кей сәттерде құсайын деп құса алмай қиналған Әйменге күлген әжелердің күлкісін сағынасың да қоясың...

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

Суретші 1947­1991 жылдар ара лығында 490 дүркін атом бом басы (26 дүркін жер бетін­де, 87 дүркін атмосферада, 354 дүркін жер астында) жарылып, сынақ жүргізілген Семей ядро­лық полигонына іргелес Егін­дібұлақ ауылында туған.

«Бала кезімде жарылыс­тан үйдегі аспалы шамдар қоз­ғалып, ыдыс­аяқ сылдырлай­тын. Бәріміз далаға атып шы ға­тын быз. Бізге радио хабар лама арқылы «ешқандай ра диа цияның тарамағаны» туралы айта тын. Сөйтсек, олай болмапты, мен туған ауыл 40 жыл радиа ция уын жұтыпты. Көп теген отба­сында мүгедек ба лалар дүниеге келді. Соның бір куә сі менмін. Сондықтан өмі рім ді осы мәселеге арнадым», дейді К.Күйіков.

Көрмеге суретшінің 20­ға тарта туындысы қойылды. Олар дың арасында кенепке май­лы бояумен салған: «Полигон құр баны», «Ана қорқынышы», «Аман қалған», «Бұрышта», т.б. картиналарымен қатар аква рель стилінде қағазға жа­зыл ған «Қазақ эпосы», «Қарт­т ар» атты шығармалары бар.

Туындылардағы басты та қы­рып – ядролық қарудың адам баласына тигізген зардабы. Сондықтан да болар 2016 жы­лы Вашингтон қаласында өт­кен Ядролық қауіпсіздік сам­митінде Елбасы Нұрсұлтан На зарбаев сол кездегі АҚШ Пре зиденті Барак Обамаға Күй­і ков тің «Жарылыс» атты карти­насын табыстаған болатын.

Жиынды ашып, сөз сөйлеген Ұлт тық музей басшысының мін детін атқарушы Жәкен Тай­мағамбетов мырза, бұл ша­раның осымен үшінші мәрте

ұйым дастырылып отырғанын, бұл жолы 1945 жылы 6­9 тамыз­да Жапонияның Хиросима жә не Нагасаки қалаларына тас тал­ған атом бомбасының зарда­бын еске алу мақсатында өтіп отырғанын жеткізді.

Көрменің өтуіне қолдау көр­се ту шілер атынан – Сыртқы іст ер министрінің орынбаса­ры Роман Василенко мен Жа­по ния ның еліміздегі Төтенше жә не өкілетті елшісі Итиро Ка вабата жылы лебіздерін біл­діріп, шығармашылық иесіне толайым табыстар тіледі.

Талғат Жайлауов – Өскеменнің төрінде

Қасірет картиналары

«Еркем» деп еркелетіп, «кенжем» деп кекілін тарайтын...

10 ТАМЫЗ 2017 жЫл 13РЕСМИ

(Жалғасы 14-бетте)

ҚазаҚстан РеспубликасыДенсаулыҚ саҚтау министРлігінің бұйРығы

2017 жылғы 17 шілде №530 Астана қаласы

«медициналық және фармацевтикалық мамандықтар бойынша мемлекеттік жалпыға бірдей міндетті

стандарттар мен үлгілік кәсіптік оқу бағдарламаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің міндетін атқарушының

2015 жылғы 31 шілдедегі № 647 бұйрығына өзгеріс пен толықтырулар енгізу туралы

(Соңы. Басы 150-нөмірде)Негізгі пәндер циклдерінің міндетті компонетінің мазмұны

НП Негізгі пәндерМК Міндетті компонентНП 01 Кәсіби-

бағдарланған шет тілі

Кәсіби-бағдарланған шет тіліне мамандық бой-ынша пән саласын енгізу. Кәсіби-бағдарланған шет тілі, адам қызметіндегі белгілі саласында қызмет көрсететін, пәндік феномен ретінде (мамандық ерекшелігін ескере отырып). Пән-тілдік материалды меңгерудің негіздері. Шет тілдік түсініктемедегі базалық категориялық- түсініктемелі аппарат. Кәсіби шет тілінің тер-миологиясы. Арнайы Кәсіби-бағдарланған материал және берілген кәсіби жағдайларда қолдану. Шет тілінде мамандық саласы бой-ынша пәндік мазмұнының сипаттамасы. Кәсіби құзыреттілік: шет тілде мәтінді бағдарланған, кәсіби мазмұнды монологиялық пікірлер. Кәсіби-бағдарланған шет тілі мен пәнаралық байланыс. Кәсіби-бағдарланған шет тілінің трансформаци-ясы және дифференциациясы.

НҚ -1.2.НҚ -1.4.НҚ -3.2.НҚ -3.4.НҚ -4.НҚ -4.1.

НП 02 Кәсіби қазақ (орыс) тілі

Кәсіби қазақ (орыс) терминологиясы. Арнайы кәсіби бағытталған материал және оның кәсіби жағдайларда қолданылуы.Қазақ (орыс) тілдерінде мамандықтар бойынша пән мазмұнының сипаттамасы. Кәсіби құзыреттілік: қазақ (орыс) тілдеріндегі мәтіндердің бағыт-бағдары. Бейінді пәндермен кәсіби- бағдарланған қазақ (орыс) тілдерінің байланысы.

НҚ -1.2.НҚ -1.4.НҚ -3.2.НҚ -3.4.НҚ -4.НҚ -4.1.

НП 03 Биостатистика Биостатистикаға кіріспе. Мәліметтердің сипаттамасы және көрінісі. Басты және таңдамалы жиынтық. Таңдамалы әдіс және оның нәтижелерін бағалау. Абсолютті және салыстырмалы шамалар. Зерттеудегі жүйелі қателіктердің мүмкін болатын типтері.Мәліметтерді үлестіру түрлері: қалыпты үлестіру, t- үлестіру. Орталық шекті теоре-ма. Зерттеу гипотезаларын мәтінге енгізу. Екі топтың орта шамаларын салыстыру: сенім ин-тервалы әдісі; t-тест.Параметрлік емес альтернатива. Сапалық белгілерді талдау. Екі санатты мәліметтердің өзара қарым- қатынасы. Қауымдастырылған шаралар: қатысты қауіп, қауіптердің түрлілігі, шанстардың қатынасы. Екіден артық топтар-да мәндердің орташа мәндерін салыстыру. Бір фактілі және бірнеше фактілі дисперсионды талдаулар. Белгілер арасында байланыс ор-нату. Корреляциялық-регрессионды талдау. Байес Теоремасы. Үлкен сандар заңы және орталық шектік теорема. Бағалау көмегімен максималды ұқсастық. I және II типті қателер, статистикалық қуаттылығы мен таңдау өлшемі. Денсаулық сақтаудағы статистиканың зама-науи көрсеткіштері. Стандарттау әдісі. STATA, SPSS, ANOVA, NVIVO. кіріспе Медициналық зерттеулердің статистикалық дизайны. Меди циналық –статистикалық зерттеулерді ұйымдастыру. Рандомизирленген клиникалық сынақтар.

НҚ 5

НП 04 Эпидемиология Эпидемиологияның тарихы, философия-сы, негізгі қағидаттары мен тұжырымдалары. Тарихи және замануи келешектегі эпидемиологиялық ойлаудың дамуы. Сипаттау эпидемиологиясы. Эпидемиологиялық сараптаманың негізгі құралдары, соның ішіндегі сырқаттылық жағдайын, оның таралуын және өлім себептерін анықтау. Мәліметтерді сырқат пен жарақатты сипаттауда қолдану-негізгі стати-стика, санитарлық-эпидемиологиялық бақылау. Эпидемиологияның маңызды құралдарын орны мен уақытында индивидиумға негізделген ги-потезаны әзірлеуде қолдану; пропорциядағы өзгерістер мен айырмашылықтар; инкубациялық кезеңдер, сонымен қатар аурудың тара-луы. Дәлелдерге негізделген себеп-салдар байланысының қағидаттары, «себеп» алдын-да «әсер» және «себепті» өзгерту «әсерді» өзгертеді. Аналитикалық эпидемиология. Эпидемиологиялық зерттеулердің негізгі сыз-басы және олардың тұрғындар денсаулығына қолданылуы, сонымен қатар: тұрғындар эко-логиясы, кросс-секциондық, жағдай-бақылау, ретроспективті және келешекті когорта. Экспериментті зерттеулер. Қауымдастық деңгейінде рандомизирленген клиникалық сынақтар, аурудың немесе жарақаттың, эти-ологиясын түсіну сонымен қатар араласудың пайдасы мен зияны. Араласудың тиімділігі-араласудың жетістік дәрежесін дәлелдеу бағасы. Зерттеу, тестілеу және өршуді скри-нингтеу. Эпидемиологиялық әдістерді базисті және клиникалық ғылымдарда қолдану. Зерттеу қорытындыларын және саясатты дайындауда сараптауды қолдану. Арнайы эпидемиологиялық қолдану, молекулярлы және генетикалық эпидемиология, қоршаған ортаның гигиенасы мен қауіпсіздігі, абайсызда алынған жарақат пен зорлық-зомбылықтың алдын алу, сонымен қатар мінез-құлық ғылымы.

НҚ -1.НҚ -1.1.НҚ -1.4.НҚ -3.НҚ -3.2.КҚ -2.1.

НП 05 Жалпы гигиена Жалпы гигена пәні, мазмұны, мақсаты және міндеттері. Санитарлық - гигиеналық зерттеу әдістері. Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы ҚР Кодексі. Қоршаған орта факторларын гигеналық нормалаудың ғылыми негізі, гигиеналық болжам. Ауа ортасының гигие-налық мәні. Су және сумен қамтамасыз ету гиге-насы, су сапасының адам денсаулығына әсері.Топырақ гигиенасы, топырақтың ластану дәрежесін гигиеналық бағалау. Тамақтану гигиенасы және адам денсаулығы. Ұтымды тамақтануды ұйымдастыру. Емдеу- профилактикалық мекемелерінің гигиенасы. Еңбек гигиенасы және еңбек физиологиясы. Өндірістік қауіп орта факторларының негізгі гигиеналық мазмұны.

НҚ -1.НҚ -2.НҚ -3.КҚ -1.КҚ -3.КҚ -4.КҚ -5.

Кәсіптік пәндер циклінің міндетті компонентінің мазмұныКП 01 Қоғамдық

денсаулық сақтау

Пән, құрылу тарихы. Денсаулық және оған әсер етуші факторларының әлеуметтік шарттылығы. Демографияның медициналық - әлеуметтік аспекті-лері, тұрғындардың аурушаңдылығы, негізгі ұғымы, зерттеу әдістері, аурулардың халықаралық жіктемесі. Мүгедектік, физикалық даму, тұрғындардың жеке топтарының (әйелдер, балалар және жасөспірімдер, егде жастағылар) медициналық - әлеуметтік денсаулық аспектілері.Маңызды аурулардың өмір салты және медицина-лық-әлеуметтік аспектілері. Аурулардың профилакти-касы және денсаулықты нығайту. Тәуекел факторлары. Денсаулық және өмір сүру сапасы. Қоғамдық денсаулық сақтау жүйесін ұйымдастыру – денсаулық сақтау институттары мен құрылымдары ұлттық және халықаралық; нақты рольдері мен жауапкершілігі. Халықтың осал топта-ры, бала және анаға күтімді қоса алғанда, халшықтың тәуекел топтарына көмек көрсету, мүгедектер мен әлеуметтік-экономикалық жағдайы жоқ топтар. Апатты жағдайлар мен саяси және азаматтық қақты-ғыстар жағдайындағы медициналық қызметтер көрсе-тудегі қоғамдық денсаулық сақтаудың негізгі рөлі.

НҚ -1.НҚ -2.НҚ -3.КҚ -1.КҚ -3.КҚ -4.

КП 02 Мемлекеттік санитарлық-эпидемио-логиялық қадағалау

Коммуналды гигиена, балалар мен жасөспірімдер гигиенасы, тамақтау гигиенасы мен еңбек гигиенасының пәні, құрамы мен мазмұны. Қазақстан Респуликасындағы мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау. Санитарлық-эпидемиологиялық қызметтің құрылымы мен функ-циялары. Алдын алушы және ағымдық санитарлық бақылау, мақсаттары мен міндеттері. Санитарлық қызметтің есепке алу-есептік құжаттамасы. Санитарлық-гигиеналық зерттеулердің әдістері. Санитарлық қызмет жұмысын жоспарлау. Халықтың түрлі топтарының тамақтануын ұйымдастыруға қойылатын гигиеналық талаптар.

НҚ -1.НҚ -2.НҚ -3.КҚ -1.КҚ -3.КҚ -4.КҚ -5.

Ескерту: 5В110200 – «Қоғамдық денсаулық сақтау» білім берудің оқу бағдарламасы білім алушылардың келесі құзыреттілікті меңгеруін қарастырады:

Негізгі құзыреттер:НҚ-1. Жалпы білім беру саласындағы құзыреттілігі

НҚ-1.1 Әлеуметтік маңызы бар проблемалар мен үрдістерді талдауНҚ-1.2 Дәрігердің әртүрлі кәсіби қызметіндегі білімін жаратылыстану-ғылыми

(әлеуметтік, гуманитарлық, экономикалық), медициналық-биологиялық және клиникалық ғылым саласында қолдану

НҚ-1.3 Күнделікті кәсіби қызметіне және білім беруді жалғастыру үшін жаңа білімді меңгеруге қабілеттілігі мен дайындығы

НҚ-2. Әлеуметтік-этикалық құзыреттілігіНҚ-2.1 Логикалық талдауға, дәлелді сөйлеуге, диcкуссия және полемика жүргізуге, толе-

ранттылыққа, ынтымақтастыққа және дауды шешуге қабілеттілігі және дайындығыНҚ-2.2 Дәрігерлік этика, академиялық адалдық ережелерін, құпия ақпаратпен жұмыстар

бойынша заңдар мен нормативтік құқықтық актілерді, дәрігерлік құпияны сақтап, қоғамдағы қабылданған моральдік және құқықтық нормаларды ескере отырып, кәсіби қызметін жүзеге асыру

НҚ-2.3 Командада жұмыс жасау, өз көзқарасын дұрыс қорғай білу, ымыраға келе білу, ұжымның ойымен өз ойын салыстыру, жаңа шешімдер ұсыну

НҚ-3. Экономикалық және ұйымдастырушылық-басқарушылық құзыреттілігіНҚ-3.1 Дәрігердің кәсіби қызметіндегі менеджмент, маркетинг, медициналық ау-

дит және медициналық сақтандырылуының негізгі принциптерін жүзеге асы-ру; экономиканың мемлекеттік реттеудегі мақсаты мен әдістерінің түсінігі, экономикадағы мемлекеттік сектордың ролі

НҚ-3.2 Басқару әдістерін қолдану, орындаушылардың жұмыстарын ұйымдастыру, дәрігердің кәсіби құзыреттілігінің шеңберінде және әртүрлі пікірлер жағдайында жауапты басқарушылық шешімдерін табу және қабылдау

НҚ-4. Үдемелі динамизм және белгісіздік жағдайындағы қоғамдық, экономикалық, кәсіби рольдер ауысымына дайындықНҚ-4.1 Әлемдік экономикада заманауи ақпараттық ағынға бағдарлау және динамикалық

өзгеріп отырған құбылыстар мен үрдістерге бейімделуНҚ-4.2 Кәсіби қызметіне байланысты әртүрлі жағдайларда икемді және мобильді болу НҚ-4.3 Белгісіздік және тәуекелділік жағдайында экономикалық және ұйымдастыру

сипаттындағы шешімдерді қабылдау НҚ-5. Коммуникация:

НҚ-5.1 Кең диапазонды әдістер мен технологияларды қолдана отырып, әртүрлі адам-дармен түрлі жағдайларда қарым-қатынас кезінде өзіндік, жан-жақты және тиімді коммуникациялардың дағдыларын игерген

НҚ-5.2 Коммуникативтік дағдылар: жеке адамдармен/пациенттермен, отбасымен және топтармен, әріптестер мен басқа мамандармен әртүрлі жағдайларда қарым-қатынас барысында мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерін пайдалана оты-рып, нақты, тиімді және кәсіптік коммуникативтілігін көрсетеді

НҚ-5.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар: практикалық қызметте тиімді зама-науи технологияларды ойлап табуға және қолдануға қабілетті; мәліметтерді тал-дау, бағалау, қол жеткізу үшін әртүрлі ақпараттық технологияларды қолданады; кәсіптік қызметте әртүрлі аудиториялармен жұмыс жасау үшін жазбаша, ауызша, технологиялық тиімді дағдыларды көрсетеді

НҚ-5.4 Төзімділік: әртүрлі мәдениеттегі, діндегі, дәстүрдегі, ұлттық, өмір сүру салты мен қөзқарастағы адамдармен қызмет жасай біледі және құрмет көрсетеді

Кәсіби құзыреттілік:КҚ -1. Биостатистика: жиі қолданылатын статистикалық терминологияны анықтайды;

деректердің түрлері мен гипотездердің зерттеулерінің деректеріне ең қолайлы статистикалық процедураларды дұрыс таңдауға мүмкіндікті көрсетеді; статис-тикалық талдаудың қорытындысын ескере отырып, аудару қабілетін көрсетеді.

КҚ -2. Қоршаған орта гигиенасы: қоршаған ортаға зиянды әсердің көзін анықтайды; қоршаған ортаның қауіпіне көп ұшыраған халықты, сонымен қатар, кәсіби қауіп пен қоршаған ортаға әсер ететін диспаритеттің себебі; экологиялық қауіптердің негізгі классын, олардың жарақат механизмдері мен қабылдағышын, олардың әсер етуінің өзгеруіне байланысты сұрақтарды, сонымен қатар экологиялық рисктердің бағалауын және бағалаудың негізгі компоненттерін анықтайды; жау-апты ғаламдық және ұлттық мекемелердің ролін түсіндіреді, қоршаған ортаның денсаулығы мен сапасын қорғап, бейімдейтін маңызды заңдарды анықтайды, сонымен қатар қоршаған ортаның тазалығы мен қорғауына жауапты мекеме-лер мен тараптардың рөлін түсіндіреді; экологиялық қауіптердің алдын алу мен жойылуының тәсілдерін анықтайды, экологиялық қауіптерден халықты қорғау және кәсіби денсаулық пен қоршаған ортаны қорғаудың қиын сұрақтарын шешуге қызығушылық танытқан тараптармен жұмыс істеуді анықтайды.

КҚ -3. Денсаулық сақтауды басқару мен саясат: Қазақстанда медициналық қызмет көрсету мен қаржыландыруға әсер ететін саясатты жобалау процесінің негізгі компоненттерін бағалап, анықтайды; қауымдар мен ұйымдардың арасындағы әсерлі серіктестік қарым-қатынастарды қолданатын әр-түрлі бағдарламаларды жобалау мен денсаулық сақтаудың тиімділігін бағалаудың стратегиялық

жобалаудың принциптерін қолданады; тиісті каналдар мен технологиялар-ды қолдана отырып, басқарудың сұрақтары мен денсаулық сақтаудың тиісті саясатының ақпараттық дағдылары мен қолбасшылық дағдыларды көрсетеді; халықтың денсаулығын жақсарту процессіне мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың мүшелерін тартады; қоғамдық денсаулық пен денсаулық сақтау ор-тасында ғылыми зерттеулер процессінің ұйымдастыру мен басқару дағдыларын көрсетеді; дәлелді практиканың негізінде ақылға қонымды шешім қабылдайды.

КҚ -4. Әлеуметтік және мінез-құлық ғылымдар: қоғамдық денсаулық сақтау саласын-да қолданатын әлеуметтік және мінез-құлық пәндер арасынан негізгі теориялар, тұжырымдарды және моделдерді анықтау; қоғамдық денсаулық сақтау саяси са-ласында жоспарлау процедураларын, қадамдарын бейнелеу, бағдарламаларды бағалау; халықтың әлеуметтік экологиялық құрылымының барлық деңгейінде; адамдардың және халықтың денсаулығының мәселелерін барлық әлеуметтік экономикалық құрылымдарының деңгейінде шешу үшін нысаналы көрсеткіштер және ресурстармен байланысты факторларды анықтау; жеке / отбасылық/қоғамдық деңгейде өз-өзін сақтау және салауатты өмір салтын сақтау барысын-да кең спекторлы әдістерді қолдана білу; жеке тұлғалармен отбасыларының жеке күтімі мен өмір салтына әсер ету арқылы денсаулық жағдайын жақсарту үшін жеке/отбасылық/қоғамдық деңгейлерде әсерлі тәртіптік стратегиялар қолданылады.

КҚ -5. Денсаулықты нығайту саласындағы саясат: қоғамның денсаулығын жақсартуға бағытталған мемлекеттік бағдарламаларды және НПО бағдарламаларын си-паттау. Халық денсаулығын жақсарту үшін қажет болатын стейкхолдерлармен қатынастарды ұсынады. Халықтың денсаулығын жақсарту жүйесіне мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелерді тарту.

КҚ -6. Эпидемиология: адамның сан тұрғысынан, уақыты мен орнынан қоғамдық денсаулық сақтау мәселелерін талдайды; негізгі эпидемиологиялық көрсеткіштер бойынша есеп шығару; эпидемиологиялық есебінің күшті және әлсіз жақтарын қарастыру (мысалы зерттеу есебі)

КҚ-7 Бағдарламаларды жоспарлау: қоғамдық денсаулық сақтау бағдарламалардың жоспарлау қадамдарын, еңгізу және бағалауын анықтайды; бағдарламаларды жоспарлау үшін қоғамдық денсаулық сақтау теориялары және жоспарлау моделдерін қолдану; формативті, процессуалді және қорытынды бағаны және оларды қолдануды бейнелейді; мемлекеттік және жергіліктік деңгейде халықтың денсаулығын жақсарту әдістерін жоспарлауын бейнелейді.

Пайдаланылатын қысқартулар: КП - кәсіптік пәндерЖБП - жалпы білім беру пәндері НҚ - негізгі құзыреттілігіНП - негізгі пәндер КҚ - кәсіби құзыреттілік

«Қоғамдық денсаулық сақтау» мамандығы бойынша бакалавриаттың үлгілік кәсіптік оқу бағдарламасына 2-қосымша

«Қоғамдық денсаулық сақтау» мамандығының үлгілік оқу жоспары

Оқу мерзімі – 4 жылАкадемиялық дәрежесі:

«Қоғамдық денсаулық сақтау» бакалавры

Пәннің циклі

Пәннің коды Пәннің атауы және қызметтің түрі Кредит-тер

саны

Семе-стр

Бақылау нысаны

ЖБП Жалпы білім беру пәндері 28ЖБПМ Міндетті компонент 21

KКZT 1101 Қазақстанның қазіргі заман тарихы 3 1,2 Мем. Емтихан

AKT 1105 Ақпараттық-коммуникациялық тех-нологиялар

3 1,2 Емтихан

ShT 1(2)103 Шет тілі 6 1,2,3,4 ЕмтиханK(O)T 1104 Қазақ (орыс) тілі 6 1,2 ЕмтиханFil 2102 Философия 3 3,4 Емтихан

ЖБПТ Таңдау компоненті 7НП Негізгі пәндер 69НПМ Міндетті компонент 20

KK (O)T 2(3)201

Кәсіби қазақ (орыс) тілі 2 3,4,5,6 Емтихан

KBShT 2(3)202

Кәсіби-бағдарланған шет тілі 2 3,4,5,6 Емтихан

ZhG 2203 Жалпы гигиена 4 3,4 ЕмтиханBiostat 2204 Биостатистика 6 3,4 ЕмтиханEpi 3205 Эпидемиология 6 5,6 Емтихан

НПТ Таңдау бойынша компонент 49КП Кәсіптік пәндер 32КПМ Міндетті компонент 5

KDS 3(4) 301 Қоғамдық денсаулық сақтау 3 5,6,7,8 ЕмтиханMSEK 3(4)02 Мемлекеттік санитариялық-

эпидемиологиялық қадағалау2 5,6,7,8 Емтихан

КПТ Таңдау компоненті 27Теориялық оқытудың қорытындысы 129

ОҚТ Оқытудың қосымша түрлеріОҚТМ Міндетті компонент 14 кем емес

Дене шынықтыру 8Кәсіби практика 6 д/сынақОқу 2 4 д/сынақӨндірістік практика 2 6 д/сынақӨндірістік практика 2 8 д/сынақ

ҚА Қорытынды аттестацияМамандық бойынша мемлекеттік емтихан 1 8Диплом жұмысын (жобасын) жазу және қорғау немесе екі бейіндік пәндер бойынша мемлекеттік емтихандар тапсыру

3

Барлығы 138Пайдаланылатын қысқартулар: НПТ – таңдаулы негізгі пәндерЖБП – жалпы білім беру пәндері ОҚТ – оқытудың қосымша түрлеріЖБПМ – міндетті жалпы білім беру пәндері КП – кәсіптік пәндерНП –негізгі пәндер КПМ – міндетті кәсіптік пәндерНПМ – міндетті негізгі пәндер КПТ - таңдаулы кәсіптік пәндер

Қазақстан Республикасы Денсауық сақтау министрінің 2017 жылғы 17 шілдедегі №530 бұйрығына 4-қосымша

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 31 шілдедегі № 647 бұйрығына 8-6 Қосымша

Жоғары арнайы білімнің білім беру бағдарламасының үлгілік оқу бағдарламасы1 тарау. Оқу бағдарламасының паспорты

Жоғары арнайы білім беру мамандығы үлгілік кәсіптік бағдарламасы 2009 жылғы 18 қыркүйектегі 175-бабының 3-тармағына Қазақстан Республикасы Кодексінің «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау» жүйесі туралы 2007 жылдың 27 шілдеде ҚР «Білім туралы» Заңының 14- бабының 8-тармағына сәйкес әзірленді және Қазақстан Республикасының білім беру ұйымдарында медицина кадрларын даярлау тәртібін айқындайды.

Мамандарды даярлау медицина саласын білікті кадрлармен қамтамасыз ету мақсатында жүзеге асырылады.

Оқу бағдарламасы: құрайды:1) теориялық және практикалық оқыту, оның ішінде міндетті компоненттің базалық пәндері

мен бейіндік пәндері;2) аралық және қорытынды аттестациялар.Білім алушылардың жетістіктерін бағалау мамандығы бойынша жоғары арнайы оқу

бағдарламасымен анықталатын, әртүрлі формадағы ағымдық тексерулер мен аттестация-лар арқылы жүзеге асады.

Білім алушылардың аралық аттестациясы әдістемелік (академиялық, әдістемелік) кеңес шешімінің негізінде ұйым жетекшісімен бекітілген оқу жоспары мен академиялық күнтізбеге сәйкес жүзеге асырылады.

Мекеменің басқармасының бұйрығымен оқу жылы аяқталған кезде, аралық аттестацияға қарап, білім алушыларды келесі курсқа ауыстыру жүргізіледі. Осы мақсатпен көшіру балы анықталады.

Минималды аудармалы балл ала алмаған білім алушы, өзінің баллын жоғарылату мақсатымен жазғы семестрға ақылы түрде жекеленген пәндерді оқу үшін қалады, оқыған пәні бойынша емтихан тапсырады.

Білім алушылардың қорытынды аттестациясы академиялық күнтізбе және жұмыс оқу жо-спарларында қарастырылған уақыт аралығында Қазақстан Республикасы Білім және ғылым Министрінің 2008 жылғы 18 наурыздағы № 125 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 5191 болып тіркелген) білім алушылардың үлгерімін ағымдағы бақылау, аралық және қорытынды аттестаттау жүргізудің үлгілік қағидаларына сәйкес жүргізіледі.

Қорытынды аттестацияға МЖМБС сай бекітілген ЖОЖ талаптарына сәйкес оқу бағдарламасын толық меңгерген білім алушыларды жібереді.

Жекеленген оқу жоспарының талаптарын орындамаған бітіруші курс оқушысы жазғы се-местрды өтпестен, қайта оқу жылына қалдырылады.

Қорытынды аттестаттауды өткізу үшін Ұйым Мемлекеттік аттестаттау комиссиясын (МАК) құрады.

Жоғары арнайы білімнің үлгілік кәсіптік оқу бағдарламасына 1-қосымша

5В130100 «Жалпы медицина» мамандығы бойынша кәсіби практика және пәндер циклі бойынша үлгілік кәсіптік оқу бағдарламасының мазмұны

Цикл (пәндер) индексі

Пәндер атауы Пән мазмұны Қалып-тасушы

құзұ-реттер коды

ЖББП Жалпы білім беру пәндеріЖББПМ Міндетті компонент

ЖББП 01 Қазақстанның қазіргі заман тарихи

«Қазақстанның қазіргі заман тарихы» курсының пәні, мақсаты және міндеттері. Қазіргі кездегі «Қазақстанның қазіргі заманғы тарихы» пәні ту-ралы түсінік. Тарих, жеке тұлға, мемлекет. Тарих және өркенит. Отан тарихының қызметі мен қағидаттары. Қазақстанның қазіргі заман тарихы дүниежүзілік тарих контекстінде. Ұлттық тарихтың құндылықтары. «Қазақстан Республикасында та-рихи сананың қалыптасу тұжырымдамасы» (1995 жыл). Бүгінгі Қазақстанның тарихын кезеңдерге бөлу. Қазақстанның қазіргі заманғы тарихын зерттеудің негізгі әдістері. Отан тарихын зерттеудегі жаңа концептуалдық ұстанымдар. «Қазақстанның қазіргі заманғы тарихы» пәні бойынша деректер мен әдебиеттер. Отан тарихын зерттеудің ерекшеліктері. Қазіргі замандағы Қазақстанның бүгінгі таңдағы ұлттық тарихының мәселелерін өзектендіру.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖББП 02 Философия Мәдениет контексіндегі философияның тари-хи типтері. Ежелгі Үндістан философиясы шығыс мәдениетінің феномені ретінде. Ежелгі Қытай философиясының Қытай мәдениетінің гүлденуі кезінде. Ежелгі мәдениеттегі философия.Орта ғасырлық мәдениеттегі философия феномені. Ислам мәдениеті аясындағы араб-мұсылман философиясы. Батыс Еуропа орта ғасырлық мәдениетіндегі философия және дін феномені. Қайта өрлеу және Реформация мәдениетіндегі фи-лософия. Жаңа Бремен мәдениетіндегі батыс фило-софиясы. 19-шы ғасырдың екінші жартысындағы мәдениеттегі Батыс философиясы. 19-20 ғасырлардағы орыс мәдениетінің феномені ретінде орыс философиясы. Қазақ мәдениетіндегі фило-софия феномені. 20-шы ғасырдың мәдениетіндегі Кеңес философиясы. 21 ғасырдың қарсаңындағы 20 - ғасырдың мәдениеті контексіндегі Батыс фило-софиясы. Өмір философиясы. Философиялық антро-пология. Әлеуметтік философия. Мәдениет фило-софиясы. Дін философиясы. Тарих философиясы. Білім беру философиясы. Диалектика теориясының мәселелері. Эпистемология. Жаһандық проблема-лар философиясы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5

ЖББП 03 Шет тілі Оқылып жатқан шет тілінің фонетика, орфография, лексика және грамматикалық нормалары. Фонетика: шет тілінің айтылу және ырғақты-интонациялық ерекшеліктері, сөйлеудегі дыбыс жүйелерінің ре-цепциясы және репродукциясы. Орфография: тілдің дыбыстық-әріптік жүйесі, негізгі орфографиялық ережелер. Лексика: сөзжасам моделі; базалық тілдің 2500 бірлік көлемдегі лексикалық миниму-мы, сондай-ақ мамандық бейініне сәйкес термин-дер; қолдану аясы бойынша лексиканы саралау. Грамматика: негізгі сөз таптары – зат есім, сын есім, сандық үстеу, етістік, есімдік, сөз тіркесі; жай және құрмалас сөйлемдердің қүрылымы; сөзжасамның негізгі модельдері. Оқу: оқудың танысу, іздеу, оқыту және қарау дағдыларын қалыптастыру. Сөйлеу: зерттелген тақырыптар аясында диалогтық және монологтық сөйлеу дағдылары. Жазу: шығарма және жеке бастық, жұмыс сипатындағы ақпараттарды жазу барысында ретімен мазмұндау дағдыларын дамы-ту. Тілдік нормаларға сәйкес мамандық бойынша мәтіндерді шет тілінен қазақ (орыс) тіліне аудару. Тыңдау: кәсіби, тұрмыстық, ақпараттық мәліметтерді естіп, қабылдау.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5

ЖББП 04 Қазақ (орыс) тілі

Қазіргі қазақ (орыс) тілінің фонетикалық, орфоэпиялық, орфографиялық, пунктуациялық ережелері. Лексикология, фразеология, морфология, синтаксистің негізгі түсініктері. Сөйлем деңгейінде: жай және құрмалас сөйлемдердегі субъектілі предикатты қатынасы, объектілігі, анықтауыш, пысықтауыш мағыналарды жай, салалас құрмалас, бағыныңқы құрмалас сөйлемдерде білдіру. Жалғаусыз сөйлемдерде салалас құрмалас, бағыныңқы құрмалас қатынастарын білдіру. Мәтін деңгейінде: мәтіннің әр түрлі типтерінің байланысу құралдары мен құрылымы. Қазіргі қазақ тілінің әр түрлі стильдерінің ерекшеліктері (публицистикалық, көркем әдеби, іс-қағаз), ғылыми стиль ерекшеліктері: ғылыми баяндама, пікірсарап, аннотация, түйіндеме құрылымы. Сөйлеу деңгейінде: оқу, пікірлесу, компрессия, мәтіннің мазмұнын айту. Әр түрлі типтегі реферат, түіндеме, аннотация, пікірсарап жоспарын құру және жазу. Әр түрлі типтегі монолог, диалог, полилог, сөйлеу мәнерін құрастыру.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5

ЖББП 05 Ақпараттық-коммуни-кациялық тех-нологиялар

Есептегіш жүйесінің архитектурасы. Компьютелік жүйелердің архитектурасы. Жоғарғы өндіргіш есептеу жүйесі. Мобильді платформасына шолу. Операциялық жүйелерге кіріспе. Заманауи қолданбалы бағдарламалық қамсыздандыруларға шолу. Ақпараттарды өңдеу құралдары. Кестелік про-цессорлар. Графикалық редакторлар.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

Деректер базасын басқару жүйесі (бұдан әрі-ДББЖ).ДББЖ анықтамасы және функциялары, негізгі архитектуралық шешімдері. ДББЖ мәліметтерінің моделі. Динамикалық және статистикалық беттер.Адам мен машинаның өзара әрекеттестігі. Принциптері мен әдіснамасы. Пайдалану-шы ин-терфейс. Желілік технологиялар және телеком-муникация. Бұлтты технологиялар. Ақпараттық қауіпсіздік және оның құрамдас бөліктері. Ақпараттық қауіпсіздіктің қауіптері мен олардың жіктелуі. Ақпараттық қауіпсіздік саласындағы стандартта-ры мен спецификациялары Қорғану шаралары мен құралдары. Вирусқа қарсы бағдарламалар. Мұрағаттанушылар. Қазақстан Республикасының құқықтық қатынастарды реттеуші ақпараттық қауіпсіздік саласындағы кейбір заңнамалық актілері. Кәсіби саладағы ақпараттық-коммуникациялық тех-нологиялар. Ақпараттық ресурстардың қорғалуы.Ақпараттық жүйелер. Мультимедиалық техно-логиялар. Мультимедианың негізгі ұғымдары. Индустриялық ақпараттық-коммуника-циялық техно-логиялар. Жаңа ұрпақ компоненттері мен жүйелері. Озық бағдарламалау. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың келешекті бағыттары. Электрондық үкімет. Мемлекеттік басқару жүйесінде ақпараттық-коммуника-циялық технологиялар. Электрондық оқыту. Smart технологиясы. Жасанды зияткерлік жүйелерін дамыту басбалдақтары. Робототехника. Ақылды үй, ақылды қала. Сурет салу, арналған құрал-саймандар.Мәтінге арналған құрал-саймандар.

Міндетті компонент базалық пәндері циклінің мазмұныБП Базалық пәндер (БП)

БПМ Міндетті компонент БПМ 01 Кәсіби қазақ

(орыс) тіліКәсіби қазақ (орыс) терминологиясы. Арнайы кәсіби бағытталған материал және оның кәсіби жағдайларда қолданылуы. Қазақ (орыс) тілдерінде мамандықтар бойынша пән мазмұнының сипатта-масы. Кәсіби құзыреттілік: қазақ (орыс) тілдеріндегі мәтіндердің бағыт-бағдары. Бейінді пәндермен кәсіби- бағдарланған қазақ (орыс) тілдерінің байланысы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

БПМ 02 Кәсіби бағдарланған шет тілі

Кәсіби бағдарланған шет тілінде мамандықтың пәндік саласына кіріспе. Кәсіби бағдарланған шет тілі адами қызметтің белгілі бір саласына (мамандық ерекшелігін есепке алғанда) қызмет ететін пәндік феномен сияқты. Пәндік-тілдік материалды меңгеруді қалыптастыру негіздері. Шет тілдік мәндегі базалық санаттық-ұғымдық аппарат. Кәсіби шет тіл терми-нологиясы. Арнайы кәсіби бағдарланған материал және оны берілген кәсіби жағдаяттарда пайдалану. Мамандық бойынша пәндік сала мазмұнының шет тілдегі сипаттамасы. Кәсіби құзырет: шет тіліндегі мәтіндерге бағдарлану, кәсіптік мазмұнда монологтық пікір айту және т.б. Кәсіби бағдарланған шет тілінің пәндерімен байланысы. Кәсіби бағдарланған шет тілін трансформациялау және саралау.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

БПМ 03 Морфология және физио-логия

Ересектер мен балалардағы мүшелер мен жүйелердің морфофункционалдық сипаттамасы:- тыныс алу жүйесі;- кордиовоскулярлық;- ас қорыту жүйесі;- қан түзеу мүшелері;- несеп шығару жүйесі;- эндокриндік жүйе;- жүйке жүйе;- тері және тері қосалқыларының тірек-қимыл жүйесі;

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ-1.1КҚ-6

БПМ 04 Жалпы пато-логия

Пән, мақсаты, тапсырма, патологиялық физиология мен патологиялық анатомияның әдістері. Заманауи клиникадағы патологиялық анатомияның маңызы. Жасуша зақымданудың жалпы заңдылықтары. Патологиялық үрдістер: қабыну, қан айналым бұзылыстары, қайта қалпына келуі. Ісік алды үрдістер.Ісіктер.

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ-1.1.КҚ-1.2.КҚ-1.3.КҚ-1.4.КҚ-6

БПМ 05 Мүшелер мен жүйелердің потологиясы

Ересектер мен балалардағы мүшелер мен жүйелердің этиологиясы, патогенезі, патологиялық диагностикасы:- тыныс алу жүйесі;- кордиовоскулярлық;- ас қорыту жүйесі;- қан түзеу мүшелері;- несеп шығару жүйесі;- эндокриндік жүйе;- жүйке жүйе;- тері және тері қосалқыларының тірек-қимыл жүйесі;

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ 1КҚ 6

Бейінді пәндер циклінің міндетті компонентінің мазмұныБПМ 01 Жалпы

дәрігер практика-сының негіздері (ЖПД)

Амбулаторлы емханада науқастарды жүргізудегі ерекшелігі. Әлеуметтік маңызды аурулар-ды (нормативтік - құқықтық негіз, скрининг бағдарламаларын қадағалау және жүргізу, ұйымдастыру) алдын алу және ерте диагностикалау қағидалары, қауіп факторлары. Жалпы тәжірибелі дәрігердің жеке тұлғалы науқастармен қарым-қатынасы және кеңес беруі. ҚР хаттамаларына сәйкес ЖТД тәжірибесіндегі жиі кездесетін аурулары бар науқастарды жүргізу тактикасы мен диагностика өлшемдері. ЖТД жұмысының дәйектеме негізіндегі, медицина.

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ 1КҚ 2КҚ 3КҚ 4КҚ 5КҚ 6

Біліктілік: «Жалпы практика дәрігер», оқу мерзімі: 2 жыл 6-7 курстар (Интернатура)

БПМ 01 Жалпы дәрігерлік практика (ЖПД)

Алғашқы медициналық – санитариялық көмекті (МСАК) көрсетуді ұйымдастыру. Жалпы практи-ка дәрігерінің (ЖПД) нормативті-құқықтық негізі. Медициналық сақтандыру. ЖПД практикасындағы құжаттамалар, сонымен қатар ҚР заңнамасымен көзделген электронды құжаттар.МСАК ақпаратттық технологиялар. Тіркелген тұрғындар арасында салауатты өмір салтын ұстануды қалыптастыру. Алдын алу және әлеуметтік – маңызды аурулардың ерте диагностикалауы. Жалпы практика дәрігерін әртүрлі жас және жыныс ерекшеліктеріне байланы-сты науқастарға кеңес беру және тұлғаралық қарым – қатынас қағидаттары. Дәйектемелік медицина сүйене отырып, ҚР ДМ диагностика және емдеу клиникалық протоколдарына сай әртүрлі жас және жыныс ерекшеліктеріне байланысты кең таралған аурулары бар науқастарды диагностикалау, жүргізу тактикасы, диспансеризация, оңалту, медициналық-әлеуметтік сынама.

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ- 1КҚ- 2КҚ- 3КҚ-4КҚ- 5КҚ-6

Біліктілік: « Терапевт дәрігер «, оқу мерзімі: 2 жыл 6-7 курстар (Интернатура)БПМ 01 Ішкі аурулар

(ІА)Нозологияны, таралуын анықтау (аурушаңдылық). Дәлелді медицина ұстанымдарына сәйкес. Диагностика және емдеудің клиникалық хат-тамаларына және типті сирек кездесетін, диагностикалауға қиынға соғатын ішкі ағза ауру-ларын этиопатогенезі, клиникасы, диагностикасы, сараланған диагностикасы, емі және профилактика-сы. Коморбидті жағдайлар. Қарттар, жүкті әйелдер мен жасөспірімдердің ішкі ағзаларының типті және сирек кездесетін ауруларын емдеу ерекшелігі. Прфилактика. Оңалту. Трансплантология сұрақтары.Ауруханаға дейінгі шұғыл жағдайлар кезіндегі дәрігердің тактикасы. Реанимациялық іс – шаралар-ды жүргізу.Науқастардың еңбекке жарамдылығына сарапта-ма жүргізу.

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ- 1КҚ- 2КҚ- 3КҚ -4КҚ- 5КҚ- 6

Біліктілік: « Хирург дәрігер», оқу мерзімі: 2 жыл 6-7 курстар (Интернатура)БПМ 01 Хирургиялық

аурулар(ХА)

Диагностикалау мен емдеудің клиникалық хаттамаларына және дәлелді медицина ұстанымдарына сәйкес, стационар мен МСАК жағдайында (травматологиялық, урологиялық, офтальмологиялық, оториноларингологиялық, онкологиялық) әртүрлі жастағы пациенттерде жиі және сирек кездесетін хирургиялық аурулардың этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагности-касы, сараланған диагностика, хирургиялық және консервативті емі. Жүктілік кезіңдегі хирургиялық аурулар ағымы және емдеу ерекшеліктері. Прфилактика. Реабилитация.Жедел хирургиялық патологиялар кезінде шұғыл көмек көрсету. Трансплантология мәселелері.

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ 1КҚ 2КҚ 3КҚ 4КҚ 5КҚ 6

Біліктілік: « акушер – гинеколог дәрігер», оқу мерзімі: 2 жыл 6-7 курстар (Интернатура)

БПМ 01 Акушерия және гинеко-логия (АГ)

Акушерлік және гинекологиялық көмекті ұйымдас-тыру. Жүктілік, босану, босанудан кейінгі кезеңдегі физиология және патологиясы. Тиімді перинатальды күтім. Физиологиялық және патологиялық босануды жүргізу. Шұғыл акушерия Жаңа туған нәрестелердің . бейімделу кезеңі. Нәрестенің алғашқы реанима-циясы. Дәйектемелік медицина сүйене отырып, ҚР ДМ диагностика және емдеу клиникалық протокол-дарына гинекологиялық ауруы бар науқастардың этиологиясы, патогенезі, клиникасы, диагностика-сы, дифференциальді диаг ностика, хирургиялық және консервативті емі. Акушерия және гинекология кезінде шұғыл көмек көрсету.Онкогинекология. Репродуктивті медицина.

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ 1КҚ 2КҚ 3КҚ 4КҚ 5КҚ 6

Біліктілік: « Педиатр дәрігер», оқу мерзімі: 2 жыл 6-7 курстар (интернатура)

БПМ 01 Балалар ауру-лары (БА)

Учаскелік және стационарлық педиатр дәрігерінің жұмысын ұйымдардағы, амбулатория және стационар-дағы балалар дәрігері менеджментінің негізі. Ұйымдардағы есеп-тіркеу оның ішінде элек трондық ақпараттандыру, құжаттарын енгізу, құжат тарын енгізу. Диагностикалау мен емдеудің клиникалық хаттамала-рына және дәлелді медицина ұстанымдарына сәйкес амбулаторлық кезеңде балалардағы кең таралған ауруларды сараланған диагностикасының алгоритімі емдеу және олардың тактикасы және олардың стацио-нар жағдайында асқынуы.

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ- 1КҚ- 2КҚ- 3КҚ- 4КҚ- 5КҚ- 6

БПМ 02 Балалардың инфекциялық аурулары

Балалардағы инфекциялық аурулардың диагностикалық алгоритмі, жіктемесі, емдеу хаттама-лары мен диагностика, оңалту және профилактика. Балалар инфекциялық ауруларды дәлелді медици-насы. Балаларға арналған іс-шараларға сараланған мекемелердегі карантиндік. Катамнестикалық бақылау және диспансеризация.

КҚ 1НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ- 2КҚ- 3КҚ-4КҚ- 5КҚ- 6

БПМ 03 Балалар жасындағы хирургиялық аурулар

Балалар жасындағы қарқынды терапия және реа-нимация бөлімінің, хирургиялық кабинеттің жұмысы және ұйымдастырылуы. Балалар жасындағы негізгі генетикалық, хирургиялық, жарақаттық, ортопедиялық аурулардың дамуының ерекшелігі және емдеу қағидаттары. Госпитальды кезеңде хирургиялық түзетуді реанимациялық көмекті та-лап ететін жағдай. Диагностикалық алгоритмі, жіктеме хаттамалары және тактикасы, сараланған диагностика, оңалту және профилактика. Балалар хирургиясындағы дәлелді медицина.

КҚ 1КҚ 2КҚ 3КҚ 4КҚ 5КҚ 6

БПМ 04 Педиатрия-дағы же-дел, кезек күттірмейтін медициналық көмек

Кезек күттірмейтін жағдайда әртүрлі жастағы балаларға ауруханаға дейінгі кезеңде жедел және шұғыл көмек көрсету.

НҚ-1.НҚ -2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5КҚ 1КҚ 2КҚ 3КҚ 4КҚ 5КҚ 6

Ескерту: 5В130100 – «Жалпы медицина» мамандығы бойынша жоғары арнайы білімнің: «Жалпы практикалық дәрігері», «Терапевт дәрігер», «Хирург дәрігер», «Акушер-гинеколог дәрігер», «Педиатр дәрігер» біліктілігі бойынша қызметтің негізгі түрлеріне сәйкес келетін кәсіби білім берудің оқыту бағдарламасы білім алушылардың келесі құзыреттіліктерді меңгеруін қарастырады:

Негізгі құзыреттілік:НҚ-1. Жалпы білім беру саласындағы құзыреттілігі

НҚ-1.1 Әлеуметтік маңызы бар проблемалар мен үрдістерді талдауНҚ-1.2 Дәрігердің әртүрлі кәсіби қызметіндегі білімін жаратылыстану-ғылыми (әлеуметтік,

гуманитарлық, экономикалық), медициналық-биологиялық және клиникалық ғылым саласында қолдану

НҚ-1.3 Күнделікті кәсіби қызметіне және білім беруді жалғастыру үшін жаңа білімді меңгеруге қабілеттілігі мен дайындығы

НҚ-2. Әлеуметтік-этикалық құзыреттілігіНҚ-2.1 Логикалық талдауға, дәлелді сөйлеуге, диcкуссия және полемика жүргізуге, толе-

ранттылыққа, ынтымақтастыққа және дауды шешуге қабілеттілігі және дайындығыНҚ-2.2 Дәрігерлік этика, академиялық адалдық ережелерін, құпия ақпаратпен жұмыстар

бойынша заңдар мен нормативтік құқықтық актілерді, дәрігерлік құпияны сақтап, қоғамдағы қабылданған моральдік және құқықтық нормаларды ескере отырып, кәсіби қызметін жүзеге асыру

НҚ-2.3 Командада жұмыс жасау, өз көзқарасын дұрыс қорғай білу, ымыраға келе білу, ұжымның ойымен өз ойын салыстыру, жаңа шешімдер ұсыну

НҚ-3. Экономикалық және ұйымдастырушылық-басқарушылық құзыреттілігіНҚ-3.1 Дәрігердің кәсіби қызметіндегі менеджмент, маркетинг, медициналық ау-

дит және медициналық сақтандырылуының негізгі принциптерін жүзеге асы-ру; экономиканың мемлекеттік реттеудегі мақсаты мен әдістерінің түсінігі, экономикадағы мемлекеттік сектордың рөлі

НҚ-3.2 Басқару әдістерін қолдану, орындаушылардың жұмыстарын ұйымдастыру, дәрігердің кәсіби құзіретті шеңберінде және әртүрлі пікірлер жағдайында, жауапты басқарушылық шешімдерін табу және қабылдау

НҚ-4. Үдемелі динамизм және белгісіздік жағдайындағы қоғамдық, экономикалық, кәсіби рөлдер ауысымына дайындық

НҚ-4.1 Әлемдік экономикада заманауи ақпараттық ағынға бағдарлау және динамикалық өзгеріп отырған құбылыстар мен үрдістерге бейімделу

НҚ-4.2 Кәсіби қызметіне байланысты әртүрлі жағдайларда икемді және мобильді болу НҚ-4.3 Белгісіздік және тәуекелділік жағдайында экономикалық және ұйымдастыру

сипаттындағы шешімдерді қабылдау НҚ-5. Коммуникация:

НҚ-5.1 Кең диапазонды әдістер мен технологияларды қолдана отырып, әртүрлі адам-дармен түрлі жағдайларда қарым-қатынас кезінде өзіндік, жан-жақты және тиімді коммуникациялардың дағдыларын игерген

НҚ-5.2 Коммуникативтік дағдылар: жеке адамдармен/пациенттермен, отбасымен және топтармен, әріптестер мен басқа мамандармен әртүрлі жағдайларда қарым-қатынас барысында мемлекеттік, орыс және ағылшын тілдерін пайдалана отырып, нақты, тиімді және кәсіптік коммуникативтілігін көрсетеді

НҚ-5.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар: практикалық қызметте тиімді зама-науи технологияларды ойлап табуға және қолдануға қабілетті; мәліметтерді тал-дау, бағалау, қол жеткізу үшін әртүрлі ақпараттық технологияларды қолданады; кәсіптік қызметте әртүрлі аудиториялармен жұмыс жасау үшін жазбаша, ауызша, технологиялық тиімді дағдыларды көрсетеді

НҚ-5.4 Төзімділік: әртүрлі мәдениеттегі, діндегі, дәстүрдегі, ұлттық, өмір сүру салты мен қөзқарастағы адамдармен қызмет жасай біледі және құрмет көрсетеді

Кәсіби құзыреттілікКҚ 1 Диагностикалық қызметі

КҚ 1.1 Кез-келген жастағы науқаста жеке органдар мен жүйелердің қызмет ету заңдылықтарына талдау жасау

КҚ 1.2 Ауру дамуындағы әлеуметтік және биологиялық факторлардың рөлін талдау, ауру дамуының патогенезін және олардың кез-келген жастағы науқаста ауру дамуына әсерін түсіну, кез-келген жастағы науқастарда әртүрлі аурулар мен патологиялық процестер кезіндегі функциялық өзгерістерге бағалау жүргізу

КҚ 1.3 Медициналық-биологиялық және клиникалық пәндер бойынша білімін пайдаланып, органдар, жүйелер және жалпы организм бойынша патология ағымы заңдарын есепке ала отырып аурудың негізгі патологиялық белгілері мен синдромдарын анықтау, аурулар және денсаулықпен байланысты мәселелердің Халықаралық статистикалық жіктелуіне (МКБ) сәйкес диагноз қою алгоритмін пайдалану

КҚ 1.4 Кез-келген жастағы науқастың толық медициналық анамнезін жинауға, органдар мен жүйелер жағдайын бағалауға, медициналық құжаттарды, оның ішінде ҚР заңнамасында қарастырылған электронды құжаттарды рәсімдеуге дайындығы мен қабілеттілігі

КҚ 1.5 Медициналық қызметтер аясында диагностикалық және емдеу шешімдерін қабылдау үшін тесттік тексерулерді тағайындау және талдау

КҚ 1.6 Кез-келген жастағы науқасқа «Медицина» мамандығы бойынша медициналық қызметтер аясында диагноз қоюға және емдеу жоспарын жасауға дайындығы мен қабілеттілігі

КҚ 1.7 Түрлі жас топтарында өмірге қауіпті аурулары бар науқастарды диагностикалау және анықтау.

КҚ 1.8 Өмірге қауіп төндіретін және шұғыл жағдайларды анықтау жөніндегі негізгі диагностикалық шараларды жүргізу

КҚ 1.9 Түрлі жастағы науқастарды немесе оның заңды өкілін медициналық қызметтер аясында диагностикалық шаралар жүргізу туралы мәлімет беру

КҚ 1.10 Көрсеткіштеріне байланысты науқастарға, соның ішінде диспансерлі, жоспарлы госпитализацияға, профильді мамандандың кеңесіне жолдама беру.

КҚ 2 Емдеу жұмысыКҚ 2.1 Түрлі жастағы науқастарға өміріне қауіпті жағдайлар кезінде алғашқы және шұғыл

медициналық көмек көрсету КҚ 2.2 Тұрғындарға төтенше жағдайлар, эпидемия кезінде, жаппай зақым алу

ошақтарында медициналық көмек көрсету КҚ 2.3 Әтүрлі Аурулары бар жастағы науқастарға «Медицина» мамандығы бойынша

медициналық қызметтер аясында ҚР ДСМ диагностика және емдеудің клиникалық хаттамаларына сәйкес медициналық көмек көрсету

КҚ 2.4 Уақытша және тұрақты еңбекке қабілеттігін жоғалту кезінде сараптама жүргізу, аурулары бар түрлі жастағы науқастарға «Медицина» мамандығы бойынша медициналық қызметтер аясында медициналық-әлеуметтік сараптама жүргізу

КҚ 2.5 Түрлі жастағы науқастарға немесе оның заңды өкілдеріне «Медицина» мамандығы бойынша медициналық қызметтер аясында емдеу процедураларын жүргізу туралы мәлімет беру

КҚ -2.6 Тіркелген халықты емдеу мен зерттеудегі сабақтастықты қамтамасыздандыру.КҚ 3 Профилактикалық жұмыс

КҚ 3.1 Тұрғындар арасында профилактикалық шаралар жүргізуКҚ 3.2 Созылмалы бейинфекциялық ауруларға скрининг жүргізу КҚ 3.3 Созылмалы аурулары бар түрлі жастағы науқастарға диспансерлік бақылау жүргізуКҚ 3.4. Ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып, тұрғындар

арасында санитарлық-тазарту жұмыстарын жүргізуКҚ 3.5 Жасқа сай профилактикалық екпелердің күн тізбесін құру және халықты екпенің

алдында қарау.КҚ 4 Реабилитациялық жұмыс

КҚ 4.1 Түрлі жастағы науқастарға ерте және кеш реабилитация жүргізу КҚ 5 Психологиялық-әлеуметтік жұмысКҚ 5.1 Түрлі жастағы науқастарға әртүрлі жағдайлар мен аурулар кезінде психологиялық-

эмоциялық қолдау көрсету КҚ 5.2 Саламатты өмір салты принциптеріне үйрету КҚ 5.3 Кіші медициналық қызметкерлермен қарым қатынас, дәрігерлік тағайындаулардың

мерзімінде орындалуын қадағалау.КҚ 6 Ғылыми-зерттеу жұмысы

КҚ 6.1 Талдау және ғылыми-зерттеу жұмысын жүргізу КҚ 6.2 Медицина саласында жаңа технология мен әдістер дайындау бойынша жекелеген

ғылыми-зерттеу және ғылыми-қолданбалы мәселелерді шешуге қатысу КҚ 6.3. Қызметті академиялық адалдық ұстанымын сақтай отырып жүзеге асыру

5В130300 – «Педиатрия» пәні бойынша кәсіби практика және пәндердің циклі бойынша үлгілік кәсіптік оқу бағдарламасының мазмұны

Цикл (пәндер) индексі

Пәндер атауы

Пән мазмұны Қалып-тасушы құзы-

реттер коды

ЖББП Жалпы білім беру пәндеріЖББП Міндетті компоненттер

ЖББП 01 Қазақ-станның қазіргі заман тарихы

«Қазақстанның қазіргі заман тарихы» курсының пәні, мақсаты және міндеттері. Қазіргі кездегі «Қазақстанның қазіргі заманғы тарихы» пәні туралы түсінік. Тарих, жеке тұлға, мемлекет. Тарих және өркенит. Отан тарихының қызметі мен қағидаттары. Қазақстанның қазіргі заман тарихы дүниежүзілік тарих контекстінде. Ұлттық тарихтың құндылықтары. «Қазақстан Республикасында тарихи сананың қалыптасу тұжырымдамасы» (1995 жыл). Бүгінгі Қазақстанның тарихын кезеңдерге бөлу. Қазақстанның қазіргі заманғы тарихын зерттеудің негізгі әдістері. Отан тарихын зерттеудегі жаңа концептуалдық ұстанымдар. «Қазақстанның қазіргі заманғы тарихы» пәні бойынша деректер мен әдебиеттер. Отан тарихын зерттеудің ерекшеліктері. Қазіргі замандағы Қазақстанның бүгінгі таңдағы ұлттық тарихының мәселелерін өзектендіру.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖББП 02 Фило-софия

Мәдениет контексінде философиялаудың тариxи типтері. Шығыс мәдениетінің феномені ретінде ескі үнділік философиясы. Қытай мәдениетінің өркендеу кезеңіндегі ескі қытайлық философия. Антикалық мәдениеттегі философия. Ортағасырлық мәдениеттегі философия феномені. Ислам мәдениеті контексіндегі араб-мұсылмандық философия. Ренессанс және ре-формациялау мәдениетіндегі философия. Батыс Еуропалық ортағасырлық мәдениеттегі мәселе және дін феномені. 19 ғасырдың екінші жартысы және жаңа Бремен мәдениетіндегі Ренессанс мәдениетіндегі батыс Еуропалық философия. 19-20 ғасырлардағы ресейлік мәдениет феномені ретінде орыс филосо-фия. Қазақ мәдениетіндегі философия феномені. 20 ғасыр мәдениетіндегі кеңестік философия. 21 ғасыр бастамасындағы 20 ғасыр мәдениетіндегі батыстық фәлсафа. Тұрмыс философия. Антропология филосо-фия. Әлеуметтік философия. Мәдениет фәлсафасы. Дін фәлсафасы. Тариx фәлсафасы. Білім беру философия. Диалектика теориясының философия. Эпистемология. Ауқымды мәселелер философия.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖББП 03 Шет тілі Оқытылатын шет тілінің фонетикалық, орфографиялық, лексикалық және грамматикалық нормалары. Фонетика: шет тілінің дұрыс айтылуы мен ырғақты-интонациялық ерекшеліктері, сөйлеу жүйесінің дыбысының рецеп-циясы және репродукциясы. Орфография: тілдің ды-быс - әріптік жүйесі, негізгі орфографиялық ережесі. Лексика: сөз түзуші үлгісі; базалық тілдің 2500 бірліктегі лексикалық минимум көлемі, сондай-ақ мамандық түріне сәйкес келетін терминдер, қолдану аясындағы лек-сиканы саралау. Грамматика: сөздің негізгі бөлімдері – зат есім, сын есім, сандық үстеу, етістік, есімдік, шы-лау; жәй және күрделі сөйлемдердің құрылымы; сөз тудырушының негізгі үлгілері: Оқу: оқудың танысу, іздеу, оқыту және қарап шығу дағдыларын қалыптастыру. Айтылуы: оқытылатын тақырыптар аясында диалогтық және монологиялық сөздердің дағдылары. Хат: жеке және іскерлік сипаттағы хаттарды және шығармаларды жазу кезіндегі ақпаратты ретті мазмұндауда дағдыларды дамыту. Тілдік нормаларға сәйкес мамандықтар бойын-ша шет тілінен қазақ (орыс) тілдеріне мәтіндерді аудару. Аудиотыңдау.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖББП 04 Қазақ (орыс) тілі

Заманауи қазақ (орыс) тілінің фонетикалық, орфоэпиялық, орфографиялық, пунктуациялық нормалары. Лексикологияның, фразеолгизмнің, морфологияның, синтаксистің негізгі түсініктемелері. Сөйлем деңгейінде: салалас-құрмалас және сабақтас –құрмалас сөйлемдерге: субъективті қарапайым және күрделі сөйлем құрылымында предикат қатынастар, қарапайым және күрделі сөйлемдер, анықтауыштық, пысықтауыштық, қарапайым мағыналар. Сабақтаспаған сөйлемдердегі шығармашылық және бағындырушы қатынастарды сипаттау. Мәтін деңгейінде: әртүрлі типтегі мәтіндердің құрылымы және байланыс түрлері, заманауи қазақ тілінің әртүрлі стилдегі ерекшеліктері (публицистикалық, көркем, ресми-іскерлік), сөйлеудің ғылыми стилінің ерекшеліктері: ғылыми баяндаманың құрылымы, пікірлер, аннотациялар, түйіндеме. Сөйлеу жұмысы деңгейінде: оқу, баяндау, компрессия, мәтіннің мазмұнын айту. Әртүрлі типтегі рефераттар, түйіндеме, аннотация, пікір беру кезінде жоспар құру және жазу. Әртүрлі типтегі монологтар, диалогтар, полилогтар, сөйлеу мәдениетін құру.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖББП 05 Ақпараттық-комму-ника-ция лық техноло-гиялар

Есептік жүйелердің архитектурасы. Компьютерлік архитектураның дамуы. Жоғары өндіруші есептік жүйелер. Мобилді тұғырнаманың шолуы. Операциялық жүйелерге кіріспе. Заманауи қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздандыруға шолу. Ақпаратты өңдеу құралдары. Кестелік процессорлар. Графикалық ре-дакторлар. Ақпараттар базасын басқару жүйесі (бұдан әрі – АББЖ). АББЖ анықтамасы және функциясы. АББЖ негізгі архитектуралық шешімі. АББЖ ақпараттар моделдері. Динамикалық және статикалық парақтар. Адам-машина қарым-қатынасы. Қолданушылық интер-фейс. Жүйелік технологиялар және телекоммуника-ция. Ақпараттық қауіпсіздік және оның құрауыштары. Ақпарат қауіпсіздігінің каупі және олардың жіктеуіші. Ақпараттық қауіпсіздік саласындағы стандарттар және құралдар. Ақпаратты қорғау шаралары мен құралдары. Антивирустық бағдарламалар. Архиваторлар. Ақпараттық қауіпсіздік саласындағы құқықтық қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының заңнамалық актілері. Кәсіби саладағы ақпараттық-коммуникациялық технологиялар. Ақпараттық ресурстардың қорғалуы. Ақпараттық жүйелер. Мультимедиялық технологиялар. Мультимедияның негізгі түсініктері. Индустриалды ақпараттық-коммуникациялық технологиялар. Компоненттер мен жүйелердің жаңа буыны. Алдыңғы қатарлы бағдарламалау. Электрондық үкімет. Мемлекеттік басқару жүйесіндегі ақпараттық-коммуникациялық тех-нологиялар. Электрондық оқыту. Smart технологиялар. Жасанды интеллект жүйесінің даму перспективалары. Робототехника. Ақылды үй, ақылды қала. Сурет салу құралдары. Мәтін үшін құралдар.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

Міндетті компонент базалық пәндері циклінің мазмұныБП Базалық пәндер (БП)

БПМ Міндетті компонент БПМ01 Кәсіби

қазақ (орыс) тілі

Кәсіби қазақ (орыс) тілінің терминологиясы Арнайы кәсіби -бағдарланған материал және оларды тапсы-рылған кәсіби жағдайларда қолданылуы. Мамандық бойынша қазақ (орыс) тілдерінде пәндік саладағы мазмұ-нының сипаттамасы. Кәсіби құзыреттілік: қазақ (орыс) тілдеріндегі мәтіндегі бағдары. Профилдеуші пәндермен кәсіби-бағдарланған қазақ (орыс) тілінің байланысы.

БК-1.БК-3.

БПМ2

Кәсіб

и-ба

ғдар

ланғ

ан ш

ет ті

лі

Шетел кәсіби-бағдарланған тілдегі мамандықтың пәндік аясына кіріспе. Адам жұмысының аясындағы белгілі бір аймаққа қызмет көрсететін, пәндері феномен ретіндегі кәсіби - бағдарланған шет тілі (мамандықтың ерекшелігін ескере отырып). Пәндік-тілдік материалды меңгеруді қалыптастырудың негіздері. Басқа тілдегі сипаттаумен базалық категориялық -түсініктемелік аппарат. Кәсіби шетел терминологиясы. Арнайы кәсіби - бағдарланған материал және оларды тапсырылған кәсіби жағдайларда қолданылуы. Шет тілінде мамандық бойынша пәндік саладағы мазмұнының сипаттамасы. Кәсіби құзыреттілік: шет тіліндегі мәтіндегі бағдары, кәсіби мазмұнын монологиялық түсіндіріп беру. Пәндермен кәсіби-бағдарланған шет тілінің байланысы. Кәсіби -бағдарланған шет тілінің трансформациясы және дифференциациясы.

НК-1.НҚ-2.НҚ -3.

БПМ 03

Мор

фол

огия

жә

не ф

изио

-ло

гия

Ересектер мен балалардағы мүшелер мен жүйелердің морфофункционалдық сипаттамасы:- тыныс алу жүйесі; - жүрек-қантамыр жүйесі;- ас қорыту жүйесі; - қан түзеу мүшелері;- несеп шығару жүйесі; - эндокриндік жүйе;- жүйке жүйе;- тері және тері қосалқыларының тірек-қимыл жүйесі;

БК-1.БК-4.

14 10 ТАМЫЗ 2017 ЖЫЛРЕСМИ

БПМ 04 Жалпы патоло-гия

Пəн, мақсаты, тапсырма, патологиялық физиология мен патологиялық анатомияның əдістері. Заманауи клиникадағы патологиялық анатомияның маңызы. Жасуша зақымданудың жалпы заңдылықтары. Патологиялық үрдістер: қабыну, қан айналым бұзылыстары, қайта қалпына келуі. Ісік алды үрдістер.Ісіктер.

БК-1.ПК-1.ПК-2.

БПМ 05

Мүш

елер

мен

жү

йеле

рдің

пот

олги

ясы Ересектер мен балалардағы мүшелер мен жүйелердің

этиологиясы, патогенезі, патолгиялық диагностикасы:- тыныс алу жүйесі;- кардиоваскулярлы;- ас қорыту жүйесі;- қан түзеу мүшелері;- несеп шығару жүйесі;- эндокриндік жүйе;- жүйке жүйе;- тері жəне тері қосалқыларының тірек-қимыл жүйесі;

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.

Бейінді пəндер міндетті компонент

БПМ 01 Бала аурулары -негізі

Қазақстан Республикасындағы балалар аурула-ры қызметі туралы түсінік. Нормалық құқықтық база. Балалар ауруханаларын ұйымдастыру қағидалары. Ерте жастағы балалар ауруларының патогенезі мен этио-логиясы жайлы заманауи білім. Ересек балалар ауру-лары. Педиатрдың жұмысы, дағдысы, құқықтары мен міндеттері. Пациенттің педиатр дəрігермен консультаци-ясы жəне жеке қатынас принциптері. .

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-5.

Біліктілік: «Дəрігер педиатр», оқу мерізімі: 2 жыл(6-7 курстар) (Интернатура)

БПМ 01 Балалар аурулары

Дəлелді медицина тұрғысынан жəне ҚР Денсаулық сақтау министрлігінің клиникалық протоколдарына сай амбулаторлы жағдайда балалардың кең тараған ау-рулармен жəне олардың стационар жағдайындағы асқынуларды рационалды дифференциальді диагности-касы, жүргізу тактикасы жəне динамикалық бақылауының алгоритмі.Стационарлық педиатр учаскелік дəрігер жəне жұмысының ұйымдастырылуы мен балалар дəрігері амбулаториясының менеджменті негізі. Мекемелерде есептік құжаттамаларды сонымен қатар электрондық информатизацияны жүргізу,

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5. КҚ -1.КҚ -2.1.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -3.КҚ -4.КҚ -5.КҚ -6.

БПМ 02

Бала

лар

инф

екци

ялық

ау

рула

р

Балалар мекемелеріндегі карантинді жағдайлар. Балалар жұқпалы ауруларының дəлелді медицина-сы Катамнестикалық бақылау жəне диспансеризация балалардың жұқпалы ауруларының зерттеу алгоритмі, жіктелуі, хаттамалары, емдеу тактикасы, дифференци-алды диагностикасы, қайта қалпына келтіру жəне ал-дын алуы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5. КҚ -1.КҚ -2.1.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -5.КҚ -6

БПМ 03

Бала

лар

жасы

ндағ

ы хи

рург

иялы

қ аур

улар

Балалардың негізгі генетикалық, хирургиялық, травматикалық, ортопедиялық аурулары, олардың да-муы мен емдік қағидалары. Хирургиялық көмекті қажет ететін шұғыл жағдайларда ауруханада реанимациялық көмек көрсету. Зерттеу алгоритмі, жіктелуі, хаттама-лары, емдеу тактикасы, дифференциалды диагно-стикасы, қайта қалпына келтіру жəне алдын алуы. Бала хирургиясындағы дəлелді медицинада Балалар хирургі жұмысының, реанимация жəне қарқынды ем бөлімшесінің ұйымдастырылуы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5. КҚ -1.КҚ -2.1.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -5.КҚ -6.

БПМ 04

Педи

атри

ядағ

ы же

дел,

кезе

к кү

ттір

мейт

ін м

едиц

инал

ық

көме

к

Əр түрлі жастағы балалардағы кезек күттірмейтін жағдайдағы ауруханаға дейінгі кезеңде балаларға жедел жəне шұғыл көмек көрсету.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5. КҚ -1.КҚ -2.1.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -5.1.КҚ -6

«Балалар хирург-дəрігері» біліктілігі, оқу мерізімі: 2 жыл (6-7 курстар) БП 01

Бала

лар

хиру

ргия

сы

МСАК мекемелерінде құжаттардың бухгалтерлік есебін, сонымен қоса МСАК-да электрондық ақпараттандыруды жүргізуімен бала-лар хирургі жұмысының, балалар дəрігері амбулаториясы, менед-жмент негіздерінің ұйымдастырылуы. Біріншілік медико-санитарлық көмек (МСАК) жағдайында көмек көрсету қағидалары, міндетті медициналық сақтандыру, денсаулық сақтау қажеттіліктеріне баға беру. «Дəрігер-бала хирургі» мамандығы ішінде, амбула-торлы жағдайда кең тараған аурулармен олардың стационар жағдайындағы асқыну ларды рационалды дифференциальді диагностикасы, жүргізу тактикасы жəне динамикалық бақылау, алгоритмі, диагностикалық жəне емдік шешім қабылдау, хаттама-лардаы қолдану. Науқастарға медико-əлеуметтік сараптама жүргізу. Балалардың жұқпалы ауруларының зерттеу алгоритмі, жіктелуі, емдеу тактикасы, дифференциалды диагностикасы, қайта қалпына келтіру жəне алдын алуы. Катамнестикалық бақылау жəне дис-пансеризация.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5. КҚ -1.КҚ -2.1.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -3.КҚ -4.КҚ -5.КҚ -6.

БП 2

Бала

лар

ауру

лары

Участкелік жəне стационарлық дəрігер педиатр жұмысының, жалпы тəжірибелік дəрігер құзіретінің, балалар дəрігерлерінің амбулатори-ясы жəне стационарының менеджмент негізінің ұйымдастырылуы. «Педиатрия» мамандығы ішінде, дəлелді медицина тұрғысынан қарағандағы амбулаторлы жағдайда кең тараған аурулармен олардың стационар жағдайындағы асқынуларын рационал-ды дифференциальді диагностикасын жүргізу тактикасы жəне динамикалық бақылауының алгоритмі. «Педиатрия» мамандығы бойынша медициналық қызметтердің ішінде диагностикалық жəне емдік шешімдерді қабылдау мақсатында сынақтық зерттеу. Клиникалық хаттамаларды қолдану.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.КҚ -1.ҚК -2.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -5.1.КҚ -5.2.КҚ -5.3.КҚ -6.

БП 3

Бала

лард

ың ж

ұқпа

лы а

урул

ары

Балалардың жұқпалы ауруларының зерттеу алгоритмі, жіктелуі, хаттамаларын жүргізу мен емдеу тактикасы, дифференциалды диагностикасы, қайта қалпына келтіру жəне алдын алуы. Балалар жұқпалы ауруларының дəлелді медицинасы ДДҰ ұйымының ұсынысы бойынша жедел жəне шұғыл жағдайда қарқынды те-рапиясы. Балалар мекемелеріндегі карантинді жағдайлар. Катамнестикалық бақылау жəне диспансеризация.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.ЖБҚ -4.ҚЭҚ -2.ҚЭҚ -3.ЭҚ -1.ЭҚ -2.ҚК -2.ҚК -3.КҚ -1.КҚ -2.1.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -5.1.КҚ -5.2.КҚ -5.3.КҚ -6.2.КҚ -6.3.

БП 4

Бала

лар

анес

тези

олог

иясы

жəн

е ре

аним

атол

огия

сы

Балалардың реанимация бөлімшесінің жəне қарқынды тера-пия жұмысы мен ұйымдастырылуы. Балалар реанимациясы мен қарқынды терапиядағы дəлелді медицина. Ауыр жағдайдағы балаларға шұғыл жіне ауруханаға дейінгі ауруханалық кезеңде реанимациялық жедел көмек көрсету. Хаттамаларды қолдану. Диагностикалық алгоритмдердің жіктелуі, хаттамалар жүргізу мен емдеу тактикасы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.ҚК -2.ҚК -3.КҚ -1.КҚ -2.1.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -5.1.КҚ -5.2.КҚ -5.3.КҚ -6.

БП 5

Педи

атри

ядағ

ы ке

зек к

үттір

-ме

йтін

мед

ицин

алық

жəр

дем Бала жасын ескере отырып шұғыл жағдайдағы аурханаға дейінгі

кезеңде балаларға кезек күттірмейтін көмек көрсету.НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.ҚК -2.ҚК -3.КҚ -1.КҚ -2.1.КҚ -2.2.КҚ -2.3.КҚ -2.5.КҚ -5.1.КҚ-6.

Ескерту: «Педиатр -дəрігер», «балалар хирургі дəрігері-» біліктілігімен 5В130300 - «Педиатрия» мамандығы бойынша білім берудің оқу жоспары білім алушыларда келесі құзыреттіліктердің болуын қарастырады:

Негізгі құзыреттілік: НҚ-1. Жалпы білім беру саласындағы құзыреттілігі

НҚ-1.1 Əлеуметтік маңызы бар проблемалар мен үрдістерді талдау НҚ-1.2 Дəрігердің əртүрлі кəсіби қызметіндегі білімін жаратылыстану-ғылыми (əлеуметтік,

гуманитарлық, экономикалық), медициналық-биологиялық жəне клиникалық ғылым саласында қолдану

НҚ-1.3 Күнделікті кəсіби қызметіне жəне білім беруді жалғастыру үшін жаңа білімді меңгеруге қабілеттілігі мен дайындығы

НҚ-2. Əлеуметтік-этикалық құзыреттілікНҚ-2.1 Логикалық талдауға, дəлелді сөйлеуге, диcкуссия жəне полемика жүргізуге, толе-

ранттылыққа, ынтымақтастыққа жəне дауды шешуге қабілеттілігі жəне дайындығыНҚ-2.2 Дəрігерлік этика, академиялық адалдық ережелерін, құпия ақпаратпен жұмыстар

бойынша заңдар мен нормативтік құқықтық актілерді, дəрігерлік құпияны сақтап, қоғамдағы қабылданған моральдік жəне құқықтық нормаларды ескере отырып, кəсіби қызметін жүзеге асыру

НҚ-2.3 Командада жұмыс жасау, өз көзқарасын дұрыс қорғай білу, ымыраға келе білу, ұжымның ойымен өз ойын салыстыру, жаңа шешімдер ұсыну

НҚ-3. Экономикалық жəне ұйымдастырушылық-басқарушылық құзыреттілігіНҚ-3.1 Дəрігердің кəсіби қызметіндегі менеджмент, маркетинг, медициналық ау-

дит жəне медициналық сақтандырылуының негізгі принциптерін жүзеге асы-ру; экономиканың мемлекеттік реттеудегі мақсаты мен əдістерінің түсінігі, экономикадағы мемлекеттік сектордың ролі

НҚ-3.2 Басқару əдістерін қолдану, орындаушылардың жұмыстарын ұйымдастыру, дəрігердің кəсіби құзіретті шеңберінде жəне əртүрлі пікірлер жағдайында, жауапты басқарушылық шешімдерін табу жəне қабылдау

НҚ-4. Үдемелі динамизм жəне белгісіздік жағдайындағы қоғамдық, экономикалық, кəсіби рольдер ауысымына дайындық

НҚ-4.1 Əлемдік экономикада заманауи ақпараттық ағынға бағдарлау жəне динамикалық өзгеріп отырған құбылыстар мен үрдістерге бейімделу

НҚ-4.2 Кəсіби қызметіне байланысты əртүрлі жағдайларда икемді жəне мобильді болу НҚ-4.3 Белгісіздік жəне тəуекелділік жағдайында экономикалық жəне ұйымдастыру

сипаттындағы шешімдерді қабылдау НҚ-5. Коммуникация:

НҚ-5.1 Кең диапазонды əдістер мен технологияларды қолдана отырып, əртүрлі адам-дармен түрлі жағдайларда қарым-қатынас кезінде өзіндік, жан-жақты жəне тиімді коммуникациялардың дағдыларын игерген

НҚ-5.2 Коммуникативтік дағдылар: жеке адамдармен/пациенттермен, отбасымен жəне топтармен, əріптестер мен басқа мамандармен əртүрлі жағдайларда қарым-қатынас барысында мемлекеттік, орыс жəне ағылшын тілдерін пайдалана оты-рып, нақты, тиімді жəне кəсіптік коммуникативтілігін көрсетеді

НҚ-5.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар: практикалық қызметте тиімді зама-науи технологияларды ойлап табуға жəне қолдануға қабілетті; мəліметтерді тал-дау, бағалау, қол жеткізу үшін əртүрлі ақпараттық технологияларды қолданады; кəсіптік қызметте əртүрлі аудиториялармен жұмыс жасау үшін жазбаша, ауызша, технологиялық тиімді дағдыларды көрсетеді

НҚ-5.4 Төзімділік: əртүрлі мəдениеттегі, діндегі, дəстүрдегі, ұлттық, өмір сүру салты мен қөзқарастағы адамдармен қызмет жасау біледі жəне құрмет көрсетеді

Кəсіби құзіреттілікКҚ 1. Диагностикалық қызмет

КҚ 1.1 Балалардағы жеке ағзалар мен жүйелер қызметінің жүйелілігін сараптау КҚ 1.2 Аурулардың дамуындағы қоғамдық жəне биологиялық ролін сараптау,

аурулардың даму патогенезін түсіну жəне əртүрлі жастағы науқастардағы аурулардың дамуына əсері, балалардағы əртүрлі аурулардың жəне патологиялық жағдайлардың қызметтік өзгерістерін бағалау

КҚ 1.3 Ағзалардағы, жүйелердегі жəне жалпы организмдегі патологияның жүру заңдылы-ғына сүйене келе, медико-биологиялық жəне клиникалық пəндердің негізі туралы білімді қолдана отырып аурулардың синдромдарын жəне негізгі патологиялық белгілерін анықтау, денсаулыққа қатысты Халықаралық аурулардың жəне мəселе-лерің статистикалық классификациясы бойынша диагноз қою алгоритмін қолдану

КҚ 1.4 Бала жастағы науқастан толық медициналық анамнез жинауға, ағзалар мен жүйе-лердің жағдайын бағалауға, медициналық құжаттарды дайындауға, сонымен қатар оны ҚР заңымен қарастырылған электронды түрде дайындауға қабілеттілік жəне дайындық

КҚ 1.5 «Педиатрия» мамандығы бойынша медициналық қызмет көрсетулерге сəйкес диагностикалық жəне емдік шешімдерді қабылдау мақсатында сауалнамалық тек-серу тағайындау жəне интерпретациялау

КҚ 1.6 «Педиатрия» мамандығы бойынша медициналық қызмет көрсетулерге сəйкес ауру балаларға диагноз қою жəне олардың емдеу жоспарын құруға қабілеттілік жəне дайындық

КҚ 1.7 Диагностика жүргізу жəне əртүрлі жастағы топтардағы өмірге қауіпті ауруы бар науқастарды анықтау

КҚ 1.8 Өмірге қауіпті жəне шұғыл жағдайлар бойынша негізгі диагностикалық шаралар-ды орындау

КҚ 1.9 Əртүрлі жастағы науқастарға жəне олардың заңды өкіліне «Педиатрия» мамандығы бойыша медициналық қызмет көрсетулерге сəйкес диагностикалық шараларды орындау туралы ақпарат беру

КҚ 2 Емдеу жұмыстарыКҚ 2.1 Өміріне қауіп төнген балаларға алғашқы жəне шұғыл көмек көрсету

(Жалғасы. Басы 13-бетте) КҚ 2.2 Экстремальды жағдайдағы, эпидемиядағы, көлемді зақымдану ошақтарындағы халыққа медициналық көмек көрсету

КҚ 2.3 «Педиатрия» мамандығы бойынша медициналық қызмет көрсетулерге сəйкес ауру балаларға ҚР ДСМ диагностика жəне емдеу туралы клиникалық хаттамасы бойынша медициналық көмек көрсету

КҚ 2.4 «Педиатрия» мамандығы бойынша медициналық қызмет көрсетулерге сəйкес ауру балалардың еңбекке қабілеттілігінің уақытша жəне тұрақты шығынына медико-қоғамдық сараптама жүргізу

КҚ 2.5 Əртүрлі жастағы науқастарға жəне олардың заңды өкіліне «Педиатрия» мамандығы бойыша медициналық қызмет көрсетулерге сəйкес емдік шараларды орындау туралы ақпарат беру

КҚ 3 Профилактикалық жұмыстарКҚ 3.1 Халық арасында профилактикалық шараларды жүргізу КҚ 3.2 Созылмалы жұқпалы емес ауруларғы скрининг жүргізу КҚ 3.3 Созылмалы аурулары бар балаларға диспансеризация жүргізу КҚ 3.4 Халыққа санитарлы-ағарту жұмыстарын, сонымен қатар ақпараттық-байланыс

технологиясын қолдана отырып жүргізу КҚ 4 Реабилитациялық қызметКҚ 4.1 Балаларға ерте жəне кеш реабилитацияны жүргізу КҚ 5 Психолого-педагогикалық жұмыс КҚ 5.1 Əртүрлі жағдайдағы жəне ауру кезіндегі əртүрлі жастағы науқастарға психо-

эмоцианальдық қолдау көрсету КҚ 5.2 Бала жастағы науқастарға паллиативті көмек көрсету КҚ 5.3 Салауатты өмір салты қағидаларына үйрету КҚ 6 Ғылыми-зерттеу жұмысыКҚ 6.1 Сараптамалық жəне ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу КҚ 6.2 Медицина саласындағы жаңа əдістерді жəне технологияларды құрастыру бой-

ынша жеке ғылыми-зерттеу жəне ғылыми-қолданбалы тапсырмаларды шешуге қатысу

КҚ 6.3 Қызметті академиялық адалдық ұстанымын сақтай отырып жүзеге асыру5В130200 «Стоматология» пəні бойынша

кəсіби пратика жəне цикл пəндерінің үлгілік кəсіптік оқу бағдарламасының мазмұны

Цикл (пəндер) индексі

Пəндер атауы

Пəн мазмұны Қалып-тасушы құзы-

реттер коды

ЖБПМ 01 Қазақс-танның қазіргі заман тарихы

«Қазақстанның қазіргі заманда тарихы» курсының пəні, мақсаты жəне міндеттері. «Қазіргі кездегі Қазақстан қазіргі заманғы тарихы» пəні туралы түсінігі. Тарих, жеке тұлға, мемлекет. Тарих жəне өркениет. Отан тарихының қызмет мен қағидаттары. Қазақстанның қазіргі заман та-рихы дүниежүзілік тарих контексінде Ұлттық тарихтың құндылықтары. «Қазақстан Республикасында тари-хи сананың қалыптас тұжырымдамасы» (1995 жыл). Қазіргі замандағы Қазақстан тарихын кезеңдерге бөлу. Қазақстанның қазіргі заман тарихын зерттеудің негізгі əдістері. Отан тарихын зерттеудегі жаңа көзқарас. «Қазақстанның қазіргі заман тарихы» пəні бойынша деректер мен əдебиеттер. Отан тарихын зертеудің ерекшеліктері. Қазіргі замандағы Қазақстанның бүгінгі таңдағы ұлттық тарихының проблемаларын өзектендіру.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖБПМ 02 Фило-софия

Мəдениет контексіндегі философияның тарихи үлгілері. Ежелгі Үнді философиясы мəдениетінің феномені ретінде. Қытай мəдениетінің гүлденуі кезінде. Шығыс ежелгі Қытай философиясы Ежелгі мəдениеттегі философия.Орта ғасырлық мəдениеттегі философия феномені. Ислам мəдениеті контекстіндегі араб-мұсылман фило-софиясы. Батыс Еуропа орта ғасырлық мəдениетіндегі философия жəне дін феномені. Қайта өрлеу жəне Реформация мəдениетіндегі философия. Жаңа Бремен мəдениетіндегі батыс философиясы. 19-шы ғасырдың екінші жартысындағы мəдениеттегі Батыс философи-ясы. Орыс философиясы 19-20 ғасырлардағы ресей мəдениетінің феномені ретінде. Қазақ мəдениетіндегі фило-софия феномені. 20-шы ғасырдың мəдениетіндегі Кеңес философиясы. 21 ғасырдың қарсаңындағы 20 - ғасырдың мəдениеті контексіндегі Батыс философиясы. Өмір филосо-фиясы. Философиялық антропология. Əлеуметтік филосо-фия. Мəдениет философиясы. Дін философиясы. Тарих философиясы. Білім беру философиясы. Диалектика теориясының проблемалары. Эпистемология. Жаһандық проблемалар философиясы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖБПМ 03 Шет тілі.

Оқылып жатқан шет тілінің фонетика, орфография, лек-сика жəне грамматикалық нормалары. Фонетика: шет тілінің айтылу жəне ырғақты-интонациялық ерекшеліктері, сөйлеудегі дыбыс жүйелерінің рецепциясы жəне репродук-циясы. Орфография: тілдің дыбыстық-əріптік жүйесі, негізгі орфографиялық ережелер. Лексика: сөзжасам моделі; базалық тілдің 2500 бірлік көлемдегі лексикалық минимумы, сондай-ақ мамандық бейініне сəйкес терминдер; қолдану аясы бойынша лексиканы саралау. Грамматика: негізгі сөз таптары – зат есім, сын есім, сандық үстеу, етістік, есімдік, сөз тіркесі; жай жəне құрмалас сөйлемдердің құрылымы; сөзжасамның негізгі модельдері. Оқу: оқудың танысу, іздеу, оқыту жəне қарау дағдыларын қалыптастыру. Сөйлеу: зерттелген тақырыптар аясында диалогтық жəне монологтық сөйлеу дағдылары. Жазу: шығарма жəне жеке бастық, жұмыс сипатындағы ақпараттарды жазу барысында ретімен мазмұндау дағдыларын дамыту. Тілдік нормаларға сəйкес мамандық бойынша мəтіндерді шет тілінен қазақ (орыс) тіліне аудару. Тыңдау: кəсіби, тұрмыстық, ақпараттық мəліметтерді естіп, қабылдау.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖБПМ 04 Қазақ (орыс) тілі

Қазіргі қазақ (орыс) тілінің фонетикалық, орфоэпиялық, орфографиялық, пунктуациялық ережелері. Лексикология, фразеология, морфология, синтаксистің негізгі түсініктері. Сөйлем деңгейінде: жай жəне құрмалас сөйлемдердегі субъектілі предикатты қатынасы, объектілігі, анықтауыш, пысықтауыш мағыналарды жай, салалас құрмалас, бағыныңқы құрмалас сөйлемдерде білдіру. Жалғаусыз сөйлемдерде салалас құрмалас, бағыныңқы құрмалас қатынастарын білдіру. Мəтін деңгейінде: мəтіннің əр түрлі типтерінің байланысу құралдары мен құрылымы. Қазіргі қазақ тілінің əр түрлі стильдерінің ерекшеліктері (публицистикалық, көркем əдеби, іс-қағаз), ғылыми стиль ерекшеліктері: ғылыми баяндама, пікірсарап, аннотация, түйіндеме құрылымы. Сөйлеу деңгейінде: оқу, пікірлесу, компрессия, мəтіннің мазмұнын айту.Əр түрлі типтегі реферат, түйіндеме, аннотация, пікірсарап жоспарын құру жəне жазу. Əр түрлі типтегі монолог, диа-лог, полилог, сөйлеу мəнерін құрастыру.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

ЖБПМ 05

Ақпа

ратт

ық–к

омму

ника

циял

ық те

хнол

огия

лар

Есептегіш жүйесінің архитектурасы. Компьютелік жүйелер дің архитектурасы. Жоғарғы өндіргіш есептеу жүйесі. Мобильді платформасына шолу. Операциялық жүйелерге кіріспе. Заманауи қолданбалы бағдарламалық қамсыздандыруларға шолу. Ақпараттарды өңдеу құрал-дары. Кестелік процессорлар. Графикалық редакторлар.Деректер базасын басқару жүйесі (бұдан əрі-ДББЖ).ДББЖ анықтамасы жəне функциялары, негізгі архитектуралық шешімдері. ДББЖ мəліметтерінің моделі. Динамикалық жəне статистикалық беттер.Адам мен машинаның өзара əрекеттестігі. Принциптері мен əдіснамасы. Пайдалану-шы интерфейс. Желілік технологиялар жəне телекоммуникация. Бұлтты техно-логиялар. Ақпараттық қауіпсіздік жəне оның құрамдас бөліктері. Ақпараттық қауіпсіздіктің қауіптері мен олардың жіктелуі. Ақпараттық қауіпсіздік саласындағы стандарттары мен спецификациялары Қорғану шара-лары мен құралдары. Вирусқа қарсы бағдарламалар. Мұрағаттанушылар. Қазақстан Республикасының құқықтық қатынастарды реттеуші ақпараттық қауіпсіздік саласындағы кейбір заңнамалық актілері. Кəсіби саладағы ақпараттық-коммуникациялық технологиялар. Ақпараттық ресурстардың қорғалуы.Ақпараттық жүйелер. Мультимедиалық технология-лар. Мультимедианың негізгі ұғымдары. Индустриялық ақпараттық-коммуника-циялық технологиялар. Жаңа ұрпақ компоненттері мен жүйелері. Озық бағдарламалау. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың келешекті бағыттары. Электрондық үкімет. Мемлекеттік басқару жүйесінде ақпараттық-коммуника-циялық тех-нологиялар. Электрондық оқыту. Smart технологиясы. Жасанды зияткерлік жүйелерін дамыту басбалдақтары. Робототехника. Ақылды үй, ақылды қала. Сурет салу, арналған құрал-саймандар.Мəтінге арналған құрал-саймандар.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.

БПМ 01

Кəсіб

и ба

ғдар

ланғ

ан ш

ет ті

лі

Кəсіби бағдарланған шет тілінде мамандықтың пəндік саласына кіріспе. Кəсіби бағдарланған шет тілі адами қызметтің белгілі бір саласына (мамандық ерекшелігін есеп-ке алғанда) қызмет ететін пəндік феномен сияқты. Пəндік-тілдік материалды меңгеруді қалыптастыру негіздері. Шет тілдік мəндегі базалық санаттық-ұғымдық аппарат. Кəсіби шет тіл терминологиясы. Арнайы кəсіби бағдарланған ма-териал жəне оны берілген кəсіби жағдаяттарда пайдалану. Мамандық бойынша пəндік сала мазмұнының шет тілдегі сипаттамасы. Кəсіби құзырет: шет тіліндегі мəтіндерге бағдарлану, кəсіптік мазмұнда монологтық пікір айту жəне т.б. Кəсіби бағдарланған шет тілінің пəндерімен байланы-сы. Кəсіби бағдарланған шет тілін трансформациялау жəне саралау.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

БПМ 02 Кəсіби қазақ (орыс) тілі

Кəсіби қазақ (орыс) терминологиясы. Арнайы кəсіби бағдарланған материал жəне оны берілген кəсіби бағдарланған жағдайларда пайдалану. Мамандық бойынша пəндік сала мазмұнының қазақ (орыс) тілдеріндегі сипатта-масы. Кəсіби құзырет: қазақ (орыс) тілдеріндегі мəтіндерге бағдарлану. Кəсіби бағдарланған қазақ (орыс) тілдерінің бейінді пəндермен байланысы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.

БПМ 03

Мор

фол

огия

жəн

е ф

изио

логи

я

Анатомия пəні. Қаңқа туралы жалпы ақпарат. Бас сүйегінің сүйек құрылымы. Бас сүйегінің топографиясы. Сүйектердің қосылуы. Жалпы миология. Шайнау ым жа-сау бұлщық еттері. Шайнау аппараты. Мойын бұлшық еті. Ас қорыту жүйесі. Ауыз қуысы. Тіл, жұмсақ таңдай, сілекей бездері. Тістердің жалаы анатомиясы: салыстырмалы тіс анатомиясы, тіс дамуы, тістердің жалпы сипаттама-сы, стоматологиялық органдар, тіс-жақсүйек сегменттері туралы түсінік. Жеке тіс анатомиясы: тұрақты тістер, сүт тістері, тістердің рентгенанатомиясы, тістердің қажалуы, мұрын қуысы мен тіс түбірінің арақатынасы, мұрын қуысы тіс түбірлерінің қатынасы, жоғары жəне төменгі жақ сүйек жүйесі, тістің қан айналымы, лимфа айналымы, тістердің ин-нервациясы, біртұтас жақ -суйек жүйесі. Тыныс алу жүйесі. Несеп-жыныс жүйесі. Жүрек-қан тамырлар жүйесі. Лимфа жүйесі. Орталық жəне шеткі жүйке жүйесі. Вегетативтік жүйке жүйесі. Бас-сүйек ми нервтері. Эндокриндік жүйесі. Сезім мүшелері. Гистологиялық зерттеулердің негізгі əдістері. Цитология. Адам эмбриогенезы. Адам ұрығының дамуының негізгі кезеңдері. Ұрықтан тыс органдар. Жасушаның тін ретінде қалыптасқан жүйесі. Эпителиалдық тіндер. Бездер. Қан мен лимфа. Дəнекер тіндер. Қаңқалық тіні. Бұлшық ет тіні. Жүйке тіні. Сезім органдары. Көру, иіс сезу, дəм тану, есту, тепетеңдік органдары. Жүрек қан айна-лым жүйесі. Қан жəне лимфа тамырлары. Жүрек. Қан түзету жəне иммунологиялық қорғаныс органдары. Эндокриндік жүйесі. Ас қорыту жүйесі. Ауыз шырышты қабығы құрылымының ерекшеліктері. Тістің жұмсақ жəне қатты тіндерінің құрылымы. Тіс ұстап тұрғыш аппараты. Бет пен тіс жақ-сүйектің дамуы, сүт жəне тұрақты тістерді дамуы. Ас қорыту жүйесінің орта бөлігініің құрылымдық ерекшеліктері. Тыныс алу жүйесі. Тер жəне одан шығатын заттар. Зəр шығару жүйелері. Жыныс жүйесі.Физиология пəні. Физиологиялық зерттеу əдістері. Функцияларды қалыптастыратын жалпы қағидалары. Қозғыш ұлпалардың физиологиясы. Бұлшықетінің физиологиялық қасиеттері. Шайнау бұлшық еттің күші мен қызметі. Жүйке талшықтарының физиологиялық қасиеттері. ОЖЖ-ің рефлекторлық қызметы. Орталық жүйкенің қасиеттері. ОЖЖ-ың тежелеуі. ОЖЖ-ің жеке физиологиясы. Вегетативтік жүйке жүйесі. Ішкі секреция бездерінің физио-логиясы. Гипоталамо-гипофизарлық жүйе. Қан физио-логиясы, қан құрамы, қасиеттері мен функциялары. Қан топтары. Қанайналым физиологиясы. Жүрек қызметінің реттелуі. Жүрек қызметінің зерттеу əдістері. Гемодинамика параметрлері. Қан тамыр қызметін реттейтін орталық. Микроциркуляция. Тыныс физиологиясы. Тыныс орталығы. Ас қорыту физиологиясы. Ауыз қуысындағы астың қорытылуы. Асқазан сөлінің құрамы. Зат алмасу жəне энер-гия алмасу. Ұтымды тамақтану. Терінің шығуы, реттеу физи-ологиясы. Анализатор физиологиясы. Ноцицептивтік жəне антиноцицептивтик жүйелер. Ауыз шырыш қабығының, тіс тіндерінің, перидонттың ауру сезімталдығы. Жоғары жүйке қызметі. Туа біткен жəне жүре біткен мінез құлық түрлері. Ағзаның шарттық-рефлекторлық қызметі, оның нейрофизиологиялық механизмдері. Қыртысты тежелу. Адамның жоғары психикалық функциялары.

НҚ-1.НҚ-2. НҚ-5.

БПМ 04

Биол

огия

лық х

имия

Ақуыздың қасиеттері, мағынасы мен жүктелуі. Жай жəне күрделі ақуыз түрлері. Нуклеин қышқылы түрлері, құрылымдары жəне генетикалық ақпаратты берудегі рөлі. Ферменттер жалпы қасиеттері, əсер ету механизмдері, ферменттердің жіктелуі мен бөлек түрлері. Фермент белсенділігін анықтаудағы клиникалық жəне диагностикалық маңызы. Витаминдер: су жəне майда еритін дəрумендер, биологиялық рөлі, авитаминоздар. Сүйек жəне тіс тінінің қалыптастыруда С жəне D дəрумендердің рөлі. Энергетикалық алмасу. Аденозинүшфосфат түзелу

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.КҚ 1.6НҚ-6.

барысындағы Кребс циклының ролі. Көмірсулар алмасуы. Глюкозаның тотығу жолдары. Липидтердің алмасуы. Май қышқылдарының алмасуы, триацилглицериндер, фосфо-липидтер, кетондық денелер. Қарапайым жəне күрделі белоктар алмасуы. Гормондар. Кальций-фосфор алмасу-ын реттейтін гормондар. Интеграциялық метаболизм. Қан жəне зəр биохимиясы. Су жəне минералды метаболизм жəне оның реттеуі. Сілекей биохимиясы, байланыстыру, тіс, сүйек тіндері жəне бөлек органдар.

БПМ 05

Мик

роби

олог

ия

Микроорганизмдердің жіктелуі. Бактериялардың мор-фологиясы, генетикасы жəне физиологиясы, алма-су жолы, ағзаның қорғаныс тетіктері, эпидемиология, зертханалық классикалық идентификациялары: бакте-риялар, саңырауқұлақтар, вирус, паразиттер. Генетика жəне микроорганизмдердің молекулалық биологиясы. Əр түрлі органдарда аурулар тудыратын қоздырғыштардың биологиялық қасиеттері мен патогендік факторлар, Микробтық экология негіздері, ауыз қуысының микро-экологиялық ерекшеліктері. Ауыз қуысының жұқпалы аурулары. Ауыз қуысында аурулар тудыратын микроорганизмдердің жүктелуі. Ауыз қуысындағы ин-фекцияларды емдеу жəне алдын алу. Иммундық жүйе жəне ағзаның инфекциядан қорғанысы. Иммундық жауап. Ауыз қуысындағы инфекциялық аурулардың иммунопро-филактикасы жəне иммунотерапиясы. Ауыз микрофло-расынан туындаған жүйелі аурулар. Стоматологиядағы инфекциялардың алдын алудың практикалық аспектілері.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-5.КҚ 1.5КҚ 1.6КҚ-6.

БПМ 06

Тера

пиял

ық с

тома

толо

гиян

ың н

егізд

ері

Терапиялық стоматологиның даму кезеңдері. Терапиялық стоматологияның негізгі медициналық пəндермен бай-ланысы. Терапиялық стоматологиялық кабинетінің ұйымдастырылуы, жабдықталуы. Эргономика тура-лы түсінік. Терапиялық стоматология клиникасындағы инфекциялық бақылау. Дезинфекция мен зарарсыздандырудың алгоритмі. Дəрігер-стоматолог, дəрігер-стоматологтың ассистенті, медбике жəне санитардың міндеттері. Қауіпсіздік ережесі. Ауыз қуысының, ағзалар мен тіндердің құрылымы, анатомиялық-физиологиялық жəне гистологиялық ерекшеліктері. Тіс қуысы. Əр түрлі анатомиялық топтардың тіс қуысы топографиясының ерекшеліктері. Тіс формуласы. Тісжегісі жəне оның асқынуы жайлы түсінік. Блэк бойынша тісжегі қуысының жіктелуі.Тісжегі қуысының негізгі қағидалары, егеп дайындау тəсілдері. Тісжегі қуысының əр түрлі егеу ерекшеліктері. Пломбалық материалдар. Пломбіылаудың техникасы, систематикасы, құрамы, қасиеттері. Пломбалық материалдарды таңдау жүйесі. Түйісу нүктесі, мані мен қалпына келтіру əдістері. Қалпына келтіру, қайта жаңғырту жəне трансформация жайлы түсінік.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ -2.6КҚ- 2.7КҚ-6.

БПМ 07

Орт

опед

иялы

қ сто

мато

логи

яның

нег

іздер

і

Пəннің мақсаты мен міндеті, басқа да медициналық жəне техникалық пəндермен өзара қарым-қатынасы. Ортопедиялық стоматологиялық көмек көрсету негіздері. Ортопедиялық стоматология кабинетінің жəне дəрігер-ортопедтің жұмыс орнының ұйымдастырылуы.; Тістехникалық зертхана жұмысының ұйымдастырылуы. Тістехникалық лабораторияның негізгі жəне қосалқы бөлмелерінің санитарлық нормалары. Ортопедиялық стоматологиядағы материалтану. Негізгі (металл қорытпалары, полимерлер, керамика, композиттер, це-менттер) жəне көмекші (қалып алатын заттар, мүсіндеуші материалдар, түрпілі, ағаратын, тез балқитын ме-талл қорытпалары) басқада көмекше материалдар. Тіс сауытын мүсіндеу негіздері. Алдыңғы жəне шайнау тістерінің анатомиялық қалпына келтіру ерекшеліктері., стоматологиялық іс-шаралар, фантом моделінде қол еңбек жұмыстарын дағдылау. Тіс протездерінің жасау техноло-гиясы. Металды құю арқылы жəне керамикалық затпен əрлеу əдісімен көпір тəрізді протезді жасау технологиясы. Жартылай, толық, алмалы-салмалы протездердің жасалу технологиясы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ -2.6КҚ- 2.7КҚ -2.14НҚ-6

БПМ 08

Стом

атол

огия

лық а

урул

арды

ң ал

-ды

н ал

у

Стоматологиялық аурулардың эпидемиологиясы. ДДСҰ-ы бойынша халықтың негізгі стоматологиялық қызмет моделі. Профилактикалық емхана бөлімінде пациенттің тексерілуі. Дəрігер-стоматологта тұрғындарды диспансеризациялау. Тісжегі, пародонт ауруларының жəне басқа да балалардың стоматологиялық ауруларының эпидемиологиясы. Ауыз қуысының гигиенасы. Тұрғындардың гигиеналық тəрбиелеу мен оқыту. Ауыз қуысында тісжегісін тудыратын жағдаяттар. Тісжегісіне қатысты қауіп-қатер факторлары. Тісжегісінің асқынуы жəне алдын алу. Стоматологиялық аурулардың антенатальдық профилактиксы. Тіс қатты тіндерінің бұзылуының алдын алу. Балалардың тіс-жақ сүйектерінің аномалиясы, қауіп факторы, пародонт ауруларының алдын алу. Стоматологиялық ауруларды индекс арқылы анықтау. Алдын алу бағдарламаларын жобалау принциптері, іске асыру жəне бағалауы. Негізгі стоматологиялық аурулардың алдын алу жөніндегі қазіргі заманғы технологиялар.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ 1.1КҚ 1.2КҚ 2.7КҚ 2.10КҚ 3.1КҚ 3.2КҚ 3.3КҚ 3.4КҚ 3.5КҚ 5.2КҚ 5.3КҚ-6

Бейінді пəндерМіндетті компонент

БПМ 01

Кари

есол

огия

жəн

е тіс

тің қа

тты

тінде

ріні

ң тіс

жегі

емес

ақа

улар

ы

Тістің қатты тіндерінің патологиясы бар ауруды те-серу тəсілдері. Тістің қатты тіндерінің ауруының пай-да болу механизмі. Тісжегісі. Этиология, патогенез, жіктелуі, патологиялық анатомия. Тісжегіге тұрақтылық, Тіс жегіске бейімділік, Тісжегіс тудыратын жағдаят. Бастапқы, беткі, терең тісжегілу. Клиникасы, диа-гностикасы, дифференциалдық диагностикасы, ем-деу. Реминерализациялық терапия. Көрсетілім, қарсы көрсетілім, əдістері, тиімділік критерийлері, қателер мен асқынулар. Тісжегісті хирургиялық емдеу. Тістің қатты тіндерін анестезияға дайындау. Пломбалық ма-териалды таңдау. Тіс кариесты диагностикасы жəне ем-деу кезеңдеріндегі қателер мен асқынулар. Тістің қатты тіндерінің тісжегі емес ақаулары. Жіктелуі, этиологиясы, патогенезі, патологялық анатомиясы. Гипоплазия. Флюороз. Патологияық қажылу. Тістің жарақаттануы. Клиникасы, диагностикасы, дифференциалдық диагностикасы, емдеуі. Тістің қатты тіндер ауруларындағы қателер мен асқынулар.

ЖБҚ 3ҚЭҚ 2ҚЭҚ 3КҚ 1.1КҚ 1.2КҚ 1.4КҚ 1.5КҚ 1.8КҚ 1.15КҚ 2.1КҚ 2.6КҚ 2.7КҚ 5.2КҚ 6.1

БПМ 02

Ауыз

қуыс

ының

хир

урги

ясы

Стоматологиялық емханада хирургиялық кабинетті ұйымдастыру жəне жабдықтау. Медициналық құжаттама. Жұмысты есепке алу жəне талдау. Инфекциялық бақылау. Хирургиялық стоматологиялық науқасты тексеру. Ауыз қуысына хирургиялық операция жасау барысында жергілікті анестезиясы. Ауыз жəне ауыздан тыс əдістер. Көрсеілімдер, қарсы көрсетілімдер, қателер мен асқынулар. Тіс жұлу опе-рациясы. Көрсеткіштер, қарсы көрсеткіштер. Жабдықтар. Тіс жұлудан кейін жараны өңдеу жəне күту. Тіс ұяшығының емде-лу кезеңдері. Тіс жұлудың атипиялық əдістері. Қол жеткізуін таңдау. Тіс жұлу кезінде жəне одан кейінгі асқынулар. Профилактика. Бет-жақсүйек аумағыгың одонтогендік ау-рулары: периодонтит, бет-жақсүйектің периоститі. Тіл-тіс жақсүйек, қатты таңдай мен ретромолярлық кеңістігінің науашылығы. Гайморит, перфорациясы жəне жоғары жақ сүйек қуысының жылан көзі. Тістердің жарылып шығу аурулары. Асқынулар. Сілекей бездерімен ауыратын науқастарды тексеру əдістері. Сілекей бездерінің қабыну жəне реактивті-дистрофикалық аурулары. Тіс-тасты аурулар. Ауыз қуысы, тіс, беттің жұмсақ тіндері, альвеолярлық өскіннің травматикалық жарақаттары. Бет жараларын хирургия-лых өңдеу ерекшеліктері. Төменгі жақ-сүегінің шығып кетуі. Ауыз қуысының, альвеолярлық өскіннің, ауыс қуысының кіреберісін реконструктивті операциялары, френулопластика. Ауыз қуысын протездеуге хирургиялық дайындық. Пародонт ауруларының кешенді емдеу барысындағы хирургиялық əдістер. Денталдық имплантация - түсінік, түрлері. Денталдық имплантацияның хирургиялық кезеңдері. Əдістер, асқынулар, профилактика. Остеоинтеграция, оңтайландыру əдістері, сүйек тіндерінің бағытталған регенерациялық əдістері. Пластикалық материалдар.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.

КҚ 1.1КҚ 1.2КҚ 1.3КҚ 1.4КҚ 1.5КҚ 1.6КҚ 1.9КҚ 1.15КҚ 2.1КҚ 2.7КҚ 2.11КҚ 4.1КҚ 5.2КҚ 6.1

Біліктілік: «Дəрігер -жалпы практикалық стоматолог» Оқу мерзімі: 1 жыл 6 курс (интернатура)

ИКПМ 01

Тера

певт

ік ст

омат

олог

ия

Нормативті-құқықтық құжаттар. Стоматологиялық мекемелердегі санитарлық ережелер мен нормалар (СЕН). Стоматологиялық қабылдауда есеп алу жəне есептілік құжаттарын жүргізу. Дəрігер-стоматолог тəжірибесінде маркетинг жəне менеджмент. Стоматологияда визуали-зациялау əдістері. Цифрлы стоматология. Тексерудің заманауи əдістері нəтижелерін интерпретациялау. Тісті эстетикалық қалпына келтірудегі заманауи технологи-ясы. Тістерді қайта жаңарту жəне трансформациялау. Дифференциалдық-диагностикалық ерекшеліктер, ал-дын алу қағидалары, тістің, пульпиттің, периодонтиттің, ауыз қуысы шыршты қабығы мен пародонттың, еріннің қызыл жиегі, тістің қатты тіндерінің тісжегісі емес ақауларының емделуі, диагностикасы, алгоритмі. Өткір тісжегі ауыруларының дифференциалдық-диагностикалық белгілері. Ауыз қуысында АИВ-инфекциясының көрінісі, дəрігер- стоматологтың тактикасы. Ауыз қуысы жəне еріннің қызыл жиегі шырышты қабығының ісік алды аурулары. Онко ауруларына сақ болу. Одонтогенді ошақ инфекциясы, соған байланысты аурулар. Терапевтік стоматологиядағы синдромдар мен симптомдар. Ауыз қуысында жүйелі аурулардың көрінісі, дəрігер- стоматологтың тактикасы. Пəнаралық тəсіл. Жедел жағдайлар. Терапевтік стоматоло-гия кабинетінде шұғыл көмек көрсету.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ 1.1КҚ 1.2КҚ 1.3КҚ 1.4КҚ 1.5КҚ 1.6КҚ 1.7КҚ 1.8КҚ 1.14КҚ 1.15КҚ 2.1КҚ 2.2КҚ 2.3КҚ 2.8КҚ 2.8КҚ 3.6КҚ 4.1КҚ 5.2КҚ 6.2КҚ 6.3

ИКПМ 02

Хиру

ргия

лық с

тома

толо

гия

Хирургиялық стоматологиялық ауруларды амбулаториялық қабылдауды ұйымдастыру. Хирургиялық стоматологияда маркетинг жəне менеджмент. Стоматологиялық қабылдауда есепке алу жəне есептілік құжаттарын жүргізу. Жергілікті анестезия. Тіс жұлу операциясы. Асқынудың алдын алу. Хирургиялық стоматологияда төтенше жағдайлар. Бет жақсүйек аумағының одонтогендық, одонтогендық емес, спецификалық қабыну аурулары. Сілекей бездерінің ауру-лары. Жақ-сүйек аумағының травматикалық жарақаттануы.Нейростоматологикалық аурулар. Шықшыбуын аурула-ры. Дифференциалдық-диагностикалық белгілер, диа-гностикасы мен емдеудің алгоритмдері. Ауыз қуысының, жақ-сүйек жəне мойынның ісік, ісіктəрізді жарақаттануы. Ауыз қуысының реконструктивті операциялары. Денталдық имплантация, сүйекті пластика, пародонт аурулары жəне периодонтиттің хирургиялық емдеу тəсілдері. Науқасты тек-серу. Операция тəсілін жобалау жəне таңдау.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ 1.1КҚ 1.2КҚ 1.4КҚ 1.5КҚ 1.6КҚ 1.7КҚ 1.9КҚ 1.12КҚ 1.15КҚ 2.1КҚ 2.2КҚ 2.3КҚ 2.11КҚ 2.13КҚ 2.18КҚ 3.6КҚ 4.1КҚ 5.2КҚ 6.2КҚ 6.3

ИКПМ 03

Орт

опед

иялы

қ сто

мато

логи

я

Ортопедиялық емдеуді қажет ететін тіс-жақсүйек ауруларының клиникалық тексеру ерекшеліктері. Ортопедиялық стоматологиядағы заманауи тексеру əдістері. Ортопедиялық стоматологиядаңы менеджмен жəне маркетинг. Тістің қатты тіндер ақауларының заманауи ортопедиялық емдеу əдістері. Винирлерінің клиникалық-зертханалық жасалу кезеңдері. Тіс қатар ақауларын, па-родонт ауруларымен асқынған, тістің аса қажылуымен, тістер деформациясымен, бет, төменгі шықшат буын аурулары, көпіртəрізді протездер, алмалы-салмалы пластинкалық, бюгельді протездерді ортопедиялық ем-деу. Тіс ақауларын техникасы арқылы ортопедиялық ем-деу. Алынбайтын жəне алмалы-салмалы протездермен ортопдиялық емдеу барысындағы қателер мен асқынулар. Денталдық имплантар барысында протездеу ерекшеліктері. Тіспротезді материалдардың ауыз қуысы тіндеріне əсері. Диагностикалық əдістеріжəне алдын алу шаралары.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ 1.1КҚ 1.2КҚ 1.3КҚ 1.4КҚ 1.5КҚ 1.7КҚ 1.10КҚ 2.1КҚ 2.5КҚ 2.12КҚ 2.13КҚ 2.14КҚ 2.15КҚ 5.2КҚ 6.2КҚ 6.3

ИКПМ 04

Бала

лар

жасы

ндағ

ы ст

омат

олог

ия

Стоматологиялық емханадағы, мектеп жəне мектепке дейінгі мекемелердегі бала жасындағы дəрігер-стоматолог жұмысының ерекшеліктері. Диспансеризациялау. Негізгі стоматологиялық аурулардың алдын алу. Премедикация жəне балалар жасындағы терапиялық стоматологиядағы анестезия. Тісжегісінің белсенді процесіне байланысты балалар жасындағы тісжегі, тісжегі емес зақымдарын ем-деу жəне диагностикасы, клиникалық симптомдарының ерекшеліктері. Балалардың əр жасындағы ұлпа мен периодонтит қабыну ауруларының, диагностикалық ерекшеліктері. Клиникалық көріністерінің ерекшеліктері. Балаларда болатын пародонт, шырышты қабық жəне еріннің қызыл жиек ауруларына диагноз қою үшін əрі ем-деу үшін қазіргі технологияларды қолдану. Балалардың бет жақсүйек аумағының клиникалық көріністері, қабыну ауруларының диагностикасы, емделуі. Врожденные пороки развития лица, челюстей и зубов. Кешенді реабилитация. Балалардың тіс, бет жақсүйек жəне беттің жұмсақ тіндерінің жарақаттары. Балалардың бет шықшыт буындарының аурулары. Балалардың сілекей тіндерінің аурулары. Балалардың бет жақсүйек жəне беттің жұмсақ тіндерінің ісік, ісіктəрізді жарақаттануы.

НҚ-1.НҚ-2.НҚ-3.НҚ-4.НҚ-5.КҚ 1.1КҚ 1.3КҚ 1.4КҚ 1.5КҚ 1.6КҚ 1.7КҚ 1.13КҚ 1.15КҚ 2.1КҚ 2.2КҚ 2.3КҚ 2.5КҚ 2.12КҚ 2.13КҚ 3.6КҚ 4.1КҚ 5.2КҚ 6.2КҚ 6.3

ИКПМ 05

Орт

одон

тия

Қазіргі жағдайда балалар мен ересек адамдарға ортодонтиялық көмек ұйымдастыру. Ортодонтиядағы ме-неджмент жəне маркетинг в ортодонтии. Тіс- жақсүйек аномалияларының клиникасы, диагностикасы жəне емделуі. Ортодонтиядағы цифолы технологиялар. Комбинированные (ортохирургические) методы лечения зубочелюстных аномалий. Современные методы лечения зубочелюст-ных аномалий. Алынбайтын жəне алмалы-салмалы ортодонтиялық аппараттар. Элайнерлер. Ортодонтикалық микровинттердің қазіргі құрылымдары. Тіс жақсүйек ано-малияларын түзетуге арналған имплантаттар. Балалар жасындағы протездеу. Тіс жақсүйек аномалияларын алдын алу. Ортодонтикалық емдеу барысындағы қателіктер мен асқынулар. Ретенционалдық кезең.

ЖБҚ 4ҚЭҚ 2ҚЭҚ 3ЭҚ 1ЭҚ 2ҚК 2ҚК 3КҚ 1.1КҚ 1.2КҚ 1.3КҚ 1.4КҚ 1.5КҚ 1.7КҚ 1.11КҚ 1.13КҚ 2.1КҚ 2.12КҚ 2.16КҚ 2.17КҚ 5.2КҚ 6.2КҚ 6.3КҚ 6.4КҚ 6.5

Ескерту:5В130200 – «Стоматология» мамандығы біліктілігі бойынша кəсіби қызметтің негізіне сəйкес:

«Жалпы тəжірибелі стоматолог дəрігер» келесі түйінді құзіреттіліктерді меңгеруін қарастырады :

Негізгі құзыреттілік:НҚ-1. Жалпы білім беру

саласындағы құзыреттілігіНҚ-1.1 Əлеуметтік маңызы бар проблемалар мен үрдістерді талдау НҚ-1.2 Дəрігердің əртүрлі кəсіби қызметіндегі білімін жаратылыстану-ғылыми (əлеуметтік,

гуманитарлық, экономикалық), медициналық-биологиялық жəне клиникалық ғылым саласында қолдану

НҚ-1.3 Күнделікті кəсіби қызметіне жəне білім беруді жалғастыру үшін жаңа білімді меңгеруге қабілеттілігі мен дайындығы

НҚ-2. Əлеуметтік жəне этикалық құзіреттерНҚ-2.1 Логикалық талдауға, дəлелді сөйлеуге, диcкуссия жəне полемика жүргізуге, толе-

ранттылыққа, ынтымақтастыққа жəне дауды шешуге қабілеттілігі жəне дайындығыНҚ-2.2 Дəрігерлік этика, академиялық адалдық ережелерін, құпия ақпаратпен жұмыстар

бойынша заңдар мен нормативтік құқықтық актілерді, дəрігерлік құпияны сақтап, қоғамдағы қабылданған моральдік жəне құқықтық нормаларды ескере отырып, кəсіби қызметін жүзеге асыру

НҚ-2.3 Командада жұмыс жасау, өз көзқарасын дұрыс қорғай білу, ымыраға келе білу, ұжымның ойымен өз ойын салыстыру, жаңа шешімдер ұсыну

НҚ-3. Экономикалық, ұйымдастырушылық- басқарушылық құзіреттерНҚ-3.1 Дəрігердің кəсіби қызметіндегі менеджмент, маркетинг, медициналық ау-

дит жəне медициналық сақтандырылуының негізгі принциптерін жүзеге асы-ру; экономиканың мемлекеттік реттеудегі мақсаты мен əдістерінің түсінігі, экономикадағы мемлекеттік сектордың ролі

НҚ-3.2 Басқару əдістерін қолдану, орындаушылардың жұмыстарын ұйымдастыру, дəрігердің кəсіби құзіретті шеңберінде жəне əртүрлі пікірлер жағдайында, жауапты басқарушылық шешімдерін табу жəне қабылдау

НҚ-4. Үдемелі динамизм жəне белгісіздік жағдайындағы қоғамдық, экономикалық, кəсіби рольдер ауысымына дайындық

НҚ-4.1 Əлемдік экономикада заманауи ақпараттық ағынға бағдарлау жəне динамикалық өзгеріп отырған құбылыстар мен үрдістерге бейімделу

НҚ-4.2 Кəсіби қызметіне байланысты əртүрлі жағдайларда икемді жəне мобильді болу НҚ-4.3 Белгісіздік жəне тəуекелділік жағдайында экономикалық жəне ұйымдастыру

сипаттындағы шешімдерді қабылдау НҚ-5. Коммуникация:

НҚ-5.1 Кең диапазонды əдістер мен технологияларды қолдана отырып, əртүрлі адам-дармен түрлі жағдайларда қарым-қатынас кезінде өзіндік, жан-жақты жəне тиімді коммуникациялардың дағдыларын игерген

НҚ-5.2 Коммуникативтік дағдылар: жеке адамдармен/пациенттермен, отбасымен жəне топтармен, əріптестер мен басқа мамандармен əртүрлі жағдайларда қарым-қатынас барысында мемлекеттік, орыс жəне ағылшын тілдерін пайдалана отырып, нақты, тиімді жəне кəсіптік коммуникативтілігін көрсетеді

НҚ-5.3 Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар: практикалық қызметте тиімді зама-науи технологияларды ойлап табуға жəне қолдануға қабілетті; мəліметтерді тал-дау, бағалау, қол жеткізу үшін əртүрлі ақпараттық технологияларды қолданады; кəсіптік қызметте əртүрлі аудиториялармен жұмыс жасау үшін жазбаша, ауызша, технологиялық тиімді дағдыларды көрсетеді

НҚ-5.4 Төзімділік: əртүрлі мəдениеттегі, діндегі, дəстүрдегі, ұлттық, өмір сүру салты мен қөзқарастағы адамдармен қызмет жасау біледі жəне құрмет көрсетеді

КҚ 1. Диагностикалық жұмысКҚ 1.1 Кез келген жастағы науқастардың жеке орган жүйелерінің жұмыс істеуін

заңдылықтарын талдауға қабілеті мен ынтасы.КҚ 1.2 Ауру дамуында əлеуметтік факторлардың рөлін талдай білу, аурулардың патоге-

незін жəне стоматологиялық аурулардың дамуына əсерін түсіну, түрлі сомати-калық жəне жұқпалы ауруларындағы бет-жақсүйек аппаратының функцио налдық өзгерістері мен ағзаның патологиялық процестерін бағалауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.3 Медициналық-биологиялық жəне клиникалық пəндердің негіздерін, патологияның ағзадағы ағын заңдарын ескере отырып аурулардың негізгі патологиялық сим-птомды анықтау, аурулардың Халықаралық статистикалық жіктемесі (АХЖ) бой-ынша денсаулыққа байланысты стоматологиялық диагнозды орнату алгоритмін қолдануға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.4 Науқастың толық медициналық анамнезін жинау, ағза жəне жақ-бет аумақ тіндердің жағдайын бағалау, ҚР заңнамасында көзделген медициналық құжаттаманы ресімдеуге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.5 Қазіргі заманауи зертханалық жəне ғылыми-зерттеу функционалдық əдістерінің нəтижелерін интерпретациялау жəне тағайындауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.6 Цитологиялық, бактериологиялық, биохимиялық, иммунологиялық зерттеулер үшін биоматериалды алуға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.7 Кез келген жастағы стоматологиялық науқастардың қажеттіліктері мен сұранысын ескере отырып, диагностика жəне емдеу жоспарын дайындау, қажет болған жағдайда, науқастарды тиісті мамандарға жіберуге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.8 Кез келген жастағы стоматологиялық науқастардың кариес, пульпа мен периодонтитті, пародонт аурулары, ауыз қуысының шырышты қабығы мен еріннің қызыл иегіне диагноз қоюға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.9 Стоматологиялық ауруларды хирургиялық емдеу үшін көрсеткіштерді анықтауға қабілеті жəне ынтасы.

КҚ 1.10 Стоматологиялық аурулардың ортопедиялық емдеу үшін көрсеткіштерді анықтауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.11 Ортодонтиялық емдеу үшін көрсеткіштерді анықтауға қабілеті жəне ынтасы.КҚ 1.12 Имплантанттарды орнату үшін көрсеткіштер мен қарсы көрсеткіштерді анықтауға

қабілеті жəне ынтасы.КҚ 1.13 Туа біткен жəне жүре біткен-бет жақ сүйек аномалиярын емдеу үшін

көрсеткіштерді анықтауға қабілеті мен ынтасы.КҚ 1.14 Науқастардың өмірге қауіп төндіретін жағдайда тиісті мамандарға жіберу, соның

ішінде жұқпалы ауру жəне ауыз қуысының шырышты қабығы аурулары болған жағдайда диагноз қоюға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 1.15 Стоматологиялық қабылдауда шұғыл жəне өмірге қауіп төндіретін жағдайларды анықтау үшін негізгі диагностикалық шараларды орындауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2 Емдеу жұмысыКҚ 2.1 Өмірге қауіп төндіретін жағдайларда науқастарға алғашқы (алдын-ала

медициналық) көмек көрсету: жүрек тоқтау, анафилактикалық шок, асфиксия, естен тану, эпилепсия, қан кету,

КҚ 2.2 Төтенше жəне өмірге қауіпті жағдайларда алғашқы медициналық көмек көрсету дəрілік терапияның таңдау алгоритмін жүзеге асыруға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.3 Өткір тіс ауыру жəне жақ-бет аумағының шұғыл түрлерінде медициналық көмек көрсетуге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.4 Халыққаэпидемиялық төтенше жағдайларда, медициналық көмек көрсетуге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.5 Анестезия кезінде асқынуларды жою, терапиялық, хирургиялық, ортепедиялық жəне басқа да емдеу түрлері, ауыз қуысындағы премедикация, инфильтрация жəне өткізу анестезиясын орындауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.6 Тістің пульпасын сақтап қалу əдістерін пайдалана отырып тістің қатты тіндерінің егеуін жасауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.7 Заманауи пломбалық материалдармен, қалып алатын, тіспротезді материалдар-мен жұмыс жасауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.8 Кез келген жастағы науқастардың ауыз қуысының шырышты қабығы жəне еріннің қызыл иек ауруларын, пародонт ауруларын, пульпа, периодонтит, тістің қатты тін дерінің тіс жегіс жəне тіс жегіс емес ақауларын, тісжегісті емдеуге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.9 Бір тамырлы жəне көп тамырлы тістердің эндодонтиялық емдеуге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.10 Ультрадыбыстық құралдарын пайдалана отырып қызыл иектің үстінгі жəне төменгі шойырларын жоюға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.11 Кез келген жастағы науқастардың қарапайым хирургиялық емдеуге қабілеті мен ынтасы: тістерді, тіс тамырларын жұлу, периотомия, «капюшонды» жою, бет жақ-сүйек абсцестерін дренаждау, ауыз қукысының, беттің жұмсақ тіндерін алғашқы хирургиялық емдеу, зондирлеу, сілекей бездерінің түтігін бужирлеу.

КҚ 2.12 Кез келген жастағы науқастардың зақымдалған немесе жоқ болған тістерінін ныса-нын жəне функцияларын қалпына келтіруге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.13 Бет жақ-сүйек, тістерді жылтырату жəне іріктеп шинирлеуге қабілеті мен ынтасы.КҚ 2.14 Микропротездер, тіс сауыт, көпіртəрізді протездер, ішінара немесе толық алынбалы

протездердің клиникалық-зертханалық кезеңдерін орындауға қабілеті мен ынтасы.КҚ 2.15 Алдыңғы жəне артқы топ тістерінде, микропротездерді коррекциялау, егеу,

штифтік құрылымдар, жартылай, толы жəне көпіртəрізді алынбалы тіс протездерін қайта қалпына келтіруге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.16 Патологиялық тістеу, тіс көпірі, тістердің орналасу коррекциясын жасауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.17 Алынды жəне алынбалы ортодонтиялық аппараттарды коррекция жасау мен еге-уге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 2.18 Стоматологиялық науқастардың еңбек ету жарамдылығына сараптама жүргізуге қабілеті мен ынтасы.

КҚ 3 Профилактикалық қызметКҚ 3.1 Барынша тіс құрылымын сақтау үшін профилактикалық емдеу жүргізуге қабілеті

мен ынтасы.КҚ 3.2 стоматологиялық аурулардың қауіп факторлары жəне пациентке оларды шешу

жолдары туралы хабарлауға қабілеті мен ынтасы.КҚ 3.3 Стоматологиялық аурулар бойынша тəуекел топтарын қалыптастыру жіне

олардың алдын алуға қабілеті мен ынтасы.КҚ 3.4 Ппациенттерді ауыз гигиенасына үйрету жəне кез келген жас тобында бастапқы

стоматологиялық аурудың алдын алу шараларын өткізуге қабілеті мен ынтасы.КҚ 3.5 Тіс жақ-сүйек аномалияларын болдырмау мақсатында профилактикалық шара-

лырды өткізуге қабілеті мен ынтасы.КҚ 3.6 Фармацевтикалық препараттарды тағайындау жəне бақылау, тіс өңездерін ин-

дикациялау құралдары, жүйелі жəне жергілікті фтор бар препараттарды, тіс эмалін реминализациялау құралдарын, фиссураларды герметизациялау үшін герметиктерді тағайындауға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 3.7 Халықтың диспансеризациясын өткізуге қабілеті мен ынтасы.КҚ 4 Реабилитациялық қызмет КҚ 4.1 Стоматологиялық науқастарды оңалту барысында физиотерапия жəне бальнеоте-

рапия құралдарын пайдалануға қабілеті мен ынтасы.КҚ 5 Психологиялық-педагогикалық жұмыс КҚ 5.1 Стоматологиялық кабинеттің ортаңғы жəне кіші медициналық персоналдға негізгі

манипуляцияларға оқытуға қабілеті мен ынтасы.КҚ 5.2 Кез келген науқастар мен олардың отбасы мүшелерін ауыз қуысының гигиенасы

мен емдеу процедуларына оқытуға қабілеті мен ынтасы.КҚ 5.3 Кез келген науқастарды стоматологиялық денсаулығын сақтау үшін ынталанды-

ру жəне зиянды əдеттердің алдын алу мотивациясын қалыптастыруға қабілеті мен ынтасы.

КҚ 6 Ғылыми-зерттеу жұмысыКҚ 6.1 Сараптамалық жəне ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізу КҚ 6.2 Медицина саласындағы жаңа əдістерді жəне технологияларды құрастыру бойынша

жеке ғылыми-зерттеу жəне ғылыми-қолданбалы тапсырмаларды шешуге қатысуКҚ 6.3 Қызметті академиялық адалдық ұстанымын сақтай отырып жүзеге асыру

Пайдаланылатын қысқартулар: НҚ– Негізгі құзыреттілік КҚ – Кəсіптік құзыреттілік

Жоғарғы арнайы білім беру бойынша үлгілік кəсіптік оқу бағдарламасына 2-қосымша

5В130100 «Жалпы медицина» мамандығы бойынша үлгілік оқу жоспары

Оқу мерзімі: 5 жыл Академиялық дəрежесі:

«Жалпы медицина бакалавры»

Пəндер циклдері

Пəндердің атауы Жалпы еңбек сыйымдылығы

Семестр Бақылау түрі

Акаде-миялық сағат бой-

ынша көлемі

Кредит бой-

ынша көлемі

ЖБП Жалпы білім беру пəндері 1260 28МК Міндетті компонент 945 21

KKZT 1101 Қазақстанның қазіргі за-ман тарихы

135 3 1,2 МЕ

Fil 2102 Философия 135 3 3,4 Емтихан ShT 1(2)103 Шет тілі 270 6 1,2,3,4 Емтихан K(O)T 1104 Қазақ (орыс) тілі 270 6 1,2 Емтихан АКТ 1105 Ақпараттық-

коммуникациялық техно-логиялар

135 3 1,2 Емтихан

ТК Таңдау бойынша компонент 315 7 Емтихан НП Негізгі пəндер 4410 98МК Міндетті компонент 1305 29

KK (O)T 2(3)201

Кəсіби қазақ (орыс) тілі 90 2 3,45,6

Емтихан

KBShT 2(3)202

Кəсіби-бағдарланған шет тілі

90 2 3,45,6

Емтихан

MF 1(2,3)203 Морфология жəне физио-логия

405 9 1,2,3,4,5,6

Емтихан

ZhP 2(3)204 Жалпы патология 315 7 3,4,5,6

Емтихан

MZhP 2(3)205

Мүшелер мен жүйелердегі патология

405 9 3,4,5,6

Емтихан

ТБК Таңдау бойынша компонент 3105 69 Емтихан КП Кəсіптік пəндер 54МК Міндеті компонент 405 9

ShDT 4(5)301 Жалпы дəрігерлік тəжірибе 405 9 7,8,9,10 Емтихан Таңдау бойынша компонент 2025 45 Емтихан Барлығы 8100 180

ОҚТ Оқытудың қосымша түрлеріМК Міндеті компонент 14 кредиттен кем

емес*ДТ Дене тəрбиесі 240 8 1-4 диф

сынақКП Кəсіби тəжірибе: 6 кредиттен кем емес

Оқу диф сынақ

Өндірістік (клиникалық) диф сынақ

ҚА Қорытынды аттестаттау 105 1 10

«Жалпы дəрігерлік практика» бағыты бойынша интерндерді даярлаудың үлгілік оқу жоспары (6-7 курстар)

Оқу мерзімі: 2 жыл Біліктілік: «Жалпы тəжірибелік дəрігер»

5В130100 «Жалпы медицина» мамандығыПəннің циклі

Пəннің коды Пəн атауы Еңбек сыйымдылығысағаттар Кредиттер

КП Кəсіптік пəндер(Соңы 15-бетте)

10 ТАМЫЗ 2017 жЫл 15РЕСМИ

МК Міндетті компонент 2250 50ZhDT 6(7)301 Жалпы дәрігерлік тәжірибе 2250 50

ТК Таңдау бойынша компонент 990 22Барлығы: 3240 72

Аралық аттестация 105 1Қорытынды мемлекеттік аттестация 105 1

«Ішкі аурулар» бағыты бойынша интерндерді даярлаудың үлгілік оқу жоспары (6-7 курстар)

Оқу мерзімі: 2 жыл Біліктілік: «Терапевт дәрігер»

5В130100 «Жалпы медицина» мамандығы

Пәннің циклі

Пәннің коды Пән атауы Еңбек сыйымдылығысағаттар Кредиттер

КП Кәсіптік пәндер МК Міндетті компонент 2250 50

ІА 6(7)301 Ішкі аурулар 2250 50ТК Таңдау бойынша компонент 990 22

Барлығы: 3240 72Аралық аттестация 105 1

Қорытынды мемлекеттік аттестация 105 1«Хирургиялық аурулар» бағыты бойынша интерндерді даярлаудың үлгілік оқу

жоспары (6-7 курстар)Оқу мерзімі: 2 жыл

Біліктілік: «Хирург дәрігер»5В130100 «Жалпы медицина» мамандығы

Пәннің циклі

Пәннің коды Пән атауы Еңбек сыйымдылығысағаттар Кредиттер

КП Кәсіптік пәндер МК Міндетті компонент 2250 50

HA 6(7)301 Хирургиялық аурулар 2250 50ТК Таңдау бойынша компонент 990 22

Барлығы: 3240 72Аралық аттестация 105 1

Қорытынды мемлекеттік аттестация 105 1 «Акушерия-гинекология» бағыты бойынша интерндерді даярлау

үлгілік оқу жоспары (6-7 курстар)Оқу мерзімі: 2 жыл

Біліктілік: «Дәрігер акушер-гинеколог»5В130100 «Жалпы медицина» мамандығы

Пәннің циклі

Пәннің коды Пән атауы Еңбек сыйымдылығысағаттар Кредиттер

КП Кәсіптік пәндер МК Міндетті компонент 2250 50

АG 6(7)301 Акушерство және гинекология (АГ) 2250 50ТК Таңдау бойынша компонент 990 22

Барлығы: 3240 72Аралық аттестация 105 1

Қорытынды мемлекеттік аттестация 105 1«Педиатрия» бағыты бойынша интерндерді даярлаудың үлгілік

оқу жоспары (6-7 курстар) Оқу мерзімі: 2 жыл

Біліктілік: «Дәрігер педиатр»5В130100 «Жалпы медицина» мамандығы

Пәннің циклі

Пәннің коды Пән атауы Еңбек сыйымдылығысағаттар Кредиттер

КП Кәсіптік пәндер МК Міндетті компонент 2250 50

BА 6(7)301 Бала аурулары – 2 1350 36BZhA 6(7)302 Бала жұқпалы аурулары 360 8

BZhHA 6(7)303 Бала жасындығы хирургиялық аурулары 360 8PZhMZh 6(7)304 Педиатриядағы жедел медициналық

жәрдем180 4

ТК Таңдау бойынша компонент 990 22Барлығы: 3240 72

Аралық аттестация 105 1Қорытынды мемлекеттік аттестация 105 1

5В130300 «Педиатрия» мамандығы бойынша даярлаудың үлгілік оқу жоспарыОқу мерзімі: 5 жыл

Академиялық дәрежесі: «Педиатрия бакалавры»

Пәннің циклі

Пәннің коды Пән атауы Жалпы еңбек сыйымдылығы

Семестр Бақылау формасы

акад.сағ.

кредиттер

ЖБП Жалпы білім беретін пәндер 1260 28МК Міндетті компонент 945 21

KKZT 1101 Қазақстанның қазіргі за-ман тариxы

135 3 1,2 МЕ

Fil 2102 Философия 135 3 3,4 ЕмтиханShT 1(2)103 Шет тілі 270 6 1,2,3,4 ЕмтиханK(O)T 1104 Қазақ (орыс) тілі 270 6 1,2 ЕмтиханАКТ 1105 Ақпаратты-

коммуникациялық техно-логиялар

135 3 1,2 Емтихан

ТК Таңдау бойынша компонент 315 7 ЕмтиханНП Негізгі пәндер 4410 98 ЕмтиханМК Міндетті компонент 1305 29 Емтихан

KK (O)T 2(3)201

Кәсіби қазақ (орыс) тілі 90 2 3,4,5,6

Емтихан

KBShT 2(3)202

Кәсіби-бағдарланған шет тілі

90 2 3,4,5,6

Емтихан

OKMF 1(2,3)203

Организмнің қалыпты морфологиясы және физиологиясы

405 9 1,2,3,4,5,6

Емтихан

ZhP 2(3)204 Жалпы патология 315 7 3,4,5,6

Емтихан

MZhP 2(3)205

Мүшелер мен жүйелердегі патология

405 9 3,4,5,6

Емтихан

ТК Таңдау бойынша компонент 3105 69 ЕмтиханКП Кәсіптік пәндері 2430 54 ЕмтиханМК Міндетті компонент 405 9 Емтихан

BA 4(5)301 Балалар аурулары 405 9 7,8,9,10 ЕмтиханТаңдау бойынша компонент 2025 45 ЕмтиханБарлығы 8100 180

ОҚТ Оқытудың қосымша түрлеріМК Міндетті компонент 14* кем емесДШ Дене шынықтыру 240 8 1-4 Диф.сынақКП Кәсіби тәжірибе: 6 кем емесҚА Қорытынды аттестация 105 1 10«Педиатр -дәрігері» бағыты бойынша интерндерді даярлаудың үлгілік оқу жоспары

(6-7 курс)Оқу мерзімі: 2 жыл

5В130300 Педиатрия мамандығы бойынша «Педиатр -дәрігері» біліктілігі

Пәннің циклі

Пәннің коды Пән атауы Еңбек сыйымдылығысағаттар Кредиттер

КП Кәсіптік пәндер МК Міндетті компонент 2250 50

BА 6(7)301 Бала аурулары – 2 1350 36BZhA 6(7)302 Бала жұқпалы аурулары 360 8

BZhHA 6(7)303 Бала жасындығы хирургиялық аурулары 360 8PZhMZh 6(7)304 Педиатриядағы жедел медициналық

жәрдем180 4

ТК Таңдау бойынша компонент 990 22Барлығы: 3240 72

Аралық аттестация 105 1Қорытынды мемлекеттік аттестация 105 1

«Балалар хирургиясы» бағыты бойынша интерндерді даярлаудың үлгілік оқу жоспары (6-7 курс)

Оқу мерзімі: 2 жыл5В130300 –Педиатрия мамандығы бойынша

«Дәрігер – бала хирургі» біліктілігі

Пәннің циклі

Пәннің коды Пән атауы Еңбек сыйымдылығысағаттар Кредиттер

КП Кәсіптік пәндер МК Міндетті компонент 2250 50

BH 6301 Балалар хирургиясы 990 22BA 6302 Балалар аурулары 360 8

BZHA6303 Балалар жұқпалы аурулары 360 8BAR6304 Балалар анестезиологиясы мен реани-

матологисы360 8

PZHMZH6305 Педиатриядағы жедел медициналық жәрдем

180 4

ТК Таңдау бойынша компонент 990 22Барлығы: 3240 72

Аралық аттестацияҚорытынды мемлекеттік аттестация 105 1

5В130200 «Стоматология» бағыты бойынша даярлаудың үлгілік оқу жоспары Академиялық дәрежесі: «Стоматология бакалавры»

Оқу мерзімі: 5 жыл

Пән-дер цик-лы

Пәндер коды

Пәндер атауы Жалпы еңбекті қажетсінуі *

Семе-стр

Қоры-тынды бақы-

лаудың нысаны

Академия-лық сағат бойынша

Кредит бойынша

ЖБП Жалпы білім беру пәндері 1260 28МК Міндетті компонент 945 21

KKZT 1101 Қазақстанның қазіргі за-ман тарихы

135 3 1,2 МЕ

Fil 2102 Философия 135 3 3,4 Емтихан ShT 1(2)103 Шет тілі 270 6 1,2,3,4 ЕмтиханK(O)T 1104 Қазақ (орыс) тілі 270 6 1,2 ЕмтиханАКТ 1105 Ақпараттық-коммуни-

кациялық технологиялар135 3 1,2 Емтихан

ТК Таңдау бойынша компонент 315 7НП Негізгі пәндер 4410 98МК Міндетті компонент 1305 29

KK (O)T 3(4)201

Кәсіби қазақ (орыс) тілі 90 2 5,6,7,8 Емтихан

KBShT 3(4)202

Кәсіби –бағдарланған шет тілі

90 2 5,6,7,8 Емтихан

MF 1(2)203 Морфология және физио-логия

135 3 1,2,3,4 Емтихан

BH 2204 Биологиялық химия 135 3 3,4 ЕмтиханMicr 2205 Микробиология 135 3 3,4 ЕмтиханTSN 2(3)206 Терапевтік

стоматологияның негізі 135 3 3,4,5,6 Емтихан

OSN 2(3)207 Ортопедиялық стоматологияның негізі

135 3 3,4,5,6 Емтихан

SAAA 3208 Стоматологиялық аурулардың алдын алу

180 4 5,6 Емтихан

ТК Таңдау бойынша компонент 3105 69КП Кәсіптік пәндер 2430 54MК Міндетті компонент 405 9

KTKTTEA 3(4)301

Кариесология және тістің қатты тіндерінің тісжегі емес ақаулары

180 4 5,6,7,8 Емтихан

AKH 4(5)302 Ауыз қуысының хирур-гиясы

225 5 7,8,9,10 Емтихан

ТК Таңдау бойынша компонент 2025 45Теориялық оқытудың барлығы 8100 180

ОҚТ Оқытудың қосымша түрлеріМK Міндетті компонентДТ Дене тәрбиесі 240 8 Диф.сынақКТ Кәсіби тәжірибе: 6 кем емес Диф. сынақҚА Қорытынды мемлекеттік аттестация 105 1 10

«Жалпы практика стоматолог- дәрігері» бағыты бойынша интерндерді даярлаудың үлгілік оқу жоспары (6 курс)

Оқу мерзімі: 1 жылБіліктілік: «Жалпы тәжірибелік дәрігер-стоматолог»5В130200 – «Стоматология» мамандығы бойынша

Пәндер циклы

Пәндер коды

Пәндер атауы Жалпы еңбекті қажетсінуі *

Семе-стр

Қоры-тынды бақы-лаудың нысаны

Академия-лық сағат бойынша

Кредит бойын-ша

КП Кәсіптік пәндер 1620 36МК Міндетті компонент 1125 25

TS 6301 Терапевтік стоматология 225 5 11,12 ЕмтиханKhS 6302 Хирургиялық стоматология 225 5 11,12 ЕмтиханOS 6303 Ортопедиялық стоматология 225 5 11,12 ЕмтиханBZhS 6304 Балалар жасындағы стома-

тология225 5 11,12 Емтихан

Ort 6305 Ортодонтия 225 5 11,12 ЕмтиханТаңдау бойынша компонент 495 11 11,12 ЕмтиханБарлығы 1620 36Қорытынды аттестация 105 1 12

Қолданылған қысқартулар:ЖБП – жалпы білім беру пәндері КП – кәсіптік пәндерНП – негізгі пәндер ОҚТ– оқытудың қосымша түрлері

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 27 шіл­дедегі Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15382 болып енгізілді.

(Соңы. Басы 13-14-беттерде) ҚазаҚСтан РеСпуБликаСы ауыл шаРуашылығы миниСтРлігінің БұйРығы

2017 жылғы 14 шілде №295 Астана қаласы

«асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын

арттыруды субсидиялау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы премьер-министрінің

орынбасары – Қазақстан Республикасы ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 27 қаңтардағы

№ 30 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

бұйырамын:1. «Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және

өнім сапасын арттыруды субсидиялау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 27 қаңтардағы № 30 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14813 болып тіркелген, 2017 жылғы 23 ақпанда «Егемен Қазақстан» газетінің № 38 (29019) санында жарияланған) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау қағидалары осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Мал шаруашылығы департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ

және орыс тілдеріндегі қағаз және электрондық түрдегі көшірмесінің ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесінің мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасының

Ауыл шаруашылығы министрі А.МЫРЗАХМЕТОВ

«КЕЛІСІЛДІ» «КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Қазақстан РеспубликасыныңҚаржы министрі Ұлттық экономика министрі_______________Б. Сұлтанов _______________Т. Сүлейменов2017 жылғы «___»____________ 2017 жылғы «___»____________

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары-Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы № бұйрығына қосымша

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары-Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 27 қаңтардағы №30 бұйрығына 1-қосымша

Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер1. Осы Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін

және өнім сапасын арттыруды субсидиялау қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) отандық ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге (бұдан әрі – тауар өндірушілер), өзге жеке және заңды тұлғаларға асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруға жергілікті бюджетте тиісті қаржы жылына көзделген қаражат және іс-шаралар шегінде және есебінен бюджеттік субсидиялар (бұдан әрі – субсидиялар) беру тәртібін айқындайды.

2. Осы Қағидаларда мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:1) аналық бас – табынның өсімін молайту үшін пайдаланылатын, жыныстық жағынан

жетілген (мал шаруашылығы бойынша: асыл тұқымды жануарлар 15 айдан бастап, тауарлық жануарлар 18 айдан бастап, қой шаруашылығы бойынша 12 айдан бастап, марал шаруашылығы (бұғы шаруашылығы) бойынша 36 айдан бастап), жануарлардың ұрғашы дарақтарының басы;

2) қоғамдық табын – жеке қосалқы шаруашылықтардың мал басынан қалыптастырылған ірі қара мал табыны;

3) сатып алынған асыл тұқымды жануарларды мақсатты пайдалану – сатып алынған және субсидияланған асыл тұқымды жануарларды осы Қағидаларда көрсетілген жағдайларда және мерзімдерде өсімін молайту мақсатында пайдалану;

4) тауарлық табын – ірі қара малдың/қойдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізуді жүзеге асыратын шаруашылықтың немесе ауыл шаруашылығы кооперативінің мал басынан қалыптастырылған ірі қара мал/қой табыны;

5) тұқымдық түрлендіру – өсімін молайтуда асыл тұқымды тұқымдық жануарларды пайда-лану жолымен аналық бастың тұқымдық және өнімділік сапаларын жақсарту;

6) шағылыстыру маусымы – ауыл шаруашылығы жануарларының өсімін молайту кезеңі (ірі қара мал үшін күнтізбелік жылдың 1 мамырынан 1 қазанына дейін (қоса есептегенде), қойлар және маралдар (бұғылар) үшін 1 қыркүйегінен 1 желтоқсанына дейін (қоса есептегенде);

7) ірі қара малдың/қойдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстар жүргізуді жүзеге асыратын ауыл шаруашылығы кооперативі – ауылдағы және/немесе ауылдық округтегі жеке қосалқы шаруашылықтардың мал басынан табын/отар қалыптастырған, ірі қара малдың/ қойдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстар жүргізуді жүзеге асыратын ауыл шаруашылығы кооперативі.

3. Субсидиялауға жататын бағыттар:1) асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға:ірі қара малдың, қойлардың, ешкілердің, маралдардың (бұғылардың) аналық басымен,

сондай-ақ балараның ұяларымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстар жүргізуге жұмсалған шығындарды арзандату;

отандық және шетелдік шаруашылықтардан асыл тұқымды ірі қара мал, қой, ешкі, жылқы, шошқа, түйе, марал (бұғы) төлін сатып алуға жұмсалған шығындарды арзандату;

отандық және шетелдік шаруашылықтардан ет және жұмыртқа бағытындағы құстардың ата-енелік/ата-тектік нысандағы асыл тұқымды тәуліктік балапанын сатып алуға жұмсалған шығындарды арзандату;

жеке және заңды тұлғалардың табынның өсімін молайтуға пайдаланылатын етті, сүтті және сүтті-етті тұқымдардың асыл тұқымды тұқымдық бұқаларын күтіп-бағуға жұмсалған шығындарын арзандату;

асыл тұқымдық және дистрибьютерлік орталықтардың жеке қосалқы шаруашылықтарда және ауыл шаруашылығы кооперативтерінде, сондай-ақ, қойдың қаракөл тұқымдарын өсірумен айналысатын шаруа (фермер) қожалықтарында ірі қара малдың және қойдың аналық басын қолдан ұрықтандыру бойынша қызметтер көрсетуге жұмсалған шығындарын 100 %-ға дейін өтеу.

асыл тұқымдық және дистрибьютерлік орталықтардың ауыл шаруашылығы жануарларының аналық басын сақтау және қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру үшін пайдаланылатын арнайы техника мен технологиялық жабдық сатып алуға жұмсалған шығындарын 50 %-ға дейін өтеу;

2) мал шаруашылығының өнiмдiлiгi мен өнiм сапасын арттыруға:бұқашықтарды бордақылау, қозы етін, шошқа етiн, жылқы етiн, түйе етін, құс етiн (брой-

лер тауығының етін, күрке тауықтың етін, суда жүзетін құс етін), тағамдық жұмыртқа (тауық және бөдене жұмыртқасы), сүт (сиыр, бие, түйе, ешкі сүті), биязы жүн және жартылай биязы жүн өндіру құнын арзандату;

құрамажем өндіретін зауыттар өндірген және ауыл шаруашылығы кооперативтеріне өткізілген құрамажем құнын арзандату;

ауыл шаруашылығы жануарлары азығына жұмсалған шығындар құнын арзандату.4. Субсидиялар нормативтері осы Қағидаларға 1-қосымшада көрсетілген.5. Осы Қағидалардың 3-тармағында көрсетілген ауыл шаруашылығы жануарлары азығына

жұмсалған шығындар құнын 50 %-ға дейін арзандату бағыты бойынша өлшемшарттар мен талаптар, субсидиялау бағыттары бойынша субсидиялау нормативтері мен көлемдері (бұдан әрі – субсидиялау нормативтері мен көлемдері) нөмірленеді, тігіледі, мөрмен бекемделеді және оны екі данада облыстың ауыл шаруашылығы басқармасы (бұдан әрі – Облыс басқармасы), Астана және Алматы қалаларының ауыл шаруашылығы басқармалары (бұдан әрі – Қала басқармасы) облыс, Астана және Алматы қалалары әкімі, ол болмаған жағдайда, оның міндетін атқарушы адам қол қойған ілеспе хатпен тиісті жылдың 20 қаңтарынан кешіктірмей Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігіне (бұдан әрі – Министрлік) мақұлдауға береді.

Министрлік ұсынылған субсидиялау нормативтері мен көлемдерін бес жұмыс күні ішінде мемлекеттік және үкіметтік бағдарламалар индикаторларына сәйкестігін қарайды.

Нәтиже оң болған жағдайда, Министрлік субсидиялау нормативтері мен көлемдерінің бір данасын тиісті ілеспе хатпен тиісті жылдың 25 қаңтарынан кешіктірмей кері қайтарады.

Нәтиже теріс болған жағдайда, Министрлік уәжді негіздемесі бар хатпен субсидиялау нормативтері мен көлемдерінің екі данасын да тиісті жылдың 25 қаңтарынан кешіктірмей кері қайтарады.

Пысықталған субсидиялау нормативтері мен көлемдері екі данада облыс, республикалық маңызы бар қала, астана әкімінің, олар болмаған жағдайда, олардың міндеттерін атқарушы адамдардың қолы қойылған ілеспе хатпен Министрлікке қайта келісуге тиісті жылдың 30 қаңтарынан кешіктірілмей беріледі.

Министрлік мақұлданған субсидиялау нормативтері мен көлемдерінің бір данасын тиісті ілеспе хатпен тиісті жылдың 5 ақпанынан кешіктірмей кері қайтарады.

Субсидиялау нормативтері мен көлемдері осы Қағидалар күшіне енгеннен кейін бір ай ішінде және одан кейін жыл сайын 5 ақпаннан кешіктірілмей, облыс, Астана және Алматы қалалары әкімдігінің қаулысымен бекітіледі.

Қаулы қабылданғаннан кейін облыстың, Астана және Алматы қалаларының әкімдігі екі жұмыс күні ішінде оны өз ресми интернет-ресурсына орналастырады.

Қаулы интернет-ресурста орналастырылғаннан кейін, Министрлік субсидиялау норма-тивтері мен көлемдерін олардың бұрын мақұлданған субсидиялау нормативтері мен көлемдеріне сәйкес келуі тұрғысынан салыстырып тексереді. Сәйкессіздік анықталған жағдайда, Министрлік субсидиялау нормативтері мен көлемдерінің мақұлданған нұсқасына сәйкес тендіру үшін облыстың, Астана және Алматы қалаларының әкімдігін хабардар етеді.

6. Мыналар субсидиялауға жатпайды: 1) осы Қағидаларға 2 және 3-қосымшаларда көрсетілген өлшемшарттар мен талаптарға

сәйкес келмейтін тауар өндірушілердің жануарлары мен мал шаруашылығы өнімдері;2) шағылыстыру маусымы бойында өсімін молайтуда пайдалану жөніндегі талаптарды

сақтамаған және зоотехникалық нормативтерге (шағылыстыру контингентінің отыз басына кемінде бір бұқа/қошқар, бір бұқаны/қошқарды қатарынан екі шағылыстыру маусымынан артық пайдаланбау) сәйкес бұрын тұқымдық түрлендіруде пайдаланылмаған асыл тұқымды тұқымдық бұқалармен (асыл тұқымды тұқымдық қошқарлармен) алмастырған жағдайда, шаруашылықтың ірі қара малының/қойларының барлық аналық басы;

3) субсидия алуға өтінім (бұдан әрі – өтінім) берген сәтте селекциялық және асыл тұқымдық жұмыстың бірыңғай ақпараттық базасында (бұдан әрі – АТЖ) және ауыл шаруашылығы жануарларын сәйкестендіру жөніндегі дерекқорда (бұдан әрі – АЖС) тіркелген жануарлар басы санында алшақтықтары (жануарлардың бірдейлендіру нөмірлерінің, жынысының, тұқымының, туған күнінің және бұқаларды піштіру туралы деректердің сәйкес келмеуі) бар шаруашылықтардың ірі қара малының/қойларының аналық басымен жүргізілетін селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс;

4) бұрын сатып алу кезінде құнын арзандатуға субсидияланған, сондай-ақ айырбас бойынша өзара есеп айырысу есебіне сатып алынған немесе өсімін молайту мақсатында пайдаланыл-майтын асыл тұқымды ірі қара мал, қой, ешкі, жылқы, түйе, шошқа, марал (бұғы) және асыл тұқымды тәуліктік балапандар сатып алуға жұмсалған шығындарды арзандату;

5) селекциялық және асыл тұқымдық жұмысқа қатысатын, ағымдағы шағылыстыру мау-сымында селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізу бағыты бойынша ағымдағы жылы субсидияланған жануарлар және балара ұялары (осы Қағидаларға 1-қосымшада көрсетілген қосымша норматив (бұдан әрі – қосымша норматив) бойынша өтінім берген кездегі ірі қара малды қоспағанда);

6) көрсетілген бағыт бойынша ағымдағы жылы субсидияланған, қоғамдық және тауарлы табындарда өсімін молайту үшін пайдаланылатын асыл тұқымды тұқымдық бұқалар;

7) тауар өндiрушiлер ауыл шаруашылығы кооперативтерін қоспағанда, басқа жеке және (немесе) заңды тұлғалардан одан әрi қайта сату және (немесе) қайта өңдеу үшiн сатып алған мал шаруашылығы өнімі;

8) тауар өндірушілер айырбас бойынша, өзара есеп айырысу шотына өткізген немесе бұрын субсидияланған мал шаруашылығы өнімі;

9) жеке аулада сойылған, сондай-ақ қайта өңдеуші кәсiпорындарда бастапқы қайта өңдеуден өтпеген мал шаруашылығы өнімі;

10) тауар өндірушілер жануарларды мәжбүрлi санитариялық сою нәтижесiнде алған мал шаруашылығы өнімдері, сондай-ақ белгілі бір жануар түрі бойынша аса қауіпті және инфекциялық аурулар бойынша карантиндiк iс-шаралардың қолданылу кезеңiндегі ауыл шаруашылығы жануарларының өнімдері мен бастары;

11) етті құс шаруашылығының жанама өнімдері – аяқтары, бастары, ішкі органдары;12) жұмыртқа ұнтағын өндіру үшін өткізілген және (немесе) берілген тағамдық жұмыртқа.7. Субсидиялар тауар өндірушілерге, өзге де жеке және заңды тұлғаларға бағыттардың

мынадай басымдықтарына сәйкес төленеді: асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға:ірі қара малдың және қойдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық

жұмыстар жүргізу;асыл тұқымды ірі қара мал және қой сатып алу;асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытудың қалған бағыттары;мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруға:ауыл шаруашылығы кооперативінің бұқашықтарды бордақылауы және сүт өндіруі;сүт (сиыр, бие, түйе, ешкі сүті) өндірісінің құнын арзандату;құс еті өндірісінің құнын арзандату;бұқашықтарды бордақылау құнын арзандату;қозы еті өндірісінің құнын арзандату;құрамажем құнын арзандату;биязы және жартылай биязы жүн өндірісінің құнын арзандату;шошқа еті өндірісінің құнын арзандату;жылқы еті өндірісінің құнын арзандату;түйе еті өндірісінің құнын арзандату;тағамдық жұмыртқа (тауық және бөдене жұмыртқасы) өндірісінің құнын арзандату;Бір немесе бірнеше бағыт бойынша қаражат қалып қойған жағдайда, субсидиялар субси-

диялау бағытының басымдығына сәйкес қайта бөлінеді. 8. Жыл сайын тиісті ауданның, облыстық маңызы бар қаланың ауыл шаруашылығы бөлімі

(бұдан әрі – Бөлім) өтінімдерді қабылдауды бастауға дейін күнтізбелік бес күннен кеш емес мерзімде аудан, облыстық маңызы бар қала әкімдігінің интернет-ресурсында субсидиялауға өтінімдер қабылдаудың басталғаны туралы хабарландыру орналастырады. Өтінімдерді қабылдау 20 қаңтардан басталады.

Тауар өндірушілердің, жеке және заңды тұлғалардың субсидиялар алуының қажетті талабы өтінім берген сәтте осы Қағидаларға 2 және 3-қосымшаларда көрсетілген өлшемшарттарға және талаптарға сәйкес келу болып табылады.

9. Субсидиялар:1) селекциялық және асыл тұқымдық жұмысқа тартылған ірі қара малдың аналық басы үшін

– осы Қағидаларға 1-қосымшада көрсетілген субсидиялаудың базалық нормативі бойынша және төлдің шығу көрсеткішін ескере отырып, нақты төл алынған ірі қара малдың аналық басы үшін – осы Қағидаларға 1-қосымшада көрсетілген субсидиялаудың қосымша нормативі бойынша;

2) селекциялық және асыл тұқымдық жұмысқа тартылған қойлардың, ешкілердің, маралдардың аналық басы және балара ұясы үшін;

3) сатып алынған асыл тұқымды мал басы және ата-енелік/ата-тектік нысандағы ет және жұмыртқа бағытындағы құстардың асыл тұқымды тәуліктік балапаны үшін;

4) ірі қара мал мен қойлардың қолдан ұрықтандырылған нақты аналық басы үшін;5) табынның өсімін молайтуда пайдаланылатын асыл тұқымды тұқымдық бұқаның басы үшін;6) союға немесе бордақылау алаңдарына (1000 мал орнынан бастап) өткізілген немесе

есепке алу нөмірлері бар етті қайта өңдеу кәсіпорындарында, сою пункттеріне және тоңазытқыш жабдығы бар сою алаңдарында қайта өңделген бұқашық пен қозының басы үшін;

7) есепке алу нөмірлері бар етті қайта өңдеуші кәсіпорындарға, сою пункттеріне өткізілген немесе сонда қайта өңделген құс етінің, шошқа етінің, жылқы етінің, түйе етінің бір килограмы үшін және есепке алу нөмірлері бар қайта өңдеуші кәсіпорындарға (цехтарға) өткізілген не-месе сонда қайта өңделген сүттің, биязы және жартылай биязы жүннің бір килограмы үшін;

8) өткізілген тағамдық жұмыртқа бірлігі үшін; 9) өткізілген құрама жемнің бір тоннасы үшін төленеді.10. Бұрын мақұлданған, бірақ қаржыландырылмаған немесе ішінара қаржыландырылған

өтінімдерді қоса алғанда, басым бағыттардың бірі бойынша өтінімдерді толық көлемде қанағаттандыру үшін қаражат жетіспеген жағдайда, Облыс басқармасы, Қала басқармасы жетіспеген қаражатты басымдығы төмен бағыттар бойынша игерілмеген қаражат болған жағдайда, осы бағыттардан қайта бөледі.

Қаражат қалдығы берілген өтінімдердегі тиесілі субсидиялардың көлемдеріне сәйкес про-порционалды түрде бөлінеді. Тауар өндірушіге тиесілі субсидиялардың төленбеген қалдығы оған келесі айдың (лардың)/жылдың қаражатынан олар бар болған жағдайда, бағыттардың

басымдылығын ескере отырып, облыс, Астана және Алматы қалалары әкімдігінің субсидиялау бағыты жөніндегі қаулысымен бекітілген көлемдер шегінде төленетін болады.

11. Субсидиялау бағыттары арасындағы сомалар өзгерген жағдайда, облыс, Астана және Алматы қалалары әкімдігінің қаулысына осы Қағидалардың 5-тармағында көзделген тәртіппен тиісті өзгерістер және (немесе) толықтырулар енгізіледі.

12. Облыс басқармасы, Қала басқармасы ай сайын тауар өндірушілердің, жеке және заңды тұлғалардың өтінімдерін қарау нәтижелері туралы ақпаратты облыс, Астана және Алматы қалалары әкімдігінің интернет-ресурсының арнайы бөлімінде жариялайды.

Облыс басқармасы, Қала басқармасы Министрлікке ай сайын, есепті жылдың айдан кейінгі айдың бесіне дейінгі мерзімде осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес 1-нысан бойынша және жыл сайын, есепті жылдан кейінгі жылдың 10 қаңтарына дейінгі мерзімде осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес 2-нысан бойынша бюджет қаражатын игеру жөніндегі есепті жолдайды.

13. Министрлік облыстар, Астана және Алматы қалалары әкімдіктерінің асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруға арналған субсидиялауды іске асыруына мониторинг жүргізеді. Мониторинг қорытындылары бойынша Министрлік облыс, Астана және Алматы қалалары әкімінің атына ұсыныс енгізеді.

2-тарау. Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамыту бағыты бойынша субсидиялар алу тәртібі

14. Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамыту бағыты бойынша тауар өндірушілер тиісті негіздердің туындауына қарай, Бөлімге АТЖ арқылы осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша субсидиялар алуға арналған өтінімдер жолдайды.

Тауар өндірушілер негіздер туындаған сәттен бастап (тауар өндіруші осы Қағидалардың өлшемшарттары мен талаптарына сәйкес келген сәттен бастап) он екі айдан аспаған өтінім-дерді береді.

15. Бөлім екі жұмыс күні ішінде өтінімді көрсетілетін деректердің толықтығына, сондай-ақ осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестігіне тексеруді жүзеге асырады. Бөлім көрсетілген мерзім ішінде осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес 3-нысан бойынша АТЖ және АЖС деректерін салыстырып тексеруді басып шығарады.

Тауар өндірушілер Қағидалардың 16-тармағында көрсетілмеген бағыттар бойынша өтінімдер берген жағдайда, Бөлім өтінімді көрсетілген деректердің толықтығына, сондай-ақ, осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестігіне тексеруді жүзеге асырады.

Көрсетілген деректердің толық еместігі және/немесе осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес өлшемшарттар мен талаптарға сәйкес еместігі анықталған жағдайда, өтінім көрсетілген мерзім ішінде АТЖ арқылы барлық сәйкессіздіктердің уәжді негіздемесімен бірге тауар өндірушілерге қайтарылады.

Тауар өндірушілер түзетілген сәйкессіздіктерді ескере отырып, өтінімді қайта енгізе алады. 16. Құрамында Бөлім маманы бар жұмыс тобы тиісті ауылдық округ әкімдігінің маманы мен

ветеринар дәрігері асыл тұқымды жануарларды сатып алу, тұқымдық түрленумен қамтылған асыл тұқымды ірі қара мал мен қойдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізу, өсімді молайту үшін пайдаланылатын етті, сүтті, сүтті-етті тұқымдардың асыл тұқымды тұқымдық бұқаларын күтіп-бағу секілді субсидиялау бағыттары бойынша өтінім келіп түскен сәттен бастап жеті жұмыс күні ішінде осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестігін салыстырып тексеру үшін шаруашылыққа барады. Жұмыс тобының құрамы Бөлім бұйрығымен бекітіледі.

Шығу нәтижелері бойынша осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес 2-нысан бойынша салыстырып тексеру актісі жасалады, оның түпнұсқасы осы Қағидалардың 28-тармағында көрсетілген мерзімдерде Бөлімде сақталады.

Осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес өлшемшарттар мен талаптарға сәйкес келмеу анықталған жағдайда, өтінім көрсетілген мерзім ішінде АТЖ арқылы барлық сәйкессіздіктердің уәжді негіздемесімен бірге тауар өндірушілерге қайтарылады.

Тауар өндіруші осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес өлшемшарттар мен талаптарға сәйкес келген жағдайда, Бөлім көрсетілген мерзім ішінде өтінімді АТЖ арқылы салыстырып тексеру актісінің электрондық көшірмесін қоса бере отырып, Облыс басқармасына жолдайды.

Облыс басқармасы, Қала басқармасы өтінім түскеннен кейін екі жұмыс күні ішінде көрсетілетін деректердің толықтығын тексереді және сәйкес келген жағдайда, тауар өндірушіге АТЖ арқылы өтінімнің мақұлданғаны туралы хабарлама жолдайды.

Көрсетілген деректердің толық еместігі және салыстырып тексеру актісінің қате жасалғаны анықталса, өтінім көрсетілген мерзім ішінде АТЖ арқылы барлық сәйкессіздіктердің уәжді негіздемесімен бірге Бөлімге пысықтауға қайтарылады.

Салыстырып тексеру актісі қате жасалуы себебінен қайтарылған жағдайда, Бөлім бір күн ішінде Басқармаға АТЖ арқылы пысықталған актіні енгізеді. Өтінімдегі деректердің толық еместігі себебі бойынша қайтарылған жағдайда, Бөлім өтінімді АТЖ арқылы барлық сәйкессіздіктердің уәжді негіздемесімен бірге тауар өндірушілерге қайтарады.

Тауар өндірушілер түзетілген сәйкессіздіктерді ескере отырып, өтінімді қайта енгізе алады. 17. Облыс басқармасы, Қала басқармасы өтінімді мақұлдаған сәттен бастап екі жұмыс күні

ішінде бағыттардың басымдығын, сондай-ақ өтінімдердің келіп түсу хронологиясын ескере оты-рып, осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес облыс, қала бойынша жиынтық акт қалыптастырады және ол ақы төлеуге жолданады.

18. Тауар өндірушілердің банктік шоттарына тиесілі бюджеттік субсидияларды аударуды Облыс басқармасы, Қала басқармасы аумақтық қазынашылық бөлімшесіне төлем шоттарын екі жұмыс күні ішінде беру арқылы жүзеге асырады.

19. Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамыту бағыттары бойынша алынған субсидиялар туралы мәліметтерді Облыс басқармасы, Қала басқармасы тауар өндірушілерге субсидия төленген күннен бастап бес жұмыс күні ішінде АТЖ-ға енгізеді.

20. Тауар өндірушілер осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша өтінім бергенге дейін, көрсетілген субсидиялау бағыттары бойынша АТЖ-ға екінші деңгейдегі банктің немесе Ұлттық почта операторының ағымдағы шоттың бар-жоғы туралы анықтамасының электрондық көшірмесін орналастырады (жылына бір рет немесе банктік шот ауысқан жағдайда беріледі), сондай-ақ мынадай тиісті құжаттарды ресімдейді:

1) асыл тұқымды ірі қара мал, асыл тұқымды қойлар, ешкілер, жылқылар, түйелер, шошқалар мен маралдар, ата-енелік/ата-тектік нысандағы құстардың етті және жұмыртқа бағытындағы асыл тұқымды тәуліктік балапанын сатып алған жағдайда – осы Қағидаларға 8-қосымшаға сәйкес 3 нысан бойынша жануарларды және/немесе құстарды кіріске алу актісі;

2) жеке қосалқы шаруашылықтардың мал басынан қалыптастырылған қоғамдық табында өсімді молайту үшін пайдаланылатын етті, сүтті және сүтті-етті тұқымдардың асыл тұқымды тұқымдық бұқаларын күтіп-баққан жағдайда – осы Қағидаларға 9-қосымшаға сәйкес нысан бойынша жеке қосалқы шаруашылықтардың мал басынан қалыптастырылған қоғамдық та-бында етті, сүтті және сүтті-етті тұқымдардың асыл тұқымды тұқымдық бұқаларын бекітіп беру және пайдалану бойынша мал иелері болып табылатын елді мекен тұрғындары жиынының шешімі. Тұрғындар жиыны өткен соң тауар өндіруші тұрғындар жиынының аталған шешімін Бөлімге енгізеді (көшірмесі АТЖ-ға орналастырылады). Бөлім тұрғындар жиынының шешімінде көрсетілген деректерге сәйкес ағымдағы жылдың 1 шілдесіне дейін асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды бекітіп бере отырып, АТЖ-да қоғамдық табын қалыптастырады;

3) жеке қосалқы шаруашылықтарда және ауыл шаруашылығы кооперативтерінде, сондай-ақ, қойдың қаракөл тұқымдарын өсірумен айналысатын шаруа (фермер) қожалықтарында ірі қара малдың/қойлардың аналық басын қолдан ұрықтандыруды жүзеге асырған жағдайда – осы Қағидаларға 8-қосымшаға сәйкес 1-нысан бойынша ірі қара малдың/қойлардың аналық басын қолдан ұрықтандыру туралы акт және осы Қағидаларға 8-қосымшаға сәйкес 2-нысан бойынша ірі қара малдың ұрықтандырылған аналық басын буаздыққа зерттеп қарау актісі.

21. Тауар өндірушілер базалық норматив бойынша тұқымдық түрлендірумен қамтылған ірі қара малдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізуге субсидия алу үшін ағымдағы жылдың 1 қыркүйегіне дейінгі мерзімде осы Қағидаларға 2-қосымшада көрсетілген өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестікті қамтамасыз етеді және осы Қағидалардың 14-тармағында айқындалған мерзімдерде АТЖ арқылы өтінім береді.

Қосымша норматив бойынша ірі қара малдың асыл тұқымды аналық басымен және тұқымдық түрлендірумен қамтылған ірі қара малдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізуге субсидия алуға арналған өтінімдер күнтізбелік жылда бір рет, бірақ ағымдағы жылдың 20 қарашасынан кешіктірілмей беріледі. Бұзаулардың шығу пайызы мынадай формуламен есептеледі:

В=Т/К*100, мұнда:В – өтінім берген күнге төлдердің шығу пайызы;Т – өтінім берген күнге дейінгі соңғы он екі ай ішінде соңғы төлдегенде сиырлардан (сиыр

– төлдеген аналық бас немесе 36 айдан үлкен аналық бас) алынған бұзаулардың саны;К – өтінім берген күнге сиырлардың (сиыр – төлдеген аналық бас немесе 36 айдан үлкен

аналық бас) саны. Тауар өндірушілер қойлардың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық

жұмыс жүргізуге субсидиялар алу үшін ағымдағы жылдың 1 қазанына дейін осы Қағидаларға 2-қосымшада көрсетілген өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестікті қамтамасыз етеді және осы Қағидалардың 14-тармағында айқындалған мерзімдерде АТЖ арқылы өтінім береді.

Тауар өндіруші асыл тұқымды ірі қара малды төлемін кейінге қалдыра отырып (ішінара төлей отырып), кредитке немесе лизингке сатып алған жағдайда, бюджеттік қаражатты өтінімде көрсетілетін сатушының, кредит берушінің немесе лизинг берушінің есебіне аударуға жол беріледі.

Жеке және заңды тұлғалар табынның өсімін молайту үшін асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды күтіп-бағуға субсидиялар алу үшін ағымдағы жылдың 1 шілдесіне дейін осы Қағида-ларға 2-қосымшада көрсетілген өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестікті қамтамасыз етеді және осы Қағидалардың 14-тармағында айқындалған мерзімдерде АТЖ арқылы өтінім береді.3-тарау. Мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыру бағыты бой-

ынша субсидиялар алу тәртібі22. Тауар өндірушілер мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыру

бағыты бойынша тиісті негіздердің туындауына қарай Бөлімге екінші деңгейдегі банктің не-месе Ұлттық почта операторының ағымдағы шоттың бар-жоғы туралы анықтамасын (жылына бір рет немесе банктік шот ауысқан жағдайда беріледі) қоса беріп отырып, осы Қағидалардың 3-тармағында көрсетілген бағыттарға сәйкес субсидиялауға жататын нақты көлемдерге осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша өтінімдер ұсынады.

23. Субсидиялар алудың ашықтығын қамтамасыз ету мақсатында құс фабрикаларының/100 мал орнынан басталатын бордақылау алаңдарының/шошқа өсіруші кәсіпорындардың тізбесі (бұдан әрі – Тізбе) және олардың өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестігі облыстар, Астана мен Алматы қалалары деңгейінде «Атамекен» Қазақстан Республикасының Ұлттық кәсіпкерлер палатасының (бұдан әрі – «Атамекен» ҚР ҰКП) өңірлік кәсіпкерлер палаталары құратын, құрамында «Атамекен» ҚР ҰКП-да аккредиттелген қоғамдық салалық одақтар мен қауымдастықтар өкілдері және Бөлім маманы бар арнайы комиссияның осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес 1-нысан бойынша қорытындысы негізінде жылына бір рет айқындалады, ол Облыс басқармасы мен Бөлімге жолданады.

24. Арнайы комиссия осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес құс фабрикаларының/100 мал орнынан басталатын бордақылау алаңдарының/шошқа өсіруші кәсіпорындардың тиісті инфрақұрылымының бар-жоғын тексереді.

Жыл ішінде Тізбені өзгертуге жол беріледі. Бұл ретте, құс фабрикалары мен шошқа өсіруші шаруашылықтар үшін арнайы комиссияның қорытындысына қоса берілетін өнім өндірудің технологиялық картасы жасалады.

Тауар өндірушілердің өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестігін айқындау бес жұмыс күні ішінде өтеусіз негізде «Атамекен» ҚР ҰКП-ның өңірлік кәсіпкерлер палатасына тауар өндірушінің жазбаша хабарламасы негізінде жүзеге асырылады.

Құрамажем құнын субсидиялау құрамажем кәсіпорындарына бекітілген ауыл шаруашылығы кооперативтері тізімінен ауыл шаруашылығы кооперативтеріне арзандатылған баға бойын-ша нақты өткізілген құрамажем көлемі үшін жүзеге асырылады. Ағымдағы жылдың 1 на-урызына дейін Бөлім осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес өлшемшарттар мен талаптарды ескере отырып, субсидиялауға жататын ауыл шаруашылығы кооперативтері тізімін бекітеді және ауыл шаруашылығы жануарлары түрлері (кооператив мүшелерінің ИСЖ-да тіркелген) бойынша жылдық қажеттілік нормалары негізінде олардың құрамажемге жылдық қажеттілігі көлемдерін айқындайды.

Бекітілген ауыл шаруашылығы кооперативтері тізімі тоқсан сайынғы негізде қайта қаралуы мүмкін. Бекітілген ауыл шаруашылығы кооперативтері тізімі Облыс басқармасына жолданады және аудан, облыстық маңызы бар қала әкімдігінің сайтында жарияланады.

Субсидиялауға бір килограмы 40 теңгеден аспайтын арзандатылған бағамен өткізілген құрамажем жатады.

Құрамажем зауыты құрамажем бекітілген Тізбедегі ауыл шаруашылығы кооперативтеріне өткізілген жағдайда, оның өткізілген көлемі үшін өтінім береді.

25. Бөлім өтінімді тігілген, нөмірленген және мөрмен бекемделген арнайы журналда тіркейді.26. Бөлім жергілікті атқарушы органдар нормативін айқындайтын субсидиялау бағыттары

бойынша өтінім беруге негіз пайда болған сәттен бастап (өткізілген өнім үшін ақы төленген сәттен бастап) жеті айдан аспаған (ал 2018 жылғы 1 қаңтардан бастап – үш айдан аспаған) өтінімдерді қабылдайды.

27. Бөлім өтінімді алған сәттен бастап бес жұмыс күні ішінде тауар өндірушінің өтінімін осы Қағидалардың 6, 7, 8-тармақтарында көрсетілген талаптарға сәйкестігі тұрғысынан тексереді.

Бөлім бұқашықтарды бордақылау, қозы еті, жылқы еті, түйе еті, шошқа еті құнын арзан-датуды субсидиялау бағыттары бойынша салыстырып тексеру жүргізу үшін ветеринариялық ұйымнан осы Қағидаларға 10-қосымшаға сәйкес нысан бойынша бір мал иесінің тіркелген/шығып кеткен (АЖС-дан) жануарлары бойынша ақпарат алады.

Бөлім АТЖ арқылы 400-ден басталатын бағымдағы сауын сиырлары бар сүтті-тауарлы фер-малар сауған сүт көлемін өтінімде көрсетілген өткізілген сүт көлемімен салыстырып тексереді. Салыстырып тексерілетін нақты көлемде 7%-ға дейін ағаттыққа жол беріледі.

Бөлім мал шаруашылығы өнімін субсидиялауға өтінім берген тауар өндірушілерді, оларда болған жағдайда, ауданның, республикалық және облыстық маңызы бар қалалардың ветери-нария бөлімі ұсынған, ауыл шаруашылығы жануарларының тиісті түрлері бойынша аса қауіпті және инфекциялық аурулар бойынша карантиндiк iс-шаралар қолданылған тауар өндірушілер тізімімен салыстырып тексеруді жүзеге асырады.

Бөлім көрсетілген мерзім ішінде тауар өндірушінің қызмет орнына осы Қағидаларға 3-қосымшада көрсетілген өлшемшарттар мен талаптарға сәйкестікті айқындау және зоотех-никалық есепке алудың бастапқы құжаттарына (малдың қозғалысы туралы есепті, өнім өндіру журналын қоса алғанда) салыстырып тексеру жүргізу үшін мынадай жағдайларда барады:

1) жекелеген бағыт бойынша өтінімді алғаш рет беру;2) алдыңғы өтініммен салыстырғанда, өндіріс деңгейінің/кәсіпорын қуатының ұлғаюына

байланысты субсидиялау нормативінің артуы; 3) жекелеген бағыт бойынша өтінім берілген көлемдердің өткен айдың өтінімінен жиырма

пайыздан астам асып кетуі.Осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес өлшемшарттар мен талаптарға, осы Қағидалардың

6, 7, 8-тармақтарында көрсетілген шарттарға сәйкес келмеу анықталған жағдайда, өтінім көрсетілген мерзім ішінде барлық сәйкессіздіктердің уәжді негіздемесі бар ілеспе хатпен та-уар өндірушіге қайтарылады.

Тауар өндірушілер түзетілген сәйкессіздіктерді ескере отырып, өтінімді қайта енгізе алады. 28. Тауар өндіруші осы Қағидаларға 3-қосымшада көрсетілген өлшемшарттар мен

талаптарға сәйкес келген жағдайда, Бөлім осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес 1-нысан бойынша аудан бойынша жиынтық акт толтырады. Бекітілген аудан бойынша жиынтық акт және екінші деңгейдегі банктің немесе Ұлттық почта операторының ағымдағы шоттың бар-жоғы туралы анықтамасының (жылына бір рет немесе банктік шот ауысқан жағдайда беріледі) электрондық көшірмесі екі жұмыс күні ішінде Облыс басқармасына беріледі. Бөлім өтінімді салыстырып тексеруге арналған құжаттармен бірге үш жыл бойы сақтайды. Бөлім Облыс басқармасына берілетін құжаттардың дұрыстығын қамтамасыз етеді.

29. Облыс басқармасы аудан бойынша жиынтық актілерді мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау бағыты бойынша жиынтық актілерді тіркеу журналына тіркейді.

Облыс басқармасы үш жұмыс күні ішінде Бөлімдер ұсынған аудандар бойынша жиынтық актілерді барлық деректердің болуы және толықтығы тұрғысынан қарайды, сәйкессіздік анықталған жағдайда, Облыс басқармасы ұсынылған аудандар бойынша жиынтық актілерді қайтару себептерін көрсете отырып, Бөлімге пысықтауға қайтарады.

Бөлім үш жұмыс күні ішінде Облыс басқармасына түзетілген және толықтырылған жиынтық актіні қайта енгізеді, ал мүмкін болмаған жағдайда, көрсетілген мерзім ішінде өтінімді қайтару себептерін жазбаша көрсете отырып, тауар өндірушіге қайтарады.

30. Сәйкес келген жағдайда, Облыс басқармасы бағыттың басымдығын, сондай-ақ, ау-дандар бойынша жиынтық актілердің келіп түсу хронологиясын ескере отырып, екі жұмыс күні ішінде тауар өндірушілерге тиесілі субсидиялардың көлемін көрсете отырып, осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес облыс бойынша жиынтық акт толтырады.

Сәйкес келген жағдайда, Қала басқармасы бағыттың басымдығын ескере отырып, екі жұмыс күні ішінде тауар өндірушілерге тиесілі субсидиялардың көлемін көрсете отырып, осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес жиынтық акт толтырады.

31. Тиесілі бюджеттік субсидияларды тауар өндірушілердің банктік шоттарына ауда-руды Облыс басқармасы, Қала басқармасы бір жұмыс күні ішінде аумақтық қазынашылық бөлімшесіне төлем шоттарын беру жолымен жүзеге асырады.

32. Облыс басқармасы облыс, қала бойынша жиынтық акт бекітілген күннен кейін үш жұмыс күні ішінде Бөлімге осы Қағидаларға 11-қосымшаға сәйкес 1-нысан бойынша мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруға арналған бағыттар бойынша та-уар өндірушілердің өтінімдерін қарастыру қорытындылары жөніндегі ақпаратты жолдайды.

Бөлім алынған ақпарат бойынша кейіннен тауар өндірушіге (өтінім берушіге) беру үшін қарау нәтижелерін қысқаша сипаттай отырып, әр тауар өндіруші (өтінім беруші) бойынша же-ке-жеке осы Қағидаларға 11-қосымшаға сәйкес 2-нысан бойынша өтінімді қарау нәтижелері туралы хабарлама қалыптастырады.

Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау қағидаларына 1-қосымша

Субсидиялар нормативтері

№ Субсидиялау бағыты Өлшем бірлігі

1 бірлікке арналған субсидия-

лар норма-тивтері,

теңгеЕтті мал шаруашылығы

1. Асыл тұқымдық және селекциялық жұмыс жүргізу1.1 Тауарлы аналық бас1) Базалық норматив бас 10 0002) Қосымша норматив:

80%-дан бастап (қоса алғанда) төл беру шығымы бас 8 00060%-дан бастап (қоса алғанда) төл беру шығымы бас 6 000

1.2 Асыл тұқымды аналық бас1) Базалық норматив бас 10 0002) Қосымша норматив:

80%-дан бастап (қоса алғанда) төл беру шығымы бас 20 00070%-дан бастап (қоса алғанда) төл беру шығымы бас 15 000

2. Асыл тұқымды ірі қара мал сатып алу* бас 150 000Сүтті және сүтті-етті мал шаруашылығы

1. Селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізу1.1 Асыл тұқымды аналық бас 1) Базалық норматив бас 10 0002) Қосымша норматив

70%-дан бастап (қоса алғанда) төл беру шығымы бас 20 00060%-дан бастап (қоса алғанда) төл беру шығымы бас 15 000

2. Асыл тұқымды ірі қара мал сатып алу*1) отандық шаруашылықтардың асыл тұқымды ірі қара малы бас 170 0002) импортталған асыл тұқымды ірі қара мал

Аустралия, АҚШ және Канада елдерінен бас 225 000Еуропа және ТМД елдерінен бас 150 000

3. Сүт өндіру мен дайындаудың құнын арзандату**: 1) бағымдағы мал басы 400 бастан басталатын шаруашылық килограмм 252) бағымдағы мал басы 50 бастан басталатын шаруашылық килограмм 153) ауыл шаруашылығы кооперативтері килограмм 10

Мал шаруашылығы1. Бұқашықтарды бордақылау шығындарын арзандату**1) нақты бордақыланғаны 3000 бастан бастап*** бас 45 0002) нақты бордақыланғаны 2500 бастан бастап*** бас 40 0003) нақты бордақыланғаны 2000 бастан бастап*** бас 35 0004) нақты бордақыланғаны 1500 бастан бастап*** бас 30 0005) нақты бордақыланғаны 1000 бастан бастап*** бас 25 0006) нақты бордақыланғаны 100 бастан бастап*** бас 20 0007) ауыл шаруашылығы кооперативтері үшін бас 20 0002. Жеке қосалқы шаруашылықтарда және ауыл

шаруашылығы кооперативтерінде сондай-ақ, қойдың қаракөл тұқымдарын өсірумен айналысатын шаруа (фер-мер) қожалықтарында ірі қара малдың аналық басын қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру

бас ****

3. Асыл тұқымдық және дистрибьютерлік орталықтар сатып алған ауыл шаруашылығы жануарлары ның аналық ба-сын қолдан ұрықтанды руды жүргізу үшін пайдаланылатын арнайы техника мен технологиялық жабдықтың құнын арзандату

бірлік ****

4. Қоғамдық және тауарлы табындарда етті, сүтті және сүтті-етті тұқымдардың асыл тұқымды тұқымдық бұқаларын күтіп-бағу

бас 100 000

Етті құс шаруашылығы1. Отандық және шетелдік шаруашылықтардан ата-енелік/

ата-тектік нысандағы етті бағыттағы асыл тұқымды тәуліктік балапан сатып алу

бас 600

2. Құс (бройлер) етін өндіру құнын арзандату **1) 15 000 тоннадан басталатын нақты өндіріс***** килограмм 802) 10 000 тоннадан басталатын нақты өндіріс***** килограмм 703) 5 000 тоннадан басталатын нақты өндіріс***** килограмм 604) 1000 тоннадан басталатын нақты өндіріс ***** килограмм 503. Күрке тауық етін өндіру құнын арзандату***** килограмм 2004. Нақты өндірісі 20 тоннадан басталатын құс (суда жүзетін

құс және бройлер) етін өндіру құнын арзандату*****килограмм 40

Жұмыртқалы құс шаруашылығы1. Отандық және шетелдік шаруашылықтардан ата-енелік/

ата-тектік нысандағы жұмыртқа бағытындағы асыл тұқымды тәуліктік балапан сатып алу

бас 400

2. Тағамдық жұмыртқа өндіру құнын арзандату*****1) 200 млн. данадан басталатын нақты өндіріс дана 32) 150 млн. данадан басталатын нақты өндіріс дана 2,73) 100 млн. данадан басталатын нақты өндіріс дана 2,54) 50 млн. данадан басталатын нақты өндіріс дана 2,25) 20 млн. данадан басталатын нақты өндіріс дана 23. Бөдене жұмыртқаларын өндіру құнын арзандату дана ****Шошқа шаруашылығы1. Асыл тұқымды шошқалар сатып алу* бас 75 0002. Шошқа етін өндіру құнын арзандату***1) нақты бордақыланғаны 3 000 бастан бастап килограмм 1002) нақты бордақыланғаны 2 000 бастан бастап килограмм 853) нақты бордақыланғаны 1 000 бастан бастап килограмм 704) нақты бордақыланғаны 500 бастан бастап килограмм 55

Қой шаруашылығы1. Жеке қосалқы шаруашылықтарда, ауыл шаруашылығы

кооперативтерінде, сондай-ақ, қойдың қаракөл тұқымдарын өсірумен айналысатын шаруа (фермер) қожалықтарында қойлардың аналық басын қолдан ұрықтандыруды ұйымдастыру

бас ****

2. Асыл тұқымдық және дистрибьютерлік орталықтар сатып алған, ауыл шаруашылығы жануарларының аналық басын қолдан ұрықтандыруды жүргізу үшін пайдаланылатын арнайы техника мен технологиялық жабдықтың құнын арзандату

бірлік ****

3. Селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізу1) асыл тұқымды қойлардың аналық басы бас 2 5002) тауарлы қойлардың аналық басы бас 1 5004. Асыл тұқымды қойлар сатып алу*1) тұсақтар бас 8 0002) тұқымдық қошқарлар бас 20 0003) асыл тұқымдық орталықтарға арналған тұқымдық

қошқарлар бас 30 000

5. Қозы етін өндіру құнын арзандату** бас 1 5006. Қайта өңдеуге өткізілген биязы және жартылай биязы жүн өндіру құнын арзанда-

ту*****1) сапасы 60-тан басталатын жүн килограмм 1502) сапасы 50-ден басталатын жүн килограмм 100

Жылқы шаруашылығы1. Асыл тұқымды айғырлар сатып алу* бас 100 0002. Асыл тұқымды аналық бас сатып алу* бас 40 0003. Бие сүтін өндіру және қайта өңдеу құнын арзандату, оның

ішінде ауыл шаруашылығы кооперативтері үшінкилограмм ****

4. Жылқы етін өндіру құнын арзандату килограмм ****Түйе шаруашылығы

1. Асыл тұқымды тұқымдық түйелер сатып алу* бас 100 0002. Асыл тұқымды аналық бас сатып алу* бас 40 000 3. Түйе сүтін өндіру және қайта өңдеу құнын арзандату,

оның ішінде ауыл шаруашылығы кооперативтері үшінкилограмм ****

4. Түйе етін өндіру құнын арзандату килограмм ****Марал шаруашылығы (бұғы шаруашылығы)

1. Асыл тұқымды жануарлар сатып алу бас ****2. Аналық баспен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс

жүргізубас ****

Ешкі шаруашылығы1. Асыл тұқымды мал сатып алу бас ****2. Асыл тұқымды ешкілердің аналық басымен селекциялық

және асыл тұқымдық жұмыс жүргізубас ****

3. Ешкі сүтін өндіру және қайта өңдеу құнын арзандату, оның ішінде ауыл шаруашылығы кооперативтері үшін

килограмм ****

Балара шаруашылығы1. Балара ұясымен селекциялық және асыл тұқымдық

жұмыс жүргізубалара ұясы

****

Азық өндіру 1. Мал шаруашылығы өнімін өндірумен айналысатын ауыл

шаруашылығы кооперативтері үшін құрамажем зауыттары өткізген құрамажем құнын арзандату

тонна 20 000

2. Ауыл шаруашылығы жануарлары азықтарына арналған шығындар құнын арзандату******

бас ****

Ескертпе:* - асыл тұқымды жануарларды сатып алу бекітілген нормативке дейін, бірақ оны сатып

алу құнының 50%-ынан аспайтын мөлшерде субсидияланады;** - осы Қағидаларға 5-тармаққа сәйкес Министрлікпен келісу бойынша белгіленген нор-

мативтен жергілікті бюджеттен және/немесе басқа бюджеттік бағдарламалардан бөлінген кезде қосымша бюджеттік қаражат бөлінгенде субсидиялау нормативін ұлғайту 50% -ға дейін рұқсат етіледі;

*** - союға жіберілген жануарлардың нақты саны АЖС базасынан соңғы 12 ай үшін үзінді-көшірме негізінде айқындалады (пайдалануға жаңа енгізілген бордақылау алаңдарын қоспағанда);

**** - субсидиялар нормативі мен өлшемшарттары мен талаптары осы Қағидалардың 5-тармағына сәйкес Министрлікпен келісім бойынша облыс, Астана және Алматы қалалары әкімдігінің қаулысымен, бірақ, қолдан ұрықтандыруды және сүтті бағыттағы асыл тұқымды ірі қара малды жыл бойы қорада күтіп-баққан жағдайда, азыққа жұмсалған шығындар құнын ар-зандатуды қоспағанда, шығындардың 50%-ынан аспайтын мөлшерде бекітіледі;

***** - ауыл шаруашылығы өнімнің нақты өндірісі өткен жылдың 24-сх нысаны бойынша өткен жылдың жылдық статистикалық деректерімен айқындалады;

****** - субсидиялар нормативі Министрлік ұсынған ауыл шаруашылығы жануарларының бір басына арналған тікелей өндірістік шығындар нормативтері негізінде айқындалады.

Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау қағидаларына 2-қосымша

Асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуға арналған бюджеттік субсидиялар беруге үміткер ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушiлерге, жеке және заңды

тұлғаларға қойылатын өлшемшарттар мен талаптар

Р/с №

Субсидиялау бағыты

Өлшемшарттар мен талаптар

1 2 31. Ірі қара

малдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізу

1. Барлық жануарларда бірдейлендіру нөмірлерінің болуы және олар-дың АЖБ мен АТЖ-да тіркелуі және ондағы деректерге сәйкес келуі.2. Тауарлы аналық басы бар табын үшін қосымша: 1) өсімді молайтуда зоотехникалық нормативтерге (шағылыстыру контингентінің отыз басына кемінде бір тұқымдық бұқа, бұрын өсімді молайтуда пайдаланылмаған тұқымдық бұқаны қатарынан екі шағылыстыру маусымынан артық пайдаланбау) сәйкес етті және етті-сүтті бағыттағы асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды (өзінің бұқаларын немесе жалдау шарттарымен) пайдалану;2) тұқымдық түрлендіруге қатысатын асыл тұқымды тұқымдық бұқаның жасы ағымдағы жылдың 1 маусымына 12 айдан кем бол-мауы тиіс.3) осы табынның бір жастан асқан барлық тұқымсыз бұқаларын өсімді молайту үшін пайдаланылуына жол бермеу мақсатында піштіру.3. Субсидиялар алу үшін етті, сүтті, сүтті-етті бағыттағы асыл тұқымды ірі қара мал басын өсірумен айналысатын тауар өндірушілер үшін қосымша – аналық баста Республикалық палата тиісті тұқым бойынша берген асыл тұқымды жануар мәртебесінің болуы.

1.1 Ауыл шаруашылығы кооперативінің ірі қара малдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізуі

1. Мынадай талаптардың бірін орындау:1.1. Мал ауыл шаруашылығы кооперативінде тіркелген жағдайда – барлық жануарларда бірдейлендіру нөмірлерінің болуы және олардың АЖБ мен АТЖ-да тіркелуі және ондағы деректерге сәйкес келуі;1.2. Ірі қара малдың аналық басын ауыл шаруашылығы кооперативінде тіркеместен, оның мүшелері үшін ауыл шаруашылығы кооперативімен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізуді ұйымдастыру – кооператив мүшелерінің барлық жануарларында бірдей лендіру нөмірлерінің болуы және олардың АЖБ мен АТЖ-да тіркелуі және ондағы деректердің кооператив мүшелеріне сәйкес келуі.2. Тұқымдық түрлендіруге қатысатын асыл тұқымды тұқымдық бұқаның жасы ағымдағы жылдың 1 маусымына дейін 12 айдан кем болмауы тиіс. 3. Өсімді молайтуда зоотехникалық нормативтерге (шағылыстыру контингентінің отыз басына кемінде бір тұқымдық бұқа, бұрын өсімді молайтуда пайдаланылмаған тұқымдық бұқаны қатарынан екі шағылыстыру маусымынан артық пайдаланбау) сәйкес етті және етті-сүтті бағыттағы асыл тұқымды тұқымдық бұқаларды (өзінің бұқаларын немесе жалдау шарттарымен) пайдалану және/немесе етті, сүтті және сүтті-етті бағыттағы ұрықпен қолдан ұрықтандыруды жүзеге асыру.4. Осы табынның бір жастан асқан барлық бұқаларын өсімді молайту үшін пайдаланылуына жол бермеу мақсатында піштіру.5. Селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізгені үшін субсиди-ялар алғаннан кейін бір жыл өткен соң осы субсидияларды одан әрі алу үшін мал шаруашылығы өнімін дайындауды (тиісті инфрақұрылым бола отырып) жүзеге асыру қажет

2. Қойдың аналық басымен селекциялық және асыл тұқымдық жұмыс жүргізу

1. Барлық жануарларда бірдейлендіру нөмірлерінің болуы және олар-дың АЖБ мен АТЖ-да тіркелуі және ондағы деректерге сәйкес келуі.2. Тауарлы аналық басы бар отарлар үшін қосымша:1) аналық басты қолдан ұрықтандыруды пайдалану және (немесе) өсімді молайтуда зоотехникалық нормативтерге (еркін шағылыстыру кезінде шағылыстыру контингентінің отыз басына кемінде бір тұқымдық қошқар және/немесе қолдан ұрықтандыру кезінде шағылыстыру контингентінің үш жүз басына кемінде бір тұқымдық қошқар, тұқымдық қошқарды қатарынан екі шағылыстыру маусы-мынан артық пайдаланбау) сәйкес бұрын тұқымдық түрлендіруде пайдаланылмаған асыл тұқымды тұқымдық қошқарларды пайдалану және соларға ауыстыру;2) биязы жүн немесе жартылай биязы жүн бағытындағы асыл тұқымды тұқымдық қошқарлардың жасы ағымдағы жылдың 1 қыркүйегіне 12 айдан; етті-майлы бағыттағы асыл тұқымды тұқымдық қошқарлардың жасы ағымдағы жылдың 1 қыркүйегіне 6 айдан кем болмауы тиіс;3) отардағы үш айдан асқан барлық тұқымсыз қошқарларды өсімді мо-лайту үшін пайдаланылуын болдырмау мақсатында піштіру;

(Жалғасы бар)

16 10 ТАМЫЗ 2017 жЫлресми

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫБІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 23 қараша №668 Астана қаласы

«Жалпы білім беру ұйымдарына арналған жалпы білім беретін пәндердің, таңдау курстарының және факультативтердің үлгілік оқу бағдарламаларын бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына толықтырулар енгізу туралы

(Жалғасы. Басы 134, 137, 140, 143, 145, 147, 150-нөмірлерде)2В бөлімі – Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі Азия елдері

Неліктен Мұстафа Кемалді «Ататүрік» деп атады

8.2.1.1 – тарихи кезеңдердің ерекшеліктерін салыстыру арқылы мем-лекет пен діннің өзара қатынасын сипаттау

Сунь Ятсеннің үш қағидаты Қытайды қалайша өзгертті

8.3.1.1 – қоғамдық-саяси ағымдардың (әлеуметтік либерализм, әлеуметтік консерватизм, марксизм, социал-демократия) қоғамның өміріне ықпалын талдау

Азия елдерінде ұлттық сана-сезімінің өсуіне қандай идея-лар әсер етті

8.3.1.1– қоғамдық-саяси ағымдардың (әлеуметтік либерализм, әлеуметтік консерватизм, марксизм, социал-демократия) қоғамның өміріне ықпалын талдау3-тоқсан (10 сағат)

3А бөлімі - Ұлы дағдарыстың себептері мен сал-дарлары

Неліктен АҚШ-та 1920-шы жылдарды «гүлдену кезеңі» деп атайды

8.4.1.2 – индустриялық қоғамның даму процесін түсіндіру үшін «модер-низация» ұғымын пайдалану;8.4.1.1 –XX ғасырдың басындағы техникалық революция жетістіктерінің (конвейер өндірісі, стандарттау) мемлекеттердің шаруашылық жүйесінің дамуына ықпалын бағалау

Уолл-стриттің күйреу себептері мен салдары

8.4.1.3 – тарихи оқиғаларды талдау үшін «бағалы қағаздар нарығы», «акция», «алыпсатарлық», «қор биржасы», «несие», «банкроттық», «инфляция» ұғымдарын пайдалану;8.4.1.4 – фактілерді, процестерді, оқиғаларды салыстыра отырып, индустриялық қоғам қайшылықтарының (өндіру мен тұтыну теңгерімі) шиеленісу себептерін анықтау

Әлем елдері Ұлы дағдарысқа орай қалай әрекет етті

8.2.4.1 – әлем мемлекеттерінің әлеумет тік-экономикалық дамуындағы Дж. Кейнс теориясының рөлін сипаттау;8.4.1.5 – 1930 жылдардағы құрылымдық экономикалық дағдарыстың нәтижесінде АҚШ пен Жапонияның экономикасында орын алған өзгерістердің себептерін анықтау; 8.3.1.3 – фактілерді, процестер мен оқиғаларды салыстыру арқылы дүниежүзілік экономикалық дағдарырыстан шығудың түрлі жолдарын түсіндіру (АҚШ,Франция, Германия)

3В бөлімі - Тоталитарлық ре-жимдер: Шығыс

Сталиннің билігі тұсында КСРО қалай дамыды

8.1.1.2 – социалистік қоғамның дамуына байланысты әлеуметтік топтардың (жұмысшы табы, шаруалар, зиялылар) мәртебесіндегі өзгерісті талдау;8.4.2.1 – «жоспарлы экономика», «нарықтық экономика» ұғымдарын қолдана отырып, XX ғасыр бірінші жартысындағы капитализм мен социализмнің экономикалық жүйелерін салыстыру;8.3.1.2 – тоталитаризм, әміршіл-әкімшіл жүйе сияқты саяси режимдердің қалыптасу алғышарттары мен тарихын түсіндіру

«Адамның жандүниесінің инженерлері»: Сталин социализмді «шынайы» етіп көрсету үшін өнерді қалай пайдаланды

8.2.2.1 – XIX - XX ғасырдың басындағы өнердегі негізгі ағымдарды си-паттау (модернизм, символизм, реализм, авангардизм); 8.2.2.2 – ХХ ғасырдың бірінші жартысында бұқаралық мәдениеттің (ки-нематограф, радио) қоғамның рухани дамуына ықпалын талдау

Неліктен В.И.Ленин Сталинді өзінің ісін жалғастырушы ретінде санамады

8.3.1.2 – тоталитаризм, әміршіл-әкімшіл жүйе сияқты саяси режимдердің қалыптасу алғышарттары мен тарихын түсіндіру

«Танака меморандумы» қаншалықты қауіпті болды

8.1.2.1 – қоғамның әлеуметтік өміріндегі өзгерістерге реакцияшыл идеялогиялардың (фашизм, тоталитаризм, нәсілшілдік, шовинизм, ұлтшылдық) таралу ықпалын талдау;8.3.1.2– тоталитаризм, әміршіл-әкімшіл жүйе сияқты саяси режимдердің қалыптасу алғышарттары мен тарихын түсіндіру;8.4.1.5– 1930 жылдардағы құрылымдық экономикалық дағдарыстың нәтижесінде АҚШ пен Жапонияның экономикасында орын алған өзгерістердің себептерін анықтау

3С бөлімі -Тоталитарлық ре-жимдер: Батыс

«Фашизм» ұғымы нені білдіреді және неліктен ол Бірінші дүниежүзілік соғыстан кейін Италия мен Германияда өрбіді

8.1.2.1 – қоғамның әлеуметтік өміріндегі өзгерістерге реакцияшыл идеологиялардың (фашизм, тоталитаризм, нәсілшілдік, шовинизм, ұлтшылдық) таралу ықпалын талдау;8.3.1.2 – тоталитаризм, авторитаризм сияқты саяси режимдердің қалыптасу алғышарттары мен тарихын түсіндіру

Нацистердің саясаты Германия тұрғындарына қандай әсерін тигізді

8.1.2.1 – қоғамның әлеуметтік өміріндегі өзгерістерге реакцияшыл идеялогиялардың (фашизм, тоталитаризм, нәсілшілдік, шовинизм, ұлтшылдық) таралу ықпалын талдау;8.3.1.2 – тоталитаризм, әміршіл-әкімшіл жүйе сияқты саяси режимдердің қалыптасу алғышарттары мен тарихын түсіндіру

Неліктен «Халық майданы» Францияда билікке ие болды, ал Испанияда жеңіліс тапты

8.1.2.1 – қоғамның әлеуметтік өміріндегі өзгерістерге реакцияшыл идеялогиялардың (фашизм, тоталитаризм, нәсілшілдік, шовинизм, ұлтшылдық) таралу ықпалын талдау;8.3.1.1 - қоғамдық-саяси ағымдардың (әлеуметтік либерализм, әлеуметтік консерватизм, марксизм, социал-демократия) қоғамның өміріне ықпалын талдау4 -тоқсан (8 сағат)

4А бөлімі - Екінші дүниежүзілік соғыстың себептері мен салдары

Екінші дүниежүзілік соғыс қашан және неліктен бастал-ды? (1941 жылдың маусымы-на дейін)

8.3.2.3 – Екінші дүниежүзілік соғыстың себептерін, сипаты мен салдар-ларын талдау

«Барбаросса» жоспары неліктен күйреді

8.2.4.3 – тарихи оқиғаларға түсіндірме бере отырып, әскери ғылым мен техниканың және соғыс стратегиялардың рөлін бағалау

Кеңес Одағының фашистік Германияға қарсы соғысы неліктен Ұлы Отан соғысы деп аталды

8.3.2.3 – Екінші дүниежүзілік соғыстың себептерін, сипаты мен салдар-ларын талдау

Екінші дүниежүзілік соғыстың қорытындылары мен сабақтары қандай болды

8.3.1.1 – қоғамдық-саяси ағымдардың (әлеуметтік либерализм, әлеуметтік консерватизм, марксизм, социал-демократия) қоғамның өміріне ықпалын талдау;8.3.2.3 – Екінші дүниежүзілік соғыстың себептерін, сипаты мен салдар-ларын талдау

4В бөлімі - Отарсыздандыру процесінің басталуы

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі отарлардың жағдайы қандай болды

8.3.2.3 – Екінші дүниежүзілік соғыстың себептерін, сипаты мен салдар-ларын талдау

Үндістанның тәуелсіздікке жету жолы туралы Джинна мен Гандидің көзқарастары неліктен сәйкес келмеді

8.2.1.1 – тарихи кезеңдердің ерекшеліктерін салыстыру арқылы мем-лекет пен діннің өзара қатынасын сипаттау

4С бөлімі - ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы дін және мәдениет

ХХ ғасырдың бірінші жар-тысында әлем айтарлықтай зайырлы болды ма

8.2.1.1 – тарихи кезеңдердің ерекшеліктерін салыстыру арқылы мем-лекет пен діннің өзара қатынасын сипаттау;8.2.1.2 –«секуляризация» «ұждан бостандығы», «зайырлы мемлекет», «мемлекеттік дін» ұғымдарын түсіндіру

ХХ ғасырдың бірінші жарты-сында адамдардың рухани өмірі қаншалықты өзгерді

8.2.2.2 – ХХ ғасырдың бірінші жартысында бұқаралық мәдениеттің (ки-нематограф, радио) қоғамның рухани дамуына ықпалын талдау; 8.2.3.1 – «позитивизм», «прагматизм», «экзистенциализм» ұғымдарын тарихи кезеңді сипаттау үшін қолдану;8.2.4.2 – тарихи оқиғалардың себептерін, нәтижелерін, маңызын тұжырымдау арқылы ғылымның әлем мемлекеттерінің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы рөлін бағалау

5) 9-сынып

Бөлім Тақырыптар, мазмұны Оқу мақсаттары. Білім алушылар тиісті:1-тоқсан (9 сағат)

1А бөліміХХ ғасырдың екінші жартысындағы әлемнің саяси кар-тасы

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін әлемнің саяси картасы қалай және неліктен өзгерді

9.3.2.8 – ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемнің саяси картасындағы өзгерістерді айқындау; 9.3.2.4 – «қырғи қабақ соғыстан» кейін әлемдегі интеграциялық және дезинтеграциялық процестерді айқындау;9.3.2.1 – отаршылдық жүйе күйреуінің себептері мен салдарларын талдау

Неліктен Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін әлемнің ора-сан зор бөлігі КСРО мен АҚШ ықпал ететін аймақтарға бөлінді

9.3.2.2 – қырғи қабақ соғыс» ұғымын түсіндіру үшін тарихи оқиғаларды талдау;9.3.2.3 – тарихи фактілер мен картаға сүйене отырып, әскери-саяси одақтар НАТО және ВШҰ-ның қарсылығын сипаттау;9.3.2.8 – ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемнің саяси картасындағы өзгерістерді айқындау

ХХ ғасырдың екінші жартысындағы отарсыз-дандыру процесі неліктен күшейді

9.1.1.1 – социалистік даму жолынан бас тартуға байланысты әлеуметтік құрылымдағы өзгерістерді анықтау; 9.3.2.1– отаршылдық жүйе күйреуінің себептері мен салдарларын талдау;9.3.1.3 – мемлекеттердің тарихи даму заңдылықтарын анықтау

1В бөліміХалықаралық ұйымдардың қалыптасуы

Неліктен Біріккен Ұлттар Ұйымы Жалпыға бірдей адам құқығы Декларациясын жа-риялады

9.2.3.2 – адам құқықтарын қорғау идеяларының қазіргі халықаралық құқық қорғау ұйымдарының қызметіне ықпалын сипаттау; 9.3.1.2 – Еуропа мен Азияның жетекші мемлекеттеріндегі конституциялық-құқықтық идеологияның қалыптасу жолдарын тал-дау (Жалпыға бірдей адам құқығы Декларациясы, ЕҚЫҰ, Еурокеңес, Гаагадағы Халықаралық сот)

Гаагадағы Халықаралық Сот және Халықаралық қылмыстық Соттың рөлі қандай болды

9.2.3.2 – адам құқықтарын қорғау идеяларының қазіргі халықаралық құқық қорғау ұйымдарының қызметіне ықпалын сипаттау;9.3.1.2 – Еуропа мен Азияның жетекші мемлекеттеріндегі конституциялық-құқықтық идеологияның қалыптасу жолдарын түсіндіру (Жалпыға бірдей адам құқығы Декларациясы, ЕҚЫҰ, Еурокеңес, Гаагадағы Халықаралық сот)

Халықаралық құқық қорғау ұйымдары қаншалықты тиімді

9.2.3.2 – адам құқықтарын қорғау идеяларының қазіргі халықаралық құқық қорғау ұйымдарының қызметіне ықпалын сипаттау;9.3.1.2 – Еуропа мен Азияның жетекші мемлекеттеріндегі конституциялық-құқықтық идеологияның қалыптасу жолдарын тал-дау (Жалпыға бірдей адам құқығы Декларациясы, ЕҚЫҰ, Еурокеңес, Гаагадағы Халықаралық сот);

1С бөліміХХ ғасырдың екінші жартысындағы әлемдік экономиканың дамуы

Неліктен XX ғасырдың ІІ жартысында «әл-ауқатты мемлекеттер» дағдарысқа душар болды

9.3.1.1 – «Мемлекеттік әл-ауқаттылық» ұғымын 1970 – 1980 жж. әлеуметтік саладағы өзгерістерді сипаттау үшін қолдану; 9.4.1.1 – XX ғасырдың 70 жылдарындағы жұмыссыздықтың себеп-сал-дарын талдау;9.4.1.2 – «инфляция», «дағдарыс», «стагнация» ұғымдарын пайда-лана отырып, XX ғасырдың екінші жартысындағы мемлекеттердің экономикалық дамуын интерпретациялау

XX ғасырдың 60-70-шы жылдарында КСРО қандай экономикалық қиыншылықтарға тап болды

9.4.1.2 – «инфляция», «дағдарыс», «стагнация» ұғымдарын пайда-лана отырып, XX ғасырдың екінші жартысындағы мемлекеттердің экономикалық дамуын интерпретациялау; 9.4.1.4 – себеп-салдарлық байланыстарды талдау арқылы социалистік шаруашылық жүйесінің дамуындағы қарама-қайшылықтарды анықтау;9.4.2.1 – экономикалық жүйелердің тиімділігін интерпретациялау және негіздеу

«Азиялық серпіліс» неліктен мүмкін болды

9.4.2.1 – экономикалық жүйелердің тиімділігін интерпретациялау және негіздеу;9.4.1.5 – Оңтүстік -Шығыс Азия мемлекеттерінің қарқынды экономикалық дамуына ықпал ететін негізгі факторларды талдау;9.3.1.4 – тұлғаның тарихтағы рөлін анықтау2-тоқсан (7 сағат)

2А бөліміҚос кеңістікті әлем

1946-1963 жылдар аралығындағы «қырғи-қабақ соғыстың» қандай басты кезеңдері болды

9.3.2.2 – қырғи қабақ соғыс» ұғымын түсіндіру үшін тарихи оқиғаларды талдау;9.3.2.3 – тарихи фактілер мен картаға сүйене отырып, әскери-саяси одақтар НАТО және ВШҰ-ның қарсылығын сипаттау;9.3.1.4 – тұлғаның тарихтағы рөлін бағалау

1979-1985 жылдар аралығындағы «Қырғи-қабақ соғыстың» қандай басты кезеңдері болды

9.3.2.3– тарихи фактілер мен картаға сүйене отырып, әскери-саяси одақтар НАТО және ВШҰ-ның қарсылығын сипаттау;9.3.2.5 – аймақтық шиеленістердің себептері мен салдарларын тұжырымдау;9.3.1.4 – тұлғаның тарихтағы рөлін бағалау

Саманта Смиттің КСРО-ға сапары неге мүмкін болды

9.3.2.4 – «қырғи қабақ соғыстан» кейін әлемдегі интеграциялық және дезинтеграциялық процестерді айқындау;9.3.1.4 – тұлғаның тарихтағы рөлін бағалау

Қырғи-қабақ соғыс аяқталуының себептері қандай болды

9.3.2.4 – «қырғи қабақ соғыстан» кейін әлемдегі интеграциялық және дезинтеграциялық процестерді айқындау

Қырғи-қабақ соғыстың аяқталуымен әлемдегі қауіпсіздік артты ма

9.3.2.4 – «қырғи қабақ соғыстан» кейін әлемдегі интеграциялық және дезинтеграциялық процестерді айқындау;9.3.2.8 – ХХ ғасырдың екінші жартысында әлемнің саяси картасындағы өзгерістерді айқындау; 9.3.2.5– аймақтық шиеленістердің себептері мен салдарларын тұжырымдау

2В бөліміАумақтық мәселелерді шешудегі халықаралық ұйымдарының рөлі

Неліктен БҰҰ араб-израиль қақтығыстарының бейбіт шешімін таба алмайды

9.3.2.5 – аймақтық шиеленістердің себептері мен салдарларын тұжырымдау; 9.3.2.6 – халықаралық шиеленістерді реттеудегі БҰҰ-ның қызметін бағалау

«Араб көктемінен» қандай сабақ аламыз

9.3.2.5 – аймақтық шиеленістердің себептері мен салдарларын тұжырымдау; 9.3.2.6 – халықаралық шиеленістерді реттеудегі БҰҰ-ның қызметін бағалау; 9.1.2.4 – қоғамдық сананы қалыптастыруда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін анықтау3-тоқсан (10 сағат)

3А бөліміХХ ғасырдың екінші жартысындағы қоғамның дамуы

Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін әлем елдерінің әлеуметтік құрылысы қалай өзгерді

9.1.1.1 – социалистік даму жолынан бас тартуға байланысты әлеуметтік құрылымдағы өзгерістерді анықтау;9.1.2.1– батыс және шығыс мемлекеттеріндегі әлеуметтік құрылымның ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтап, әлеуметтік мобильділікке мысал келтіру: тігінен көлденеңінен;9.3.1.3 – мемлекеттердің тарихи даму заңдылықтарын анықтау

1949 жылы коммунистік партияның билікке келу нәтижесінде Қытайда әлеу-меттік құрылыс қалай өзгерді

9.4.1.4 – себеп-салдарлық байланыстарды талдау арқылы социалистік шаруашылық жүйесінің дамуындағы қарама-қайшылықтарды анықтау;9.3.1.3 – мемлекеттердің тарихи даму заңдылықтарын анықтау;9.3.1.4 – тұлғаның тарихтағы рөлін бағалау

Неліктен әлем елдерінің әлеуметтік даму деңгейі әртүрлі

9.1.2.1 – батыс және шығыс мемлекеттеріндегі әлеуметтік құрылымның ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтап, әлеуметтік мобильділікке мысал келтіру: - тігінен - көлденеңінен;9.1.2.2 – әлемнің жетекші және дамушы мемлекеттеріндегі халықтың өмір сүру деңгейіне әсер ететін факторларды анықтау;9.3.1.1 – «Мемлекеттік әл-ауқаттылық»ұғымын 1970 – 1980 жылдардағы әлеуметтік саладағы өзгерістерді сипаттау үшін қолдану

3В бөліміБүгінгі қоғамдағы дін

Діннің бүгінгі қоғамдағы рөлі қандай

9.2.1.2 – қазіргі қоғамдық-саяси мәселелерді түсіну және интерпре-тациялау үшін дін туралы білімдерін пайдалану; 9.2.1.3 – тарихи процестің сабақтастығын орнату арқылы адамзаттың өркениетті даму жолдарын қалыптастырудағы әлемдік діндердің рөлін анықтау

Бүгінгі қоғамның қандай про-блемалары деструктивті діни ұйымдардың ықпалымен байланысты

9.2.1.1 – қоғам өміріндегі дәстүрлі және деструктивті діни ұйымдардың іс-әрекетіне баға беру;9.2.1.2 – қазіргі қоғамдық-саяси мәселелерді түсіну және интерпрета-циялау үшін дін туралы білімдерін пайдалану

ХХ ғасырдың екінші жарты-сынан бастап діни негізде қандай әскери қақтығыстар орын алды

9.2.1.2 – қазіргі қоғамдық-саяси мәселелерді түсіну және интерпре-тациялау үшін дін туралы білімдерін пайдалану; 9.3.2.5– аймақтық шиеленістердің себептері мен салдарларын тұжырымдау;9.3.1.3 – мемлекеттердің тарихи даму заңдылықтарын анықтау

Дінаралық диалогті орнату-да Астана қаласында өтетін әлемдік және дәстүрлі діндер Съезі қандай рөль атқарады

9.2.1.2 – қазіргі қоғамдық-саяси мәселелерді түсіну және интерпре-тациялау үшін дін туралы білімдерін пайдалану; 9.2.1.3 – тарихи процестің сабақтастығын орнату арқылы адамзаттың өркениетті даму жолдарын қалыптастырудағы әлемдік діндердің рөлін анықтау

3С бөліміБүгінгі әлемдегі лаңкестік қаупі

Адамзат үшін лаңкестік неге қауіпті

9.3.2.7 – қазіргі кездегі халықаралық лаңкестік және экстремизм про-блемасын талдау;9.3.2.5– аймақтық шиеленістердің себептері мен салдарларын тұжырымдау

Қазіргі әлемде діни фун-даментализм қаншалықты қауіпті

9.2.1.1 – қоғам өміріндегі дәстүрлі және деструктивті діни ұйымдардың іс-әрекетіне баға беру;9.2.1.2 - қазіргі қоғамдық-саяси мәселелерді түсіну және интерпретация лау үшін дін туралы білімдерін пайдалану

4-тоқсан (8 сағат)4А бөліміҚазіргі әлемнің жаһандануы

Жаһанданудың негізгі ерекшеліктері қандай

9.1.2.3 – қоғамның тарихи даму бағытын үлгілей отыра, жаһандану процесіне байланысты қазіргі әлемдегі әлеуметтік өзгерістерді (еңбек миграциясы, әлеуметтік интеграция) бақылау; 9.1.2.4 – қоғамдық сананы қалыптастыруда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін анықтау

Жаһандану саясат пен әлемдік экономиканың даму-ына қаншалықты ықпал етеді

9.1.2.3 – қоғамның тарихи даму бағытын үлгілей (модельдеу) оты-ра, жаһандану процесіне байланысты қазіргі әлемдегі әлеуметтік өзгерістерді бақылау (еңбек миграциясы, әлеуметтік интеграция);9.4.1.3 – жаһандану жағдайындағы экономикалық интеграцияның маңызын бағалау;9.4.2.2 – постиндустриалды қоғамның басты экономикалық ресурсы ретінде ақпараттың рөлін анықтау

Жаһандану заманында ұлттық біртектілікті қалай сақтауға болады

9.2.3.3 – жаһандану жағдайында ұлттық мәдени құндылықтарды сақтаудың маңыздылығын дәлелдеу;9.2.2.2– ХХ ғасырдың екінші жартысы - ХХI ғасырдың басындағы бұқаралық мәдениеттің қоғамның рухани дамуына ықпалын бағалау

4В бөлімі ХХ ғасырдың екінші жартысындағы- ХХI ғасырдың басындағы ғылым, білім, технология

Әлемдік ғылымның да-муында Байқоңыр ғарыш айлағының маңызы қандай

9.2.4.1 – ғылыми-техникалық революцияның әлеуметтік және экологиялық салдарын бағалау және интерпретациялау;9.2.4.2 – адамзат өркениетінің дамуын үлгілеу арқылы жаһандық мәсе-лелерді шешуде ғылым мен білімнің маңызы туралы қорытынды жасау

Ғылым қазіргі адамдардың өмірін қалай өзгертті

9.2.4.2 – адамзат өркениетінің дамуын үлгілеу арқылы жаһандық мәсе-лелерді шешуде ғылым мен білімнің маңызы туралы қорытынды жасау;9.2.4.1 – ғылыми-техникалық революцияның әлеуметтік және экологиялық салдарын бағалау және интерпретациялау;9.2.4.3 – ғылыми жаңалықтардың (генетика, микробиология, ақпараттық технологиялар, нано технологиялар, ядролық физика) қоғам дамуына ықпалын талдау

Неліктен білім адамның бәсекеге қабілеттілігінің фак-торы болып табылады

9.2.4.2– адамзат өркениетінің дамуын үлгілеу арқылы жаһандық мәселелерді шешуде ғылым мен білімнің маңызы туралы қорытынды жасау

4С бөлімі ХХ ғасырдың екінші жартысындағы- ХХI ғасырдың басындағы мәдениет

ХХ ғасырдағы мәдени қайраткерлерінің адамзаттың рухани дамуына қандай әсері болды

9.2.2.1 – танымал өнер қайраткерлерінің қоғамның дамуына ықпалын талдау және олардың қызметіне дүниежүзілік тарих контекстінде өзіндік баға беру; 9.2.2.3 – ақпараттық қоғам жағдайындағы көркем шығармашылықтың жаңа түрлерінің қалыптасуын талдау;9.2.3.1 – түрлі философиялық көзқарастардың қазіргі қоғамдық өмірге ықпалын бағалау; 9.3.1.4 тұлғаның тарихтағы рөлін бағалау

Қоғамның рухани дамуына бұқаралық мәдениеттің әсері қандай

9.2.2.2 – ХХ ғасырдың екінші жартысы - ХХI ғасырдың басындағы бұқа-ралық мәдениеттің қоғамның рухани дамуына ықпалын бағалау;9.1.2.4 – қоғамдық сананы қалыптастыруда бұқаралық ақпарат құралдарының рөлін анықтау

2-қосымшаТүсіндірме жазба

Орта білім беру мазмұнын жаңарту аясында «Қазақстан тарихы» және «Дүниежүзі тарихы» оқу пәндері мазмұнының жаңа құрылымы (сыныптар бойынша тарихи кезеңдерді бөлу) ұсынылуда:

9 - сынып – ежелгі заман (шамамен 2 миллион жыл бұрын – V ғасыр)10 - сынып – ортағасырлар кезеңі (V – XVII ғасырлар);11 - сынып – жаңа заман кезеңі (XVIII -XIX ғасырлар)12 - сынып – қазіргі заман (XX ғасырдың І жартысы)9 - сынып – қазіргі заман (XX ғасырдыңІІ жартысы - XXI ғасыр) «Қазақстан тарихы» оқу пәні бойынша жаңа оқу бағдарламасына сәйкес 5-сыныпта «Қазақстан тарихынан әңгімелер»

оқытылмайды. Бұл бастауыш мектептегі «Дүниетану» пәнінің жаңартылған оқу бағдарламасындағы білім алушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, Қазақстан тарихының ежелгіден бүгінгі күнге дейін маңызды тарихи оқиғаларын зерделеу-ге ерекше назар аударылғанымен байланысты. Сондықтан да 5- сыныптың жаңа оқу бағдарламасында отандық тарихтың барлық курсы емес, ал тек қана Қазақстанның ежелгі заман тарихы (дүниежүзі тарихымен қатар) оқытылады. Оған қоса білім беру мазмұнының жаңа құрылымы қазіргі заман тарихын 8 және 9 сыныптарда (8- сынып – XX ғасырдың І жартысы, 9- сынып – XX ғасырдың ІІ жартысы- XXI ғасыр) бөліп оқытуды ұсынады. Қысқа хронологиялық щеңберлерге қарамастан осы кезеңдегі отандық және дүниежүзі тарихы бүгінгі күнгі әлем бейнесінің қалыптасуына елеулі түрде әсер еткен/әсер ететін оқиғаларға толы екендігімен негізделеді. Сондықтан да сол уақытта орын алған оқиғалар, құбылыстар, процестерді зерттеуге көбірек уақыттың берілуі білім алушылардың бойында Қазақстанның және жалпы әлемнің қазіргі заман проблемаларының мәні туралы түсінік қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Жаңартылған білім мамұнына көшу кестесіне сәйкес тарих пәндері бойынша жаңа оқу бағдарламаларын енгізу барысында қазіргі және жаңартылған бағдарламаларының мазмұнында хронологиялық кезеңдердің сәйкессіздігі орын алады.

Қазіргі оқу бағдарламалары Жаңа оқу бағдарламалары5- сынып – Қазақстан тарихының әңгімелері 5- сынып – ежелгі заман тарихы6- сынып – ежелгі заман тарихы 6- сынып - ортағасырлар тарихы7- сынып – ортағасырлар тарихы 7 - сынып – жаңа заман тарихы8- сынып – жаңа заман тарихы 8 - сынып – қазіргі заман тарихы (ХХ ғасырдың І жартысы)9 -сынып – қазіргі заман тарихы 9 - сынып – қазіргі заман тарихы (ХХ ғасыдың ІІ жартысы – ХХI ғасыр )

Алдағы уақытта жаңартылған білім беру мазмұнын кезең-кезеңмен енгізу барысында мазмұнының сабақтастығын сақтау мақсатында:

7-сыныпта 6-сыныптың (орта ғасырлар) жаңа бағдарламасы енгізіледі, бұл тарихи кезеңдерді оқытуда сабақтастықты сақтап қалуға мүмкіндік береді.

8-сыныпта 7-сыныптың (жаңа кезең) жаңа бағдарламасы енгізіледі, бұл да тарихи оқиғаларды оқытуда сабақтастықты сақтауға мүмкіндік береді.

9-сыныпта 8-9-сыныптардың (қазіргі заман тарихы) мазмұнын қамтитын өтпелі бағдарлама енгізіледі. Барлық жалпы білім беретін мектептерде 9-сыныптың өтпелі бағдарламасы екі оқу жылында қолданылатын болады.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 17-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 208-қосымша

Негізгі білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған«Құқық негіздері» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

1-тару. Жалпы ережелер 1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген. 2. «Құқық негіздері» пәнінің мақсаты – құқық жөнінде негізгі білімдерді игеру арқылы құқықтық тұрғыдан сауатты азаматты

тәрбиелеу және олардың бойында заңды құрметтеу дәстүрі мен құқықтық мәдениетті қалыптастыру, өз азаматтық құқықтары мен міндеттерін жүзеге асыруға қажетті білім мен дағдыларды қалыптастырып дамыту.

3. Пәннің міндеттері: 1) Қазақстандық құқық салаларының негізгі түсініктері мен мазмұны жайлы білімдерді қалыптастыру; 2) іргелі құқықтық және әлеуметтік құндылықтар жүйесі туралы білімдерін қалыптастыру: адам құқықтары, демократия,

азаматтық қоғам, заңдылық пен құқықтық тәртіп;3) құқықтық мемлекеттің белгілері мен ерекшеліктері туралы түсінік қалыптастыру;4) оқу және тәжірибелік іс әрекетте құқықтық ақпаратты табу, талдау және қолдану дағдыларын қалыптастыру; 5) құқықпен реттелетін әртүрлі өмірлік жағдайларда құқықтық білімдер мен дағдыларын қолдануды қалыптастыру мен дамыту; 6) бүгінгі күні өзекті қоғамдық және құқықтық мәселелерге қатысты пікірталасқа қатысу дағдыларын дамыту;7) сын тұрғысынан талдау және қоғамда құқықтық қатынастармен байланысты практикалық жағдаяттарды бағалау

дағдыларын қалыптастыру мен дамыту.2-тарау. «Құқық негіздері» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

4. «Құқық негіздері»» оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:9- сыныпта – аптасына 1 сағатты, оқу жылында 34 сағатты құрайды.5. Оқу пәнінің мазмұны бөлімдерге бөлінген. Бұл бөлімдер өз ішінде білім, түсінік және дағдыларды қалыптастыруды

көздейтін бөлімшелерден тұрады. 6. Оқу мақсаттары әр бөлімше ішінде мұғалім мен оқушыға болашақ қадамдары жөнінде өзара ой бөлісуге, оларды жоспар-

лау мен бағалауға мүмкіндік беретін бірізділік пен сабақтастықты көрсетеді.7. Оқу пәнінің мазмұны 7 бөлімді құрайды. 8. Құқық және мемлекет келесі бөлімшелерден тұрады: 4) Еңбек шарты.1) Құқық түсінігі; 12. Отбасы құқығы келесі бөлімшелерден тұрады:2) Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам. 1) Отбасы құқығының түсінігі;9. Конституциялық құқық келесі бөлімшелерден тұрады: 2) Некені қию және тоқтату жолдары;1) Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары; 3) Отбасы мүшелерінің құқықтары мен міндеттері;2) Мемлекеттік органдардың конституциялық жүйесі. 4) Отбасының қоғамдағы маңыздылығы.10. Азаматтық құқық келесі бөлімшелерден тұрады: 13. Әкімшілік құқық келесі бөлімшелерден тұрады:1) Азаматтық құқық түсінігі 1) Әкімшілік құқық түсінгі;2) Меншік құқығы; 2) Әкімшілік жауапкершілік;3) Азаматтық құқықтағы міндеттеме мен жауапкершілік; 3) Әкімшілік құқық бұзушылықты алдын алу.4) Тұтынушылар құқығын қорғау. 14. Қылмыстық құқық келесі бөлімшелерден тұрады:11. Еңбек құқығы келесі бөлімшелерден тұрады: 1) Қылмыстық құқық түсінігі; 1) Еңбек құқығы түсінігі; 2) Қылмыс ұғымы;2) Еңбек жағдайлары; 3) Қылмыстық жауапкершілік;3) Еңбекті қорғау; 4) Жазалау және гуманизм мәселесі.

3-тарау. Оқу мақсаттарының жүйесі 15. Оқу бағдарламасындағы оқу мақсаттарының кодировкасы бар. Кодтағы бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан-

дар – бағдарламаның бөлімшелерін, төртінші сан оқу мақсатының сандық ретін көрсетеді. Мысалы, 9.2.1.2 кодировкасында: «9» – сынып, «2.1.» – бөлімше, «2» – оқу мақсатының сандық реті.

«Құқық және мемлекет» тарауы

Білім алушылар...Бөлімше 9-сынып9.1.1 Құқық түсінігі 9.1.1.1 - әлеуметтік нормалар жүйесінде құқықтың ұғымы мен ролін түсіндіру9.1.2 Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам

9.1.2.1 - құқықтық мемлекеттің ерекшелігі мен маңызын анықтау9.1.2.2 - азаматтық қоғам институттарының ролі мен маңызын анықтау

«Конституциялық құқық» тарауы

Бөлімше 9-сынып9.2.1 Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары

9.2.1.1 - конституциялық құрылыс негіздерін түсіндіру 9.2.1.2 - ҚР Конституциясын талдау арқылы адамның және азаматтың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттерін анықтау

9.2.2 Мемлекеттік органдардың конституциялық құрылысы

9.2.2.1 - Конституция негізінде мемлекеттік органдардың қызметтерін анықтап, салыстыру 9.2.2.2 - мемлекеттік органдардың құрылуында сайлаудың маңызы мен ролін анықтау

«Азаматтық құқық» тарауы

Бөлімше 9-сынып9.3.1 Азаматтық құқық түсінігі 9.3.1.1 - азаматтық құқық ұғымы мен қағидаларын түсіндіру9.3.2 Меншік құқығы 9.3.2.1 - меншік түрлерін анықтау

9.3.2.2 - меншік құқығына ие болудың және тоқтатылудың жолдарын, құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы анықтау

9.3.3 Азаматтық құқықтағы міндеттеме мен жауапкершілік

9.3.3.1 - азаматтық құқықтағы міндеттемелерді талдап, жауапкершіліктерін анықтау

9.3.4 Тұтунышылар құқығын қорғау 9.3.4.1 - тұтынушылардың құқықтарын қорғау жолдарын ұсыну «Еңбек құқығы» тарауы

Бөлімше 9-сынып9.4.1 Еңбек құқығы түсінігі 9.4.1.1 - еңбек құқығы ұғымын түсіндіру9.4.2 Еңбек жағдайлары

9.4.2.1 - ҚР еңбек кодексінің баптарын негізге ала отырып еңбек жағдайларын анықтау 9.4.2.2 - құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы жұмыс беруші мен жұмысшының құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді

9.4.3 Еңбекті қорғау 9.4.3.1. - кәмелетке толмағандардың еңбегіне қатысты құқық нормаларын талдау9.4.3.2 .- құқықтық нормативтік актілерге сүйене отырып, еңбек дауларын шешу жолдарын ұсыну

9.4.4 Еңбек шарты 9.4.4.1 - құқықтық жағдаяттарды талдай отырып, еңбек шартының мазмұнын ашу«Отбасы құқығы» тарауы

Бөлімше 9-сынып9.5.1 Неке және отбасы құқығы түсінігі 9.5.1.1 - неке және отбасы ұғымдарын түсіндіру9.5.2 Некені қию және тоқтату жолдары 9.5.2.1 - некені қию және тоқтатылу шарттарын анықтау9.5.3. Отбасы мүшелерінің құқығы мен міндеттері 9.5.3.1 - отбасы мүшелерінің құқықтары мен міндеттерін анықтау

9.5.3.2 - құқықтық актілерге сүйене отырып, қоғам мен отбасындағы ба-лалар құқығын талдау

9.5.4 Отбасының қоғамдағы маңыздылығы 9.5.4.1 - отбасының қоғамдағы маңыздылығын бағалау«Әкімшілік құқық» тарауы

Бөлімше 9-сынып9.6.1 Әкімшілік құқық түсінігі 9.6.1.1 - әкімшілік құқық ұғымын түсіндіру9.6.2 Әкімшілік жауапкершілік 9.6.2.1 - әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері мен белгілерін анықтау

9.6.2.2 - құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы әкімшілік жауапкершілік түрлерін және оларды қолдану тәртібін түсіндіру

9.6.3 Әкімшілік құқық бұзушылықтың алдын алу

9.6.3.1 - әкімшілік құқық нормалардың маңызына баға беру

«Қылмыстық құқық» тарауы

Бөлімше 9-сынып9.7.1 Қылмыстық құқық түсінігі 9.7.1.1 - қылмыстық құқық ұғымын түсіндіру9.7.2 Қылмыс ұғымы 9.7.2.1 - қылмыстың белгілері мен түрлерін ажырату 9.7.3Қылмыстық жауапкершілік 9.7.3.1 - құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы қылмыстық жауаптылықты және жаза

түрлерін анықтау9.7.3.2 - сыбайлас жемқорлықпен күреске бағытталған құқықтық актілерді талдау

9.7.4 Жазалау және гуманизм мәселесі

9.7.4.1 - қылмыстық құқықтағы гуманизм қағидасына баға беру

16. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған «Құқық негіздері» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған «Құқық негіздері» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 9-сыныбына арналған «Құқық негіздері» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

Ұзақ мерзімді жоспардың бөлімі

Ұзақ мерзімді жоспардың тақырыптары/бөлімнің мазмұны

Оқу мақсаттарыБілім алушы білуі тиіс

1-тоқсан9.1A Құқық түсінігі Құқық дегеніміз не және ол қоғамдық

қатынастарға қалай әсер етеді9.1.1.1 әлеуметтік нормалар жүйесінде құқықтың ұғымы мен ролін түсіндіру

9.1B Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтары

Қазақстан Республикасында адам мен азаматтың қандай құқықтары мен міндеттері бар

9.2.1.2 ҚР Конституциясын талдау арқылы адамның және азаматтың конституциялық құқықтары, бостандықтары мен міндеттерін анықтау

Неліктен Қазақстан өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мем-лекет ретінде жариялайды

9.2.1.1 конституциялық құрылым негіздерін түсіндіру

9.1C Азаматтық құқық түсінігі

Азаматтық құқық қандай қоғамдық қатынастарды реттейді

9.3.1.1 азаматтық құқық ұғымы мен қағидаларын түсіндіру

9.1D Еңбек құқығы түсінігі

ҚР Конституциясының 24-шы бабы нені көздейді

9.4.1.1 еңбек құқығы ұғымын түсіндіру

9.1E Неке және отбасы құқығы түсінігі

Заңнамада отбасы қалай қорғалған 9.5.1.1 неке және отбасы ұғымдарын түсіндіру

9.1F Әкімшілік құқық түсінігі

Әкімшілік құқық қандай қоғамдық қатынастарды реттейді

9.6.1.1 әкімшілік құқық ұғымын түсіндіру

9.1G Қылмыстық құқық түсінігі

Қылмыстық құқықтың басқа құқық салала-рынан ерекшелігі неде

9.7.1.1 қылмыстық құқық ұғымын түсіндіру

2-тоқсан9.2A Мемлекеттік органдардың конституциялық құрылысы

Мемлекеттік органдардың қызметі қандай 9.2.2.1 Конституция негізінде мемлекеттік органдардың қызметтерін анықтап, салыстыру

Мемлекеттік органдардың құрылуында сайлаудың маңызы мен ролі қандай

9.2.2.2 мемлекеттік органдардың құрылуында сайлаудың маңызы мен ролін анықтау

9.2BМеншік құқығы Қалай меншік иесі бола аламыз 9.3.2.1 меншік түрлерін анықтау 9.3.2.2 меншік құқығына ие болудың және тоқтатылудың жолдарын, құқықтық жағдаяттарды тал-дау арқылы анықтау

9.2C Еңбек жағдайлары Заңнамамен еңбек жағдайлары қалай реттеледі

9.4.2.1 ҚР еңбек кодексінің баптарын негізге ала оты-рып еңбек жағдайларын анықтау 9.4.2.2 құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы жұмыс беруші мен жұмысшының құқықтары мен міндеттерін түсіндіру

9.2D Некені қию және тоқтату жолдары

Неке қандай жағдайда қиылады және тоқтатылады

9.5.2.1 некені қию және тоқтатылу шарттарын анықтау

9.2E Қылмыс ұғымы Қандай әрекет қылмыс деп танылады 9.7.2.1 қылмыстың белгілері мен түрлерін ажырату3-тоқсан9.3A Азаматтық құқықтағы міндеттеме мен жауапкершілік

Азаматтық - құқықтық міндеттемелер қандай жауапкершіліктерді туындатады

9.3.3.1 азаматтық құқықтағы міндеттемелерді талдап, жауапкершіліктерін анықтау

9.3B Еңбекті қорғау Еңбек даулары қалай шешіледі 9.4.3.2 құқықтық нормативтік актілерге сүйене оты-рып, еңбек дауларын шешу жолдарын ұсыну

Кәмелетке толмағандардың еңбегі заңнамамен қалай қорғалады?

9.4.3.1 кәмелетке толмағандардың еңбегіне қатысты құқық нормаларын талдау

9.3С Отбасы мүшелерінің құқығы мен міндеттері

Отбасы мүшелерінің құқықтық мәртебесі қандай

9.5.3.1 отбасы мүшелерінің құқықтары мен міндеттерін анықтау

Бала құқығы қалай қорғалады 9.5.3.2 құқықтық актілерге сүйене отырып, қоғам мен отбасындағы балалар құқығын талдау

9.3D Әкімшілік жауапкершілік

Қандай жағдайларда әкімшілік жауапкершілік туындайды

9.6.2.1 әкімшілік құқық бұзушылықтың түрлері мен белгілерін анықтау9.6.2.2 құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы әкімшілік жауапкершілік түрлерін және оларды қолдану тәртібін түсіндіру

9.3E Қылмыстық жауапкершілік

Қылмыстық жауапкершіліктің мәні неде 9.7.3.1 құқықтық жағдаяттарды талдау арқылы қылмыстық жауапкершілікті және жаза түрлерін анықтау

Кімдер сыбайлас жемқорлықтың субъектілері болып табылады

9.7.3.2 сыбайлас жемқорлықпен күреске бағытталған құқықтық актілерді талдау

4-тоқсан9.4A Құқықтық мемлекет және азаматтық қоғам

Құқықтық мемлекеттің басты идеяла-ры неде?

9.1.2.1 құқықтық мемлекеттің ерекшелігі мен маңызын анықтау

Азаматтық қоғамды қалыптастырудың маңызы неде

9.1.2.2 азаматтық қоғам институттарының ролі мен маңызын анықтау

9.4В Тұтынушылар құқығын қорғау

Біз тұтынушы ретінде өз құқығымызды білеміз бе

9.3.4.1 тұтынушылардың құқықтарын қорғау жолда-рын ұсыну

9.4С Еңбек шарты Еңбек шарты қандай құқықтар мен міндеттерді туындатады

9.4.4.1 құқықтық жағдаяттарды талдай отырып, еңбек шартының мазмұнын ашу

9.4D Отбасының қо ғам-дағы маңыздылығы

Отбасының әлеуметтік мәні неде 9.5.4.1 отбасының қоғамдағы маңыздылығын бағалау

9.4E Әкімшілік құқық бұзушылықты ал-дын алу

Әкімшілік құқықтық нормалардың қажеттілігі мен маңызы неде

9.6.3.1 әкімшілік құқық нормалардың маңызына баға беру

9.4F Жазалау мен гума-низм мәселесі

Қылмыстық құқықта гуманизм қағидасы қажет пе

9.7.4.1 қылмыстық құқықтағы гуманизм қағидасына баға беру

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 18-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 209-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған«Өзін-өзі тану» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

1-тарау. Жалпы ережелер1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген. 2. Біртұтас үдеріс ретіндегі өзін-өзі танудың объектісі физикалық, психикалық және рухани табиғаты қырлары аспектісінде

қарастырылатын адам болып табылады. Адамның осы қырларының біртұтастығы оның өзін-өзі жігерлендіруін, өзін-өзі жүзеге асыруын және өзін-өзі жетілдіруін қамтитын үйлесімді дамуын қамтамасыз етеді. Бұл өзін-өзі танудың пәндік аясын анықтайды, сол сияқты оқу пәнінің танымдық, дамытушылық және тәрбиелік қызметін нақтылайды.

3. «Өзін-өзі тану» пәні бойынша оқу үдерісінің басты міндеті:1) тұлғаның құндылықтар жүйесін, қоғамға қызмет етуге бағытталған мәселелерді шығармашылықпен шешудің іс жүзіндегі

дағдыларын анықтау;2) оқушылардың әлеуметтік мәнді бағдарларын, яғни адамның өзіне, қоршаған әлемге, жалпы адамзатқа қатысына себепші

болатын адамгершілік тәртіп негіздерін қалыптастыру;3) жас ерекшеліктеріне қарай, жеке тұлға ретінде, іс-әрекет субъектісі ретінде дамыта отырып, әрбір адамның табиғатына

салынған жалпыадамзаттық құндылықтарды жарыққа шығару. 4. «Өзін-өзі тану» пәнінің мазмұны төмендегі дидактикалық негіздемелерге сәйкес іріктелді:1) рухани-адамгершілік білім берудің адамның дене, психикалық, рухани әлеуеттерін үйлесімді ашуға және оның

қабілеттіліктерін дамытуға бағытталған жалпы мақсаты;2) «Өзін-өзін тану» пәнінің жалпы мәдениетті, ұлттық және әлемдік рухани мұра шығармаларын білуді, ізгілік психологиясы

негіздерін, жағымды ойлау мен терең ойлау және жақсылық пен жамандықты, мәңгілік пен уақытшаны ажырата білу іскерлігін дамытуға бағдарланған білімдік мақсаты;

5. «Өзін-өзі тану» пәні мазмұнының құрамы мен құрылымы аталған міндеттерді орындауға бағытталып, білім берудің базалық мазмұнын анықтайды.

1) Пән мазмұнының логикалық құрылымы жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесімен, төмендегілерді тануға мүмкіндік беретіндей анықталған:

2) адамзаттың рухани мұрасы: ақиқат, адамзаттың рухани-адамгершілік мұрасы, әлем халықтары мәдени дәстүрлерінің негізі ретіндегі жалпыадамзаттық құндылықтар;

3) отбасындағы сүйіспеншілік: үйдегі, мектептегі, көшедегі дұрыс қарым-қатынас; денсаулық, бақыт, еңбек, тыныштық, тән мен рухтың үйлесімі;

4) қоғамдағы сүйіспеншілік: қоғамдағы дұрыс қарым-қатынас; патриотизм, азаматтық, теңдік, бауырластық, сұхбат, өзара түсіністік, ынтымақтастық;

5) адамзаттың бірлігі: жер – адамзатық ортақ үйі ретінде; көптүрліліктегі бірлік; шабытты шығармашылық, қиянат жасамау әлеммен үйлесімнің негізі ретінде, табиғатқа сүйіспеншілік.

6. Аталған тараулар өзін-өзі тану үдерісінің түйінді бағыты болып табылады, өйткені олар адам өмірінің мақсатына, жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесіне толықтай сәйкес келеді және жеке тұлғаның рухани-адамгершілік қасиеттерін дамытуға, өзін-өзі танып, өзін-өзі іс жүзінде мейлінше көрсете білуіне айтарлықтай мүмкіндік береді. Бұл тараулар мектептің түрлі сатыларындағы оқыту мазмұнын, оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, нақты бірізділікпен құрылған.

7. Бағдарламада сыныптар бойынша жалпыадамзаттық құндылықтардың негізгі ұғымдарын дамытудағы және орта білім беру деңгейлеріндегі сабақтастық қарастырылған.

8. Сыныптан сыныпқа ауысқан сайын әр бөлім ішіндегі тақырыптар, ұғымдардың түрлі үйлесімділігін қалай да бір қырынан ашу бағытында құрылған. Бұл ретте тақырыптардың мазмұны және олардың орналасуынан әр бөлімнің негізгі идеяларын ашу логикасы көрінеді.

9. «Өзін-өзі тану» оқу пәнінің мақсаты – оқушыларды рухани-адамгершілік дамыту; оларға жалпыадамзаттық құндылыөтар туралы білімді игерту; оқушылардың әлеуметтік-маңызды тұлғалық қасиеттерін және өмірлік дағдыларын қалыптастыру.

10. «Өзін-өзі тану» оқу пәнінің міндеттері:1) өзіне, адамдарға және қоршаған шындыққа құндылықтық қатынасты ашу; айналасындағыларға риясыз сүйіспеншілік пен

тілектестік қабілеттілігін таныту, оларға қамқорлық жасау;2) өзін-өзі тануға, өмірлік мақсаты мен өзінің мұратын түсінуге уәждемелерді дамыту;3) өзіндік қадір-қасиетін сезінуін, өзіне сенімділікті, өз ойына, сөзіне және әрекеттеріне жауапкершілікті дамыту;4) адамның ішкі және сыртқы әлемінің өзара байланысын түсіну қабілетін, оның табиғатпен бірлігін, физикалық, психикалық

және рухани жағынан денсаулығының өзара тәуелділігін; салауатты өмір салтын ендірудің негізі ретінде өзіндік физикалық және психикалық күйін реттеуді дамыту;

5) әлеуметтік айқындамалар мен рөлдердің алуан түрлілігі тұрғысында жағымды ойлау және өзінің әрекеттері мен тәртібін реттеу мүмкіндіктерін ұғыну қабілеттілігін дамыту;

6) дұрыс өмір сүру үшін білім, іскерлік және дағдыларын қолдану қабілеттерін ашу; әртүрлі өмірлік жағдаяттарды бағалау кезінде өзінің ар-ұжданына жүгіну; жалпыадамзаттық құндылықтарға қайшы келмейтін шешімдер қабылдау;

7) өзіне және басқаларға қиянат жасамастан, адамгершілік нормаларға сәйкес келетін міндеттерді сындарлы шешу үшін ұжымда ынтымақтасу, сондай-ақ топта, командада жұмыс істеу іскерліктерін дамыту.

11. 5-9-сыныптардағы «Өзін-өзі тану» базалық мазмұны төрт тарауды қамтиды: «Таным қуанышы», «Адам болам десеңіз ...», «Адам және әлем», «Адамзаттың рухани тәжірибесі».

2-тарау. «Өзін-өзі тану» оқу пәнінің мазмұнын ұйымдастыру 12. «Өзін-өзі тану» оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:1) 5-сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;2) 6-сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;3) 7-сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;4) 8-сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат;5) 9-сыныпта – аптасына 1 сағат, оқу жылында 34 сағат.13. Рухани-адамгершілік білім берудің ерекшеліктеріне сәйкес сандық емес, сапалық баға маңызды, сондықтан әрбір

жартыжылдықтың қорытындысы бойынша «Сынақ» бағасы қойылады.14. Егер оқушы бағдарламада көрсетілген дайындық деңгейіне қойылатын барлық талаптарды орындап, жоба күнделігін

әзірлесе, оқушыға «Сынақ» қойылады.15. Мазмұны оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған.16. 5-сыныпта «Таным қуанышы» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Мен өзімді танимын»; 2) «Менің талпыныстарым»; 3) «Танымға бастар жол»; 4) «Мен – Адаммын!»17. Мазмұндық негіздері:1) «Мен кіммін? Адамның ішкі әлемі. Өзін-өзі тану кемелденуге жол ретінде». 2) «Өмірдің мақсаты. Адамның арманы. Өзінің шынайы Менін ашуға ұмтылыс».3) «Таным бастаулары. Адамгершілік таңдау. Уақытша мен мәңгілікті ажырата білу. Адамгершілік таңдауы».4) «Адамның жоғары мұраты. Адамдарға қызмет ету.негіздері».18. Адам болма десеңіз...» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Адам мінезі»; 2) «Болу – болып көріну емес»; 3) «Еңбек қуанышы»; 4) «Адам жанының сұлулығы».19. Мазмұндық негіздері:1) «Мінезді тәрбиелеу. Сөз бен істің бірлігі. Тәртіп». 2) «Ойдың, сөздің, істің бірлігі. бірлігі.і. «Болу, істеу, айту» нені білдіреді?»3) «Еңбексүйгіштік адамның ең маңызды қасиеті ретінде. Еңбек адам мүмкіндіктерін іске асыру тәсілі ретінде». 4) «Ішкі сұлулық. Таза ниет. Өзіңдегі, адамдар мен қоршаған әлемдегі әсемдікті көре білу білігі».20. «Адам және әлем» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Отбасы татулығы»; 2) «Адам ұжымда»; 3) «Адами қарым-қатынастар әлемі»; 4) «Сенім туралы».21. Мазмұндық негіздері:1) «Жақын адамдарға құрмет. Отбасындағы үлкендер мен кішілердің арасындағы өзара қарым-қатынас ерекшеліктері».2) «Өзіңе құрмет. Сыныптастарыңа құрмет. Сыпайылық және әдептілік. Ұжымдағы лайықты мінез-құлық».3) «Өзара түсінік адами өзара қарым-қатынастардың негізі ретінде. Адамға көңіл бөлу. Айналадағы адамдарға кішіпейілділік.

Өзіңе және өзгелерге құрмет».4) «Сенімнің күші. Адам өміріндегі сенімділік қарым-қатынастардың мәні».22. «Адамзаттың рухани тәжірибесі» тарауы 10-сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Табиғат – шабыттың қайнар көзі»; 2) «Ойдың, сөздің және істің бірлігіндегі өмір»; 3) «Халықтың рухани мұрасы – даналық көзі»; 4) «Ар ілімі»; 5) «Әсемдік әлемінде».23. Мазмұндық негіздері:1) «Табиғатпен тілдесу. Табиғат адамзаттың ұлы ұстаздарының рухани ізденістерінің қайнар көзі ретінде (Абай Құнанбаев)». 2) «Ар-ұждан дауысымен өмір сүру. Адамның рухани тазалығы (Әл-Фараби)». 3) «Білімнің қажеттілігі туралы (Ш.Уәлиханов). Қазақстан халықтарының салт-дәстүрлері». 4) «Ақ жолдан айнымай, ар сақтау (Шәкәрім Құдайбердиев)». 5) «Шығармашылық сабақтары. Өтілгендерді қорытындылау».24. 6-сыныпта «Таным қуанышы» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Ақиқатты іздеу жолында»; 2) «Адамның мүмкіндіктері»; 3) «Өзіне сенім»; 4) «Әсемдікке талпыныс».25. Мазмұндық негіздері:1) «Ақиқат – өзін-өзі танудың мақсаты, маңызды адами құндылық ретінде. Ақиқаттану – тұлғаның дамуы мен қалыптасуының жолы».2) «Адамның жасампаздық белсенділігі – өз мүмкіндіктерін танудың қажетті шарты ретінде. Өз күшіне сену. Қабілеттерді

дамыту жолдары».3) «Өзін-өзі кемелдендіру. Өзін-өзі жүзеге асыру. Өзіне сенім – адамның тұлғалық және кәсіби қалыптасуының шарты ретінде».4) «Адамның сұлулығы. Адамның ішкі дүниесінің рухани-адамгершілік негізі. Сұлулық – адамның әлеммен үйлесімінің көрінісі

ретінде. Ойдың, сезімнің, істің асқақтығы – адамның шынайы сұлулығының көрінісі ретінде».26. «Адам болма десеңіз...» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Сыйласаң, сыйлы боласың»; 2) «Ақкөңілділік/қайырымдылық/ілтипаттылық туралы»; 3) «Ар-ұждан және абырой туралы»; 4) «Адамдық борышың».27. Мазмұндық негіздері:1) «Сынып ұжымындағы өзара түсіністік пен сенім. Даулы мәселелерді бейбіт жолмен шешу. Өзара сыйластық -сыныптағы

қарым-қатынастың негізі».2) «Ақкөңілділік адамның құнды қасиеті ретінде. Немқұрайдылық – жан ауруы, қайырымдылыққа қарама-қарсы қасиет.

Адам – адамгершілік таңдауына ұмтылыста».3) «Ар-ұждан – адамгершіліктің өлшемі. Адамның абыройы мен қадір-қасиеті. Ар-ұждан - шынайы «Меннің» көрінісі ретінде».4) «Адамдар арасындағы тату қарым-қатынастар. Қарым-қатынастағы татулық пен келісімге келудегі әркімнің жауапкершілік

өлшемі. Айналасындағыларға мейірімділік пен мұқияттылықтың көрінісі».28. «Адам және әлем» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Отбасының жылуы»; 2) «Сыныптағы достық»; 3) «Мен және қоршаған әлем»; 4) «Қоғам игілігі үшін еңбек».29. Мазмұндық негіздері:1) «Бірге туғандар – адамның өмірдегі тіреніші. Адамның отбасы мүшелерінің арасында берік байланыстар орнатудағы

жауапкершілігі. Өз отбасы мүшелеріне қамқорлық пен көңіл бөлудің көрінісі». 2) «Сынып ұжымындағы өзара түсіністік пен сенім. Даулы мәселелерді бейбіт жолмен шешу. Бір-бірін сыйлау».3) «Адам мен қоршаған әлемнің өзара байланысы. Қоршаған әлемді жағымды қабылдау. Әлем – адам үшін жаңалықтар бастауы».4) Адам мұраты - қоғамға қызмет ету. Өмір мақсаты. Өмір мәні. Өзіне сенім. Оқу – білім - жасампаз шығармашылық еңбек ретінде». 30. «Адамзаттың рухани тәжірибесі» тарауы 10-сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Дәуірлерді жалғастырушы желі»; 3) «Адамзаттың шынайы көшбасшылары»;2) «Жүрек қалауымен»; 4) «Адамзаттың рухани байлығы»; 5) «Қандай әсем әлем!»31. Мазмұндық негіздері:1) «Адамның өзін және әлемді танудағы мәдени мұраның маңызы. Мәдени мұраның рухани негіздері. Туған өлкенің мәдени

мұрасы. Әлемдік мәдениеттің әртүрлі құбылыстарының арасындағы себеп-салдарлық байланыстар».2) «Адамзаттың рухани ұстаздарының өміріндегі қайырымдылық идеалдары. М. Жұмабаев жүрек тазалығы туралы. Жүрек

– сүйіспеншілік көзі».3) «Шынайы және жай көшбасшының айырмашылықтары. Тарихтағы және күнделікті өмірдегі шынайы көшбасшылардың

мысалдары» .4) «Адамзаттың рухани мұрасы. Әртүрлі халықтардың мәдениетіне, тарихы мен дәстүрлеріне құрмет».5) «Өтілгендерді қорытындылау. Шығармашылық жобаларды қорғау».32. 7-сыныпта «Таным қуанышы» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Ақыл-парасат, ерік-жігер және жүрек»; 2) «Адамның ішкі әлемі»; 3) «Өмірдің мәні»; 4) «Адам бақыты».33. Мазмұндық негіздері:1) «Ақыл-парасатты адам. Ақыл-парасат және сезім. Ерік-жігері күшті адам. Абай Құнанбаев ақыл-парасат, ерік-жігер және

жүрек туралы. Жүрек жолы – рухани кемелденуге жол».2) «Адамның рухының тазалығы. Адамның ішкі тазалағының көрінісі. Ішкі әлемді кемелдендіру». 3) «Ақиқатты іздеу өмірдің мәні ретінде. Адамгершілік таңдау». 4) «Ниет тазалығы, риясыз қызмет ету. Шынайы бақытты ұғыну». 34. «Адам болма десеңіз...» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Адам абыройы»; 2) «Адам жауапкершілігі»; 3) «Парыз тәртіптен басталады»; 4) «Қоғамға қызмет ету».35. Мазмұндық негіздері:1) «Өзінің шынайы Меніне лайықты болу. Өзін-өзі қадірлеу». 2) «Жауапкершілік – дұрыс әрекет қасиеті. Ойыңа, сөзіңе, ісіңе жауапкершілік».3) «Адамгершіліктің алтын ережесі. Өзін-өзі ұйымдастыру. Өзіңнің, отбасыңның, қоғамның алдындағы парыз. Ұрпақтардың

адамгершілік парызы».4) «Қоршаған әлемге сүйіспеншілік. Риясыз қызмет ету адамның рухани өсуінің негізі ретінде».36. «Адам және әлем» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Адами қарым-қатынас жарастығы; 3) «Ұжымдағы өзара қарым-қатынас;2) «Отбасылық құндылықтар; 4) «Адам және адамзат.37. Мазмұндық негіздері:1) «Адами қарым-қатынас жарастығы қоғамда татулық пен келісім құрудың негізі ретінде. Өзіңе және басқаларға құндылықтық

қарым-қатынас». 2) «Отбасындағы жалпыадамзатық құндылықтар. Отбасы адамның рухани тірегі. Отбасы бақыты. Отбасындағы сенім».3) «Тәртіп, талап, тазалық, тыныштық, татулық – ұжымдағы өзара қарым-қатынастың негізі. Ұжымдағы жайлы ахуалға

адамның жауапкершілігі».4) «Адам әлемнің бөлшегі ретінде. Адамзаттың рухани-мәдени мұрасын сақтаудағы әрбір адамның рөлі. Адамзаттың бірлігі».38. «Адамзаттың рухани тәжірибесі» тарауы 10-сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Қоршаған әлеммен үндестік»; 3) «Адам жасампаздығы»;2) «Адамның рухани әлемі»; 4) «Сүйіспеншілік жолындағы өмір»; 5) «Әсемдік әлемінде».39. Мазмұндық негіздері:1) «Қоршаған әлеммен үндестік. Сүйіспеншілік және қиянат жасамау». 2) «Адамның рухани әлемін көрінісі. Рухани әлемді байыту».3) «Жағымды ойлау жасампаздық іс-әрекеттің шарты ретінде. Өмірлік шығармашылықтағы жағымды ойлаудың мәні».4) «Сүйіспеншілік мәңгілік жалпыадамзаттық құндылық ретінде. Өзіңді сүйіспеншілік арқылы тану. Риясыз сүйіспеншілік

жолындағы өмір мысалдары».5) «Шығармашылық сабақтары. Өтілгендерді қорытындылау».40. 8-сыныпта «Таным қуанышы» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Бұл әлемге келген соң...»; 2) «Ар-ұждан үні»; 3) «Шынайы білімнің нұры»; 4) «Сүйіспеншілік – таным жолы ретінде».41. Мазмұндық негіздері:1) «Өмір мектебі арқылы адамгершіліктің шыңына шығу. Өмір - мәңгілік жасампаздық ретінде. Адам және оның болашағы».2) «Ар-ұжданмен өмір сүру. Адалдық пен шынайылық. Ар-ұждан – өмірдің адамгершілік заңы».3) ««Бақыт сыйлаушы білім». Жақсылық – адамдағы адамшылық өлшемі».4) «Шабытты шығармашылық қуанышы. Ақиқатты өмір – адам үшін шаттық бастауы».42. «Адам болма десеңіз...» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Қайырымдылық көкжиектері»; 2) «Достық айнасы»; 3) «Сыйластық бастаулары»; 4) «Отанға жол».43. Мазмұндық негіздері:1) «Адамгершіліктің алтын ережесі. Сыныптағы достық пен өзара түсіністік -бірлікшіл ұжымның негізі ретінде».2) ««Өзара қарым-қатынас тазалығы – шынайы достықтың негізі. Достықтағы жауапкершілік. Нағыз достың қасиеті. Достық

ережесі».3) «Риясыз сүйіспеншілік – өзіңе және қоршаған әлемге сыйластықтың негізі. Басқа адамды түсіне білу білігі». 4) «Отанға риясыз сүйіспеншіліктің күші. Отан – адам күшінің бастауы. Азаматтық және патриотизм».44. «Адам және әлем» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Отбасын қадірлеу»; 2) «Менің сыныптасым»; 3) «Өз мұратына жету»; 4) «Мен әлемді сүйемін!»45. Мазмұндық негіздері:1) «Сүйіспеншілік – отбасылық өмірдің негізі ретінде. Жақсылықтың жасампаздығы. Отбасы – өмір мектебі». 2) «Ұлдар мен қыздар. Өзара қарым-қатынастар әлемі. Сыныптағы ұлдар мен қыздардың арасындағы өзара түсіністік -

бірлікшіл ұжымның негізі ретінде».

(Жалғасы 17-бетте)

10 ТАМЫЗ 2017 жЫл 17РЕСМИ

3) «Адамзатқа қызмет ету – жасампаз еңбектің негізі. Кәсіпке жол. Адам болам десеңіз...»4) «Қоршаған әлем - ішкі әлемнің көрінісі ретінде. Осы сәттегі өмір қоршаған әлемге сүйіспеншілік танытуға апарады».46. «Адамзаттың рухани тәжірибесі» тарауы 10-сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Даналықтан қанып іш...»; 2) «Қалаулар шегі»; 3) «Шығармашылық қанатында»; 4) «Болашақты жасаймыз»;5) «Қандай әсем әлем!»47. Мазмұндық негіздері:1) «Ақиқат – даналықтың бастауы. Даналық және өмірлік тәжірибе. Даналық – таным нәтижесі ретінде».2) «Қалау, тілектерді басқару. Табиғат ресурстарына ұқыпты қарау. Тамақты орынды пайдалану. Уақыт – даналық ұстазы». 3) «Шабыт – жанның ерекше күйі. Шабытты шығармашылық – ақиқат көрінісі. Сұлулық жүректен туады».4) «Адам – болашақты жасаушы. Адамның игі істері – болашақтың іргетасы».5) «Өтілгендерді қорытындылау. Шығармашылық жобаларды қорғау».48. 9-сыныпта «Таным қуанышы» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Өмір жолын таңдау»; 2) «Мәнге толы өмір»; 3) «Адам ойының, сөзі мен ісінің бірлігі»; 4) «Даналықтың сарқылмас күші»;49. Мазмұндық негіздері:1) «Өз мүмкіндіктерін тану. Ықылас және мүмкіндіктер. Адамның шынайы борышы. Бейімділік және кәсіп». 2) «Рухани-адамгершілік сапалардың өмірдегі көрінісі. Адам -өмірдің мәнін ұғыну жолында».3) «Адамгершілік қағидалары. Әрекет –тұлғаның рухани кемелденуінің көрінісі ретінде». 4) «Халық даналығының тереңдігі. Жалпыадамзаттық және ұлттық құндылықтардың өзара әрекеттестігі. Салт-дәстүрлердің,

халық шығармашылығының өзін-өзі тәрбиелеу мен кемелденуінің негізі ретіндегі рухани мәні».50. «Адам болма десеңіз...» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Адамның адамгершілік қасиеттері»; 3) «Ер адам – парызды, жауапкершілік пен тәртіпті іске асырушы»;2) «Әйелдің орны, рөлі»; 4) «Адамның еркіндігі».51. Мазмұндық негіздері:1) «Жеке тұлғаның мәдениеті. Ұждандылық, қадір-қасиет және бекзаттық/тектілік адамның адамгершілігінің көрінісі ретінде.

Қарапайымдылық – адамның рухани мәдениетінің көрінісі ретінде».2) «Отбасындағы және қоғамдағы әйел. Әйел – риясыз сүйіспеншілік бастауы. Бойжеткен қыздың адамгершілік бейнесі».3) «Ер адамның қадір-қасиеті мен абыройы. Парыз сезімі. Отбасы қауіпсіздігі үшін жауапкершілік. Әйел адамды сыйлау».4) «Адам – өз елінің азаматы. Азаматтық сана. Белсенді өмірлік ұстаным. Еркіндік – тұлғаның өз әрекеті үшін жауапкершілігі

ретінде». 52. «Адам және әлем» тарауы 8 сабақтан тұрады, тақырыптары:1) «Отбасы татулығы – қоғамдағы татулық»; 3) «Өзгелерге қызмет ету – өзіне қызмет ету»;2) «Ұжымдағы ынтымақтастық»; 4) «Бақыт – бірлікте».53. Мазмұндық негіздері:1) «Отбасы – адамгершілік дамуының алғашқы ортасы ретінде. Отбасындағы бірлік және өзара түсіністік. Кешіре білу білігі».2) «Ұжымдағы адам. Ынтымақтастыққа даяр болу. Өзара көмек және қолдау. Қарым-қатынас жасай білу».3) «Адамның риясыз қызмет ету қажеттілігі. Қайырымдылық, жанашырлық, кеңпейілділік. Адамның жан жомарттығы».4) «Әлемнің бірлігі мен тұтастығын түсіну. Адам – әлемнің бөлшегі ретінде. Адамның табиғатпен, басқа адамдармен бірлігі.

Жалпыадамзаттық құндылықтар – адамзат бірлігінің негізі».54. «Адамзаттың рухани тәжірибесі» тарауы 10-сабақтан тұрады, тақырыптары: 1) «Адамзат даналығының бастаулары»; 4) «Адамның рухани сұлулығы»;2) «Мәңгілік ізденіс - мәңгілік жол»; 5) «Ар-ұждан ғылымы».3) «Сүйіспеншілік - жоғарғы Ақиқат ретінде»;55. Мазмұндық негіздері:1) «Мәдениет, ғылым, өнер, әдебиет - адам даналығының бастаулары. Ата-бабалар мен аға ұрпақтың құндылықтарда іске

асырылған мәңгілік жалпыадамзаттық адамгершілік қасиеттері».2) «Ұлы адамдардың өмірі мен рухани ізденістері. Рухани және адамгершілік кемелденуге талпыныс». 3) «Сүйіспеншілік – адам табиғатының негізі ретінде. Жақыныңа сүйіспеншілік - адамдар арасындағы қарым-қатынастың

маңызды жағы ретінде. Әдебиеттегі, өнердегі сүйіспеншілік бейнесі -адам мен әлемді танудың тәсілі ретінде».4) «Жалпыадамзаттық құндылықтар – өмірдің негізі. Өтілгенді қайталау».5) «Өтілгендерді қорытындылау. Шығармашылық жобаларды қорғау».62. Оқушылар 5 сыныпты бітіргенде:1) жалпыадамзаттық құндылықтардың маңызын түсінеді және өз өмірінде оларды басшылыққа алуға ұмтылады;2) жыл бойы өмір үлгілері қарастырылған адамзаттың рухани ұстаздарының өмірі мен шығармашылығын біледі;3) өзінің жеке тұлғалығын сезінеді, өзгелердің жеке тұлғалығына құрметпен қарайды;4) басқа адамдарға қайырымдылық пен жанашырлық танытады, оларға нақты көмек көрсетуге ұмтылады;5) отбасында, қоршаған ортада тату қарым-қатынас жасай біледі, туындаған түсініспеушіліктерді сындарлы түрде шешуге,

басқа адамдармен ынтымақтастық және келісім негізінде қарым-қатынас жасауға тырысады;6) ақиқат пен жалғанның, мәңгілік пен уақытшаның аражігін терең пайымдайды және ажырата алады;7) тәндік және рухани саулықтың, салауатты өмір салтының маңыздылығын түсінеді, зиянды әдеттерден аулақ болады;8) бос уақытын тиімді пайдалану қажеттілігін терең түсінеді;9) өздігінен білім алуға және шығармашылыққа қызығушылық танытады, өзін-өзі көрсете білуге ұмтылады;10) достық пен қарым-қатынасты бағалай біледі, басқа адамға шыдамдылық, ықылас таныта алады;11) өзінің эмоциялық күйін басқаруға, жағымсыз эмоцияларын тыюға тырысады;12) дербес шешім қабылдауға және ол үшін жауап бере алады;13) басқа адамдардың ар-намысына тиместен, өз көзқарасын қорғай алады.63. Оқушылар 6 сыныпты бітіргенде:1) жалпыадамзаттық құндылықтардың маңызын түсінеді және өз өмірінде оларды басшылыққа алуға ұмтылады;2) адамзаттың рухани ұстаздарының өмірі мен шығармашылығын біледі;3) әлсіз, сырқат, жәбір көрген адамдарға қатысты мейірімділік танытады, өзінің адамдарға жанашырлығын нақты көмек

арқылы көрсете алады;4) отбасында, өз айналасындағылармен рухани нормалар, адамгершілік қағидаттар негізінде бірлескен әрекетте достық

қарым-қатынасты қолдайды; ұрыс-керіс, дау-жанжалдың жағымсыз екенін сезінеді, оларды жеңе алады, ынтымақтастық пен келісім негізінде өзара әрекет ете алады;

5) дене және психикалық саулық үйлесімділігінің маңызын, салауатты өмір салтының мәнін түсінеді, жағымсыз әрекеттерден аулақ болуға тырысады;

6) өзінің бос уақытын тиімді ұйымдастыру қажеттілігін сезінеді, өз уақытын жоспарлай алады;7) өздігінен білім алады және өзін іс жүзінде көрсете біледі, өз бетінше шығармашылықпен айналысуға қызығушылық та-

нытады, өз қабілеттері мен мүмкіндіктерін мейлінше жүзеге асыруға ұмтылады;8) терең пайымдау жасап, ақиқат пен жалғанның, мәңгілік пен уақытшаның аражігін ажырата алады;9) достық пен қарым-қатынасты бағалай біледі, шыдамды және кешірімді бола алады; басқа адамды тыңдай және түсіне біледі;10) түрлі жағдайларда өзін лайықты және жауапкершілікпен ұстай біледі; өзінің эмоциялық күйін басқара біледі және кері

эмоциялары мен тілек-қалауларын тыя алады;11) дербес және жауапты шешім қабылдай алады және оны негіздей алады;12) басқа адамдардың ар-ұжданына нұқсан келтірмей, өз қағидаттарына, ұстанымдары мен сенімдерінде берік болады.13) шынайы көшбасшылар мен қарапайым көшбасшылар арасын ажырата алады.64. Оқушылар 7 сыныпты аяқтағаннан соң:1) рухани даму, адам жанының сұлулығы, қадір-қасиеті, бақыт, қарым-қатынас, келісімге келу, азаматтық ұстаным, жағымды

ойлау, өмір үйлесімділігі, азаттық, шығармашылық, өмір мәні - ұғымдарының мәні мен мазмұнын ұғынады;2) жалпыадамзаттық құндылықтардың қажеттілігін ұғынады және оларды өз өмірінде басшылыққа алуға тырысады;3) жыл бойы өмірлерін үлгі ретінде қарастырған, адамзат ғұмырындағы ізгілікті ұстаздардың өмірі мен шығармашылығын біледі;4) өз эмоционалдық және психикалық жағдайларын басқара алады, жағымсыз эмоциялары мен әрекеттерінің көрінуіне

тоқтау жасай алады;5) ақиқат пен жалғанның, мәңгілік пен уақытшаның арасын тереңнен ойлап, ажырата алады;6) отбасылық дәстүрді біледі және құрметтейді, отбасындағы, қоғамдағы өзінің рөлін түсінеді; жауапкершілікті сезінеді,

қамқоршы, жақындары және туыстарымен достық қарым-қатынаста бола алады;7) салауатты өмір салтына септігін тигізетін физикалық жұмыстың әр түрін орындай алады;8) қоршаған орта сұлулығы мен адамды бағалай біледі; оларға деген көзқарасын шығармашылық жұмыстары арқылы көрсетеді;9) өз міндеттеріне жауапкершілікпен қараудың мәнін түсінеді, өз алдына және ұжымда еңбектене алады;10) өзіндік мақсаттарын айқындап және оларға рухани-адамгершілік ережелеріне сәйкес жету мүмкіндіктерін біледі;11) жағымсыз әрекеттерді және қауіпті қызығушылықтарды айырып, бағалай біледі; өзінің іс-әрекетін және зиянды

дағдылардан (ішімдік, шылым шегу, нашақорлық т.с.с) сақтану көзқарасы тұрғысынан өзіндік дамуын бағалай алады; 12) мәдениеттің, салт-дәстүрдің, өз елінің және басқа да халықтар тілінің маңызын түсінеді; 13) жағымды қарым-қатынас орнатудың құндылығын түсінеді, өзіне бағалау жүргізе алады және оны мұғалімнің,

құрдастарының, жақындары мен туыстарының бағалауымен салыстыра алады;14) қоғамға лайықты тәртіп ережелерін сақтайды, өз әрекеті мен айналасындағылардың әрекетін сараптай алады;15) әлеуметтік және азаматтық жауапкершілігін сезіне отырып, өз бетінше шешім қабылдай алады.65. Оқушылар 9 сыныпты аяқтағаннан соң:1) жалпыадамзаттық, этномәдениеттік және ұлттық құндылықтардың өзара байланысын түсінеді;2) өз мүмкіндіктерін тануға тырысады;3) өз ойларына, сөздеріне және іс-әрекетіне деген жауапкершілігін сезінеді;4) зорлық пен қаталдық орын алған жағдайдағы жағымсыз зардаптарын біледі;5) өмірдегі ғажайыпты, асқақты, қайғыны және күлкіліні ажырата алады және оған өз көзқарасын білдіре алады;6) жыныстық сипаттарына байланысты отбасындағы, ұжымдағы және қоғамдағы өзінің рөлін түсінеді;7) өз өмірі мен денсаулығының құнын түсінеді, салауатты өмір салты туралы білімін тәжірибеде пайдаланады, өмірлерінен

жағымсыз әдеттерді шығаруға тырысады; 8) болашақ мамандығын саналы таңдаудың маңыздылығын түсінеді;9) өзінің жеке уақытын есептеп, бақылай алады;10) қалауы мен мүмкіндіктерінің шегін біледі, қалауын материалды, материалды емес тұрғысынан ажырата біледі;11) өмірдегі өзара көмек көрсетудің мәнін түсінеді;12) азаматтық болмысты ұғынуға тырысады, қазақ және басқа да тілдерге, қазақтың ұлттық дәстүрлері мен басқа ұлт

өкілдерінің дәстүрлеріне құрмет көрсетеді.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 19-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 210-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6-сыныптарына арналған«Музыка» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

1-тарау. Жалпы ережелер1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.2. Оқушының жеке тәжірибесі негізінде музыка өнерінің табиғатын танып білу мен үздік шығармаларды қабылдауы арасында

өзара байланыс орнату осы бағдарлама құрылымының маңызды принциптерінің бірі болып саналады.3. Пәнді оқытудың мақсаты – қазақтың дәстүрлі музыкасы, әлем халықтары шығармашылығы, әлемдік классика және заманауи

музыканың үздік үлгілері негізінде оқушылардың музыкалық мәдениеттілігін қалыптастыру, шығармашылық қабілетін дамыту.4. Пәнді оқытудың міндеттері:1) өзге өнер түрлері мен оқу пәніне музыка өнерін кіріктіре отырып әлем тұтастығының бейнесі жөнінде түсінігін қалыптастыру;2) музыка өнерінің жалпы адамзаттық қажеттілікті құбылыс ретінде, оның адам өміріндегі ролі мен маңыздылығы туралы

түсінігін қалыптастыру;3) сыни тұрғыда ойлауы мен музыкаға жағымды қарым-қатынасын, музыкалық іс-әрекет дағдыларын қалыптастыру;4) музыкалық шығармалар мен тапсырмаларды талдау, зерттеу және орындаушылық пен импровизациялау, презентаци-

ялау оқу пәндік-тақырыптық білім, білік, дағды аясында дамыту;5) музыкалық қабілеттілігін, белсенді шығармашылығын, орындаушылығы мен зерттеушілік дағдысын дамыту;6) музыка өнері негізінде коммуникация формалары жөнінде білімін қалыптастыру;7) музыкалық-шығармашылық жұмыстарға идеялар қосу негізінде өзін-өзі бағалау, өзін-өзі тану және өзін-өзі дамытуын

қалыптастыру (шығармалар жазу, импровизация және өңдеу);8) ақпараттық-коммуникациялық технология құралдарын қолдану барысында музыкалық-орындаушылық және техникалық

білімі мен біліктілігін қалыптастыру, дамыту.2-тарау. «Музыка» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

5. «Музыка» оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:1) 5 сыныпта – аптасына 1 сағатты, оқу жылында 34 сағатты; 2) 6 сыныпта – аптасына 1 сағатты, оқу жылында 34 құрайды 6. «Музыка» пәнінің оқу бағдарламасының мазмұны бөлімдер бойынша ұйымдастырылған. Бөлімдер пән бойынша оқыту

мақсаттары және оған қол жеткізу реттілігін сыныптар бойынша мазмұндайтын бөлімшелерге бөлінген. 7. Әрбір бөлімшелерде ұсынылған оқу мақсаты ұстаз тарапынан оқыту-тәрбиелеу ісін жүйелі жоспарлауға (музыкалық

сауаттылықты зерделеу, музыкалық-орындаушылық және оқушылардың музыкалық-шығармашылық іс-әрекет), коммуникативті және тілдік дағдыларын дамытуға, сонымен қатар оқушылардың қол жеткен табыстарын бағалап, оқытудың келесі кезеңдерін ақпараттандыруға мүмкіндік береді.

8. Оқу пәнінің мазмұны 3 бөлімнен тұрады:1) музыка тыңдау, орындау және талдау, 2) музыкалық-шығармашылық жұмыстар жасау, 3) музыкалық-шығармашылық жұмысты таныстыру және бағалау.9. «Музыка тыңдау, орындау және талдау» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:1) Музыка тыңдау және талдау; 2) Музыкалық сауаттылық; 3) Музыкалық-орындаушылық іс-әрекет.10. «Музыкалық-шығармашылық жұмыстар жасау» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:1) Идеялар және материалдарды жинақтау; 2) Музыка шығару және импровизация.11. «Музыкалық-шығармашылық жұмысты таныстыру және бағалау» бөлімі келесі бөлімшені қамтиды:1) Музыкалық-шығармашылық жұмысты таныстыру және бағалау.12. Оқыту мақсаттарының жүйесі:1) Музыка тыңдау, орындау және талдау.

3-тарау. Оқу мақсаттарының жүйесі12. Оқу мақсаттарының жүйесі бөлім бойынша әр сыныпқа берілген.13. Бағдарламада «оқу мақсаттары» төрт саннан тұратын кодтық белгімен белгіленді. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты,

екінші және үшінші сандар бөлім және бөлімше ретін, төртінші сан бөлімшедегі оқу мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 5.2.1.4. кодында «5» - сынып, «2.1» - екінші бөлімнің бірінші бөлімшесі, «4» - оқу мақсатының реттік саны.

14. 1) музыка тыңдау, орындау және талдау:

Білім алушылар...Бөлімшелер 5 сынып 6 сынып1.1 Музыка тыңдау және талдау

5.1.1.1 музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау

6.1.1.1Тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлері мен байланысын анықтау

5.1.1.2 әлем халықтары музыкалық аспаптарын жасалуы мен дыбысталуына қарай топтастыру, түрлі контекстерде салыстыру

6.1.1.2 симфониялық оркестрдің музыкалық аспаптардың ды-бысталуын ажытару,топтар бойынша жүйелеу

1.2 Музыкалық сауаттылық

5.1.2.1 дәстүрлі халық әндері мен аспаптық музыканың, айтыстың жанры мен стилін анықтау

6.1.2.1 классикалық музыка жанрлары мен түрлерін анықтау

5.1.2.2 дәстүрлі әншілік мектептердің және халық композиторларының шығармаларын ажырату

6.1.2.2 эстрада музыкасының жанрлары мен бағытын анықтау

5.1.2.3 әлем халықтары музыкалық дәстүрлерінің ерекшеліктерін анықтау

6.1.2.3 көркем бейнені құруда музыка және өнердің басқа түрлерінін көркемдеуші құралдарын салыстыру

5.1.2.4 ауызша және жазбаша жұмыстар орындау бары-сында музыкалық терминологияны пайдалану

6.1.2.4 ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық терминологияны пайдалану

1.3Музыкалық-орындаушылық іс-әрекет

5.1.3.1 әнді орындау барысындамузыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу

6.1.3.1 әуеннің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу,екі дау-ыспен және канон элементтері мен әнді орындау

5.1.3.2 музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерін музыкалық аспаптарда бірлесіп орындау

6.1.3.2 музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойынша және (немесе) ан-самбльмен аспаптарда орындау

2) музыкалық- шығармашылық жұмыстарды жасау:

Бөлімшелер 5 сынып 6 сынып2.1 Идеялар және материалдарды жинақтау

5.2.1.1музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және материал жинақтау

6.2.1.1 музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру

2.2 Музыка шығару және импрови-зация

5.2.2.1 музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана оты-рып, қарапайым композициялар шығару және импровизация жасау

6.2.2.1 музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, музыкалық композициялар шығару және импрови-зация жасау

5.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялаужәне интерпретация жасау

6.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды ре-дакциялау және интерпретация жасау

3) музыкалық шығармашылық жұмыстарды таныстыру және бағалау:

Бөлімше 5 сынып 6 сынып3.1 Шығармашылық жұмыстарды таны-стыру және бағалау

5.3.1.1 өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру

6.3.1.1 өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

15. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6-сыныптарына арналған «Музыка» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6-сыныптарына арналған «Музыка» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-6-сыныптарына арналған «Музыка» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5-сынып:

№ Ұзақ мерзімді жоспардың бөлімдері

ТақырыптарҰзақ мерзімді

жоспардың бөлім мазмұны/

Оқу мақсаттары Білім алушылар тиісті

1 Қазақ халқының музыкалық мұрасы (9 сағат)

Қазақ халқы әнінің әуенділігі(3 сағат)

5.1.2.2 дәстүрлі әншілік мектептердің және халық композиторларының шығармаларын ажырату 5.1.1.1 музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау 5.1.3.1 әнді орындау барысында музы-канын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу5.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау

Айтыс өнері (2 сағат)

5.1.2.1 дәстүрлі халық әндері мен аспаптық ,музыкалық жанр мен стилін, айтыстың түрін анықтау5.1.2.2 дәстүрлі әншілік мектептердің және халық композиторларының шығармаларын ажырату 5.1.3.1 әнді орындау барысында музыканың көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу5.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау

Күй құдіреті(2 сағат)

5.1.2.1 дәстүрлі халық әндері мен аспаптық музыканың, айтыстың жанры мен стилін анықтау 5.1.1.1 музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау 5.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау

Жобаны жо-спарлау және құрастыру (1 сағат)

5.2.1.1 музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және материал жинақтау5.2.2.1 музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, қарапайым компози-циялар шығару және импровизация жасау5.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау

Жобаны таныс-тыру (1 сағат)

5.3.1.1 өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру5.1.2.3 әлем халықтары музыкалық дәстүрлерінің ерекшеліктерін анықтау

2 Қазақ халқының дәстүрлі тұрмыс-салт әндері және заманауи музы-касы(7 сағат)

Қазақ халқының тұрмыс-салт әндері (2 сағат)

5.1.2.4 ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану 5.1.1.1 музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау 5.1.3.1 әнді орындау барысында музы-канын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу5.3.1.1 өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру

Жаңғырған салт-дәстүр әндері(1 сағат)

5.1.1.1 музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау 5.1.3.1 әнді орындау барысында музыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу 5.3.1.1 өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру

Халық музыкасы-ның интерпрета-циясы (1 сағат)

5.1.1.1 музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау5.2.2.1 музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, қарапайым компози-циялар шығару және импровизация жасау 5.3.1.1 өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру

Халық музыка-сын өндеу(1 сағат)

5.2.1.1 музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспар-лау және материал жинақтау 5.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау

Жобаны жо-спарлау және құрастыру (1 сағат)

5.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау 5.1.3.1 – әнді орындау барысында музыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу 5.1.3.2 музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерін музыкалық аспаптарда бірлесіп орындау

Жобаны таны-стыру (1 сағат)

5.1.3.2 музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерін музыкалық аспаптар-да бірлесіп орындау 5.3.1.1 өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру

3 Әлем халықтарының музыкалық дәстүрі(10 сағат)

Түркі халықтардың музыкалық дәстүрі(3 сағат)

5.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану5.1.2.3 – әлем халықтары музыкалық дәстүрлерінің ерекшеліктерін анықтау 5.1.1.1 – музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау 5.1.1.2 – әлем халықтары музыкалық аспаптарын жасалуы мен дыбысталуына қарай топтастыру, түрлі контекстерде салыстыру5.1.3.1 – әнді орындау барысында музыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу

Шығыс халықтарының музыкалық дәстүрі(3 сағат)

5.1.1.1 – музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау5.1.1.2 – әлем халықтары музыкалық аспаптарын жасалуы мен дыбысталуына қарай топтастыру, түрлі контекстерде салыстыру5.1.2.3 – әлем халықтары музыкалық дәстүрлерінің ерекшеліктерін анықтау 5.2.1.1 – музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспар-лау және материал жинақтау 5.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру

Еуропа халықтарының музыкалық дәстүрі(2 сағат)

5.1.1.1 – музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау5.1.1.2 – әлем халықтары музыкалық аспаптарын жасалуы мен дыбысталуына қарай топтастыру, түрлі контекстерде салыстыру5.1.2.3әлем – халықтары музыкалық дәстүрлерінің ерекшеліктерін анықтау 5.2.1.1 – музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспар-лау және материал жинақтау 5.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау 5.1.3.1 – әнді орындау барысында музыканың көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу

Жобаны жо-спарлау және құрастыру (1 сағат)

5.2.1.1 – музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспар-лау және материал жинақтау 5.1.3.1 – әнді орындау барысында музыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу

Жобаны таны-стыру (1 сағат)

5.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру 5.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану

4 Музыка тілі - достық тілі (8 сағат)

Қазақстан халықтарының музыкасы(1 сағат)

5.1.1.1 – музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау5.1.1.2 – әлем халықтары музыкалық аспаптарын жасалуы мен дыбысталуына қарай топтастыру, түрлі контекстерде салыстыру5.2.1.1 – музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспар-лау және материал жинақтау 5.3.1.1 – өз жұмымысымен таныстыру, бағалау және жетілдіру

Бір шаңырақ астында (2 сағат)

5.2.1.1 – музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспар-лау және материал жинақтау 5.1.3.1 – әнді орындау барысында музыканың көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу5.2.2.1 – музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, қарапайым компо-зициялар шығару және импровизация жасау 5.1.3.2 – музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерін музыкалық аспап-тарда бірлесіп орындау 5.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану5.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру

Өз елім! (2 сағат)

5.1.1.1 – музыкалық жанр мен көркемдеуші құралдарды анықтау, тыңдалған шығарманы талдау5.1.3.1 – әнді орындау барысында музыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу5.1.3.2 – музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерін музыкалық аспап-тарда бірлесіп орындау 5.2.1.1 – музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспар-лау және материал жинақтау

Жобаны жо-спарлау және құрастыру(1 сағат)

5.2.1.1 – музыкалық шығармашық жұмыстарды жасау үшін идея ұсыну, жоспар-лау және материал жинақтау 5.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау

Жобаны таны-стыру(1 сағат)

5.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану 5.3.1.1 өз жұмысын таныстыру, бағалау және жетілдіру

2) 6-сынып:

№ Ұзақ мерзімдіжоспардың

бөлімдері

ТақырыптарҰзақ мерзімді

жоспардың бөлім мазмұны/

Оқу мақсаттары Білім алушылар

1 Классикалық музыканың үздік туындылары(9 сағат)

Орган музыкасы (1 сағат)

6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.3.2 – музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойынша және (немесе) ансамбльмен аспаптарда орындау

Симфониялық музыка (2 сағат)

6.1.1.2 – симфониялық оркестрдің музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажы-тару, топтар бойынша жүйелеу 6.1.2.1 – классикалық музыка жанрлары мен түрлерін анықтау6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау

Опера өнері (1 сағат)

6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау

Балет өнері (1 сағат)

6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.2.1 – классикалық музыка жанрлары мен түрлерін анықтау 6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

Қазақстанның кәсіби музыкасы (2 сағат)

6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану6.1.3.2 – музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойынша және (немесе) ансамбльмен аспаптарда орындау6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

Жобаны жос-парлау және құрастыру (1 сағат)

6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.1.3.1 – әуеннің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу, екі дауыспен және ка-нон элементтерімен әнді орындау 6.1.3.2 – музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойынша және (немесе) ансамбльмен аспаптарда орындау

Жобаны таныс-тыру (1 сағат)

6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

2 Заманауи музыка мәдениеті (7 сағат)

Эстрадалық му-зыка (2 сағат)

6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану6.1.2.2 – эстрада музыкасының жанрлары мен бағытын анықтау6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау6.1.3.1 – әуеннің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу, екі дауыспен және ка-нон элементтерімен әнді орындау

Заманауи музыкалық жанрлар (2 сағат)

6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.2.2 – эстрада музыкасының жанрлары мен бағытын анықтау6.1.3.2 – музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойынша және (немесе) ансамбльмен аспаптарда орындау

Джаз музыкасы (1 сағат)

6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.1.2.2 – эстрада музыкасыныңжанрлары мен бағытынанықтау6.1.1.1 – тыңдаған музыкалы шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.1.2 – симфониялық оркестрдің музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажы-тару, топтар бойынша жүйелеу

Жобаны жо-спарлау және құрастыру (1 сағат)

6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.2.2.1 – музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, музыкалық компо-зициялар шығару және импровизация жасау

Жобаны таныс-тыру (1 сағат)

6.1.3.1 – әуеннің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу, екі дауыспен және ка-нон элементтерімен әнді орындау 6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

3 Музыка және өнер түрлері (10 сағат)

Музыка және по-эзия (2 сағат)

6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.2.3 – көркем бейнені құруда музыка және өнердің басқа түрлерінін көркемдеуші құралдарын салыстыру6.1.3.1 – әуеннің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу, екі дауыспен және ка-нон элементтерімен әнді орындау 6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.2.2.1 – музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, музыкалық компо-зициялар шығару және импровизация жасау6.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау

Музыка және бейнелеу өнері (2 сағат)

6.1.2.3 – көркем бейнені құруда музыка және өнердің басқа түрлерінін көркемдеуші құралдарын салыстыру6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.3.1 – әуеннің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу, екі дауыспен және ка-нон элементтерімен әнді орындау 6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.2.2.1 – музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, музыкалық компо-зициялар шығару және импровизация жасау6.1.3.1 – музыканын көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу, екі дауыспен және канон элементтерімен әнді орындау

Музыка және те-атр (2 сағат)

6.1.2.3 – көркем бейнені құруда музыка және өнердің басқа түрлерінін көркемдеуші құралдарын салыстыру 6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық терминологияны пайдалану6.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялаужәне интерпретация жасау6.1.3.2 – музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойынша және (немесе) ансамбльмен аспаптарда орындау6.1.3.1 – әуеннің көңіл-күйі мен көркем бейнесін жеткізу, екі дауыспен және канон элементтерімен әнді орындау 6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау

Музыка және кино (2 сағат)

6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.2.2 – эстрада музыкасының жанрлары мен бағытын анықтау6.1.3.2 – музыкалық шығармалардың қарапайым үзінділерінің сипатын жеткізу, партия бойынша және (немесе) ансамбльмен аспаптарда орындау6.2.2.2 компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялаужәне интерпретация жасау 6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

Жобаны жо-спарлау және құрастыру (1 сағат)

6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.2.2.1 – музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, музыкалық компо-зициялар шығару және импровизация жасау6.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялаужәне интерпретация жасау 6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

Жобаны таны-стыру (1 сағат)

6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық терминологияны пайдалану 6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

4

Музыка және тех-нология (8 сағат)

Музыкалық компьютерлік бағдарламалар (2 сағат)

6.1.1.1 – тыңдаған музыкалық шығарманы талдау және өнердің түрлері, стилі және жанрларын, сонымен қатар, өнердің өзге түрлерімен байланысын анықтау6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық тер-минологияны пайдалану6.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялау және интерпретация жасау

Анимациядағы музыка (1 сағат)

6.1.1.2 – симфониялық оркестрдің музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажы-тару, топтар бойынша жүйелеу 6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру

Дыбыстау және музыкамен көркемдеу (2 сағат)

6.1.2.3 – көркем бейнені құруда музыка және өнердің басқа түрлерінін көркемдеуші құралдарын салыстыру6.1.1.2 – симфониялық оркестрдің музыкалық аспаптардың дыбысталуын ажы-тару, топтар бойынша жүйелеу 6.2.2.1 – музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, музыкалық компо-зициялар шығару және импровизация жасау6.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялаужәне интерпретация жасау

Жобаны жо-спарлау және құрастыру (2 сағат)

6.2.1.1 – музыкалық-шығармашылық жұмыс жасау үшін идея ұсыну, жоспарлау және музыкалық материалды жаңаша түсіндіру6.2.2.1 – музыкалық аспаптар мен дауысын қолдана отырып, музыкалық компо-зициялар шығару және импровизация жасау6.2.2.2 – компьютерлік бағдарламаларды (Audacity, Soundation, Windows Movie Maker, Киностудия) қолдана отырып, музыкалық композицияларды редакциялаужәне интерпретация жасау

Жобаны таны-стыру (1 сағат)

6.3.1.1 – өз жұмысын таныстыру, өзінің және өзгелердің жұмысын бағалау және жетілдіру 6.1.2.4 – ауызша және жазбаша жұмыстар орындау барысында музыкалық терминологияны пайдалану

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 20-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 211-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Көркем еңбек» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

1-тарау. Жалпы ережелер1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген. 2. Жалпы орта білім беру жүйесіндегі «Көркем еңбек» пәнінің ерекшелігі әртүрлі өнер түрлерін зерделеу, идеяларын өнер

тәсілдері арқылы көрсету, әмбебап (тұрмыстық) және арнайы (пәндік) білімдер мен икемділікті, материалдар мен нысандарды түрлендіру және көркем өңдеу дағдыларын, үй шаруашылығын жүргізу, технологиялар мен техниканы қолдану машықтарын иелену болып табылады.

3. Оқу бағдарламасының мақсаты – өнер және еңбек технологиясы саласында функционалды сауаттылықты қалыптастыру, шындыққа шығармашылықпен қарайтын тұлға дамыту.

4. «Көркем еңбек» оқу пәнінің бағдарламасы: 1) қоршаған ортада өнер, дизайн мен технология туралы түсінік пен білімді дамытуға;2) Қазақстан және әлем халықтарының көркем-мәдениет мұрасын оқып үйренуге;3) өнер мен дизайнның көркем тәсілдері арқылы шығармашылық идеяларды, технологиялық дағдыларды дамытуға;4) зерттеу, жасау, талдау, нысандарды көркем түрлендіру үдерісінде оқушылардың шығармашылық және сыни тұрғыда

ойлау дағдыларын дамытуға; 5) оқу қызметінің барлық түрлерінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды пайдалану арқылы тәжірибе алуға

(зерттеу, идеялардың шығармашылықпен іске асыру, жұмыстардың таныстырылымы);6) жұмыс нәтижесі үшін түрлі ақпарат көздері мен ресурстарының маңыздылығын түсіне отырып, зерттеу мен пайдалануға; 7) эстетикалық, еңбекке баулу, экономикалық, экологиялық, патриоттық тәрбиелеу мен рухани-өнегелік құндылықтарын

қалыптастыруға;8) уақыт, материалдың қасиеті мен басқа да факторлардың әсерін анықтап және оны ескере отырып қызметін өз бетінше

жоспарлай алуға;9) оқу мақсаттарына жетуде бірігіп жұмыс істеуді ұйымдастыру (жеке, жұптық және топтық жұмыс) бойынша тәжірибе

жинауға бағытталған.5. Оқу бағдарламасының мазмұны материалдарды бес ортақ білім беру бағыттары арқылы оқып-үйренуді қарастырады:1) Визуалды өнер; 4) Үй мәдениеті;2) Сәндік-қолданбалы шығармашылық; 5) Тамақтану мәдениеті.3) Дизайн және технология;6. «Визуалды өнер» бөлімінің мазмұны: 1) Классикалық және заманауи өнер;2) Қазақстандық суретшілердің шығармашылы;3) Бейнелеу өнері жанрлары мен түрлері;4) Сандық өнер (фотосурет, анимация, медиа құралдар);5) Бейнелеу (визуалды) өнерінің көркем тәсілдері;6) Көркемдік материалдар және техникалармен эксперименттеу бөлімдерін қамтиды.7. «Сәндік-қолданбалы шығармашылық» бөлімінің мазмұны:1) Сәндік-қолданбалы өнер ерекшеліктері мен негізгі пішіндері, Қазақстанның және басқа елдердің сәндік-қолданбалы өнері; 2) Сәндік-қолданбалы өнер материалдары, технологиялары мен құралдары; 3) Ұлттық ою-өрнек;4) Ішкі көріністі сәнді безендіру қарастырады. 8. «Дизайн және технология» (ұлдар) бөлімінің мазмұны:1) Негізгі конструкциялық, табиғи, жасанды және дәстүрлі емес материалдарды;2) Материалдарды өңдеу құралдары мен жабдықтарын;3) Материалдарды әртүрлі тәсілдермен өңдеуді;4) Әртүрлі материалдардан бұйым дизайнын;5) Ұлттық тұрмыстық заттарды дайындау технологиясын;6) Қазақстандық және әлемдік сәулет ескерткіштерін;7) Макеттеуді;8) Ішкі көрініс дизайнын;9) Робототехника, көлік құралдарын модельдеуді қамтиды. 9. «Дизайн және технология» (қыздар) бөлімінің мазмұны:1) Негізгі тоқыма, табиғи, жасанды және дәстүрлі емес материалдарды;2) Тоқыма материалдарын өңдеу құралдары мен жабдықтарын;3) Тоқыма материалдарын әртүрлі тәсілдермен өңдеуді;4) Тоқыма материалдарынан бұйым дизайнын;5) Сән индустриясын, стиль және образ, ұлттық киім элементтерін дайындау технолоиясын қамтиды.10. «Үй мәдениеті» бөлімінің мазмұны (ұлдар): 1) Тұрғын үйдің экологиясын; 2) Өсімдік шаруашылығы, сәндік өсімдіктер шаруашылығы, ландшафтты дизайн негіздерін; 3) Электр қуатының көздері туралы жалпы мәліметтерді, тұрмыстық техника және электр құралдарын қолдану мен жөндеуді;4) Тұрмыстық жөндеу жұмыстарын, ішкі көріністі ұйымдастыру мен жоспарлауды қамтиды. 11. «Үй мәдениеті» бөлімінің мазмұны (қыздар): 1) Жеке гигиенаны, тұрғын үй экологиясын;2) Өсімдік шаруашылығы, сәндік өсімдіктер шаруашылығы, ландшафтты дизайн негіздерін;3) Киім күтімі мен ұзақ мерзімді сақтауды қамтиды.12. «Тамақтану мәдениеті» бөлімінің мазмұны:1) Дұрыс тамақтану негізін; 3) Тағам әзірлеу технологиясын;2) Дастарқан басында өзін-өзі дұрыс ұстау ережелерін, 4) Әлем халықтарының тағамдарын қамтиды.дастарқанды жабдықтауды;

2-тарау. «Көркем еңбек» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру13. «Көркем еңбек» пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі: 8) 5-сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты; 9) 6-сыныпта – аптасына 2 сағатты, оқу жылында 68 сағатты; 10) 7-сыныпта – аптасына 1 сағатты, оқу жылында 34 сағатты;11) 8-сыныпта – аптасына 1 сағатты, оқу жылында 34 сағатты;12) 9-сыныпта – аптасына 1 сағатты, оқу жылында 34 сағатты құрайды.14. «Көркем еңбек» оқу пәнінің 5-9-сыныптарға арналған оқу бағдарламасының мазмұны оқыту мақсаттары жүйесінің

шығармашылық әрекет үдерісі барысында тәжірибелік және негізгі білім қалыптастыруға бағытталған үш бөлім бойынша ұйымдастырылған.

15. «Шығармашылық идеяларды дамыту және зерттеу» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:1) Қоршаған орта туралы білім мен түсінік;2) Тарих, мәдениет және дәстүр туралы білім мен түсінік;3) Ақпарат көздерімен жұмыс істеу;4) Шығармашылық іс-әрекет үдерісін жоспарлау;5) Дизайн дайындау бойынша тапсырмалармен жұмыс жасау;6) Материалдар, олардың қасиеттері мен жұмыс істеу техникалары.16. «Шығармашылық жұмыстарды жасау және дайындау» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:1) Шығармашылық идеялардың көркем көрінісі; 3) Жасау технологиясы;2) Құралдар мен жабдықтар; 4) Тамақтану мәдениеті; 5) Үй мәдениеті;6) Техника қауіпсіздігі және еңбек гигиенасы ережелерін сақтау.17. «Таныстырылым, талдау және шығармашылық жұмыстарды бағалау» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:1) Шығармашылық жұмыстардың таныстырылымы; 3) Әдіс-тәсілдерді талдау және бағалау;2) Идеяларды талдау және бағалау; 4) Жұмысты жетілдіру және бейімдеу.

3-тарау. Оқыту мақсаттарының жүйесі18. Оқыту мақсаттарының жүйесі бөлім бойынша әр сыныпқа бөлінген.19. Бағдарламада оқу мақсаттарын қолдануға және мониторинг жасауға тиімді болу үшін кодтық белгі енгізілген. Кодтық

белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан бөлім және бөлімше ретін, төртінші сан оқу мақсатының реттік номерін көрсетеді. Мысалы, 5.2.1.4. кодында «5» - сынып, «2.1» бөлім мен бөлімше, «4» - оқу мақсатының реттік саны.

20. 1) «Шығармашылық идеяларды дамыту және зерттеу» бөлімі

Бөлімше 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып1.1 Қорша-ған орта тура-лы білім мен түсінік

5.1.1.1 Ұлдар/Қыздарқоршаған ортаның ассоциативті мағы-насы мен визуалды сипаттамасын зерде-леу және анықтау

6.1.1.1 Ұлдар/Қыздарқоршаған орта нысандарының визу-алды сипаттамала-рын түсіну және білімін көрсету

7.1.1.1 Ұлдар/ Қыздарқоршаған орта элементтерінің визу-алды сипаттамасын өзінше түсіндіру

1.2 Тарих, мәдени-ет және дәстүр туралы білім мен түсінік

5.1.2.1Ұлдар/Қыздарқазақ халқының ұлттық және әлем мәдениетін-дегі өнер, қолөнер мен дизайн туын-дыларының ерекше-ліктерін анықтау және зерделеу

6.1.2.1Ұлдар/ Қыздарқазақ халқының ұлттық және әлем мәдение-тіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туын-дыларының ерекшеліктері тура-лы білімі мен түсінігін көрсету

7.1.2.1 Ұлдар/ Қыздартарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындылары-ның ерекшеліктерін өз бетінше зерделеу және сипаттау

8.1.2.1Ұлдар/Қыздартарихи және мәдени шығу тегі әр түрлі өнер, қолөнер мен дизайн ту-ындыларының ерекшеліктері туралы түсінігін көрсету

9.1.2.1Ұлдар/Қыздартарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қол-өнер және дизайн ту-ындылары-ның түрлі материалда-рын, ба-ғытын, са-лыстыру, талдау

1.3 Ақпарат көздері

5.1.3.1 Ұлдар/Қыздаршығармашы-лық идеялар-ды зерттеу мен да-мыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу

6.1.3.1Ұлдар/Қыздаршығармашылық иде-яларды іске асыру мақсатында ақ-парат көздерін өз бетінше таңдап, қолдану

7.1.3.1Ұлдар/ Қыздаршығармашылық жұмыста идея-ларын іске асыру мақсатында түрлі ақпарат көзде-рінің ең тиімдісін таңдау және қолдану

8.1.3.1Ұлдар/Қыздаршығармашы-лық идеялар-ды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңда-ған ақпарат көз-дерін қолдану

9.1.3.1 Ұлдар/Қыздаршығармашылық идеялары дамыту мен іске асыруда ақпарат көздерін толыққанды және нәтижелі қолдану

1.4 Шығар-машы-лық іс-әрекет үдерісін жоспар-лау

5.1.4.1Ұлдар/Қыздаршығамашылық жұмысты орындау кезеңдерін анықтай отырып, жоспар дайындау

6.1.4.1 Ұлдар/ Қыздаруақыт және басқа да фактор-ларды ескере отырып, іс-әрекеттің реттілігін анықтау және жоспарлау6.1.4.2Ұлдар/ Қыздарматериалдық шығынды анықтау (сандық көрсеткіштер)

7.1.4.1Ұлдар/ Қыздаралған білімдері мен тәжірибе-лерін қолдана болашақ іс-әрекеттерін анықтау және шығармашылық қызметін жоспарлау

7.1.4.2Ұлдар/ Қыздарбұйымның өзіндік құны мен материалдық шығындарын анықтау

8.1.4.1 Ұлдар/Қыздаралған білімі мен тәжіри-белерін қол-данып, бола-шақ іс-әрекетін толық сипат-тай оты-ра, шығармашы-лық қызметін жоспарлау

8.1.4.2Ұлдар/Қыздарзерттеу нәти-желері негі-зінде тұтыну-шылардың өнімнің түр-леріне қажет-тілігін анықтау

9.1.4.1Ұлдар/Қыздаржұмысты орындаудың тиімді әдістері мен реттілігін анықтай отырып, шығармашы-лық қызметін жоспарлау

9.1.4.2Ұлдар/Қыздарпайданы анықтау мақсатында түрлі тауарларды өткізу нарығын талдау

1.5 Дизайн (эскиз) дайын-дау бойын-ша тапсыр-малар-мен жұмыс істеу

5.1.5.1 Ұлдар/Қыздарком позицияның негіз-гі заңды лықта-рын ескеріп, қара пайым нысандардың дизай-нын дайындау бой-ынша тапсырмалар-ды орындау

6.1.5.1 Ұлдар/ Қыздаркомпозицияның негізгі заңдылықта-рын сақтай отырып, әр-түрлі нысан-дардың дизайны бойын-ша тапсырмалар орындау

7.1.5.1Ұлдар/ Қыздарфункционалды және эстетика-лық талаптарға сай, нысанның дизайн дайындау бойын-ша тапсырмаларды орындау

8.1.5.1 Ұлдар/Қыздар функционал-ды талаптарға сай нысан ди-зайнын дайын-дау бойынша тапсырмалар-ды орындау

9.1.5.1 Ұлдар/Қыздаркүрделі нысан-дар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайын-дау үшін білімді қорытындылау

5.1.5.2Ұлдар/Қыздаршығармашылық идеяларды іске асы-ру үшін нобайлар орындау

6.1.5.2 Ұлдар/ Қыздаршығармашылық идея-ларды іске асыру үшін нобайлар, техникалық суреттер мен сызба-лар орындау

7.1.5.2 Ұлдар/ Қыздартүрлі графика-лық құралдардың көмегімен бұйым дайындау үшін эскиздер орындау және графикалық пен технологиялық құжаттар әзірлеу

8.1.5.2Ұлдар/ Қыздарбұйым дайын-даудың ретті-лігі мен тиімді тәсілін анықтай отырып, графи -ка лық және тех нологиялық құжаттар дай-ындау

9.1.5.2Ұлдар/Қыздар графиканың әртүрлі тәсіл-дерін қолда-ну арқылы өз бетінше графикалық және техно-логиялық құжат құру

1.6 Мате-риал-дар, олар-дың қасиет-тері мен жұмыс істеу техника-лары

5.1.6.1Ұлдарматериалдардың ұқсастықтары мен айырмашы-лықтарын анықтау ар-қылы, жалпы қасиеттері мен құрылы-сын зерделеу

6.1.6.1 Ұлдар материалдар-дың физикалық, механикалық және технологиялық қасиеттерін, олардың қолданылу аясын анықтау және си-паттау

7.1.6.1 Ұлдар жобалана-тын нысанды дай-ындау барысында материалдар-дың физикалық, технологиялық және механикалық қасиеттерін анықтау және салыстыру

8.1.6.1 Ұлдар жобала-натын нысанның тағайындалуы мен қасиет-терін ескеріп, материалдар-ды өңдеу мен безендіру тәсіл-дерін анықтау және таңдау

9.1.6.1Ұлдар техникалық, эксплатуациялық және экологиялық сипаттамаларын ескере отырып, материалдарды өңдеудің өзіндік тәсілдерін негіз-деп анықтау және таңдау

5.1.6.2Ұлдар/Қыздарзаманауи және дәстүрлі емес материалдар-ды білу, олардың қасиеттері мен міндеттерін анықтау

6.1.6.2Ұлдар/ Қыздарзаманауи және дәстүрлі емес ма-териалдарды білу, оларды өңдеу мен пайдаланудың тиімді жолдарын

7.1.6.2Ұлдар/ Қыздарбірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, оларды өңдеу, пайдалану және үйлестірудің тиімді жолдарын

8.1.6.2Ұлдар/Қыздарбұйымды да-йындау мен безендіру үшін заманауи және дәстүрлі емес материалдар-дың тиімді қолданылуын түсіне отырып өздігінен таңдау

9.1.6.2Ұлдар/Қыздарбұйымды да-йындау мен безендіру ба-рысында заманауи және дәстүрлі емес материалдарды қолданудың өзіндік шешімдері мен жолдарын ұсыну

5.1.6.3Қыздар тоқыма материалдармен бұйымдардың жіктелуін білу және сипаттау

6.1.6.3Қыздар тоқыма материалдар мен бұйымдардың қасиеттері мен факту-расын зерделеу және анықтау

7.1.6.3Қыздар өңдеу тігін материалдары мен сәндік әшекей бұйымдарының жіктелуін анықтау, сипаттау және са-лыстыру

8.1.6.3 Қыздар табиғи және жасанды тері мен был ғарының түр лері мен қасиеттерін анық -тау, сипаттау және салыс тыру

9.1.6.3Қыздар трикотаж, тоқусыз матаны өз бетінше зерде-леу, анықтау және бағалау

(Жалғасы. Басы 16-бетте)

(Жалғасы 18-бетте)

18 10 ТАМЫЗ 2017 жЫлресми

5.1.6.4 Ұлдар/Қыздартаңдаған құралдар­дың қасиеттерін ескере отырып, көркем өнер мате­риалдарын, орындау техникаларын пайда­лану және экспери­мент жүргізу

6.1.6.4Ұлдар/ Қыздарматериалдардың қасиеттері жайлы білімін және тәжіри­белік жұмыс істеу дағдыларын көрсете отырып техникалар, көркемдік материал­дарды қолдану және эксперимент жасау

7.1.6.4Ұлдар/Қыздаршығармашылық жұмыстар бары­сында орындау техникасы мен өнер материалдарын анықтау, таңдау және біріктіру

8.1.6.4Ұлдар/Қыздаршығармашы­лық жұмыстар барысында орындау техни­касы мен өнер материалда­рын анықтау, таңдау және біріктіру

9.1.6.4Ұлдар/Қыздаршығармашылық жұмыс жасау үшін әр түрлі орындау техникасын және өнер материалда­рын қолдану бойынша өзіндік шешімдер ұсыну

2) «Шығармашылық жұмыстарды жасау және дайындау» бөлімі

Бөлімше 5­сынып 6­сынып 7­сынып 8­сынып 9­сынып2.1 Шығар­машы­лық идеялар­дың көркем көрінісі

5.2.1.1Ұлдар/Қыздарөз идеялары мен сезім­дерін беру үшін қор­шаған орта­ның визуал­ды элемент­тері мен өнердің көр­кем тәсіл­дерін қолдану

6.2.1.1 Ұлдар/ Қыздарөз идеялары мен сезімдерін беру үшін қор­шаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану

7.2.1.1Ұлдар/ Қыздаркүр делі шығарма­шылық идеялар­ды білдіру үшін қоршаған орта­ның визуалды элементтерін және өнердің көркем құ­ралдарын негіздеп анықтау, таң­дау және қолдану

8.2.1.1Ұлдар/Қыздаркүрделі шығар­машылық идея­ларды білдіру үшін өнердің көркем құралдарын өз бетінше анықтау, таңдау және қолдану

9.2.1.1Ұлдар/Қыздармазмұнды және ерекше туынды­лар орындау үшін өнердің көркем құралдарын өз бетінше қолдану

2.2 Құралдар мен жабдықтар

5.2.2.1Ұлдарқұрастырымды, табиғи және жасан­ды мате­риалдарды өңдеу үшін қол еңбегі құралдары мен жаб­дықтарын анықтау, сипаттау және қолдану5.2.2.2Ұлдар ағаш және темір өңдеу білдегінің тағайындалуы мен құрылысын түсіндіру

6.2.2.1 Ұлдарқұрастырымды, табиғи және жасан­ды материалдарды өңдеу үшін пайдала­натын қол электрлік құралдарының қозғалысты беру механизмдері мен құрылысын анықтау және сипаттау

7.2.2.1Ұлдар заманауи технологиялық машиналардың құрылысын және жұмыс істеу принципін сипат­тау және олармен құрастырымды, табиғи, жасанды заттарды өңдеу бойынша жұмыстар орындау

8.2.2.1Ұлдар заманауи технология­\лық машина­\ларда құрастырымды материалдар­ды өңдеу бой­ынша күрделі операцияларды орындау

9.2.2.1Ұлдар матери­аларды өңдеу үшін құралдарды және замаауи технологияық машиналарды анықтау, таңдау және қолдану 9.2.2.2Ұлдар/ Қыздарөнеркәсіптегі технологиялық және өндірістік процестер туралы білімі мен түсінігін көрсету

5.2.2.1Қыздар тігін маши­насының құрылысын, жіп өткізуді сипаттау және білу, машина тігістерін орындау

5.2.2.2Қыздар тігін бұйым­дарын ылғалды­жылулық өңдеуге арналған жабдықтар­ды білу, сипаттау және қолдану

6.2.2.1Қыздар тігін маши­насын қалыпты күйге келтіруді білу және орындау

6.2.2.2Қыздар тігін бұйым­дарын ылғалды­жылулық өңдеу режимдерін білу, си­паттау және оларды тәжірибеде қолдану

7.2.2.1Қыздар тігін маши­насы жұмысындағы ақауларды анықтау және жөндеу

7.2.2.2Қыздар тігін бұйымдарын ылғалды­жылулық өңдеу барысын­да қолданылатын құралдарды анықтау, таңдау, қолдану

8.2.2.1Қыздар тігін машинасы­на қажетті құрылғыларды (түймелікті өңдеу, сыдыр­маны қондырып тігу) таңдау және қолдану

9.2.2.1Қыздар зама­науи тігін құрал­жабдықтарын білу және торлау тігін машинасын қолдану

9.2.2.3Қыздар тігін маши­наларында күрделі операция­ларды (аппликация, кесте­леу) орындау және зерделеу

2.3 Жасау тех­нологиясы

5.2.3.1Ұлдар өлшем мен белгілеу негізінде орындалған бұйым дайындау үшін ма­териалдарды қол құралдарымен өңдеу.5.2.3.2Ұлдар түрлі мате­риал­дардан қара­пайым бұйым дай­ындау

6.2.3.1 Ұлдар орындалған өлшем мен белгілеу негізінде бұйым дай­ындау үшін материал­дарды электрлік қол құралдарымен өңдеу6.2.3.2Ұлдар ажырайтын және ажырамайтын біріктіру әдістерін қолданып, бірнеше бөлшектерден тұратын бұйым жасау

7.2.3.1Ұлдар бұйымдардың функционал­дық және эстетикалық сапасын арттыру үшін материалдар­ды механикалық өңдеу және бұйымды безендіру 7.2.3.2Ұлдар технология­лық құжаттар бо­йынша реттілікті және дәлдікті сақтай отырып, күрделі бұйымдар жасау

8.2.3.1Ұлдар түрлі құрал­жабдықтарды қолдана оты­рып, матери­алдарды өңдеу мен безендіру әдістерін анық­тау, пайдалану.8.2.3.2Ұлдар өз бе тін­ше дайын даған тех но логиялық құжатпен күр­делі бұйым жасау

9.2.3.1Ұлдар бұйым дай­ындау барысында материалдарды өңдеу мен безенді­рудің ұтымды тәсіл­дерін анықтау, таң­дау және қолдану 9.2.3.2Ұлдар әртүрлі тех­никаларды, кон­струкция түрлері мен заманауи ма териалдарды қолдана отырып күрделі бұйым жасау

5.2.3.1Қыздар тоқыма бұйымдарын пішу және сыру тігісін қол­дану арқылы қол еңбегі құралдары мен тігін машинасында өңдеу5.2.3.2Қыздар түрлі мате­риалдардан (тоқыма, табиғи және жасанды) қарапайым бұйым орындау

6.2.3.1Қыздар тігін ма­шинасы және қол құрал­дарымен қайып тігу, сырып тігу тігіс түрлерін қолдана отырып, тоқыма мате­риалдарын пішу және өңдеу6.2.3.2Қыздар әр түрлі кон­струкциялар мен материалдарды (тоқыма, табиғи және жасанды) қолдана отырып, бір өнім орындау

7.2.3.1Қыздар әртүрлі конструкциялық, заманауи тоқыма және сәндеу ма­териалдарын қолдана отырып, тігін машинасын­да технологиялық талапқа сәйкес бұйым жасау

8.2.3.1Қыздар қол мен тігін құрал­жабдықтарын және олардың құрылғыларын қолдана оты­рып, тоқыма материалда­рын өңдеу мен сәндеудің тиім­ді әдістерін анықтау және қолдану8.2.3.2 Қыздар өз бе тінше құрас тырған техно логиялық құ жат бойынша бұйымдар дай­ындау

9.2.3.1Қыздар бұйым дай­ындау барысында материалдарды өңдеу тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану 9.2.3.2Қыздар сенімділік пен дербестігін көрсету арқылы, әртүрлі техни­каны, конструк­ция түрлері мен заманауи ма­териалдарды қолдана отырып ерекше бұйым жасау

5.2.3.3Ұлдар/ Қыздаршығармашылық жұмыстар мен бұйымдар дайындау үдерісінде қазақтың ұлттық мә­дениет эле­менттерін пай­далану

6.2.3.3Ұлдар/ Қыздаршығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақтың ұлттық мәдениетэлементтерін пайдалану

7.2.3.4Ұлдар/ Қыздаршығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау ба­рысында қазақтың ұлттық мәдениетэлементтерін пай­далану

8.2.3.3Ұлдар /Қыздаршығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жа­сау барысында қазақтың ұлттық мәдениетэлементтерін пайдалану

9.2.3.3Ұлдар/Қыздаршығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жа­сау барысында қазақтың ұлттық мәдениетэлементтерін пай­далану

2.4 Тамақтану мәдениеті

5.2.4.1Ұлдар/ ҚыздарДұрыс және тиімді тамақтану ережелерін зерделеу және си­паттау5.2.4.2Ұлдар/ Қыздар дұрыс және тиімді тамақтану мәзірін құрастыру5.2.4.3Қыздар тағам әзірлеуге арналған құралдар мен жабдықтар­ды зер­делеу және олардың мүмкіншілі­гін анықтау 5.2.4.4 Қыздар салқын тағамдар мен сусын­дарды әзірлеу техно­логиясын білу және қолдану

6.2.4.1Ұлдар/ Қызарқоғамдық тамақтану орындарында, қазақ халқы мен әлем халықтарының мәдениетіндегі дастарқан басында өзін­өзі ұстау ереже­лерін салыстыру және сипаттау6.2.4.2Ұлдар/Қыздарәртүрлі іс­шараға арналған дастарқан­ды безендіру­дегі білімдері мен тәжірбиелік дағдыларын көрсету6.2.4.3Қыздар жылдам орындалатын тағамдар мен де­серт дайындау тех­нологияларын білу және қолдану6.2.4.4Қыздар әртүрлі тағам­дарды дайындау үшін азық­түліктер, құрал­саймандар мен керек­жарақтарын анықтау және таңдау

7.2.4.1Қыздар әлем халық­тарының тағамдары мен әлемге әйгілі аспазшылар­дың тағамда­рындағы ерек­шеліктерді си­паттап, салыстыру7.2.4.2Қыздар әлем халықтарының және ұлттық тағам­дардың жасалу технологияла­рын зерделеу және қолдану7.2.4.3Қыздар әртүрлі тағамдар дайын­дауда қолданатын қажетті құрал­жабдықтарды, өнімдерді таңдауда өз бетінше нақты шешім қабылдай алу

2.5 Үй мәдениеті

5.2.5.1Ұлдар/ Қыздарөсімдік шаруашы­лығы мен жеміс­көкө­ніс түрлері­нің негізгі бағыттарын зерделеу және сипаттау5.2.5.2Ұлдар/Қыздарөсімдік шаруашылығында көктемгі жұмыстар жүргізу

6.2.5.1Ұлдар/ Қыздарсәндік гүл түрлерін өсіру технологиясын зерттеу және си­паттау6.2.5.2Ұлдар/ Қыздарсәндік бақша мен гүл өсіру шаруашылы­ғында көктемгі жұмыстар орындау

7.2.5.1Ұлдар ауыл шаруа­шылығындағы жабдықтарды және заманауи техника­ларды сипаттау, жіктеу және бағалау7.2.5.1Қыздар инте­рьер безендіру үшін әртүрлі өсімдіктердің эстетикалық қасиеттерін сипат­тау, қолдану және бағалау

8.2.5.1Ұлдар/Қыздарауыл шаруа­шылық өндірі­сінің дамуын­дағы әдіс­тәсіл­дерді талқылау және бағалау8.2.5.2Қыздар меди­цинадағы,фито терапия мен косме­тикадағы өсімдіктердің рөлін зерделеу, талқылау және бағалау

9.2.5.1Ұлдар/Қыздарландшаты дизайнның элементтерін, за­манауи бағыттары мен стильдерін анықтау және си­паттау

5.2.5.3Ұлдар электр энер­гиясы көздері туралы айтып беру5.2.5.4Ұлдар қарапайым электротехникалық арматура мен элек­тромонтажды құрал­дарды атау мен олар­дың тағайындалуын түсіндіру

6.2.5.3Ұлдар электросыз­ба элементтерінің графикалық шартты белгілерін зерде­леу, анықтау және орындау

6.2.5.4Ұлдар қарапайым электр тізбектерінің есебін жүргізу және ажырата білу

7.2.5.2Ұлдар электротехни­калық арматуралар мен тұрмыстық құралдардың қарапайым жөндеу жұмыстарын жүргізу

8.2.5.2Ұлдар тұрмыстық тех­ника мен электр жабдықтары­ның эстетика­лық, эргономи­калық және эксплуатация­лық сапаларын салыстру және бағалау

9.2.5.2Ұлдар жарықтан­дырудың типтік және әртүрлі түрін анықтау және си­паттау

5.2.5.5Ұлдар тұрақты тоқ көздерін пайдалану арқылы қарапайым бұйым құрастыру

6.2.5.5Ұлдар қарапайым сызба бойынша электр тізбектерін орындау және жинау

7.2.5.3Ұлдар электр тізбек­теріндегі ақауларды табу7.2.5.4 Ұлдар есептеу­лер орындау үшін арнайы бақы­лау­өлшегіш аспапта­рын таңдау және қолдану

9.2.5.3 Ұлдар функционал­дық, эргоно­мика­лық және эсте­тикалық талаптар­ды ескере оты­рып, интерьердегі жарықтандыруды ұйымдастыру бой­ынша шығармашы­лық шешімдер дайындау

5.2.5.6Ұлдар қол құралдарын пайдала­нып, ақауларды жою бойынша интерьерді ұйымдастырудың тәжірибелік жұмыстары мен қарапайым жөндеу операцияларын орындау

6.2.5.6Ұлдар электрлік құрал­саймандарды пайдаланып, ақауларды жою бойынша жөндеу операциялары мен интерьерді ұйымдастыру­дың тәжірибелік жұмыстарын орындау

7.2.5.5Ұлдар интерьерді ұйымдастыру бой­ынша тәжірибелік жұмыстар орын­дау барысында жарықтандыруға, желдеткіш және жылу жүйесіне қойылатын норма­ларды сақтау және қарастыру

8.2.5.3 Ұлдар тұрмыста жөндеу жұмыс­тарын жүргізу барысында ақауларды жоюдың тиімді тәсілдерін табу8.2.5.4Ұлдар тұрмыста жөндеу жұмыс­тарын жүргізу барысында заманауи мате­риалдар мен құрал­сайман­дарды зерде­леу, таңдау және қолдану

9.2.5.4Ұлдар /Қыздар интерьерді безендіру, жо­спарлау және ұйымдастыру бой­ынша тәжірибелік жұмысты орын­дау үшін түрлі салалардағы білім­дерін жалпылау

5.2.5.3Қыздар жеке бас ги­гиенасы ережелерін зерделеу және сипат­тау, әртүрлі шаш пен тері түрін анықтау5.2.5.4Қыздар өз бетінше өз­өзіне қарау әрекеттері мен тәсілдерін таңдау және қолдану

6.2.5.3Қыздар тазалау құралдарын, тұрғын үйге қойылатын гигениалық талап­тарды зерделеу және сипаттау6.2.5.4 Қыздар таза­лау құралдары мен жабдықтарын таңдау және қолдану6.2.5.5 Қыздар мезгілдік киім мен аяқ­киім­дерді күту мен сақтау ережелерін білу және ұстану

7.2.5.2Қыздар эксплуата­циялық, эстетика­лық және экология­лық сапаларын ба­ғалай отырып, тұрмыстық тех ника­ның мақсаты мен атқаратын қыз­метіне қарай жіктеу 7.2.5.3 Қыздар тұрмыстық техника­ны қолдану мен күту ережелерін зерде­леу және сипаттау

8.2.5.3Қыздар өз бетінше матери­алдар мен тех­никаны анықтап, таңдай отырып, эстетикалық және техникалық талаптарға сай келетін интерьерге арналған сәндік бұйымдар дай­ындау

2.6 Техника қауіпсіздігі мен еңбек гигиена­сының ереже­лерін сақтау

5.2.6.1Ұлдар/Қыздартехника қауіпсіздігін қадағалап, материал­дар мен құралдарды қолдану5.2.6.2Ұлдар/Қыздарқол еңбегі құралдары­мен жұмыс істеудің қауіпсіз тә­сілдерін, ең­бек гигиена­сының ере­желерін білу

6.2.6.1Ұлдар/Қыздартехника қауіпсіздігін қадағалап және көр­сете отырып, матери­алдар мен құралдар­ды қолдану6.2.6.2Ұлдар/ Қыздар қол электрлі құралдары жә­не жабдықта­рымен қауіпсіз жұмыс жасау тәсілдерін, еңбек гигиенасы ережелерін білу және түсіндіру

7.2.6.1Ұлдар/ Қыздартехника қауіпсіздігін қадағалап, ма­териалдар мен құралдарды қолдану7.2.6.2Ұлдар/ Қыздарзаманауи технологиялық машиналармен қауіпсіз жұмыс жа­сау жолдарын білу және түсіндіру

8.2.6.1Ұлдар/Қыздартехника қауіпсіздігін қадағалап, материалдар мен құралдарды қолдану8.2.6.2Ұлдар /Қыздарқұрал­жабдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу тура­лы ескертпе парағын құру

9.2.6.1Ұлдар/Қыздартехника қауіпсіздігін қадағалап, ма­териалдар мен құралдар­ды қолдану9.2.6.2Ұлдар/Қыздарбелгілі бір бұйым мен жұмыс түріне арналған техника қауіпсіздігі бойын­ша нұсқаулық құру

3) «Презентациялау, талдау және шығармашылық жұмыстарды бағалау» бөлімі

Бөлімше 5­сынып 6­сынып 7­сынып 8­сынып 9­сынып3.1 Шығармашылық жұмыстардың таныстыры­лымы

5.3.1.1Ұлдар/ Қыздарсыныпқа дайын жұмысты танысты­ру (көрме)

6.3.1.1Ұлдар/Қыздармектеп аудито­риясы алдында өзінің дайын жұмыстарын та­ныстыру (көрме)

7.3.1.1Ұлдар/ Қыздарауқымды ауди­тория алдында дайын болған өз жұмыстарын таны­стыру (көрме, сән көрсетілімі)

8.3.1.1Ұлдар/Қыздаронлайн платформадағы ауқымды аудито­рия алдында дайын жұмыстарды қорғау және оны ұсыну

9.3.1.1Ұлдар/Қыздармедиа құралдары мен онлайн плат­формаларды қолдана отырып, белгілі бір аудиторияға дай­ын жұмыстарын қорғауды өз бетінше ұйымдастыру

3.2 Идеяларды талдау және бағалау

5.3.2.1Ұлдар/Қыздарпәндік термино­логияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің жұмыстарында берілген идеялар мен тақырыптарды сипаттау

6.3.2.1Ұлдар/Қыздарпәндік термино­логияны қолдана отырып, өзінің және өзгелер­дің жұмыста­рындағы идея­лары мен тақырыптарды салыстыру

7.3.2.1Ұлдар/Қыздарпәндік термино­логияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің жұмыстарын­дағы идеялар мен тақырыптарды талқылау және бағалау

8.3.2.1Ұлдар /Қыздарпәндік терминоло­гияны қолдана оты­рып, өзінің және өзгелердің жұмыста­рындағы идеялары мен тақырыптарды талдау мен бағалау жүргізу үшін крите­рийлерді қолдану

9.3.2.1Ұлдар/Қыздарөзінің және өзге­лердің жұмыстарын­дағы тарихи, әлеуметтік және мәдениеттік мәнмәтіндерді талдау мен бағалау

3.3 Әдіс­тәсілдерді талдау және бағалау

5.3.3.1Ұлдар/Қыздарпәндік термино­логияны қолдана отырып, өзінің және өз­гелердің жұмыстарындағы қолданылған әдіс­тәсілдерді сипаттау

6.3.3.1Ұлдар/Қыздарпәндік термино­логияны қолана отырып, өзінің және өзгелердің жұмыстарын­дағы қолда­ныл ған әдіс­тәсілдердісалыстыру

7.3.3.1Ұлдар /Қыздарпәндік термино­логияны пайда­лана отырып, басқалардың және өз жұмыстарын­дағы әдіс­тәсілдері мен техникаларды талқылау және бағалау

8.3.3.1Ұлдар/Қыздаржасалған өнімнің сапасын қолданылған әдіс­тәсілдерін бағалау және талдау үшін критерийлерді қолдану

9.3.3.1Ұлдар/Қыздарбұйымның сапасын және өнімнің сыртқы көрінісін анықтайтын негізгі факторларды талдау және бағалау

3.4 Жұмысты жетілдіру мен бейімдеу

5.3.4.1Ұлдар/Қыздарөзінің және өз­гелердің жұмыста­рын жетілдіру және бейімдеу бойын­ша конструк­тивті пікірлер, ұсыныс­тар білдіру

6.3.4.1Ұлдар/ Қыздарөзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялау бойыншасындарлы пікір мен негізделген ұсыныстарды қабылдау

7.3.4.1Ұлдар/ Қыздарөзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялауда қолданылған иде­яларды салысты­руда негізделген сыни ұсыныстар жасау

8.3.4.1Ұлдар/Қыздарөзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және бейімдеудеқолданылған иде­яларды талдауда және бағалауда негізделген сыни ұсыныстар жасау

9.3.4.1Ұлдар/Қыздарөзінің және өзгелердің жұмыстар­ындағы мақсаттың өзіндік анық көруін және негізделген бағаны өзіндік білдіру

21. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5­9­сыныптарына арналған «Көркем еңбек» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Көркем еңбек» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Көркем еңбек» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5 сынып (ұлдар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді

жоспардың бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1­тоқсан (18 сағат)БөлімВизуалды өнер

Бейнелеу өнеріндегі көркем құралдары. Классикалық өнердің үздік туындыла­ры. Қазақстандық суретшілердің шығармашылығы. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанрлары

5.1.2.1­Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен ди­зайн туындыларының ерекшеліктерін анықтау және зерделеу5.1.3.1 ­Шығармашылық идеяларды зерттеу мен дамыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу (ақпараттық­коммуникативтік технологияны қолдану арқылы)5.3.2.1­Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарында берілген иде­ялар мен тақырыптарды сипаттау5.3.3.1­Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы қолданылған әдіс­тәсілдерді (техникасы) сипаттау

Натюрморт өнері. Ұлттық сәндік натюрморт

5.1.5.2­Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау5.1.6.4­Таңдаған тәсілдерінің қасиеттерін ескере отырып, көркемөнер материалдарын, техникаларын пайдалану және эксперимент жүргізу5.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визу­алды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану5.2.3.3­ Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар дайындау үдерісінде қазақтың ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану

Пейзаж. Табиғатпен үйлесім. Әуе перспек­тивасы

5.1.1.1­Қоршаған ортаның ассоциативті мағынасы мен визуалды си­паттамасын зерделеу және анықтау (композиция, түс, пішін, фактура, тепе­теңдік)5.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визу­алды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану

Индустриалды пейзаж. Қала пейзажы. Сызықтық перспектива

5.1.1.1­Қоршаған ортаның ассоциативті мағынасы мен визуалды си­паттамасын зерделеу және анықтау (композиция, түс, пішін, фактура, тепе­теңдік)5.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визу­алды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану

Пластикалық пішіндер өнері. Мүсін өнері

5.1.1.1­Қоршаған ортаның ассоциативті мағынасы мен визуалды си­паттамасын зерделеу және анықтау (композиция, түс, пішін, фактура, тепе­теңдік)5.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визу­алды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану5.3.3.1­Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы қолданылған әдіс­тәсілдерді (техникасы) сипаттау

Шығармашылық жұмыс.Көрме ұйымдастыру

5.1.5.2­Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау5.1.6.4 ­Таңдаған тәсілдерінің қасиеттерін ескере отырып, көркемөнер материалдарын, техникаларын пайдалану және эксперимент жүргізу5.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визу­алды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану.5.3.1.1­Бүкіл сыныпқа дайын жұмысты таныстыру (көрме)

2­тоқсан (14 сағат)БөлімСәндік­қолданбалы шығармашылық

Сәндік­қолданбалы өнер, негізгі пішіндер мен ерек­шеліктері. Қазақстан халқының сәндік­қолдан­балы өнері

5.1.2.1­Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен ди­зайн туындыларының ерекшеліктерін анықтау және зерделеу

Сәндік­қолданбалы өнер дегі заманауи және дәстүрлі емес материал­дар. Материалдар мен құрал­жабдықтармен танысу

5.1.6.2­Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, олардың қасиеттері мен міндеттерің анықтау5.2.2.1­Конструкциялық, табиғи және жасанды материалдарды өңдеу үшін қол еңбегі құралдары мен жабдықтарын анықтау, сипаттау және қолдану

Дәстүрлі емес матери­алдардан сәндік бұйым. Идеяларды талқылау мен дамыту. Нобай орындау

5.1.5.2­Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау

Дәстүрлі емес материал­дардан сәндік бұйым.Бұйым дайындау

5.2.3.2­Түрлі конструкциялық, табиғи және жасанды материалдардан қарапайым бұйым дайындау5.2.6.1­Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Өру өнері. Өру түрлері. Материалдар және құрал­жабдықтармен танысу

5.1.6.2­Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, олардың қасиеттері мен міндеттерің анықтау5.1.5.2­Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау

Бұйым өру 5.2.3.2­Түрлі конструкциялық, табиғи және жасанды материалдардан қарапайым бұйым дайындау5.2.3.3­ Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар дайындау үдерісінде қазақтың ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану5.2.6.1­Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану.

Жұмыстардың көрмесі 5.3.1.1­Бүкіл сыныпқа дайын жұмысты танысту (көрме)3­тоқсан (20 сағат)

Бөлім Дизайн және тех­нология

Конструкциялық матери­алдар. Материалдардың түрлері мен қасиеттерін зерттеу

5.1.6.1­Конструкциялық, табиғи және жасанды материалдардың жалпы қасиеттері мен құрылысын, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтай отырып зерделеу

Конструкциялық ма­териалдарды өңдеуге арналған жабдықтар, қол еңбегі құралдары, құрылғылар

5.2.2.2­Ағаш және темір өңдеу білдегінің тағайындалуы мен құрылысын түсіндіру5.2.2.1­Конструкциялық, табиғи және жасанды материалдарды өңдеу үшін қол еңбегі құралдары мен жабдықтарын анықтау, сипаттау және қолдану5.2.6.2­Қол еңбегі құралдарымен жұмыс істеудің қауіпсіз тәсілдерін, еңбек гигиенасының ережелерін білу (жұмыс орнын, құралдарды ұйымдастыру және тазалау, арнайы киімде жұмыс істеу)

Көркемдеп аралау. Идеяларды құру. Материалды таңдау және дайындау

5.1.5.1­Өзінің және өзгенің (суретшілер, қолөнершілер, дизай­нерлер) тәжірибесіне сүйене отырып және композицияның негізгі заңдылықтарын ескеріп, қарапайым нысандардың дизайнын дайындау бойынша тапсырмаларды орындау 5.1.5.2­Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау5.1.4.1 ­Шығамашылық жұмысты орындау кезеңдерін анықтай отырып, жоспар дайындау

Сыртқы және ішкі сызықтар арқылы қисық пішінді бұйымды қыларамен көркемдеп аралау

5.2.3.1­Өлшем мен белгілеу негізінде орындалған бұйым дайындау үшін материалдарды қол құралдарымен өңдеу5.2.3.2­Түрлі конструкциялық, табиғи және жасанды материалдардан қарапайым бұйым дайындау5.2.6.1­Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Сымнан бұйымдарды модельдеу. Нобайлар дайындау (шынжыр, басқатырғыш ойындары, жануарлардың пішіндері). Материал таңдау. Құрал­дар­жабдықтар мен құрылғылар

5.1.5.2­Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау

Бұйым дайындау. (шын­жыр, басқатырғыш ой­ындары, жануарлардың пішіндері)

5.2.3.1­Өлшем мен белгілеу негізінде орындалған бұйым дайындау үшін материалдарды қол құралдарымен өңдеу5.2.3.2­Түрлі конструкциялық, табиғи және жасанды материалдардан қарапайым бұйым дайындау5.2.6.1­Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Түрлі материалдарды қолданып, музыкалық аспаптарды (ұрмалы және соқпалы) жобалау

5.1.5.1 ­Өзінің және өзгенің (суретшілер, қолөнершілер, дизай­нерлер) тәжірибесіне сүйене отырып және композицияның негізгі заңдылықтарын ескеріп, қарапайым нысандардың дизайнын дайындау бойынша тапсырмаларды орындау 5.1.5.2­Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау

Музыкалық аспапты құрастыру

5.2.3.1­Өлшем мен белгілеу негізінде орындалған бұйым дайындау үшін материалдарды қол құралдарымен өңдеу5.2.3.2­Түрлі конструкциялық, табиғи және жасанды материалдардан қарапайым бұйым дайындау5.2.6.1­Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану5.3.4.1­Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптация­лау бойынша конструктивті пікірлер, ұсыныстарды білдіру.

Жұмыстардың көрмесі 5.3.1.1­Бүкіл сыныпқа дайын жұмысты таныстыру (көрме)4­тоқсан (16 сағат)

БөлімТамақтану мәдениеті

Дұрыс тамақтанудың негіздері. Ас мәзірін әзірлеу

5.2.4.1­Дұрыс және тиімді тамақтанудың ережелерін сипаттау және зерделеу5.2.4.2­Дұрыс және тиімді тамақтанудың мәзірін құрастыру5.1.3.1­Шығармашылық идеяларды зерттеу мен дамыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік техно­логияны қолдану арқылы)

Бөлім Үй мәдениеті

Электр қуатының негізгі көздері туралы жалпы мәліметтер.Элек тротех­никалық арматура. Электр энергиясының әртүрлі көздерімен тәжі рибе жасау (батарея, галь­ваникалық элементтер)

5.2.5.3­Электр энергиясының көздері туралы айтып беру5.1.3.1­Шығармашылық идеяларды зерттеу мен дамыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік тех­нологияны қолданып)5.2.5.4­Қарапайым электротехникалық арматура мен электромонтажды құралдарды атап шығу мен олардың тағайындалуын түсіндіру 5.2.5.5­Тұрақты тоқ көздерін пайдалану арқылы қарапайым бұйым құрастыру

Тұрмыстағы жөндеу жұмыстары

5.2.5.6­Қол құралдарын пайдаланып, ақауларды жою бойынша интерьерді ұйымдастырудың тәжірибелік жұмыстары мен қарапайым жөндеу операцияларын орындау

Өсімдік шаруашылығының негізгі бағыттары. Өсімдік шаруашылығындағы көктемгі жұмыстар.

5.2.5.1­Өсімдік шаруашылығы мен жеміс­көкөніс түрлерінің негізгі бағыттарын зерделеу және сипаттау.5.2.5.2­Өсімдік шаруашылығында көктемгі жұмыстар жүргізу (топырақты өңдеу, зиянкес жәндіктерден қорғау, егу мен отырғызу)5.2.6.1­Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

2) 6­сынып (ұлдар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді

жоспардың бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1 тоқсан (18 сағат)БөлімВизуалды өнер

Портрет жан­ры. Қазақстандық суретшілердің шығармашылығын дағы портрет

6.1.3.1­Шығармашылық идеяларды іске асыру мақсатында ақпарат көздерін өз бетінше таңдап, қолдану (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік тех­нологияны қолдану арқылы)6.1.2.1­Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы білімі мен түсінігін көрсету

Сызықты портрет. Графика. Орындалу техникасы. Дәстүрлі емес материалдардан портрет жасау (сым­нан) материалдардан орындалған портрет)

6.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану6.1.6.4­Материалдардың қасиеттері жайлы білімін және тәжірибелік жұмыс істеу дағдыларын көрсете отырып техникалар, көркемдік материалдарды қолдану және эксперимент жасау6.1.6.2­Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, оларды өңдеу мен пайдаланудың тиімді жолдарын (немесе әдістерін) анықтау

Портреттегі түс. Орындалу техникасы

6.1.1.1­Өзінің және басқа оқушының тәжірибесіне сүйене отырып, қоршаған орта нысандарының визуалды сипаттамаларын (композиция, түс, пішін, фактура, тепе­теңдік) түсіну және білімін көрсету6.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану

Заманауи пор­трет. Фотоөнер. Фотокамерамен тәжірибе

6.3.2.1­Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы идеялары мен тақырыптарды салыстыру6.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану

Анимация. Қозғалатын элементтер (ермексаз ды анима­ция, көлеңкелі те­атр, саусақты және таяқшалы қуыршақтар)

6.1.2.1­Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы білімі мен түсінігін көрсету

Сценарий дайындау. Кейіпкерлер мен деко­рациялар құру. Көркем өнер идеяларын іске асыру. Дыбыс қосу

6.1.4.1­Уақыт пен басқа да факторларды ескере отырып, іс­әрекеттің реттілігін анықтау және жоспарлау6.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану6.3.4.1­Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялау бойыншасындарлы пікір мен негізделген ұсыныстарды қабылдау

Жұмысты қорғау. 6.3.1.1­Мектеп аудиториясы алдында өзінің дайын жұмыстарын таныстыру

2­тоқсан (14 сағат)Бөлім Сәндік­қолданбалы шығармашылық

Қазақстан халықтары­ның зергерлік өнерімен танысу

6.1.2.1­Әлемдік және қазақтың ұлттық мәдениетіндегі дизайн, қолөнер мен өнер туындыларының ерекшеліктерін түсіну мен білімін көрсету

Зергерлік бұйым ноба йын орындау. Материалдар мен құрал­жабдықтарды таңдау

6.1.5.2­Шығармашылық идеяларын іске асыру үшін нобайлар, техникалық суреттер мен сызбалар орындау 6.1.6.4­Материалдардың қасиеттері жайлы білімін және тәжірибелік жұмыс істеу дағдыларын көрсете отырып техникалар, көркемдік материалдарды қолдану және эксперимент жасау

Бұйым дайындау. Бұйымды көркемдеп безендіру

6.2.3.2­Ажырайтын және ажырамайтын біріктіру әдістерін қолданып, бірнеше бөлшектерден тұратын бұйым жасау6.2.3.3­Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану6.2.6.1­Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Табиғи материалдардың түрлері мен сипаттама­лары. (Өздігінен ізденіс зерттеулері)

6.1.1.1­Өзінің және басқа оқушының тәжірибесіне сүйене отырып, қоршаған орта нысандарының визуалды сипаттамаларын (композиция, түс, пішін, фактура, тепе­теңдік) түсіну және білімін көрсету6.1.6.1­Конструкциялық, табиғи, және жасанды материалдардың физикалық, технологиялық пен механикалық қасиеттерін және олардың қолдану аясын анықтау және сипаттау

Табиғи материал­дардан дайындала­тын бұйым нобайын орындау

6.1.5.2­Шығармашылық идеяларын іске асыру үшін нобайлар, техникалық суреттер мен сызбалар орындау

Бұйым дайындау. Бұйымды көркемдеп безендіру

6.1.6.4­Материалдардың қасиеттері жайлы білімін және тәжірибелік жұмыс істеу дағдыларын көрсете отырып техникалар, көркемдік материалдарды қолдану және эксперимент жасау.6.2.1.1­Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану.

Жұмысты қорғау. Көрме ұйымдастыру

6.3.1.1­Мектеп аудиториясы алдында өзінің дайын жұмыстарын таныстыру

3 тоқсан (20 сағат)БөлімДизайн және техно­логия

Электрлік және қол еңбегі құралдары мен жабдықтары. Тәжірибелік жұмыс

6.2.2.1­Табиғи, жасанды және конструктивті материалдарды өңдеу үшін пайдаланатынқозғалысты беру механизмдері мен қол электрлік құралдардың құрылысын анықтайды және сипаттайды6.2.6.2­Қол электрлі құралдары мен жабдықтарымен қауіпсіз жұмыс жа­сау тәсілдерін, еңбек гигиенасы ережелерін (жұмыс орнын, құралдарды ұйымдастыру мен тазалау, арнайы киімде жұмыс істеу) білу және түсіндіру

Құрамалы бөлшектерден робот құру. Роботтың шығу тарихы мен оның түрлері. (Өздігінен ізденіс зерттеулері)

6.1.3.1­Шығармашылық идеяларды іске асыру мақсатында ақпарат көздерін өз бетінше таңдап, қолдану (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік тех­нологияны қолдану арқылы)6.3.3.­Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы қолданылған әдіс­тәсілдерді (техникасы) салыстыру

Роботты жобалау және дайындау. Нобай. Материалдарды іріктеу, таңдау

6.1.5.1­Өзінің тәжірибесі мен біліміне сүйеніп, композицияның негізгі заңдылықтарын сақтай отырып, әртүрлі нысандардың дизайны бойынша тапсырмалар орындау6.1.4.1­Уақыт пен басқа да факторларды ескере отырып, іс­әрекеттің реттілігін анықтау және жоспарлау6.1.6.1­Конструкциялық, табиғи, және жасанды материалдардың физикалық, технологиялық пен механикалық қасиеттерін және олардың қолдану аясын анықтау және сипаттау

Робот құру. Робот бөлшектерінің жылжы­малы механизмін құру бойынша эксперимент жүргізу

6.2.3.1­Орындалған өлшем мен белгілеу негізінде бұйым дайындау үшін материалдарды электрлік қол құралдарымен өңдеу6.2.3.2­Ажырайтын және ажырамайтын біріктіру әдістерін қолданып, бірнеше бөлшектерден тұратын бұйым жасау6.2.6.1­Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Көлік құралдарының түрлері туралы жалпы мәлімет. (Өздігінен ізденіс зерттеулері)

6.1.3.1­Шығармашылық идеяларды іске асыру мақсатында ақпарат көздерін өз бетінше таңдап, қолдану (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік тех­нологияны қолдану арқылы)

Көлік құралы үлгісін дайындау. Нобай. Материалдарды іріктеу, таңдау

6.1.5.1­Өзінің тәжірибесі мен біліміне сүйеніп, композицияның негізгі заңдылықтарын сақтай отырып, әртүрлі нысандардың дизайны бойынша тапсырмалар орындау 6.1.4.2­Материалдық шығынды анықтау (сандық көрсеткіштер)

Көлік құралын орын­дау. Үлгінің жеке бөлік­терін дайындау. Үлгіні құрастыру, безендіру

6.2.3.1­Орындалған өлшем мен белгілеу негізінде бұйым дайындау үшін материалдарды электрлік қол құралдарымен өңдеу6.2.3.2­Ажырайтын және ажырамайтын біріктіру әдістерін қолданып, бірнеше бөлшектерден тұратын бұйым жасау

Жұмысты қорғау. Көрме ұйымдастыру

6.3.1.1­Мектеп аудиториясы алдында өзінің дайын жұмыстарын таныстыру

4­тоқсан (16 сағат)Бөлім Тамақтану мәдениеті

Қазақ халқы мен түрлі халықтардың және де қоғамдық тамақтану орындарындағы дас­тарқан басында өзін­өзі дұрыс ұстау ережелері

6.2.4.1­Қоғамдық тамақтану орындарында, қазақ халқы мен әлем халықтарының мәдениетіндегі дастарқан басында өзін­өзі ұстау ережелерін салыстыру және сипаттау6.2.4.2­Әртүрлі іс­шараға арналған дастарханды безендірудегі білімдері мен тәжірбиелік дағдыларын көрсету

Бөлім Үй мәдениеті

Электросызбалардың шартты белгілерімен танысу. Электр тізбегі

6.2.5.3­Электросызбалар элементтерінің шартты графикалық белгілерін орындау, анықтау және зерделеу6.2.5.­Қарапайым электр тізбектерінің есебін жүргізу және ажырата білу

Батарейкалы шырағдан дайындау

6.2.5.­Электр тізбектерін қарапайым сызба бойынша жинау және орындау

Электрлік қол еңбегі құралдары қолданылған тұрмыстағы жөндеу жұмыстары

6.2.5.6­Электрлік қол құралдарын пайдаланып, ақауларды жою бойын­ша жөндеу операциялары мен интерьерді ұйымдастырудың тәжірибелік жұмыстарын орындау6.2.6.1­Техникасын қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Сәндік гүлдер түрлері. Гүл өсіру шаруашылығындағы көктемгі жұмыстар

6.2.5.1­Сәндік гүлдер түрлерін өсіру технологиясын зерттеу және сипаттау6.2.5.2­Сәндік бақ өсіру мен гүл өсіру шаруашылығында көктемгі жұмыстар (топырақты өңдеу, зиянкес жәндіктерден қорғау, егу мен отырғызу) жүргізу6.2.6.1­Техникасын қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

3) 7­сынып (ұлдар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді

жоспардың бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1­тоқсан (9 сағат)Бөлімі Визуалды өнер

Өнердегі зама­науи техника мен ғылыми жетістіктер. Табиғаттағы микро суреттер.

7.1.1.1­Қоршаған орта элементтерінің визуалды сипаттамасын (компози­ция, түс, пішін, фактура, пропорция) өзінше түсіндіру7.2.1.1­Күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін, өнер құралдары мен әртүрлі техникада таңдалған қасиеттері мен тәсілдерін визуалды элементтерді таңдау және негізделген түрде анықтау

Қазақстанның замана­уи суретшілері

7.1.2.1­Тарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктерін өз бетінше зерделеу және сипаттау7.1.3.1­Шығармашылық жұмыста идеяларын іске асыру мақсатында түрлі ақпарат көздерінің ең тиімдісін таңдай отырып, қолдану (оның ішінде ақпараттық­коммуни­кативтік технологияны қолдану арқылы)

Бейнелеу өнеріндегі заманауи бағыттары (поп арт, инсталля­ция). Өздігінен ізденіс зерттеулері

7.3.2.1­Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы идеялары мен тақырыптарды талқылау және бағалау7.3.3.1­Пәндік терминологияны пайдалана отырып, басқалардың (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) және өз жұмыстарындағы әдіс­ тәсілдері мен техникаларды талқылау және бағалау

Өнердегі заманауи стильдік бағыттарды зерттеу негізінде тәжірибелік жұмыс орындау. (2D немесе 3D форматында)

7.1.6.4 ­Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі (заманауи) техноло­гиялар мен өнер материалдарын анықтау, таңдау және біріктіру7.1.6.2­Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, олар­ды өңдеу, пайдалану және үйлестірудің тиімді жолдарын (немесе әдістерін) анықтау7.2.1.1­Күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін, өнер құралдары мен әртүрлі техникада таңдалған қасиеттері мен тәсілдерін визуалды элементтерді таңдау және негізделген түрде анықтау

Жұмысты қорғау және көрме ұйымдастыру

7.3.1.1­Ауқымды аудитория алдында дайын болған өз жұмыстарын таныс­тыру (көрме, сән көрсетілімі)

2­тоқсан (7 сағат)Бөлім Сәндік­қолданбалы шығармашылық

Пирография өнерімен танысу. Көркемдеп күйдіру техникасы мен тәсілдері

7.1.2.1­Тарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктерін өз бетінше зерделеу және сипаттау

Нобай орындау. Материалдарды таңдау және дайындау

7.1.5.2­Бұйым жасауда әртүрлі графикалық құралдарды қолдана отырып (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік технологияны қолданып), нобай­лар, графикалық және технологиялық құжаттар дайындау7.1.6.4­ Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әртүрлі (заманауи) техноло­гиялар мен өнер материалдарын анықтау, таңдау және біріктіру

Бұйымды көркемдеп күйдіру. Безендіру

7.2.3.1­Бұйымдардың функционалдық және эстетикалық сапасын арттыру үшін материалдарды механикалық өңдеу және бұйымды безендіру 7.2.3.4­Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану7.2.6.1­Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Жұмысты қорғау және көрме ұйымдастыру

7.3.1.1­Ауқымды аудитория алдында дайын болған өз жұмыстарын таны­стыру (көрме, сән көрсетілімі)

3 тоқсан (10 сағат)Бөлім Дизайн және тех­нология

Ағашты механикалық өңдеуге арналған құрал­жабдықтар

7.2.2.1­Заманауи технологиялық машиналардың құрылысына және жұмыс барысына сипаттама бере отырып, конструкциялық, табиғи және жасанды материалдарды өңдеу операцияларын орындайды

Ағашты механикалық өңдеу барысындағы жұмысты ұйымдастыру

7.2.6.2 ­Заманауи технологиялық машиналармен қауіпсіз жұмыс жасау жол­дарын білу және түсіндіру7.1.6.1­Жобаланатын нысанды дайындау барысында конструкциялық, табиғи және жасанды материалдардың физикалық, технологиялық және механикалық қасиеттерін анықтау және салыстыру

Ағаштан жасалған бұйымды өңдеу. Бұйымның дизайны. Материалды таңдау және дайындау

7.1.5.1­Функционалды (техникалық) және эстетикалық талаптарға сай, ди­зайн дайындау бойынша тапсырмаларды орындау7.1.5.2­Графиканың түрлі тәсілдерін қолдана отырып (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік технологияны қолданып), бұйым жасауда эскиздер, графикалық және технологиялық құжаттар дайындау7.1.4.1­Алған білімдері мен тәжірибелерін қолдана болашақ іс­әрекеттерін анықтау және шығармашылық қызметін жоспарлау7.1.4.2 ­Бұйымның өзіндік құны мен материалдық шығындарын анықтау

Бұйымды жа­сау. Материалдар мен бөлшектерді механикалық өңдеу. Бұйымды безендіру

7.2.3.1­Бұйымдардың функционалдық және эстетикалық сапасын арттыру үшін материалдарды механикалық өңдеу және бұйымды безендіру 7.2.3.2­Технологиялық құжаттар бойынша реттілікті және дәлдікті сақтай отырып, күрделі бұйымдарды жасау7.3.4.1­Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялауда қолданылған идеяларды салыстыруда негізделген сыни ұсыныстар жасау

Көрме ұйымдастыру 7.3.1.1­Ауқымды аудитория алдында дайын болған өз жұмыстарын таныс­тыру (көрме, сән көрсетілімі)

4­тоқсан (8 сағат)БөлімҮй мәдениеті

Ауыл шаруашылық өндірістегі замана­уи техникалар мен жабдықтар

7.2.5.1­Ауыл шаруашылығындағы жабдықтарды және заманауи техника­ларды сипаттау, жіктеу және бағалау 7.1.3.1 – шығармашылық жұмыста идеяларын іске асыру мақсатында түрлі ақпарат көздерінің ең тиімдісін таңдай отырып, қолдану (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік технологияны қолдану арқылы)

Тұрмыстық құрал­жабдықтар мен электроарматураны жөндеу

7.2.5.2­Электротехникалық арматуралардың және тұрмыстық құралдардың қарапайым жөндеу жұмыстарын жүргізу 7.2.5.3 ­Электр тізбектеріндегі ақауларды табу 7.2.5.4­ Есептеулер орындау үшін арнайы бақылау­өлшеу құралдарын таңдау және қолдану

Үй экологиясы.Үйдегі микроклимат

7.1.3.1­Шығармашылық жұмыста идеяларын іске асыру мақсатында түрлі ақпарат көздерінің ең тиімдісін таңдай отырып, қолдану (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік технологияны қолдану арқылы)7.2.5.5 ­Интерьерді ұйымдастыру бойынша тәжірбиелік жұмыстар орындау барысында жарықтандыруға (табиғи және жасанды), желдеткіш және жылу жүйесіне қойылатын нормаларды сақтау және қарастыру7.3.1.1­Ауқымды аудитория алдында дайын болған өз жұмыстарын таныс­тыру (көрме, сән көрсетілімі)

4) 8­сынып (ұлдар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді

жоспардың бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1­тоқсан (9 сағат)БөлімСәндік қолданбалы өнер

Мозаика өнері. Мозаика орындаудың түрлері мен техни­калары

8.3.2.1­Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы идеялары мен тақырыптарды талдау мен бағалау жүргізу үшін критерийлерді қолдану8.3.3.1­Жасалған өнімнің (шығармашылық жұмыс) сапасын қолданылған әдіс­тәсілдерін бағалау және талдау үшін критерийлерді қолдану

Мозаикалық панноға арналған негіз дай­ындау. Нобай және материалды таңда

8.1.5.2­Әртүрлі графика тәсілдерін қолданып, бұйым дайындаудың реттілігі мен тиімді тәсілін анықтай отырып (оның ішінде ақпараттық­коммуникативтік технологияны қолданып), графикалық және технологиялық құжаттар дай­ындау.

Мозаика панносын орындау

8.1.6.4­Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі технологиялар мен өнер материалдарын өз бетінше анықтау, таңдау және біріктіру8.2.1.1­Күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін өз бетінше өнердің көркем құралдарын анықтау, таңдау және қолдану

Көркемдеп безендіру мен жұмыстарын та­ныстыру.

8.3.1.1­Онлайн платформадағы ауқымды аудитория алдында дайын жұмыс­тарды қорғау және оны ұсыну (онлайн форумдар, әлеуметтік желілерде)

2­тоқсан (7 сағат)БөлімДизайн және тех­нология

Қазақ халқының тұрмыстық заттары­мен танысу

8.1.2.1­Тарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы түсінігін көрсету

Қазақ халқының тұр­мыстық заттарының орындалу техникасы мен материалдарын (торсық, дөңгелек үстел) зерделеу.

8.1.6.1­Жобалау объектісінің қолданылу мақсаты мен ерекшелігін ескере оты­рып, өңдеудің конструкциялық, табиғи, жасанды материалдары мен әдістерін негіздеп таңдау

Идеяларды талдау және нобайды орын­дау. Жұмысты жо­спарлау

8.1.5.1­ Функционалды (техникалық), эстетикалық, эргономикалық және экологиялық талаптарға сай нысан дизайнын дайындау бойынша тапсырма­ларды орындау8.1.4.1­Болашақ іс­әрекеттерін анықтауда өздерінің алған білімдері мен тәжрибесін қолдана отырып шығармашылық әркеттерін жоспарлайды

Материалдарды өңдеу. Бұйымды дайындау

8.2.2.1­Заманауи технологиялық машиналарда конструкциялық материалдар­ды өңдеу бойынша күрделі операцияларды орындау 8.2.3.1­Қол, механикалық құрал­жабдықтарын қолдана отырып, бұйымдардың функционалдық және эстетикалық сапасын арттыру үшін материалдарды өңдеу мен безендіру әдістерін анықтау, пайдалану8.2.3.2­Өз бетінше дайындаған технологиялық құжатпен күрделі бұйым (кешенді, фасонды) жасау 8.2.3.3­Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану8.2.6.1­Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де­монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Көрме ұйымдастыру және жұмысты қорғау

8.3.1.1­Онлайн платформадағы ауқымды аудитория алдында дайын жұмыс­тарды қорғау және оны ұсыну (онлайн форумдар, әлеуметтік желілерде)

(Жалғасы. Басы 16-17-беттерде)

(Жалғасы 19-бетте)

10 ТАМЫЗ 2017 жЫл 19РЕСМИ

3-тоқсан (10 сағат)БөлімДизайн және тех-нология

Үстел ойыны. Шығу тарихы

8.1.2.1-Тарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы түсінігін көрсету

Үстел ойынының тұжырымдамасы

8.1.4.2-Зерттеу нәтижелері негізінде тұтынушылардың өнімнің түрлеріне де-ген қажеттілігін анықтау8.1.5.1- Функционалды (техникалық), эстетикалық, эргономикалық және экологиялық талаптарға сай нысан дизайнын дайындау бойынша тапсырма-ларды орындау

Үстел ойынын дай-ындау. Графикалық құжаттама

8.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолданып, бұйым дайындаудың реттілігі мен тиімді тәсілін анықтай отырып (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік техно-логияны қолданып), графикалық және технологиялық құжаттар дайындау.

Үстел ойының бөлшектерін дай-ындау. Көркемдеп безендіру

8.1.6.2-Бұйымды дайындау мен безендіру үшін заманауи және дәстүрлі емес материалдардың тиімді қолданылуын түсіне отырып өздігінен таңдау8.2.3.1-Қол, механикалық құрал-жабдықтарын қолдана отырып, бұйымдардың функционалдық және эстетикалық сапасын арттыру үшін материалдарды өңдеу мен безендіру әдістерін анықтау, пайдалану

Ойынды тестілеу.Сауалнама және ақпараттар жинау

8.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялау-да қолданылған идеяларды талдауда және бағалауда негізінделген сыни ұсыныстар жасау

Жұмысты қорғау. 8.3.1.1-Онлайн платформадағы ауқымды аудитория алдында дайын жұмыс-тарды қорғау және оны ұсыну (онлайн форумдар, әлеуметтік желілерде)

4-тоқсан (8 сағат)БөлімҮй мәдениеті

Агротехнологияның дамуындағы ғылымның рөлі (өздігінен ізденіс зерттеулері)

8.2.5.1-Ауылшаруашылық өндірісінің дамуындағы әдіс-тәсілдерді талқылау және бағалау8.1.3.1-Шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолдану арқылы)

Электрқұрылғылар мен тұрмыстық тех-никаларды таңдау және бағалау

8.2.5.-Тұрмыстық техника мен электр жабдықтарының эстетикалық, эргономикалық және эксплуатациялық сапаларын салыстру мен бағалау8.1.3.1-Шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолдану арқылы)

Бөлменің жөндеу жұмыстарына арналған заманауи материалдар мен құрал-жабдықтар (тәжірибелік жұмыс)

8.2.5.3-Тұрмыста жөндеу жұмыстарын жүргізу барысында ақауларды жоюдың тиімді тәсілдерін табу 8.2.5.4- Тұрмыста жөндеу жұмыстарын жүргізу барысында заманауи матери-алдар мен құрал-саймандарды (қол және электрлік) қолдану8.2.6.1-Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану 8.2.6.2-Құралдар-жабдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу туралы ескертпе парағын құру

5) 9-сынып (ұлдар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді

жоспардың бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1 тоқсан (9 сағат)БөлімСәндік қолданбалы өнер

Заманауи интерьер-дегі сәндік бұйымдар

9.1.2.1-Мәдени және тарихи жәдігерлер, қолөнер мен дизайн салалары шығармаларының материалдарын, бағытын, салыстырмалы талдау

Интерьердің сәнді заттарының (шырағдан, сәнді сағаттар) дайында-лу техникалары мен тәсілдерін зерделеу

9.1.3.1-Шығармашылық идеяларды (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны) дамыту мен іске асыруда бірінші және екінші ақпарат көздерін толыққанды және нәтижелі қолдану

Идеяларды дамы-туды талқылау мен нобай орындау. Жұмысты жоспарлау

9.1.4.1-Жұмысты орындаудың тиімді (оптималды) әдістері мен реттілігін анықтай отырып, шығармашылық қызметін жоспарлау9.1.5.1-Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау

Интерьердің сәндік заттарын дайындау мен безендіру

9.2.1.1-Мазмұнды, ерекше туындыны орындау үшін өз бетінше және сенімділікпен өнердің көркем құралдарын қолдану9.1.6.2-Бұйымды дайындау мен безендіру барысында заманауи және дәстүрлі емес материалдарды қолданудың өзіндік (оригиналды) шешімдері мен жолдарын ұсыну9.2.3.3-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану

Жұмысты қорғау. 9.3.1.1-Медиа құралдары мен онлайн платформаларды қолдана оты-рып, белгілі бір аудиторияға дайын жұмыстарын қорғауды өз бетінше ұйымдастыру (бейнетаспа, онлайн форумдар, әлеуметтік желілер)9.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарындағы мақсаттың өзіндік анық көруін және негізделген бағаны өзіндік білдіру

2-тоқсан (7 сағат)Бөлім Дизайн және тех-нология

Сәулет өнерінің үздік туындылары.Заманауи сәулет өнері. Қазақстан сәулет өнері.(зама науи және тарихи)

9.1.2.1-Мәдени және тарихи жәдігерлер, қолөнер мен дизайн салалары шығармаларының материалдарын, бағытын, салыстырмалы талдау.9.3.3.1-Бұйымның сапасын және өнімнің сыртқы көрінісін анықтайтын негізгі факторларды (эстетика, атқаратын қызметі, экономика) талдау және бағалау

Сәулеттік ғимарат-тар мен нысан-дардың (имитация немесе өз идея лары) нобайы, сызбасы

9.1.5.1 - Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау9.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолдану арқылы (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолданып) өз бетінше графикалық және технологиялық құжатты құру

Сәулеттік нысанның макетін орындауға қажетті материал-дарды анықтау және таңдау

9.1.6.2-Бұйымды дайындау мен безендіру барысында заманауи және дәстүрлі емес материалдарды қолданудың өзіндік (оригиналды) шешімдері мен жолдарын ұсыну9.1.6.4-Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі технологиялар мен өнер материалдарын қолдану бойынша өзіндік (оригиналды) шешімдерді ұсыну

Шығармашылық жұмыс. Сәулеттік нысан макеті

9.2.3.1-Бұйым дайындау барысында материалдарды өңдеу мен безендірудің ұтымды тәсілдерін анықтау, таңдау мен қолдану 9.2.3.2 Сенімділік пен дербестігін көрсете, әртүрлі техникаларды, конструк-ция түрлері мен заманауи материалдарды қолдана отырып ерекше күрделі бұйым жасау

Жұмысты қорғау. 9.3.1.1-Медиа құралдары мен онлайн платформаларды қолдана оты-рып, белгілі бір аудиторияға дайын жұмыстарын қорғауды өз бетінше ұйымдастыру (бейнетаспа, онлайн форумдар, әлеуметтік желілер)9.3.2.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарындағы тарихи, әлеуметтік және мәдениеттік мәнмәтіндерді талдау мен бағалау

3-тоқсан (10 сағат)БөлімДизайн және тех-нология

Интерьер заттары және жиһаздардың өндірілуі

9.2.2.2-Әртүрлі өнеркәсіпте технологиялық және өндірістік үдерістер туралы білімдері мен түсінігін көрсету9.1.4.2-Пайданы (табысты) анықтау мақсатында түрлі тауарларды өткізу нарығын талдау

Белгілі бір инте-рьерге арналған заттарды дайын-дау (мысалы: көрме залына арналған модульді жиһаз, трансформацияла-натын балаларға ар налған жиһаз, сәнді шамшырақ) Идеяны дамыту және талқылау. Материал-дарды таңдау

9.1.5.1-Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау9.1.6.1-Жобаланатын нысанның техникалық, эксплатуациялық және экологиялық сипаттамаларын ескере отырып, өз бетінше конструкциялық, табиғи және жасанды материалдарды, өңдеу тәсілдерін негіздеп, анықтау және таңдау

Графикалық құжат-тама. Техникалық спецификация

9.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолдану арқылы (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолданып) өз бетінше графикалық және технологиялық құжатты құру

Бұйымды әзірлеу. Әрлеу

9.2.2.1-Материалдарды өңдеуге арналған заманауи технологиялық машина-ларды өз бетінше таңдап, анықтау және қолдану9.2.3.1-Бұйым дайындау барысында материалдарды өңдеу мен безендірудің ұтымды тәсілдерін анықтау, таңдау мен қолдану 9.2.3.2-Сенімділік пен дербестігін көрсете, әртүрлі техникаларды, конструк-ция түрлері мен заманауи материалдарды қолдана отырып ерекше күрделі бұйым жасау9.2.6.1-Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де-монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану9.2.6.2-Белгілі бір бұйым мен жұмыс түріне арналған техника қауіпсіздігі бой-ынша нұсқаулық құру

Жұмысты қорғау 9.3.1.1-Медиа құралдары мен онлайн платформаларды қолдана оты-рып, белгілі бір аудиторияға дайын жұмыстарын қорғауды өз бетінше ұйымдастыру (бейнетаспа, онлайн форумдар, әлеуметтік желілер)

4-тоқсан (8 сағат)БөлімҮй мәдениеті

Интерьер/экстерьердегі ланд-шафт элементтері

9.1.5.1- Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау9.2.5.1-Ландшафты дизайнның элементтерін, заманауи бағыттары мен стильдерін анықтау және сипаттау. 9.1.3.1-Шығармашылық идеяларды (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолданып) дамыту мен іске асыруда бірінші және екінші ақпарат көздерін толыққанды және нәтижелі қолдану

Шығармашылық иде-яларды визуалдау

9.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолдану арқылы (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолданып) өз бетінше графикалық және технологиялық құжатты құру 9.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарындағы мақсаттың өзіндік анық көруін және негізделген бағаны өзіндік білдіру

Интерьердегі жарық-тандыру. Табиғи жә не жасанды жарық-тандыру. Интерьерді жарықтандырудың жобасын даярлау (тұрғын үй бөлмелері, өндірістік, қоғамдық орындар)

9.2.5.2-Жарықтандырудың типтік және әртүрлі түрін сипаттау мен анықтау 9.2.5.3-Функционалдық, эргономикалық және эстетикалық талаптарды ескере отырып, интерьердегі жарықтандыруды ұйымдастыру бойынша шығармашылық шешімдер дайындау9.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолдану арқылы (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолданып) өз бетінше графикалық және технологиялық құжатты құру

Интерьерді аудандарға бөлу және жоспарлау.(тұрғын үй бөлмелері, өндірістік, қоғамдық орындар)

9.1.4.1-Жұмысты орындаудың тиімді (оптималды) әдістері мен реттілігін анықтай отырып, шығармашылық қызметін жоспарлау.9.1.5.2- Әртүрлі графика тәсілдерін қолдану арқылы (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолданып) өз бетінше графикалық және технологиялық құжатты құру.9.2.5.4-Интерьерді (тұрғын үй, қоғамдық) безендіру, жоспарлау және ұйымдастыру бойынша тәжірибелік жұмысты орындау үшін түрлі салалардағы білімдерін жалпылау

6) 5-сынып (қыздар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді

жоспардың бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1 тоқсан (18 сағат)БөлімВизуалды өнер

Бейнелеу өнеріндегі көркем құралдары. Классикалық өнердің үздік туындыла-ры. Қазақстандық суретшілердің шығармашылығы. Бейнелеу өнерінің түрлері мен жанр-лары

5.1.2.1-Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктерін анықтау және зерделеу5.1.3.1 -Шығармашылық идеяларды зерттеу мен дамыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу. (ақпараттық-коммуникативтік технологияны қолдану арқылы)5.3.2.1-Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарында берілген идеялар мен тақырыптарды сипаттау5.3.3.1-Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы қолданылған әдіс-тәсілдерді (техникасы) сипаттау

Натюрморт өнері. Ұлттық сәндік на-тюрморт

5.1.5.2-Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау5.1.6.4-Таңдаған тәсілдерінің қасиеттерін ескере отырып, көркемөнер мате-риалдарын, техникаларын пайдалану және эксперимент жүргізу5.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану5.2.3.3-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар дайындау үдерісінде қазақтың ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану

Пейзаж. Табиғатпен үйлесім. Әуе перс-пективасы

5.1.1.1-Қоршаған ортаның ассоциативті мағынасы мен визуалды сипаттама-сын зерделеу және анықтау (композиция, түс, пішін, фактура, тепе-теңдік)5.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану

Индустриалды пей-заж. Қала пейзажы. Сызықтық перспек-тива

5.1.1.1-Қоршаған ортаның ассоциативті мағынасы мен визуалды сипаттама-сын зерделеу және анықтау (композиция, түс, пішін, фактура, тепе-теңдік)5.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану

Пластикалық пішіндер өнері. Мүсін өнері

5.1.1.1-Қоршаған ортаның ассоциативті мағынасы мен визуалды сипаттама-сын зерделеу және анықтау (композиция, түс, пішін, фактура, тепе-теңдік)5.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану5.3.3.1-Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы қолданылған әдіс-тәсілдерді (техникасы) сипаттау

Шығармашылық жұмыс. Көрме ұйымдастыру

5.1.5.2-Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау5.1.6.4 -Таңдаған тәсілдерінің қасиеттерін ескере отырып, көркемөнер мате-риалдарын, техникаларын пайдалану және эксперимент жүргізу5.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану5.3.1.1-Бүкіл сыныпқа дайын жұмысты таныстыру (көрме)

2-тоқсан (14 сағат)БөлімСәндік-қолданбалы шығармашылық

Сәндік-қолданбалы өнер, негізгі пішіндер мен ерекшеліктері. Қазақстан халқының сәндік-қолданбалы өнері. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері (түрлері, стилизация мен мотивтері)

5.1.2.1-Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктерін анықтау және зерделеу

Көркем кестелеу. Кесте түрлері. Мате-риалдар және құрал-жабдықтармен таны-су. Нобай орындау

5.1.2.1-Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктерін анықтау және зердел-Шығармашылық идея-ларды іске асыру үшін нобайлар орындау

Көркемдік кестемен бұйымды безендіру

5.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін қолдану 5.2.3.3- Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар дайындау үдерісінде қазақтың ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану 5.2.6.1-Материалдар мен құралдарды техника қауіп-сіздігін сақтап, қолданудың маңыздылығын сезіне отырып демонстрациялау

Өру өнері. Өру түрлері. Материалдар және құрал-жабдық-тармен танысу

5.1.6.2-Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, олардың қасиеттері мен міндеттерің анықтау 5.1.5.2-Шығармашылық идеяларды іске асыру үшін нобайлар орындау 5.1.4.1-Шығамашылық жұмысты орындау кезеңдерін анықтай отырып, жос пар дайындау

Бұйым өру 5.2.3.2-Түрлі материалдардан (тоқыма, табиғи және жасанды) қарапайым бұйым орындау 5.2.3.4-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар дайындау үдерісінде қазақтың ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану5.2.6.1-Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Жұмыстардың көрмесі 5.3.1.1-Бүкіл сыныпқа дайын жұмысты таныстыру (көрме )

3 тоқсан (20 сағат)Бөлім Дизайн және тех-нология

Тоқыма материалда-рының классифика-циясы мен сипат та-малары. Материал-дардың түрлері мен қасиеттерін зерттеу

5.1.6.3-Тоқыма материалдары мен бұйымдарының классификациясын, құрамы мен қарапайым тоқылу әдісін сипаттау және білу

Тоқыма материалда-рын өңдеуге арналған құрал-жабдықтар мен құрылғылар

5.2.2.1-Тігін машинасының құрылысын, жіп өткізуді сипаттау және білу, ма-шина тігістерін орындау5.2.2.2-Тігін бұйымдарын ылғалды-жылулық (үтік) өңдеуге арналған жабдықтарын білу, сипаттай алу және қолдану5.2.6.2-Қол еңбегі құралдарымен жұмыс істеудің қауіпсіз тәсілдерін, еңбек гигиенасының ережелерін білу (жұмыс орнын, құралдарды ұйымдастыру және тазалау, арнайы киімде жұмыс істеу)

Тігін бұйымдарының классификациясы. Идеядан өнімге (тігін бұйымдары)

5.1.6.3-Тоқыма материалдары мен бұйымдарының классификациясын, құрамы мен қарапайым тоқылу әдісін сипаттау және білу

Дизайн, киімді макет-теу (қағаз, тоқыма ма-териалдар). Костюм құру (мини-манекенде немесе қуыршақта)

5.1.5.1-Өзінің және өзгенің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) тәжірибесіне сүйене отырып және композицияның негізгі заңдылықтарын ескеріп, қарапайым нысандардың дизайнын дайындау бойынша тапсырма-ларды орындау 5.2.3.1-Тоқыма бұйымдарын пішу және сыру тігісін қолдану арқылы қол еңбегі құралдарымен, тігін машинасында өңдеу5.2.3.2-Түрлі материалдардан (тоқыма, табиғи және жасанды) қарапайым бұйым орындау5.2.6.1-Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Тоқыма мозаика техникасында тігін бұйымдарының ди-зайны (құрақ, пэчворк, квилт) Идеяларды құру. Нобай. Мате-риалды таңдау және дайындау. Жұмыстың орындалу бірізділігі

5.1.5.1-Өзінің және өзгенің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) тәжірибесіне сүйене отырып және композицияның негізгі заңдылықтарын ескеріп, қарапайым нысандардың дизайнын дайындау бойынша тапсырма-ларды орындау5.1.4.1-Шығамашылық жұмысты орындау кезеңдерін анықтай отырып, жо-спар дайындау

Бұйым дайындау. Бұйымды безендіру

5.2.3.1- Тоқыма бұйымдарын пішу және сыру тігісін қолдану арқылы қол еңбегі құралдарымен, тігін машинасында өңдеу 5.2.3.2-Түрлі материалдар-дан (тоқыма, табиғи және жасанды) қарапайым бұйым орындау5.2.3.3-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар дайындау үдерісінде қазақтың ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану5.2.6.1-Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Жұмысты қорғау 5.3.1.1-Бүкіл сыныпқа дайын жұмысты таныстыру (көрме)5.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялау бойынша конструктивті пікірлер, ұсыныстарды білдіру

4-тоқсан (16 сағат)Бөлім Тамақтану мәдениеті

Дұрыс тамақтанудың негіздері. Ас мәзірін әзірлеу

5.2.4.1-Дұрыс және тиімді тамақтанудың ережелерін сипаттау және зерделеу5.2.4.2-Дұрыс және тиімді тамақтанудың мәзірін құрастыру5.1.3.1-Шығармашылық идеяларды зерттеу мен дамыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технология ларды қолдану арқылы)

Асхананың жабдық-талуы. Тағам әзір-леуге арналған құралдар-жабдықтар, аспаптар мен ыдыс-аяқтар.Тағам дайын-дауға арналған құрал-жабдықтардың мүм-кін діктерін зерттеу

5.2.4.3-Тағам әзірлеуге арналған құралдар мен жабдықтарды зерделеу және олардың мүмкіншілігін анықтау5.2.6.1-Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де-монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану5.2.6.2-Қол еңбегі құралдарымен жұмыс істеудің қауіпсіз тәсілдерін, еңбек гигиенасының ережелерін білу (жұмыс орнын, құралдарды ұйымдастыру және тазалау, арнайы киімде жұмыс істеу)

Бутербродтар мен сусындардың әзірлену техноло-гиясы

5.1.3.1 -Шығармашылық идеяларды зерттеу мен дамыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік техноло-гияларды қолданып). 5.2.4.4-Суық тағамдар мен сусындар дайындау тех-нологиясын білу және қолдану 5.1.3.1-Шығармашылық идеяларды зерттеу мен дамыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технология ларды қолдану арқылы)

Жемістер мен көкөністерден салат-тар әзірлеу техно-логиясы

5.2.4.4-Салқын тағамдар мен сусындарды әзірлеу технологиясын білу және қолдану5.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялау бойынша конструктивті пікірлер, ұсыныстарды білдіру5.1.3.1-Шығармашылық идеяларды зерттеу мен дамыту үшін ақпарат көздерімен жұмыс істеу (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технология ларды қолдану арқылы)

БөлімҮй мәдениеті

Жеке бастың гигие-насы. Өз-өзіне күтім жасау

5.2.5.3-Жеке басының гигиенасы ережелерін зерделеу және сипаттау, әртүрлі шаш пен тері түрін анықтау 5.2.5.4-Өз бетінше өз-өзіне қарау әрекеттері мен тәсілдерін таңдау және қолдану

Өсімдік шаруашылығының негізгі бағыттары. Өсімдік шаруашылығындағы көктемгі жұмыстар

5.2.5.1-Өсімдік шаруашылығы мен жеміс-көкөніс түрлерінің негізгі бағыттарын зерделеу және сипаттау5.2.5.2-Өсімдік шаруашылығында көктемгі жұмыстар жүргізу (топырақты өңдеу, зиянкес жәндіктерден қорғау, егу мен отырғызу)5.2.6.1-Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де-монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

7) 6-сынып (қыздар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді

жоспардың бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1-тоқсан (18 сағат)БөлімВизуалды өнер

Портрет жанры. Порт рет түрлері. Қазақ стандық сурет-шілердің шығармашы-лығындағы портрет

6.1.3.1-Шығармашылық идеяларды іске асыру мақсатында ақпарат көздерін өз бетінше таңдап, қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік техно-логияларды қолдану арқылы)6.1.2.1-Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы білімі мен түсінігін көрсету

Сызықты портрет. Графика. Орындалу техникасы. Дәстүрлі емес материалдар-дан портрет жасау (сымнан орындалған портрет)

6.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану6.1.6.4-Материалдардың қасиеттері жайлы білімін және тәжірибелік жұмыс істеу дағдыларын көрсете отырып техникалар, көркемдік материалдарды қолдану және эксперимент жасау6.1.6.2-Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, оларды өңдеу мен пайдаланудың тиімді жолдарын (немесе әдістерін) анықтау

Портреттегі түс. Орындалу техникасы

6.1.1.1-Өзінің және басқа оқушының тәжірибесіне сүйене отырып, қоршаған орта нысандарының визуалды сипаттамаларын (композиция, түс, пішін, фактура, тепе-теңдік) түсіну және білімін көрсету6.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану

Заманауи пор-трет. Фотоөнер. Фотокамерамен тәжірибе

6.3.2.1-Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы идеялары мен тақырыптарды салыстыру6.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану

Анимация. Қозғала-тын элементтер (ермексазды ани-мация, көлеңкелі театр, саусақты және таяқшалы қуыршақтар)

6.1.2.1-Әлемдік және қазақтың ұлттық мәдениетіндегі дизайн, қолөнер мен өнер туындыларының ерекшеліктерін түсіну мен білімін көрсету

Сценарий дайын-дау. Кейіпкерлер мен декорациялар құру. Көркем өнер идея-ларын іске асыру. Дыбыс қосу

6.1.4.1 -Уақыт пен басқа да факторларды ескере отырып, іс-әрекеттің реттілігін анықтау және жоспарлау6.2.1.1-Өз идеялары мен сезімдерін беру үшін қоршаған ортаның визуалды элементтері мен өнердің көркем тәсілдерін анықтау, таңдау және қолдану6.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялау бойынша сындарлы пікір мен негізделген ұсыныстарды қабылдау

Жұмысты қорғау 6.3.1.1-Мектеп аудиториясы алдында өзінің дайын жұмыстарын танысты-ру (көрме)

2-тоқсан (14 сағат)Бөлім Сәндік-қолданбалы шығармашылық

Тоқу өнері. Ілмекпен тоқу. Тоқу тәсілдері мен техникалары. Бұйымның ноба йын дайындау. Мате-риалдар мен құрал-жабдықтарды таңдау

6.1.2.1-Әлем және қазақ ұлттық мәдениетіндегі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы білімі мен түсінігін көрсету6.1.5.2-Шығармашылық идеяларын іске асыру үшін нобайлар, техникалық суреттер мен сызбалар орындау 6.1.4.2-Материалдық шығынды анықтау (сандық көрсеткіштер)

Әртүрлі бұйымдарды ілмекпен тоқу (сулықтар, сөмкелер, ұялы телефондардың қабы)

6.1.6.4-Материалдардың қасиеттері жайлы білімін және тәжірибелік жұмыс істеу дағдыларын көрсете отырып техникалар, көркемдік материалдарды қолдану және эксперимент жасау6.2.3.3-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану6.2.6.1-Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де-монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Шалма бізбен тоқу. Шалма біз және олар-дың түрлері. Тоқу тәсілдері мен техни-калары. Бұйымның нобайын дайындау

6.1.5.2-Шығармашылық идеяларын іске асыру үшін нобайлар, техникалық суреттер мен сызбалар орындау 6.1.4.2-Материалдық шығынды анықтау (сандық көрсеткіштер)

Әртүрлі бұйымдарды шалма бізбен тоқу (мойынорағыш, үшкіл орамал, тіреуіш, ұялы телефондардың қабы)

6.1.6.4 -Материалдардың қасиеттері жайлы білімін және тәжірибелік жұмыс істеу дағдыларын көрсете отырып техникалар, көркемдік материалдарды қолдану және эксперимент жасау6.2.3.3-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану6.2.6.1-Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де-монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Жұмысты қорғау. Көрме ұйымдастыру

6.3.1.1-Мектеп аудиториясы алдында өзінің дайын жұмыстарын таныстыру (көрме) 6.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адапта-циялау бойынша сындарлы пікір мен негізделген ұсыныстарды қабылдау

3-тоқсан (20 сағат)Бөлім Дизайн және тех-нология

Тоқыма матери-алдарынан бұйым дайындау (авторлық қуыршақ, дамытатын ойыншықтар). Идея-ларды құру. Нобай

6.1.5.1 - Өзінің тәжірибесі мен біліміне сүйеніп, композицияның негізгі заңдылықтарын сақтай отырып, әртүрлі нысандардың дизайны бойынша тапсырмалар орындау6.1.5.2-Шығармашылық идеяларын іске асыру үшін нобайлар, техникалық суреттер мен сызбалар орындау

Түрлі-түсті және фактуралы тоқыма материалдарын зерт-теу. Материалдарды, құралдар мен жабдық тарды таңдау және дайындау

6.1.6.3-Тоқыма материалдары мен бұйымдарының қасиеттері мен фактура-сын анықтау және зерделеу6.1.6.2-Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, оларды өңдеу мен пайдаланудың тиімді жолдарын (немесе әдістерін) анықтау6.2.2.1-Тігін машинасын қалыпты күйге келтіруді білу және орындау

Бұйым дайындау. Бөлшектерді пішу. Жеке бөліктерін өңдеу.Бөлшектерді біріктіру мен бұйымды безендіру

6.2.2.2-Тігін бұйымдарын ылғалды- жылулық өңдеу режимдерін білу, сипат-тау және оларды тәжірибеде қолдану6.2.3.1-Өлшем мен белгілеу негізінде орындалған бұйым дайындау үшін ма-териалдарды электрлік қол құралдарымен өңдеу6.2.3.2-Әр түрлі конструкциялар мен материалдарды (тоқыма, табиғи және жасанды) қолдана отырып, бір өнім орындау6.2.6.2-Қол электрлі құралдары мен жабдықтарымен қауіпсіз жұмыс жа-сау тәсілдерін, еңбек гигиенасы ережелерін (жұмыс орнын, құралдарды ұйымдастыру мен тазалау, арнайы киімде жұмыс істеу) білу және түсіндіру

Үйге арналған тоқыма бұйымдарының ди-зайны (алжапқыш, асханалық бұйым-дар). Идеяларды құру. Нобай. Мате-риал ды таңдау және дайындау. Жұмысты орындау бірізділігі

6.1.5.1-Өзінің тәжірибесі мен біліміне сүйеніп, композицияның негізгі заңдылықтарын сақтай отырып, әртүрлі нысандардың дизайны бойынша тапсырмалар орындау6.1.5.2-Шығармашылық идеяларын іске асыру үшін нобайлар, техникалық суреттер мен сызбалар орындау6.1.4.1-Уақыт пен басқа да факторларды ескере отырып, іс-әрекеттің реттілігін анықтау және жоспарлау.6.1.4.2-Материалдық шығынды анықтау (сандық көрсеткіштер)

Бұйым дайындау. Бөлшектерді пішу. Жеке бөліктерін өңдеу. Бөлшектерді біріктіру мен бұйымды безендіру

6.2.2.2-Тігін бұйымдарын ылғалды- жылулық өңдеу режимдерін білу, сипат-тау және оларды тәжірибеде қолдану6.2.3.1-Тігін машинасы және қол құралдарымен қайып тігу, сырып тігу тігіс түрлерін қолдана отырып, тоқыма материалдарын пішу және өңдеу6.2.3.2-Әр түрлі конструкциялар мен материалдарды (тоқыма, табиғи және жасанды) қолдана отырып, бір өнім орындау6.2.6.2-Қол электрлі құралдары мен жабдықтарымен қауіпсіз жұмыс жа-сау тәсілдерін, еңбек гигиенасы ережелерін (жұмыс орнын, құралдарды ұйымдастыру мен тазалау, арнайы киімде жұмыс істеу) білу және түсіндіру

Жұмысты қорғау.Көрме ұйымдастыру

6.3.1.1-Мектеп аудиториясы алдында өзінің дайын жұмыстарын танысты-ру (көрме) 6.3.3.1-Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы қолданылған әдіс-тәсілдерді (техникасы) салыстыру

4-тоқсан (16 сағат)Бөлім Тамақтану мәдениеті.

Қазақ халқы мен түрлі халықтардың және де қоғамдық тамақтану орындарындағы дас тарқан басында өзін-өзі дұрыс ұстау ережелері

6.2.4.1-Қоғамдық тамақтану орындарында, қазақ халқы мен әлем халықтарының мәдениетіндегі дастарқан басында өзін-өзі ұстау ережелерін салыстыру және сипаттау6.2.4.2- Әртүрлі іс-шараға арналған дастарханды безендірудегі білімдері мен тәжірбиелік дағдыларынкөрсету

Жартылай дайын өнімдерден тағамдар әзірлеу технологиясы

6.2.4.3-Жылдам орындалатын тағамдар мен десерт дайындау технология-ларын білу және қолдану6.2.4.4-Әр түрлі тағамдарды дайындау үшін азық-түліктер, құрал-саймандар мен керек-жарақтарын анықтау және таңдау

Тағамдарды жылдам әзірлеудің техноло-гиясы

6.2.4.3-Жылдам орындалатын тағамдар мен десерт дайындау технология-ларын білу және қолдану6.2.4.4-Әр түрлі тағамдарды дайындау үшін азық-түліктер, құрал-саймандар мен керек-жарақтарын анықтау және таңдау

Десерт әзірлеу техно-логиясы

6.2.4.3-Жылдам орындалатын тағамдар мен десерт дайындау технология-ларын білу және қолдану. 6.2.4.4 Әр түрлі тағамдарды дайындау үшін азық-түліктер, құрал-саймандар мен керек-жарақтарын анықтау және таңдау6.3.1.1-Мектеп аудиториясы алдында өзінің дайын жұмыстарын танысты-ру (көрме)

Бөлім 4 ВҮй мәдениеті

Гигиена ережелері. Бөлмені ылғалды және құрғақ тазалау жұмысы

6.2.5.3-Тазалау құралдары, тұрғын үйге қойылатын гигениалық талаптарды зерделеу және сипаттау6.2.5.4-Шектеулі қолдауда тазалау құралдары мен тәсілдерін таңдау және қолдану

Киім (аяқ киім) күтімі мен оларды сақтау

6.2.5.5-Шектеулі қолдауда мезгілдік киім мен аяқ-киімдерді күту мен ұзаққа сақтау ережелерін білу және ұстану

Сәндік гүлдер түрлері. Гүл өсіру шаруашылығындағы көктемгі жұмыстар

6.2.5.1-Сәндік гүлдер түрлерін өсіру технологиясын зерттеу және сипаттау6.2.5.2-Сәндік бақ өсіру мен гүл өсіру шаруашылығында көктемгі жұмыстар (топырақты өңдеу, зиянкес жәндіктерден қорғау, егу мен отырғызу) жүргізу6.2.6.1-Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

8) 7-сынып (қыздар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді

жоспардың бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1-тоқсан (9 сағат)

БөлімВизуалды өнер

Өнердегі зама-науи техника мен ғылыми жетістіктер. Табиғаттағы микро суреттер

7.1.1.1-Қоршаған орта элементтерінің визуалды сипаттамасын (композиция, түс, пішін, фактура, пропорция) өзінше түсіндіру7.2.1.1-Күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін, өнер құралдары мен әртүрлі техникада таңдалған қасиеттері мен тәсілдерін визу-алды элементтерді таңдау және негізделген түрде анықтау

Қазақстанның зама-науи суретшілері

7.1.2.1-Тарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктерін өз бетінше зерделеу және сипаттау7.1.3.1-Шығармашылық жұмыста идеяларын іске асыру мақсатында түрлі ақпарат көздерінің ең тиімдісін таңдай отырып, қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы)

Бейнелеу өнеріндегі заманауи бағыттар (поп арт, инсталля-ция) (өздігінен ізденіс зерттеулері)

7.3.2.1 -Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы идеялары мен тақырыптарды талқылау және бағалау7.3.3.1-Пәндік терминологияны пайдалана отырып, басқалардың (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) және өз жұмыстарындағы әдіс-тәсілдері мен техникаларды талқылау және бағалау

Өнердегі заманауи стильдік бағыттарды зерттеу негізінде тәжірибелік жұмыс орындау. (2D немесе 3D форматында)

7.1.6.4-Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі (заманауи) технология-лар мен өнер материалдарын анықтау, таңдау және біріктіру 7.1.6.2-Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, оларды өңдеу, пайдалану және үйлестірудің тиімді жолдарын (немесе әдістерін) анықтау7.2.1.1-Күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін, өнер құралдары мен әртүрлі техникада таңдалған қасиеттері мен тәсілдерін визу-алды элементтерді таңдау және негізделген түрде анықтау

Жұмысты қорғау және көрме ұйымдастыру

7.3.1.1-Ауқымды аудитория алдында дайын болған өз жұмыстарын танысты-ру (көрме, сән көрсетілімі)

2 тоқсан (7 сағат)Бөлім Сәндік-қолданбалы шығармашылық

Көркемдік жазба (ба-тик, гжель, хохлома). Жазбалар түрлері. Жазбалардың тәсілдері мен техни-касы. Материалдары және құралдары

7.1.2.1-Тарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктерін өз бетінше зерделеу және сипаттау7.1.3.1-Шығармашылық жұмыста идеяларын іске асыру мақсатында түрлі ақпарат көздерінің ең тиімдісін таңдай отырып, қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы)

Бұйымның но-байын орындау. Материалдар мен құралдарды дай-ындау

7.1.5.2 -Бұйым жасауда әртүрлі графикалық құралдарды қолдана отырып (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолданып), но-байлар, графикалық және технологиялық құжаттар дайындау7.1.4.1-Алған білімдері мен тәжірибелерін қолдана болашақ іс-әрекеттерін анықтау және шығармашылық қызметін жоспарлау

Көркемдік жазбаны орындау. Сәндеу. Безендіру

7.2.1.1-Күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін, өнер құралдары мен әртүрлі техникада таңдалған қасиеттері мен тәсілдерін визу-алды элементтерді таңдау және негізделген түрде анықтау 7.1.6.4-Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі (заманауи) технологи-ялар мен өнер материалдарын анықтау, таңдау және біріктіру7.2.6.1-Қауіпсіздік техникасын қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және демонстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Жұмысты қорғау және көрме ұйымдастыру

7.3.1.1-Ауқымды аудитория алдында дайын болған өз жұмыстарын танысты-ру (көрме, сән көрсетілімі)

3-тоқсан (10 сағат)БөлімДизайн және тех-нология

Өзгеріске ұшырау (трансформа-ция) және тігін бұйымдарды сәндеу (киім, аксессуар-лар, бижутериялар). Идеяларды құру. Нобай

7.1.3.1-Шығармашылық жұмыста идеяларын іске асыру мақсатында түрлі ақпарат көздерінің ең тиімдісін таңдай отырып, қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы)7.1.5.1-Функционалды (техникалық) және эстетикалық талаптарға сай, ди-зайн дайындау бойынша тапсырмаларды орындау7.1.5.-Бұйым жасауда әртүрлі графикалық құралдарды қолдана отырып (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолданып), но-байлар, графикалық және технологиялық құжаттар дайындау

Материалдар мен құралдарды дай-ындау

7.2.2.1-Тігін машинасының жұмысында ақауларды анықтау және жөндеу7.1.6.2-Бірқатар заманауи және дәстүрлі емес материалдарды білу, оларды өңдеу, пайдалану және үйлестірудің тиімді жолдарын (немесе әдістерін) анықтау 7.1.6.3-Өңдеу тігін материалдары мен сәндік әшекей бұйымдарының жіктелуін және сипаттамасын анықтау, салыстыру

Жиынтықты орындау. Киім бөлшектерін пішу. Жеке бөлшектерді өңдеу. Бұйымдардың бөлшектерін құрас-тыру және өңдеу. Бұйымды сәндеу

7.2.3.1-Әртүрлі конструкциялық, заманауи тоқыма және сәндеу материал-дарын қолдана отырып, тігін машинасында технологиялық талапқа сайкес бұйым жасау7.2.2.2-Тігін бұйымдарын ылғалды-жылулық өңдеу барысында қолданылатын құралдарды анықтау, таңдау, қолдану 7.1.4.2-Бұйымның өзіндік құны мен материалдық шығындарын анықтау.7.2.3.4-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану

Жұмысты қорғау 7.3.1.1-Ауқымды аудитория алдында дайын болған өз жұмыстарын таныс-тыру (көрме, сән көрсетілімі)7.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялауда қолданылған идеяларды салыстыруда негізделген сыни ұсыныстар жасау

4-тоқсан (8 сағат)БөлімҮй мәдениеті

Тұрмыстық техниканы таңдау. Тұрмыстық техниканы қолдану ережелері

7.2.5.2-Эксплуатациялық, эстетикалық және экологиялық сапаларын бағалай отырып, тұрмыстық техникаларды мақсаты мен атқаратын қызметіне қарай жіктеу 7.2.5.3-Тұрмыстық техникаларды қолдану мен күту ережелерін сипаттау және зерделеу 7.2.6.2-Заманауи технологиялық маши-налармен қауіпсіз жұмыс жасау жолдарын білу және түсіндіру

Өсімдік сән және интерьер элементі ретінде

7.2.5.1-Интерьер дизайнын безендіру үшін әртүрлі өсімдіктердің эстетикалық қасиеттерін сипаттау, қолдану және бағалау7.3.3.1-Пәндік терминологияны пайдалана отырып, басқалардың (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) және өз жұмыстарындағы әдіс- тәсілдері мен техникаларды талқылау және бағалау

БөлімТамақтану мәдениеті

Қазақтың ұлттық тағамдары

7.2.4.2-Әлем халықтарының және ұлттық тағамдардың жасалу технология-ларын зерделеу және қолдану

Әлем халықтарының тағамдары. (өздігінен ізденіс зерттеулері)

7.1.3.1-Шығармашылық жұмыста идеяларын іске асыру мақсатында түрлі ақпарат көздерінің ең тиімдісін таңдай отырып, қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы)7.2.4.1-Әлем халықтарының тағамдары мен әлемге әйгілі аспазшылардың тағамдарындағы ерекшеліктерді сипаттап, салыстыру

Әлем халықтарының тағамдары. Тәжірибелік жұмыс (суши, пицца, көже)

7.2.4.2-Әлем халықтары мен ұлттық тағамдардың жасалу технологияларын зерделеу және қолдану7.2.4.-Әртүрлі тағамдар дайындауда қолданатын қажетті құрал-жабдықтарды, өнімдерді таңдауда өз бетінше нақты шешім қабылдай алу

9) 8-сынып (қыздар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді жоспардың

бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1 -тоқсанТ (9 сағат)БөлімСәндік қолданбалы өнер

Қазақтың ұлттық сәндік қолданбалы бұйымдары (ши тоқу, киіз бас) Әр түрлі ұлттық бұйымдар. Құрал-саймандар мен материалдар

8.1.2.1-Тарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы түсінігін көрсету8.1.3.1-Шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы)

Бұйымдарға нобай-лар дайындау.Құрал-саймандар мен материалдар

8.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолданып, бұйым дайындаудың реттілігі мен тиімді тәсілін анықтай отырып (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолданып), графикалық және технологиялық құжаттар дайындау 8.1.4.-Болашақ іс-әрекеттерді анықтауда өздерінің алған білімдері мен тәжрибесін қолдана отырып шығармашылық әркеттерін жоспарлайды

Шығармашылық жұмыстарды орын-дау.Әшекейлерді пайда-лана отырып сәндеу

8.2.1.1-Күрделі шығармашылық идеялары мен сезімдерін білдіру үшін өз бетінше өнердің көркем құралдарын анықтау, таңдау және қолдану8.1.6.4-Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі технологиялар мен өнер материалдарын өз бетінше анықтау, таңдау және біріктіру8.2.3.3-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану 8.3.2.1-Пәндік терминологияны қолдана отырып, өзінің және өзгелердің (суретшілер, қолөнершілер, дизайнерлер) жұмыстарындағы идеялары мен тақырыптарды талдау мен бағалау жүргізу үшін критерийлерді қолдану 8.2.6.1-Қауіпсіздік ережелерінің маңызы мен сақтық шараларын сақтауды жариялау арқылы материалдар мен жұмыс құралдарын пайдалану

Жұмысты қорғау.Көрмеге ұсыну

8.3.1.1-Онлайн платформадағы ауқымды аудитория алдында дайын жұмыстарды қорғау және оны ұсыну (онлайн форумдар, әлеуметтік желілерде)

2-тоқсан (7 сағат)Бөлім Дизайн және техно-логия

Қазақтың ұлттық киімі. Этностиль. Ою-өрнек стилизациясы

8.1.2.1-Тарихи және мәдени шығу тегі әртүрлі өнер, қолөнер мен дизайн туындыларының ерекшеліктері туралы түсінігін көрсету8.1.3.1-Шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы)

Этностильдегі (бас киімдер, қазақтың ұлттық киімдері)

8.1.5.1-Функционалды (техникалық), эстетикалық, эргономикалық және экологиялық талаптарға сай нысан дизайнын дайындау бойынша тапсыр-маларды орындау 8.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолданып, бұйым дайындаудың реттілігі мен тиімді тәсілін анықтай отырып (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолданып), графикалық және технологиялық құжаттар дайындау

Этностильдегі бұйымдарды жа-сау (бас киімдер, қазақтың ұлттық киімдері)Бұйымдарды әшекейлеу

8.2.3.3-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану8.2.3.1-Қол мен тігін құрал-жабдықтарын және олардың құрылғыларын қолдана отырып, тоқыма материалдарын өңдеу мен сәндеудің тиімді әдістерін анықтау және қолдану8.2.3.2-Әртүрлі конструкциялар мен материалдарды (тоқыма, табиғи және жасанды) қолдана отырып, өз бетінше құрастырған технологиялық құжат арқылы күрделендірілген бұйымдар дайындау8.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялауда қолданылған идеяларды талдауда және бағалауда негізінделген сыни ұсыныстар жасау 8.2.6.1-Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де-монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Жұмысты қорғау 8.3.1.1-Онлайн платформадағы ауқымды аудитория алдында дайын жұмыстарды қорғау және оны ұсыну (онлайн форумдар, әлеуметтік желілерде)

3-тоқсан (10 сағат)Бөлім Дизайн және техно-логия

Халықтық пішім негізінде киім үлгісінің дизайны. (тұтас жеңдер)

8.1.4.2-Зерттеу нәтижелері негізінде тұтынушылардың өнімнің түрлеріне деген қажеттілігін анықтау8.1.3.1-Шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы)

Бұйымдарға нобай-лар дайындау

8.1.5.1-Функционалды (техникалық), эстетикалық, эргономикалық және экологиялық талаптарға сай нысан дизайнын дайындау бойынша тапсыр-маларды орындау8.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолданып, бұйым дайындаудың реттілігі мен тиімді тәсілін анықтай отырып (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік техно-логияларды қолданып), графикалық және технологиялық құжаттар дайындау

Құрал-саймандар мен материалдарды дайындау

8.2.2.1 -Тігін машинасына қажетті құрылғыларды (түймелікті өңдеу, сыдыр-маны қондырып тігу) таңдау және қолдану 8.1.6.3-Табиғи және жасанды тері мен былғарының түрлері мен қасиеттерін анықтау, салыстыру және зерделеу8.2.6.2-Құралдар-жабдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу туралы ескертпе парағын құру

Халықтық пішім негі-зінде киім үлгісінде бұйым дайындау.Бөлшектерді пішу.Бөлшектерді өңдеу.Бөлшектерді біріктіру мен безендіруБұйымды ою-өрнек элементтерімен безендіру

8.2.3.1-Қол мен тігін құрал-жабдықтарын және олардың құрылғыларын қолдана отырып, тоқыма материалдарын өңдеу мен сәндеудің тиімді әдістерін анықтау және қолдану8.2.3.2-Әртүрлі конструкциялар мен материалдарды (тоқыма, табиғи және жасанды) қолдана отырып, өз бетінше құрастырған технологиялық құжат арқылы күрделендірілген бұйымдар дайындау8.3.3.1-Жасалған өнімнің (шығармашылық жұмыс) сапасын қолданылған әдіс-тәсілдерін бағалау және талдау үшін критерийлерді қолдану

Жұмысты қорғау 8.3.1.1-Онлайн платформадағы ауқымды аудитория алдында дай-ын жұмыстарды қорғау және оны ұсыну (онлайн форумдар, әлеуметтік желілерде)

4-тоқсан (8сағат)Бөлім Үй мәдениеті

Интерьерге арналған сәнді бұйымдар (2D/3D форматта). Бұйымдарға нобай-лар дайындау. Құрал-саймандар мен материалдарды дайындау

8.1.6.2-Бұйымды дайындау мен безендіру үшін заманауи және дәстүрлі емес материалдардың тиімді қолданылуын түсіне отырып өздігінен таңдау8.1.6.4-Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі технологиялар мен өнер материалдарын өз бетінше анықтау, таңдау және біріктіру

Интерьерге арналған 2D/3D сәнді бұйымдарды жасау

8.2.5.3- Өз бетінше материалдар мен техниканы анықтап, таңдай отырып, эстетикалық және техникалық талаптарға сай келетін интерьерге арналған сәндік бұйымдар дайындау8.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарын жетілдіру және адаптациялау-да қолданылған идеяларды талдауда және бағалауда негізінделген сыни ұсыныстар жасау. 8.2.6.1-Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де-монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Өсімдік шаруашылығындағы ғылымның рөлі

8.1.3.1-Шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы)8.2.5.1-Ауылшаруашылық өндірісінің дамуындағы әдіс-тәсілдерді талқылау және бағалау

Медицина, фи-тотерапия және косметологиядағы өсімдіктің рөлі

8.1.3.1-Шығармашылық идеяларды дамыту мен іске асыруда өз бетінше таңдаған ақпарат көздерін қолдану (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану арқылы). 8.2.5.2-Фитотерапия мен косметика, медицинадағы өсімдіктер ролін зерде-леу, талқылау және бағалау

10) 9-сынып (қыздар):

Оқу жоспарындағы ұзақ мерзімді жоспардың

бөлімдері

Тақырыптар/Ұзақ мерзімді жоспардың

мазмұны

Оқу мақсаттары. Білім алушылар білуге тиісті

1 тоқсан (9 сағат)БөлімСәндік қолданбалы өнер шығармашылығы

Қазақстанның дәстүрлі тоқыма өнері. Қазақ кілемдері. Алаша. Кілем тоқу. Гобелен. Қазіргі кілемдер үлгілері

9.1.2.1-Өнер туындыларының тарихи және мәдени шығармаларындағы материалдар мен стильдерді жариялауда көпшілік назарының әсерін қарастыра отырып, салысытрмалы талдауды жасау 9.1.3.1-Шығармашылық ойды жүзеге асыру мен дамытуда алғашқы және қазіргі ақпарат көздерін мақсатты түрде және өнімді қолдану (ақпараттық-коммуникативтік техноло-гияларды қолдану) 9.2.2.2-Әртүрлі өнеркәсіпте технологиялық және өдірістік үдерістер туралы білімдері мен түсінігін көрсету

Кілем тоқу матери-алдары мен құрал жабдықтары

9.1.6.4-Шығармашылық жұмыстар жасау үшін әр түрлі технологиялар мен өнер материалдарын қолдану бойынша өзіндік (оригиналды) шешімдерді ұсыну

Бұйым нобайын жа сау.Мате риал-дар мен құрал-жаб-дықтарды дайындау

9.1.5.1-Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау9.1.4.1-Жұмысты орындаудың тиімді (оптималды) әдістері мен реттілігін анықтай отырып, шығармашылық қызметін жоспарлау

Шығармашылық жұмысты орындау. Декор жасау мен безендіру

9.2.1.1-Мазмұнды, ерекше туындыны орындау үшін өз бетінше және сенімділікпен өнердің көркем құралдарын қолдану9.2.3.3-Шығармашылық жұмыстар мен бұйымдар жасау барысында қазақ ұлттық мәдениет элементтерін пайдалану9.2.6.1-Техника қауіпсіздігін қадағалап, оның маңыздылығын сезіне және де-монстрациялай отырып, материалдар мен құралдарды қолдану

Жұмысты қорғау. Көрме ұйымдастыру

9.3.1.1-Медиа құралдары мен онлайн платформаларды қолдана оты-рып, белгілі бір аудиторияға дайын жұмыстарын қорғауды өз бетінше ұйымдастыру (бейнетаспа, онлайн форумдар, әлеуметтік желілер)9.3.2.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарындағы тарихи, әлеуметтік және мәдениеттік мәнмәтіндерді талдау мен бағалау

(Жалғасы. Басы 16-18-беттерде)

(Жалғасы 20-бетте)

20 10 ТАМЫЗ 2017 жЫлресми

2-тоқсан (7 сағат)Бөлім Дизайн және технологи

Заманауи сән әлеміндегі сарындық (стильді) бағыттар (өздігінен ізденіс зерттеулері)

9.1.2.1-Тарихи және мәдени шығармалардағы қолөнер, дизайн туындыларының материалдарын, түрлерін, бағыттарын салыстырмалы талдау.9.1.3.1-Шығармашылық ойларды жүзеге асыруда алғашқы және қазіргі ақпарат көздерін мақсатты, өнімді пайдалану. (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану)

«Сән және жеке тұлға үйлесімділігі» эксперименті. Жеке даралық имиджін жасау. Идеяларды жүзеге асыру

9.1.5.1- Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау

Аксессуарлар, шаш үлгісі, визаж құрал-дары негізінде жеке даралық образды жасау

9.1.6.2-Бұйымды дайындау мен безендіру барысында заманауи және дәстүрлі емес материалдарды қолданудың өзіндік (оригиналды) шешімдері мен жолдарын ұсыну

Киім топтамасын жасау эксперименті/жеке даралық имидж үшін аксессуарлар

9.1.5.- Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау9.1.6.3-Трикотажды, тоқусыз матаны және басқа да заманауи, дәстүрлі ма-териалдарды өз бетінше зерделеу, анықтау және бағалау9.2.3.1-Бұйым дайындау барысында материалдарды өңдеу мен безендірудің ұтымды тәсілдерін анықтау, таңдау мен қолдану 9.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарындағы мақсаттың өзіндік анық көруін және негізделген бағаны өзіндік білдіру

Жұмысты қорғау 9.3.1.1-Медиа құралдары мен онлайн платформаларды қолдана оты-рып, белгілі бір аудиторияға дайын жұмыстарын қорғауды өз бетінше ұйымдастыру (бейнетаспа, онлайн форумдар, әлеуметтік желілер)

3-тоқсан (10 сағат)Бөлім Дизайн және техно-логия

Сәнді киім дизай-ны «Fast cloth» қарапайым геомет-риялық формалар (пончо, кейп, туни-ка) (сән журнал-дары). Киім және аксессуарлардың заманауи өндірісі

9.1.2.1-Тарихи және мәдени шығармалардағы қолөнер, дизайн туындыларының материалдарын, түрлерін, бағыттарын салыстырмалы талдау.9.1.3.1-Шығармашылық ойларды жүзеге асыруда алғашқы және қазіргі ақпарат көздерін мақсатты, өнімді пайдалану. (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолдану)9.2.2.2-Әртүрлі өнеркәсіпте технологиялық және өндірістік үдерістер туралы білімдері мен түсінігін көрсету

Нобай. Идеяны жүзеге асыру. Материалдар мен құрал-жабдықтарды дайындау

9.1.5.1 -Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау9.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолдану арқылы (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолданып) өз бетінше графикалық және технологиялық құжатты құру

Бұйымды жасау .Бөлшектерді пішу. Жеке бөлшектерді өңдеу. Бөлшектерді жинау мен бұйымды сәндеу

9.2.2.1-Заманауи тігін құрал-жабдықтарын білу және торлау тігін машина-сын қолдану9.2.2.3-Тігін машиналарында күрделі операцияларды (аппликация, кестелеу) орындау және зерделеу 9.2.3.1-Бұйым дайындау барысында материалдарды өңдеу мен безендірудің ұтымды тәсілдерін анықтау, таңдау мен қолдану 9.2.3.2-Сенімділік пен дербестігін көрсете, әртүрлі техникаларды, конструк-ция түрлері мен заманауи материалдарды қолдана отырып ерекше күрделі бұйым жасау9.2.6.1-Материалдар мен құрал жабдықтарды қолданудағы қауіпсіздік ережелерін сақтаудың маңыздылығы мен сақтық шараларын айтып отырып, жұмыс орындау9.2.6.2-Белгілі бір бұйым мен жұмыс түріне арналған техника қауіпсіздігі бойынша нұсқаулық құру

Жұмысты тал-дау мен бағалау. Жұмысты қорғау

9.1.4.2-Пайданы (табысты) анықтау мақсатында түрлі тауарларды өткізу нарығын талдау9.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарындағы мақсатты өзгеше көзқарасын білдіру және негізделген өзіндік баға беру9.3.1.1-Медиа құралдары мен онлайн платформаларды қолдана оты-рып, белгілі бір аудиторияға дайын жұмыстарын қорғауды өз бетінше ұйымдастыру (бейнетаспа, онлайн форумдар, әлеуметтік желілер)

4-тоқсан (8 сағат)БөлімҮй мәдениеті

Ландшафт элементтері инте-рьерде /экстерьерде

9.1.5.1 -Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау9.2.5.1-Ландшафты дизайнның элементтерін, заманауи бағыттары мен стильдерін анықтау және сипаттау 9.1.3.1-Шығармашылық идеяларды (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды) дамыту мен іске асыруда алғашқы және қазіргі ақпарат көздерін толыққанды және нәтижелі қолдану

Шығармашылық идеяны визуалдау

9.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолдану арқылы (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолданып) өз бетінше графикалық және технологиялық құжатты құру. 9.3.4.1-Өзінің және өзгелердің жұмыстарындағы мақсаттың өзіндік анық көруін және негізделген бағаны өзіндік білдіру

Интерьерді мереке-ге орай безендіру

9.1.5.2-Әртүрлі графика тәсілдерін қолдану арқылы (оның ішінде ақпараттық-коммуникативтік технологияларды қолданып) өз бетінше графикалық және технологиялық құжатты құру 9.1.5.1-Күрделі нысандар, пішіндер мен образдардың дизайнын дайындау үшін түрлі салалар бойынша білімдерді жалпылау.9.2.5.4-Интерьерді (тұрғын үй, қоғамдық) безендіру, жоспарлау және ұйымдастыру бойынша тәжірибелік жұмысты орындау үшін түрлі салалардағы білімдерін жалпылау9.3.3.1-Бұйымның сапасын және өнімнің сыртқы көрінісін анықтайтын негізгі факторларды (эстетика, атқаратын қызметі, экономика) талдау және бағалау

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 21-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 212-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Дене шынықтыру» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы1-тарау. Жалпы ережелер

1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бас-тауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.

2. Ағзаның бүкіл жүйелерін дамыту, барлық дене сапаларын жетілдіру – дене шынықтыру пәнінің басты мақсаты болып табылады. Дене шынықтыру пәнінің жеке тұлғаны тәрбиелеуде алатын орны ерекше. Ол оқушының дене дамуына, сондай-ақ әлеуметтік, дербес және рухани қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етеді. Мектептің білім беру жүйесінің құрамында бола отырып, дене шынықтыру оқушыларда салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталған. Осындай жол арқылы болашақта салауатты әлеумет қалыптастыруға болады.

3. «Дене шынықтыру» пәнінің мақсаты – оқушыларды өз денсаулықтары мен психикаларын нығайтуға ынталандыру болып табылады. Оқушылардың жасқа сай және дербес ерекшеліктерін ескеріп, бойда қалыптасқан арнайы спорттық дағдылар мен сапаларды қолданып, сол арқылы олардың денелік тұрғыдан дамуларына ықпал ету.

4. Оқу бағдарламасы:1) дене тәрбиесі және спорттың даму тарихы туралы білім деңгейін қалыптастыруды; 2) негізгі дене сапаларын жетілдіруді, арнайы спорттық біліктіліктер мен дағдыларды дамытуды; 3) түрлі дерек көздері арқылы ақпараттарды қолдану, оның мән-мағынасын түсіне отырып, коммуникативті дағдыларды дамытуды; 4) идеялық және зерттеу дағдыларын дамытуды; 5) адамгершілік-жігер сапаларын қалыптастыру міндеттерін шешуді көздейді.5. «Дене шынықтыру» пәнін оқу-үйрену оқушыларға:1) пән бойынша игерген білім, біліктілік және дағдыларын күнделікті өмірде қолдануға; өзінің дене дамуындағы қимыл-

қозғалыс құзіретін жақсарту қажеттілігін бағалауға; 2) жеке адамгершілік қасиеттерін дамытуға, сондай-ақ әділ ойын мен өзін үздіксіз жетілдіру қажеттілігін сезінуге; 3) жекебас гигиенасын сақтау маңыздылығы мен қажеттілігін түсінуге; 4) дене жаттығуларының адам ағзасына тигізетін оң әсерін білуге;5) өзінің және өзгелердің дене жағдайын бағалауға;6) сыни көзқарас және шығармашылық тұрғыдан ойлана білу, қиындықтарды жеңе білу мен қарым-қатынас орната білуді

дамытуға мүмкіндік береді.2-тарау. «Дене шынықтыру» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

6. «Дене шынықтыру» оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:1) 5 сыныпта – аптасына 3 сағатты, оқу жылында 102 сағатты; 2) 6 сыныпта – аптасына 3 сағатты, оқу жылында 102 сағатты; 3) 7 сыныпта – аптасына 3 сағатты, оқу жылында 102 сағатты; 4) 8 сыныпта – аптасына 3 сағатты, оқу жылында 102 сағатты; 5) 9 сыныпта – аптасына 3 сағатты, оқу жылында 102 сағатты құрайды. 7. «Дене шынықтыру» оқу пәнінің оқу бағдарламасының мазмұны оқытудың бөлімдері арқылы ұйымдастырылған. Бөлімдер

сыныптар бойынша күтілетін нәтиже түрінде берілген оқу мақсаттарын қамтитын бөлімшелерден тұрады.8. Әр бөлімшеде көрсетілген оқу мақсаттары, мұғалімге оқушыларды дамыту бойынша жұмысты жүйелі жоспарлауға, со-

нымен қатар олардың жетістіктерін бағалауға, оқытудың келесі кезеңдері туралы ақпарат беруге мүмкіндік береді. 9. Оқу пәнінің мазмұны 3 бөлімнен тұрады: 1) қимыл-қозғалыс іс-әрекеттері, 2) шығармашылық қабілеттер және қимыл-қозғалыс дағдылары арқылы сыни көзқарасты қалыптастыру, 3) денсаулық және салауатты өмір салты.10. «Қимыл-қозғалыс іс-әрекеттері» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:1) түрлі арнайы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерін орындау кезіндегі дәлдікті, бақылауды және үйлесімділікті дамыту;2) түрлі қимыл-қозғалыс комбинацияларын құру және оларды дене жаттығуларын орындауда қолдану реттілігі;3) арнайы спорттық техникаларды орындау кезінде қимыл-қозғалыс дағдыларын және олардың орындалу ретін түрлендіру;4) қимыл-қозғалыс әрекеттерін орындауды жақсарту үшін өзінің және өзгелердің біліктіліктерін бағалау;5) бірқатар дене жаттығуларының тактикаларын, стратегиялары мен құрылымдық идеяларын қолдану және бағалау;6) қиындықты жеңе білу және қимыл-қозғалыс белсенділігімен байланысты қауіп-қатерлерге жауап қайтара білу.11. «Шығармашылық қабілеттер және қимыл-қозғалыс дағдылары арқылы сыни көзқарасты қалыптастыру» бөлімі келесі

бөлімшелерді қамтиды:1) қимыл-қозғалыс әрекеттері арқылы өзгермелі жағдайға жауап қайтара білуге бейімделу;2) көшбасшылық, сондай-ақ команда құрамында жұмыс істей білу дағдыларын дамыту және қолдану;3) қолайлы оқу-үйрену ортасын қалыптастыруға қажет бірқатар тиімді дағдыларды көрсету;4) дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық

тәсілдерді бағалау;5) өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін сыни тұрғыдан бағалау, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну;6) жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін білу;7) жарыс кезінде таза ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсету;8) түрлі қимыл-қозғалыстармен шарттастырылған рөлдерді орындау және олардың айырмашылықтарын сезіне білу.12. «Денсаулық және салауатты өмір салты» бөлімі келесі бөлімшелерді қамтиды:1) жекебас денсаулығы және салауатты өмір салты туралы білімді қалыптастыру;2) қыздырыну және қалпына келтіру жаттығуларын құру мен орындау;3) түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен эенергетикалық жүйемен байланысын зерттеу;4) денсаулықты нығайтуға бағытталған бірқатар дене жүктемелері кезінде туындауы мүмкін қауіп-қатерді басқара білу

стратегиясын құру және қолдану;5) басқалардың дене жаттығулары тәжірибесін байыту масқатында білім, біліктілік және дағдыларды қолдану.

2-тарау. Оқыту мақсаттарының жүйесі13. Оқыту мақсаттарының жүйесі бөлім бойынша әр сыныпқа бөлінген.14. Бағдарламада оқу мақсаттарын кодтау ұсынылған. Кодта бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сандар – бөлім мен

бөлімшенің, төртінші сан – оқу мақсатының реттік санын көрсетеді. Мысалы, 6.2.1.4. кодында «6» - сынып, «2.1» - екінші бөлімнің бірінші бөлімшесі, «4» - оқу мақсатының реттік саны.

15. 1) қимыл-қозғалыс іс-әрекеттері:

Білім алушылар білуі тиіс…Бөлімшелер 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып1.1 түрлі ар-найы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерін орын-дау кезіндегі дәлдікті, бақылауды және үйлесімді-лікті дамыту

5.1.1.1 аздаған ауқымдағы ар-найы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін, бақылауды және үйлесім-ділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты дағдыларын білу және түсіну

6.1.1.1 аздаған ауқымдағы ар-найы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін, бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты дағдыларын қолдану

7.1.1.1 кең ауқымдағы арнайы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін, бақылауды және үйлесім-ділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты дағдыларын жетілдіру

8.1.1.1арнайы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін, бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты дағдыларын көрсету

9.1.1.1үлкен ауқымдағы ар-найы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін, бақылауды және үйлесім-ділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты са-лыстыру

1.2 түрлі қимыл-қозғалыс комби-нацияларын құру және оларды дене жаттығуларын орындауда қолдану реттілігі

5.1.2.2 қимыл-қозғалыс комби-нацияларын және олардың кейбір жаттығулар-дағы реттілігін білу және орындау

6.1.2.2. қимыл-қозғалыс комби-нацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін құру және орындай білу

7.1.2.2 қимыл-қозғалыс комби-нацияларын және олардың кейбір дене жаттығу-ларындағы реттілігін жетілдіру мен жалпылау

8.1.2.2 кең ауқымдағы қимыл-қозғалыс комбинацияла-рын және олардың орындалу реттілігін түсідіру және көрсете білу

9.1.2.2 қимыл-қозғалыс ком-бинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жеткілікті тех-никалық деңгейде негіз-деу және қолдана білу

1.3 Арнайы спорттық техникаларды орындау кезінде қимыл-қозғалыс дағдыларын және олардың орындалу ретін түрлендіру

5.1.3.3 қарапайым арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті білу және анықтау

6.1.3.3 арнайы спорттық техни-каларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті таңдай білу

7.1.3.3 арнайы спорттық техни-каларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті жетілдіре және жалпылай білу

8.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті түсіндіре және көрсете білу

9.1.3.3 арнайы спорттық тех-никаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті түрлендіре білу

1.4 Қимыл-қозғалыс әрекеттерін орын-дауды жақсарту үшін өзінің және өзгелердің біліктіліктерін бағалау

5.1.4.4 қимыл-қозғалыс сапа-ларын орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін білу және анықтай білу

6.1.4.4 қимыл-қозғалыс сапа-ларын орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін түсіне және түсіндіре білу

7.1.4.4 қимыл-қозғалыс сапа-ларын орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін жақсарта білу

8.1.4.4 қимыл-қозғалыс сапаларын орын-дау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін салы-стыра білу

9.1.4.4 қимыл-қозғалыс сапаларын орын-дау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін бағалай білу

1.5 Бірқатар дене жаттығуларының тактикаларын, стратегиялары мен құрылымдық иде-яларын қолдану және бағалау

5.1.5.5 аздаған ауқымдағы дене жаттығуларының тактикасын, стра-тегиясын және құрылымдық иде-яларын білу және сипаттай білу

6.1.5.5 бірқатар дене жаттығуларының тактикала-рын, стратеги-яларын және композициялық иде-яларын түсіну және қолдана білу

7.1.5.5 бірқатар дене жаттығуларының қарапайым так-тикаларын, стра-тегияларын және композициялық идеяларын құра және бағалай білу

8.1.5.5кең ауқымдағы дене жаттығуларының тактикаларын, стра-тегияларын және композициялық идеяларын анықтай және бағалай білу

9.1.5.5кең ауқымдағы дене жаттығуларының түрлі тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяла-рын құра, талдай және салыстыра білу

1.6 Қиындықты жеңе білу және қимыл-қозғалыс белсенділігімен байланысты қауіп-қатерлерге жауап қайтара білу

5.1.6.6 қимыл-қоз-ғалыс белсен ділігі-мен байланысты қиындықтарды жеңу және қауіп-қатерге жауап қайтара білудің қарапайым дағдыларын білу және анықтай білу

6.1.6.6 қимыл-қозғалыс белсенділі-гімен байланысты қиындықтарды жеңу және қауіп-қатерге жауап қайтара білудің дағдыларын түсіну және қолдана білу

7.1.6.6 түрлі қимыл-қозғалыс белсенділігін орындауды сынақтан өткізу кеезіндегі қауіп-қатерді білу және алдын-ала білу

8.1.6.6 қимыл-қозғалыс белсенділігімен байланысты қиындықтарды жеңе және жауап қайтара білу дағдыларын жақсарта білу

9.1.6.6 қимыл-қозғалыс белсенділігімен бай-ланысты қиындықтар-ды жеңе және жа-уап қайтара білу дағдыларын бағалай білу

2) шығармашылық қабілеттер және қимыл-қозғалыс дағдылары арқылы сыни көзқарасты қалыптастыру: Білім алушылар білуі тиіс ……Бөлімшелер 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып2.1 Қимыл-қозғалыс әрекеттері арқылы өзгермелі жағдайға жауап қайтара білуге бейімделу

5.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу қимыл-әрекеттерімен байланысты білімді білу және түсіну

6.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу қимыл-әрекеттерімен бай-ланысты білімді анықтай және қолдана білу

7.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу қимыл-әрекеттерімен бай-ланысты білімді жетілдіре білу

8.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу қимыл-әрекеттерімен байла-нысты білімді көрсете білу

9.2.1.1 өзгермелі жағдайға жа-уап қайтара білу қимыл-әрекеттерімен байланысты білімді бағалай білу

2.2 Көшбасшылық, сондай-ақ команда құрамында жұ мыс істей білу дағ-дыларын да мы ту және қолдану

5.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен ко-манда құрамында жұмыс істей білуді түсіну

6.2.2.2 көшбасшы-лық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді анықтай және қолдана білу

7.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен коман-да құрамында жұмыс істей білуді талқылай және көрсете білу

8.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен коман-да құрамында жұмыс істей білуді көрсете және қолдана білу

9.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен ко-манда құрамында жұмыс істей білуді бағалау

(Жалғасы. Басы 16-19-беттерде) 2.3 Қолайлы оқу-үйрену ортасын қалыптастыруға қажет бірқатар тиімді дағдыларды көрсету

5.2.3.3 қолайлы оқу-үйрену орта-сын қалыптастыру бойынша біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын түсіну және анықтай білу

6.2.3.3 қолайлы оқу-үйрену орта-сын қалыптастыру бойынша біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын анықтай және қолдана білу

7.2.3.3 қолайлы оқу-үйрену ортасын қалыптастыру бойын-ша біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын талқылай және көрсете білу

8.2.3.3 қолайлы оқу-үйрену ортасын қалыптастыру бойын-ша біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын қолдана және көрсете білу

9.2.3.3 қолайлы оқу-үйрену орта-сын қалыптастыру бойынша бірқатар біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын бағалай білу

2.4 Дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді бағалау

5.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және бала түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді білу және түсіну

6.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және бала түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді түсіну және қолдана білу

7.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және бала түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді көрсете білу

8.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және бала түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді қолдана және талқылай білу

9.2.4.4 дене жат тығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтай-ландыру және бала түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тә сілдерді бағалай және салысты-ра білу

2.5 Өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін сыни тұрғыдан бағалау, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

5.2.5.5 өзінің және өзге-лердің шығар-машылық қабілет-терін білу және түсіне білу, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

6.2.5.5өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін түсіну және қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

7.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жол-дарын ұсыну

8.2.5.5өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін көрсете және салыстыра білу, сондай-ақ оны шешудің балама жол-дарын ұсыну

9.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығарма-шылық қабілет-терін бағалай және тал-дай білу, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

2.6 Жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін білу

5.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін білу

6.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін түсіне білу

7.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін қолдана білу

8.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін көрсете және салы-стыра білу

9.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін бағалай және тал-дау білу

2.7 Жарыс кезінде таза ойнау, па-триотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсету

5.2.7.7 жарыс кезінде таза ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсете және түсіндіре білу

6.2.7.7 жарыс кезінде таза ойнау, па-триотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсетді түсіне және қолдана білу

7.2.7.7 жарыс кезінде таза ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсетуді талқылай және бейімдей білу

8.2.7.7 жарыс кезінде таза ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсетуді бағалай білу

9.2.7.7 жарыс кезінде таза ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсетуді талдай білу

2.8 Түрлі қимыл-қозғалыстармен шарттастырылған рөлдерді орын-дау және олар-дың айырма-шылықтарын сезіне білу

5.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді анықтай білу

6.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді сезініп, олардың айырмашылықтарын түсіндіре білу

7.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді қолдана білу

8.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді көрсете және салыстыра білу

9.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді бағалай және бейімдей білу

3) денсаулық және салауатты өмір салты:Білім алушылар білуі тиіс ……Бөлімшелер 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып3.1 Жекебас денсаулығы және салауат-ты өмір салты туралы білімді қалыптастыру

5.3.1.1 денсаулықты сақтаудың маңыздылығын білу және түсіну

6.3.1.1өз денсаулығына деген қауіп-қатерді анықтай білу

7.3.1.1 өз денсаулығына салауатты өмір салтының тигізетін әсерін түсіну және түсіндіре білу

8.3.1.1 салауат-ты өмір салтының денсаулыққа тигізетін әсерін жекебастың үлгісімен көрсету

9.3.1.1 салауатты өмір салтының денсаулыққа тигізетін әсерін жекебастың үлгісімен көрсету

3.2 Қыздырыну және қалпына келтіру жаттығуларын құру мен орындау

5.3.2.2 қыздырыну және қалпына келтіру жаттығуларын дай-ындау мен орындау аясындағы басты сәттерді білу және түсіну

6.3.2.2 қыздырыну мен қалпына келу техникаларының басты құрам-дарының ағзаға тигізетін әсерін түсіндіру және оларды орындау

7.3.2.2 жалпы дене жаттығуларын өткізу және ағзаны қалпына келтіруі жаттығуларының құрамын көрсету

8.3.2.2 қыздырыну және қалпына келтіру жаттығуларының кещенін құру және көрсету, сондай-ақ оның маңыздылығын түсіну

9.3.2.2 нақты дене шынықтыру сабақтарына арналған қыздырыну жаттығуларын құру, түсіндіру және өткізу, олардың ағзаны қалпына келтіру тиімділігін бағалау

3.3 Түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен эенергетикалық жүйемен байланы-сын зерттеу

5.3.3.3 түрлі дене жүктемелерінің арасындағы айырмашылық және олардың ағзаға тигізетін әсерін сыртқы белгілеріне қарап анықтай білу

6.3.3.3 түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен эенергетикалық жүйемен байла-нысын ұсыну және көрсету

7.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байла-нысын ішкі және сыртқы белгілеру бойынша анықтау

8.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын түсіндіру

9.3.3.3. Түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын түсіндіру және сипаттау

3.4 Денсаулықты нығайтуға бағытталған бірқатар дене жүктемелері кезінде туында-уы мүмкін қауіп-қатерді басқара білу стратегиясын құру және қолдану

5.3.4.4.Денсаулықты нығайтуға бағытталған жаттығулар-дың техника қауіпсіздігі туралы хабардар болу.

6.3.4.4 Денсаулықты нығайтуға бағытталған ар-найы спорттық тех-ника қауіпсіздігін, нормалары мен ережелерін түсіне білу

7.3.4.4 Денсаулықты нығайтуға бағытталған дене жаттығулары кезіндегі болуы мүмкін қауіп-қатерлерді анықтай білу

8.3.4.4 Денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендету, сондай-ақ техника қауіпсізді бойынша техника қауіпсіздігінің күрделі мәселелерін түсіне білу

9.3.4.4 Денсаулыққа қатысты күрделі мәселелерді, техника қауіпсіздігін, сондай-ақ денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендетуді түсіне және мұқият си-паттай білу

3.5 Басқалардың дене жаттығулары тәжірибесін бай-ыту масқатында білім, біліктілік және дағдыларды қолдану

5.3.5.5Басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды білу және орындай білу

6.3.5.5Басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды қолдана білу

7.3.5.5 Басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды анықтай білу

8.3.5.5 Басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды көрсете білу

9.3.5.5 Басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды бағалай білу

16. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Дене шынықтыру» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Дене шынықтыру» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Дене шынықтыру» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5 сынып:

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі

Ұзақ мерзімді жо-спар бөлімінің тақырыптары

Оқу мақсаттарыБілім алушылар білуі тиіс

1-тоқсан

1-бөлім Жүгіру, секіру, лақтыру дағдыларына оқыту.

Қауіпсіздік ережесі. Қысқа қашықтыққа жүгіру техника-сын үйрету

5.3.4.4. денсаулықты нығайту жаттығулары барысында қауіпсіздік мәселелері бой-ынша хабардар болу.

Орта және алыс қашықтық техникасын үйрету

5.3.3.3 түрлі дене жүктемелерінің арасындағы айырмашылықты және олардың ағзаға тигізетін әсерін сыртқы белгілеріне қарап анықтай білу5.3.2.2 қыздырыну және қалпына келтіру жаттығуларын орындау мен дайындау аясындағы негізгі компоненттерді білу және түсіну

Жүгіріп келіп және бір орында ұзындыққа секіру техника-сын үйрету

5.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін білу және орындау

Әр түрлі снарядтарды нысанаға, қашықтыққа лақтыру техникасы

5.1.1.1 аздаған ауқымдағы арнайы спорттық спецификалық қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын білу және түсіну

Топтық эстафеталық жұмыс 5.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды білу және орындау

2-бөлім Өзгертілген командалық ойын

Ойынның қабылдау техника-сын үйрету

5.1.1.1 аздаған ауқымдағы арнайы спорттық спецификалық қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын білу және түсіну5.1.3.3 қарапайым арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті білу және анықтау5.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді білу және түсіну

Негізгі қабылдау тактикасын үйрету

5.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін білу және орындау5.1.5.5 аздаған ауқымдағы дене жаттығуларының тактикасын, стратегиясын және құрылымдық идеяларын білу және сипаттау

Ойын кезінде көшбасшылық дағдыны қалыптастыру

5.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді түсіну5.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу, қимыл-әрекеттермен байланысты білімді білу және түсіну

2-тоқсан3-бөлім Гимнастика арқылы денсаулықты нығайту

Қауіпсіздік ережесі.Кешенді жалпы дамыту жаттығуларының негізін құру

5.3.4.4. денсаулықты нығайту жаттығулары барысында қауіпсіздік мәселелері бой-ынша хабардар болу 5.3.2.2 қыздырыну және қалпына келтіру жаттығуларын орындау мен дайындау аясындағы негізгі компоненттерді білу және түсіну

Акробатикалық жаттығулар орындау

5.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін білу және орындау

Снарядтарда гимнастикалық жаттығудың техникасын үйрету

5.1.5.5 аздаған ауқымдағы дене жаттығуларының тактикасын, стратегиясын және құрылымдық идеяларын білу және сипаттау 5.1.4.4 қимыл-қозғалысты орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапа-сын білу және анықтау

Гимнастикалық жиынтықтың негізін құру

5.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді түсіну5.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін білу және түсіну, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

4-бөлім Қазақтың ұлттық және зияткер ой-ындары

Қазақтың ұлттық ойындары. 5.2.7.7 жарыс кезінде әділ ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсету және түсіндіру5.2.3.3 қолайлы оқу ортасын қалыптастыру бойынша, біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын түсіну және анықтау5.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды білу және орындау

Зияткер ойындар 5.2.6.6 жарыс іс-әрекеттері және төрелік ету ережелерін білу5.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін білу және түсіну, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

3-тоқсан5-бөлім Шаңғы /кросс/коньки дайындығы

Қауіпсіздік ережесіАғзаны қалпына келтіру техникасының түрлеріне шолу жасау

5.3.4.4. денсаулықты нығайту жаттығулары барысында қауіпсіздік мәселелері бой-ынша хабардар болу5.3.2.2 қыздырыну және қалпына келтіру жаттығуларын орындау мен дайындау аясындағы негізгі компоненттерді білу және түсіну

Қозғалыс техникасының элементтерін үйрету.

5.3.1.1 денсаулықты сақтаудың маңыздылығын білу және түсіну5.1.4.4 қимыл-қозғалысты орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапа-сын білу және анықтау

Қашықтықтан өту тактикасының негізі

5.1.3.3 қарапайым арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті білу және анықтау5.3.3.3 түрлі дене жүктемелерінің арасындағы айырмашылықты және олардың ағзаға тигізетін әсерін сыртқы белгілеріне қарап анықтай білу

6-бөлім Бірлескен іс- әрекеттегі ойын- сауық ойындары.

Ойындағы бірлескен іс әрекет және көшбасшылық

5.3.4.4. денсаулықты нығайту жаттығулары барысында қауіпсіздік мәселелері бой-ынша хабардар болу5.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді түсіну

Ойын арқылы қиындықты шешу жолдарына оқыту.

5.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді анықтай білу5.1.4.4 қимыл-қозғалысты орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапа-сын білу және анықтау

Ойын құруға арналған шығармашылық қабілет

5.2.3.3 қолайлы оқу ортасын қалыптастыру бойынша, біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын түсіну және анықтау5.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін білу және түсіну, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

Ойын - сауық ойындарын құру 5.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу, қимыл-әрекеттермен байланысты білімді білу және түсіну5.2.6.6 жарыс іс-әрекеттері және төрелік ету ережелерін білу

4-тоқсан7-бөлім Ойын кезіндегі басып кіру дағдыларын түсіну және үйрету

Қауіпсіздік ережесі. Ойын кезінде допты иелену

5.1.1.1 аздаған ауқымдағы арнайы спорттық спецификалық қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын білу және түсіну5.3.4.4. денсаулықты нығайту жаттығулары барысында қауіпсіздік мәселелері бой-ынша хабардар болу.

Ойын кеңістігінде бағдарлау дағдыларына үйрету.

5.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін білу және орындау5.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді білу және түсіну

Жеке және командалық ойын әрекеттері

5.1.5.5 аздаған ауқымдағы дене жаттығуларының тактикасын, стратегиясын және құрылымдық идеяларын білу және сипаттау

Ойын стратегиясын құрудағы дағдыны дамыту

5.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді анықтай білу5.1.6.6 қимыл-қозғалыс белсенділігімен байланысты қиындықтарды жеңу және қауіп-қатерге жауап қайтара білудің қарапайым дағдыларын білу және анықтау

8-бөлім Жеңіл ат-летика дағдысын дамыту және шолу

Ойын арқылы жеңіл атлетика дағдысын дамыту

5.3.4.4. денсаулықты нығайту жаттығулары барысында қауіпсіздік мәселелері бой-ынша хабардар болу.5.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін білу және түсіну, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

Денені қыздыру және тыныс алу жүйесін қалпына келтіру

5.3.3.3 түрлі дене жүктемелерінің арасындағы айырмашылықты және олардың ағзаға тигізетін әсерін сыртқы белгілеріне қарап анықтай білу5.1.3.3 қарапайым арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті білу және анықтау

Қозғалыс белсенділігі арқылы денсаулықты нығайту

5.3.1.1 денсаулықты сақтаудың маңыздылығын білу және түсіну

2) 6 сынып:

Ұзақ мер зімді жос пар дың

бөлімі

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімінің тақырыптары

Оқу мақсаттарыБілім алушылар білуі тиіс

1-тоқсан

1-бөлім 1Жүгіру, секіру, лақтыру дағдыларына дамыту.

Қауіпсіздік ережесі.Әртүрлі физикалық жүктеме кезіндегі ағзадағы өзгеріс

6.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған арнайы спорттық техника қауіпсіздігін, нормалары мен ережелерін түсіну

Жүгіру секіру реттілігі 6.3.3.3 түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын ұсыну және көрсету 6.3.2.2 дене қыздыру мен қалпына келу техникаларының басты құрамдарының ағзаға тигізетін әсерін түсіндіру және оларды орындау

Әр снарядтарды лақтыру 6.1.2.2. қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін құру және орындау 6.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды қолдана білу

Эстафеталық ойындар 6.1.1.1 аз ауқымды арнайы спорттық қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты дағдыларын қолдану

2-бөлім Командалық спорттық ой-ындар.

Ойын техникасының дағдысын дамыту

6.1.1.1 аз ауқымды арнайы спорттық қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты дағдыларын қолдану

6.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті таңдай білу6.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түр-лерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді түсіну және қолдана білу

Спорттық ойындарда тактикалық әрекеттерді қолдану

6.1.2.2. қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін құру және орындау6.1.5.5 бірқатар дене жаттығуларының тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын түсіну және қолдана білу

Командалық жұмыста көшбасшылық дағдысын дамыту

6.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді анықтау және қолдана білу6.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу, қимыл әрекеттерімен байланысты білімді анықтау және қолдана білу

2-тоқсан

3-бөлім Құрал жабдықтар арқылы гимнастика дағдыларын арттыру.

Қауіпсіздік ережесі.Саптағы жаттығулардың элементтері

6.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған арнайы спорттық техника қауіпсіздігін, нормалары мен ережелерін түсіне білу

Акробатикалық жаттығулар комбинациясын орындау

6.3.2.2 дене қыздыру мен қалпына келу техникаларының басты құрамдарының ағзаға тигізетін әсерін түсіндіру және оларды орындау6.1.2.2. қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін құру және орындау

Снарядтағы жаттығулар кезіндегі өзін өзі реттеу

6.1.5.5 бірқатар дене жаттығуларының тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын түсіну және қолдана білу6.1.4.4 қимыл-қозғалыс орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапасын түсіну және түсіндіре білу

Топтық жиынтық 6.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді анықтау және қолдана білу6.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін түсіну және қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

4-бөлім Қазақтың ұлттық және зияткерлік ойындары

Қазақтың ұлттық ойындары 6.2.7.7 жарыс кезінде әділ ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсетудіі түсіну және қолдана білу6.2.3.3 қолайлы оқу ортасын қалыптастыру бойынша, біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын анықтау және қолдана білу6.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды қолдана білу

Зияткерлік ойындар 6.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін түсіне білу6.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін түсіну және қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

3-тоқсан

5-бөлім Шаңғы / кросс/ коньки дайындығы

Қауіпсіздік ережесі.Ерекше қозғалыс қабілетін дамыту

6.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған арнайы спорттық техника қауіпсіздігін, нормалары мен ережелерін түсіне білу6.3.2.2 дене қыздыру мен қалпына келу техникаларының басты құрамдарының ағзаға тигізетін әсерін түсіндіру және оларды орындау

Күш және төзімділік қабілетін дамыту жааттығулары

6.3.1.1 өз денсаулығына деген қауіп-қатерді анықтай білу6.1.4.4 қимыл-қозғалыс орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапасын түсіну және түсіндіре білу

Қашықтықтан өтудегі шығармашылық тапсырмалар

6.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті таңдай білу 6.3.3.3 түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен эенергетикалық жүйемен байланысын ұсыну және көрсету

6-бөлім Шытырман ойындар

Бірлескен жұмыс дағдыларын дамыту

6.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған арнайы спорттық техника қауіпсіздігін, нормалары мен ережелерін түсіне білу6.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді анықтау және қолдана білу

Ойын арқылы мәселені шешу 6.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерінен туындаған рөлдерді сезініп, олардың айырмашылықтарын түсіндіре білу6.1.4.4 қимыл-қозғалыс орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапасын түсіну және түсіндіре білу

Шытырман ойындар арқылы сыни көзқарасты дамыту

6.2.3.3 қолайлы оқу ортасын қалыптастыру бойынша, біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын анықтау және қолдана білу6.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін түсіну және қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

Әділ ойын және ынтымақтастық

6.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу қимыл әрекеттерімен байланысты білімді анықтау және қолдана білу6.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін түсіне білу

4-тоқсан

7-бөлім Ойын арқылы дағдыларды жақсарту.

Қауіпсіздік ережесі Допты игеру техникасының негізгі элементтерін дамыту

6.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған арнайы спорттық техника қауіпсіздігін, нормалары мен ережелерін түсіне білу6.1.1.1 аз ауқымды арнайы спорттық қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты дағдыларын қолдану

Ойын кеңістігіндегі бағыт- бағдар дағдысы

6.1.2.2. қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір жаттығулардағы реттілігін құру және орындау6.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түр-лерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді түсіну және қолдана білу

Негізгі тактикалық әрекеттер 6.1.5.5 бірқатар дене жаттығуларының тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын түсіну және қолдана білу

Өз ойынын шолу және демон-страциялау

6.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерінен туындаған рөлдерді сезініп, олардың айырмашылықтарын түсіндіре білу6.1.6.6 қимыл-қозғалыс белсенділігімен байланысты қиындықтарды жеңу және қауіп-қатерге сезу дағдыларын түсіну және қолдана білу

8-бөлім Жүгіру секіру лақтыру дағдыларын жақсарту.

Ағзаның бейімділік қасиетін дамыту

6.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған арнайы спорттық техника қауіпсіздігін, нормалары мен ережелерін түсіне білу6.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін түсіну және қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

Динамикалық жаттығу элементтері

6.3.5.5 б асқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды қолдана білу6.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті таңдай білу

Қозғалыс белсенділігі арқылы денсаулықты нығайту

6.3.1.1 өз денсаулығына деген қауіп-қатерді анықтай білу

3) 7 сынып:

Ұзақ мерзімді жоспардың

бөлімі

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімінің тақырыптары

Оқу мақсаттарыБілім алушылар білуі тиіс

1-тоқсан1-бөлім Лақтыру, секіру жүгіру дағдыларын жақсарту және дамыту.

Қауіпсіздік ережесі.Қысқа қашықтыққа жүгіру

7.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған дене жаттығулар кезіндегі болуы мүмкін қауіп-қатерлерді анықтай білу

Орта және ұзақ қашықтыққа жүгіру

7.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын ішкі және сыртқы белгілері бойынша анықтау7.3.2.2 жалпы дене жаттығуларын өткізу және ағзаны қалпына келтіру жаттығуларының құрамын көрсету

Секіру және оның түрлері 7.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жетілдіру және қорытындылау

Әр түрлі құралдармен лақтыру

7.1.1.1 кең ауқымдағы арнайы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін, бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын жетілдіру

Эстафеталық жүгіруді түрлендіру

7.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды анықтай білу

2-бөлім Спорт ойын-дары арқылы командалық бірлесу әрекеттері.

Ойын техникасы жақсарту7.1.1.1 кең ауқымдағы арнайы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін, бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын жетілдіру7.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті жетілдіру және қорытындылау7.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажетті ережелер мен құрылымдық тәсілдерді көрсете білу

Спорт ойындарындағы тактика және тактикалық іс – әрекеттер

7.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жетілдіру мен қорытындылау7.1.5.5 бірқатар дене жаттығуларының қарапайым тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын құру және бағалай білу

Командадағы көшбасшылық дағдыларын дамыту

7.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді талқылау және көрсете білу 7.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу, қимыл әрекеттерімен байланысты білімді жетілдіре білу

2-тоқсан

3-бөлім Гимнастика арқылы денені басқару дағдылары және когнитивті дағдылар.

Қауіпсіздік ережесі Саптағы жаттығулар

7.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған дене жаттығулары кезінде болуы мүмкін қауіп-қатерлерді анықтай білу

Жинақталған акробатикалық элементтер

7.3.2.2 жалпы дене жаттығуларын өткізу және ағзаны қалпына келтіру жаттығуларының құрамын көрсету 7.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жетілдіру мен қорытындылау

Гимнастикалық құрал -жабдықтарда қозғалыс тізбегі

7.1.5.5 бірқатар дене жаттығуларының қарапайым тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын құру және бағалай білу 7.1.4.4 қимыл-қозғалысты орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапасын жақсарта білу

Презентация жасау және топтағы бағалау процесі

7.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді талқылау және көрсете білу 7.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

4-бөлім Қазақтың ұлттық және зияткерлік ойындары.

Қазақтың ұлттық ойындары 7.2.7.7 жарыс кезінде әділ ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсетуді талқылау және бейімдей білу.7.2.3.3 қолайлы оқу-үйрену ортасын қалыптастыру бойынша біріккен, әрі тиімді жұмыс дағдыларын талқылау және көрсете білу 7.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды анықтай білу

Зияткерлік ойындар 7.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін қолдана білу 7.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

3-тоқсан

5-бөлім Шаңғы /кросс/ коньки дайындығы.

Қауіпсіздік ережесіЖаттығуды жүзеге асыру үшін денені қалпына келтіру әдістері

7.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған дене жаттығулары кезіндегі болуы мүмкін қауіп-қатерлерді анықтай білу7.3.2.2 жалпы дене жаттығуларын өткізу және ағзаны қалпына келтіру жаттығуларының құрамын көрсету

Күш пен төзімділікті дамытудағы қозғалыс әрекеттері

7.3.1.1 өз денсаулығына салауатты өмір салтының тигізетін әсерін түсіну және түсіндіре білу 7.1.4.4 қимыл-қозғалысты орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапасын жақсарта білу

Кедергілерден өтудегі арнайы спецификалық жаттығулар

7.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті жетілдіру және қорытындылу7.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын ішкі және сыртқы белгілері бойынша анықтау

6-бөлім Шытырман және команда құру ойын-дары.

Ойындағы көшбасшылық және командалық іс- әрекет

7.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған дене жаттығулары кезіндегі болуы мүмкін қауіп-қатерлерді анықтай білу7.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді талқылау және көрсете білу

Ойын арқылы мәселелерді шешу дағдысын жетілдіру

7.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді қолдана білу7.1.4.4 қимыл-қозғалысты орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктілік сапасын жақсарта білу

Баламалы ойын жағдайын құру

7.2.3.3 қолайлы оқу ортасын қалыптастыру бойынша біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын талқылау және көрсете білу 7.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

Топтағы шытырман ой-ындар

7.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу, қимыл әрекеттерімен байланысты білімді жетілдіре білу 7.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін қолдана білу

4-тоқсан

7-бөлім Ойын кезіндегі басып кіру дағдыларын түсіну және дамыту

Қауіпсіздік ережесіОйын кезіндегі допты қолдану әдісін орындау

7.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған дене жаттығулары кезіндегі болуы мүмкін қауіп-қатерлерді анықтай білу7.1.1.1 кең ауқымдағы арнайы спорттық қимыл-қозғалыс әрекеттерінің дәлдігін, бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын жетілдіру

Кеңістікте доппен бағыт - бағдар беру дағдысын дамыту

7.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жетілдіру мен қорытындылау7.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді көрсете білу

Топтық тактикалық әрекеттер

7.1.5.5 бірқатар дене жаттығуларының қарапайым тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын құру және бағалай білу

Басып кіру ойындарын құрастыру және өткізу

7.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерімен шарттастырылған рөлдерді қолдана білу7.1.6.6 түрлі қимыл-қозғалыс белсенділігін орындауды сынақтан өткізу кеезіндегі қауіп-қатерді білу және алдын алу

8-бөлім Жеңіл атле-тика арқылы белсенді өмір салтын қалыптастыру

Сауықтыру жүгірісі 7.3.4.4 денсаулықты нығайтуға бағытталған дене жаттығулары кезіндегі болуы мүмкін қауіп-қатерлерді анықтай білу

Белгілерге тез жауап беру ойындары

7.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін қолдана білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

Тыныс алуды қалпына келтіру жаттығулары.

7.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын ішкі және сыртқы белгілері бойынша анықтау

Арнайы спорттық техни-каларды орындау кезіндегі дағдыларды жетілдіру

7.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті жетілдіру және қорытындылау

Қозғалыс белсенділігі ар-қылы денсаулықты нығайту.

7.3.1.1 өз денсаулығына салауатты өмір салтының тигізетін әсерін түсіну және түсіндіре білу

4) 8сынып:

Ұзақ мерзімді жоспардың

бөлімі

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімінің тақырыптарыт

Оқу мақсатыБілім алушылар білуі тиіс

1-тоқсан

1-бөлім Жеңіл атле-тика арқылы денсаулық пен фитнес

Қауіпсіздік ережесі Төменгі сөре және сөрелік екпін

8.3.4.4 денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендету, сондай-ақ техника қауіпсізді бойынша техника қауіпсіздігінің күрделі мәселелерін түсіне білу

Орта қашықтыққа жүгіру дағдыларын дамыту

8.2.3.3 қолайлы оқып –үйрену ортасын қалыптастыру бойынша біріккен, әрі тиімді жұмыс дағдыларын қолдану және көрсете білу8.3.2.2 денені қыздыру және қалпына келтіру жаттығуларының кещенін құру және көрсету, сондай-ақ оның маңыздылығын түсіну

Секіруді дамытуға арналған іс -шаралар

8.1.2.2 кең ауқымдағы қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың орындалу реттілігін түсідіру және көрсете білу

Лақтыру кезінде күш пен бұлшық ет төзімділігін дамыту

8.1.1.1 арнайы спорттық қимыл әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын көрсету8.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды көрсете білу

2-бөлім Ойын арқылы мәселелерді шешу дағдылары

Ойын жағдайында қабылдауды іске асыру

8.1.1.1 арнайы спорттық қимыл әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын көрсету8.1.3.3 рнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті түсіндіру және көрсете білу8.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді қолдану және талқылай білу

Ойын құрылымы 8.1.2.2 кең ауқымдағы қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың орындалу реттілігін түсідіру және көрсете білу

Жарыс ойынын ұйымдастыру

8.1.5.5 кең ауқымдағы дене жаттығуларының тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын анықтау және бағалай білу8.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді көрсету және қолдана білу көрсете білу8.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу қимыл-әрекеттерімен байланысты білімді

(Жалғасы 21-бетте)

10 ТАМЫЗ 2017 жЫл 21РЕСМИ

2-тоқсан

3-бө

лім

Гимн

асти

калы

қ эле

мент

тер

және

оны

ң тү

рлер

і

Қауіпсіздік ережесі Орында және қозғалыста орындау жаттығулары

8.3.4.4 денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендету, сондай-ақ техника қауіпсізді бойынша техника қауіпсіздігінің күрделі мәселелерін түсіне білу

Акробатикалық жаттығуларды тізбегі: Тепе теңдік және секіру

8.3.2.2 денені қыздыру және қалпына келтіру жаттығуларының кещенін құру және көрсету, сондай-ақ оның маңыздылығын түсіну8.1.2.2 кең ауқымдағы қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың орындалу реттілігін түсідіру және көрсете білу

Снарядтағы гимнастикалық жаттығулар жиынтығы

8.1.5.5 кең ауқымдағы дене жаттығуларының тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын анықтау және бағалай білу8.1.4.4 қимыл-қозғалысты сапалы орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін салыстыра білу

Еркін ритмикалық гимнасти-ка жаттығулары.

8.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді көрсету және қолдана білу8.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды көрсете білу

4-бөлім Қазақ халқының дәстүрлі ой-ындары

Қозғалмалы ойындар 8.2.7.7 жарыс кезінде әділ ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсетуді бағалай білу8.2.3.3 қолайлы оқып –үйрену ортасын қалыптастыру бойынша біріккен, әрі тиімді жұмыс дағдыларын қолдану және көрсете білу8.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды көрсете білу

Қазақтың халық ойындары 8.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін көрсету және салыстыра білу8.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін көрсету және салыстыра білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

3-тоқсан

5-бөлім Шаңғы / кросс/коньки дайындығы.

Қауіпсіздік ережесі Жаттығу және тыныс алу техни-касы арқылы физикалық қасиеттерді дамыту

8.3.4.4 денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендету, сондай-ақ техника қауіпсізді бойынша техника қауіпсіздігінің күрделі мәселелерін түсіне білу8.3.2.2 денені қыздыру және қалпына келтіру жаттығуларының кещенін құру және көрсету, сондай-ақ оның маңыздылығын түсіну

Арнаулы дамы-ту жаттығуларының техникалық дағдысын бекіту

8.3.1.1 салауатты өмір салтының денсаулыққа тигізетін әсерін жеке бастың үлгісімен көрсету8.1.4.4 қимыл-қозғалысты сапалы орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін салыстыра білу

Әр түрлі кедергілерден жүгіру

8.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті түсіндіру және көрсете білу8.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын түсіндіру

6-бөлім Командалық ойын- белсенді қозғалыстың іс- әрекеті.

16 сағат

Командалық ойындағы көшбасшылық

8.3.4.4 денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендету, сондай-ақ техника қауіпсізді бойынша техника қауіпсіздігінің күрделі мәселелерін түсіне білу8.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді көрсету және қолдана білу

Ойын кезіндегі қозғалыс үйлесімділігін дамыту

8.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерінен туындаған рөлдерді көрсету және салыстыра білу8.1.4.4 қимыл-қозғалысты сапалы орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін салыстыра білу

Логикалық ойлау қабілетін дамыту ойындары

8.2.3.3 қолайлы оқып –үйрену ортасын қалыптастыру бойынша біріккен, әрі тиімді жұмыс дағдыларын қолдану және көрсете білу8.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін көрсету және салыстыра білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

Сергектікті,тап-қырлықты және ұқыптылықты дамыту ойындары

8.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу, қимыл әрекеттерімен байланысты білімді көрсете білу8.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін көрсету және салыстыра білу

4-тоқсан

7-бөлім Командалық ойынның негізгі дағдысы

Қауіпсіздік ережесі.Ойын техникасы

8.3.4.4 денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендету, сондай-ақ техника қауіпсізді бойынша техника қауіпсіздігінің күрделі мәселелерін түсіне білу8.1.1.1 арнайы спорттық қимыл әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалыс дағдыларын көрсету

Ойын тактикасы 8.1.2.2 кең ауқымдағы қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың орындалу реттілігін түсідіру және көрсете білу8.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді қолдану және талқылай білу

Ойындағы шығармашылық белсенділік.

8.1.5.5 кең ауқымдағы дене жаттығуларының тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын анықтау және бағалай білу8.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерінен туындаған рөлдерді көрсету және салыстыра білу8.1.6.6 қимыл-қозғалыс белсенділігімен байланысты қиындықтарды жеңу және жауап қайтара білу дағдыларын жақсарта білу

8-бөлім Жеңіл атле-тика дағдысы арқылы денсаулықты нығайту

Ойлы-қырлы жерлерден жүгіру

8.3.4.4 денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендету, сондай-ақ техника қауіпсіздігі бойынша техника қауіпсіздігінің күрделі мәселелерін түсіне білу

Төзімділікті дамыту бағытындағы іс-әрекеттер

8.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін көрсету және салыстыра білу, сондай-ақ оны шешудің балама жолдарын ұсыну

Секіру фазаларын қолдану 8.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын түсіндіру

Лақтырудағы фитнес құрамдастығы

8.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті түсіндіру және көрсете білу8.3.1.1 салауатты өмір салтының денсаулыққа тигізетін әсерін жекебастың үлгісімен көрсету

5) 9 сынып:

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімі

Ұзақ мерзімді жоспар бөлімінің тақырыптары

Оқу мақсатыБілім алушылар білуі тиіс

1-тоқсан

1-бөлім Жүгіру, сегіру, лақтыру техникасын жетілдіру.

Қауіпсіздік ережесіСпринттік жүгіруді жетілдіру

9.3.4.4 денсаулыққа қатысты күрделі мәселелерді, техника қауіпсіздігін, сондай-ақ денсау-лыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендетуді түсіну және мұқият сипаттай білу

Жүгіру төзімділік дағдысын жақсарту

9.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын түсіндіру және сипаттау9.3.2.2 нақты дене шынықтыру сабақтарына арналған дене қыздыру жаттығуларын құру, түсіндіру және өткізу, олардың ағзаны қалпына келтіру тиімділігін бағалау

Әр түрлі секірулерді түрлендіру

9.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жеткілікті техникалық деңгейде негіздеу және қолдана білу

Лақтыруды жетілдіруге ар-нал ған жаттығулар құрастыру

9.1.1.1 үлкен ауқымдағы арнайы спорттық қимыл әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты салыстыру

Жүгіру эстафетасын өткізу жолдарын құрастыру

9.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды бағалай білу

2-бөлім Спорт ойын-дары арқылы бірлескен жұмыс

Ойын техникасы 9.1.1.1 үлкен ауқымдағы арнайы спорттық қимыл әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты салыстыру9.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті түрлендіре білу9.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді бағалау және салыстыра білу

Ойын тактикасы және тактикалық әрекеттер

9.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жеткілікті техникалық деңгейде негіздеу және қолдана білу9.1.5.5 кең ауқымдағы дене жаттығуларының түрлі тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын құру, талдау және салыстыра білу

Командалық жұмыс және көшбасшылық дағдысы

9.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді бағалау9.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтару, қимыл-әрекеттерімен байланысты білімді бағалай білу

2-тоқсан

3-бөлім Гимнастика арқылы денені басқару дағдылары.

Қауіпсіздік ережесі Топтық саптық жаттығулар

9.3.4.4 денсаулыққа қатысты күрделі мәселелерді, техника қауіпсіздігін, сондай-ақ денсаулыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендетуді түсіну және мұқият сипат-тай білу

Акробатикалық элементтердің жиынтығын құру

9.3.2.2 нақты дене шынықтыру сабақтарына арналған қыздыру жаттығуларын құру, түсіндіру және өткізу, олардың ағзаны қалпына келтіру тиімділігін бағалау9.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жеткілікті техникалық деңгейде негіздеу және қолдана білу

Гимнастикалық снарядта жүйелі жаттығулар құру

9.1.5.5 кең ауқымдағы дене жаттығуларының түрлі тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын құру, талдау және салыстыра білу9.1.4.4 қимыл-қозғалысты сапалы орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін бағалай білу

Топта гимнастика жаттығулар тізбегін құру және бағалау

9.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді бағалау9.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін бағалау және талдай білу, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

4-бөлім Қазақтың ұлттық және халық ойын-дары.

Халықаралық ойындар9.2.7.7 жарыс кезінде әділ ойнау, патриотизм және ынтымақтастыққа жататын мінез-құлық көрсетуді талдай білу9.2.3.3 қолайлы оқып - үйрену ортасын қалыптастыру бойынша бірқатар біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын бағалай білу9.3.5.5 басқа адамдардың дене жаттығуларының тәжірибелерін байытуға арналған дағдыларды бағалай білу

Зияткерлік ойындар 9.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін бағалау және талдай білу9.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін бағалау және талдай білу, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

3-тоқсан

5-бөлім Шаңғы / кросс/коньки дайындығы

Қауіпсіздік ережесі Тыны салу техникасы және жаттығу жиынтығын құрастыру

9.3.4.4 денсаулыққа қатысты күрделі мәселелерді, техника қауіпсіздігін, сондай-ақ денсау-лыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендетуді түсіну және мұқият сипаттай білу9.3.2.2 нақты дене шынықтыру сабақтарына арналған қыздыру жаттығуларын құру, түсіндіру және өткізу, олардың ағзаны қалпына келтіру тиімділігін бағалау

Күшті,төзімділікті жақсарту жатығулар жиынтығы

9.3.1.1 салауатты өмір салтының денсаулыққа тигізетін әсерін жекебастың үлгісімен көрсету9.1.4.4 қимыл-қозғалысты сапалы орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін бағалай білу

Кедергілерден өтудегі арнайы спецификалық жаттығуларды жетілдіру

9.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті түрлендіре білу9.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын түсіндіру және сипаттау

6-бөлім Команда құру ойындары

Ойын кезіндегі көшбасшылық және командалық іс-шаралар

9.3.4.4 денсаулыққа қатысты күрделі мәселелерді, техника қауіпсіздігін, сондай-ақ денсау-лыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендетуді түсіну және мұқият сипаттай білу9.2.2.2 көшбасшылық дағдылар мен команда құрамында жұмыс істей білуді бағалау

Ойын кезіндегі мәселені шешу дағдысын жетілдіру

9.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерінен туындаған рөлдерді бағалау және бейімдей білу9.1.4.4 қимыл-қозғалысты сапалы орындау кезіндегі өзінің және өзгелердің біліктіліктерін бағалай білу

Ойын комбинацияла-рын құру

9.2.3.3 қолайлы оқып - үйрену ортасын қалыптастыру бойынша бірқатар біріккен әрі тиімді жұмыс дағдыларын бағалай білу9.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін бағалау және талдай білу, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну

Баламалы ойындар құрастыру

9.2.1.1 өзгермелі жағдайға жауап қайтара білу, қимыл-әрекеттерімен байланысты білімді бағалай білу9.2.6.6 жарыс іс-әрекеттерін және төрелік ету ережелерін бағалау және талдай білу

4-тоқсан

7-бөлім

Әлеуметтік дағдылар және мәселелерді командалық іс әрекеттерде шешу

Қауіпсіздік ережесі Ойын жағдайында допты игеру техникасы

9.3.4.4 денсаулыққа қатысты күрделі мәселелерді, техника қауіпсіздігін, сондай-ақ денсау-лыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендетуді түсіну және мұқият сипаттай білу9.1.1.1 үлкен ауқымдағы арнайы спорттық қимыл әрекеттерінің дәлдігін бақылауды және үйлесімділікті дамытуға арналған қимыл-қозғалысты салыстыру

Ойын кеңістігінде бағыт-бағдар дағдысын жетілдіру

9.1.2.2 қимыл-қозғалыс комбинацияларын және олардың кейбір дене жаттығуларындағы реттілігін жеткілікті техникалық деңгейде негіздеу және қолдана білу9.2.4.4 дене жаттығулары аясындағы іс-әрекеттерді оңтайландыру және балама түрлерін құруға қажет ережелер мен құрылымдық тәсілдерді бағалау және салыстыра білу

Жеке, топтық, командалық тактикалық әрекеттер

9.1.5.5 кең ауқымдағы дене жаттығуларының түрлі тактикаларын, стратегияларын және композициялық идеяларын құру, талдау және салыстыра білу

Топта ойын- сауық ойында-рын құру

9.2.8.8 түрлі қимыл-қозғалыс негіздерінен туындаған рөлдерді бағалау және бейімдей білу9.1.6.6 қимыл-қозғалыс белсенділігімен байланысты қиындықтарды жеңу және жауап қайтара білу дағдыларын бағалау

8-бөлім Қозғалыс белсенділігі арқылы денсаулық және фитнес

Әр түрлі бұлшық еттерді қалпына келтіру жаттығулар жиынтығын құрастыру

9.3.3.3. түрлі дене жаттығуларын іс жүзінде орындау, олардың ағзаға тигізетін әсері мен энергетикалық жүйемен байланысын түсіндіру және сипаттау

Стайерлік жүгіру дағдысын дамыту

9.1.3.3 арнайы спорттық техникаларды орындау кезіндегі дағдылар мен реттілікті түрлендіре білу

Секіру, лақтыру дағдысын дамыту

9.2.5.5 өзінің және өзгелердің шығармашылық қабілеттерін бағалау және талдай білу, сондай-ақ оны шешудің қарапайым балама жолдарын ұсыну 9.3.4.4 денсаулыққа қатысты күрделі мәселелерді, техника қауіпсіздігін, сондай-ақ денсау-лыққа кері әсерін тигізуі мүмкін қауіп-қатерді төмендетуді түсіну және мұқият сипаттай білу

Қозғалыс қабілеті арқылы денсаулықты нығайту.

9.3.1.1 салауатты өмір салтының денсаулыққа тигізетін әсерін жекебастың үлгісімен көрсету

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 22-қосымша Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 213-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптарына арналған«Ұйғыр тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы

1-тарау. Жалпы ережелер1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.2.Ұйғыр тілі пәнін оқыту мақсаты – ана тілін қадірлейтін, қоғамдық мәнін түсінетін тұлға қалыптастыру, сондай-ақ ұйғыр

әдеби тілі нормаларын сақтап, дұрыс қолдана білуге, еркін сөйлесуге және сауатты жазуға үйрету.3.«Ұйғыр тілі» оқу пәнінің басты міндеттері:1) Ұйғыр тілін ана тілі ретінде тани отырып, өмірлік қажеттіліктерінде коммуникативтік (тыңдалым, оқылым, айтылым, жа-

зылым) әрекеттері түрінде сауаттылықпен қолдану дағдыларын дамыту;2) ұйғыр тілін күнделікті өмірде еркін қолданып жүрген қарым-қатынас құралынан тілдік құбылыс ретіндегі заңдылықтар

негізінде танып-білу дағдыларын қалыптастыру;3) ұйғыр тілі жүйесін құраушы кіші жүйелерді, тіл бірліктерін және олардың табиғатын танып білу. 4. «Ұйғыр тілі» оқу пәнінің бағдарламасы білім алушының тіл сауаттылығы мен сөйлеу сауаттылығын, сөз байлығын,

басқалармен еркін қарым-қатынасқа түсу қабілетін дамытуды және оқушының ойлау қабілетін жетілдіруді көздейді.5. «Ұйғыр тілі» оқу пәнінің бағдарламасы функционалдық-коммуникативтік бағытқа негізделіп құрастырылған. Ол білім

алушылардың тіл туралы түсініктерін тереңдетіп, ұлттық және әлемдік мәдениеттің маңыздылығы туралы түсініктерін кеңейтеді.6.«Ұйғыр тілі» пәні бағдарламасы білім деңгейі жоғары, ой-өрісі дамыған, өз ойын еркін жеткізе алатын, туындаған мәселелерді

шеше білетін және шынайы өмірге бейім жаңашыл ұрпақ тәрбиелеу мәселесін жүзеге асыруға маңызды үлес қосады. 7.«Ұйғыр тілі» оқу пәнін зерделеу:1) өзінің ойын ауызша және жазбаша формада сауатты құрастыуға және айтуға үйретеді;2) тілдің грамматикалық құрылымын терең меңгеруге, жазба тілінің тұрақты дағдыларын қалыптастыруға, академиялық

тілді сауатты қолдануды дамытуға бағытталады; 3) ауызекі сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған қолданбалы бағытты ұстанатын коммуникативтік әдіске негізделеді; 4) тіл мен мәдениет арасындағы байланыс түсінігін қалыптастырады;

5) қазақ, орыс және басқа халықтардың мәдениетімен салыстыра отырып ұйғыр тілінің ұлттық-мәдени ерекшелігі туралы көзқарас қалыптастырады.

2-тарау. «Ұйғыр тілі» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру8. «Ұйғыр тілі» оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің бөлінуі 3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;1) 5-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат; 4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;2) 6-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат; 5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.9. Оқу мақсаттары мұғалім мен оқушыға болашақ қадамдары жөнінде өзара ой бөлісуге, оларды жоспарлау мен бағалауға

мүмкіндік беретін бірізділік пен сабақтастықты көрсететін 4 бөлімнен тұрады: Тыңдалым және айтылым, Оқылым, Жазылым, Әдеби тіл нормаларын сақтау.

10. «Тыңдалым және айтылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:1) Болжау; 7) Әртүрлі ресурс көздерінен қажетті ақпарат алу.2) Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді талдау; 12. «Жазылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:3) Мәтіннен ақпаратты анықтау; 1) Жоспар құру;4) Негізгі ойды анықтау; 2) Әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру;5) Тыңдалым материалы бойынша жауап 3) Жазба жұмыстарын әртүрлі формада ұсыну;беру және бағалау; 4) Эссе жазу; 6) Сөйлеу мәдениетін дамыту. 5) Оқылым және тыңдалым материалдары11. «Оқылым» бөлімі келесі негізінде жинақы мәтін жазу;бөлімшелерден тұрады: 6) Мәтіндерді түзету және редакциялау.1) Ақпаратты түсіну; 13. «Әдеби тіл нормаларын сақтау бөлімі»2) Мәтіннің стильдік ерекшелігін тану; келесі бөлімшелерден тұрады:3) Мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату; 1) Орфографиялық норма4) Мәтін бойынша сұрақтар құрастыра білу; 2) Орфоэпиялық норма5) Мәтіндерге салыстырмалы анализ жасау; 3) Лексикалық норма;6) Оқылым стратегияларын қолдану; 4) Грамматикалық норма; 5) Пунктуациялық норма.

(Жалғасы. Басы 16-20-беттерде) 3-тарау. Оқыту мақсаттарының жүйесі 14. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан сөйлеу әрекеттерінің ретін, төртінші сан оқу мақсатының

реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 5.5.1.1. кодында «5» - сынып; «5.1» - дағдылар; «1» - оқу мақсатының реттік нөмірі.15. Оқыту мақсаттарының жүйесі: 1) Тыңдалым және айтылым

Білім алушылар білуі тиіс 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Болжау

5.1.Тірек сөздер мен ұсынылған иллю-страциялар арқылы тақырыпты болжау.

6.1.Мәтіннің атауын талқылау және алғашқы бөлігін тыңдау арқылы көтерілетін мәселені болжау.

7.1.Мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжау.

8.1.Мәтіннен алынған дәйексөздерге, үзінділерге сүйене отырып, көтерілетін мәселені болжау.

9.1.Мәтін мазмұны бойынша дайындалған сұрақтарға болжаммен жауап беру, түпнұсқамен салыстыру.

2.Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді талдау

5.2.Әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени тақырыптарға бай-ланысты диалог, монологтердегі (ән мәтіні, хабарлама, жарнама, хабарланды-ру) көтерілген мәселені түсіндіру.

6.2.Әлеуметтік-мәдени, ресми-іскери тақырыптарға бай-ланысты диалог, монологтердегі (нұсқаулық, құттықтау, хабарландыру, өмірбаян, жаңалық, интервью) көтерілген мәселені талдау.

7.2.Әлеуметтік-қоғамдық, оқу –еңбек тақырыптарына бай-ланысты диалог, мо-нолог, полилогтердегі (интервью, пікірталас, жаңалық, ән, көркем әдеби шығармалардан үзінді) автор көзқа-расы мен көтерілген мәселені талдау

8.2.Әлеуметтік-қоғамдық, мәдени-тарихи тақырыптарға байла-нысты диалог, моно-лог, полилогтердегі (интервью, пікірталас, жолдау, моногра-фия және лекциядан үзінді) автор көзқарасы мен экспресивті-эмоционалды сөздер-дің рөлін талдау.

9.2.Қоғамдық-саяси, әлеу-меттік-экономи калық, ғылыми тақырыптарға байланысты әртүрлі жанрдағы кең көлемді мәтіндердегі (дәріс, интервью, пікірталас, монография, мақала, Жолдау) мақсатты ауди-тория мен көркемдегіш құралдардың рөлін талдау.

3. Мәтін-нен ақпарат-ты анықтау

5.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, негізгі және қосымша ақпаратты анықтау.

6.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, детальді ақпаратты анықтау.

7.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажырата білу.

8.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтау.

9.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ақпараттың өзектілігін, шынайылығын зерттеп, қорытынды жасау.

4.Негізгі ойды анықтау

5.4.Тірек сөздер мен жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтау.

6.4.Мәтіннің құрылымдық ерекшелігіне назар ау-дара отырып, жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтау.

7.4.Мәтін тақырыбы, сөйлеушінің дауыс ырғағы мен сөйлеу мәнері арқылы негізгі ойды анықтау.

8.4.Мәтінде көтерілген мәселені (тұрмыстық, әлеуметтік, қоғамдық) талдай отырып, негізгі ойды анықтау.

9.4. Мәтіннің мақсатты аудиториясы, автор көзқарасы, көңіл- күйін табу арқылы негізгі ойды анықтау.

5. Тыңдалым материа-лы бойын-ша жауап беру және бағалау

5.5. Тыңдалған мәтін мазмұны негізінде сұрақтарға жауап беру, көтерілген мәселе бойынша өз ойын білдіру.

6.5. Тыңдалған мәтін мазмұны бойынша жалпы және нақты сұрақтарға жауап беру, мәтіндегі ақпаратты шынайы өмірмен байла-ныстыру.

7.5. Проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен деректер келтіре отырып, дәлелді жауап беру, өз жауабын өзгенің жауабымен салысты-ру, талқылау.

8.5. Перифраз түрінде берілген сұрақтар арқылы мәтіннен қажетті ақпаратты таба білу, көтерілген мәселе бойынша ой тұжырымдау.

9.5. Мәтінде көтерілген мәселені ғаламдық мәселелермен бай-ланыстыру, өз пікірін білдіре отырып, сыни баға беру.

6. Сөйлеу мәдениетін дамыту

5. 6. Коммуникативтік жағдаятқа сай эмоцио-налды сөздерді, дауыс ырғақтары арқылы қыстырма, қаратпа, одағай сөздерді еркін қолданып, диалогке даярлықсыз қатысу, өз пікірін білдіру.

6.6. Коммуникативтік жағдаятқа сайресми сөздер мен тіркестер, дай-ын тіркестер мен терминдерді орынды қолданып, диалог-ке қатысу, ойын анық жеткізу.

7. 6. Коммуникативтік жағдаятқа сайкөр кем бейнелеуіш, эмоционалды-экс-прес сивті сөздерді және мақал-мәтелдер мен тұрақты тіркес-терді еркін қолданып, диалогке қатысу, пікір таласта тез жә не дұрыс шешім қабылдай білу.

8.6. Коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог, монолог, полилогта өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізу.

9. 6. Қоғамдық-саяси, ғылыми, коммуникативтік жағдаятқа сай тиісті сөздер мен фразалар-ды таңдау, кең көлемді монолог дайындау.

2) оқылым

Білім алушылар білуі тиіс 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Ақпаратты түсіну

5.1.Мәтіндегі негізгі және қосымша ақпаратты түсіну, анықтау.

6.1.Мәтіннен негізгі және қосымша, детальді ақпаратты анықтау, түсіндіру.

7.1.Мәтіндік және графиктік (кесте, диаграмма, су-рет, шартты белгілер) ақпаратты интерпрета-циялау.

8.1.Аралас және тұтас мәтіндердегі (кесте, ди-аграмма, сызба, сурет) ақпараттарды салысты-ру, өңдеу.

9.1.Перифраз түрінде берілген сұрақтар арқылы қажетті ақпаратты табу, астар-лы ойды анықтау.

2.Мәтіннің стильді керекшелігін тану

5.2.Лексиканың ауызекі сөйлеу және жазба стильдік айырмашылықтарын мәтіндер арқылы тану.

6.2.Ауызекі сөйлеу және көркем сөйлеудің стильдік ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.

7.2.Публицистикалық және ресми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.

8.2.Публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.

9.2.Ұйғыр тілістильдері мен шешендік сөздің түрлерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.

3.Мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату

5.3. Хат, хабар-лама, жарнама, нұсқаулық, хабар-ландырудың құры лымы мен рәсімделуі арқы лы жанрлық ерекше-ліктерін ажырату.

6. 3.Ұйғырша ауызекі сөйлеу этикеттері мен көркем сөйлеудің құрылымдық және жанрлық ерекшеліктерін ажы-рату.

7.3.Хроника, хабар, очерктердің және кеңсе құжаттарының, қызметтік жазбалардың құрылымы мен рәсімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату.

8.3.Мақала, аннота-ция, презентация, тұжырымдамалар, тезистердің құрылымы мен рәсімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату.

9. 3. Қоғамдық-саяси мәтіндер (жолдау, заңнама, мемлекеттік бағдарламалар, әскери-патриоттық) арқылы мәтіндердің жанрлық түрлерін ажырату.

4. Мәтіндерге салыстыр-малы анализ жасау

5.4. Ауызекі стильдегі мәтіндердің мазмұнын, тақырыбын және тілдік құралдарын салыстыру.

6.4. Ауызекі және ресми стильдегі мәтіндердің тақырыбын, мазмұнын, тілдік ерекшелігін са-лыстыру.

7.4. Идеясы ұқсас публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігін салы-стыра талдау.

8.4. Тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін (әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау.

9.4. Әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салыстыра талдау.

5.Мәтін бойын-ша сұрақтар құрастыра білу

5.5.Мәтін мазмұнын түсінуге, нақты ақпараттарды анықтауға бағытталған сұрақтар құрастыру.

6.5.Мәтіннен негізгі және қосымша ақпаратты, көтерілген мәселені анықтауға бағытталған нақтылау сұрақтарын құрастыру.

7.5.Мәтін бойынша проблемалық сұрақтар құрастыру.

8.5.Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру.

9.5.Мәтінде көтерілген мәселеге оқырманның қарым-қатынасын анықтауға арналған талқылау сұрақтарын құрастыру.

6.Оқылым стра-тегияларын қолдану

5.6. Оқылым страте-гияларын қолдану: жалпы мазмұнын түсіну үшін оқу, нақты ақпаратты табу үшін оқу.

6.6.Оқылым стратегияла-рын қолдану: коммента-рий жасау, іріктеп оқу, рөлге бөліп оқу.

7.6.Оқылым стратегияларын қолдану: комментарий жасау, іріктеп оқу, зерт-теп оқу.

8.6.Оқылым стратегияла-рын қолдану:комментарий жасау, іріктеп оқу, талдап оқу.

9.6.Белгілі бір мақсат үшін оқылым стратегияла-рын тиімді қолдана білу.

7. Әртүрлі ресурс көздерінен қажетті ақпарат алу

5.7. Энциклопедиялар, балаларға арналған газет-журналдардан қажетті ақпаратты ала білу.

6.7. Энциклопедия, сөздік, балаларға арналған газет-жур-налдардан қажетті ақпараттарды алу, ав-торына сілтеме жасау.

7.7. Ғаламтор, энциклопе-дия, газет-журналдар, оқулықтардан алынған деректерді қолдану, ав-торына сілтеме жасау.

8.7. Ғаламтор, энцикло-педия, газет-журналдар, оқулықтар, ғылыми еңбектерден алынған деректерді дәлел ретінде қолдану, авто-рына сілтеме жасау.

9.7. Әртүрлі ресурс көздерінен алынған ақпараттарды авторға сілтеме жасай отырып, жазба жұмыстарында орынды қолдану.

3) Жазылым

Білім алушылар білуі тиіс 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1. Жоспар құру

5.1. Берілген мәтінге сәйкес кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімдерді қамтитын қарапайым жоспар құру.

6.1. Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, қарапайым жоспар құру.

7.1.Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, күрделі жо-спар құру.

8.1. Тақырып бойынша материал жинақтап, тезистік жоспар құру.

9.1.Жинақталған материал-дар негізінде көзделген мақсатқа сәйкес ау-ызша және жазбаша мәтіндер үшін күрделі жоспар құру.

2. Әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру

5.2.Жанрлық ерекшеліктеріне сай ресімделуі мен құрылымын сақтап, хат, жарнама, хабар-ландыру құрастырып жазу.

6.2.Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай құрылымын сақтай отырып, мінездеме, құттықтау, өмірбаян құрастырып жазу.

7.2.Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана отырып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазу.

8.2.Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орын-ды қолданып, мақала, аннотация, тезис құрастырып жазу.

9.2. Мақсатты аудиторияның қызығушылығын ынта-ландыру үшін әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру.

3.Жазба жұмыстарын әртүрлі фор-мада ұсыну

5.3.Сюжетті суреттердің (фотосуреттер) желісі бойынша әңгіме құрастыру.

6.3.Ұсынылған тақырып бойынша деректер жинақтай отырып, графиктік мәтін (диа-грамма, кесте, сызба) түрінде құрастыру.

7.3.Мәтін құрылымын (кіріспе бөлім, жалпы мәлімет беру, детальді мәлімет беру) сақтай отырып, графиктік мәтін (шартты белгі, сурет, сызба) түрінде берілген процесті сипаттап жазу.

8.3.Мәтін құрылымын сақтай отырып, графиктік мәтіндегі (диаграмма, кесте) деректердің маңызды тұстарын анықтап жазу.

9.3.Мәтін құрылымын сақтай отырып, бірнеше графиктік мәтіндегі (диаграмма, кесте) деректерді салыстыру, маңызды тұстары мен үрдістерді (тенденция) анықтап жазу.

4. Эссе жазу 5. 4.Эссенің кіріспе, негізгі, қорытынды бөлімдерін сақтай отырып, өзіне таныс адамды, белгілі бір мекен мен оқиғаны сипаттап не сурет-теп жазу.

6.4.Эссе тақырыбынан ауытқымай, абзац түрлерін жүйелі құрастырып, көтерілген мәселе бойын-ша келісу-келіспеу себептерін айқын көрсетіп жазу. («келісу, келіспеу» эссесі)

7.4.Эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, тақырыпқа байланы-сты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолда-ры немесе себептеріне өз көзқарасын жазу. (дискуссивті эссе)

8. 4.Эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселе бойынша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салыстыру, өз ойын дәлелдеп жазу.(аргументативті эссе)

9. 4.Эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, көтерілген мәселе бой-ынша екіжақты пікірді немесе жағдаятты талқылау, біреуіне таңдау жасап, өз ойын дәлелдеп жазу.(аргументативті эссе)

5. Оқылым және тыңдалым материалда-ры негізінде жинақы мәтін (компрессия) жазу

5.5. Оқылым және тыңдалым матери-алдары бойынша негізгі ақпараттарды сақтай отырып, жинақы мәтін жазу.

6.5. Оқылым және тыңдалым матери-алдары бойынша негізгі ойды білдіретін сөйлемдерді іріктей отырып, жинақы мәтін жазу.

7.5. Оқылым және тыңдалым матери-алдары бойынша тірек сөздер мен сөз тіркестерін синонимдік қатармен ауыстыра отырып, жинақы мәтін жазу.

8.5. Оқылым және тыңдалым материал-дары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннотация, те-зис) жазу.

9. 5. Оқылым және тыңдалым матери-алдары бойынша автордың негізгі ойын сақтай отырып, периф-раз тәсілдері арқылы жинақы мәтін (аннота-ция, тезис) жазу

6. Мәтіндерді түзету және редакциялау

5.6. Мәтіндегі орфографиялық қателерді сөздіктерге сүйене отырып, түзету және редакциялау.

6.6. Мәтіндегі орфографиялық және пунктуациялық қателерді сөздіктерге, емле ережелеріне сүйеніп, түзету, редак-циялау.

7.6. Мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеру, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізу, редакциялау.

8.6. БАҚ материалда-ры негізінде стильдік ауытқуларды, орын-сыз қолданылған сөз оралымдарын талдап, стильдік түзетулер жа-сау, редакциялау.

9.6. Жазба жұмысын аб-зацтар мен бөліктерге бөлу, ойын (ақпарат, идея) дұрыс жүйелеп, логикалық түзетулер енгізу, редакциялау.

17. Әдеби тіл нормалары:

1.Орфография-лық норма

5.1. Ұйғыр тілінің дыбыстар жүйесін, үндестік заңын, емлелік ерекшеліктерін еске-ре отырып, орфографиялық нормаға сай жазу

6.1. Тақырып бой-ынша жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жа-зылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай жазу

7.1. Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере оты-рып, үндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазу

8.1. Тақырып бойынша бас әріппен жазы-латын күрделі-құрама атауларды орфографиялық нормаға сай жазу.

9.1. Мәнмәтін бойынша тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жазу.

ӘТН2.Орфоэпиялық норма

5.ӘТН2.Сөз ішіндегі және сөз аралығындағы ілгерінді, кейінді және тоғыспалы ықпал заңдылықтарына сәйкес айта білу

6.ӘТН2.Екпіннің түрлерін (сөз екпіні, тіркес екпіні, логикалық екпін) сөз және сөйлем ішінде орын-ды қолдану

7.ӘТН2.Сөйлеу тіліндегі интона-ция, кідіріс, логикалық екпіннің мәнін түсініп қолдану

8.ӘТН2.Сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктері: әуен, әуез, тембр, қарқын, кідірісті сөйлеу мәнеріне сай қолдану

-

3.Лексикалық норма

5.3.Тура және ауыспалы мағыналы сөздерді, көп мағыналы сөздер, омоним, антоним, синонимдерді көркемдік ерекшеліктеріне сай қолдану

6.3. Көнерген сөз, эвфемизм, дисфе-мизм, неологизм, термин, диалект сөз, кәсіби сөз, табу сөздердің қолданыс аясын түсіну және ажырата білу

7.3.Фразеологизм, мақал-мәтелдердің эмоцио-налды мәнін, көркемдік ерекшеліктерін түсініп қолдану

8.3.Сөздік қор және сөздік құрам ерекшеліктерін түсініп қолдану

9.3.Лексикалық стилистика заңдылықтарын дұрыс қолдану

4.Грамма-тикалық норма

5.4.1. Жұрнақ арқылы жасалған ту-ынды сөздерді және күрделі сөздерді ауызша және жаз-баша тілдесім барысында қолдану.

5.4.2. Зат есімдердің мағыналық түрлерін мәнмәтін аясында жалғаулар арқылы түрлендіріп қолдану.

5.4.3. Сын есімдердің, шырай түрлерінің көркемдік ерек-шелігін тану, сын есімді зат есім орнына қолдана білу.5.4.4. Сан есімнің мағыналық түрлерін ажырата білу, сан есімді зат есім орнына қолдана білу5.ӘТН4.5. Төл сөз, төлеу сөз, автор сөзінің жасалу жолда-рын, қызметін білу, төл сөзді төлеу сөзге айналдыру.

6.4.1. Сөйлемдегі есімдіктің қызметін түсіну, есімдікті зат есім, сын есімнің орнына қолдану.

6.4.2. Етістіктің етіс түрлері мен салт- сабақты етістіктердің тіркесімдік мүмкіндігін ауыз-ша және жазбаша тілдесім барысында қолдану. 6.4.3. Үстеудің мағыналық түрлерін ажыра-ту, синонимдік қатарларын түрлендіріп қолдану.

7.4.1. Етістіктің есімше, көсемше, тұйық етістік, шақ, рай түрлерін тілдесім барысында қолдану.

7.4.2. Еліктеу сөздердің стильдік мәнін түсініп қолдану.

7.ӘТН4.3. Шылау түрлерін ажырата білу, орынды қолдану.

7.4.4. Одағай түрлерін ажыра-та білу, қолдану.

7.4.5. Оқшау сөздердің қызметін түсіну, ажы-рата білу.

8.4.1. Сөз тіркесінің бай-ланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістікті сөз тіркестерін ажырату, қолдану.8.4.2. Тұрлаулы және тұрлаусыз сөйлем мүшелерінің сөйлем жасаудағы өзіндік ор-нын, қызметін түсініп қолдану. 8.4.3. Сөйлем ішінде бірыңғай мүшелер мен айқындауыш мүшелерді қолдана білу.8.4.4. Жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолдану

9.4.1. Құрмалас сөйлем жасалу жолдарын, түрлерін білу.9.ӘТН4.2. Салалас құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрлерін ажырата білу, түрлендіріп қолдану. 9.4.3. Сабақтас құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрлерін ажырата білу, түрлендіріп қолдану. 9.4.4. Аралас құрмалас сөйлемдердің жаса-лу жолдарын білу, қолдану.

5.Пунктуациялық норма

5.5. Төл сөз, төлеу сөз, автор сөзінің тыныс белгілерін дұрыс қолдану

6.5.Ұйғыр тіліндегі тыныс белгілерінің түрлері мен қызметін (даралаушы) түсіну, дұрыс қолдану.

7.5.Сөйлем соңында және сөйлем ішінде қойы-латын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) дұрыс қолдану.

8.5. Сөйлем соңында қабаттасып қойылатын тыныс белгілерін дұрыс қолдану.

9.5. Құрмалас сөйлемнің тыныс белгілерін (дара -лаушы, ерек ше-леуші, ойдың аражігін ажыра та-тын) ережеге сай қолдану.

16. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Ұйғыр тілі» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Ұйғыр тілі» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Ұйғыр тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5-сынып

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері Оқыту мақсаттарыБарлығы: 102 сағат, аптасына 3 сағат.1тоқсан ( 27 сағат)

1-бөлім: Мәдениет: ті лжән еқарым-қатынас

Тыңдалым және айтылым 5.3; 5.5 Оқылым 5.2; 5..1; 5.7Жазылым 5.1; 5.2Әдеби тіл нормалары 5.4.1; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.2-бөлім: Бізді қоршаған орта

Тыңдалым және айтылым 5.6; 5.4Оқылым 5.4; 5.6Жазылым 5.4; 5.6,Әдеби тіл нормалары 5. 4.1; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.

3-бөлім: Отбасылық дәстүрлер мен мерекелер

Тыңдалым және айтылым 5.2; 5.1Оқылым 5.3; 5.5Жазылым 5.3; 5.5Әдеби тіл нормалары 5. 4.1; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.2 тоқсан (21 сағат)4-бөлім: Жануарлар әлемі мен өсімдіктер дүниесі

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.4; 5.6

Оқылым 5.1; 5.3; 5.5Жазылым 5.2; 5.4, 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.2; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.

5-бөлім: Бос уақыт және хобби

Тыңдалым және айтылым 5.2; 5.3; 5.5Оқылым 5.2; 5.4; 5.6; 5.7Жазылым 5.1; 5.3; 5.5,Әдеби тіл нормалары 5. 4.2; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.3 тоқсан ( 30 сағат)6-бөлім: Қиял әлемі

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.4Оқылым 5.1; 5.2Жазылым 5.1; 5.5Әдеби тіл нормалары 5. 4.3; 5.1; 5. 2;

5. 3; 5.5.7-бөлім: Көлік және жол белгілері

Тыңдалым және айтылым 5.3; 5.5Оқылым 5.3; 5.6; 5.7 Жазылым 5.2; 5.4Әдеби тіл нормалары 5. 4.3; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.8-бөлім: Адамның сырт келбеті мен мінезі.

Тыңдалым және айтылым 5.6; 5.2Оқылым 5.4; 5.5Жазылым 5.3; 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.3; 5.1; 5. 2;

5. 3; 5. 54 тоқсан ( 24 сағат)9-бөлім: Аспан әлемінің құпиялары

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.3; 5.5Оқылым 5.1; 5.2; 5.6Жазылым 5.3; 5.5; 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.4; 5. 4.5; 5.1;

5. 2; 5.3; 5.5.10-бөлім. Саяхат және демалыс.

Тыңдалым және айтылым 5.2; 5.4; 5.6Оқылым 5.3; 5.4; 5.5; 5.7 Жазылым 5.1; 5.2; 5.4Әдеби тіл нормалары 5.4.4; 5.4.5; 5. 1;

5. 2; 5.3; 5.5

2) 6-сынып

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

Барлығы: 68 сағат, аптасына 2 сағат.1 тоқсан ( 18 сағат)

1-бөлім: Қазақстандағы көрікті жерлер

Тыңдалым және айтылым 6.3; 6.6Оқылым 6.5; 6.7Жазылым 6.1; 6.4 Әдеби тіл нормалары 6.4.1; 6.1; 6.2;

6.3; 6.52-бөлім: Ұлттық және отбасылық құндылықтар

Тыңдалым және айтылым 6.2; 6.4Оқылым 6.2; 6.3; 6.4Жазылым 6.2; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.1; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.3-бөлім: Әлемнің жеті кереметі.

Тыңдалым және айтылым 6.1; 6.5Оқылым 6.1; 6.6 Жазылым 6.3; 6.5Әдеби тіл нормалары 6.4.1; 6.1; 6.2;

6.3; 6.52 тоқсан (14 сағат)4-бөлім: Астана – мәдениет пен өнер ордасы

Тыңдалым және айтылым 6.1; 6.3; 6.5Оқылым 6.1; 6.4; 6.6; 6.7Жазылым 6.1; 6.3; 6.4; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.5-бөлім: Тарихи тұлғалар

Тыңдалым және айтылым 6.2; 6.4; 6.6Оқылым 6.2; 6.3; 6.5Жазылым 6.2; 6.5 Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.3 тоқсан ( 20 сағат)6-бөлім: Су – тіршілік көзі. Қазақстандағы өзен-көлдер

Тыңдалым және айтылым 6.1; 6.5Оқылым 6.1; 6.2Жазылым 6.1; 6.3Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.7-бөлім: Спорт. Белгілі спорт жұлдыздары.

Тыңдалым және айтылым 6.3; 6.4Оқылым 6.3; 6.6Жазылым 6.4; 6.5Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2;

6.3; 6.58-бөлім: Ұйғыр халқының әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері. Наурыз

Тыңдалым және айтылым 6.2; 6.6Оқылым 6.4; 6.5; 6.7Жазылым 6.2; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.

4 тоқсан ( 16 сағат)9-бөлім: Әлемдегі ірі кітапханалар

Тыңдалым және айтылым 6.1; 6.3; 6.5Оқылым 6.2; 6.4; 6.6 Жазылым 6.3; 6.4; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.10-бөлім. Ғылым мен технология жетістіктері

Тыңдалым және айтылым 6.2; 6.4; 6.6Оқылым 6.1; 6.3; 6.5; 6.7Жазылым 6.1; 6.2; 6.5 Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.

3) 7-сынып

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері Оқыту мақсаттарыБарлығы: 102 сағат, аптасына 3 сағат.1тоқсан (27 сағат)

1-бөлім: Ауа райы және климаттық өзгерістер

Тыңдалым және айтылым 7.1; 7.5Оқылым 7.1; 7.6Жазылым 7.3; 7.6Әдеби тіл нормалары 7.4.1;7.1; 7.2;

7.3; 7.5.2-бөлім: Салт-дәстұрлер

Тыңдалым және айтылым 7.3; 7.6Оқылым 7.2; 7.4; 7.7Жазылым 7.1; 7.4Әдеби тіл нормалары 7.4.1; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.3-бөлім: Денсаулық – зор байлық

Тыңдалым жән еайтылым 7.Т/А2; 7.Т/А4Оқылым 7.О3; 7.О5Жазылым 7.Ж2; 7.Ж5 Әдеби тіл нормалары 7.4.1; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.2тоқсан (21 сағат)4-бөлім: Сүйіспеншілік пен достық

Тыңдалым және айтылым 7.1; 7.3; 7.5Оқылым 7.1; 7.3; 7.5; 7.7Жазылым 7.1; 7.3; 7.4Әдеби тіл нормалары 7.4.2; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.5-бөлім: Музыка өнері және қазақтың киелі домбы-расы

Тыңдалым және айтылым 7.2; 7.4; 7.6Оқылым 7.2; 7.4; 7.6 Жазылым 7.2; 7.5; 7.6 Әдеби тіл нормалары 7.4.2; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.3 тоқсан ( 30 сағат)6-бөлім: Ғаламтор және әлеуметтік желілер

Тыңдалым және айтылым 7.1; 7.5Оқылым 7.1; 7.6 Жазылым 7.1; 7.3Әдеби тіл нормалары 7.4.3; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.

7-бөлім: Қазақстандағы ұлттар достастығы

Тыңдалым және айтылым 7.2; 7.4Оқылым 7.2; 7.3; 7.4Жазылым 7.2; 7.4Әдеби тіл нормалары 7.4.3; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.8-бөлім: Дұрыс тамақтану. Гендік өзгеріске ұшыраған тағамдар

Тыңдалым және айтылым 7.3; 7.6Оқылым 7.5; 7.7Жазылым 7.5; 7.6 Әдеби тіл нормалары 7.4.4; 7.1; 7. 2;

7.3; 7.5.4 тоқсан ( 24 сағат)9-бөлім: Жеңіс күні. Ұлы ерлікке тағзым

Тыңдалым және айтылым 7.1; 7.4; 7.6Оқылым 7.1; 7.3; 7.4; 7.7Жазылым 7.1; 7.3; 7.5 Әдеби тіл нормалары 7.4.5; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.10-бөлім. Ғылыми фанта-стика

Тыңдалым және айтылым 7.2; 7.3; 7.5Оқылым 7.2; 7.5; 7.6 Жазылым 7.2; 7.4; 7.6Әдеби тіл нормасы 7.4.5; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.

4) 8-сынып

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері Оқыту мақсаттарыБарлығы: 102 сағат, аптасына 3 сағат.1тоқсан ( 27 сағат)

1-бөлім: Ежелгі ұйғыр тілі

Тыңдалым және айтылым 8.1; 8.2; 8.6Оқылым 8.1; 8.2; 8.4 Жазылым 8.2; 8.3; 8.5Әдеби тіл нормасы 8.4.1; 8.1; 8.2;

8.3; 8.5.2-бөлім: Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті

Тыңдалым және айтылым 8.3; 8.4; 8.5Оқылым 8.3; 8.5; 8.6;

8.7Жазылым 8.1; 8.4; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8.4.1; 8.1; 8.2;

8.3; 8.5.2 тоқсан (21 сағат)4-бөлім: Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары

Тыңдалым және айтылым 8.2; 8.4; 8.6Оқылым 8.4; 8.6; 8.7 Жазылым 8.1; 8.3; 8.4Әдеби тіл нормасы 8.4.2; 8.1; 8.2;

8.3; 8.5.5-бөлім: Ғарышты игеру жетістіктері

Тыңдалым және айтылым 8.1; 8.3; 8.5Оқылым 8.1; 8.2; 8.3; 8.5Жазылым 8.2; 8.5; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8.4.2; 8.1; 8.2;

8.3; 8.5.3 тоқсан (30 сағат)6-бөлім: Биоал-уантүрлілік. Қызыл кітапқа енген жану-арлармен өсімдіктер

Тыңдалым және айтылым 8.1; 8.5Оқылым 8.2; 8.4; 8.5Жазылым 8.1; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8.4.3; 8.1; 8. 2; 8.

3; 8.5.

7-бөлім: Қоршаған орта және энергия ресурстары

Тыңдалым және айтылым 8.3; 8.4Оқылым 8.1; 8.7Жазылым 8.2; 8.3Әдеби тіл нормасы 8.4.4; 8.1; 8.2;

8.3; 8.5.8-бөлім: Жасөспірім және заң

Тыңдалым және айтылым 8.2; 8.6.Оқылым 8.3; 8.6 Жазылым 8.4; 8.5Әдеби тіл нормасы 8.4.4; 8.1; 8.2; 8.

3; 8.5.4 тоқсан (24 сағат)9-бөлім: Театр өнері мен мәдениеті

Тыңдалым және айтылым 8.1; 8.3; 8.5Оқылым 8.4; 8.6; 8.7 Жазылым 8.1; 8.4; 8.6Әдеби тіл нормасы 8.4.4; 8.1; 8.2;

8.3; 8.5.10-бөлім:Қазақстандағы туризм және экотуризм

Тыңдалым және айтылым 8.2; 8.4; 8.6Оқылым 8.1; 8.2; 8.3; 8.5Жазылым 8.2; 8.3; 8.5 Әдеби тіл нормасы 8.4.4; 8.1; 8.2;

8.3; 8.5.

5)9-сынып

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері Оқыту мақсаттарыБарлығы: 68 сағат, аптасына 2 сағат.1тоқсан (18 сағат)

1-бөлім: Мәңгілік ел- мұратым

Тыңдалым және айтылым 9.1; 9.3; 9.6Оқылым 9.2; 9.5; 9.7 Жазылым 9.2; 9.3; 9.5Әдеби тіл нормасы 9.4.1; 9.1; 9.2;

9.3; 9.5.2-бөлім: Жаһандану мәселелері

Тыңдалым және айтылым 9.2; 9.4; 9.5Оқылым 9.1; 9.3; 9.4; 9.6Жазылым 9.1; 9.4; 9.6 Әдеби тіл нормасы 9.4.1; 9.1; 9.2;

9.3; 9.5.2 тоқсан (14 сағат)4-бөлім: Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстан. ЭКСПО -2017

Тыңдалым және айтылым 9.2; 9.3; 9.4Оқылым 9.1; 9.3; 9.4; 9.7Жазылым 9.2; 9.4; 9.6Әдеби тіл нормасы 9.4.2; 9.1; 9.2;

9.3; 9.5.5-бөлім: Адам құқығы мен бостандығы

Тыңдалым және айтылым 9.1; 9.5; 9.6Оқылым 9.2; 9.5; 9.6 Жазылым 9.1; 9.3; 9.5 Әдеби тіл нормасы 9.4.2; 9.1; 9.2;

9.3; 9.5.3 тоқсан ( 20 сағат)6-бөлім: Отбасы және демографиялық өзгеріс

Тыңдалым және айтылым 9.2; 9.4 Оқылым 9.1; 9.2; 9.3Жазылым 9.1; 9.4Әдеби тіл нормасы 9.4.3; 9.1; 9.2;

9.3; 9.57-бөлім: Биотехнология және гендік инженерия келешегі

Тыңдалым және айтылым 9.1; 9.3 Оқылым 9.4; 9.5 Жазылым 9.2; 9.5.Әдеби тіл нормасы 9.4.3; 9.1; 9.2;

9.3; 9.5.8-бөлім: Бұқаралық ақпарат құралдары

Тыңдалым және айтылым 9.6; 9.5Оқылым 9.7; 9.6Жазылым 9.3; 9.6Әдеби тіл нормасы 9.4.3; 9.1; 9.2;

9.3; 9.5.4 тоқсан (16 сағат)9-бөлім: Әлемдегі қақтығыстар және бейбітшілік

Тыңдалым және айтылым 9.1; 9.4; 9.6Оқылым 9.2; 9.3; 9.5; 9.7Жазылым 9.2; 9.5; 9.6Әдеби тіл нормасы 9.4.4; 9.1; 9.2;

9.3; 9.510-бөлім. Табиғи ресур-старды тиімді пайдалану

Тыңдалым және айтылым 9.2; 9.3; 9.5Оқылым 9.1; 9.4; 9.6Жазылым 9.1; 9.3; 9.4Әдеби тіл нормасы 9.4.4; 9.1; 9.2;

9.3; 9.5.

(Жалғасы 22-бетте)

Қазақстан Республикасы 23 қарашадағы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 23-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 215-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптары арналған «Өзбек тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту өзбек тілінде)

1-тарау. Жалпы ережелер 1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.2. «Өзбек тілі» оқу пәнін оқытудың мақсаты – ана тілін қадірлейтін, қоғамдық мәнін түсінетін тұлға қалыптастыру, сондай-ақ

өзбек әдеби тілі нормаларын сақтап, дұрыс қолдана білуге, еркін сөйлесуге және сауатты жазуға үйрету.3. «Өзбек тілі» оқу пәнінің басты міндеттері:1) өзбек тілін ана тілі ретінде тани отырып, өмірлік қажеттіліктерінде коммуникативтік (тыңдалым, оқылым, айтылым, жа-

зылым) әрекеттері түрінде сауаттылықпен қолдану дағдыларын дамыту;2) өзбек тілін күнделікті өмірде еркін қолданып жүрген қарым-қатынас құралынан тілдік құбылыс ретіндегі заңдылықтар

негізінде танып-білу дағдыларын қалыптастыру;3) өзбек тілі жүйесін құраушы кіші жүйелерді, тіл бірліктерін және олардың табиғатын танып білу. 4. «Өзбек тілі» оқу пәнінің бағдарламасы оқушының тіл сауаттылығы мен сөйлеу сауаттылығын, сөз байлығын, басқалармен

еркін қарым-қатынасқа түсу қабілетін дамытуды және оқушының ойлау қабілеті мен танымдық дағдыларын жетілдіруді көздейді.5. «Өзбек тілі» оқу пәнінің бағдарламасы функционалдық-коммуникативтік бағытқа негізделіп құрастырылған. Ол білім

алушылардың тіл туралы түсініктерін тереңдетіп, ұлттық және әлемдік мәдениеттің маңыздылығы туралы түсініктерін кеңейтеді.6. «Өзбек тілі» оқу пәнін зерделеу:1) өзінің ойын ауызша және жазбаша формада сауатты құрастыруға және айтуға үйретеді;2) тілдің грамматикалық құрылымын терең меңгеруге, жазба тілінің тұрақты дағдыларын қалыптастыруға, академиялық

тілді сауатты қолдануды дамытуға бағытталады;3) ауызекі сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған қолданбалы бағытты ұстанатын коммуникативтік әдіске

негізделеді;4) тіл мен мәдениет арасындағы байланыс түсінігін қалыптастырады;5) әдеби: әңгіме, поэзия, драма, ғылыми материалдар және бұқаралық ақпарат құралдары материалдары тұрғысынан

тұлғалық көзқарас қалыптастырады;2-тарау. «Өзбек тілі» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

7. «Өзбек тілі» оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің бөлінуі 3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;1) 5-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат; 4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;2) 6-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат; 5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.8. «Өзбек тілі» оқу пәні оқу бағдарламасының мазмұны оқыту бөлімдері бойынша ұйымдастырылған. Бөлім сынып бойын-

ша оқыту мақсаттарынан, күтілетін нәтижеден тұратын бөлімшелерден тұрады. Бағдарламада оқу мақсаттары төрт саннан тұратын кодтық белгімен белгіленді

9. Оқу мақсаттары мұғалім мен оқушыға болашақ қадамдары жөнінде өзара ой бөлісуге, оларды жоспарлау мен бағалауға мүмкіндік беретін бірізділік пен сабақтастықты көрсететін 4 бөлімнен тұрады: Тыңдалым және айтылым, Оқылым, Жазылым, Әдеби тіл нормаларын сақтау.

10. «Тыңдалым және айтылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:1) Болжау; 12. «Жазылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:2) Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді талдау; 1) Жоспар құру;3) Мәтіннен ақпаратты анықтау; 2) Әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру;4) Негізгі ойды анықтау; 3) Жазба жұмыстарын әртүрлі формада ұсыну;5) Тыңдалым материалы бойынша жауап беру және бағалау; 4) Эссе жазу; 6) Сөйлеу мәдениетін дамыту. 5) Оқылым және тыңдалым материалдары негізінде11. «Оқылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады: жинақы мәтін жазу;1) Ақпаратты түсіну; 6) Мәтіндерді түзету және редакциялау.2) Мәтіннің стильдік ерекшелігін тану; 13. «Әдеби тіл нормаларын сақтау бөлімі» келесі3) Мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату; бөлімшелерден тұрады:4) Мәтін бойынша сұрақтар құрастыра білу; 1) Орфографиялық норма5) Мәтіндерге салыстырмалы анализ жасау; 2) Орфоэпиялық норма6) Оқылым стратегияларын қолдану; 3) Лексикалық норма;7) Әртүрлі ресурс көздерінен қажетті ақпарат алу. 4) Грамматикалық норма;5) Пунктуациялық норма.

3-тарау. Оқу мақсаттарының жүйесі 14. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан сөйлеу әрекеттерінің ретін, төртінші сан оқу мақсатының

реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 5.5.1.1. кодында «5» - сынып; «5.1» - дағдылар; «1» - оқу мақсатының реттік нөмірі.15. Оқу мақсаттарының жүйесі: 1)тыңдалым және айтылым

Білім алушылар...5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Болжау

5.1. ұсынылған тірек сөздер мен иллюстрация-лар арқылы тақы-рыпты болжау

6.1.мәтіннің басын тыңдау негізінде тақырыптың атау-ын талқылау және мәселені болжау

7.1.мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуынболжау

8.1.Тыңдалған мәтінніңде келтірілген дәйек сөздер мен дәлелдерге сүйене отырып, көтерілетін мәселені болжау

9.1.мәтін мазмұны бойынша дайындалған сұрақтарға болжаммен жауап беру, түпнұсқамен салыстыру

2.Әртүрлі жанрдағы мәтін-дерді талдау

5.2.әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени, тақырыптарға байланысты диа-лог, монологтер-дегі (ән мәтіні, хабарлама, жар-нама, хабарлан-дыру) көтерілген мәселені түсіндіру

6.2. әлеуметтік-мәдени, ресми-іскери тақырыптарға бай-ланысты диалог, монологтердегі (нұсқаулық, құттықтау, ха-барланды-ру, өмірбаян, жаңалық, интер-вью) көтерілген мәселені талдау

7.2.әлеуметтік-қоғамдық, оқу-еңбек тақырыпта-рына байланысты диалог, монолог, полилогтер-дегі (ин-тервью, пікірталас, жаңалық, ән, көркем әдеби шығармалар-дан үзінді) автор көзқарасы мен көтерілген мәселені талдау

8.2.әлеуметтік-қоғамдық, мәдени-тарихи тақырыптарға байла-нысты диалог, моно-лог, полилогтердегі (интервью, пікірталас, жолдау, моногра-фия және лекциядан үзінді) автор көзқарасы мен экспресивті-эмоционалды сөздердің рөлін талдау

9.2. қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық, ғылыми тақырыптарға байланы-сты әртүрлі жанрдағы кең көлемді мәтіндердегі (дәріс, интервью, пікірталас,монография, мақала, Жолдау) мақсатты аудито-рия мен көркемдегіш құралдардың рөлін талдау

3. МәтінніңМазмұнын түсіну

5.3. тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, негізгі және қосымша ақпаратты анықтау

6.3. тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, детальді ақпаратты анықтау

7.3. тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажырата білу

8.3. тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтау

9.3.тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ақпараттың өзектілігін, шынайылығын зерттеп, қорытынды жасау

4.Негізгі ойды анықтау

5.4.тірек сөздер мен жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтау

6.4. мәтіннің құрылымдық ерекшелігіне назар аудара отырып, жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтау

7.4.мәтін тақырыбы, сөйлеушінің дауыс ырғағы мен сөйлеу мәнері арқылы негізгі ойды анықтау

8.4.тірек сөздер, автордың көзқарасы,көңіл-күйі негізінде негізгі тақырыпты анықтау

9.4.мәтіннің мақсатты аудиториясы, автор көзқарасы, көңіл- күйін табу арқылы негізгі ойды анықтау

22 10 ТАМЫЗ 2017 жЫлресми

(Жалғасы. Басы 16-21-беттерде) 4- тоқсан9-бөлім: Әлемдегі ірі кітапханалар

Тыңдалым және айтылым

6.1; 6.3; 6.5

Оқылым 6.2; 6.4; 6.6 Жазылым 6.3; 6.4; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5.

10-бөлім. Ғылым мен технология жетістіктері

Тыңдалым және айтылым

6.2; 6.4; 6.6

Оқылым 6.1; 6.3; 6.5; 6.7Жазылым 6.1; 6.2; 6.5 Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5.

3) 7-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Ауа райы және климаттық өзгерістер

Тыңдалым және ай-тылым

7.1; 7.5

Оқылым 7.1; 7.6Жазылым 7.3; 7.6Әдеби тіл нормалары 7.4.1;7.1; 7.2; 7.3; 7.5.

2-бөлім: Көшпенділер мәдениеті

Тыңдалым және ай-тылым

7.3; 7.6

Оқылым 7.2; 7.4; 7.7Жазылым 7.1; 7.4Әдеби тіл нормалары 7.4.1; 7.1; 7.2; 7.3; 7.5.

3-бөлім: Денсаулық – зор байлық

Тыңдалым және ай-тылым

7.2; 7.4

Оқылым 7.3; 7.5Жазылым 7.2; 7.5 Әдеби тіл нормалары 7.4.1; 7.1; 7.2; 7.3; 7.5.

2-тоқсан4-бөлім: Сүйіспеншілік пен достық

Тыңдалым және ай-тылым

7.1; 7.3; 7.5

Оқылым 7.1; 7.3; 7.5; 7.7Жазылым 7.1; 7.3; 7.4Әдеби тіл нормалары 7.4.2; 7.1; 7.2; 7.3; 7.5.

5-бөлім: Музыка өнері және қазақтың киелі домбырасы

Тыңдалым және ай-тылым

7.2; 7.4; 7.6

Оқылым 7.2; 7.4; 7.6 Жазылым 7.2; 7.5; 7.6 Әдеби тіл нормалары 7.4.2; 7.1; 7.2; 7.3; 7.5.

3- тоқсан6-бөлім: Ғаламтор және әлеуметтік желілер

Тыңдалым және ай-тылым

7.1; 7.5

Оқылым 7.1; 7.6 Жазылым 7.1; 7.3Әдеби тіл нормалары 7. 4.3; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.7-бөлім: Қазақстандағы ұлттар достастығы

Тыңдалым және ай-тылым

7.2; 7.4

Оқылым 7.2; 7.3; 7.4Жазылым 7.2; 7.4Әдеби тіл нормалары 7. 4.3; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.8-бөлім: Дұрыс тамақтану. Гендік өзгеріске ұшыраған тағамдар

Тыңдалым және ай-тылым

7.3; 7.6

Оқылым 7.5; 7.7Жазылым 7.5; 7.6 Әдеби тіл нормалары 7. 4.4; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.4- тоқсан9-бөлім: Жеңіс күні. Ұлы ерлікке тағзым

Тыңдалым және ай-тылым

7.1; 7.4; 7.6

Оқылым 7.1; 7.3; 7.4; 7.7Жазылым 7.1; 7.3; 7.5 Әдеби тіл нормалары 7. 4.5; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.10-бөлім. Ғылыми фантастика

Тыңдалым және ай-тылым

7.2; 7.3; 7.5

Оқылым 7.2; 7.5; 7.6 Жазылым 7.2; 7.4; 7.6Әдеби тіл нормасы 7. 4.5; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.

4) 8-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Көне түркі жазбалары және қазақ жазуы

Тыңдалым және айтылым

8.1; 8.2; 8.6

Оқылым 8.1; 8.2; 8.4 Жазылым 8.2; 8.3; 8.5Әдеби тіл нормасы 8. 4.1; 8. 1; 8. 2; 8.

3; 8. 5.2-бөлім: Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті

Тыңдалым және айтылым

8.3; 8.4; 8.5

Оқылым 8.3; 8.5; 8.6; 8.7Жазылым 8.1; 8.4; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8. 4.1; 8. 1; 8. 2; 8.

3; 8. 5.2 -тоқсан4-бөлім: Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары

Тыңдалым және айтылым

8.2; 8.4; 8.6

Оқылым 8.4; 8.6; 8.7 Жазылым 8.1; 8.3; 8.4Әдеби тіл нормасы 8. 4.2; 8. 1; 8. 2; 8.

3; 8. 5.

5-бөлім: Ғарышты игеру жетістіктері

Тыңдалым және айтылым

8.1; 8.3; 8.5

Оқылым 8.1; 8.2; 8.3; 8.5Жазылым 8.2; 8.5; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8. 4.2; 8. 1; 8. 2; 8.

3; 8. 5.3 -тоқсан6-бөлім: Биоалуантүрлілік. Қызылкітапқаенгенжануарларменөсімдіктер

Тыңдалым және айтылым

8.1; 8.5

Оқылым 8.2; 8.4; 8.5Жазылым 8.1; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8. 4.3; 8. 1; 8.2; 8.

3; 8. 5.7-бөлім: Қоршаған орта және энергия ресурстары

Тыңдалым және айтылым

8.3; 8.4

Оқылым 8.1; 8.7Жазылым 8.2; 8.3Әдеби тіл нормасы 8. 4.4; 8. 1; 8. 2; 8.

3; 8. 5.8-бөлім: Жасөспірім және заң

Тыңдалым және айтылым

8.2; 8.6.

Оқылым 8.3; 8.6 Жазылым 8.4; 8.5Әдеби тіл нормасы 8. 4.4; 8. 1; 8. 2; 8.

3; 8. 5.4 -тоқсан9-бөлім: Театр өнері мен мәдениеті

Тыңдалым және айтылым

8.1; 8.3; 8.5

Оқылым 8.4; 8.6; 8.7 Жазылым 8.1; 8.4; 8.6Әдеби тіл нормасы 8. 4.4; 8. 1; 8. 2; 8.

3; 8. 5.10-бөлім:Қазақстандағы туризм және эко-туризм

Тыңдалым және айтылым

8.2; 8.4; 8.6

Оқылым 8.1; 8.2; 8.3; 8.5Жазылым 8.2; 8.3; 8.5 Әдеби тіл нормасы 8. 4.4; 8. 1; 8. 2; 8.

3; 8. 5.

5) 9-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Мәңгілік Ел- мұратым

Тыңдалым және айтылым

9.1; 9.3; 9.6

Оқылым 9.2; 9.5; 9.7 Жазылым 9.2; 9.3; 9.5Әдеби тіл нормасы 9. 4.1; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9. 5.2-бөлім: Жаһандану мәселелері

Тыңдалым және айтылым

9.2; 9.4; 9.5

Оқылым 9.1; 9.3; 9.4; 9.6Жазылым 9.1; 9.4; 9.6 Әдеби тіл нормасы 9. 4.1; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9. 5.2 -тоқсан4-бөлім: Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстан. ЭКСПО -2017

Тыңдалым және айтылым

9.2; 9.3; 9.4

Оқылым 9.1; 9.3; 9.4; 9.7Жазылым 9.2; 9.4; 9.6Әдеби тіл нормасы 9. 4.2; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9. 5.5-бөлім: Адам құқығы мен бостандығы

Тыңдалым және айтылым

9.1; 9.5; 9.6

Оқылым 9.2; 9.5; 9.6 Жазылым 9.1; 9.3; 9.5 Әдеби тіл нормасы 9. 4.2; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9. 5.3 -тоқсан6-бөлім: Отбасы және демографиялық өзгеріс

Тыңдалым және айтылым

9.2; 9.4

Оқылым 9.1; 9.2; 9.3Жазылым 9.1; 9.4Әдеби тіл нормасы 9. 4.3; 9. 1; 9. 2;

9.3; 9. 57-бөлім: Биотехнология және гендік инже-нерия келешегі

Тыңдалым және айтылым

9.1; 9.3

Оқылым 9.4; 9.5 Жазылым 9.2; 9.5.Әдеби тіл нормасы 9.4.3; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9.5.8-бөлім: Бұқаралық ақпарат құралдары

Тыңдалым және айтылым

9.6; 9.5

Оқылым 9.7; 9.6Жазылым 9.3; 9.6Әдеби тіл нормасы 9.4.3; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9. 5.4- тоқсан9-бөлім:Әлемдегі қақтығыстар және бейбітшілік

Тыңдалым және айтылым

9.1; 9.4; 9.6

Оқылым 9.2; 9.3; 9.5; 9.7Жазылым 9.2; 9.5; 9.6Әдеби тіл нормасы 9. 4.4; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9. 510-бөлім. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану

Тыңдалым және айтылым

9.2; 9.3; 9.5

Оқылым 9.1; 9.4; 9.6Жазылым 9.1; 9.3; 9.4Әдеби тіл нормасы 9. 4.4; 9. 1; 9. 2; 9. 3; 9. 5.

(Жалғасы 23-бетте)

5. Тыңда-лым материа-лы бой-ын-ша жауап беру және бағалау

5.5. тыңдалған мәтін мазмұны негізінде сұрақтарға жауап беру, көтерілген мәселе бойынша өз ойын білдіру

6.5. тыңдалған мәтін мазмұны бойынша жал-пы және нақты сұрақтарға жауап беру, мәтіндегі ақпаратты шы-найы өмірмен байланыстыру

7.5. проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен деректер келтіре отырып, дәлелді жауап беру, өз жауабын өзгенің жауабымен салысты-ру, талқылау

8.5. көтерілген мәселе бой-ынша ой тұжырымдау,сұрақтардың көмегімен мәтіннен қажетті ақпаратты таба білу

9.5. мәтінде көтерілген мәселені ғаламдық мәселелермен байланы-стыру, өз пікірін білдіре отырып, сыни баға беру

6. Сөйлеу мәде-ниетін дамыту

5. 6. коммуникативтік жағдаятқа сай эмоционалды сөздерді, дау-ыс ырғақтары арқылы қыстырма, қаратпа, одағай сөздерді еркін қолданып, диа-логке даярлықсыз қатысу, өз пікірін білдіру

6.6. коммуникативтік жағдаятқа сай ресми сөздер мен тіркестер, дайын тіркестер мен терминдерді орынды қолданып, диалогке қатысу, ойын анық жеткізу

7. 6. коммуникативтік жағдаятқа сай көркем бейнелеуіш, эмоционалды-экспрессивті сөздерді және мақал-мәтелдер мен тұрақты тіркестерді еркін қолданып, диалогке қатысу, пікірталаста тез және дұрыс шешім қабылдай білу

8. 6. коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог, монолог, полилогта өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізу

9. 6. қоғамдық-саяси, ғылыми, коммуникативтік жағдаятқа сай тиісті сөздер мен фразалар-ды таңдау, кең көлемді монолог дайындау

2) оқылым

Білім алушылар...5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Ақпарат-ты түсіну

5.1.мәтіндегі негізгі және қосымша ақпаратты түсіну, анықтау

6.1.мәтіннен негізгі және қосымша, детальді ақпаратты анықтау, түсіндіру

7.1.мәтіндік және графиктік (кесте, диаграмма, су-рет, шартты белгілер) ақпаратты түсіндіру

8.1.аралас және тұтас мәтін-дердегі (кесте, диаграмма, сызба, сурет) ақпараттарды салысты-ру, өңдеу

9.1.өзгертіп айту түрінде берілген сұрақтар арқылы қажетті ақпаратты табу, астар-лы ойды анықтау

2.Мәтіннің стильдік ерекшелігін және түрін анықтау

5.2.лексиканың ауызекі сөйлеу және жазба стильдік айырмашы-лықтарын мәтіндер арқылы тану

6.2.ауызекі сөй-леу және көркем сөй-леудің стильдік ерекшелікте-рін қолда-нылған тілдік құралдар арқылы тану

7.2.публицистикалық және ресми стиль ерекшелік-терін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану

8.2.публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану

9.2.өзбек тілі стильдері мен шешендік сөздің түрлерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану

3.Мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату

5.3.хат, хабарлама, жарнама, нұсқаулық, хабарлан-дырудың құрылымы мен рәсімделуі арқылы жанрлық ерекшелік-терін ажырату

6. 3.қазақша ауызекі сөйлеу этикеттері мен көркем сөйлеудің құрылым дық және жанрлық ерекшеліктерін ажырату

7.3.хроника, хабар, очерктердің және кеңсе құжаттары-ның, қызмет-тік жазбалар-дың құрылы-мы мен рәсімделуі арқылы жанрлық ерекшелікте-рін ажырату

8.3.мақала, аннотация, пре-зентация, тұжырымда-малар, тезистердің құрылымы мен рәсімде-луі арқылы жанрлық ерекшелікте-рін ажырату

9. 3.қоғамдық-саяси мәтіндер (жолдау, заңнама, мемлекеттік бағдарламалар, әскери-патриоттық) арқылы мәтіндердің жанрлық түрлерін ажырату

4. Мәтін-дерге салыстырма-лы талдаужасау

5.4. ауызекі стильдегі мәтіндердің мазмұнын, тақырыбын және тілдік құралдарын салыстыру

6.4. ауызекі және ресми стильдегі мәтіндердің тақырыбын, мазмұнын, тілдік ерекшелігін салы-стыру

7.4. идеясы ұқсас публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігін салы-стыра талдау

8.4. тақырыбы ұқсас ғылыми және публи-цистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін (әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау

9.4. әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салы-стыра талдау

5.Мәтін бойын-ша сұрақтар құрастыру

5.5.мәтін мазмұнын түсінуге, нақты ақпараттар-ды анықтау-ға бағыттал-ған сұрақтар құрастыру

6.5.мәтіннен негізгі және қосымша ақпаратты, көтерілген мәселені анықтауға бағытталған нақтылау сұрақтарын құрастыру

7.5.мәтін бойынша проблемалық сұрақтар құрастыру

8.5.басқаша айту тәсілін қолда-на отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

9.5.мәтінде көте-рілген мәселеге оқырманның қарым-қатына-сын анықтауға арналған тал-қылау сұрақта-рын құрастыру.

6.Оқылым страте-гияла-рын қолдану

5.6.оқылым стратегия-ларын қол-дану: жалпы мазмұнын түсіну үшін, нақты ақпа-ратты табу үшін оқу

6.6.оқылым стратегияла-рын қолда-ну: ком-мен-тарий жасау, іріктеп оқу, рөлге бөліп оқу

7.6.оқылым стратегияла-рын қолдану: коммента-рий жасау, іріктеп оқу, зерттеп оқу.

8.6.оқылым стратегияларын қолдану:комментарий жасау, іріктеп оқу, талдап оқу

9.6.белгілі мақсат үшін оқылым стратегияла-рын тиімді қолдана білу

7. Әртүрлі ресурс көздері-нен қажетті ақпарат алу

5.7. энциклопе-ди-ялар, балаларға арналған газет-журналдар-дан қажетті ақпаратты ала білу

6.7. энциклопе-дия, сөздік, балаларға арналған газет-жур-налдардан қажетті ақпараттарды алу, авторына сілтеме жасау

7.7. ғаламтор, энциклопе-дия, газет-журналдар, оқулықтардан алынған деректерді қолдану, ав-торына сілтеме жасау

8.7. ғаламтор, энциклопе-дия, газет-журналдар, оқулықтар, ғылыми еңбектерден алынған деректерді дәлел ретінде қолдану, авторына сілтеме жасау

9.7. әртүрлі ресурс көздерінен алынған ақпараттарды авторға сілтеме жасай отырып, жазба жұмыстарында орынды қолдану

3)жазылым:

Білім алушылар5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1. Жоспар құру

5.1. берілген мәтінге сәйкес кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімдерді қамти-тын қарапайым жоспар құру

6.1.әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере оты-рып, қарапа-йым жоспар құру

7.1.әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, күрделі жо-спар құру

8.1. тақырып бойынша мате-риал жинақтап, тезистік жоспар құру

9.1. жинақталған мате-риалдар негізінде көз-делген мақсатқа сәйкес ауызша және жазбаша мәтіндер үшін күрделі жос пар құру

2. Әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру

5.2.жанрлық ерекшелікте-ріне сай ресімделуі мен құрылы-мын сақтап, хат, жарна-ма, хабарландыру құрастырып жазу

6.2.жанрлық және стильдік ерекшелік-теріне сай құрылымын сақтай отырып, мінездеме, құттықтау, өмірбаян құрастырып жазу

7.2.жанрлық және стильдік ерекшелікте-ріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қол-дана оты-рып, шағын мақа-ла, нұсқау-лық, әңгіме құрастырып жазу

8.2.жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орынды қолданып, мақала, анно-тация, тезис құрастырып жазу

9.2.мақсатты аудиторияның қызығушылы-ғын ынта-ландыру үшін әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру

3.Жазба жұмыс-тарын әртүрлі формада ұсыну

5.3.сюжетті суреттердің (фотосурет-тер) желісі бойынша әңгіме құрастыру

6.3.ұсынылған тақырып бойынша деректер жинақтай отырып, графиктік мәтін (диа-грамма, кесте, сызба) түрінде құрастыру

7.3. мәтін құрылымын (кіріспе бөлім, жалпы мәлімет беру, детальді мәлімет беру) сақтай отырып, графиктік мәтін (шартты белгі, сурет, сызба) түрінде берілген процесті сипаттап жазу

8.3.мәтін құрылымын сақтай отырып, графиктік мәтіндегі (диаграмма, кес-те) деректердің маңызды тұстарын анықтап жазу

9.3. мәтін құрылымын сақтай отырып, бірне-ше графиктік мәтіндегі (диаграмма, кесте) деректерді салыстыру, маңызды тұстары мен үрдістерді (тенденция) анықтап жазу.

4. Эссе жазу

5. 4.эссенің құрылымын сақтай отырып, өзіне таныс адамды, табиғатты немесе оқиғаны сипат-тап жазу

6.4. әр абзацты жүйелі құрастырып және көтерілген мәселе бойынша келісу-келіспеу (келі-семін, келіспеймін)себептерін айқын көрсетіп сынылған тақырып аясында эссе жазу

7.4.эссенің әртүрлі түрлерін, сонымен қатар дәлелді, проблемаға өзінің неме-се автордың көқарасын көрсетіп жазу

8.4.тақырып аясында және эссенің құрылымын сақтап, мәселе бойын-ша нақты шешім ұсынып эссе жазу

9.4.эссенің құрылымын сақтап, ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшіліктерін көрсете отырып, өз ойын негіздеумен эссе жазу

5. Оқылым және тыңда-лым мате-ри-алдары негізінде мәтін жазу

5.5.оқылым және тыңдалым матери-алдары бойынша негізгі ақпараттарды сақтай отырып, жинақы мәтін жазу

6.5. оқылым және тыңдалым материалда-ры бойынша негізгі ойды білдіретін сөйлемдерді іріктей отырып, мәтін жазу

7.5. оқылым және тыңдалым материалдары бойын-ша тірек сөздер мен сөз тіркестерін синонимдік қатармен ауыстыра оты-рып, жинақы мәтін жазу

8.5. оқылым және тыңда-лым материалдары бойын ша мәтіннің баян-дау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақ-параттардан жинақы мәтін (аннотация, тезис) жазу

9.5. оқылым және тыңдалым материалда-ры бойынша автордың негізгі ойын сақтай оты-рып, өзгерту тәсілдері арқылы мәтін (аннота-ция, тезис) жазу

6.Мәтін-дерді түзету және редак-циялау

5.6. мәтіндегі орфография-лық қателерді сөздіктерге көмегімен түзету және сөйлемдерді редакциялау

6.6. мәтіндегі орфографиялық және пунктуациялық қателерді сөздіктерге, емле ережелеріне сүйеніп, түзету, редакциялау

7.6. мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеру, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізу, редакциялау

8.6.баспасөз ақ-парат құрал-дары мате-риал-дары негізінде стильдік түзетулер жасау, редак-циялау

9.6.жазба жұмысын аб-зацтар мен бөліктерге бөлу, логикалық түзетулер енгізу, ре-дакциялау

Әдеби тіл нормаларын сақтау

1.Орфо-графия-лық норма

5.1.ауызша мәтін құ-растыру үшін өзбек тілінің дыбыстарын атау және қолдану барысында үндестік заңының ерекше лік-те-рін ескеру

6.1. тақырып бойын-ша жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жазылатын сөздердің орфография-лық нормасын сақтау

7.1. жалғаулар мен шылау-ларды орфография-лық нормаға және үндестік заңына сәйкес жазу

8.1. бас әріппен жазылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай жазу

9.1.мәнмәтін бойынша тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жазу

2.Орфо-эпиялық норма

5.2.ауызша мәтін құрастыру үшін өзбек тілінің дыбыстарын айту және қолдану барысында үндестік заңын ескеру

6.2.ауызша мә-тін құрасты-ру үшін ха-барлы, сұ-раулы, лепті сөйлемдер-дегі дыбыс ырғағын ескеру

7.2.ауызша мәтін құрастыру үшін сөздер мен сөйлемдерде екпінді дұрыс қолдану

8.2.коммуника-тивтік жағ-даятқа сәйкес өз ойын біл-діру үшін дауыс ырға-ғын, кідірісті және логика-лық екпінді қолдану

-

3.Лексикалық норма

5.3.тура және ауыспалы мағыналы сөздерді, омоним, антоним, синонимдерді қолдану

6.3. көнерген сөз, эв-фемизм, дисфемизм, неологизм, термин, диалект сөз, кәсіби сөз, табу сөздердің қолдану

7.3.фразеологизм, мақал-мәтелдердің мәнін түсіну және қолдану

8.3.сөздік қордың ерекшеліктерін түсініп қолдану

9.3.лексикалық стилисти-ка заңдылықтарын дұрыс қолдану

4.Грамматика-лық норма

5.4.1.жалқы және жалпы есімдерді ажырату, жалғауларды дұрыс қолдану;5.4.2.сын есімдердің, шырай түрлерінің көркемдік ерекшелігін тану, сын есімді зат есім орнына қолдана білу;5.4.3. сан есімдерді дұрыс қолдану

6.4.1. ауызша және жазба-ша жұмыстарда сын есімдерді қолдану;6.4.2.етістіктің етіс түрлері мен салт- сабақты етістіктердің тіркесімдік мүмкіндігін ауызша және жазбаша тілдесім барысында қолдану;6.4.3. үстеудің мағыналық түрлерін ажырату, синонимдік қатарларын түрлендіріп қолдану.

7.4.1. етістіктің есімше, көсемше, тұйық етістік, шақ, рай түрлерін тілдесім барысында қолдану;7.4.2.еліктеу сөздердің стильдік мәнін түсініп қолдану;7.4.3.шылау түрлерін ажы-рата білу, орынды қолдану;7.4.4. одағай түрлерін ажыра-та білу, қолдану;7.4.5. оқшау сөздердің қызметін түсіну, ажы-рата білу

8.4.1. сөз тіркесінің байланысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістікті сөз тіркестерін ажырату, қолдану;8.4.2. тұрлаулы және тұрлаусыз сөйлем мүшелерінің сөйлем жасаудағы өзіндік орнын, қызметін түсініп қолдану; 8.4.3.сөйлем ішінде бірыңғай мүшелер мен айқындауыш мүшелерді қолдана білу;8.4.4. жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолдану

9.4.1. құрмалас сөйлем жасалу жол-дарын, түрлерін білу;9.4.2.салалас құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрлерін ажырата білу, түрлендіріп қолдану; 9.4.3.сабақтас құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрлерін ажырата білу, түрлендіріп қолдану;9.4.4.аралас құрмалас сөйлемдердің жаса-лу жолдарын білу, қолдану

5.Пунктуа-циялық норма

5.5. сөйлем соңынан қойылатын пунктуа-ция белгілерін дұрыс қолдану

6.5. сөйлем соңынан қойылатын пунктуа-ция белгілерін дұрыс қолдану

7.5. сөйлем мүшеле-рінің ерекшеленуі бары-сында тыныс белгі-лерін дұрыс қолдану

8.5.сөйлемдерде тыныс белгілерін дұрыс қолдану

9.5.бас әріппен жазыла-тын күрделі атаулар-ды дұрыс жазу

16. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Өзбек тілі» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Өзбек тілі» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Өзбек тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5-сынып:Тақырып Сөйлесім әрекетінің

түрлеріОқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Мәдениет: тіл және қарым-қатынас

Тыңдалым және айтылым 5.3; 5.5 Оқылым 5.2; 5.1; 5.7Жазылым 5.1; 5.2Әдеби тіл нормалары 5.4.1; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.2-бөлім: Киіну. Сән.Талғам.

Тыңдалым және айтылым 5.6; 5.4Оқылым 5.4; 5.6Жазылым 5.4; 5.6,Әдеби тіл нормалары 5. 4.1; 5. 1; 5.2;

5. 3; 5. 5.3-бөлім: Отбасылық дәстүрлер мен мерекелер

Тыңдалым және айтылым 5.2; 5.1Оқылым 5.3; 5.5Жазылым 5.3; 5.5Әдеби тіл нормалары 5. 4.1; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.2- тоқсан4-бөлім: Жануарлар әлемі мен өсімдіктер дүниесі

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.4; 5.6

Оқылым 5.1; 5.3; 5.5Жазылым 5.2; 5.4, 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.2; 5. 1; 5.2;

5.3; 5. 5.5-бөлім: Бос уақыт және хобби

Тыңдалым және айтылым 5.2; 5.3; 5.5Оқылым 5.2; 5.4; 5.6; 5.7Жазылым 5.1; 5.3; 5.5,Әдеби тіл нормалары 5. 4.2; 5.1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.3-тоқсан6-бөлім: Қиял әлемі

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.4Оқылым 5.1; 5.2Жазылым 5.1; 5.5Әдеби тіл нормалары 5. 4.3; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.7-бөлім: Көлік және жол белгілері

Тыңдалым және айтылым

5.3; 5.5

Оқылым 5.3; 5.6; 5.7 Жазылым 5.2; 5.4Әдеби тіл нормалары 5.4.3; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.8-бөлім: Адамның сырт келбеті мен мінезі.

Тыңдалым және айтылым 5.6; 5.2Оқылым 5.4; 5.5Жазылым 5.3; 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.3; 5. 1; 5.2;

5.3; 5.54 -тоқсан9-бөлім:Аспан әлемінің құпиялары

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.3; 5.5Оқылым 5.1; 5.2; 5.6Жазылым 5.3; 5.5; 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.4; 5. 4.5; 5. 1;

5. 2; 5. 3; 5. 5.10-бөлім. Саяхат және демалыс.

Тыңдалым және айтылым

5.2; 5.4; 5.6

Оқылым 5.3; 5.4; 5.5; 5.7 Жазылым 5.1; 5.2; 5.4Әдеби тіл нормалары 5. 4.4; 5. 4.5; 5. 1; 5.

2; 5. 3; 5. 52) 6-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Қазақстандағы көрікті жерлер

Тыңдалым және айтылым

6.3; 6.6

Оқылым 6.5; 6.7Жазылым 6.1; 6.4 Әдеби тіл нормалары 6. 4.1; 6. 1; 6. 2; 6.

3; 6. 52-бөлім: Ұлттық және отбасылық құндылықтар

Тыңдалым және айтылым

6.2; 6.4

Оқылым 6.2; 6.3; 6.4Жазылым 6.2; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.1; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5.

3-бөлім: Әлемнің жеті кереметі.

Тыңдалым және айтылым

6.1; 6.5

Оқылым 6.1; 6.6 Жазылым 6.3; 6.5Әдеби тіл нормалары 6.4.1; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5

2 -тоқсан4-бөлім: Астана – мәдениет пен өнер ордасы

Тыңдалым және айтылым

6.1; 6.3; 6.5

Оқылым 6.1; 6.4; 6.6; 6.7Жазылым 6.1; 6.3; 6.4; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5.

5-бөлім: Тарихи тұлғалар

Тыңдалым және айтылым

6.2; 6.4; 6.6

Оқылым 6.2; 6.3; 6.5Жазылым 6.2; 6.5 Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5.

3- тоқсан6-бөлім: Су – тіршілік көзі. Қазақстандағы өзен-көлдер

Тыңдалым және айтылым

6.1; 6.5

Оқылым 6.1; 6.2Жазылым 6.1; 6.3Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5.

7-бөлім: Спорт. Белгілі спорт жұлдыздары.

Тыңдалым және айтылым

6.3; 6.4

Оқылым 6.3; 6.6Жазылым 6.4; 6.5Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5

8-бөлім: Қазақ халқының әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері. Наурыз

Тыңдалым және айтылым

6.2; 6.6

Оқылым 6.4; 6.5; 6.7Жазылым 6.2; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2; 6.3; 6.5.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 24-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 217-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9 сыныптарына арналған «Тәжік тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту тәжік тілінде)

1-тарау. Жалпы ережелер1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.2. Тәжік тілі пәнін оқыту мақсаты – ана тілін қадірлейтін, қоғамдық мәнін түсінетін тұлға қалыптастыру, сондай-ақ , тәжік

әдеби тілі нормаларын сақтап, дұрыс қолдана білуге, еркін сөйлесуге және сауатты жазуға үйрету.3.«Тәжік тілі» оқу пәнінің басты міндеттері:1) Тәжік тілін ана тілі ретінде тани отырып, өмірлік қажеттіліктерінде коммуникативтік (тыңдалым, оқылым, айтылым, жа-

зылым) әрекеттері түрінде сауаттылықпен қолдану дағдыларын дамыту;2) тәжік тілін күнделікті өмірде еркін қолданып жүрген қарым-қатынас құралынан тілдік құбылыс ретіндегі заңдылықтар

негізінде танып-білу дағдыларын қалыптастыру;3) тәжік тілі жүйесін құраушы кіші жүйелерді, тіл бірліктерін және олардың табиғатын танып білу. 4. «Тәжік тілі» оқу пәнінің бағдарламасы оқушының тіл сауаттылығы мен сөйлеу сауаттылығын, сөз байлығын, басқалармен

еркін қарым-қатынасқа түсу қабілетін дамытуды және оқушының ойлау қабілетін жетілдіруді көздейді.5. «Тәжік тілі» оқу пәнінің бағдарламасы функционалдық-коммуникативтік бағытқа негізделіп құрастырылған. Ол білім

алушылардың тіл туралы түсініктерін тереңдетіп, ұлттық және әлемдік мәдениеттің маңыздылығы туралы түсініктерін кеңейтеді.6. Тәжік тілін пән ретінде оқытуда оқушылардың ұлттық дүниетанымын кеңейтетін, шығармашылық ойлауға төселдіретін,

айналадағы адамдармен дұрыс қарым-қатынас жасауды үйрететін, оны тұлға ретінде әлеуметтендіруге мүмкіндік беретін басты нысана болып табылады. «Тәжік тілі» пәні бағдарламасы білім деңгейі жоғары, ой-өрісі дамыған, өз ойын еркін жеткізе ала-тын, туындаған мәселелерді шеше білетін және шынайы өмірге бейім жаңашыл ұрпақ тәрбиелеу мәселесін жүзеге асыруға маңызды үлес қосады.

7. « Тәжік тілі» оқу пәнін зерделеу:1) өзінің ойын ауызша және жазбаша формада сауатты құрастыруға және айтуға үйретеді;2) тілдің грамматикалық құрылымын терең меңгеруге, жазба тілінің тұрақты дағдыларын қалыптастыруға, академиялық

тілді сауатты қолдануды дамытуға бағытталады;3) ауызекі сөйлеу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған қолданбалы бағытты ұстанатын коммуникативтік әдіске

негізделеді;4) тіл мен мәдениет арасындағы байланыс түсінігін қалыптастырады;5) қазақ, орыс және басқа халықтардың мәдениетімен салыстыра отырып ұйғыр тілінің ұлттық-мәдени ерекшелігі туралы

көзқарас қалыптастырады.2-тарау. «Тәжік тілі» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру

8. «Тәжік тілі» пәні бойынша оқу жүктемесінің бөлінуі: 3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;1) 5-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат; 4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 2) 6-сынып – аптасына 3 сағат, оқу жылында – 102 сағат; 5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.9.«Тәжік тілі» пәні оқу бағдарламасының мазмұны бөлім бойынша оқыту ұйымдастырылған. Бөлім сынып бойынша оқыту

мақсаттарынан, күтілетін нәтижеден тұратын бөлімшелерден тұрады. Бағдарламада оқу мақсаттары төрт саннан тұратын кодтық белгімен белгіленді.

10.Оқу мақсаттары мұғалім мен оқушыға болашақ қадамдары жөнінде өзара ой бөлісуге, оларды жоспарлау мен бағалауға мүмкіндік беретін бірізділік пен сабақтастықты көрсететін 4 бөлімнен тұрады: Тыңдалым және айтылым, Оқылым, Жазылым, Әдеби тіл нормаларын сақтау.

11. «Тыңдалым және айтылым» бөлімі келесі 3) оқылым стратегияларын қолдану;бөлімшелерден тұрады: 4) әртүрлі ресурс көздерінен қажетті ақпарат алу.1) болжау; 13. «Жазылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:2) әртүрлі жанрдағы мәтіндерді талдау; 1) жоспар құру;3) мәтіннен ақпаратты анықтау; 2) әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру;4) негізгі ойды анықтау; 3)жазба жұмыстарын әртүрлі формада ұсыну;5) тыңдалым материалы бойынша жауап беру және 4) эссе жазу; бағалау; 5) оқылым және тыңдалым материалдары негізінде6) сөйлеу мәдениетін дамыту. жинақы мәтін жазу;12.«Оқылым» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады: 6) мәтіндерді түзету және редакциялау. 1) ақпаратты түсіну; 14. «Әдеби тіл нормаларын сақтау бөлімі» келесі2) мәтіннің стильдік ерекшелігін тану; бөлімшелерден тұрады:3) мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату; 1) орфографиялық норма 2) орфоэпиялық норма1) мәтін бойынша сұрақтар құрастыра білу; 3) лексикалық норма;2) мәтіндерге салыстырмалы анализ жасау; 4) грамматикалық норма; 5) пунктуациялық норма.

3-тарау. Оқу мақсаттарының жүйесі15. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан сөйлеу әрекеттерінің ретін, төртінші сан оқу мақсатының

реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 5.5.1.1. кодында «5» - сынып; «5.1» - дағдылар; «1» - оқу мақсатының реттік нөмірі.16. Оқу мақсаттарының жүйесі: 1) тыңдалым және айтылым

Білім алушылар... 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Болжау

5.1.Тірек сөздер мен ұсынылған иллю-страциялар арқылы тақырыпты болжау.

6.1.Мәтіннің атау-ын талқылау және алғашқы бөлігін тыңдау арқылы көтерілетін мәселені болжау.

7.1.Мәтін үзінділерін тыңдай отырып, оқиғаның дамуы мен аяқталуын болжау.

8.1.Мәтіннен алынған дәйек сөздерге, үзінділерге сүйене отырып, көтерілетін мәселені болжау.

9.1. Мәтін мазмұ ны бойынша дайын-далған сұрақтарға болжаммен жауап беру, түпнұсқамен салыстыру.

2.Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді талдау

5.2.Әлеуметтік-тұрмыстық, әлеуметтік-мәдени, тақырыптарға бай-ланысты диалог, монологтердегі (ән мәтіні, хабарлама, жарнама, хабарлан-дыру) көтерілген мәселені түсіндіру.

6.2.Әлеуметтік-мәдени, ресми-іскери тақырыптарға бай-ланысты диалог, монологтердегі (нұсқаулық, құттықтау, хабарландыру, өмірбаян, жаңалық, интервью) көтерілген мәселені талдау.

7.2.Әлеуметтік-қоғамдық, оқу –еңбек тақырыптарына байла-нысты диалог, моно-лог, полилогтердегі (интервью, пікірталас, жаңалық, ән, көркем әдеби шығармалардан үзінді) автор көзқарасы мен көтерілген мәселені талдау

8.2.Әлеуметтік-қоғамдық, мәдени-тарихи тақырыптарға байла-нысты диалог, моно-лог, полилогтердегі (интервью, пікірталас, жолдау, монография және лекциядан үзінді) автор көзқарасы мен экспресивті-эмоционалды сөздердің рөлін талдау.

9.2. Қоғамдық-саяси, әлеуметтік-экономикалық, ғылыми тақырыптарға байланысты әртүрлі жанрдағы кең көлемді мәтіндердегі (дәріс, интервью, пікірталас, монография, мақала, жолдау) мақсатты аудитория мен көркемдегіш құрал-дардың рөлін талдау.

3. Мәтіннен ақпаратты анықтау

5.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, негізгі және қосымша ақпаратты анықтау.

6.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, детальді ақпаратты анықтау.

7.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпарат бойынша факті мен көзқарасты ажыра-та білу.

8.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ұсынылған ақпараттан астарлы ойды анықтау.

9.3. Тыңдалған мәтіннің мазмұнын түсіну, ақпараттың өзектілігін, шынайы-лығын зерттеп, қорытынды жасау.

4.Негізгі ойды анықтау

5.4.Тірек сөздер мен жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтау.

6.4.Мәтіннің құрылымдық ерекшелігіне назар ау-дара отырып, жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтау.

7.4.Мәтін тақырыбы, сөйлеушінің дауыс ырғағы мен сөйлеу мәнері арқылы негізгі ойды анықтау.

8.4.Мәтінде көтерілген мәселені (тұрмыстық, әлеуметтік, қоғамдық) талдай отырып, негізгі ойды анықтау.

9.4. Мәтіннің мақсатты аудиториясы, автор көзқарасы, көңіл- күйін табу арқылы негізгі ойды анықтау.

5. Тыңдалым материалы бойынша жауап беру және бағалау

5.5. Тыңдалған мәтін мазмұны негізінде сұрақтарға жауап беру, көтерілген мәселе бойынша өз ойын білдіру.

6.5. Тыңдалған мәтін мазмұны бойынша жалпы және нақты сұрақтарға жауап беру, мәтіндегі ақпаратты шынайы өмірмен бай-ланыстыру.

7.5. Проблемалық сұрақтарға тыңдалған мәтіннен деректер келтіре отырып, дәлелді жауап беру, өз жауабын өзгенің жауабымен са-лыстыру, талқылау.

8.5. Перифраз түрінде берілген сұрақтар арқылы мәтіннен қажетті ақпаратты таба білу, көтерілген мәселе бойын-ша ой тұжырымдау.

9.5. Мәтінде көтерілген мәселені ғаламдық мәселелермен бай-ланыстыру, өз пікірін білдіре отырып, сыни баға беру.

6. Сөйлеу мәдениетін дамыту

5. 6. Коммуникативтік жағдаятқа сай эмоционалды сөздерді, дауыс ырғақтары арқылы қыстырма, қаратпа, одағай сөздерді еркін қолданып, диалогке даярлықсыз қатысу, өз пікірін білдіру.

6.6. Коммуникативтік жағдаятқа сай ресми сөздер мен тіркестер, дайын тіркестер мен терминдерді орынды қолданып, диалогке қатысу, ойын анық жеткізу.

7. 6. Коммуникативтік жағдаятқа сай көркем бейнелеуіш, эмоционалды-экспрессивті сөздерді және мақал-мәтелдер мен тұрақты тіркестерді еркін қолданып, диалог-ке қатысу, пікірталаста тез және дұрыс шешім қабылдай білу.

8. 6. Коммуникативтік жағдаятқа сай ғылыми және халықаралық терминдерді, ғылыми деректерді орынды қолданып, диалог, моно-лог, полилогта өз ойын дәлелді, жүйелі жеткізу.

9. 6. Қоғамдық-саяси, ғылыми, коммуникативтік жағдаятқа сай тиісті сөздер мен фраза-ларды таңдау, кең көлемді монолог дайындау.

1) оқылым:

Білім алушылар... 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Ақпаратты түсіну

5.1.Мәтіндегі негізгі және қосымша ақпаратты түсіну, анықтау.

6.1.Мәтіннен негізгі және қосымша, детальді ақпаратты анықтау, түсіндіру.

7.1.Мәтіндік және графиктік (кесте, диаграмма, сурет, шартты белгілер) ақпаратты интерпретациялау.

8.1.Аралас және тұтас мәтіндердегі (кесте, диаграмма, сызба, сурет) ақпараттарды салысты-ру, өңдеу.

9.1. Перифраз түрінде берілген сұрақтар арқылы қажетті ақпаратты табу, астарлы ойды анықтау.

2.Мәтіннің стильдік ерекшелігін тану

5.2.Лексиканың ауызекі сөйлеу және жазба стильдік айырмашылықтарын мәтіндер арқылы тану.

6.2.Ауызекі сөйлеу және көркем сөйлеудің стильдік ерекшеліктерін қолда-нылған тілдік құралдар арқылы тану.

7.2.Публицистикалық және ресми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.

8.2.Публицистикалық және ғылыми стиль ерекшеліктерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.

9.2.Қазақ тілі стильдері мен шешендік сөздің түрлерін қолданылған тілдік құралдар арқылы тану.

3.Мәтіннің жанрлық ерекшелігін ажырату

5.3. Хат, хабарлама, жарнама, нұсқаулық, хабарландырудың құрылымы мен рәсімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажы-рату.

6. 3.Қазақша ауызекі сөйлеу этикеттері мен көркем сөйлеудің құрылымдық және жанрлық ерекшеліктерін ажырату.

7.3. Хроника, хабар, очерктердің және кеңсе құжаттарының, қызметтік жазбалардың құрылымы мен рәсім-делуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажы-рату.

8.3.Мақала, аннота-ция, презентация, тұжырымдамалар, тезистердің құрылымы мен рәсімделуі арқылы жанрлық ерекшеліктерін ажырату.

9. 3. Қоғамдық-саяси мәтіндер (жолдау, заңнама, мемлекеттік бағдарламалар, әскери-патриоттық) арқылы мәтіндердің жанрлық түрлерін ажырату.

4. Мәтіндерге салыстыр-малы анализ жасау

5.4. Ауызекі стильдегі мәтіндердің мазмұнын, тақырыбын және тілдік құралдарын салыстыру.

6.4. Ауызекі және ресми стильдегі мәтіндердің тақырыбын, мазмұнын, тілдік ерекшелігін са-лыстыру.

7.4. Идеясы ұқсас публицистикалық және көркем әдебиет стиліндегі мәтіндердің тақырыбы, құрылымы, мақсатты аудиториясы, тілдік ерекшелігін са-лыстыра талдау.

8.4. Тақырыбы ұқсас ғылыми және публицистикалық стильдегі мәтіндердің тақырыбын, түрлерін (әңгімелеу, сипаттау, талқылау), құрылымын салыстыра талдау.

9.4. Әртүрлі стильдегі мәтіндердің тақырыбын, қызметін, құрылымын, тілдік ерекшелігін салы-стыра талдау.

5.Мәтін бойын-ша сұрақтар құрастыра білу

5.5.Мәтін мазмұнын түсінуге, нақты ақпараттарды анықтауға бағытталған сұрақтар құрастыру.

6.5.Мәтіннен негізгі және қосымша ақпаратты, көтерілген мәселені анықтауға бағытталған нақтылау сұрақтарын құрастыру.

7.5.Мәтін бойынша проблемалық сұрақтар құрастыру.

8.5.Перифразаның түрлі тәсілдерін қолдана отырып, мәтін бойынша сұрақтар құрастыру.

9.5. Мәтінде көтерілген мәселеге оқырманның қарым-қатынасын анықтауға арналған талқылау сұрақтарын құрастыру.

6.Оқылым стратегияла-рын қолдану

5.6. Оқылым страте-гияларын қолдану: жалпы мазмұнын түсіну үшін оқу, нақты ақпаратты табу үшін оқу.

6.6.Оқылым стратегияла-рын қолдану: коммента-рий жасау, іріктеп оқу, рөлге бөліп оқу.

7.6.Оқылым стратегияла-рын қолдану: коммента-рий жасау, іріктеп оқу, зерттеп оқу.

8.6.Оқылым стратегияларын қолдану: комментарий жасау, іріктеп оқу, тал-дап оқу.

9.6.Белгілі бір мақсат үшін оқылым стра-тегияларын тиімді қолдана білу.

7. Әртүрлі ресурс көздерінен қажетті ақпарат алу

5.7. Энциклопедиялар, балаларға арналған газет-журналдардан қажетті ақпаратты ала білу.

6.7. Энциклопедия, сөздік, балаларға арналған газет-жур-налдар дан қажетті ақпараттарды алу, авто-рына сілтеме жасау.

7.7. Ғаламтор, энциклопе-дия, газет-журналдар, оқулықтардан алынған деректерді қолдану, ав-торына сілтеме жасау.

8.7. Ғаламтор, энциклопе-дия, газет-журналдар, оқулықтар, ғылыми еңбектерден алынған деректерді дәлел ретінде қолдану, авторына сілтеме жасау.

9.7. Әртүрлі ресурс көздерінен алынған ақпараттарды авторға сілтеме жа-сай отырып, жазба жұмыстарында орын-ды қолдану.

2) жазылым:

Оқушылар... 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1. Жоспар құру

5.1. Берілген мәтінге сәйкес кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімдерді қамти-тын қарапайым жоспар құру.

6.1. Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере отырып, қарапайым жоспар құру.

7.1.Әртүрлі жанрдағы мәтіндерді жазу үшін құрылымын ескере оты-рып, күрделі жоспар құру.

8.1. Тақырып бойынша мате-риал жинақтап, тезистік жоспар құру.

9.1. Жинақталған ма-териалдар негізінде көзделген мақсатқа сәйкес ауызша және жазбаша мәтіндер үшін күрделі жоспар құру.

2. Әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру

5.2.Жанрлық ерекшеліктеріне сай ресімделуі мен құрылымын сақтап, хат, жарна-ма, хабарландыру құрастырып жазу.

6.2.Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай құрылымын сақтай отырып, мінездеме, құттықтау, өмірбаян құрастырып жазу.

7.2.Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай көркемдегіш құралдарды орынды қолдана оты-рып, шағын мақала, нұсқаулық, әңгіме құрастырып жазу.

8.2.Жанрлық және стильдік ерекшеліктеріне сай тілдік құралдарды орын-ды қолданып, мақала, аннотация, тезис құрастырып жазу.

9.2. Мақсатты аудиторияның қызығушылығын ынта-ландыру үшін әртүрлі жанрда мәтіндер құрастыру.

3. Жазба жұмыстарын әртүрлі фор-мада ұсыну

5.3. Сюжетті суреттердің (фото-суреттер) желісі бойынша әңгіме құрастыру.

6.3. Ұсынылған тақырып бойынша деректер жинақтай отырып, графиктік мәтін (диа-грамма, кесте, сызба) түрінде құрастыру.

7.3. Мәтін құрылымын (кіріспе бөлім, жалпы мәлімет беру, детальді мәлімет беру) сақтай отырып, графиктік мәтін (шарт-ты белгі, сурет, сызба) түрінде берілген процесті сипаттап жазу.

8.3.Мәтін құрылымын сақтай отырып, графиктік мәтіндегі (диаграм-ма, кесте) деректердің маңызды тұстарын анықтап жазу.

9.3. Мәтін құрылымын сақтай отырып, бірнеше графиктік мәтіндегі (диаграм-ма, кесте) деректерді салыстыру, маңызды тұстары мен үрдістерді (тенденция) анықтап жазу.

4. Эссе жазу

5. 4. Эссенің кіріспе, негізгі, қорытынды бөлім-дерін сақтай оты-рып, өзіне таныс адамды, белгілі бір мекен мен оқиғаны сипаттап не сурет-теп жазу.

6.4. Эссе тақырыбынан ауытқымай, аб-зац түрлерін жүйелі құрастырып, көтерілген мәселе бойынша келісу-келіспеу себептерін айқын көрсетіп жазу.(«келісу, келіспеу» эссесі)

7.4.Эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, тақырыпқа байланы-сты берілген мәселенің оңтайлы шешілу жолда-ры немесе себептеріне өз көзқарасын жазу. (дискуссивті эссе)

8. 4. Эссе құрылымы мен даму желісін сақтап, мәселе бойын-ша ұсынылған шешімнің артықшылығы мен кемшілік тұстарын салы-стыру, өз ойын дәлелдеп жазу. (аргументативті эссе)

9. 4. Эссе құрылымы мен даму желісін сақ тап, көтерілген мәселе бойынша екі жақты пікірді немесе жағдаятты талқылау, біреуіне таңдау жа-сап, өз ойын дәлелдеп жазу. (аргументатив ті эссе)

5. Оқылым және тыңдалым материалда-ры негізінде жинақы мәтін (компрессия) жазу

5.5. Оқылым және тыңдалым материалдары бойынша негізгі ақпараттарды сақтай отырып, жинақы мәтін жазу.

6.5. Оқылым және тыңдалым матери-алдары бойынша негізгі ойды білдіретін сөйлемдерді іріктей отырып, жинақы мәтін жазу.

7.5. Оқылым және тыңдалым материалдары бойын-ша тірек сөздер мен сөз тіркестерін синонимдік қатармен ауыстыра оты-рып, жинақы мәтін жазу.

8.5. Оқылым және тыңдалым материалдары бойынша мәтіннің баяндау желісін сақтап, әр бөлігінен алынған ақпараттардан жинақы мәтін (аннота-ция, тезис) жазу.

9. 5. Оқылым және тыңдалым матери-алдары бойынша автордың негізгі ойын сақтай отырып, периф-раз тәсілдері арқылы жинақы мәтін (аннота-ция, тезис) жазу

6. Мәтіндерді түзету және редакци-ялау

5.6. Мәтіндегі орфографиялық қателерді сөздіктерге сүйене отырып, түзету және редакциялау.

6.6. Мәтіндегі орфографиялық және пунктуациялық қателерді сөздіктерге, емле ережелеріне сүйеніп, түзету, редак-циялау.

7.6. Мәтіндегі сөздердің тақырыпқа сай орынды қолданылуын тексеру, синонимдік қатармен ауыстыра отырып, лексикалық түзетулер енгізу, редакциялау.

8.6. Баспасөз ақпарат құралдары материал-дары негізінде стильдік ауытқуларды, орынсыз қолданылған сөз ора-лым-дарын талдап, стильдік түзетулер жа-сау, редакциялау.

9.6. Жазба жұмысын аб-зацтар мен бөліктерге бөлу, ойын (ақпарат, идея) дұрыс жүйелеп, логикалық түзетулер енгізу, редакциялау.

3) Әдеби тіл нормаларын сақтау:

1.Орфогра-фиялық норма

5.1. Қазақ тілінің дыбыстар жүйесін, үндестік заңын, емлелік ерекшеліктерін ескере оты-рып, орфографиялық нормаға сай жазу

6.1. Тақырып бой-ынша жеке сөздер, бірге, бөлек және дефис арқылы жа-зылатын сөздерді орфографиялық нормаға сай жазу

7.1. Жалғаулар мен шылаулардың ерекшелігін ескере отырып, үндестік заңына сәйкес орфографиялық нормаға сай жазу

8.1. Тақырып бойынша бас әріппен жазылатын күрделі-құрама атау-ларды орфографиялық нормаға сай жазу.

9.1. Мәнмәтін бойын-ша тілдік бірліктерді орфографиялық нормаға сай жазу.

2.Орфо-эпиялық норма

5.2.Сөз ішіндегі және сөз аралығындағы ілгерінді, кейінді және тоғыспалы ықпал заңдылықтарына сәйкес айта білу

6.2.Екпіннің түрлерін (сөз екпіні, тіркес екпіні, логикалық екпін) сөз және сөйлем ішінде орын-ды қолдану

7.2.Сөйлеу тіліндегі интонация, кідіріс, логикалық екпіннің мәнін түсініп қолдану

8.2.Сөйлеу ағымындағы интонацияның құрамдас бөліктері: әуен, әуез, тембр, қарқын, кідірісті сөйлеу мәнеріне сай қолдану

-

3.Лексика-лық норма

5.3.Тура және ауыспалы мағыналы сөздерді, көп мағыналы сөздер, омоним, антоним, синонимдерді көркемдік ерекшеліктеріне сай қолдану

6.3. Көнерген сөз, эвфе-мизм, дис-фемизм, неологизм, термин, диалект сөз, кәсіби сөз, табу сөздер-дің қолда-ныс аясын түсіну және ажырата білу

7.3.Фразеологизм, мақал-мәтелдердің эмоционалды мәнін, көркемдік ерекшеліктерін түсініп қолдану

8.3.Сөздік қор және сөздік құрам ерекшеліктерін түсініп қолдану

9.3.Лексикалық стилисти-ка заңдылықтарын дұрыс қолдану

4.Грамма-тикалық норма

5.4.1. Жұрнақ арқылы жасалған ту-ынды сөздерді және күрделі сөздерді ауызша және жазбаша тілдесім барысында қолдану.

5.4.2. Зат есімдердің мағыналық түрлерін мәнмәтін аясында жалғаулар арқылы түрлендіріп қолдану.

5.4.3. Сын есімдердің, шырай түрлерінің көркемдік ерекшелігін тану, сын есімді зат есім орнына қолдана білу.5.4.4. Сан есімнің мағыналық түрлерін ажырата білу, сан есімді зат есім орнына қолдана білу5.4.5.Төл сөз, төлеу сөз, ав-тор сөзінің жасалу жолдарын, қызметін білу, төл сөзді төлеу сөзге айналдыру.

6.4.1. Сөйлемдегі есімдіктің қызметін түсіну, есімдікті зат есім, сын есімнің орнына қолдану.

6.4.2. Етістіктің етіс түрлері мен салт- сабақты етістіктердің тіркесімдік мүмкіндігін ауыз-ша және жазбаша тілдесім барысында қолдану. 6.4.3. Үстеудің мағыналық түрлерін ажыра-ту, синонимдік қатарларын түрлендіріп қолдану.

7.4.1. Етістіктің есімше, көсемше, тұйық етістік, шақ, рай түрлерін тілдесім барысында қолдану.

7.4.2. Еліктеу сөздердің стильдік мәнін түсініп қолдану.

7.4.3. Шылау түрлерін ажырата білу, орын-ды қолдану.

7.4.4. Одағай түрлерін ажырата білу, қолдану.7.4.5. Оқшау сөздердің қызметін түсіну, ажырата білу.

8.4.1. Сөз тіркесінің байла-нысу тәсілдері мен түрлері, есімді, етістікті сөз тіркестерін ажыра-ту, қолдану.8.4.2. Тұрлаулы және тұрлаусыз сөйлем мүшелерінің сөйлем жасаудағы өзіндік ор-нын, қызметін түсініп қолдану. 8.4.3. Сөйлем ішінде бірыңғай мүшелер мен айқындауыш мүшелерді қолдана білу.8.4.4. Жай сөйлемдерді айтылу мақсаты мен құрылымдық ерекшелігіне сай қолдану

9.4.1. Құрмалас сөйлем жасалу жолдарын, түрлерін білу.9.4.2. Салалас құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрлерін ажырата білу, түрлендіріп қолдану. 9.4.3. Сабақтас құрмалас сөйлемдердің мағыналық түрлерін ажырата білу, түрлендіріп қолдану. 9.4.4. Аралас құрмалас сөйлемдердің жаса-лу жолдарын білу, қолдану.

5.Пунктуа-циялық норма

5.5. Төл сөз, төлеу сөз, автор сөзінің тыныс белгілерін дұрыс қолдану

6.5. Тыныс белгілерінің түрлері мен қызметін (даралаушы) түсіну, дұрыс қолдану.

7.5. Сөйлем соңында және сөйлем ішінде қойылатын тыныс белгілерін (даралаушы және ерекшелеуші) дұрыс қолдану.

8.5. Сөйлем соңында қабаттасып қойылатын тыныс белгілерін дұрыс қолдану.

9.5. Құрмалас сөйлемнің тыныс белгілерін (даралаушы, ерекшелеуші, ойдың аражігін ажырататын) ережеге сай қолдану.

17. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Тәжік тілі» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Тәжік тілі» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Тәжік тілі» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Мәдениет: тіл және қарым-қатынас

Тыңдалым және айтылым 5.3; 5.5 Оқылым 5.2; 5.1; 5.7Жазылым 5.1; 5.2Әдеби тіл нормалары 5.4.1; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.2-бөлім: Киіну. ән.Талғам.

Тыңдалым және айтылым 5.6; 5.4Оқылым 5.4; 5.6Жазылым 5.4; 5.6,Әдеби тіл нормалары 5. 4.1; 5. 1; 5.2;

5. 3; 5. 5.3-бөлім: Отбасылық дәстүрлер мен мерекелер

Тыңдалым және айтылым 5.2; 5.1Оқылым 5.3; 5.5Жазылым 5.3; 5.5Әдеби тіл нормалары 5. 4.1; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.2- тоқсан4-бөлім: Жануарлар әлемі мен өсімдіктер дүниесі

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.4; 5.6

Оқылым 5.1; 5.3; 5.5Жазылым 5.2; 5.4, 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.2; 5. 1; 5.2;

5.3; 5. 5.5-бөлім: Бос уақыт және хобби

Тыңдалым және айтылым 5.2; 5.3; 5.5Оқылым 5.2; 5.4; 5.6; 5.7Жазылым 5.1; 5.3; 5.5,Әдеби тіл нормалары 5. 4.2; 5.1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.3- тоқсан6-бөлім: Қиял әлемі

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.4Оқылым 5.1; 5.2Жазылым 5.1; 5.5Әдеби тіл нормалары 5. 4.3; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.7-бөлім: Көлік және жол белгілері

Тыңдалым және айтылым 5.3; 5.5Оқылым 5.3; 5.6; 5.7 Жазылым 5.2; 5.4Әдеби тіл нормалары 5.4.3; 5. 1; 5. 2;

5. 3; 5. 5.8-бөлім: Адамның сырт келбеті мен мінезі.

Тыңдалым және айтылым 5.6; 5.2Оқылым 5.4; 5.5Жазылым 5.3; 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.3; 5. 1; 5.2;

5.3; 5.54 -тоқсан9-бөлім:Аспан әлемінің құпиялары

Тыңдалым және айтылым 5.1; 5.3; 5.5Оқылым 5.1; 5.2; 5.6Жазылым 5.3; 5.5; 5.6Әдеби тіл нормалары 5. 4.4; 5. 4.5; 5. 1;

5. 2; 5. 3; 5. 5.10-бөлім. Саяхат және демалыс.

Тыңдалым және айтылым 5.2; 5.4; 5.6Оқылым 5.3; 5.4; 5.5; 5.7 Жазылым 5.1; 5.2; 5.4Әдеби тіл нормалары 5. 4.4; 5. 4.5; 5. 1;

5. 2; 5. 3; 5. 5

2) 6-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Қазақстандағы көрікті жерлер

Тыңдалым және айтылым 6.3; 6.6Оқылым 6.5; 6.7Жазылым 6.1; 6.4 Әдеби тіл нормалары 6. 4.1; 6. 1; 6. 2; 6.

3; 6. 52-бөлім: Ұлттық және отбасылық құндылықтар

Тыңдалым және айтылым 6.2; 6.4Оқылым 6.2; 6.3; 6.4Жазылым 6.2; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.1; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.3-бөлім: Әлемнің жеті кереметі.

Тыңдалым және айтылым 6.1; 6.5Оқылым 6.1; 6.6 Жазылым 6.3; 6.5Әдеби тіл нормалары 6.4.1; 6.1; 6.2;

6.3; 6.52 -тоқсан

4-бөлім: Астана – мәдениет пен өнер ордасы

Тыңдалым және айтылым 6.1; 6.3; 6.5Оқылым 6.1; 6.4; 6.6; 6.7Жазылым 6.1; 6.3; 6.4; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.5-бөлім: Тарихи тұлғалар

Тыңдалым және айтылым 6.2; 6.4; 6.6Оқылым 6.2; 6.3; 6.5Жазылым 6.2; 6.5 Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.3- тоқсан6-бөлім: Су – тіршілік көзі. Қазақстандағы өзен-көлдер

Тыңдалым және айтылым 6.1; 6.5Оқылым 6.1; 6.2Жазылым 6.1; 6.3Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.7-бөлім: Спорт. Белгілі спорт жұлдыздары.

Тыңдалым және айтылым 6.3; 6.4Оқылым 6.3; 6.6Жазылым 6.4; 6.5Әдеби тіл нормалары 6.4.2; 6.1; 6.2;

6.3; 6.58-бөлім: Қазақ халқының әдет-ғұрыптары мен салт-дәстүрлері. Наурыз

Тыңдалым және айтылым 6.2; 6.6Оқылым 6.4; 6.5; 6.7Жазылым 6.2; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.4- тоқсан9-бөлім: Әлемдегі ірі кітапханалар

Тыңдалым және айтылым 6.1; 6.3; 6.5Оқылым 6.2; 6.4; 6.6 Жазылым 6.3; 6.4; 6.6Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.10-бөлім. Ғылым мен технология жетістіктері

Тыңдалым және айтылым 6.2; 6.4; 6.6Оқылым 6.1; 6.3; 6.5; 6.7Жазылым 6.1; 6.2; 6.5 Әдеби тіл нормалары 6.4.3; 6.1; 6.2;

6.3; 6.5.

3) 7-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Ауа райы және климаттық өзгерістер

Тыңдалым және айтылым 7.1; 7.5Оқылым 7.1; 7.6Жазылым 7.3; 7.6Әдеби тіл нормалары 7.4.1;7.1; 7.2;

7.3; 7.5.2-бөлім: Көшпенділер мәдениеті

Тыңдалым және айтылым 7.3; 7.6Оқылым 7.2; 7.4; 7.7Жазылым 7.1; 7.4Әдеби тіл нормалары 7.4.1; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.3-бөлім:Денсаулық – зор байлық

Тыңдалым және айтылым 7.2; 7.4Оқылым 7.3; 7.5Жазылым 7.2; 7.5 Әдеби тіл нормалары 7.4.1; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.2-тоқсан4-бөлім: Сүйіспеншілік пен достық

Тыңдалым және айтылым 7.1; 7.3; 7.5Оқылым 7.1; 7.3; 7.5; 7.7Жазылым 7.1; 7.3; 7.4Әдеби тіл нормалары 7.4.2; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.5-бөлім: Музыка өнері және қазақтың киелі домбырасы

Тыңдалым және айтылым 7.2; 7.4; 7.6Оқылым 7.2; 7.4; 7.6 Жазылым 7.2; 7.5; 7.6 Әдеби тіл нормалары 7.4.2; 7.1; 7.2;

7.3; 7.5.3- тоқсан6-бөлім: Ғаламтор және әлеуметтік желілер

Тыңдалым және айтылым 7.1; 7.5Оқылым 7.1; 7.6 Жазылым 7.1; 7.3Әдеби тіл нормалары 7. 4.3; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.7-бөлім: Қазақстандағы ұлттар достастығы

Тыңдалым және айтылым 7.2; 7.4Оқылым 7.2; 7.3; 7.4Жазылым 7.2; 7.4Әдеби тіл нормалары 7. 4.3; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.

10 ТАМЫЗ 2017 жЫл 23РЕСМИ

(Жалғасы. Басы 16-22-беттерде)

8-бөлім: Дұрыс тамақтану. Гендік өзгеріске ұшыраған тағамдар

Тыңдалым және айтылым 7.3; 7.6Оқылым 7.5; 7.7Жазылым 7.5; 7.6 Әдеби тіл нормалары 7. 4.4; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.4- тоқсан9-бөлім: Жеңіс күні. Ұлы ерлікке тағзым

Тыңдалым және айтылым 7.1; 7.4; 7.6Оқылым 7.1; 7.3; 7.4; 7.7Жазылым 7.1; 7.3; 7.5 Әдеби тіл нормалары 7. 4.5; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.10-бөлім. Ғылыми фантастика

Тыңдалым және айтылым 7.2; 7.3; 7.5Оқылым 7.2; 7.5; 7.6 Жазылым 7.2; 7.4; 7.6Әдеби тіл нормасы 7. 4.5; 7. 1; 7. 2; 7.

3; 7. 5.

4) 8-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Көне түркі жазбалары және тәжік жазуы

Тыңдалым және айтылым 8.1; 8.2; 8.6Оқылым 8.1; 8.2; 8.4 Жазылым 8.2; 8.3; 8.5Әдеби тіл нормасы 8. 4.1; 8. 1; 8. 2;

8. 3; 8. 5.2-бөлім: Адамзаттық құндылықтар және әлем мәдениеті

Тыңдалым және айтылым 8.3; 8.4; 8.5Оқылым 8.3; 8.5; 8.6; 8.7Жазылым 8.1; 8.4; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8. 4.1; 8. 1; 8. 2;

8. 3; 8. 5.2 -тоқсан4-бөлім: Кәсіп пен еңбек. Болашақ мамандықтары

Тыңдалым және айтылым 8.2; 8.4; 8.6Оқылым 8.4; 8.6; 8.7 Жазылым 8.1; 8.3; 8.4Әдеби тіл нормасы 8. 4.2; 8. 1; 8. 2;

8. 3; 8. 5.5-бөлім: Ғарышты игеру жетістіктері

Тыңдалым және айтылым 8.1; 8.3; 8.5Оқылым 8.1; 8.2; 8.3; 8.5Жазылым 8.2; 8.5; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8. 4.2; 8. 1; 8. 2;

8. 3; 8. 5.3 -тоқсан6-бөлім: Биоалуантүрлілік. Қызыл кітапқа ен-ген жануарлар мен өсімдіктер

Тыңдалым және айтылым 8.1; 8.5Оқылым 8.2; 8.4; 8.5Жазылым 8.1; 8.6 Әдеби тіл нормасы 8. 4.3; 8. 1; 8.2; 8.

3; 8. 5.7-бөлім: Қоршаған орта және энергия ресурстары

Тыңдалым және айтылым 8.3; 8.4Оқылым 8.1; 8.7Жазылым 8.2; 8.3Әдеби тіл нормасы 8. 4.4; 8. 1; 8. 2;

8. 3; 8. 5.8-бөлім: Жасөспірім және заң

Тыңдалым және айтылым 8.2; 8.6.Оқылым 8.3; 8.6 Жазылым 8.4; 8.5Әдеби тіл нормасы 8. 4.4; 8. 1; 8. 2;

8. 3; 8. 5.4 -тоқсан9-бөлім: Театр өнері мен мәдениеті

Тыңдалым және айтылым 8.1; 8.3; 8.5

Оқылым 8.4; 8.6; 8.7 Жазылым 8.1; 8.4; 8.6Әдеби тіл нормасы 8. 4.4; 8. 1; 8. 2;

8. 3; 8. 5.10-бөлім:Қазақстандағы туризм және эко-туризм

Тыңдалым және айтылым 8.2; 8.4; 8.6Оқылым 8.1; 8.2; 8.3; 8.5Жазылым 8.2; 8.3; 8.5 Әдеби тіл нормасы 8. 4.4; 8. 1; 8. 2;

8. 3; 8. 5.5) 9-сынып:

Тақырып Сөйлесім әрекетінің түрлері

Оқыту мақсаттары

1-тоқсан

1-бөлім: Мәңгілік Ел- мұратым

Тыңдалым және айтылым 9.1; 9.3; 9.6Оқылым 9.2; 9.5; 9.7 Жазылым 9.2; 9.3; 9.5Әдеби тіл нормасы 9. 4.1; 9. 1; 9. 2;

9. 3; 9. 5.2-бөлім: Жаһандану мәселелері

Тыңдалым және айтылым 9.2; 9.4; 9.5Оқылым 9.1; 9.3; 9.4; 9.6Жазылым 9.1; 9.4; 9.6 Әдеби тіл нормасы 9. 4.1; 9. 1; 9. 2;

9. 3; 9. 5.2 -тоқсан 4-бөлім: Тәуелсіздік жылдарындағы Қазақстан. ЭКСПО -2017

Тыңдалым және айтылым 9.2; 9.3; 9.4Оқылым 9.1; 9.3; 9.4; 9.7Жазылым 9.2; 9.4; 9.6Әдеби тіл нормасы 9. 4.2; 9. 1; 9. 2;

9. 3; 9. 5.5-бөлім: Адам құқығы мен бостандығы

Тыңдалым және айтылым 9.1; 9.5; 9.6Оқылым 9.2; 9.5; 9.6 Жазылым 9.1; 9.3; 9.5 Әдеби тіл нормасы 9. 4.2; 9. 1; 9. 2;

9. 3; 9. 5.3 -тоқсан6-бөлім: Отбасы және демографиялық өзгеріс

Тыңдалым және айтылым 9.2; 9.4 Оқылым 9.1; 9.2; 9.3Жазылым 9.1; 9.4Әдеби тіл нормасы 9. 4.3; 9. 1; 9. 2;

9.3; 9. 57-бөлім: Биотехнология және гендік инже-нерия келешегі

Тыңдалым және айтылым 9.1; 9.3 Оқылым 9.4; 9.5 Жазылым 9.2; 9.5.Әдеби тіл нормасы 9.4.3; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9.5.8-бөлім: Бұқаралық ақпарат құралдары

Тыңдалым және айтылым 9.6; 9.5Оқылым 9.7; 9.6Жазылым 9.3; 9.6Әдеби тіл нормасы 9.4.3; 9. 1; 9. 2; 9.

3; 9. 5.4- тоқсан9-бөлім:Әлемдегі қақтығыстар және бейбітшілік

Тыңдалым және айтылым 9.1; 9.4; 9.6Оқылым 9.2; 9.3; 9.5; 9.7Жазылым 9.2; 9.5; 9.6Әдеби тіл нормасы 9. 4.4; 9. 1; 9. 2;

9. 3; 9. 510-бөлім. Табиғи ресурстарды тиімді пайдалану

Тыңдалым және айтылым 9.2; 9.3; 9.5Оқылым 9.1; 9.4; 9.6Жазылым 9.1; 9.3; 9.4Әдеби тіл нормасы 9. 4.4; 9. 1; 9. 2;

9. 3; 9. 5.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 25-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 214-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Ұйғыр әдебиеті» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту ұйғыр тілінде )

1-тарау. Жалпы ережелер1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.2. Ұйғыр әдебиеті пәні бағдарламасының мақсаты – оқушылардың ақыл-ой қабілеті мен тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына,

тілдік-эстетикалық талғамдарының дамуына, коммуникативтік құзыреттіліктерінің жетілдірілуіне іргетас қалап, өмірлік дағдыларын шыңдауына, өздігінен білім алуларына мүмкіндік туғызу.

3. «Ұйғыр әдебиеті» пәнін міндеті оқушылардың сауаттылығын, олардың әдеби және эстетикалық талғамдары мен сезімдерін дамыту, ойлау қабілеттері мен танымдық және коммуникативтік дағдыларын қалыптастыру. Ұйғыр әдебиеті пәнін оқу арқылы оқушылар:

1) ұйғыр әдебиетінің құндылық ретіндегі болмысын, ұлттық мәдениеттегі маңызды орнын құрметтейді және бағалайды; 2) ұйғыр әдебиетінің мәдениетаралық қарым-қатынастағы рөлін, ұйғыр халқының қалыптасқан тарихын, алға қойған

міндеттерін, жеңістерін, мәселелерін, қарама-қайшылық пен қиындықтарын анықтайды және түсінеді; 3) түрлі жағдайларға бейімделе білу және өздігінен шешім қабылдау дағдыларын қалыптастырады;4) заманауи, ғылыми және қоғамдық дамуға сәйкес дүниетанымын дамытады.

2-тарау. «Ұйғыр әдебиеті» пәнінің мазмұнын ұйымдастыру4. «Ұйғыр әдебиеті» пәні бойынша оқу жүктемесінің бөлінуі. 3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.5. «Ұйғыр әдебиеті» пәндік білімнің мазмұны бөлімдерге бөлінген: түсіну және жауап беру, анализ және интерпретация,бағалау

және салыстырмалы анализ, сонымен қатар, дағдыларды қалыптастыратын бөлімшелерден тұрады. Бағдарламаның бұл бөлімі пән бойынша оқу мақсаттарынан тұрады.

6. Оқу мақсаттары әр бөлімше ішінде мұғалім мен оқушыға болашақ қадамдары жөнінде өзара ой бөлісуге, оларды жоспарлауға, бағалауға мүмкіндік береді.

7. «Түсіну және жауап беру» бөлімі келесі 2) автор бейнесі;бөлімшелерден тұрады: 3) көркем шығарманың тілі;1) көркем шығарма мазмұны мен пішіні; 4) шығармашылық жұмыс.2) әдеби шығарманың тұжырымдамасы; 9. «Бағалау және салыстыру» бөлімі келесі3) көркем шығармадағы образ; бөлімшелерден тұрады:4) шығарма үзінділерімен жұмыс. 1) тарихи және көркемдік құндылығы;8. «Анализ және интерпретация» бөлімі 2) заманауилығы мен жаңашылдығы; келесі бөлімшелерден тұрады: 3) әдеби эссе;1) әдеби шығарманың композициясы; 4) әдеби сын.

3-тарау. Оқыту мақсаттарының жүйесі10. Бағдарламада оқу мақсаттары төрт саннан тұратын кодтық белгімен белгіленді. Кодтық белгідегі бірінші сан сынып-

ты, екінші және үшінші сан сөйлеу әрекеттерінің ретін, төртінші сан оқу мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 5.5.1.1. кодында «5» - сынып; «5.1» - дағдылар; «1» - оқу мақсатының реттік нөмірі.

11. 1) түсіну және жауап беру

Білім алушылар5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Көркем шығарманың мазмұны мен пішіні

5.1.Әдеби шығарманың жанрына қарай фабула-сы мен сюжеттік дамуын сипаттау

6.1.Әдеби шығарма-ның жанрын, фабуласын, сюжетін анықтау

7.1.Әдеби шығарма сюжетінің құрамдас бөлшек-терін талдау

8.1.Әдеби шығарманың жанрына байланысты сюжеттік желілерін, эпи-лог, прологтарды анықтау

9.1.Әдеби шығармаға сюжеттік-компози-циялық талдау жасау

2.Әдеби шығарманың тұжырым-дамасы

5.2.Әдеби шығарманың тақырыбы мен идеясын анықтау

6.2. Әдеби шығармада көтерілген әлеуметтік-қоғамдық мәселені идеясы арқылы түсіндіру

7.2.Әдеби шығарма-дағы тұлғалық болмысты гуманистік тұрғыдан талдау

8.2.Әдеби шығарманың иде-ясы мен пафосын ұлттық мүдде тұрғысынан ашу

9.2.Әдеби шығарма-дағы психоло-гизмді анықтау

3.Көркем шығармада-ғы образ

5.3.Көркем шығарма-дағы кейіпкерлер портреті мен іс-әрекеті арқылы обра-зын ашу

6.3.Әдеби туынды-дағы кейіпкердің типтерін тек тұрғысы-нан сипаттау

7.3.Көркем шығарма-дағы кейіпкер-лердің типтерін жасалу тәсілдері тұрғысы-нан анықтау

8.3.Көркем шығармадағы кейіпкерлерді сомдау-да тура және жанама мінездеулерді жіктеу

9.3.Көркем шығарма-ның идеясына сай кейіпкерлер жүйесін анықтау

Т.4.Шығарма үзінділерімен жұмыс

5.4.Көркем шығармалардан шағын көлемді үзінділерді мәнерлеп оқу, жатқа айту

6.4.Көркем шығарма-лардан орта көлемді үзінділерді мәнерлеп оқу, жатқа айту

7.4. Көркем шығарма-дағы кейіпкер бейнесін ашып, үзінділерді жатқа айту.

8.4.Көркем шығармалар-дан алған үзінділерді өз көзқарасын дәлелдеу үшін орынды қолдану

9.4. Көркем шығарма-лардан алған үзінділерді шығар-машылық жұмыстар-да қолдану

2) анализ және интерпретация

Білім алушылар...5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1. Әдеби шығарманың композиция-сы

5.1.Әдеби шығармадағы екі нәрсені салы-стыра суреттеулер мен қарама-қарсы суреттеулерді табу

6.1.Шығарма композициясындағы белгілі бір эпизодтың алатын маңызына негіздеме жасау

7.1.Шығарма-дағы эпизод-тар мен бейнелерді салғастыру

8.1.Компози-цияны тұтастан бөлшеккке, бөлшектен тұтасқа қарай талдау

9.1. Эпикалық, поэтикалық, драмалық мәтіндердегі компози-циялық амалдарды талдау

2. Автор бейнесі

5.2.Эпикалық шығармадағы автор бейнесін анықтау

6.2.Эпикалық, поэзиялық шығарма-лардағы автор бейнесін анықтау

7.2.Эпикалық,поэзия-лық , драмалық шығарма-дағы автор бейнесін анықтау

8.2.Автор бейнесі мен кейіпкерлер қарым-қатынасы-ның тілдік көрінісін талдау

9.2.Автор бейнесінің идеялық-стилисти-калық тұтастыру-шы ретін-дегі рөліне талдау жасау

3.Көркем шығарманың тілі

5.3.Шығармадағы тілдік бейнелеу, сурет-теу құралдары-ның (теңеу, эпитет, ауы-спалы мағынадағы сөздер, қайталау, өлең құрылысы) мағынасын анықтау

6.3.Шығарма-дағы көркем ауы-стыру-ларды(троптарды: метафора, кейіптеу, метонимия, гипер-бола, литота, аллегория, антитеза, градация, арнау) анықтау

7.3.Шығарма-дағы көркем-дегіш құралдар-дың (символ, синекдоха, қайталау түрлері: эпифора, анафора, аллитерация, ассонанс, риторикалық сұрақ) қолданысын талдау

8.3. Шығарма-дағы көркемдегіш құрал-дардың (психологиялық парал-лелизм, периф-раз, сатира, ирония, гротеск, эллипсис) қолданысын талдай отырып, автор стилін анықтау

9.3. Шығарма-дағы әдеби тілді құбылту мен айшықтау-дың (троп пен фигура) түрлерін талдай отырып, автор стиліне баға беру

4. Шығарма-шылық жұмыс

5.4. Көркем шығармадан алған әсерін си-паттап авторға хат, өлең жазу

6.4. Әдеби көркем-дегіш құралдарды Пайдала-нып шығармадағы табиғат көрінісін, оқиға орнын, кейіпкер бейнесін сипат-тап жазу

7.4. Шығарма-дағы оқиға желісін өзіндік көзқарас тұрғысы-нан дамытып жазу

8.4. Шығармадан алған үзінділерді қайта өңдеп креативті жазу

9.4. Автор стиліне сүйене отырып, шығарма-шылық жұмыс жазу

3) бағалау және салыстыру

Білім алушылар...5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Тарихи және көркемдік құндылығы

5.1.Шығармадағы эпи-зодтар арқылы тарихи құндылығын бағалау

6.1.Шығармадағы кейіпкерлерді өзара салыстыра оты-рып, тарихи және көркемдік құндылы-ғына баға беру

7.1. Кейіпкерлердің іс-әрекеті мен автор берген портреттік мінездемені салысты-рып, тарихи және көркемдік құндылы-ғына баға беру

8.1. Шығарманың тақырыбы мен идея-сын осы тектес басқа шығармалармен салы-стырып, тарихи және көркемдік құндылығын бағалау

9.1.Шығарма-ны басқа өнер түрлерін-дегі осы мазмұндас туындылармен салысты-рып, тарихи және көркемдік құндылы-ғын бағалау.

2.Заманауил-ығы мен жаңашыл-дығы

5.2.Кейіпкер-лерді шынайы өмірмен салысты-рып бағалау

6.С2.Кейіпкерлер жүйесінің заманауи жаңашыл-дығын өзара салы-стырып баға беру

7.2.Әдеби жанр түрлерінің даму барысына, жаңашыл-дығына зама-науи тұрғыдан баға беру

8.2. Шығармадағы материалдық және рухани құндылықтарды заманауи тұрғыда салысты-рып, жаңа-шылдығына баға беру

9.2.Шығарма-дағы ұрпақтар сабақтас-тығы көрінісін за-манауи тұрғыда салысты-рып, жаңашыл-дығына баға беру

3. Әдеби эссе

5.3.Шығарма-дағы кейіпкерді өзіндік құндылығы тұрғысынан талдап, әдеби эссе жазу

6.3. Шығармадағы кейіп-керлер қарым-қатынасын отба-сылық құндылық тұрғысынан талдап, әдеби эссе жазу

7.3.Шығарманы ұлттық құндылық тұрғысынан талдап, әдеби эссе жазу.

8.3.Шығарманың көркемдік-идеялық құндылығын гуманистік тұрғыдан талдап, әдеби эссе жазу

9.3.Шығарманың идеясын ғаламдық тұрғыдан тал-дап, әдеби эссе жазу

4.Әдеби сын

5.4.Оқырман-ның ру-хани дүниесіне шығарма әсерін тал-дай отырып, сыни хабарлама жазу

6.4.Шығармада көтерілген мәселенің әлеуметтік рөлі тура-лы сыни хабарлама жасау

7.4.Әдеби шығарма-ның эстетикалық құндылығы туралы шағын сыни шолу жазу

8.4.Шығарма бойынша жазылған әдеби сын –пікірлерге сүйене отырып, өзіндік сыни пікір жазу

9.4.Әдеби шығарманы қазақ әдебиеті мен әлем әдебиеті үлгілері-мен са-лыс-тыра тал-дап, шағын сын мақала жазу

12. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Ұйғыр әдебиеті» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Ұйғыр әдебиеті» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Ұйғыр әдебиеті» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5-сынып:

Жүсіп Баласағұн ақыл-парасат және тіл туралы. Махмұт Қашқарийдің «Түркі тілдері сөздігі»еңбегіндегі мақал және мәтелдер Рабғузи Адам атаның және Хауа ананың туралы.

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.Б3, 6.4.

Алішер Наваийдің «Һатәмтай», «Арыстан және дураж» шығармалары

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Билал Назімдің «Назугум» қиссасы

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

2- тоқсан (14 сағат)Нур Исрайиловтың «Күндер» повесті Қадир Һасановтың «Жиырма сегіз», «Ризвангүл» өлеңдері.

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Һезмәт Абдуллиндың «Сырдастар» әңгімесі Исмайил Саттаровтың «Махсат», «Біз жеңеміз» өлеңдері.

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

3 - тоқсан (20 сағат)Турғун Алмасниң «Отан», «Мектепке» өлеңдері. Илия Бәхтияниң «Туған елге махаббатым бар», «Отан» өлеңдері.

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Лутпулла Мутәллиптің «Көктем махабба-ты», «Жастық үйрен» өлеңдері.Абдуғопур Қутлуқтың «Дутар» балладасы.

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Т. Тохтәмовтың «Әкемдің тоны» әңгімесі.

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

61, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

4- тоқсан (16 сағат)Илахун Жәлиловтың «Шана» әңгімесі.Абдумежит Дөләтовтың «Тіз бүктірген», «Еліктеймін деп», «Дутарім» өлеңдері.

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

Абай Қунанбаевдың қара сөздері Шыңғыс Айтматовтың «Ұлыммен көрісу» әңгімесі.

Түсіну және жау-ап беру

6.1,6.2, 6.3, 6.4.

Анализ және интер-претация

6.1, 6.2, 6.3, 64.

Бағалау және салы-стыру

6.1, 6.2, 6.3, 6.4.

3) 7-сынып:

Шығармалар Бөлім Оқыту мақсаттары

Барлығы: 68 сағат, аптасына 2сағат1 - тоқсан (18сағат)Тарихи өлеңдер Түсіну және жауап беру 7.1,7.2, 7.3.

Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.4.

Бағалау және салыстыру 7.1, 7.2, 7.3.Н.Абдусемәтовтың «Назугум» әңгімесі

Түсіну және жауап беру 7.1, 7. 3, 7. 4.

Анализ және интер-претация

7.2, 7.3, 7.4.

Бағалау және салыстыру 7.1, 7.2, 7.4.А.Муһәммәдийдің «Жас жүрегім», «Ашылмас көңлім» өлеңдері. Өмәр Муһәммәдийдің «Төменен», «Төменнен көтерілді», «Сұрама енді» әңгімелері

Түсіну және жауап беру 7.2, 7. 3, 7. 4.

Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.3.

Бағалау және салыстыру 7.2, 7.3, 7.4.

2- тоқсан (14 сағат)Абдухалиқ Уйғурдың «Оян» , «Не істейін?» өлеңдері.Абдуреһим Өткүрдің «Жастық», «Жұмсаңдар, сатқындар, жұмсаңдар» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 7.1,72, 7.3, 7.4.

Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.3, 7.4.

Бағалау және салыстыру 7.1, 7.2, 7.3, 7.4.

Һезим Искәндәровтың «Қазақстан» өлеңі және «Назугум» поэмасы.

Түсіну және жауап беру 7.1,72, 7.3, 7.4.

Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.3, 7.4.

Бағалау және салыс тыру 7.1, 7.2, 7.3, 7.4.

3 – тоқсан (20 сағат)Лутпулла Мутәллиптің «Бәрінен отан артық, халық артық», «Әсерім», «Жылдарға жауап», «Екі лирика» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 7.1,7.2, 7.3.Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.4.

Бағалау және салыс тыру 7.1, 7.2, 7.3.

Һезмәт Абдуллиндің «Бенакарлар» повесті

Түсіну және жауап беру 7.1,72, 7.4.Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.4.

Бағалау және салыстыру 7.1, 7.2, 7.4.И.Бәхтияниң «Ұйғыр еліне», «Мұқамдарға махаббат», «Достар махаббаты» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 7.1,7.3, 7.4.Анализ және интер-претация

7.2, 7.3, 7.4.

Бағалау және салыстыру 7.1, 7.3, 7.4.Зия Сәмәдийдің «Ғени батыр» романы

Түсіну және жауап беру 7.1,72, 7.4.Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.3.

Бағалау және салыстыру 7.2, 7.3, 7.4.4- тоқсан (16 сағат)Қурван Тохтәмовтың «Бір түп алма» әңгімесіШ.Шаваевтыңң «Билал Назим» романы

Түсіну және жауап беру 7.1,7.2, 7.3, 7.4.

Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.3, 7.4.

Бағалау және салыс тыру 7.1, 7.2, 7.3, 7.4.

Реһимжан Розиевтың «Тылсым толқындар» поэмасы Мөмүн жан Һәмраевтың «Ата-бабалар мекенінде», «Ұстаз» «Отан ұлымын» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 7.1,7.2, 7.3, 7.4.

Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.3, 7.Т./4.

Бағалау және салыстыру 7.1, 7.2, 7.3, 7.4.

Сәбит Муқановтың «Ипархан» поэмасыШыңғыс Айтматовтың «Жәмилә» повесті

Түсіну және жауап беру 7.1,7.2, 7.3, 7.4.

Анализ және интер-претация

7.1, 7.2, 7.3, 7.Т.4.

Бағалау және салыстыру 7.1, 7.2, 7.3, 7.4.

4) 8-сынып:

Шығарма Бөлім Оқыту мақсаттары

Барлығы: 68 сағат, аптасына 2сағат1- тоқсан (18 сағат)«Көл текін» ескерткіші«Оғузнамә» эпосы

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Билал Назимдың ғазалдары

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Исмаил Саттаровниң «Қазақстан», «Таң», «Біз жеңемізз» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация

8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

2-тоқсан (14 сағат)Һезмәт Абдуллиндің «Отты шеңбер» романы

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Хелил Һәмраевтың «Ерлік»поэмасы

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.

Анализ және интерпретация

8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.3 - тоқсан (20 сағат)Жамалдин Босақовтың «Көш» тарихи романы

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Йүсүпбәг Мухлисовтың «Ғени Батур» әңгімесі

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Савутжан Мәмәтқуловтың «Надамәт» өлеңі, Шайим Шаваевтың «Сырлы ақ бұлыттар» әңгімесі

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Зунун Қадирийдің «Ғунчәм» драмасы

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

4 - тоқсан (16 сағат)Қурван Тохтәмовтың «Жағыстайлықтар» романы

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Долқун Ясеновтың «Соңғы сәттер», «Сұра» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» романы

Түсіну және жауап беру 8.1,8.2,8.3,8.4.

Расул Ғамзатовниң «Менің Дағистаным», «Ана тіл» шығармалары

Анализ және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4.

5) 9-сынып:

шығарма Бөлім Оқыту мақсаттары

Барлығы: 68 сағат, аптасына 2сағат1-тоқсан (18 сағат)Жүсүп Баласа-ғұндың «Қутты білік» дастаны. Махмұт Қашқаридің «Түркі тілдер сөздігіндегі» фоль-клор үлгілері

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Атаий, Сәккакий, Лутфий өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Алішер Наваийдің «Пәрһат-Ширин» дастаны.

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.

Анализ және интерпретация 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Аязийдің «Жаһаннамә» да-станы.

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

2- тоқсан (14 сағат)Хирқитийдің «Муһәббәтнамә вә меһнәткам» по-эмасы

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Әршийдің шығармалары

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.

Зәлилийдіңң шығармалары

Анализ және интерпретация

9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Нәвбәтийдің шығармалары, Муһәммәт Садиқ Қашқарийдің «Тәзкирәи әзизан» шығармасы

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация

9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

3- тоқсан ( 20 сағат)Абдуреһим Низарийдің «Мәһзун-Гулниса», «Рабиә-Сәъдин» дастандары

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация

9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Билал Назимдің «Ғазат дәр мүлки Чин» дастаны.

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация

9.1, 9.2, 9.3,9.4.

Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Хелил Һәмраевтың «Диқан» поэмасы

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация

9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Абдуреһим Өткүрдің «Із» ро-маны.

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

4- тоқсан (16 сағат)Боғда Абдулланың өлеңдері

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация

9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.Махамбет Өтемісовтың «Баймағамбет султанға айтқаны», «Жалғыздық» өлеңдері Махтұмқұли Пірағи өлеңі

Түсіну және жауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация

9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2, 9.3, 9.4.

Шығарма Бөлім Оқыту мақсаттары

Барлығы: 68 сағат, патасына 2сағат1-тоқсан (18 сағат)«Чинтөмүр батыр және Мәхтумсула» және «Тай мен бала» ертегілері

Түсіну және жауап беру 5.1,5.2,5.3,5.4.Анализ және интер-претация

5.1,5.2,5.3,5.4.

Бағалау және салыс тыру 5.1, 5.2,5.3,5.4.Садир Палвандиң өлеңдеріӨмәр Муһәммәдийдің «Ауыр күндерде » һекайиси

Түсіну және жауап беру 5.1,5.2,5.3,5.4.Анализ және интер-претация

5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Бағалау және салыс тыру 5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

2- тоқсан (14 сағат)Һезим Искәндәров тың «Кел жаңа жыл», «Қыс күндері», «Туй ғун мен кемпі» өлеңдері. Һезмәт Абдуллин дың «Торуқ ат» әңгімесі

Түсіну және жауап беру 5.1,5.2,5.3,5.4.Анализ және интер-претация

5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Бағалау және салыстыру 5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Илия Бәхтияниң «Туған өлкедегі көктем», «Дән туралы ой», «Жақсы адамдар туралы сөз», «Бақа», «Көбелек» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 5.1,5.2,5.3,5.4.Анализ және интер-претация

5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Бағалау және салыстыру 5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

3 - тоқсан (20 сағат)Турған Тохтәмовтың «Қайда екен сол бейшара жануар» әңгімесі

Түсіну және жауап беру 5.1,5.2,5.3,5.4.Анализ және интер-претация

5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Бағалау және салыстыру 5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Хелил Һәмраевтың «Өсәк туралы өлең», « Гүл» , «Дастархан», «Өмір» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру

5.1,5.2,5.3,5.4.

Анализ және интер-претация

5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Бағалау және салыстыру

5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Һажи Әхмәтниң «Ата мейрі» әңгімесі. Аблиз Һезимовтың «Шөп пен қарағаш», «Қоян айтады дейді» мысалдары

Түсіну және жауап беру 5.1,5.2,5.3,5.4.Анализ және интер-претация

5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Бағалау және салыстыру 5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

4- тоқсан (16сағат)Патигүл Сабитованың «Баламдиң достары» әңгімесі.Марс Һетахуновтың «Сиқырлы әлем» әңгімесі.

Түсіну және жауап беру 5.1,5.2,5.3,5.4.Анализ және интер-претация

5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Бағалау және салыстыру 5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

Абай Кунанбаевтың «Ілім таппай махтан-ба», «Қыс» өлеңдері.Ыбрай Алтынсариндің «Бай вә кедей бала-сы» әңгімесі.

Түсіну және жауап беру 5.1,5.2,5.3,5.4.Анализ және интер-претация

5.1, 5.2, 5.Т.3, 5.4.

Бағалау және салыстыру 5.1, 5.2, 5.3, 5.4.

2) 6-сынып:

Әсәр Бөлүм Оқутуш мәхсәтлири

Барлығы: 68 сағат, аптасына 2 сағат1- тоқсан (18сағат)

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 26-қосымшаҚазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 216-қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Өзбек әдебиеті» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы (оқыту өзбек тілінде )

1-тарау. Жалпы ережелер1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта білім

берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.2. Өзбек әдебиеті әлем әдебиетінде қосқан үлесімен және өзіндік орнымен ерекшеленеді, қалыптасқан бай тарихы білім

алушылардың танымдық әлеуетін кеңейтеді.3. «Өзбек әдебиеті» оқу бағдарламасының мазмұны жанрлық ұстанымды, әлем әдебиетімен салыстырмалы түрде өзбек

әдебиеті ақын-жазушыларының шығармашылық ерекшелігін көрсетеді. Бағдарлама мазмұнына енген шығармалар арқылы білім алушылар жеке, әлеуметтік және адамзаттық мәселелерге, яғни, адамзат тұрмысындағы қарама-қайшылыққа, қуаныш, қайғы, күрес, дилеммаларға назар аударады, талқылайды, зерттейді.

4. Әдебиеттің тарихпен, мәдениетпен өзара байланысы, оның тәрбиелік әлеуеті білім алушыларда толық дүниетаным және жеке адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға әсер етеді.

5. «Өзбек әдебиеті» оқу пәнін оқытудың міндеттері білім алушылардың сауаттылығын қалыптастыру, олардың әдеби және эстетикалық талғамдары мен сезімдерін дамыту, ойлау қабілеттерін қалыптастыру және танымдық және коммуникативтік дағдыларын дамытудан тұрады.

«Өзбек әдебиеті» оқу пәнін оқыту барысында білім алушылар:1) өзбек әдебиетінің құндылық ретіндегі болмысын, ұлттық мәдениеттегі маңызды орнын құрметтейді және бағалайды; 2) өзбек халқының тарихын қалыптастырған өзбек әдебиетінің мәдениетаралық қарым-қатынастағы рөлін анықтайды

және түсінеді; 3) түрлі жағдайларға бейімделуге және өздігінен шешім қабылдауға үйренеді;4) қазіргі қоғамдық даму деңгейіне сәйкес дүниетанымын дамытады.

2-тарау. «Өзбек әдебиеті» оқу пәнінің мазмұнын ұйымдастыру 6. «Өзбек әдебиеті» оқу пәнін оқытуға: 3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат;1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат бөлінеді.7. «Өзбек әдебиеті» оқу пәні бойынша оқу бағдарламасының мазмұны бөлімдер арқылы қамтылған. Бөлімдер сыныптар

бойынша күтілетін нәтиже түріндегі оқу мақсаттарын қамтитын бөлімшелерден тұрады.8. Әр бөлімше ішінде жүйелі қамтылған оқу мақсаттары мұғалімге өз жұмысын жоспарлауға және білім алушылардың

жетістігін бағалауға, сонымен қатар оларға оқытудың келесі кезеңі туралы ақпарат беруге мүмкіндік береді.9. «Түсіну және жауап беру» бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:1) Мазмұн және пішін; 3) Көркем шығарманың тілі;2) Әдеби шығарма тұжырымдамасы; 4) Шығармашылық жұмыс.3) Көркем шығармадағы образ; 11. «Бағалау және салыстыру» бөлімі4) Шығарма үзінділерімен жұмыс. келесі бөлімшелерден тұрады:10. «Анализ және интерпретация» 1) Тарихи және көркемдік құндылығы;бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады: 2) Заманауилығы мен жаңашылдығы;1) Әдеби шығарманың композициясы; 3) Әдеби эссе;2) Автор бейнесі; 4) Әдеби сын.

3-тарау. Оқу мақсаттарының жүйесі12. Бағдарламада оқу мақсаттары төрт саннан тұратын кодтық белгімен белгіленді. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты,

екінші сан оқу мақсатының нөмірін көрсетеді. Мысалы, 5.1. кодында «5» - сынып; «5.1» - оқу мақсатының нөмірі.13. 1) түсіну және жауап беру

Білім алушылар білуі тиіс:5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Көркем шығарманың мазмұны мен пішіні

5.1.әдеби шығарманың жанрына қарай фабула-сы мен сюжеттік даму-ын сипаттау.

6.1.әдеби шығарманың жанрын, фабуласын, сюжетін анықтау.

7.1.әдеби шығарма сюжетінің құрамдас бөлшектерін талдау.

8.1. әдеби шығарманың жанрына байланысты сюжеттік желілерін, эпилог, прологтарды анықтау.

9.1.әдеби шығармаға сюжеттік-композициялық тал-дау жасау.

2.Әдеби шығарманың тұжырым-дамасы

5.2.әдеби шығарманың тақырыбы мен идеясын анықтау.

6.2. әдеби шығармада көтерілген әлеуметтік-қоғамдық мәселені идея-сы арқылы түсіндіру.

7.2.әдеби шығармадағы тұлғалық бол-мысты гуманистік тұрғыдан талдау.

8.2.әдеби шығарманың иде-ясы мен пафосын ұлттық мүдде тұрғысынан ашу.

9.2.әдеби шығармадағы психологизмді анықтау.

3.Көркем шығармадағы образ

5.3.көркем шығармадағы кейіпкерлер портреті мен іс-әрекеті арқылы образын ашу

6.3.әдеби туындыдағы кейіпкердің типтерін сипаттау.

7.3. көркем шығар-мадағы кейіп-керлердің типтерін жасалу тәсілдері тұрғысынан анықтау.

8.3.көркем шығармадағы кейіпкерлерді сомдау-да тура және жанама мінездеулерді жіктеу.

9.3.көркем шығарманың идеясына сай кейіпкерлер жүйесін анықтау

4.Шығарма үзінділерімен жұмыс

5.4.көркем шығармалардан шағын көлемді үзінділерді мәнерлеп оқу, жатқа айту

6.4.көркем шығармалардан орта көлемді үзінділерді мәнерлеп оқу, жатқа айту

7.4.көркем шығармадағы кейіпкер бейнесін ашып,үзінділерді жатқа айту.

8.4.көркем шығармалардан алған үзінділерді өз көзқарасын дәлелдеу үшін орынды қолдану

9.4. көркем шығармалардан алған үзінділерді шығармашылық жұмыстарда қолдану

2) анализ және интерпретация

Білім алушылар білуі тиіс:5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Әдеби шығар-маның ком-позициясы

5.1.әдеби шығармадағы екі нәрсені салы-стыра суреттеулер мен қарама-қарсы суреттеулерді табу

6.1. шығарма композициясындағы белгілі бір эпизодтың алатын маңызына негіздеме жасау

7.1.шығармадағы эпизодтар мен бейнелерді са-лыстыру

8.1.композицияны тұтастан бөлшеккке, бөлшектен тұтасқа қарай талдау

9.1.эпикалық, поэтикалық, драмалық мәтіндердегі композициялық амал-дарды талдау

2. Автор бейнесі

5.2.эпикалық шығармадағы автор бейнесін анықтау

6.2.эпикалық,поэзиялық шығармалардағы автор бейнесін анықтау

7.2.эпикалық, поэзиялық , драмалық шығармадағы автор бейнесін анықтау

8.2.автор бейнесі мен кейіпкерлер қарым-қатынасының тілдік көрінісін талдау

9.2. автор бейнесінің идеялық-стилистикалық тұтастырушы ретіндегі рөліне талдау жасау

3.Көркем шығар-маның тілі

5.3. шығармадағы тілдік бейнелеу, су-реттеу құралдарының (теңеу, эпитет, ауы-спалы мағынадағы сөздер, қайталау, өлең құрылысы) мағынасын анықтау

6.3. шығармадағы көркем ауыстыруларды (метафора, кейіптеу, метонимия, гипербо-ла, литота, аллегория, антитеза, градация, арнау) анықтау

7.3. шығармадағы көркемдегіш құралдардың (символ, синекдоха, қайталау түрлері: эпифора, ана-фора, аллитерация, ассонанс, риторикалық сұрақ) қолданысын талдау

8.3. шығармадағы көркемдегіш құрал-дардың (психологиялық параллелизм, периф-раз, сатира, ирония, гротеск, эллипсис) қолданысын талдай отырып, автор стилін анықтау

9.3. шығармадағы әдеби тілді құбылту мен айшықтаудың (троп пен фигура) түрлерін талдай оты-рып, автор стиліне баға беру

4. Шығар-машылық жұмыс

5.4. көркем шығармадан алған әсерін сипаттап авторға хат, өлең жазу

6.4. әдеби көркемдегіш құралдарды пайдала-нып шығар-мадағы табиғат көрінісін, оқиға орнын, кейіпкер бейнесін сипаттап жазу

7.4. шығармадағы оқиға желісін өзіндік көзқарас тұрғысынан дамы-тып жазу

8.4. шығармадан алған үзінділерді қайта өңдеп креативті сипаттау

9.4. автор стиліне сүйене отырып, шығармашылық жұмыс жазу

Бағалау және салыстыру:

Білім алушылар білуі тиіс:5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып

1.Тарихи және көркемдік құндылығы

5.1.шығармадағы эпи-зодтар арқылы та-рихи құндылығын бағалау

6.1.шығармадағы кейіпкерлерді өзара салыстыра отырып, тарихи және көркемдік құндылығына баға беру

7.1. кейіпкерлердің іс-әрекеті мен автор берген портреттік мінездемені салы-стырып, тарихи және көркемдік құндылығына баға беру

8.1.шығарманың тақырыбы мен идеясын осы тектес басқа шығармалармен салыстырып, тарихи және көркемдік құндылығын бағалау

9.1.шығарманы басқа өнер түрлеріндегі осы мазмұндас туынды-лармен салыстырып, тарихи және көркемдік құндылығын бағалау.

2.Зама-науилығы мен жаңашыл-дығы

5.2.кейіпкерлерді шынайы өмірмен салыстырып бағалау

6.2.кейіпкерлер жүйесінің за-манауи жаңашылдығын өзара салыстырып баға беру

7.2.әдеби жанр түрлерінің даму барысына, жаңашылдығына заманауи тұрғыдан баға беру

8.2.шығармадағы материалдық және рухани құндылықтарды замана-уи тұрғыда салыстырып, жаңашылдығына баға беру

9.2. шығармадағы ұрпақтар сабақтастығы көрінісін заманауи тұрғыда салысты-рып, жаңашылдығына баға беру

3. Әдеби эссе

5.3. шығармадағы кейіпкерді өзіндік құндылығы тұрғысынан тал-дап, әдеби эссе жазу.

6.3.шығармадағы кейіпкерлер қарым-қатынасын отбасылық құндылық тұрғысынан талдап, әдеби эссе жазу.

7.3.шығарманы ұлттық құндылық тұрғысынан талдап, әдеби эссе жазу.

8.3.шығарманың көркемдік-идеялық құндылығын гуманистік тұрғыдан тал-дап, әдеби эссе жазу.

9.3.шығарманың идеясын ғаламдық тұрғыдан талдап, әдеби эссе жазу.

4.Әдеби сын

5.4. оқырманның рухани дүниесіне шығарма әсерін талдай отырып, сыни хабарла-ма жазу

6.4.шығармада көтерілген мәселенің әлеуметтік рөлі туралы сыни хабар-лама жасау.

7.4.әдеби шығарманың эстетикалық құндылығы туралы шағын сыни шолу жазу.

8.4.шығарма бойынша жазылған әдеби сын –пікірлерге сүйене отырып, өзіндік сыни пікір жазу.

9.4.әдеби шығарманы қазақ әдебиеті мен әлем әдебиеті үлгілерімен са-лыстыра талдап, шағын сыни мақала жазу.

14. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Өзбек әдебиеті» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Өзбек әдебиеті» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Өзбек әдебиеті» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5-сынып:

Бөлім Оқытылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттарыI тоқсан

Алыс аңыздар дауысы

«Үш ағайынды батырлар», «Сусамбил» ертегілері, А.Обиджон «Әділ Бүркітшах және “Замбұрық” атты ертегі», Һ. Алымжан “Айгул мен Бахтиёр”. М.Осим “Томарис” аңызыГ.Х.Андерсен «Бұлбұл» ертегі

Түсіну және жауап беру 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.Анализ және интерпретация 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.Бағалау және салыстыру 5.1. 5.2

II тоқсан

«Тәрбиенің қайнар бұлағы»

М.Осим “Шырақ” аңызыА.Навоий “Маһбуб ул-қулуб”Саъдий Шерази “Гүлістан” асари З.М.Бобур рубаийлары З.Фурқат өлеңдері

Түсіну және жауап беру 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.Анализ және интерпретация 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.Бағалау және салыстыру 5.3.

III тоқсан

Балалық шақтың мінсіз аспаны

А.Қадирий “Көкпарда” һикаясы Ҳ.Имонбердиев “Аһу”, “Ғанича” өлеңдері Ғ.Ғулом “Менің ұры балам-ау” һикаясы Айбек “Фонарчи ота” һикаясы Носир Фозилов “Шығарма” һикаясы

Түсінужәнежауап беру 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.Анализ және интерпретация 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.Бағалау және салыстыру 5.2. 5.3. 5.4.

IV тоқсан Көз қарашы-ғымдасың, Отаным!

Эркін Ваһидов “Өзбегім” одасы Өткір Һашимов «Дүниенің істері» Мирпўлат Мирзо өлеңдері Мағжан Жумабоев шығармалары

Түсінужәнежауап беру 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.Анализ және интерпретация 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.Бағалау және салыстыру 5.3

2) 6-сынып:

Бөлім Оқытылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттарыI тоқсан Ойларым шекарасіз...

Жұмбақтар Ҳ.Тўхтабаев «Сары деуні мініп» қиссасы Ж.Родари «Үруді білмейтін күшік» ертегі Ч.Айтматов «Ақ желкен» қиссасы

Түсінужәнежауап беру 6.1. 6.2. 6.3.6.4.Анализ және интерпретация 6.1.6.2. 6.3. 6.4.Бағалау және салыстыру 6.1. 6.4.

II тоқсан Жүрек сыр-лары

Зулфия өлеңдеріСаид Аҳмад «Қаблан», «Бұрынғы» һикаялары Муқими шығармалары А.Қаҳҳор «Науқас» һикаясы Халық әндері

Түсінужәнежауап беру 6.1. 6.2. 6.3.6.4.Анализ және интерпретация 6.1.6.2. 6.3.6.4.Бағалау және салыстыру 6.2.6.3

IIIтоқсанӨткен күніңді ұмытпа

Э.Ваһидов «Нидо» дастаны О.Ёқубов «Балмұздақ» һикаясы М.Шайхзаде «Жылдардың сәлемін жылдарға елтіп» Ө.Һашимов «Соғыстың сонғы құрбаны»

Түсінужәнежауап беру 6.1. 6.2. 6.3.6.4.Анализ және интерпретация 6.1.6.2. 6.3.6.4.Бағалау және салыстыру 6.2.6.3.6.4.

IVтоқсанСөзде сиқыр бар

А.Навоий «Һайрат үл-аброр» дастаны Абай өлеңдері Гулханий «Зарбулмасал» шығармасы Азим Суюн «Баһадурдің алдараспаны», «Тұтқын» өлеңдері

Түсінужәнежауап беру 6.1. 6.2. 6.3.6.4.Анализ және интерпретация 6.1.6.2. 6.3.6.4.Бағалау және салыстыру 6.3.6.4.

3) 7-сынып:

Бөлім Оқытылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттарыI тоқсан Көне күндерден жеткен жәдігерлер

«Равшан» дастаны Атойи өлеңдері Алишер Навои«Сабъаи сайяр» да-станы Түрді Фарағи өлеңдері

Түсінужәнежауап беру 7.1.7.2.7.3.7.4.Анализ және интерпретация 7.1.7.2.7.3.7.4.Бағалау және салыстыру 7.1. 7.4.

IIтоқсанТолғауы тоқсан қызыл тіл

Увайси шығармалары Һ.Һ.Ниязиөлеңдері А.Қадири «Меһраптан шаян» шығармасынан үзінділер Чөлпан өлеңдері А.Қаһһар «Ұры» һикаясы

Түсінужәнежауап беру 7.1. 7.2. 7.3. 7.4.Анализ және интерпретация 7.1. 7.2. 7.3. 7.4.Бағалау және салыстыру 7.2. 7.3

III тоқсан«Бұл – мен туылған топырақ»

А.Қаһһар «Қорқыныш» һикаясы Һ.Алымжан «Һолбуки түн» өлеңі Миртемір өлеңдері У.Насыр өлеңдері Зулфия шығармалары Ш.Һолмирзаев «Өзбектер» һикаясы Рауф Парфи өлеңдері

Түсіну және жауап беру 1.7. 2.7. 3.7. 4.7.Анализ және интерпретация 1.7.2.7.3.7.4.7.Бағалау және салыстыру 7. 2.7. 3.7. 4.7.

IV тоқсан «Адам өмірі өлеңдік қатарларда»

Ш.Раҳмон шығармалары М.Юсуф «Мейір қалады», «Түзелмейді дертім менің» өлеңдері О.Хайям рубаилары Расул Һамзатов «Ана тілім» өлеңіАбиш Кекилбоев «Бәйгеторық» шығармасы

Түсінужәнежауап беру 1.7. 2.7. 3.7. 4.7.Анализ және интерпретация 1.7.2.7.3.7.4.7.Бағалау және салыстыру 3.7. 4.7.

4) 8-сынып:

Бөлім Оқытылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттарыI тоқсан Дананың сөзі-ақылдың көзі

«Күнтуғмиш» дастаны Юсуф Баласағуни «Қутадғу билиг» шығармасы Хоразмий «Муһаббатнаме» шығармасы Сайфи Саройи «Суҳайл ва Гулдурсун» Лутфий өлеңдері А.Навоий шығармалары

Түсінужәнежауап беру 8.1. 8.2. 8.3. 8.4.Анализ және интерпретация 8.1. 8.2. 8.3. 8.4.Бағалау және салыстыру 8.1. 8.2

II тоқсанӨмір фәлсәфәсі Надира өлеңдері

Абдурауф Фитрат өлеңдері Ғ. Ғулам «Уақыт», «Сағыныш» өлеңдері М.Айбек «Навоий» романынан үзінділер

Түсіну және жауап беру 8.1, 8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1,8.2,8.3,8.4.Бағалау және салыстыру 8.2,8.3,8.4.

III тоқсанТарихи шындық пен көркемдік шешім

М.Шайхзаде «Мырза Ұлықбек» трагедиясы У.Насыр «Нил мен Рим» өлеңі Асқад Мухтар «Чинор» романынан үзінділер Саид Аһмад «Уфқ» романынан үзінділер Х.Султонов «Сағадат қырғағы» қиссасы Төре Сулайман өлеңдері

Түсінужәнежауап беру 8.1, 8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1,8.2,8.3,8.4.Бағалау және салыстыру 8.1,8.2,8.3,8.4.

IV тоқсанАдам тағдыры Һалима Худайбердиева өлеңдері Р.Тагор «Нұр менкөлеңкелер»

шығармасыСергей Есенин шығармалары Олжас Сулейменов өлеңдері

Түсінужәнежауап беру 8.1, 8.2,8.3,8.4.Анализ және интерпретация 8.1,8.2,8.3,8.4.Бағалау және салыстыру 8.2,8.3,8.4.

5) 9-сынып:

Бөлім Оқытылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттарыI тоқсан Атадан қалған асыл сөз

Көркем сөз сиқыры «Алпамыс» дастаны З.М.Бабур «Бабурнаме» шығармасы Алишер Навоий «Фарҳод мен Шырын» дастаны

Түсінужәнежауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1,9.2, 9.3,9.4.Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2,9.4.

II тоқсанАдам жанының құпиясы

Амирий өлеңдері Завқий сатирасы Аваз Ўтар өлеңдері Ғафур Ғулом «Хасан Кайфий» һикаясы О.Матжон шығармалары

Түсінужәнежауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1,9.2, 9.3,9.4.Бағалау және салыстыру 9.2,9.3, 9.4.

III тоқсанКөркем қатарларда жа-сырын ақиқат

Таһир Малик «Соңғы оқ» қиссасыТоғай Мурад «Ат кісінеген кеште» қиссасы Шавкат Раһман шығармалары Шуһрат «Алтын бұзылмайды» романынан үзінділер Усман Азым өлеңдері

Түсінужәнежауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1,9.2, 9.3,9.4.Бағалау және салыстыру 9.1, 9.2,9.3, 9.4.

IVтоқсан

Өлеңдің түсті әлеми

Назар Эшонқул «Самалды тоқтатып болмайды» һикаясы Иқбол Мирзо өлеңдері Эсанғали Равшанов өлеңдері Софокл «Шах Эдип» трагедиясы

Түсінужәнежауап беру 9.1,9.2, 9.3,9.4.Анализ және интерпретация 9.1,9.2, 9.3,9.4.Бағалау және салыстыру 9.2,9.3, 9.4.

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 23 қарашадағы №668 бұйрығына 27-қосымша

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2013 жылғы 3 сәуірдегі № 115 бұйрығына 218-қосымша

Негізгі білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған«Тәжік әдебиеті» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлігілік оқу бағдарламасы (оқыту тәжік тілінде)

1-тарау. Жалпы ережелер 1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы №1080 қаулысымен бекітілген Орта

білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес әзірленген.2. Әдебиет бойынша оқу бағдарламасының мақсаты – көркем шығармаларды қабылдау және талдау арқылы адамның рухани

құндылықтарының қалыптасуына ықпал ету, тұлғалық таңдау негізінде дүниені және өзін-өзі тану үшін білім, білік, дағдыларын пайдалана алатын білікті оқырман тәрбиелеу.

3. «Тәжік әдебиеті» бойынша оқу пәні бағдарламасының міндеттері:1) тәжік, қазақ, орыс және әлемдік әдебиет және мәдениет негізінде табысты әлеуметтік бейімделуге ықпал ететін білім,

білік, дағдыларын қалыптастыру; 2) отансүйгіштікке, азаматтылыққа тәрбиелеу, әдеби мұраларға рухани құндылықтар ретінде құрметпен қарауға тәрбиелеу;3) оқушыларға көркем әдебиет шығармаларының авторлық ойын терең түсінуге мүмкіндік беретін әдебиеттану ұғымдарын

игеруге жағдай жасау;4) сын тұрғысынан талдау, салыстыру, қорыту, жалпылау дағдыларын қалыптастыру, ұқсастықтарды және себеп-салдарлық

байланыстарды анықтай білуге үйрету, құбылыстарды жіктей білуге, шығармаларды талдау негізінде логикалық және сыни ойлай білуге, ой қорытындылары мен тұжырымдарды құруға қалыптастыру;

5) әрбір оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыта отырып, оқуға деген рухани және зияткерлік қажеттілігін қалыптастыру, оқу дағдыларын және мәтінді өзінше түсіндіруін әрі қарай жетілдіру;

6) түрлі жанрлардағы көркем шығармаларды терең түсіну және талдау негізінде коммуникативтік дағдыларын дамыту;7) жалпы адамзаттық және ұлттық құндылықтарды қорғай білуге, ауызша және жазбаша түрде туындылардың идеялық

мазмұны мен әдеби кейіпкерлеріне қатысты өз ұстанымын білдіре білуге, бейнелік және сын тұрғысынан ойлауды пайдалана отырып, олардың қылықтарына этикалық баға бере білуге қалыптастыру;

2-тарау. «Тәжік әдебиеті» оқу пәнінің мазмұнын ұйымдастыру4. Оқу жүктемесінің бөлінуі:1) 5-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 2) 6-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 3) 7-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 4) 8-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат; 5) 9-сынып – аптасына 2 сағат, оқу жылында – 68 сағат.5. «Тәжік әдебиеті» оқу пәні бойынша бағдарламаның мазмұны бөлімдерге бөлінген. Бөлімдер түсіну және жауап беру, ана-

лиз және интерпретация, бағалау және салыстырмалы анализ, сонымен қатар, дағдыларды қалыптастыратын бөлімшелерден тұрады. Оқытудың мақсаты, әрбір бөлімшенің ішкі реттілігін ұйымдастыруға, мұғалімдерге өз жұмысын жоспарлауға және оқушылардың жетістіктерін бағалауға, сондай-ақ оларды оқытудың келесі кезеңдері туралы хабардар ету.

6. «Мәтін бойынша түсіну және жауаптар» бөлімі мына бөлімшелерден тұрады:1) Терминдерді түсіну;2) Көркем шығармаларды түсіну;3) Жатқа оқу және дәйексөз алу;4) Жоспар құру;5) Мазмұнын айту; 6) Сұраққа жауап.7. «Мәтінді талдау және өзінше түсіндіру (интерпретация)» бөлімі мына бөлімшелерден тұрады:1) Жанр;2) Тақырып және идея;3) Композиция;4) Эпизодты талдау;5) Кейіпкерлерге мінездеме;6) Түрлі формада көрсетілген шығарманың көркемдік әлемі;7) Автордың қатынасы;8) Көркем-бейнелеу құралдары9) Шығармашылық хат.8. «Бағалау және салыстырмалы талдау» бөлімі мына бөлімшелерден тұрады:1) Көркем туындыны бағалау;2) Көркем туындыны басқа өнер түрлерінің туындыларымен салыстыру3) Әдебиет туындыларын салыстыру;4) Пікірді бағалау.

3-тарау. Бағалау мақсатының жүйесі9. Бағдарламада оқу мақсаттары кодтық белгімен берілген. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан

бағдарламаның бөлімшелерін, төртінші сан оқу мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 6.2.1.4. кодында «6» - сынып; «2.1» - бөлімше; «4» - оқу мақсатының реттік нөмірі.

10. 1) түсіну және жауап беру

Білім алушылар білуі тиіс …Бөлімше 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып1 Термин-дерді түсіну

5.1 терминдерді түсіну: көркем әдебиет, фольклор, батырлар жыры, қисса, ертегі, әдеби ертегі, сюжет, компо-зиция, көркем уақыт пен кеңістік, жанжал, батыр, повестеуші, әңгімелеуші, гипер-бола, эпитет, теңеу, аллегория, парал-лелизм

6.1терминдерді түсіну: көркемдік әлемі, миф, мифологиялық батыр, мифологиялық бейне, әңгіме, повесть, пьеса-ертегі, афиша, ремарка, портрет, пейзаж, метафо-ра, кейіптеу, риторикалық пішіндер, антитеза, пе-рифраз, эпос, лирика, әдебиет түріндегі драма

7.1 терминдерді түсіну: астарлы әңгіме, аңыз, баллада, мысал, әдеби бағыт, классицизм, фантастикалық әңгіме, комедия, фэнтези, сати-ра, әзіл-оспақ, гротеск, сарказм, ирония, көркем бөлшегі, лирикалық кейіпкер, ырғақ және рифм, аллитерация, ассо-нанс, аллегория, инвер-сия, анафора

8.1 терминдерді түсіну: ро-мантизм және реализм сияқты әдеби бағыттар, тарихи бейне бойынша (кейіпкер), трагедия, комедия, поэма, сим-вол, психологиялық параллелизм, афоризм, эпиграф, прототип, ав-тобиографизм

9.1терминдерді түсіну: жанр, сонет, роман, лирикалық шегініс, типтеу, психологизм, ішкі монолог, оксюмо-рон, хронотоп, гра-дация, парцелляция, афоризм

2 Көркем шығар-маларды түсіну

5.2 көркем шығарма ту-ралы жалпы түсінік, тақырыпты ұғыну

6.2 көркем шығарма туралы жалпы түсінік, басты және екінші кезектегі ақпаратты түсіну

7.2 көркем шығармаларды егжей-тегжейлі түсіну, белгілі және белгісіз ақпараттарды қосқанда

8.2 көркем шығарманы түсіну, сыни ойлау, ашық және жасы-рын (сөздің астары) ақпараттарды ажырату

9.2 көркем шығармаларды түсіну, сыни ойлау, оқылған немесе тыңдалғанға өз көзқарасын білдіру

3 Жатқа оқу және дәйексөз алу

5.3 шағын көлемді мәтін фрагменттерін (поэтикалық, прозалық) мәнерлеп жатқа айту

6.3 мәтін фрагменттерін (поэтикалық, прозалық, драмалық) мәнерлеп жатқа оқу

7.3лирикалық кейіпкер және/немесе кейіпкер бейнесінің сипаттамасы-мен дәйексөзді өз бетімен тауып, үзіндіні мәнерлеп жатқа оқу

8.3 шығарманың тақырыбын айқындатын дәйексөзді өз бетімен тауып, үзіндіні мәнерлеп жатқа оқу

9.3 шығарманың про-блемаларына байла-нысты дәйексөзді өз бетімен тауып, үзіндіні мәнерлеп жатқа оқу

(Соңы 24-бетте)

24 10 ТАМЫЗ 2017 жЫлресми

4 Жоспар құру

5.4 қарапайым жо-спар құру

6.4 қарапайым дәйекті жо-спар құру

7.4 күрделі жоспар құру

8.4 күрделі дәйекті жо-спар құру

9.4 тезисті жоспар құру

5 Мазмұнын айту

5.5 шығарманың немесе үзіндінің мазмұнын қысқаша айтып беру

6.5 шығарманың қаһармандары мен оқиғасы туралы өз пікірін білдіре отырып шағын эпикалық не-месе драмалық түрде мазмұнын (қысқа, толық) айтып беру

7.5 шығарманың немесе үзіндінің қаһармандары мен оқиғасы туралы өз пікірін білдіре отырып мазмұнын (қысқа, толық, ішінара) айтып беру

8.5 дәйексөздің түрлі тәсілдерін пайдалана отырып шығарманың немесе үзіндінің мазмұнын айтып беру

9.5 сюжеттің дамуын шығармашыл түрде ойлап, әңгімелеудің түрлі тәсілдерін пай-даланып шығарманың мазмұнын айтып беру

6 Сұраққа жауап

5.6 сұраққа қысқа және толық жауап беру

6.6 сұраққа кең түрде жау-ап беру

7.6 мәселелі сұраққа дәлелді жауап беру

8.6 мәселелі сұраққа дәйексөзді пайдаланып дәлелді жауап беру

9.6 дереккөздерге сілтеме жасалған мә селелі сұраққа кең түрде дәлелді жау-ап беру

2) Мәтінді талдау және өзінше түсіндіру (интерпретация)

Білім алушылар білуі тиіс ……Бөлімше 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып1 Жанр

5.1 жанрды және оның белгілерін (қисса, ертегі, әдебиеттік ертегі) анықтау

6.1 жанрды және оның белгілерін (әңгіме, хика-ят, ертегі-пьеса) анықтау

7.1 жанрды және оның белгілерін (астарлы әңгіме, баллада, аңыз әңгіме, аңыз, комедия, лирикалық өлең, фэнте-зи, қиял-ғажайып әңгіме) анықтау

8.1 жанрды және оның белгілерін (траге-дия, комедия, поэма) анықтау

9.1. жанрды және оның белгілерін (сонет, роман, хаттардағы роман) анықтау

2Тақырып және идея

5.2 шығармадағы негізгі ойды анықтау

6.2 құрылымдық элементтеріне сүйене отырып шығармадағы негізгі ойды анықтау

7.2 кейіпкердің қылығы туралы өз пікірін айта отырып шығарманың тақырыбын және идея-сын анықтау

8.2 мәселелер туралы өз пікірін айта оты-рып шығарманың тақырыбын және идея-сын анықтау

9.2 өз позициясын дәлел келтіруі және өзектілігі туралы өз пікірін айта оты-рып шығарманың тақырыбын және идеясын анықтау

3 Композиция 5.3шығарма мәтінінен композиция элементін бөлу

6.3 шығарма сюжетіндегі рөлдерін түсіндіру, шығарма мәтінінен ком-позиция элементін бөлу

7.3 эпиграф рөлін және оның мәнін түсіндірушығарма мәтінінен ком-позиция элементін бөлу

8.3қойылған эпизод мәнін түсіндіру, шығарма мәтінінен композиция элементін бөлу

9.3лирикалық ауытқулардың мәнін түсіндіру, компо-зиция түрлерін ажырату, шығарма мәтінінен компози-ция элементін бөлу

4Эпизодты талдау

5.4 бас кейіпкерлер мінездемелері үшін маңызды эпизодқа талдау жасау

6.4 бас кейіпкерлер мінездемелеріүшін маңызды драмалық және прозалық шығармалардың эпизод-тарына талдау жасау

7.4бас кейіпкерден басқа кейіпкерлер мінездемелері үшін маңызды драмалық, прозалық және лирикалық шығармалардың эпизод-тарына талдау жасау

8.4 сюжет дамуының рөлі және олардың мәселелермен бай-ланысын түсіндіру, шығарма эпизодына талдау жасау

9.4 басқа эпизод-тармен байла-нысын түсіндіру, кикілжіңді анықтау үшін маңызды шығармадағы эпизодтарға талдау жасау

5 Кейіп-керлерге мінездеме

5.5 кейіпкерлерге мінездеме беру

6.5 мәтіндегі жоспар мен цитаталарын қолданып кейіпкерлерге мінездеме жасау

7.5 мәтіндегі цитаталар негізіндегі деталь-дарды қолданып шығарма кейіпкерлеріне мінездеме жасау

8.5 шығарма кейіпкерлерінің әрекеті, мінез-құлқына, аты мен тегінің маңызына мінездеме жасау

9.5 шығарма кейіпкерлерінің әлеуметтік және тұлғааралық қарым-қатынасына мінездеме жасау

6 Түрлі форма-да көрсетілген шығарманың көркемдік әлемі

5.6 көркем кеңістікке талдау жасау және өз елестетуіңді су-рет, схема, кластер түрінде безендіру

6.6 көркем кеңістік пен уақытқа талдау жасау және өз елестетуіңді сурет, схема, кластер түрінде безендіру

7.6 сюжет пен композицияға талдау жасау, және өз елестетуіңді су-рет, схема, кластер, презентациятүрінде безендіру

8.6 бейне жүйесіне тал-дау жасау, хроно-топ, шығарманың құрылымын және ақпаратты қысқартудың әр түрлі тәсілдер көмегімен (сызбалар, кестелер, интеллект-карталар, ментальды карталар, ПОПС-формулалар, диаграм-малар) безендіру

9.6 туындының көркемдік әлеміне талдау жасау, шығарманың құрылымын және ақпаратты қысқартудың әр түрлі тәсілдер көмегімен (сыз-балар, кестелер, интеллект-карта-лар, ментальды карталар, ПОПС-формулалар, диаграммалар) безендіру

7 Автордың қатынасы

5.7 бас кейіпкерге автордың қатынасын анықтау

6.7 бас және басқа кейіпкерлерге автордың қатынасын анықтау

7.7 өз позициясын ұстанып, бас және басқа кейіпкерлерге автордың қатынасын анықтау

8.7 кейіпкерге авторлық қатынаспен қараудың түрлерін анықтау

9.7 кейіпкерге және оқиғаны бейне-леуге авторлық қатынаспен қараудың түрлерін анықтау

8Әдеби тәсілдер мен бейнелеу құралдары

5.8 мұғалімнің көмегімен көркем мәтіндегі бей-нелеу құралдарына (гипербола, эпитет, теңеу, аллегория, параллелизм) тал-дау жасау

6.8 поэтикалық син-таксис пішіндеріне (риторикалық сұрақтар, қаратпа сөздер, лептеу, антитездер, перифра-залар) және бейнелеу құралдарына (метафо-ралар, кейіптеу) талдау жасау

7.8 көркем мәтіндегі поэтикалық синтаксис пішіндеріне және бей-нелеу құралдарына (аллитерациялар, ассо-нанстар, аллегориялар, инверсиялар, анафо-ралар) талдау жасау, комедиялық негізгі түрлері (сатира, юмор, гротеск, ирония, сар-казм, әзіл-сықақ)

8.8 кейіпкерлерге авторлық сипаттама беру тәсілдеріне, бейне-леу құралдарына, поэтикалық син-таксис пішіндеріне (риторикалық пішіндер, антитездер, перифраза-лар инверсиялар, ана-форалар, градациялар), әдеби тәсілдеріне (сим-волдар, психологиялық параллелизм, өмірбаян) талдау жасау

9.8бейнелерді жасау құралдары мен тәсілдеріне, бейне-леу құралдары мен поэтикалық син-таксис пішіндеріне (эпитеттер, мета-форалар, кейіптеу, риторикалық пішіндер, антитез-дер, перифраза, аллитерациялар, ассонанстар, ал-легория, инверсия, анафоралар, града-ция, парцелляция) талдау жасау

9Шығармашылық хат

5.9 шығармашылық жұмыстарды жазу (ертегі, әңгіме, тірек сөздердің және иллюстрациялардың көмегімен әдеби тақырыптарға шағын шығармаларжазу)

6.9 тілдің бейнелеу құралдарын пайдалана отырып, оқығанан өз түсінігін білдіре оты-рып, шығармашылық жұмыстарды жазу (аңыз-әңгімелер, әдеби тақырыптарға шағын шығарма, салыстырмалы сипаттамалар)

7.9 тілдің бейнелеу құралдарынпайдалана отырып, оқығанына өз пікірін білдіре оты-рып, шығармашылық жұмыстарды жазу (шығарма, мысал, пікір, әдеби кейіпкермен ре-портаж, сұхбат)

8.9 тілдің бейнелеу құралдарынпайдалана отырып, кейіпкерлерге, оның іс-қылықтарына өз пікірін білдіре оты-рып, шығармашылық жұмыстарды жазу (әдеби кейіпкерге хат, сценарийлер)

9.9 әдеби және еркін тақырыптарға шығарма және пікір (спектакль-дерге және/немесе шығармаларың экрандалуына) жазу

3) бағалау және салыстырмалы талдау

Білім алушылар білуі тиіс:

Бөлімше 5-сынып 6-сынып 7-сынып 8-сынып 9-сынып 1. Көркем әдебиетті бағалау

5.1 Өз ойын білдіре отырып, шығарманы талдауға қатысу

6.1 басты кейіпкерлердің іс-әрекеттерін бағалай отырып, шығармаларды талдауға қатысу

7.1 басты кейікерлер және оқиғалар туралы пікірін қаһармандары туралы білдіре оты-рып, шығармаларды талдауға қатысу

8.1өз көзқарастарын қорғап, кейіпкерлердің мінез-құлықтары мен іс-әрекеттерін, автордың позици-ясын бағалай оты-рып, шығармаларды талдауға қатысу

9.1әр түрлі пікірлерді ескеріп, шығармалардың келелі мәселелерінің жиынтығын бағалай отырып, өз ұстанымын түсіндіре отырып шығармаларды талдауға қатысу

2.Көркем туындының шығармаларын басқа да өнер түрлерімен са-лыстыру

5.2мұғалімнің қолдауымен ұқсастықтары мен айырмашылықтарын түсіндіре отырып, көркем туындының шығармаларын басқа да өнер туындыларының түрлерімен салы-стыру

6.2мұғалімнің қолдауымен ұқсастықтары мен айырмашылықтарын түсіндіре отырып (салыстырмалы сипаттаманың жоспа-ры), көркем туындының шығармаларын басқа да өнер туындылары түрлерімен салыстыру

7.2 әдеби бейнелерді құру арқылы ұқсастықтары мен айырмашылықтарын сипаттай отырып, көркем туындының шығармаларын басқа да өнер туындыларының түрлерімен салыстыру

8.2өнер түрлерінен бейнелерді құру арқылы арнайы орта-ны сипаттай отырып, көркем туындының шығармаларын басқа да өнер туындыларының түрлерімен салыстыру

9.2 өнер түрлерінен бейнелерді құру арқылы ұқсастықтары мен айырмашылықтарын сипаттап жеке авторлық тәсілдерін сипаттай отырып, көркем туындының шығармаларын басқа да өнер туындыларының түрлерімен салы-стыру

3.Әдебиет шығармаларын салыстыру

5.3мұғалімнің көмегімен тәжік, орыс, қазақ және әлемдік әдебиеттегі жақын тақырыпты шығармаларды (не-месе үзінділерін) салыстыру

6.3тәжік, орыс, қазақ және әлемдік әдебиеттегі жақын тақырыпты және келелі мәселелерінің жиынтығы туралы шығармаларды (немесе үзінділерін) салыстыру

7.3 тәжік, орыс, қазақ және әлемдік әдебиеттегі жақын тақырыпты, жанрды және келелі мәселелерінің жиынтығы туралы шығармаларды (немесе үзінділерін) салыстыру

8.3 тәжік, орыс, қазақ және әлемдік әдебиеттегі жақын тақырыпты, жанрды және келелі мәселелерінің жиынтығы туралы шығармаларды (не-месе үзінділерін) ұлттық мәдениет ерекшеліктерін ескере отырып, салыстыру

9.3 тәжік, орыс, қазақ және әлемдік әдебиеттегі жақын тақырыпты, жанр-ды және келелі мәселелерінің жиынтығы туралы шығармаларды (не-месе үзінділерін) ұлттық мәдениет ерекшеліктерін ескеріп, авторлардың ұстанымын түсіндіре отырып, салыстыру

4.Пікірді бағалау

5.4ауызша және жазба-ша пікірлерді (өзінің, сыныптастарының) тақырыпқа сәйкестік тұрғысынан бағалау

6.4 ауызша және жазба-ша пікірлерді (өзінің, сыныптастарының) тақырыптың толық ашы-луы, дәйексөздің реттілігі тұрғысынан, бағалау

7.4 ауызша және жазба-ша пікірлерді (өзінің, сыныптастарының) тақырыптың толықтығы мен тереңдігі, дәйексөз орындылығы, композициялық бірлігі тұрғысынан бағалау

8.4 ауызша және жазба-ша пікірлерді (өзінің, сыныптастарының) тақырыптың толықтығы мен тереңдігі, дәйексөз орындылығы, композициялық бірлігі мен фактологиялық дәлдік тұрғысынан бағалау

9.4ауызша және жазба-ша пікірлерді (өзінің, сыныптастарының) тақырыптың толықтығы мен тереңдігі, дәйексөз орындылығы, композициялық және стилдік бірлігі мен фактологиялық дәлдік тұрғысынан бағалау

11. Осы оқу бағдарламасы негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Тәжік әдебиеті» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасының Ұзақ мерзімді жоспарына сәйкес жүзеге асырылады.

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Тәжік әдебиеті» оқу пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасына қосымша

Негізгі орта білім беру деңгейінің 5-9-сыныптарына арналған «Тәжік әдебиеті» пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасын жүзеге асыру бойынша ұзақ мерзімді жоспар

1) 5-сынып

Тақырып Оқылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттары

1-тоқсан Батырлар да-станы

1. «Эраж және сиқыршы туралы» аңыз2. Әсірелеу өнері. Көркем бейне, көркем бейне кейіпкері. 3. Мақал-мәтелдер. Аңыздар және әңгімелер. 4. Буын, өлең ұйқастары.

Түсіну және жауап беру 5.1, 5.2, 5.3,5.4, 5.6

Талдау және интерпретация 5.1, 5.2, 5.5,5.8

Бағалау және салыстыру 5.12-тоқсан Әдеби поэтикалық ертегі

1. Абуабдулло Рудаки. «Білім жайында», «Ей, Бұхара қуан...», «Тамаша көктем» өлеңдерінен үзінді2. А.И.Сина «Жылан және тостағандағы сүт», «Жолда», «Зафарнома».3. Саъди Шерози. «Гүлістаннан», «Ҷабри устод беҳ аз меҳри па-дар» әңгімелер 4. Бадриддин Хилоли. «Дос үшін өмірін қию», «Мінез-құлық туралы»

Түсіну және жауап беру 5.2, 5.3,5.5

Талдау және интерпретация 5.1, 5.2, 5.3,5.4, 5.5, 5.9

Бағалау және салыстыру 5.3

3-тоқсан Әдеби прозалық ертегі

1. С.Айни. «Тәжік елінің батыры Темірмәлік»2. М. Турсинзода. «Мәңгі жарық» поэмасынан үзінді3. Эрадж Мирзо. «Аналық құдырет», «Наурыз мерекесі», «Мұғалімнің құдыреті».4. Хахилуллои Халили. «Аналарға сыйлық», «Отанымыздың ұрпақтарына жолдау», «Наурыз қамы»

Түсіну және жауап беру 5.1, 5.3, 5.6Талдау және интерпретация 5.2, 5.4, 5.5,

5.6, 5.7, 5.8Бағалау және салыстыру 5.2

4-тоқсанӘдеби шығармалардағы фольклорлық элементтер

1. Фотех Ниёзи. «Адалдық», «Мамараджаба ерлігі» романдарынан үзінді. 2. М.Миршакар. «Мазасыз Пяндж», «Кедей» дастандары. 3. Абдумалик Бахори. «Екі даулы ай» повесінен үзінді, «Алиджан мен Азиза» әңгімесі4. Гаффар Мирза. «Билік және мемлекет», «Бесік басында» дастандарының бастамасы

Түсіну және жауап беру 5.2, 5.3, 5.4Талдау және интерпретация 5.3, 5.4, 5.5,

5.6, 5.7, 5.8, 5.9

Бағалау және салыстыру 5.4

2) 6-сынып

Тақырып Оқылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттары

1-тоқсан Әлем халықтарының мифтері

1. Ауыз әдебиеті және фольклор. 2. Тарихи әндер «Восеъ көтерілісі».3. Жатжұрттық. 4. Төртшумақты өлеңдер мен жұмбақтар үлгісі.

Түсіну және жауап беру 6.1, 6.2, 6.3, 6.5

Талдау және интерпретация 6.1, 6.3, 6.5, 6.9

Бағалау және салыстыру 6.12-тоқсан Әдеби поэтикалық ертегі

1. Унсурулмаоли Кайковус. «Кобуснамеден» тарау2. Н.Ганджави. «Хайр және Шар» поэмасы3. Мухаммад Газоли. «Насихат-ул-мулук» шығармасынан әңгімелер4. Мухаммед Авфи Бухорои. «Джоме-ул-хикоёт» шығармасынан әңгімелер.

Түсіну және жауап беру 6.1, 6.3, 6.5, 6.6

Талдау және интерпретация 6.2, 6.3, 6.4, 6.5, 6.7

Бағалау және салыстыру 6.3

3-тоқсан Адамның адамгершілік таңдауы

1. Х.Шерози. «Тағдыр кемесі», «Дос жолдауы», «Алаң болма».2. З.М.Восифи. «Бадое-ул-вакое» шығармасынан әңгімелер.3. Ш.Бухорои. «Дил забони шиква пеши ман зи сахтӣ боз кард», «Кавсар ҳарифи чашми тари ман намешавад» лирикалары.4. А.Дониш. «Наводир-ул-вакое» шығармасынан үзінді

Түсіну және жауап беру 6.4Талдау және интерпретация 6.1, 6.2, 6.4,

6.5, 6.6, 6.7, 6.8, 6.9

Бағалау және салыстыру 6.24-тоқсан Әдеби шығар -малардағы ертегі және мифологиялық элементтер

1. А.Лохути. «Отан», «Керек емес құлшылық» өлеңдерін талдау.2. М.Әуезов. «Абай» романынан үзінді.

Түсіну және жауап беру 6.1, 6.2, 6.3, 6.4, 6.6

Талдау және интерпретация 6.5, 6.6, 6.8Бағалау және салыстыру 6.4

3) 7-сынып

Тақырып Оқылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттары1-тоқсан

Әдебиеттегі аңыздар мен нақылдар

1. А.Фирдауси. «Кова ва Заххок» поэмасы, Фирдауси на-сихаттары2. Н.А.Самарканды. «Төрт мақала» кітабынан «Саъди Салмон өмірі» әңгімесі3. Дж.Балхи. «Аю мен ақымақ», «Емші мен науқас» әңгімелері.4. К.Худжанди. «Жатжұрттық», «Адал дос» өлеңі

Түсіну және жауап беру 7.1, 7.2, 7.3, 7.4, 7.6Талдау және интерпретация 7.2, 7.4, 7.5Бағалау және салыстыру 7.1

2-тоқсан Адам және табиғат

1. А.Джами. «Бахористон», «Силсилат-уз-захаб» шығармаларынан әңгімелер.2. Х.В.Кошифи. «Торғай және келес», «Құтан», «Маймылдың істері» әңгімелері.3. С.Насафи. «Еске алу», «Құндылық», «Бахориёт» 4. А.Құнанбаев. «Интизораш набудӣ асло», «Бо дили хеш сарфакорӣ кун» өлеңдері.

Түсіну және жауап беру 7.3Талдау және интерпретация 7.1,7.2, 7.3,

7.5, 7.6, 7.8, 7.9Бағалау және салыстыру 7.3

3-тоқсан Әдебиеттегі сатира және әзіл-сықақ

1. Х.Юсуфи. «Отанға махаббат», «Отан».2. Б.Рахимзода. «Мұғалім», «Менің ұлы халқым».3. А.Шукухи. «Біз бейбітшілік жағындамыз», «Үлкендерге құрмет». 4. Л.Шерали. «Анама», «Жоғалған тіл»

Түсіну және жауап беру 7.1, 7.2, 7.3, 7.5, 7. 6Талдау және интерпретация 7.5,7.6, 7.7, 7.8Бағалау және салыстыру 7.2

4-тоқсан Мораль, этика, құндылық

1. Ж.Баласағұн. «Құтадғу білік» тақырыбы және мазмұны. Кейбір кеңестердің қорытындысы. 2. Х.А.Яссауи. Түркі тілді халықтардың фольклоры және шығармашылығы. 3. Ә.Тәжібаев. «Жаңбыр», «Алыстан», «Сүйіктім».4. Қ.Бекқожин. «Жел», «Домбыра», «Тәжік досыма»

Түсіну және жауап беру 7. 4, 7.5Талдау және интерпретация 7.1,7.3, 7.4,

7.5, 7.7, 7.9Бағалау және салыстыру 7.4

4) 8-сынып

Тақырып Оқылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттары1-тоқсан

Балалар мен ересектер

1. «Авесто», «Ассурик ағашы», «Ардашер Бобакон ерлігі», «Зариров ескерткіші».2. А.Рудаки. «Кәрілік туралы шағым» мадақ жыры, «Модари май».3. А.Фирдауси. «Шохнаме», «Рустам мен Сухраб», «Исфандияр мен Рустамның күресі» дастандары.4. А.Сино. «Ал-конун», «Китоб–уш-шифо», «Донишнома».

Түсіну және жауап беру 8.1, 8.2, 8.3, 8.4, 8.5, 8.6Талдау және интерпретация 8.2, 8.3, 8.5Бағалау және салыстыру 8.1

2-тоқсан Махаббат және ар-намыс

1. А.Туси. «Лугати форс», «Гаршоспнома».2. У.Кайковус. «Кабуснаме», «Бала құқығы» және «Қонақ және қонақжайлылық» бөлімдері.3. Н.Хусрав. «Зод-ул-мусофирин», «Джамеъ-ул-хикматайн», «Сафарнома».4. О.Хайям. «Наврузнаме» тақырыбы және мазмұны.

Түсіну және жауап беру 8.2, 8.3Талдау және интерпретация 8.1, 8.2, 8.3,

8.6, 8.7, 8.8, 8.9Бағалау және салыстыру 8.2

3-тоқсан Сатира және әзіл-сықақ

1. С.Газнави. «Илм ҷомаи пок» «Лукманның үйі», 2. Абумаолии Насрулло. «Калила және Димна», «Қарға мен үкі» тарауы3. Фаромарз ибн Худодод. «Қу Самак» кітабы, «Самак және оның бастан кешкендері» дастаны4. Анварии Абаверди. «Жинақ», «Хуросанның көз жасы» мадақ өлеңі

Түсіну және жауап беру 8.1, 8.5, 8.6Талдау және интерпретация 8.4, 8.5, 8.6,

8.7, 8.8Бағалау және салыстыру 8.2, 8.3

4-тоқсан Армандар және шындық

1. Ф.А. Нишопури. «Азия», «Әңгіме» және «Тазкират-ул-авлиё» шығармасынан әңгімелер 2. Х. Шервони «Жинақ», «Тухфат-ул-ирокайн» мысалы3. Әдебиет теориясы. «Сұрақтар мен жауаптар» өнері «Сұрақтар мен жауаптар» өнерінің идеясы және мазмұны.4. Н. Ганжави.«Хамса» дастаны, «Искардарнаме» дастанының мазмұны

Түсіну және жауап беру 8.3, 8.4.Талдау және интерпретация 8.1, 8.4, 8.6,

8.7, 8.8, 8.9Бағалау және салыстыру 8.1, 8.4

5) 9-сынып

Тақырып Оқылатын шығармалар Дағдылар Оқыту мақсаттары1-тоқсан

Махаббат тауқыметі

1. С. Шерози. «Бустан» мен «Гулистан» тілі және айтылуы 2. Дж.Балхи. «Мәдениет туралы мысал», «Саудагер және тотықұс» әңгімесі3. А.Х.Дехлави. «Хамса», «Дувалрони және Хизрхан» дастандары.4. М.А.Бухорои. «Лубоб-ул-албоб», «Джоме-ул-хикоят».5. Ибн Ямин. «Ба ними ҷав нахаранд».

Түсіну және жауап беру 9.1, 9.2, 9.3, 9.5, 9.6Талдау және интерпретация 9.2, 9.3, 9.5, 9.8Бағалау және салыстыру 9.1

2-тоқсан Кішкентай адам тақырыбы

1. У.Закони. «Тышқан мен мысық». «Он бөлім» тезисі.2. Х.Шерози. «Қайғырма» прозасы, «Ораторлар»3. К.Худжанди. «Жатжұрттық», К.Худжандидің көркем прозасы.4. А. Джоми. «Ҳафт авранг», «Бахористон», «Ескендірдің даналығы»

Түсіну және жауап беру 9.2, 9.3Талдау және интерпретация 9.1, 9.2, 9.3,

9.6, 9.7, 9.8, 9.9Бағалау және салыстыру 9.2

3-тоқсан Қоғамға са-тира

1. А.Навои. А.Навои өлеңдерінің жинағы. «Тухфат-ул-афкор», «Жеткіншектер мүмкіндіктері».2. Х.В.Кошифи. «Мухсиннің мінез-құлқы», «Анвории Сухайли».

Түсіну және жауап беру 9.1, 9.5, 9.6Талдау және интерпретация 9.4, 9.5, 9.6,

9.7, 9.8Бағалау және салыстыру 9.2, 9.3

4-тоқсан Адам жанының құпиялары

1. К.Бинои. «Бехруза мен Бахрам» дастаны, ақынның ғылыми-әдеби мұрасы. 2. Б.Хилоли. «Патша мен қаңғыбас», «Лейлі мен Мәжнүн» дастаны.3. З.М.Восифи. «Бадое-ул-вакое», өнер мен ғылымды та-рату. Ғалым кеңестері. 4. З.Нахшаби «Тутинома», «Куллиёт и джузиёт», «Лаззат-ун-нисо».

Түсіну және жауап беру 9.3, 9.4Талдау және интерпретация 9.1, 9.4, 9.6,

9.7, 9.8, 9.9Бағалау және салыстыру 9.1, 9.4

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылғы 27 желтоқсандағы Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14605 болып енгізілді.

(Соңы. Басы 16-23-беттерде)

ҚазаҚСтан РеСпуБликаСыҚаРжы миниСтРлігінің БұйРығы

2017 жылғы 22 маусым №395 Астана қаласы

«маңғыстау, ақмола облыстары және астана мен алматы қалалары жергілікті атқарушы органдарының мемлекеттік

бағалы қағаздар шығаруының шарттарын, көлемін және нысаналы мақсатын айқындау туралы» Қазақстан

Республикасы Қаржы министрінің 2017 жылғы 25 қаңтардағы № 51 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

бұйырамын: 1. «Маңғыстау, Ақмола облыстары және Астана мен Алматы қалалары жергілікті атқарушы

органдарының мемлекеттік бағалы қағаздар шығаруының шарттарын, көлемін және нысана-лы мақсатын айқындау туралы» Қазақстан Республикасы Қаржы министрiнiң 2017 жылғы 25 қаңтардағы № 51 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14754 болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2017 жылғы 1 ақпанда жарияланған) мынадай өзгерiс енгiзілсiн:

1-тармақтың 2) тармақшасының үшiншi абзацы мындай редакцияда жазылсын:Ақмола облысы – 410 198 000 (төрт жүз он миллион жүз тоқсан сегіз мың) теңгеден

артық емес;2. Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Мемлекеттік қарыз алу департаменті

(Р.Т. Мейрханов) заңнамада белгіленген тәртіппен: 1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін

қағаз және электронды түрде қазақ және орыс тілдерінде ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарында ресми жариялауға жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Қаржы министрі Б.СҰЛТАНОВ

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 26 шіл­деде Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15376 болып енгізілді.

ҚазаҚСтан РеСпуБликаСы Білім және ғылым миниСтРлігінің БұйРығы

2015 жылғы 15 маусым № 384 Астана қаласы

техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтары бойынша үлгілік оқу жоспарлары мен үлгілік білім беретін

оқу бағдарламаларын бекіту туралы

(Жалғасы. Басы 2016 ж. 167, 169, 172, 174, 176, 178, 181, 183, 186, 188, 191, 193, 201, 203, 206, 208, 211, 213, 216,221, 2017 ж. 59, 61, 66, 69, 79, 85, 91, 96, 103, 106,

118,126, 130, 132, 137, 140-нөмірлерде)Коксхимия өнді рісі қалдықтарын азайту үшін қолданылатын әдістер және аппараттар, химиялық өнімдерді тұту және қайта өңдеу. Аспирациялық жүйелер сызбалары. Ақаба суларды тазарту туралы жал-пы мағлұматтар. Ақаба сулар-ды жіктеу. Өндірістік суларды биохимиялық тазарту.Өндіріс қалдықтарын қайта пайдалану туралы түсінік. Экологиялық қауіпсіз техно-логияларды құрудың жал-пы бағыттары. Кәсіпорында табиғатты қорғау қызметін ұйымдастыру.

АП. 02 Химиялық-технологиялық процестерді моделдеу негіз дері Өндірістің үлгілік процестерін (бейін бойын-ша) жүргізу үшін жобалық есептеулердің және аппарат-тардың негіздері. Сандық есептеулер. Негізгі химиялық аппараттар құрылғыларының сызбалары, жалпы түрлері және түйіндері. Жалпы өндірістің (бейін бойынша) не-месе қандайда бір циклдың аппараттық-технологиялық есебі. Өндірістің технологиялық сызбасын құрастыру. АЖЖ құралдарымен графикалық бөлшектерін сызу.

Білімдер: өндірістің (бейін бой-ынша) технологиялық сызбалар, химиялық өндірістің процестері мен аппараттары.Іскерліктер: үлгілік про-цестер мен жабдықтардың сандық есептеулерін жүргізу, аппараттардың сызбаларын жобалау.

КҚ 3.6.5

АП. 03 Кокс-химия өндірісінің тех-нологиясы Коксхимия өндірісі және оның маңызы. Тас көмірдің сипаттамасы және пайда бо-луы, отынды термиялық қайта өңдеу әдістері. Шикізат сапа-сын бақылау. Көмірді қабылдау мен ұсақтаудың негізгі сызба-лары, мөлшерлеу, көмірді бай-ыту. Байыту фабриаларының технологиялық сызбалары мен жабдықтары; жоғарғы темпера-турада кокстеудің ерекшеліктері, кокстеудің материалдық балан-сы. Кок пештерінің құрылымы, пешті қыздыру және іске қосу. Кокс пештерінің жабдықтары. Пештерді тиеу, тапсыру және жөндеу. Кокс пештерінің жы-лутехника негіздері, пештің жылытуын реттеу. Кокстеудің химиялық өнімдерін тұту және қайта өңдеу. Кокстеудің ұшқыш өнімдері. Кокс газын алғашқы салқындату. Аммоний сульфаты жәе пиридинді негіздер өндірісі.

Білімдер: коксхимялық өндірістің бастапқы шикізатының құрамын және қасиетін; коксхимиялық өндіріс технологияларының физика-химиялық негіздерін; технологиялық процестердің принциптік сызбаларын; өндірістің бақылау-өшеу аспаптарын; коксхимиялық өндіріс цехтарының негізгі жабдықтарының құрылысы мен техникалық пайдалану ережесін; кокстің сапасын анықтайтын фак-торларды, химиялық өнімдерді кокстеудің құрамы мен шығымын; кокс пештерін жіктеуді; түрлі құрылымдағы кокс пештерінің ерекшеліктерін; кокс пештерінің өнімділігін арттырудың негізгі бағыттарын және кокстеу техноло-гиясын дамытуды; кокс пештерінің құрылысы үшін оттөзімділердің сипаттамасын және қасиетін; кокс пештерінің қалауын жөндеу түрлерін; технологиялық процестердің параметрлерін бақылау мен реттеу әдістерін;

КҚ 3.6.1 – 3.6.5

Бензолды көмірсутектерді тұту. Шикі бензолды қайта өңдеу. Кокс газын күкіртсутктен тазар-ту әдістері. Күкірт қышқылын алу. Дайын өнім сапасын бақылау. Ақаудың себептері және оларды ескерту бойын-ша шаралар. Таскөмір шайыр-ды қайта өңдеу. Электордты қыздырылған кокс өндірісі. Ақаба суды тазарту. Коксхимия өндірісінің энергия - және ре-сурстарды үнемдейтін тех-нолгиялары. Коксхимиялық кәсіпорындар құрамы, өнімнің түржиыны, кәсіпорын цехта-рын таайындау. Техникалық пайдаланудың ережесі және жабдықтарды іске қосу мен тоқтату. Жабдықтардың жұмысындағы кемшіліктердің себептерін анықтау, олар-ды ескерту және болдырмау. Жабдықтарды пайдаланудың қауіпсізік ережесі. Кокс пештеріндегі температура-ны өлшеу тәсілі. Цех аралық коммуникациялар сызбала-ры. Тетік және сақтандырғыш қондырғыларын, құдықтарды және коммуникациялық тоннельдерді пайдалану. Технологиялық процестерді, шикізат пен дайын өнімді, материалдарды бақылауды ұйымдастыру. Аппараттардың жабдықтарының коррозия-сы, оларды ескерту бойынша шаралар.

кокс химиялық өндіріс цехтарының қолданысын, құрамын және технологиялық регламентті; коксхимия өндірісінің байланыстарын; кок-схимия өндірісі цехтарындағы негізгі ақаулардың себептерін, оларды ескерту шаралары мен болдырмауды; мүмкін бола-тын авариялардың себептерін; оларды болдырмау жо-спарларын; жабдықтардың берілген температуралық және гидравликалық режімін қолдау бойынша операцияларды; кок-схимия өндірісі өнімдерінің МС мен ТЖ–ын; коксхимиялық өндірісте техникалық бақылауды ұйымдастыруды.Іскерліктер: технологиялық процестің параметрлерін тал-дауды және өнім сапасына олардың әсерін болжамалу-ды; технологиялық сызбалар құруды; жеке аппараттар мен технологиялық процестердің материалдық және жылу балан-старына есептеулер жүргізуді, соның ішінде компьютерлік бағдарламаларды қолдана отырып; технологиялық есептеулер орындау: кок-стеуге шикіқұрамды, кокс батареяларының материалдық және жылу баланстарын; негізгі технологиялық процестердің құрылымдық есептулерін жүргізуді; анықтамалық және басқа да ақпарат көздерімен жұмыс істеуді.

АП. 04 Өндірісті техникалық талдау және бақылауӨндірістегі техникалық талдаудың ролі. Шикізат және жартылай, дайын өнімдерді талдаудың негізгі әдістері. Талдаудың таңбалық, бақы-лау, арбитраждық түрлері. Стандарттық үлгілер. Техникалық талдаудағы МС-ң, ТЖ ролі. Көмір сынамала-рын іріктеу және бөлу. Көмірді техникалық талдау. Көмірдің ылғалдылығын анықтау. Көмірдің аналитикалық сынамасындағы күлді анықтау. Көмірді елеуіштік талдау. Пластометрлік әдіспен көмірдің кокстелуін анықтау. Коксті техникалық талдау. Кокстағы фосфорды фотокалориметрлік анықтау. Таскөмірлі шайыр-ларды және оның қайта өңдел ген өнімдерін талдау. Газды талдау. Кокс және кокс өнімдері өндірісін бақылауда қолданылатын талдаудың аспаптық әдісі.

Білімдер: талдаудың түрлерін, стандарттық үлгілерді тағайындауды, МС-ды, ТЖ; коксхимиялық өндірістің шикізатын, жартылай өнімі мен дайын өнімін, талдаудың негізгі әдісін.Іскерліктер: МС-пен жұмыс істеуді, орташа сынамалы сұрыптау жүргізуді, суға тал-дау жүргізуді, газдың талдау-ды, шикізат пен кокс өнімдеріне күрделі емес талдау жүргізуді.

БҚ 10КҚ 3.6.4КҚ 3.6.6

АП. 05 Өндірісті ұйымдастыру және жоспарлауКәсіпорынды ұйымдастыру түрлері, олардың ұйымдастырушылық және өндірістік құрылымдары. Өндіріс түрлері; олардың си-паттамасы. Негізгі өндірістік және технологиялық проце-стер. Негізгі және айналмалы қаражаты. Еңбек ресурста-ры. Ұйымдастыру, нормалау және еңбек төлемақы. Өнімнің өзіндікқұны. Бағаның құрылуы. Ұйымның тиімді қызметін бағалау. Өнімнің сапасы мен бәсікегеқабілеттілігі.

Білімдер: химиялық өңдіріс простерінің экономикалық мәнің; кәсіпкерлік қызметті тиімді ұйымдастыруды; жұмыстың ұйымдастырылуын және кәсіпорын құрылысын, жұмыс істеп жатқан өндірістің жағдайындағы кәсіпорындағы түрлі кәсіптердің жұмысын, еңбекті ұйымдастыруды; өнімге бағаның құрылу механизмін және қазіргі жағдайдағы еңбек төлемақы түрлерін.Іскерліктер: кәсіпорынның экономикалық күйін талдау үшін қажетті ақпараттарды та-буды және қолдануды; еңбек өнімділігінің берілген әдіс бой-ынша есептеу; еңбекақыны; өзіндікқұнды және өнімнің бағасын; ұйым әрекетінің тиімділігін бағалай білуді.

БҚ 6

ӨО және КП

Өндірістік оқыту және кәсіптік практика

ӨО. 00 Өндірістік оқытуӨО. 01 Танысу практикасы

Кәсіпорынның жұмыс тәртібі. Кәсіпорынның негізгі және көмекші цехтары, олардың қолданысы және технологиялық процесі. Негізгі цехтардың шикізаты мен өнімдерінің сипаттамасы. Кәсіпорындағы негізгі зиян-ды және кауіпті факторлар. Кәсіпорынның технологиялық тізбегі (цехтардың өзара бай-ланысы).

Іскерліктер: өндіріспен цех орындарында қауіпсіз қозғалыс және жұмыс істеуді; технологиялық процесті талдау үшін химия ғылымдарының терең білімін қолдануды; техникалық құжаттамалармен жұмысты; өндірістің цехтары арасындағы байланыстарды.Дағдылар: кәсіпорын және цех орындарында қауіпсіз тәртіпті, жұмыс орындарындағы қауіпсіздік техникасы мен өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауда, технологиялық процестің негізгі қауіпсіз ережесін еңгізуде, цехтің құжаттамаларын жүргізгендегі алғашқы дағдыны қалыптастыруда.

БҚ 8КҚ 3.6.1 – 3.6.4

ӨО. 02 Зертханалық жұмыстар тех-никасыХимиялық зертханаларды ұйымдастыру. Зертханалық жабдықтар, аспаптар, химиялық ыдыстар. Техникалық және аналитикалық таразылар; химиялық ыдыстарды жуу және құрғату; химиялық зертханалар-да қолданылатын негізгі опера-циялар мен тәсілдер; өлшеу, сүзу, құрғату, ерітінділер дай-ындау. Улы зиянды заттармен жұмыс істеу.

Іскерліктер: түрлі қолданыстағы ыдстарды айыра білуді және оларды пайдалануды; техно-химиялық және аналитикалық таразыларда жұмыс істеуді; электрқыздырғыш аспаптар-ды пайдалануды; қыздыру, салқындату, суалту, қатты қыздыру, кристалдау және кептіру процестерін жүргізуді; балқу және қайнау температу-расын анықтау үшін аспаптарды пайдалануды, қатты және сұйық заттардың тығыздығын анықтай

КҚ 3.6.6

білу, анықтамалық кестелерді пайдалануды; жай зертханалық қондырғыларға монтаж және құрастыру жүргізуді.Дағдылар: зертханалық жабдықтармен және химиялық ыдыстармен жұмыс істеуде; өлшем ыдыстарымен жұмыс істеуде; өлшеуірлерді толтыру-да, тамшуырда жұмыс істегенде; өлшеу құтыларында ерітінділер дайындауда; электрқыздырғыш және басқа аспаптарды, кептіру шкафтарын, муфелді пештерді пайдалануда; сүзу процестерін жүргізгенде, тұнбаны сүзгіште шаюда; Комовскийдің сорғысында жұмыс істегенде; қайнау және балқу температу-расын анықтауда; заттардың салыстырмалы тығыздығын және үлес салмағын анықтауда; немергіштер және ареометрлер-мен жұмыс істегенде.

ӨО. 03 Слесарлық практикаСлесарлық жұмыстарды ұйымдастыру. Технологиялық жабдықтарды пайдала-ну үшін қажетті слесарлық аспаптардың тізімін оқып білу. Тетік арматурасы: құрылысы, пайдалану ережесі, ақауларын анықтау. Слесарлық-құрас-тыру жұмыстары: ажырамай-тын қосылыстарды құрастыру; ажырайтын қосылыстарды бөлшектеу мен құрастыру. Химиялық өндірістің техника-лық қызмет көрсету мен негізгі және қосымша жабдықтарды жөндеу кезіндегі слесарлық жұмыстар. Жабдықтарды пай далану қасиеті: түсінігі, беріктігі, тоқырасыздық, жұмыс-қа қабілеттілігі, жөндеуге жарамдығы.

Іскерліктер: слесарлық жұмысты орындау үшін аспаптар мен жабдықтарды пайдалануды; белгілеуді; металды шабуды, түзетуді, июды, металды кесуді, металды егеулеуді, тетіктерді бұрғылауды және тетіктердегі бұранданы қиюды; тетіктер мен механизмдерді өңдеудің опти-малды режімін қолдануды.Дағдылар: слесарлық-жөндеу технологиялық аппараттар, тетік арматурасы, коммуникацияға қызмет көрсету кезіндегі қажетті слесарлық және слесарлық-жөңдеу жұмыстарын орындауда.

КҚ 3.6.7

ӨО. 04 Органикалық синтез бойын-ша практикум Заводтар мен ғылыми-зерттеу зертханаларында қолданылатын органикалық заттарды синтездеудің негізгі әдістерін үйрену. Аппараттарды жинау және органикалық заттардың негізгі синтездерін жүргізу бойынша оқушылардың дағдыларын қалыптастыру. Жұмыс орнын ұйымдастыру, анықтамалық әдебиеттерді пайдалану, есеп беруді құру. Зертханада жұмыс істеу кезінде техника қауіпсіздігі ережелерін меңгеру.

Іскерліктер: органикалық заттар-ды тазалау және синтез бойын-ша негізігі операцияларды орын-дауды, есептеулер жүргізуді, есеп берулерді формаға келтіруді және анықтамалық әдебиеттерді қолдануды.Дағдылар: жалпы және ар-найы қолданыстағы ыдыстар-ды пайдалана білуде; балқу және қайнау температурасын анықтауда; органикалық зат-тарды бөлуде және тазартуда; органикалық заттардың синтезі үшін технологиялық зертханалық қондырғыларды құруда; қауіпсіздік техникасы ережесін сақтауда, алғашқы дәрігерлік көмек көрсете білуде.

КҚ 3.6.10

КП. 00 Кәсіптік практикаКП. 01 Бастапқы кәсіптік дағдылар

қалыптастыру практикасыЖұмыс орнындағы еңбек қауіпсіздігі, өндірістік санита-рия, өрт қауіпсіздігі ережелері бойынша нұсқаулар. Өндірістік регламенті оқу. Процестің оп-тималды режім параметрлері. Жабдықтардың қызмет көрсетуі мен процесті жүргізу бойынша жұмыс нұсқауын оқу. Технологиялық про-цесс жабдықтарының қызмет көрсетуінің практикалық тәсілдерін меңгеру. Технологиялық процесті бақылау әдістерімен танысу.

Іскерліктер: белгіліенген технологиялық регламентке сәйкес технологиялық процестті жүргізу бойынша жұмыстар орын-дауды; учаскенің жабдықтары мен аппараттарын іске қосу мен тоқтатуды; учаскенің технологиялық процестерінің қызмет көрсетуін; берілген технологиялық регламенттен аутқуды ескертуді және жоюды.Дағдылар: бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштері және аналитикалық бақылау нәтижелері бойынша технологиялық процестің қауіпсіз қызмет көрсету әдістерінде.

БҚ 1 – 10КҚ 3.6.1 – 3.6.10

КП. 02 Өндірістік технологиялық практикаЦехтағы (бөлімшелер) технологиялық процесті үйрену, біліктілікке сәйкес мамандықтар бойынша дублер ретінде жұмыс, сызықтық жетекшiнiң жұмысын қоса атқару (ауысым басшысы, шеберлер), қурстық жоба үшін материал жинау.

Іскерліктер: 3-4 разрядты аппаратшының (оператордың) және сызықтық жетекші жұмысын дублер ретінде технологиялық процестерді жүргізуді.Дағдылар: процестегі ақауларды ескерту және болдырмау бой-ынша.

БҚ 1 – 10КҚ 3.6.1 – 3.6.10

КП. 03 Диплом алды практика, соның ішінде дипломдық жо-баны орындауДипломдық жобаны орын-дау үшін ақпараттар жинау, сызықтық жетекшiнiң жұмысын қоса атқару.

Іскерліктер: цехтың сызықтық жетекшісінің міндеттерін орын-дауды; нормативтік-техникалық құжаттамалармен жұмыс істеуді; талдау нәтижелерін, іскерлік құжаттамаларды рәсімдеуді, жоспарлау құжаттамасынан хабарлар болуды, еңбектөлем ақысына есептеу жүргізуді, цехтың шығындар сметасын талдауды.Дағдылар:сызықтық жетекшінің; өндірістік учаске ұжымының жұмыстарын ұйымдастыруда және нормативтік-техникалық құжаттамалармен жұмыста.

БҚ 1 – 10КҚ 3.6.1 – 3.6.10

Ескерту. 1-кесте. Базалық құзыреттер

Құзы-реттер коды

Базалық құзыреттер

БҚ 1

БҚ 2

БҚ 3БҚ 4

БҚ 5БҚ 6БҚ 7

тұлға аралық және кәсіби бағыттағы қажетті ақпаратпен алмасу үшін мемлекеттік, орыс және шет тілдері бойынша лингвистикалық дағдыларын қолдана біледі;көпмәдениетті, көпэтникалық және көпконфессионалдық қоғамда адамдармен қарым-қатынас жасауда позитивтік әдеттердің болуы;кәсіби міндеттерді тиімді орындау үшін қажетті ізденулерді, ақпараттарды қолдана білу;Қазақстан Республикасының еңбек кодексімен және бекітілген салалық нормативті құжаттарға сәйкес өндіріс орындарында (жеке және ұжымдық) жұмысты ұйымдастырады және жоспарлайды;өзінің және жалпы ұжым жұмысының нәтижелерін объективті түрде бағалайды;

БҚ 8

БҚ 9БҚ 10

жеке өз басының және кәсіби дамуын басқарады, нарықтық экономика жағдайындағы өзгерістерге бейімделеді;денсаулық сақтау дағдырларын біледі;өндірістік қызметте еңбек қауіпсіздігі, өндірістік санитария, өрт және экологиялық қауіпсіздікті сақтау ережелерін қолданады;зардап шеккен адамға алғашқы дәрігерге дейінгі көмек көрсету дағдарларын меңгереді;қалыпты және қалыптан тыс жағдайларда шешім қабылдау белсінділігін танытады.

2 кесте. Кәсіптік құзыреттер

ТжКБ деңгейі

Біліктілік Кәсіптік құзыреттер

2. Жоғары деңгей

2.1. 081701 2 – Кокс пештерінің газдаушысы

2.1.1 химиялық өндірістің үлгілік процестерін және аппарат-тарын білу;2.1.2 шикізаттың, дайын өнімнің, қосымша материалдардың қасиеттерін және бақылау әдістерін білу;2.1.3 кәсіпорынның өнімдер өндіру технологияларының негіздерін, үлгілік технологиялық жабдықтарды білу;2.1.4 стандарттарды және техникалық жағдайларды білу;2.1.5 технологиялық процестің параметрлерін және оларды реттеу ережесін білу;2.1.6 жабдықты қауіпсіз қосуға дайындау және жабдықты технологиялық режимнен шығару;2.1.7 жабдықтар мен коммуникация жұмысында ақауларды анықтау және жою;2.1.8 әр батарея ұзындығы бойынша кокс пештерін біркелкі қыздырумен қамтамасыз ету;2.1.9 кокс батареяларының температуралық және гидравликалық режімін бақылау;2.1.10 ауа газ клапандарындағы тілімшелерді орнықтыру және оларды дұрыс орналастыруды қарастыру; регенераторлардың, жылыту қабырғаларының, корнюрлар-ды, арна және газ келтіретін арматуралардың күйін тексеру және оларды күтуді ұйымдастыру;2.1.11 газ жинағыш пен клапан қорапшаларында қалыпты газдың суландыруын қамтамасыз ету, жылыту қабырғалары мен каналдарында газды келтіру, түйіндерін реттеу, қондырғыларын ауыстыруды жүргізу.

2.2. 081702 2 – Люктеуші

2.2.1 химиялық өндірістің үлгілік процестерін және аппа-раттарын білу; 2.2.2 шикізаттың, дайын өнімнің, қосымша материалдардың қасиеттерін және бақылау әдістерін білу;2.2.3 кәсіпорынның өнімдер өндіру технологияларының негіздерін, үлгілік технологиялық жабдықтарды білу;2.2.4 стандарттарды және техникалық жағдайларды білу;2.2.5 технологиялық процестің параметрлерін және оларды реттеу ережесін білу;2.2.6 жабдықты қауіпсіз қосуға дайындау және жабдықты технологиялық режимнен шығару;2.2.7 жабдықтар мен коммуникация жұмысында ақауларды анықтау және жою; 2.2.8 жүктеуші люктерді ашып жабу, қақпақ пен люктың ершігін графиттен тазартуды жүргізу;2.2.9 кокстеу камераларының толық және біркелкі жүктелуін қамтамасыз ету;2.210 машиналардың коксты беруге дайындығын бақылауды іске асыру; 2.2.11 шикі құрамды жоспарлауды, машинамен және кокс жағынан есіктерді алу мен орнықтыруды, коксты итеріп шығарғыштың, коксбағыттаушының және сөндіру вагонының дұрыс орнығуын қадағалау; 2.2.12 бумен ауа сору коммуниациясының дұрыстығын бақылау.

2.3. 081703 2 – Қалыптағы коксты өндіру аппаратшысы

2.3.1 химиялық өндірістің үлгілік процестерін және аппа-раттарын білу; 2.3.2 шикізаттың, дайын өнімнің, қосымша материалдардың қасиеттерін және бақылау әдістерін білу;2.3.3 кәсіпорынның өнімдер өндіру технологияларының негіздерін, үлгілік технологиялық жабдықтарды білу;2.3.4 стандарттарды және техникалық жағдайларды білу;2.3.5 технологиялық процестің параметрлерін және оларды реттеу ережесін білу; 2.3.6 жабдықты қауіпсіз қосуға дайын-дау және жабдықты технологиялық режимнен шығару;2.3.7 жабдықтар мен коммуникация жұмысында ақауларды анықтау және жою; 2.3.8 шикі құрамды жедел қыздыру жүйесіне беруді басқаруды іске асыру; 2.3.9 шикі құрамды иілімділік температурасына дейін қыздыру жылдамдығын бақылау және қыздырудың жеке сатыларында жылу жүктемесін реттеу; 2.3.10 иілімді көмір қалыптарын баспаққалып машинасында алу режімін басқару.

2.4. 081704 2 – Коксталатын шихтаны жылу өңдеу аппарат-шысы

2.4.1 химиялық өндірістің үлгілік процестерін және аппа-раттарын білу; 2.4.2 шикізаттың, дайын өнімнің, қосымша материалдардың қасиеттерін және бақылау әдістерін білу;2.4.3 кәсіпорынның өнімдер өндіру технологияларының негіздерін, үлгілік технологиялық жабдықтарды білу;2.4.4 стандарттарды және техникалық жағдайларды білу;2.4.5 технологиялық процестің параметрлерін және оларды реттеу ережесін білу; 2.4.6 жабдықты қауіпсіз қосуға дайын-дау және жабдықты технологиялық режимнен шығару;2.4.7 жабдықтар мен коммуникация жұмысында ақауларды анықтау және жою; 2.4.8 кептіргіш-түтіктерінің жұмысын қадағалау; 2.4.9 жүктеу және жүк түсіру қондырғыларының, қоректендіргіштердің, бақылау-өлшеу аспаптарының жұмысын қадағалау; 2.4.10 шаңтазарту аппараттары мен жетілдірілген жылу алып келгіштерді тазарту жүйесі жұмыстарын бақылау; 2.4.11 тастанды газдарға санитарлық нормаға дейін тазарту жүргізуді іске асыру.

2.5. 081705 2 – Коксты сұрыптау опе-раторы

2.5.1 химиялық өндірістің үлгілік процестерін және аппа-раттарын білу; 2.5.2 шикізаттың, дайын өнімнің, қосымша материалдардың қасиеттерін және бақылау әдістерін білу;2.5.3 кәсіпорынның өнімдер өндіру технологияларының негіздерін, үлгілік технологиялық жабдықтарды білу;2.5.4 стандарттарды және техникалық жағдайларды білу;2.5.5 технологиялық процестің параметрлерін және оларды реттеу ережесін білу; 2.5.6 жабдықты қауіпсіз қосуға дайын-дау және жабдықты технологиялық режимнен шығару;2.5.7 жабдықтар мен коммуникация жұмысында ақауларды анықтау және жою; 2.5.8 жеке сыйымдылықтардың толтыры-луы бойынша кокс ағындарын ауыстыру.

3. Орта буын ма-маны

3.1. 081706 3 – Техник-технолог

3.6.1 химиялық өндірістің үлгілік процестерін және ап-параттарын білу; 3.6.2 шикізаттың, дайын өнімнің, қосымша материалдардың қасиеттерін білу; 3.6.3 өндіріс технологияларының негіздерін, үлгілік технологиялық жабдықтарды білу; технологиялық процестің параметрлерін және оларды реттеу ережесін білу; 3.6.4 шикізатқа, материалдарға, дайын өнімдерге, технологиялық операциялардың сапасына қойылатын тех никалық талап-тарды; зертханалық бақылау әдістерін білу; 3.6.5 химиялық технологияның үлгілік процестерінің құрылғыларын және аппа-раттарын жобалау үшін есептеу негіздерін білу;3.6.6 технологиялық регламентке сәйкес шикізаттың және дайын өнімнің сапасын, талдау және бақылау-өлшеу аспаптар қорытындысы бойынша технологиялық процестің барысын бақылау; 3.6.7 технологиялық жабдықтарды іске қосу - баптау жұмысына қатысу; 3.6.8 технологиялық құжаттаманы ресімдеу; 3.6.9 сапа менеджменті жүйесі аясында өнімнің жарамсыздығы себебін анықтау, оны алдын-алу және жою шараларын жа-сау; 3.6.10 жаңа технологиялық процестерді меңгеру бойынша эксперименттік жұмыстарды жүргізуге қатысу.

(жалғасы бар)