duygu odakli bİreysel terapİ eĞİtİmİ...primer duyguları neden sekonder duygularla saklarız?...

i

I. DÖNEMNİSAN 2017 DERS NOTLARI

DUYGU ODAKLI BİREYSEL TERAPİ EĞİTİMİ

EditörUz. Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

ii

Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 237Duygu Odaklı Seri: 11

Duygu Odaklı Bireysel Terapi EğitimiI. Dönem Nisan 2017 Ders Notları

ISBN: 978-605-9137-87-4Copyright© Psikoterapi Enstitüsü

Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayımlanamaz, kısmen de olsa çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda

yayımlanamaz.

Birinci Baskı: Nisan 2018

Editör: Tahir ÖzakkaşKatkıda Bulunanlar: Yusuf Kavun, Halenur Alkoçlar

Baskı: Acar Matbaacılık Prom. ve Yayın. San. ve Tic. Ltd. Şti.Osmangazi Mahallesi Mehmet Deniz Kopuz Caddesi No: 20/1

Esenyurt - İSTANBUL

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIKORG. VE DANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.

Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Caddesi No:285 Darıca / KOCAELİ Tel: 0262 653 6699

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ LTD. ŞTİ. BEYOĞLU ŞUBESİAsmalı Mescit Mah. İstiklal Cad. No:120 Galatasaray İşhanı Kat: 5

Beyoğlu / İSTANBUL Tel: 0212 243 2397

www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com

iii

SUNUŞ

Psikoterapi Enstitüsü olarak, öncelikle ruh sağlığı profesyonel-lerinin ya da ruh sağlığı ile ilgilenen kişilerin ihtiyaç duyacağı teorik bilgileri ve pratik/uygulamaya yönelik deneyimleri pay-

laşan özgün ve çeviri yayınlar ile literatüre katkıda bulunmayı he-defliyoruz. Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları, Psikoterapi Ensti-tüsü’nün çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen atölye çalışmaları, uluslararası konferanslar ve dünya literatüründen seçkileri içermek-tedir.

Duygu Odaklı Bireysel Terapi Eğitimi I. Dönemi Nisan ayının ders notlarının sunulduğu bu kitap, eğitim deşifresinin derlemesi olma özelliğiyle dünyada eşi benzeri görülmemiş bir yayın niteliği de taşı-maktadır. Bu ders notlarında birincil ve ikincil duygular, duyguların işlemlenmesi, kendini yatıştırma ve müdahale becerileri konuları ele alınmaktadır.

Konuya ilgi duyan okuyucuların yanı sıra klinisyenler, psikoterapist-ler ve araştırmacılar için başvuru kitabı niteliği taşıyan bu yayını siz-lerle buluşturmaktan kıvanç duyarız.

Uz. Dr. Tahir ÖZAKKAŞPsikoterapi Enstitüsü Başkanı

v

İ Ç İ N D E K İ L E Rİ Ç İ N D E K İ L E R

11 NİSAN 1. GÜNPRİMER DUYGULARI NEDEN SEKONDER DUYGULARLA SAKLARIZ? ............ 3

Primer Duygular .............................................................................................12Öfke Duygusu .................................................................................................12Üzüntü Duygusu .............................................................................................14Korku Duygusu ...............................................................................................16Utanç Duygusu ...............................................................................................18Tiksinti Duygusu .............................................................................................20Coşku Duygusu ..............................................................................................22Neden Biz İkincil Duyguları Yaşıyoruz? .........................................................23

2. TEMEL KENDİLİK ORGANİZASYONU ve OLASI KENDİLİK ORGANİZASYONLARI ...........................................................................................32

Duygu Odaklı Terapinin Amacı .......................................................................38Rol Playing .....................................................................................................52Duygu Odaklı Terapinin Özü ..........................................................................55Duygu Odaklı Terapide Gündem Belirleme ...................................................80His (Feeling) ...................................................................................................93

3. DUYGU ODAKLI TERAPİYE GÖRE KENDİLİK YAPILARI .............................127Diyalektik Yapısalcılık ...................................................................................131Farkında Olunmayan Duygu Problemi .........................................................140Kendilik İşlemlemenin Belirleyici Nitelikleri ..................................................168

4. DUYGU ODAKLI TERAPİ SEANSI ROL PLAYING .........................................176

12 NİSAN 2. GÜN1. DUYGU ODAKLI TERAPİ SEANSI ROL PLAYING .........................................2092. DUYGU ODAKLI TERAPİ SEANSI ROL PLAYING .........................................254

Duygu Odaklı Terapinin Kısa Bir Özeti .........................................................283Primer Duygular ...........................................................................................2841- Korku ........................................................................................................2852- Üzüntü ......................................................................................................2863- Öfke .........................................................................................................287

vi

Rol Playing’in Değerlendirilmesi ...................................................................309Gerçek Kendilik Deneyimi ............................................................................319

3. DUYGU ODAKLI TERAPİDE DUYGUYU İŞLEMLEME SÜREÇLERİ ............348Duyguların İşlemlenmesi ..............................................................................350Kendi Kendini Nasıl Yatıştırırsın? ................................................................354İşlemleme Güçlükleri ....................................................................................360Maladaptif Duygu Şemaları ..........................................................................369Biyolojik Nedenlere Bağlı Maladaptif Şemalar .............................................370Duygu Düzenlenmesi ve Düzensizliği ..........................................................385Öyküsel Yapılandırma ve Varoluşsal Anlam Yaratma ..................................392

4. DUYGU ODAKLI TERAPİ SÜRECİ ..................................................................400İlişki ve Görev Prensipleri .............................................................................407

13 NİSAN 3. GÜN1. DUYGU ODAKLI TERAPİ SÜRECİ ..................................................................439

Kabul Etme ve İzin Verme Süreçleri ............................................................439Algı Becerileri ...............................................................................................451Duygulara Erişme ve Duyguları Ayrıştırma ..................................................460

2. BİRİNCİL ve İKİNCİL DUYGULARIN AYRIŞTIRILMASI ..................................475Duygu Odaklı Terapi Kimlere Uygundur?.....................................................485Müdahale Becerileri ......................................................................................493Terapistin Potansiyel Aktör Olması ..............................................................513Duygusal İrdeleme .......................................................................................516

3. BİRİNCİL (PRIMER) DUYGULAR ile İKİNCİL (SEKONDER) DUYGULARDUYGULARIN AYRIŞTIRILMASI ...............................................................530Duyguların Değişim Prensipleri ....................................................................534Farkındalık ....................................................................................................536İfade ..............................................................................................................554

4. PRİMER ve SEKONDER DUYGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ .................585Düzenleme ...................................................................................................589Derinlemesine Düşünme ..............................................................................605Dönüşüm ...................................................................................................... 611

DİZİN .....................................................................................................................626

İ Ç İ N D E K İ L E R

11 Nisan 2017

1. GÜN

3Primer Duyguları Neden Sekonder Duygularla Saklarız?

Tahir ÖZAKKAŞ: 11 Nisan 2017, Duygu Odaklı Bireysel Terapi 2. ay, 3. slayt grubu, 69. slayt. Geçen aydan kaldığımız yer bu-rası doğru mu?

Kursiyer: Doğru hocam.

Tahir ÖZAKKAŞ: Evet arkadaşlar hoş geldiniz tekrardan. Yavaş yavaş başlayalım. Evet geçen ayın bir özetini yapalım istiyorum. Kim yap-mak ister? Aklınızda neler kaldı? Notlarınıza baksanız, biraz kopya çekseniz ve bana da hatırlatmış olsanız.

Kursiyer: Primer duygu ve sekonder duygu aklımda kaldı. Bir de in-san primer duygusunu doğru bir şekilde ifade ettiğinde karşıdaki ki-şinde merhamet oluşturacağı varsayımı kaldı.

Tahir ÖZAKKAŞ: Güzel. Ana noktalar aslında kalmış.

Kursiyer: Bütün kuramlar insanın doğasına yönelik bir varlık oldu-ğunu öne sürüyor. İlk bu işler Freud ile başladı. Freud acı ve haz-dan kaçmak üzere insanın motive olduğunu bahsediyordu. Nesne ilişkileri kuramı, bağlanma kuramı o tür kuramlar işlemiştik. Duygu

PRİMER DUYGULARI NEDEN SEKONDER DUYGULARLA SAKLARIZ?

1

4 1. DUYGU ODAKLI BİREYSEL TERAPİ NİSAN 2017 DERS NOTLARI

odaklı terapide ise; insan hayatta kalmak ister birey olmak ister temel argümanı üzerinden yola çıkıyorduk. Bununla birlikte bu duyguları-mızı bu amaca hizmet eden araçlar olarak düşünmüştük. Yedi temel duygudan bahsetmiştik. Bu yedi temel duygunun birincil amacının insanın birey olmasını sağlamak, hayatta kalmasını sağlamak oldu-ğunu söyledik. Ama hem bireysel yaşantılar hem çevresel faktörlerle bu duygular sekonder duruma geçiyor. Yani asıl amaçlarından daha farklı boyuta getirdiğini görmüştük. Duygusal mühürlenmelerden bahsetmiştik.

Tahir ÖZAKKAŞ: Bu neden oluyor? İsim ne idi?

Kursiyer: GK. Neden primer duygu gereçleri ikincil duyguyu kulla-nıyor ki?

Kursiyer: Bu duyguların regüle edilmemesi…

Tahir ÖZAKKAŞ: Ne demek bu?

Kursiyer: Düzenlenmemesi, yani duyguların ifade edilmemesi. Örne-ğin bir bebek için düşünelim. Bir bebeğin hissettiği duyguların karşı-sındaki kişi tarafından anlaşılması, açıklanması lazım. İşte; korktun mu, üzüldün mü, sevindin mi şeklinde. O yaşadığı duyguların fark edilmesi lazım. Eğer bu duygu fark edilmez ise, bu duyguyu niye his-settiğini bilmiyorsa, sebebini kavrayamıyorsa bir anlamsızlık ortaya çıkıyor. Duygu yönetilmiyor. Duygu yönetilmediğinde ikincil bir duy-guya dönüşebiliyor. Örneğin, korku duygusu öfkeye dönüşüyor.

Tahir ÖZAKKAŞ: Öfkeye dönüşüyor. Bunu bana izah et, ben bunu anlamıyorum. Yani korkuyorsan kork, öfkelen. Öfkelendiği zaman korkuyor, korktuğu zaman öfkeleniyor. Niye böyle olsun ki? Korka-caksan kork, öfkeleneceksen öfkelen, utanç duyacaksan utanç duy. Neden onu değiştiriyor? Mesela utanç duyuyor, utanç yerine korkuyu tercih ediyor. Utanç yerine öfkeyi tercih ediyor. Öfkesi var, öfke yeri-ne korkuyor. Bana garip geliyor sana gelmiyor mu?


Kursiyer: Geliyor hocam.

Tahir ÖZAKKAŞ: Nasıl izah ediyorsun kendine bunu?

Kursiyer: İlk başta duyguları tanımamaktan kaynaklı. Özellikle be-beklik döneminde çocuk…

Tahir ÖZAKKAŞ: Çocuk duygusunu tanımıyor mu? Öfkeleneceği yeri bilmiyor mu? Mesela elinden oyuncağını aldığın zaman.

Kursiyer: Onları biliyor ama o hissettiği duygunun normal bir duygu olduğunu çok fazla bilmiyor, fark edemiyor.

Tahir ÖZAKKAŞ: Bilmesine gerek var mı ki? Çocuğun yemeğin nasıl yendiğini bilmesine, fizyolojiyi öğrenmesine gerek var mı, yoksa ma-mayı alıp yemesi mi gerekiyor?

Kursiyer: Onu normalleştirmesi lazım. Yani...

Tahir ÖZAKKAŞ: Nasıl yani? Yemek yeme ve dışkılamayı nasıl nor-malleştirecek? Kakasını yaparken böyle estetik mi yapacak?

Kursiyer: O süreçlerin farkında olması gerekiyor.

Tahir ÖZAKKAŞ: Farkında olmadan çişini, kakasını yapamaz mı?

Kursiyer: Yok yapar hocam da…

Tahir ÖZAKKAŞ: Peki şimdi şöyle çiş kaka üzerine, çiş kaka yapmak yerine kusuyor mesela. Ben anlamıyorum, siz anlıyor musunuz?

Kursiyer: Kendini korumayı öğrenmek için, kendini korumak için olabilir mi?

Tahir ÖZAKKAŞ: Zaten bütün o duygular primer olarak kendisini ko-rumak için var. Allah öyle yaratmış diyelim. Onu kullanmak yerine onun yerine başka şey kullanıyor.

Kursiyer: Kolay olanı kullanıyor.


Kursiyer: Nasıl öğrendiği ile ilgili.

Tahir ÖZAKKAŞ: Nasıl? Öfke yerine korkuyu kullanıyor, kaçıyor, böyle titriyor korkudan veya korku yerine öfkeleniyor. Öfkeden adam öldürüyor neredeyse. Nasıl?

Kursiyer: Korku yerine öfke kolay bence. Korku biraz daha aciz ve çaresiz düşüren…

Tahir ÖZAKKAŞ: Öfke yerine korkana ne diyeceksin?

Kursiyer: İşte onu düşünemedim.

Tahir ÖZAKKAŞ: Onun yerine onu kullanacak şekilde yaratılmamı-şız ki!

Kursiyer: Bu, çevrenin de duyguları kabulleri ile ilgili değil mi ho-cam? Yani korkan bir çocuğun çevresi tarafından onaylanmaması, korkusunun reddedilmesi, niye korkuyorsun şeklinde ötelenmesi diyelim daha doğrusu çocukta da bir telaşa, bir kaygıya sebep oluyor.

Tahir ÖZAKKAŞ: Korkuya sebep olacak ki korktuğu şeyden kaçın-sın ve korunsun amacı o. Ne diyoruz; primer duygularımız hayatta kalmak içindir. Öfkelenilmesi gereken yerde öfkelen, korkulması ge-reken yerde kork, utanç duyman gereken yerde utanç duy diyoruz, doğru mu?

Kursiyer: Evet.

Tahir ÖZAKKAŞ: Şimdi bu duygu odaklı terapinin esas amacı şudur. Leslie Greenberg diyor ki; insanoğlu yaşamda kalmak için özel bir programa tabidir, insan düşünmeden tepki vermek zorundadır, dü-şünecek olursa hayatını kaybeder korku var mı ne yapayım diyene kadar. Çok kısa süre içerisinde düşünmeden amigdal çekirdekten limbik sisteme duygularımız aktifleşir ve onlar hayatta bize rehber olurlar.


Duygularımızın peşine düştüğümüzde gerçek ihtiyaçlarımızı görü-rüz. Onun için duygularımız spontan bir şekilde kendiliğinden aktif olur. Onlar üzerinde bir kontrolümüz yok zaten. Primer duygular böyle duygular ama insanlar primer duygular ile karşımıza gelmiyor. Çok korkuyorum diyor mesela; anlatıyor, korkuyorum diyor. Bir ba-kıyorsunuz Greenberg’e göre korku falan yok, arkasında büyük bir öfke var ama öfkesini bilmiyor, korktuğunu söylüyor bize.

Kursiyer: Savunma olmuyor mu?

Tahir ÖZAKKAŞ: Niye olsun ki? Zaten hayatta kalmak için savunma-lar diğerleri.

Kursiyer: Buna maladaptif öğrenmeler dememiş miydik? Çocuk duy-guyu ilk öğrenirken yakınlık ilişkisiyle maladaptif olarak öğreniyor. Borderlinde’da bahsetmiştik maladaptif olarak o duyguyu öyle öğ-reniyor diye. O yüzden sonra tanımlarken de zorluk yaşıyor. Mesela, şiddet gören bir çocuğun yakınlığı daha sonra farklı bir duyguya dö-nüşüyor.

Tahir ÖZAKKAŞ: Bu daha çok travmatik yapılar için geçerli. Yani be-bekliğinden itibaren travmatik bir yapıya maruz kalmış, primer duy-guları tanımlama fırsatı, yaşama fırsatı bulamamış yapılar için geçer-li. Mesela çocuk şiddete maruz, aynı zamanda şiddete maruz olduğu kişi geliyor emziriyor. O zaman emzirme ve bakımının karşılanması ne ile ilişkileniyor? Şiddet ile ilişkileniyor. Sen ona bir ilgi ve sevgi gösterip yakınlaştığın zaman biraz sonra şiddet göreceği korkusuyla kaçıyor. O yüzden hiç sevgilisi veya eşi olmuyor, partneri olmuyor. Bu ikinci bir grup, travma diye nitelediğimiz kısım. Daha çok bebeklik dönemindeki acı.

Benim merak ettiğim şey şu; neden primer duygular doğal olarak ya-şanmadan sekonder duygular ile kapatılıyor ve bizim işimizi zorlaştı-rıyor. En büyük problemimiz primer duygu mu, sekonder duygu mu


olduğunu bulmaktır. Madem primer duygu olarak oluşturdun, yarat-tın, yaptın, meydana geldi ve bu duygular zaten hayatta bizim reh-berimiz ise insanlar karşımıza primer duygular ile geliyorlar, bunu sıkıntısı ve korkusu ile regüle edemediklerini söylüyorlar? Onu biz regüle etmesine yardımcı olalım doğru mu?

Ama ikincil duygu. Neden ikincil duygu? Korkan adam neden ben öfkemi kontrol edemiyorum diye gelsin bana? Veya öfkeli bir insan ben çok korkuyorum diye niye gelsin yanıma? Bunun mantığını anla-yabildiniz mi? Ben merak ediyorum gerçekten.

Kursiyer: Bu deneyimler ile duyguların rahat bir şekilde yaşanmama-sı nedeniyle kişi duygularını bir tehdit olarak görüyor bu kez.

Tahir ÖZAKKAŞ: Ama diğerleri de duygu, ikincil duygular da duygu.

Kursiyer: O da istendik bir şekilde yansıtmıyor. Diğer duyguların baş-ka bir yansıması olarak yani aslında o iki duyguyu çıkartmak da ken-di elinde olan bir şey değil.

Tahir ÖZAKKAŞ: Duygulardan korkuyorsa neden ikincil duyguları yaşıyor o zaman?

Kursiyer: Fizyolojik bir tepki olarak değil mi hocam?

Tahir ÖZAKKAŞ: Fizyolojik tepki nasıl yani? Korkan kişi öfkelene-cek, öfkelenen kişi korkacak mı? Birincisi fizyolojik duygu.

Kursiyer: İlk başta korkuyu zaten istendik bir şekilde vermiyorsa, korkuları, öfkeleri istendik bir şekilde vermiyor ve duyguları yönete-mediği için danışmaya gelmiyor mu kişi?

Tahir ÖZAKKAŞ: İşte öfkesini yönetemediği için, korkusunu yönete-mediği için geliyor ama sekonder duygu olarak karşımıza geliyor bu.

Kursiyer: Ego başa çıkamıyordur. Başa çıkabileceği…

Tahir ÖZAKKAŞ: Ne demek ego başa çıkamıyordur?


Kursiyer: Geçen ay şey dedik.

Tahir ÖZAKKAŞ: Yaklaşıyorsun.

Kursiyer: Duygular egoyu eğer istila ederse işlevsiz olur yani kişi ko-lay başa çıkamaz ve o yüzden dönüştürüyor ikincil bir duyguya dö-nüştürüyor.

Tahir ÖZAKKAŞ: Egonun istilası ne demektir?

Kursiyer: Duygu regülasyonu değil miydi?

Tahir ÖZAKKAŞ: Duygu regülasyonu olmaz. Mesela tam da bu aslın-da. Şimdi bunun püf noktasını anlarsanız ne ile meşgul olduğumu-zu, neyi düzenleyeceğimizi daha net anlayabiliriz. Primer duyguları-mız var. Primer duygularımız bize yol gösterici rehber niteliğindedir. Her insan da primer duygunun peşine düşerse ve bunu yaşarsa bu insan sağlıklı, gerçek bir hayat yaşar. Korkması gereken yerde kor-karsa, öfkelenmesi gereken yerde öfkelenirse, utanç duyması gereken yerde utanırsa, coşku duyması gereken yerde coşku duyarsa bu insan sağlıklıdır, kimlik ve kişilik kazanır.

Peki neden korktuğumuz yerde, korkmamız gereken yerde kor-kumuzu gösteremiyoruz, öfkelenmemiz gereken yerde öfkemizi gösteremiyoruz, utanç duymamız gereken yerde neden utanç duy-muyoruz, tiksinmemiz gereken yerde neden tiksinmiyoruz, üzün-tü duymamız gereken yerde neden üzüntü duymuyoruz da bunun yerine tersini yaşıyoruz. Üzüntü duymamız gereken yerde korku duyuyoruz, korku duymamız gereken yerde öfke duyuyoruz, öfke duymamız gereken yerde ya utanç ya korku duyuyoruz yani muhtelif tepkiler alıyoruz.

Bunu şöyle anlayabiliriz; her birimizde doğduktan sonra bu duy-guların temel nükleer yapıları var, çekirdekleri var. Nükleer demiş-ken her biri atom bombası niteliğinde; küçük, az ama çok tehditkâr.


Bunu bir bebeğin ilk beslenme döneminde midesinin hazmetme ka-pasitesi ve mide büyüklüğü ile orantılandırabilirsiniz. Şimdi beş tane mide düşünelim, beş ayrı bebek düşünelim; korku dolu mide, öfke dolu mide, üzüntü dolu mide, utanç dolu mide, tiksinti dolu mide, hatta coşku ve hayranlık, heyecan dolu mide diyelim. Yedi tane mide diyelim. Bir bebeğin midesi baş parmağımın boğumu kadardır doğduğunda. Bu çocuğun midesini yedireceğiz ve büyüteceğiz, ço-cuk kocaman benim gibi 100 kiloluk bir adam olacak. Nasıl olacak bu, 3 kiloluk çocuktan? Bu midenin içine süt koyarak olacak! Anne bu çocuğa çok süt verdiğinde, hemen büyüsün hemen büyüsün diye 3-5 cc’den fazla süt alabilir mi bu bebeğin midesi? Hazmedebilir mi? Anne ağzına doldurdu, dolduran anneler göreceksiniz midelerine. Habire ya emzirilir ya da biberonla süt veya çorbayla burnunu ka-patıp doldurur. Birkaç dakika sonra mide dolar, dolar, ne olur ondan sonra? Ya aşağıdan verecek ya yukarıdan verecek. Kusar çocuk. Çün-kü o kadar gıdayı hazmetme kapasitesi yoktur. Fizyolojik bir yemek olayından bahsediyorum veyahut da fizyolojik olarak sizin bağırsak-larınızın hazmedemeyeceği partiküllü gıdalar alırsınız. Partiküllü gıdaları fazla aldıysanız bağırsak bunu hazmedemez, ince bağırsak-larınız ishale dönüştürür atar. Demez ki burada ne güzel gıdalar var, bunları absorbe edeyim demez ağır geldiği zaman. Bak sadece bağır-sak sisteminden bahsediyorum.

Veyahut da basit bir şekilde şurada burada olanı beni dinliyorsu-nuz, dinlemeyi abartır da sizin işitme duygularınızın üzerine çıkar-sam, işlemleme kapasitenizin üzerine çıkarsam her biriniz bir deniz sahilinde kafanızda fanteziye gidersiniz, kiminiz evine gider, kiminiz akşam seyredeceğiniz filme gider, kimi partnerine sevgilisine gider, kimi Akdeniz sahiline gider toparladıktan sonra tekrar buraya gelirsi-niz. Yani işitme üzerine sizin bir kapasiteniz var. Görme; bir şeye dik-katli baktığınız zaman özellikle bilgisayara, aaaa gözüm çok yoruldu biraz dinleneyim dersiniz, kapasiteniz vardır.


Bu manada en önemli kapasite duygu kapasitesidir, duygu regü-lasyonu dediğimiz. Şimdi midesine fazla gıda verdiğimiz bebek ne yapıyor mideden kusuyor veya biz fazla gıda aldığımız zaman ishal oluyoruz. İşitsel olarak fazla duyu, ses geldiğinde (işlemlememiz gereken, algılamamız, değerlendirmemiz gereken ses geldiğinde) kulağımıza, bu sesleri bir müddet sonra duymaz oluyoruz. Çünkü işlemleyemiyoruz onun yerine beynimizin hayal ve mutluluk merke-zi olan alanlara giderek kafamız dokuz alemi dolanıp geliyor. Orada rahatladıktan sonra, fabrika boşaldıktan sonra, mide rahatladıktan sonra kulak midesi tekrar dinlemeye başlıyor, arada kaçan kaçıyor. Ondan sonra bunu hoca mı anlattı falan diyoruz. O zaman bütün duyularımız ve kognitif yetilerimiz üzerine her bir alanımızın bir ka-pasitesi var. Bu kapasite işlemleyebilecek boyuta geldiği zaman iş-lemleyebiliyoruz.

Onun için mesela bir bebek yetiştirmek için aileler, varlıklı aileler çocuklarının odasına parıl parıl ışıklarla, oyuncaklarla, renkli bir-takım malzemelerle dolduruyor. Çocuğun göz kapasitesi bu kadar malzemeyi işlemlemeye yetecek mi? Zihin kapasitesi o oyuncakların ne anlama geldiğini bebekken değerlendirebilecek mi? Bu çocuklar o kadar yoğun impuls uyaran bombardımanına tabii ki bu çocukların otistik olmaktan başka yolu yok gibi gözüküyor. Kendilerini kapatıp dışarıdan uyaran almamaya ve içerdeki uyaranları hazmedebildiği kadar kapasitelerini hazmetmeye çabalıyorlar. O zaman ne yapıyor? Bir müddet sonra artık normal dışarıdan alınması gereken uyaranları dahi alamayan, işlemleyemeyen bir zihin yapısına ama kendi içinde işlemleyebildiği ve kontrolünü kendi yapmış olduğu kapasitesi üze-rine rahatlıkla çalışabilen bir yapı ortaya geliyor.

Şimdi bu kısmı anladık mı arkadaşlar? Gelelim duygulara.


Primer Duygular

Öfke Duygusu

Öfke çok haklı bir duygu. İnsanların kimliklerine bir saldırı ol-duğunda, elindeki hakları alındığında öfke gösterir. Bebek memesi çekildiğinde öfke gösterir. Tam çocuk memeyi emiyor, pat diye anne işi var diye memeyi çekiyor, koşturuyor. Bebeğin hissettiği ilk duygu öfkedir. Ardından elinden oyuncağını alırsınız, öfkeyi hisseder ço-cuk. Haklarını alırsınız, zorla bir şeyi giydirmeye çalışırsanız, hele hele 1,5-2 yaşında illa buraya kaka yapacaksın derseniz yapmaz öfke-sinden. Sen karar veremezsin ben veririm der. Ağzındaki yemek için hayır ben istediğim kadar yiyeceğim, sen bana emredemezsin der. Yani öfke ile kendini korur.

Ama günün birinde erişkin hale geldiğinde, böyle ruhunda, da-marlarından ateşler çıkarak yanıp yanıp böyle alevler ruhunu sardı-ğında, tam bir öfke yumağına döndüğünde ne düşünebilirsin ne an-layabilirsin, ne karar verebilirsin. Sadece ateş olup yakmak istersin. Her tarafı patlatmak istersin. Kendin de patlarsın da etrafa patlar.

Ruhun her yeri ne ile doldu? Öfke ateşi ile doldu, öfke lavları ile doldu. Bu, midenin küçük olması yani öfke midesinin küçük olması karşısında o ateşi eline alıp soğutmaya çalışarak, çabalayıp içinde öf-kesini soğutup, sakinleştirip kendisine yararlı bir şekilde kullanabi-lecek hale gelip sınırlarını korumak için yapılan bir tedbir iken, öfke ruhunu zapt etmiş oldu. Öfke size hâkim ise siz kaybettiniz, siz öfke-ye hakimseniz öfke kaybetti.

Sağlıklı bir insan o öfkeyi elinde tutar, ruhunda hisseder. Bir sal-dırı vardır, saldırıya karşı onurlu bir şekilde kendini tutar, haklarını korur fakat bu öfkesi kendisinin istediği boyutta ve ölçüde ortaya çı-kar ortaya.


Ama midesi küçük ise öfkesi bir anda aynı küçük bir mideden taşan süt gibi ruhuna taşar ve düşünce merkezinin, davranış mer-kezinin ve duygulanım merkezinin her yerini istila eder ve siz sade-ce bir öfke topu olursunuz. Gözleri belenmiş insanlar var öfkeden. O insanlara dokunamazsınız. O insanlar etrafındaki herkesi yakar. Onun için onu durdurmaya giden bazı insanlar olur böyle üçüncü sayfa haberlerinde görürsünüz. Arkadaşını da bıçaklar, geleni de bı-çaklar, polise de sıkar. Ondan sonra öfkesi geçtiği zaman mahvolur, hayatı bitmiştir artık onun. Bir on saniyelik öfkenin kurbanıdır ve deliler gibi pişman olur ama hayır öfke midesi çok küçüktür, o öfkeyi yerinde yeterince kontrol edemedi, ruhunun her yerine hâkim oldu, düşünce sistemleri felç oldu, davranış sistemleri felç oldu ve o nokta-ya onu öfke götürdü sistem itibariyle baktığımızda.

Öfke; kişinin hakları, oyuncağı elinden alındığında bebeğin gu-ruru incinecek, sınırlarını koruyacak, kendi hayatında var olabilmesi için doğuştan getirmiş olduğu haklı öfkesini dile getirdiğinde öfke-den katı hale dönüşecektir. Bazı bebekler vardır katıldı kaldı der-ler, elinden oyuncağını aldın kilitlenir çocuk. Yani ağlar ağlar ağlar, morarır, ağlamasını durduramaz, öfkesini durduramaz. Hatırlıyor musunuz böyle çocuklar? Katıldı kaldı derler halk arasında. Öfkeyi koruyan şu kadarlık öfke midesi var ama ona vermişler 1 kilo öfke.

Kursiyer: Ama bu kadar öfkelenmesi normal mi bebeğin?

Tahir ÖZAKKAŞ: Hepimizde nükleer santral olarak bu var. Prob-lem o kadar öfkelenmesi değil, o öfkeyi metabolize edecek midesi-nin küçüklüğüdür. Yani bebeğin midesine uygun bir şekilde sütünü verirsiniz, çorbasını verirsiniz gittikçe büyür. Ama henüz çocuğun metabolizması kaldırmamışken çocuğa gereğinden fazla yük yükle-diğimizde çocuk bunu kaldıramıyor. Normal bir insan, erişkin bir in-san herhangi bir duyguyu hisseder. Mesela ben burada sizlere guru-runuzu incitecek konuşmalar yaparım. Doğru mu? Aşağılarım, dalga


geçerim, fiziğinizle, ruhsal yapınızla, oturmanız kalkmanızla. Siz de bana yaparsınız doğal olarak çünkü ben sizi incittim. Ama ben hiç takmıyorum sizin söylediklerinizi, aaa böyle demiş diyorum. Siz ise böyle sabahtan akşama kadar sıkıntılanıyorsunuz. Neden? Birimizin midesi küçük, birimizin midesi biraz büyük. Yani sizin bana hakaret etmeniz, aşağılamanız karşısında bunu metabolize edecek mideyi kocaman hale getirmişim, 100 kiloluk adamın midesini düşünün. Dolayısıyla sizin beni aşağılamanız karşısında kendimi metabolize edecek sistemlere sahibim. Ama sizin bu sistemleriniz daha küçükse, mideniz bu kadarsa (eliyle yumru yapıyor) bundan biraz fazla oldu-ğu zaman sizin tüm sisteminizi bozacak.

Şimdi erişkin bir insan duygusal bir anaforun etkisi altında kal-mışsa, duygular kabarmışsa mesela bir duygu söyle kabarıp da kont-rol etmekte zorlandığın bu beş duygudan ya da yedi duygudan…

Kursiyer: Üzüntü.

Üzüntü Duygusu

Üzüntü duygusu; kayıp karşısında, memeyi kaybettiğinizde, an-neyi kaybettiğinizde, ev halkını kaybettiğinizde, orta kulak iltihabı olup sağlığınızı kaybettiğinizde (daha 1 haftalık bebeksiniz), ishal olup gıdayı yeteri kadar alamadığınız dönemde, su kaybedip cildini-zin kuruduğu bir dönemde bunların hepsi üzüntü ve kayıp duygusu-dur. Başparmağı büyüklüğündeki bir midenizde, zihinsel midenizde bu üzüntüyü hazmedebilecek kapasiteniz olmadığı zaman, bundan fazla üzüntü duygusu verildiğinde taşacaktır, kusacaktır. Yani üzün-tü midesi kusacaktır.

Üzüntü geldiği zaman o günü ölüyor, düşünemiyor, ders dinleye-miyor, konsantre olamıyor. Üzüntü bütün ruhu işgal etmiş o üzün-tüden kurtulamıyor. Biraz daha şey yapsa majör depresyon diyoruz, hayatın her yerini kaybetmiş. Ölümcül bir duygu hissediyor düşü-


nebiliyor musunuz? Halbuki kendini hayatta tutabilmek için, diğer insanlara güçlü bağlanabilmek için verilmiş olan duygu tüm hayatı mahveden bir felakete dönüştü. İşte biz bu duygunun esiri olur da diğer duyguları yaşayamaz, hele hele bunların üzerine bir hâkimiyet kuracak olan düşünceyle duygularımızı kontrol edemezsek üzüntü-nün esiri olacak. Ama bu üzüntüyü düşünsel olarak etiketleyebilirse, kaynağını belirleyebilirse, şiddet derecesini belirleyebilirse, bunu re-güle ederek üzüntüsünü anlatabilirse bu üzüntü işlemlenebilir hale geliyor. Ne oluyor? Üzüntü midesi büyümüş, üzüntüyü yaşıyor, önce üzüntü bütün ruhunu kapsıyor, daha sonra bir dakika diyor, evet bir kaybım var, bir üzüntüm var, ben bunu yaşayacağım, bunu hazme-deceğim diyor, birkaç gün içerisinde, bilemediniz eğer ağır bir kayıp ise birkaç ay içerisinde o üzüntüyü tolere edebilecek, hayata devam edebilecek hale geliyor.

Ne yaptı bunu? Üzüntü ile ilgili regülasyon sistemleri var, düşün-sel üzüntünün ne olduğunu anlamlandırabildi, onun üzerine fikir yürütebildi, alternatif tahliye kanallarıyla o üzüntüyü deşarj edebil-di. Dolayısıyla üzüntü ona hâkim olmak yerine onun zihni, korteksi üzüntüye hâkim oldu. Bunu sağlayan yetileri nelerdi? Daha önce tec-rübe edilmiş olan, yavaş yavaş geliştirilmiş olan midenin büyük ol-ması, üzüntü midesinin büyük olması ve bu üzüntünün ne olduğuna dair etiketleme yapabilmesi, şiddet derecesini tayin edebilmesi, zi-hinsel olarak bunu düşünebilmesi, mentalizasyon yapabilmesi ve bu düşünceyi etrafındaki insanlarla paylaşarak bu üzüntü üzerine haki-miyet kurmasını sağlayacak bir zihinsel kapasiteye sahip olmasıydı bu yetiler. O insanın üzüntüsünün üzerine başka bir şey koymasına gerek var mı? Var mı? Üzüntüyü yaşayıp bunu hazmetmekten başka bir şey yapabilir mi? Gerek var mı? Yok. Siz hangi duygu ile ilgili duy-gu yaşıyorsunuz ve zihninizi istila ediyor?

Kursiyer: Benim mi?


Tahir ÖZAKKAŞ: Evet. Hiç deneyiminiz oldu mu?

Kursiyer: Korku diyelim.

Korku Duygusu

Korku duygusu; bir tehdit aldığınızda korkacaksınız. Korku mi-deniz içinde ancak 3 gr’lık bu korku duygusunu hazmedebilir, 4 gr verdiğiniz zaman kusar ve taşar.

Tahir ÖZAKKAŞ: Korku dışarıdan bir tehdit algısı olduğunda, hayatı-nızı tehdit ettiğinde, vücut bütünlüğünüzü tehdit ettiğinde bundan korkarsınız. Bu doğal bir korku. Yani tehdit altında kalabilirsiniz, vücudunuz herhangi bir hastalık üretiyor olabilir. Bunun karşısında duyduğu bu korku duygusu şu anda egemen ise size, mesela deprem olacağı kaygısıyla deprem olacağı ve binanın altında kalacağı kaygı-sıyla korkan arkadaşlar var. Var mı? Var. Şu anda mesela bu binaya geldiler, burada ders dinliyorlar. Ders dinlerken şu anda deprem oldu olacak diye kaygılanıyor, ufacık bir masayı sallıyoruz panikliyor. Beni dinlemesi mümkün mü? Anlaması mümkün mü? Korku onun ru-hunu o kadar esir almış ki, her an deprem olacağıyla ilgili ruhunda o kadar büyük bir korku yapmış ki bunu zihni metabolize edebiliyor mu? Edemiyor. O zaman düşünsel sistemi felç olmuş, davranış siste-mi felç olmuş. Olan biten her şeyi deprem korkusu üzerine anlam-landırır ve her saniyesini mahveder bu deprem korkusu.

GK senin miden küçük, bu korkuyu hazmedemiyor, metabolize edemiyor, taşıyor ve sen kusuyorsun. Korkudan kusuyorsun. Korku senin ruhunu esir aldığı için ne dersi dinleyebiliyorsun ne beni an-layabiliyorsun ne sağlıklı ikili ilişkiler kurabiliyorsun ne evinde hu-zur bulabiliyorsun ne dışarıda huzur bulabiliyorsun. Korku ruhunu mahvetmiş, sadece deprem korkusundan bahsediyorum. Buna ilave olarak araç korkusu, kapalı alan korkusu, yükseklik korkusu, yakın olma korkusu vb. milyonlarca korku var. Böcek korkusu, sivrisinek


korkusu, karanlık korkusu, öcü korkusu, şeytan korkusu, cin korku-su. Şimdi böyle bir korku senin ruhuna girmişse, senin ruhunu işgal etmişse sen nasıl yaşayabilirsin?

Halbuki korku gerçek bir tehditten seni korumak için verilmiş olan bir şeydi. O zaman anlıyoruz ki korku seni esir ediyor ama sen erişkin bir insan olarak bu korkuyu metabolize edecek kapasiteye ulaşırsan, korkunun kaynağını anlamışsan, korkunun kaynağını kontrol edebilmek için ondan kaçmışsan, ona karşı silahlar hazır-lamışsan, korkunun şiddet derecesi bu kadar demişsen, alternatif düşünceler ile korku üzerine düşünsel bedenselliği kurabilmişsen ve gerçekten korkunun üstüne gerekli tedbirleri almışsan, o alanda o kadar onu anlamlandırabilmişsen korku seni esir almıyor sen kor-kuyu esir alıyorsun. Bunun sebebi korku üzerine zihinsel olarak bir mide genişlemesine sahip olmuş olman.

Korku midenin büyük olması; bunun üzerine düşünsel bir kapa-site ile olayın korku olduğunu, dışarıdan geldiğini değerlendirebil-mesi, en kötü ihtimalle bana bu kadar zarar verir diyerek onu belirli bir boyuta indirgeyebilmesi, en kötü ihtimalle bu olur diyerek ona karşı kendini savunucu (ya savaşacaksın ya kaçacaksın) tedbirleri-ni alabiliyor olmasıdır. Korkuya hâkim ol. Başka bir şeye gerek var mı? Korku var, korkuyorsun doğru. Ben de korkuyorum. Evet dep-rem olabilir, milyonda bir ihtimal altında kalabiliriz, evet ölebiliriz ama yapacak bir şey yok. Dışarıda kafama taş düşer, araba kaza yapar, evde tüp gaz patlar vb. her yerde var korku. Bu korkuyla bu şekilde ret ederek ama biz gerekli tedbirleri aldıktan sonra hayata devam edi-yoruz. Yani o korkunun zihnimizi işgal ederek, istila ederek bizi esir almanın önüne geçiyor.

Evet sizlere ne kaldı?

Kursiyer: Utanç.


Utanç Duygusu

Tahir ÖZAKKAŞ: Evet utanç. Utan bakayım biraz. Utandırdık seni. Ne oldu utanç duygusu, nasıl bir duygu? Neden vardır insanda utan-ma duygusu?

Kursiyer: Utanılacak bir şey yaptığında utanır, geri çekilmek için…

Tahir ÖZAKKAŞ: Evet. Utanılacak bir şey yapmak ne demek? Şu utanç duygusu çekirdek olarak var bizde. Fakat doğuştan utanılacak bir şey yapmayız. Sadece dış sosyal çevre, sosyal çevrelerin çan eğrisi perspektifindeki kültürel değer yargılarına uymayan, toplumsallaşa-mayan bireyi toplumsallaştırabilmek, ailenin bir ferdi haline getire-bilmek tuvaletin burası olduğunu, mutfağın burası olduğunu, elin buruna gitmemesi gerektiğini, tuvalete gittiği zaman elini yıkama-sı gerektiğini, vücudunu bu şekilde temizlemesi gerektiğini, banyo yapması gerektiğini, dişlerini fırçalaması gerektiğini, elbise giymesi gerektiğini, neyi nerede nasıl konuşacağını bilmesi gerektiğini, kü-fürü nerede yapacak, nazik konuşmayı nerede yapacak bunun çev-remizdeki tek öğretici silahı utançtır. Kişiyi utandırmaktır. Yani onu böyle utandırarak ‘‘ayy sana yakıştı mı! Ne kadar ayıp, günah’’ kav-ramlarıyla normalleştirme çalışmasıdır.

Fakat utanç duygusunu yerinde yeterince yapmayan bireyler, anne babalar, özellikle çocukları kendilerine bağlı ve bağımlı hale getire-bilmek için utanç duygusunu o kadar çok kullanıyorlar ki, çocuğun her türlü bireysel girişimi utanç duygusu ile engellenerek kendisinin var olması engelleniyor. O zaman varlığından utanç duyan bir birey ortaya çıkıyor. Arkadaşlar bana bir soru sorar mısınız diyorum. Biri-niz gündemden bir şey sorsun. Öyle utanıyor, öyle utanıyor ki! Yer yarılsa yerin içine girse. Kafasını sokuyor hoca beni görmesin diye. Var olmak ve ortaya çıkmak onun için utanç vericidir ve bunu regüle edecek utanç midesi küçücüktür. Başparmağımın bir boğumu ka-dardır.


Utanç duygusu regüle edilemediği ve utanç geldiği zaman da işte sosyal fobik oluyor. Yapabileceği tek şey kaçmak. Sosyal fobik arka-daşlar o kadar çok utandırılmış çocuklardır ki, ortaya çıkıp var ol-dukları zaman büyük bir panik hissine kapılır. Halbuki dünyanın en iyi bilgi sahibidir, süper akıllıdır, süper beceriklidir. Hadi gel şurada bir konuşma yap denilse; burada, ben, konuşma yapacağım, milletin önünde söz alacağım ha! Öldür beni daha iyi diyor. Ne oldu? Utanç bütün sistemini o kadar kontrol altına alıyor ki, onun dışında bir duy-gunun olması mümkün değil. Onun dışında bir düşünsel sistemin olması mümkün değil. Zihni, ruhsal aygıtı komple utanç duygusu işgal ediyor. Birileri ile karşı karşıya kaldığında, hele bir grubun kar-şısında karşı karşıya kaldığında ve grup da ona bakmaya başladığında hissettiği bebeklik travması nedir? Aşağılık varlık, pislik, pislik bir de çıkmış milletin önüne söz alıyor. İçinden hissettiği duygu bu. Yer yarılsa yerin içine girse duygusu, utanç duygusu ile ilgili. Dolayısıyla utanç duygusunu regüle edecek mideyi büyütmediğiniz müddetçe, entelektüel yapımız olan korteksimizi ve düşünsel sistemimizi utan-cın üzerine hâkim kılmadığımız müddetçe, utancı yerinde yeterince bir kırıklık olarak, çok da ayıp oldu millete diyerek bir sonraki dav-ranışı daha estetik hale getirme çabasının aracı olarak kullanmadığı-mız müddetçe, utanç bizi esir eder ve hayatımızı mahveder.

Düşünebiliyor musunuz? Her türlü duygusal yapı içerisinde in-sanlar beni görecekler, bana soru soracaklar veya gelip benimle ta-nışacaklar korkusu ile inanılmaz kaygı yaşayan bir insanın bir ömür boyu neler çektiğini düşünebiliyor musunuz? Bütün kapasiteleri var, hiç kapasitesi olmayan insanlar takır takır birtakım işler yapıyor, bu-nun bütün kapasitelerine rağmen sadece utanç duygusu ile hiçbir şey yapamıyor.

Kursiyer: Hocam bir şey soracağım. Antisosyal yapılarda utanç duy-gusunun alt yapısı çok fazla yok o halde diyebilir miyiz?

duygu odakli bİreysel terapİ eĞİtİmİ...primer duyguları neden sekonder duygularla saklarız?...

Documents