DUYGU ODAKLI TERAPİ

Leslie S. GREENBERG

Çeviri:

Serpil Kızıltaş

ii

Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları: 71

Duygu Odaklı TerapiLeslie S. GREENBERG

Özgün adı: Emotion-Focused Therapy

Copyright2011 by the American Psychological Association (APA).

ISBN 978-605-5241-46-9Türkçe yayın hakları Psikoterapi Enstitüsü’ne aittir.

Tüm hakları saklıdır. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kıs-men yayımlanamaz, kısmen de olsa çoğaltılamaz ve elektronik

ortamlarda yayımlanamaz.

Birinci baskı: Kasım 2012

Editör: Tahir ÖzakkaşÇeviri: Serpil Kızıltaş

Yayıma hazırlayan: Sevgi Çorabatur & Menekşe Arık

Baskı: İklim OfsetNişanca Mah. Arpacı Hayrettin Sok. No:21 Eyüp/İstanbul

Tel: 0212 577 77 45www.iklimmatbaa.com

PSİKOTERAPİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM ARAŞTIRMA SAĞLIK ORG. VEDANIŞMANLIK LTD. ŞTİ.

Eğitim ve Kongre Merkezi: Fatih Sultan Mehmet Caddesi No285Darıca-İZMİT

Tel : 0262 653 6699 Fax : 0262 653 6698

Merkez: Bağdat Caddesi No: 540/8 Bostancı-İSTANBULTel : 0216 464 3119 Fax : 0216 464 3102

www.psikoterapi.com - www.psikoterapi.org - www.hipnoz.com

iii

DUYGU ODAKLI TERAPİ

Leslie S. GREENBERG

Editör:Uz. Dr. Tahir ÖZAKKAŞ

Çeviri:Serpil Kızıltaş

v

SUNUŞ

Psikoterapi Enstitüsü olarak, öncelikle ruh sağlığı profesyonelle-rinin ya da ruh sağlığı ile ilgilenen kişilerin ihtiyaç duyacağı teo-rik bilgileri ve pratik/uygulamaya yönelik deneyim-leri paylaşanözgün ve çeviri yayınlar ile literatüre katkıda bulunmayı hedefli-yoruz. Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları, Psikoterapi Ensti-tüsü’nün çalışmaları kapsamında gerçekleş-tirilen atölye çalışma-ları, uluslararası konferanslar ve dünya literatüründen seçkileriiçermektedir.

Duygu Odaklı Terapi, bu duygu merkezli hümanist yaklaşımınkuramı, tarihçesi, araştırmaları ve uygulamasına bir giriş sun-maktadır. İnsan işlevselliğine dair bütünlüklü bir kuram olanduygu odaklı terapi, duygunun adaptif rolüne ve kalıcı değişimiçin duygusal değişimin temel olduğu fikri üzerine kurulan birterapi uygulamasına dayalıdır. Bu kitapta, Leslie S. Greenberg, buçok yönlü ve faydalı yaklaşımın teorisini, tarihçesini, terapi süre-cini, birincil değişim mekanizmalarını, etkinliğinin ampirik ze-mini, teoriyi ve uygulamayı şekillendiren güncel gelişmelerisunmakta ve irdelemektedir.

Konuya ilgi duyan okuyucuların yanı sıra klinisyenler, psikote-rapistler ve araştırmacılar için başvuru kitabı niteliği taşıyan buyayını sizlerle buluşturmaktan kıvanç duyarız.

Tahir ÖZAKKAŞPsikoterapi Enstitüsü Başkanı

vii

İÇİNDEKİLER

SERİ ÖNSÖZÜ ........................................................................... ix

—1— GİRİŞ ................................................................................. 1

—2— TARİHÇE ......................................................................... 12

—3— KURAM ........................................................................... 33

—4— TERAPİ SÜRECİ ..............................................................76

—5— DEĞERLENDİRME .........................................................145

—6— GELECEKTEKİ GELİŞMELER ......................................... 171

ANAHTAR TERİMLER SÖZLÜĞÜ.............................................183

ÖNERİLEN OKUMALAR...........................................................187

KAYNAKLAR............................................................................. 191

YAZAR HAKKINDA ................................................................. 203

ix

SERİ ÖNSÖZÜ

Kimileri, çağdaş klinik psikoterapi uygulamasında kanıta da-yalı müdahale ve etkili sonuçların kuramın önemini geride bırak-tığını öne sürebilir. Belki de öyledir. Ancak, bu serinin editörleriolarak, bizim buradaki önerimiz bu ihtilafı tartışmak değildir.Şunu biliyoruz ki, psikoterapistler şu veya bu kuramı benimser veuygular, çünkü kendi deneyimleri ve yıllar içinde biriken kanıtlarsağlam bir psikoterapisine sahip olmanın terapi başarısını artır-dığını ortaya koymaktadır. Ancak kuramın yardım etme sürecin-deki rolünü açıklamak güç olabilmektedir. Sorunların çözümünedair aşağıdaki hikaye, kuramın önemini anlatmamıza yardımeder:

Ezop, güneş ile rüzgar arasında süregiden ve kimin en güç-lü olduğuna karar verecek bir çekişmeyi anlatan bir masalanlatır. Dünyanın üzerinde, güneş ile rüzgar, caddede yü-rüyen bir adam fark ettiler ve rüzgar, bu adamın ceketiniçıkarttırabileceğine dair iddiaya gireceğini söyledi. Güneşde bu çekişmeye katılmaya karar verdi. Rüzgar esti veadam gitgide daha çok ceketine sarıldı. Rüzgar ne kadarçok estiyse, adam da o kadar sıkıca ceketine sarıldı. Güneşise, sıranın kendisine geldiğini söyledi. Bütün gücüyle daha

x

çok sıcaklık yaymak için doğdu ve kısa sürede adam ceke-tini çıkardı.

Güneş ile rüzgar arasındaki adamın ceketini çıkarmak üzerinebir yarışın psikoterapi teorileriyle ne işi olur? Biz, bu basit gibigörünen hikayenin, her tür etkin müdahalenin ve dolayısıylaolumlu sonuçların öncülü olarak teorinin önemini vurguladığınıdüşünüyoruz. Rehberlik eden bir teori olmazsa, semptomu teda-vi ederken bireyin rolünü anlamamış olabiliriz. Ya da danışanla-rımızla güç çatışmaları yaratabilir ve dolaylı yardım yollarının(güneş ışığı) doğrudan olanlar (rüzgar) kadar etkin olduğunuanlayamayabiliriz. Teorinin yokluğunda, tedavi gerekçesini göz-den kaçırmamız ve sosyal doğruluk veya o kadar basit görünenbir şeyi yapmak istememe gibi durumlara kendimizi kaptırma-mız mümkün olabilir.

Tam anlamıyla teori nedir? APA Psikoloji Sözlüğü teoriyi “bir-biriyle ilişkili bir dizi fenomeni tahmin etmek ya da açıklamakiddiasında olan bir prensip ya da birbiriyle ilişkili prensipler bü-tünü” olarak tanımlar. Psikoterapide, bir teori, insan düşüncesinive davranışını açıklamak üzere kullanılan bir prensipler bütünü-dür ve insanları değiştiren şeyin ne olduğunu içerir. Uygulamada,bir teori, terapinin hedeflerini yaratır ve bu teorileri nasıl takipetmek gerektiğini tanımlar. Haley (1997), bir psikoterapi teorisi-nin, vasat bir terapistin bile anlayabileceği ölçüde basit yazılmışancak geniş bir aralığa yayılan ihtimallerin de nedenlerini yete-rince açıklayabilecek biçimde kapsamlı olması gerektiğine işaretetmektedir. Buna ek olarak, bir teori, hem terapist hem de danı-şan için iyileşmenin mümkün olduğu yönünde ümitler üretirkenbir yandan da başarılı sonuçlar için doğru eylemlere rehberlikeder.

xi

Teori, psikoterapistlerin geniş klinik uygulama alanında yön-lerini bulmalarına olanak sağlayan pusuladır. Nasıl ki seyir aletle-ri düşüncedeki ilerlemelere ve keşfedilecek bitimsiz alanlarauyum sağlamak üzere modifiye edilmişse, psikoterapi teorileri dezamanla değişmiştir. Farklı teori ekolleri genellikle dalgalar ola-rak anılmaktadır, ilk dalga, psikodinamik teoriler (örneğin;Adlerian, psikanalitik); ikinci dalga, öğrenme teorileri (örneğin;davranışsal, bilişsel davranışçı); üçüncü dalga, hümanist teoriler(insan merkezli, gestalt, varoluşçu); dördüncü dalga, feminist veçok kültürlü teoriler; beşinci dalga, postmodern ve yapısalcı teo-riler. Birçok bakımdan, bu dalgalar, psikoterapinin nasıl adapteolduğunu ve psikoterapinin kendi doğasındaki değişikliklereolduğu gibi, psikolojide, toplumda ve epistemolojideki değişiklik-lere nasıl yanıt verdiğini açıklamaktadırlar. Psikoterapi ve onarehberlik eden teoriler dinamiktir ve etkilere yanıt verir. Genişteori yelpazesi, aynı zamanda, aynı insan davranışının farklı yol-larla da kavramsallaştırılabileceğinin de kanıtıdır (Frew &Spiegler, 2008).

Teorinin merkezi önemi ve teorik düşünmenin doğal evrimişeklindeki iki kavramı aklımızda tutarak Psikoterapi TeorileriSerisini geliştirdik. Her ikimiz de teorinin ve her modelin ardın-daki karmaşık fikirler yelpazesinin büyüsüne kapılmış haldeyiz.Psikoterapi teorileri üzerine üniversitede ders veren öğretimüyeleri olarak, yalnızca profesyoneller ve eğitimini sürdüren uz-manlar için başlıca teorilerin özünü vurgulayan öğrenme mater-yalleri yaratmakla kalmayıp aynı zamanda okuyucuları modelle-rin güncel durumuna dair bilgilendirmek istedik. Teori üzerineyazılan kitaplarda, genellikle, özgün teoristin yaşam öyküsü mo-delin evrimini gölgede bırakır. Bundan farklı olarak, bizim niye-

xii

timiz, teorilerin geçmişi ve bağlamı kadar modern kullanımları-nın da altını çizmektir.

Bu proje başladığında, iki önemli kararla yüz yüze geldik:hangi teoriler ele alınacaktı ve bu teorileri en iyi kim temsil ede-cekti? Lisans düzeyindeki psikoterapi derslerinde hangi teorilerinöğretildiğini inceledik ve hangi teorilerin en çok ilgi gördüğünübelirleyebilmek için en popüler ve bilimsel kitapları, makalelerive konferansları irdeledik. Sonrasında, güncel teorik uygulama-daki en iyi zihinler üzerinden yazarlara dair bir ideal liste geliş-tirdik. Her bir yazar, savunduğu yaklaşımın en bilgili uygulayıcısıve o kuramın en önde gelen savunucularından biridir. Her biryazardan teorinin çekirdek yapılarını değerlendirmesini, teoriyikanıta dayalı uygulama bağlamında modern klinik çevreyeoturtmasını ve elbette teorinin eyleme döküldüğünde nasıl gö-ründüğünü örneklendirmesini istedik.

Seri için planlanmış 24 kitap bulunmaktadır. Her bir kitapyalnız başına ele alınabileceği gibi psikoterapi teorilerinin anla-tıldığı derslerde kullanılmak üzere materyal üretmek için diğerbaşlıklarla birlikte kullanılabilir. Bu seçenek, eğitmene, bugün endikkat çekici olduğuna inandığı yaklaşımlara yer veren bir dersyaratma olanağı tanımaktadır. Bu sonucu desteklemek için, APAKitapları aynı zamanda her bir yaklaşım için gerçek bir hastaylauygulamayı gösteren birer de DVD geliştirmiştir. Bu DVDlerdençoğu 6 seans terapi göstermektedir. Kullanımda olan DVD prog-ramları için APA Kitapları ile temasa geçiniz(http://www.apa.org/pubs/videos).

Duygu odaklı terapi (DOT), danışanların gelişimi ve refahındakalıcı veya sürekli değişim için duygusal değişimin gerekli oldu-ğunu savunmaktadır. Psikoterapide hümanist teorilere dayanan

xiii

duygu odaklı terapi, duygusal ifadenin etkileri hakkındaki bilgi-lerden yararlanmaktadır ve adaptif duygu potansiyellerini anlam-lı bir psikolojik değişim yaratmada kritik olarak tanımlamaktadır.Bu kitapta, duygu odaklı terapinin ortak kurucularından olanLeslie Greenberg, modelin gelişimini izlemekte, duyguların ifadeedilmesinin ve pozitif duygu gelişiminin nasıl iyileşmeye götür-düğünü örneklendirmektedir. Bu deneyimselliğe dayalı yakla-şımda, duyguların kabullenilmesi, ifade edilmesi, düzenlenmesi,derinlemesine düşünülmesi ve dönüştürülmesi gibi danışanlarayardım eden pek çok stratejinin altı çizilmektedir. Duygu OdaklıTerapi seriye önemli bir katkı yapmaktadır.

—Jon Carlson ve Matt Englar-Carlson

KAYNAKLAR

Frew, J.& Spiegler, M. (2008). Contemporary psychotherapies fora diverse world. Boston, MA: Lahaska Press.

Haley, J. (1997). Leaving home: The therapy of disturbed youngpeople. Newyork, NY:Routledge.

xiv

Bu Kitap APA Psikoterapi Videoları ile Nasıl Kullanılır

Psikoterapi Kuramları Serisindeki her kitap, özel olarak, ku-ramın gerçek bir danışanla gerçek bir terapide uygulanışını gös-teren bir DVD ile eşleştirilmiştir. Pek çok DVD’de kitabın yazarıkonuk terapist olarak yer almakta, böylece öğrenciler seçkin birakademisyen ve uygulayıcının kendi yazdığı kuramı nasıl uygula-dığını görme fırsatı bulmaktadırlar.

Kuramsal kavramları öğrenme konusunda bu DVD’leri mü-kemmel araçlar haline getiren çeşitli özellikler bulunmaktadır:

Pek çok DVD’de altı psikoterapi seansının tamamı yer almak-tadır. Böylece izleyenler, danışanların seanslar ilerledikçe ku-ramın uygulanmasına nasıl yanıt verdiklerini görebilmekte-dirler.

Her DVD’nin girişinde, gösterimi yapılan yaklaşımın temelözelliklerinin özetlendiği bir giriş bölümü bulunmaktadır.Böylece izleyenler kitaptan okudukları yaklaşımın anahtarözelliklerini tekrar gözden geçirme şansı elde ederler.

DVD’lerde gerçek danışanların yer aldığı, üzerinde oynan-mamış psikoterapi seansları gösterilmektedir. Bu da, yazılıvaka örneklerinin ve dökümlerin zaman zaman aktarmaktayetersiz kaldığı gerçek psikoterapi görünümü ve hissiniedinmek için benzersiz bir fırsat sunmaktadır.

İzleyicilerin isterlerse psikoterapi seansları süresince oynata-bilecekleri terapistin yorumları da sesli olarak bulunmakta-dır. Bu ses kaydı, terapistlerin bir seans içinde neyi niye yap-tıklarına dair benzersiz bir içgörü sunmaktadır. Ayrıca tera-

xv

pistin danışanı kavramsallaştırmak üzere modeli nasıl kul-landığına da canlı örnek teşkil etmektedir.

Kitaplar ve DVD’ler birlikte kuramsal ilkelerin uygulamayı na-sıl etkilediğini öğreten güçlü bir araç oluşturuyor. Bu kitap içinde, yazarın uzman konuk olarak yer aldığı Duygu Odaklı TerapiSüreci DVD’si bu yaklaşımın uygulamada nasıl göründüğünecanlı bir örnek teşkil etmektedir.

—1—

GİRİŞ

Duygu olmadan bilgi olmaz. Bir gerçeğin farkında olabiliriz ama gü-cünü hissetmedikçe o gerçeğin bilgisi bizim değildir. Beynin bilişine

ruhun deneyimi eklenmelidir.

—Arnold Bennett—

Duygu odaklı terapi (DOT), psikoterapötik değişimlerde duy-gunun rolünün anlaşılmasıyla bilgilendiğimiz bir terapi yöntemiolarak tanımlanabilir. Duygu odaklı terapi, duygunun yaşamdeneyimi ve psikoterapideki değişimlere katkısının ve anlamınındetaylı ve dikkatli analizi üzerine kurulmuştur. Bu odak, terapist-le danışan arasında düzeltici duygusal deneyimin yanı sıra hemterapisti hem de danışanı duygunun farkına varılması, kabuledilmesi, ifade edilmesi, kullanılması, düzenlenmesi ve dönüştü-rülmesine götürür. Hedefler kendiliğin güçlendirilmesi, duygu-nun düzenlenmesi ve yeni anlamlar yaratılmasıdır.

2 DUYGU ODAKLI TERAPİ

ANA KAVRAMLAR

Duygu odaklı terapi, duygulanım nörobilimi ve modern duyguteorisi bağlamında yeniden düzenlenen neo-hümanist, deneyim-sel bir terapi yaklaşımıdır. Hümanist–fenomenolojik terapi ku-ramları (Perls, Hefferline & Goodman, 1951; Rogers, 1957), duyguve biliş kuramı, duygulanım nörobilimi ve dinamik ve aile sistemkuramlarının (Damasio, 1999; Frijda, 1986; J. Pascual – Leone,1987, 1988; Thelen & Smith, 1994; Weakland & Watzlawick, 1979)bilgisine dayanır.

Yıllar önce psikoterapide bir seanstan diğerine insanların nasıldeğiştiğine dair bir yaklaşım olarak ortaya çıktığından bu yana(Rice & Greenberg, 1984), duygu odaklı terapi (DOT) duygusaldeğişimin sürekli değişimin merkezi olduğunu öne süren tamanlamıyla gelişmiş bir işleyiş teorisine ve uygulamaya evrilmiştir.Duygu odaklı terapinin dayandığı temel, gelenekselpsikoterapinin bilinçli kavrayış ve bilişsel-davranışsal değişimiaşırı vurgulamasının bu süreçlerde duygusal değişimin oynadığımerkezi ve temel rolün ihmal edilmesine yıl açtığıdır. Her nekadar anlamın oluşumunu ve davranışsal değişimi inkâr etmesede, duygu odaklı terapi duygunun farkına varılmasının, kabuledilmesinin ve anlaşılmasının önemini, terapide duyguların be-densel olarak yaşanmasını ve psikoterapötik değişimi sağlamadaduyguyu değiştirmenin önemini vurgulamaktadır.

Duygu odaklı terapi, duyguların, eğer aktifleştirilirse, doğaluyum potansiyellerinin olduğunu varsayar; ki bunlar, danışanlaraistenmeyen kendilik deneyimini iyileştirmede ve problemli duy-gusal durumları ve etkileşimleri değiştirmede yardım eder. Duy-gunun temelde insanların hayatta kalması ve gelişmesine yardımetmek üzere evrimleşmiş doğuştan gelen adaptif bir sistem oldu-

Giriş 3

ğu yönündeki bu görüş, geniş ampirik destek kazanmıştır. Duy-gular, bizim pek çok temel ihtiyacımızla bağlantılıdır (Frijda,1986). Esenliğimiz için önemli olan durumlara karşı bizi hızlıcauyarır, ihtiyaçlarımızın karşılanıp karşılanmadığını değerlendir-mek suretiyle bizim için neyin iyi veya kötü olduğu bilgisini bizeverirler. Aynı zamanda bu önemli durumlarda ihtiyaçlarımızıkarşılaşmak üzere eyleme geçmeye bizi hazırlar ve rehberlikederler. Duygu odaklı terapi, bireyi özünde duygulanımsal olarakdeğerlendirir. Duygu, temel bir işleme biçimini harekete geçirir(Greenberg, 2002; Le Doux, 1996). Korku, tehlikenin nerede ol-duğunu arayan bir korku işleme mekanizmasını harekete geçirir;üzüntü bize bir kayıp yaşadığımız, öfke ise ihlale uğradığımızbilgisini verir. Duygular aynı zamanda hızlıca niyetimizi bellieden ve ifade edildiğinde başkalarını etkileyen birincil iletişimsistemimizdir. Birincil anlamlarımız, iletişimimiz ve eylem yöne-lim sistemlerimiz olarak duygular bizim kim olduğumuzu tanım-lar. “Düşünüyorum, öyleyse varım”dan ziyade, duygu odaklı te-rapi “Hissediyorum, öyleyse varım” fikri üzerine temellenir veönce hissettiğimizi, sonradan düşündüğümüzü ve çoğunluklahissettiğimiz kadar düşündüğümüzü öne sürer. Duygusal deği-şimler, böylelikle kalıcı bilişsel ve davranışsal değişimlerin anah-tarı olarak görülür.

Duygu odaklı terapide, danışanlara, duygularını daha iyi ta-nımlama, deneyimleme, kabullenme, irdeleme, anlamlandırma,dönüştürme ve esnek biçimde yönetme konularında yardımcıolunur. Nihayetinde danışanlar, dünya ve kendileriyle ilgili duy-gularının sağladığı önemli anlamlara ve bilgilere erişme konu-sunda daha başarılı hale gelirler; ilaveten bu bilgileri mutlak su-rette ve adaptif biçimlerde kullanma konusunda da daha yeterlihale gelirler. Terapide danışanlar aynı zamanda onları yönlendi-

4 DUYGU ODAKLI TERAPİ

recek ve değiştirecek korkutucu duygularıyla baş etmek konu-sunda desteklenirler. Duygu odaklı terapideki asıl öncül müdaha-le, dönüşümün yalnızca bireylerin kendilerini oldukları gibi ka-bul ettikleri zaman mümkün olduğudur. Duygu odaklı terapi,danışanlara farkında olma ve duygularını verimli hale getirmekonularında yardımcı olmak üzere tasarlanmış bir yaklaşımdır.

Duygu odaklı terapi, Batı psikoterapilerinde biliş ve davranı-şın aşırı vurgulanmasına yanıt olarak doğdu. Bilişler üzerineodaklanmak, örtülü duygular üzerine odaklanmaktan daha ko-laydır çünkü bilişler bilinçte daha kolay erişilebilirdir; davranışla-rı değiştirmeye çalışmak, otomatik duygusal yanıtları değiştir-mekten daha kolaydır çünkü davranışların temkinli kontrolü,otomatik duygusal yanıtlardan daha erişilebilir haldedir. Bunakarşın duygu, biliş ve davranış üzerinde kilit bir etkide bulunur.Duygu odaklı terapi, terapötik değişimde tüm adaptif vemaladaptif duyguların yaşanmasının kritik rolünün vurgulanmasıyoluyla odak noktasını değiştirmeye çalışır.

Duygu odaklı terapi uygulamasının esas özelliği, kavramsal vedeneyimsel bilgi arasında ayrım yapmasıdır ve insanların zekala-rından daha öte bir bilgeliğe sahip olduklarını öne sürer.Deneyimleyen bir organizmada, bilinçlilik, bilinçli olmayanorganizmal işleyiş piramidinin zirvesi gibi görünür. Yönlendiril-miş farkındalık deneyleri, dikkati henüz formüle edilmemiş duy-gusal deneyim üzerine odaklamaya, bu deneyimin canlılığınıyoğunlaştırmaya ve bunu farkındalıkta sembolize etmeye yardımeder. Terapide duyguya içorgansal deneyim olarak odaklanılır vekabul edilir; ayrıca duygusal değişimi sağlamak için duyguyladoğrudan çalışılır. Kendilik ve ötekilerle birlikte olma biçimleri-nin anlatılmasında duygunun ifade edilmesi de böylece yaşamöykülerimizi sunar (Angus & Greenberg, baskıda).