Download - BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN VE İŞ METOTLARININ ... · bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği konusu mahkeme kararlarıyla şekillendirilmiştir. Öyle ki yazılım

T.C.

TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ

PATENT DAİRESİ BAŞKANLIĞI

BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN VE İŞ METOTLARININ

PATENTLENEBİLİRLİĞİ:

DÜNYADAKİ UYGULAMALAR VE ÜLKEMİZDEKİ DURUM

UZMANLIK TEZİ

BAYRAM DAŞBAŞI

ANKARA-2013

T.C.

TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ

PATENT DAİRESİ BAŞKANLIĞI

BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN VE İŞ METOTLARININ

PATENTLENEBİLİRLİĞİ:

DÜNYADAKİ UYGULAMALAR VE ÜLKEMİZDEKİ DURUM

UZMANLIK TEZİ

BAYRAM DAŞBAŞI

TEZ DANIŞMANI

DOÇ. DR. ERDOĞAN DOĞDU

ANKARA-2013

i

ÖNSÖZ

Bu çalışmanın hazırlanmasına imkân sağlayan ve çalışma sürecinde değerli

desteklerini esirgemeyen Türk Patent Enstitüsü Başkanlığı’na ve Patent Dairesi

Başkanlığı’na, tez çalışmasının yürütülmesinde destekleriyle bana yol gösteren

değerli danışmanım Sayın Doç. Dr. Erdoğan Doğdu’ya teşekkür ederim.

Bayram DAŞBAŞI

Ankara 2013

ii

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .............................................................................................................................. i

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................... ii

ŞEKİLLER DİZİNİ ........................................................................................................ v

TABLOLAR DİZİNİ ..................................................................................................... vi

KISALTMALAR .......................................................................................................... vii

ÖZET ............................................................................................................................. viii

ABSTRACT ..................................................................................................................... x

GİRİŞ ............................................................................................................................... 1

1. TEMEL KAVRAMLAR ............................................................................................ 4

1.1. Patent ..................................................................................................................... 4

1.2. Patentin Tarihçesi ................................................................................................. 5

1.3. Bilgisayar Programı ve Unsurları ....................................................................... 7

a. Program Akışı ....................................................................................................... 8

b. Algoritma ............................................................................................................... 9

c. Kaynak Kodu ve Nesne Kodu.............................................................................. 9

d. Arayüz ve Kullanıcı Arayüzleri ......................................................................... 10

1.4. Programlama Dilleri........................................................................................... 11

1.5. Bilgisayar Programlarının Türleri ve Özellikleri ............................................ 11

1.5.1. Sistem Programları ........................................................................................ 11

1.5.2. Çevirici Programlar ....................................................................................... 12

1.5.3. Uygulama Programları .................................................................................. 12

1.6. Bilgisayar Tabanlı Buluşlar ............................................................................... 13

2. BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN VE İŞ METOTLARININ

HUKUKİ DURUMU ..................................................................................................... 18

2.1. Uluslararası Anlaşmalar .................................................................................... 18

A. Bern Sözleşmesi .................................................................................................. 18

B. Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (Agreement Trade-

Related Aspects of Intellectual Property Rights - TRIPs) ........................................ 18

C. Patent İşbirliği Anlaşması (Patent Cooperation Treaty - PCT) ..................... 20

D. Avrupa Patent Sözleşmesi (European Patent Convention -EPC) .................. 21

iii

2.2. Koruma Türleri .................................................................................................. 22

A. Fikri Hukuk Koruması ...................................................................................... 22

B. Patent Hukuku Koruması .................................................................................. 23

C. Haksız Rekabet Koruması ................................................................................. 29

3. BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN VE İŞ METOTLARININ

PATENTLENEBİLİRLİĞİNİN DÜNYADAKİ DURUMU ..................................... 31

3.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ................................................................... 31

3.1.1. Uygulamalar ................................................................................................... 31

3.1.2. Mahkeme Kararları ....................................................................................... 40

3.1.2.1. Gottschalk v. Benson Kararı ..................................................................... 40

3.1.2.2. Parker v. Flook Kararı .............................................................................. 41

3.1.2.3. Diamond v. Diehr Kararı .......................................................................... 41

3.1.2.4. Freeman-Walter-Abele Test ..................................................................... 42

3.1.2.5. In re Alappat Kararı .................................................................................. 43

3.1.2.6. In re Lowry Kararı .................................................................................... 44

3.1.2.7. In re Beuregard Kararı ............................................................................. 45

3.1.2.8. State Street Bank and Trust Co. v.Signature Financial Group Inc.

Kararı 46

3.1.2.9. AT&T Corp. V. Excel Communications Kararı ..................................... 47

3.1.2.10. In re Bilski Kararı ................................................................................. 48

3.1.3. Değerlendirme ..................................................................................................... 59

3.2. Avrupa Birliği (AB) ............................................................................................ 62

3.2.1. Uygulamalar ................................................................................................... 63

3.2.2. Avrupa Konseyi Direktifi .............................................................................. 74

3.2.3. Temyiz Kurulu Kararları .............................................................................. 76

3.2.3.1. T 0208/84 Vicom Kararı ............................................................................ 76

3.2.3.2. T 0026/86 Koch & Sterzel Kararı ............................................................. 77

3.2.3.3. T 0022/85 IBM (Document Abstraction) Kararı ..................................... 77

3.2.3.4. T 65/86 IBM (Text Processing) Kararı .................................................... 79

3.2.3.5. T 0769/92 Sohei Kararı .............................................................................. 79

3.2.3.6. T 1173/97 IBM kararı ................................................................................ 81

3.2.3.7. T 0931/95 Pension Benefit System Kararı ............................................... 83

3.2.4. Değerlendirme ................................................................................................ 86

3.3. Japonya ................................................................................................................ 88

iv

3.4. Güney Kore ......................................................................................................... 95

3.5. Çin ........................................................................................................................ 96

3.6. Kanada............................................................................................................... 100

3.7. Hindistan ........................................................................................................... 104

3.8. Avustralya ......................................................................................................... 106

4. BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN ve İŞ METOTLARININ

PATENTLENEBİLİRLİĞİNİN ÜLKEMİZDEKİ DURUMU .............................. 108

4.1. 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK ........................... 108

4.2. TPE’nin Uygulamaları ..................................................................................... 110

4.3. Dava Örnekleri ................................................................................................. 114

4.4. Bilgisayar Tabanlı Buluşlar İçin Patent İstatistikleri ................................... 115

5. DEĞERLENDİRME ............................................................................................... 119

6. BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLAR İÇİN İNCELEME KILAVUZU ........ 124

6.1. Uygulamalar ...................................................................................................... 124

6.1.1. Buluş Konusunun Tespiti ............................................................................ 125

6.1.2. İstem ve İstem Türleri.................................................................................. 128

6.1.3. Yenilik ve Buluş Basamağının Araştırılması ............................................. 130

6.2. Buluş Örnekleri ................................................................................................ 134

6.2.1. İş Metotları ................................................................................................... 134

6.2.2. Yönetimsel Metotlar ..................................................................................... 137

6.2.3. Veritabanı ve Veritabanı Yönetim Sistemleri (VYS) ................................ 140

6.2.4. Fatura ve Ödeme Sistemleri ........................................................................ 145

6.2.5. Grafiksel Kullanıcı Arayüzleri (GUI) ........................................................ 148

6.2.6. Simülasyon Programları .............................................................................. 152

6.2.7. Oyun Programları ........................................................................................ 155

6.2.8. E-Öğrenme Uygulamaları ........................................................................... 158

6.2.9. Tıbbi Bilişim Uygulamaları ......................................................................... 161

6.2.10. Matematiksel Metotlar ............................................................................ 165

SONUÇ ......................................................................................................................... 167

KAYNAKÇA ............................................................................................................... 168

v

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1.1 - 1-Click ...................................................................................................... 14

Şekil 1.2 - I-Phone’nun Kaydırarak Tuş Kilidi Açma Bölümü ................................. 16

Şekil 3.1 - USPTO'nun geçerli buluş konuları ........................................................... 37

Şekil 3.2 - Avrupa Patent Organizasyonu Çalışma Birimleri .................................... 62

Şekil 3.3 - USPTO’da ve EPO’da patentlene iş metodu sayılarını gösteren grafik. .. 70

Şekil 6.1 - TPE'nin buluşların değerlendirilmesi için izlediği yolu gösteren akış

diagramı ................................................................................................. 133

Şekil 6.2 -Veritabanından bilgi elde etme metodu................................................... 142

Şekil 6.3 - Veritabanına aynı anda erişimle veri elde etme metodu ........................ 144

Şekil 6.4 - Heceleme kontrolü sistem için grafiksel kullanıcı arayüzü .................... 149

Şekil 6.5 - Dinamik heceleme sistemi ..................................................................... 150

Şekil 6.6 - Bilgisayar tabanlı uçak konfigürasyonu ................................................. 154

Şekil 6.7 - Hasta insana yardım etmek amacıyla geliştirilen bilgisayar tabanlı metot.

............................................................................................................... 162

Şekil 6.8 - Tıbbi önteşhis tanımlaması için geliştirilen bilgisayar tabanlı metot. .... 163

Şekil 6.9 - Kanserli deri dokularını kaldırmak amacıyla geliştirilen cerrahi yöntem

............................................................................................................... 164

vi

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1 - Firmalar arasındaki patent davalarını, uzlaşmaları ve lisans anlaşmalarını

gösteren tablo .......................................................................................... 28

Tablo 3.1 - ABD'deki mahkemelerin vermiş olduğu kararların özetleri -1 ............... 57

Tablo 3.2 - ABD'deki mahkemelerin vermiş olduğu kararların özetleri -2 ............... 58

Tablo 3.3 - EPO'ya yapılan başvuru sayılarının istatistikleri .................................... 67

Tablo 3.4 - İleri teknik etki gösteren ve göstermeyen buluşlar ................................. 69

Tablo 3.5 - USPTO ve EPO'da kabul edilen iş metodu örneği ................................. 71

Tablo 3.6 - EPO Temyiz Kurulu'nun vermiş olduğu kararların özetleri ................... 85

Tablo 4.1 - G06F IPC sınıfına ait Türkiye’de yapılan başvuru sayısı, tescil edilen

başvuru sayısı ve ret edilen başvuru sayılarını gösteren tablo. (Faydalı

model+ Patent) ...................................................................................... 115

Tablo 4.2 - İş metotları ile ilgili yapılan başvuru sayısı, tescil edilen başvuru sayısı

ve ret edilen başvuru sayılarını gösteren tablo. (Faydalı Model+Patent)

............................................................................................................... 116

Tablo 4.3 - Diğer sınıflardaki bilgisayar tabanlı buluşlar ile ilgili yapılan toplam

başvuru sayılarını, toplam tescil sayılarını ve patentlenebilir buluş konusu

içermemesi nedeniyle reddedilen toplam başvuru sayılarını gösteren

tablo. (Faydalı model+ Patent) .............................................................. 117

Tablo 5.1 - Geçerli buluş konusunun tespiti için ülkelerin izledikleri yollar. ......... 119

Tablo 5.2 - Bilgisayar tabanlu buluşlara ait konuların patentlenebilirliğini gösteren

tablo. ...................................................................................................... 121

Tablo 5.3 – TPE, USPTO ve JPO’nun buluş basamağı tespiti etmede izledikleri

yollar...................................................................................................... 122

Tablo 6.1 - Bilgisayar tabanlı buluşların hangi durumlarda patent ile korunabildiğini

gösteren tablo. ....................................................................................... 127

Tablo 6.2 - Ürün/Sistem istemleri ........................................................................... 129

Tablo 6.3 - Metot/Proses istemleri .......................................................................... 129

Tablo 6.4 - Product by Process istemleri ................................................................. 130

vii

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birliği

ABD : Amerika Birleşik Devletleri

AT : Avrupa Topluluğu

CAFC : Court of Appeals for The Federal Circuit (Amerikan Federal

Mahkemesi)

EPC : European Patent Convention (Avrupa Patent Sözleşmesi)

EPO : European Patent Office (Avrupa Patent Ofisi)

FSEK : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu

GATT : General Agreement of Tariffs and Trade (Tarifeler ve Ticaret

Genel Anlaşması)

IPC : International Patent Classification

JPO : Japon Patent Ofisi

KHK : Kanun Hükmünde Kararname

KIPO : Korean Intellectual Property Office (Güney Kore Fikri

Mülkiyet Ofisi)

PCT : Patent Cooperation Treaty (Patent İşbirliği Anlaşması)

RIM : Research In Motion

SIPO : State Intellectual Property Office (Çin Fikri Mülkiyet Ofisi)

TPE : Türk Patent Enstitüsü

TRIPS : Agreement Trade-Related Aspects of Intellectual Property

Rights, Including Trade in Counterfeit Goods (Ticaretle

Bağlantılı Fikri Mülkiyet Anlaşması )

USPTO : United States Patent and Trademark Office (Amerikan Patent

ve Marka Ofisi)

WIPO : World Intellectual Property Organization (Dünya Fikri

Mülkiyet Teşkilatı)

viii

ÖZET

Bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği günümüzde hala tartışmalı bir

konudur. TRIPs anlaşmasıyla bu alandaki buluşların patentlenebilirliğinin ülkelerin

kendi takdirlerine bırakılması sonucu ülkeden ülkeye değişen uygulamalar ortaya

çıkmıştır. Kimi ülkelerde bilgisayar tabanlı buluşların patent ile korunabilmesi için

buluşun somut, yararlı bir sonuç üretmesi beklenirken kimi ülkelerde de bilgisayar

tabanlı buluşların teknik karakter içermesi ve teknik bir problemi çözmesi

gerekmektedir. Bazı ülkelerin patent kanunlarındaki belirsizlikler sonucunda da

bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği konusu mahkeme kararlarıyla

şekillendirilmiştir. Öyle ki yazılım sektöründeki değişen durumlara bağlı olarak

hukuki içtihatlarda da değişmeler görülebilmektedir.

Bu tez çalışmasında ülkemizdeki ve diğer ülkelerdeki bilgisayar tabanlı buluşlar için

uygulanan prosedürler incelenecektir. Bu çalışma için özellikle patent sisteminde

dünyada öncü ülkelerden olan ve aynı zamanda yazılım sektörü de çok güçlü olan

ABD, AB, Japonya, Güney Kore, Çin, Hindistan, Kanada, Avustralya gibi ülkelerin

prosedürleri incelenip Türkiye ile karşılaştırılması yapılacaktır. Ayrıca tez

çalışmasının sonunda Türkiye’de yazılım sektöründe çalışan firmalar ve kişilerin

ortaya çıkardıkları buluşlara patent alabilmeleri için yol göstermesi amacıyla bir

inceleme kılavuzu da hazırlanmıştır. Hazırlanan bu inceleme kılavuzunda bilgisayar

tabanlı buluşların alt sektörleri ile ilgili buluş örnekleri de verilerek konunun daha iyi

anlaşılması amaçlanmıştır. Ayrıca bu alandaki buluşlar için araştırma ve inceleme

işlemlerinin nasıl yapıldığına dair bilgiler de verilecektir.

Anahtar kelimeler: Bilgisayar tabanlı buluşlar, TRIPs, mahkeme kararları, teknik,

somut, yararlı, teknik karakter, teknik problem, inceleme kılavuzu, araştırma-

inceleme

x

ABSTRACT

Patentability of computer-implemented inventions are still a controversial issue. The

practices of an invention’s patentability varies widely from country to country as a

result of left to their own discretion through the TRIPS agreement. While in some

countries, the protection of patents for computer-implemented inventions is based on

producing concrete, tangible, useful results; in some countries it is expected that the

invention must include technical character and solves a technical problem to get

patent protection. Patentability of computer-implemented inventions in some

countries such as US is shaped by courts’ decisions as a result of uncertainties of

patent laws. So the case laws related to these inventions are changeable depending on

the software area’s variations.

In this thesis, the procedures applied in our country and other countries for computer-

implemented inventions will be examined. First of all, the practices related to

computer-implemented inventions of countries whose have strong patent system in

the world and have strong software area such as U.S., EU, Japan, South Korea,

China, India, Canada, Australia will be examined; then the comparison with Turkey

will be made for this thesis. In addition, the guideline for computer-imlemented

inventions was prepared for the individuals and firms at the software area for their

inventions to provide patent protection at the end of the thesis. In this guideline, the

examples of inventions related to subsectors of computer-implemented inventions are

given to have better understanding the issue. The guideline also includes how the

search and examination procedures are made in Turkey for this type of inventions.

Keywords: Computer-implemented inventions, case law, concrete, useful, technic,

technical character, technical problem, search and examination, guideline

1

GİRİŞ

Bilgisayar insanlar tarafından hazırlanarak verilen bilgileri, yine insanlar tarafından

oluşturulan komutlar dizisine uygun biçimde, istenilen düzeyde ve şekilde işleyen ve

bu bilgileri veren veya depolayan elektronik cihazlardır.1 Bilgisayarlar günümüzde

yaşamımızın vazgeçilmez unsurlarından birisi halini almışlardır. İnsanların yaptığı

her işte, ürettiği her cihazda bilgisayarlar mutlaka kullanılmaktadır. Aslında burada

kullanılan temel unsur, bilgisayar tanımından da anlaşılacağı üzere bilgisayar

üzerinde çalışan yazılımlardır(programlar). Çünkü bilgisayarlar, yazılımlar olmadan

herhangi bir şey ifade etmemektedir. Kahve hazırlama makinelerinde, bulaşık-

çamaşır makinelerinde; otobüslerde, hastanelerde, iş yerlerinde, fabrikalardaki iş

makinelerinde kısacası her yerde yazılımlar kullanılmaktadır. Bu nedenlerden dolayı

yazılımlar bilgi toplumunun en önemli üretim ve tüketim dinamiğidir. Yazılımlar

sayesinde ağ erişimi, terminaller ve diğer üretim ve tüketim araçları kullanılabilir,

değiştirilebilir ve ihtiyacı karşılamaya uygun hale getirilebilir kılınmaktadır.2

Bilgisayarların ortaya çıktığı yıllarda (1940’lı yıllar) bilgisayarların boyutları bir oda

büyüklüğündeydi.3 Herhangi bir yazılımın ortaya çıkması için program geliştiriciler

bilgisayarın bulunduğu odaya gelmek zorunda kalıyorlardı. Tahmin edileceği üzere o

yıllarda internet olmadığından dolayı da yapılan yazılımların herhangi bir şekilde

izinsiz dağıtılması söz konusu olmuyordu. Ancak 1980’li yıllarda bilgisayar

teknolojilerin hızla ilerleyişi sayesinde bilgisayarların boyutları küçülerek ilk kişisel

bilgisayarlar ortaya çıkmış ve yazılımların geliştirilmesi hızlanmaya başlamıştır.

İnternetin de ortaya çıkmasıyla yazılım sektöründeki ilerlemeler tahmin

edilemeyecek noktalara ulaşmıştır. Ancak bunun yanında geliştirilen yazılımların

yasal olmayan şekillerde internet üzerinden veya başka yollardan (Cd, disket

üzerinde) dağıtılması gibi hukuki problemler ortaya çıkmıştır. Bu durum yazılım

geliştiren firmaların veya şahısların büyük zarar etmelerine yol açıyordu. Söz konusu

problemlerin ortadan kaldırılması amacıyla devletlerin yazılımları korumak için

hukuki korumalar sağlaması gerekiyordu. Devletler bilgisayar yazılımlarının veya

1 Namazcı, H.Ü, “Herkes İçin Temel Bilgisayar ve İnternet Kılavuzu”, 2008 s.8

2 Türkekul, E. “Fikri Mülkiyet Hakları, Özel İhtisas Raporu”, TC. Başbakanlık-Devlet Planlama

Teşkilatı, Dokuzuncu Kalkınma Planı, Ekim 2005, s.21 3 Namazcı, H.Ü, “Herkes İçin Temel Bilgisayar ve İnternet Kılavuzu”, 2008, s.9

2

programlarının korunmasını ilk önce fikri hukuk koruması (telif hakkı) ile sağlamak

istemişlerdir. Ancak telif hakkı ile sağlan koruma sadece yazılımların kaynak ve

nesne koduna yönelik olduğundan ve asıl korunması gereken yazılımların

gerçekleştirdiği teknik fonksiyonları korumaması sebebiyle zayıf koruma olarak

kalmıştır ve yazılım geliştiricilerin ihtiyacına tam olarak cevap verememiştir.

Yazılım tabanlı ürünlerin gerçekleştirdiği teknik fonksiyonların hukuki korunma

ihtiyaçları için patent korumasına gereksinim duyulmaktadır. Bunun nedeni patent

belgesinin, buluşun ortaya çıkmasının altında yatan temel fikri de koruyor olmasıdır.

Ancak söz konusu buluşların patentlenebilirliği dünyada şu an çok tartışmalı bir

konudur. TRIPS anlaşmasında bilgisayar tabanlı buluşlar için herhangi bir özel

madde olmadığından dolayı bu buluşların patentlenebilirliği ile ilgili kurallar

ülkelerin kendi takdirlerine bırakılmıştır. Kimi ülkeler bilgisayar tabanlı buluşlar için

çok katı prosedürler uygularken (AB, Türkiye, Çin, Kanada gibi) kimi ülkelerde bu

konuda çok esnek davranmaktadırlar. (ABD, Japonya gibi) Bu nedenle hazırlanmış

olan bu tezde bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliğinin dünyadaki ve

ülkemizdeki uygulanış biçimlerini incelenip, bu biçimleri arasındaki farklar

irdelenecektir.

Tezin ilk bölümünde bilgisayar ile ilgili genel kavramların tanımları verilmiştir. 2.

bölümde bilgisayar tabanlı buluşların hukuki olarak hangi yollarla korunduğu

konularına değinilecektir. Burada bazı uluslararası fikri mülkiyet ile ilgili

anlaşmalardan bahsedilecektir. Ayrıca bilgisayar tabanlı buluşların TRIPs anlaşması

kapsamında telif hakkı ve patent ile nasıl korunduğu da incelenecektir. 3. Bölüm

bilgisayar tabanlı buluşların ve iş metotlarının patentlenebilirliğinin dünyadaki

uygulamaları ile ilgilidir. Bu bölümde özellikle yazılım sektöründe çok gelişmiş olan

ülkelerden ABD, AB, Japonya, Güney Kore, Çin, Hindistan, Avustralya, Kanada gibi

ülkelerin uygulamaları incelenecektir. Ayrıca ABD ve AB’de bilgisayar tabanlı

buluşlar ve iş metotları için verilmiş mahkeme kararları ve bu kararlar sonucu

oluşmuş hukuki içtihatlardan örnekler verilmeye çalışılacaktır. Bilgisayar tabanlı

buluşlar ve iş metotları için Türk Patent Enstitüsü’nün uygulamış olduğu işlemler ise

4. bölümde anlatılacaktır. 5. Bölümde ise (değerlendirme) 3.bölümde anlatılan

ülkeler ile Türkiye arasında karşılaştırma yapılarak değerlendirme yapılacaktır. 6.

3

Bölümde TPE’nin bilgisayar tabanlı buluşlar için pratikte uygulamış olduğu işlemler

örneklerle birlikte anlatılacaktır. Bu bölüm aynı zamanda bilgisayar tabanlı buluşlar

için inceleme kılavuzu özelliği de taşımaktadır. Sonuç bölümünde ise tezde üzerine

çalışılan anlatılan konuların kısa bir değerlendirme yapılıp bazı öneriler sunulacaktır.

Hazırlanmış olan bu tez çalışmasında ‘yazılım’ ve ‘program’ terimleri aynı anlamda

kullanılmıştır. Ayrıca bilgisayar tabanlı buluşlar esas itibariyle bilgisayarın içerdiği

yazılımların çalışması sonucu oluştuğundan söz konusu buluşlar kimi yerlerde

yazılım tabanlı buluşlar olarak da kullanılmaktadır.

4

1. TEMEL KAVRAMLAR

1.1. Patent

Latince “açık olmak” anlamına gelen “patere” kelimesinden türeyen patent kavramı

insan zihninin ürünlerinden olan ve insanın teknik terimlerle açıklanan yaratıcı fikri

olarak ifade edilebilen buluşların korunma yoludur.4

Türkiye’de patent kavramı ne yeni ne de eski tarihli yasal düzenlemelerde açıkça

tanımlanmıştır. Eski metinlerde patent yerine “ihtira beratı”5 kavramı kullanılmıştır.

6

Patent kavramının kendisi 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun

Hükmünde Kararname (KHK) ile kullanılmaya başlanmıştır. Patent sözlük anlamı

itibariyle “bir buluşun veya o buluşu uygulama alanında kullanma hakkının bir

kimseye ait olduğunu gösteren belge” olarak tanımlanmaktadır.7 Tanımdan da

anlaşılacağı üzere patent kavramının açıklanabilmesi için buluş kavramının ne

anlama geldiğine bakmak gerekir. Buluşun 551 sayılı KHK’da herhangi bir tanımı

verilmemiştir. Ancak söz konusu KHK’nın 5. maddesinde patent ile korunacak

buluşlar “yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan ve sanayiye uygulanabilir buluş”

olarak dolaylı yoldan ifade edilmiştir. Buluş genel olarak “insan ürünü olan, bilinen

bilgilerden yararlanılarak teknik bir problemi çözümünü sağlayan yeni bir fikri

ürün” olarak tanımlanmaktadır.8 Tanımdan da anlaşılacağı üzere buluşların mutlaka

teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir. Bu bağlamda edebi eserler, sanat

eserleri, keşifler, bilimsel teoriler, matematiksel metotlar, oyun kuralları teknik bir

problemi çözmediklerinden dolayı buluş olarak kabul edilmemektedir.

4 Çalışkan, M.G., “Türkiye’de Ve Dünyada Patent Süreçleri Ve Bu Süreçlerin Patent Sistemine

Etkisi”, Türk Patent Enstitüsü, Patent Uzmanlık Tezi, 2011 s.3 5 “ İhtira Beratı” Bilinen araç, gereçlerle ve yaratıcı güçle yeni bir şey bulana, bulduğu şeyden bir süre

yalnız kendisinin yararlanması için devletçe verilen belge, Türk Dil Kurumu Güncel Sözlük,

www.tdk.gov.tr. 6 Çağlar, H., “Patent hukukunda Ön Kullanım Hakkı”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

c.X, s.1,2, 2006, s.2 7 Türk Dil Kurumu.

8 Tekinalp, Ü., “Fikri Mülkiyet Hukuku”, Arıkan, 2005, s.13.

5

Bir buluşun patent ile korunabilmesi için 551 sayılı KHK’nın 5. maddesinde verilen

yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerini taşıması gereklidir.

Buluşun yeni olması tekniğin bilinen durumuna dahil olmaması anlamına

gelmektedir. Buluş, ilgili teknik alandaki uzmana göre tekniğin bilinen durumunu

aştığı takdirde buluşun buluş basamağı kriterini sağladığı kabul edilmektedir.

Buluşun üretilip kullanılması, yani elle tutulur somut faydalı sonuçlar vermesi ise

sanayiye uygun olduğu anlamlarına gelmektedir.

1.2. Patentin Tarihçesi

Patentin ortaya çıktığı tarih çok eskilere dayanmaktadır. Bu konunun araştırılması

çok zordur. Ancak araştırmalar sonucunda ilk patent sayılabilecek belgeye milattan

önce 3. yüzyılda kullanıldığı görülmektedir. Bu yüzyılda, Yunan tarihçi Phylarchos

Sybaris isimli yunan kentinde mutfakla ilgili bir ürüne (muhtemelen yemek tarifi)

patent verildiğini söylemektedir.9 Bu belgede patent, tekelcilik olarak

tanımlanmıştır.10

Patentin korunması uygulamasına Roma İmparatorluğu döneminde

de rastlanmaktadır. Roma imparatoru Konstantin 337 yılında araba imalatçıları,

mühendisler ve çilingirler gibi belli sektörlerdeki zanaatkarları tüm sosyal

hizmetlerden muaf tutmuştu11

İlk patent yasasına Venedik kaynaklarında rastlanmıştır. 19 Mart 1474 tarihinde ilk

yazılı patent kanunu bu ülkede oluşturulmuştur. Bu patent kanununun

oluşturulmasındaki amaç yabancı yenilikçilerin Venedik’te meşhur olan şişe yapımı

ticaretini geliştirmelerini sağlamaktı. Bu kanun zamanı itibariyle bir çok modern

yönler içermektedir. Kanunda kamu yararı, buluşa özendiricilik, özel haklar, koruma

süresi gibi kavramlar açık bir şekilde belirtilmiştir.12

Her ne kadar ilk patent yasası Venedik’te yazılmış olsa da patentin

sistematikleşmesinde İngiltere’nin büyük rolü olmuştur. Hatta 14. yüzyılda yeni

9 Bu konuyla alakalı bazı kanıtlar bulunmaktadır. Ancak, çok azı günümüze kadar gelmiştir.

10 Stobbs, G.A., “Software Patents”, Apsen Law & Business, 2000, s.3

11 http://www.serenti.org/patentin-tarihcesine-ve-patent-sistemine-bir-bakis/

12 Closa, D. Gardiner, A. Giemsa, F. Machek, J.; “Patent Law for Computer Scientists – Steps to

Protect Computer-Implemented Inventions”, Springer, 2010, s.5

http://www.serenti.org/patentin-tarihcesine-ve-patent-sistemine-bir-bakis/

6

teknolojiyi İngiltere’ye getiren ya da geliştiren kişilere buluşunu belirli bir süre

kullanma hakkını tanıyan patent belgeleri (letters patent) verilmiştir. Bu belgeler ilk

patentlerdendir.13

Japonya’da İngiltere’deki aynı amaçla patent sistemiyle 20. yy’da

tanışmıştır.

19. yy’nın ortalarında ise artık ülkeler birbirlerinin patent kanunlarından

yararlanarak kendi patent kanunlarını oluşturmaya başlamışlardır. Sanayi devriminin

doğal sonucu olarak da ülkelerde uluslar arası ticaret bakımında fikri mülkiyet

ahkalrının önemi artmıştı. Bu sebeple 1883 yılında Paris Anlaşması imzalanmıştır.

Bu anlaşmayla patentin de dahil olduğu fikri mülkiyet hakları ile ilgili üye ülkeler

arasında basit bir prosedürel sistem oluşturulmuştur. Rüçhan hakkı ilk defa bu

anlaşmayla sağlanmıştır.14

1950’li yıllarda patent sınıfsisteminin oluşturulması amacıyla Avrupa Konseyi

tarafından öneri getirilmiştir. Bu öneri 1971 yılında Paris Anlaşmasıyla

bütünleştirilerek başarılı bir çalışma gerçekleştirilmiştir.15

Avrupa’da patent prosedürlerinin birleştirilmesi amacıyla 1973 yılında Avrupa

Patent Sözleşmesi (EPC) imzalanmıştır ve bu anlaşmayla birlikte Avrupa Patent

Organizasyonu kurulmuştur. Bu sözleşmeye üye her ülke kendi patent kanunlarında

da EPC’ye yer vermişlerdir. Patent prosedürlerinin birleştirilmesi tek Avrupa

ülkeleriyle sınırlı kalmamıştır. Dünya’daki patent prosedürlerinin tek bir elden

yürütülmesi için de 1970 yılında Patent İşbirliği Anlaşması (PCT) imzalanmıştır ve

1978 yılında yürülüğe girmiştir. Ancak PCT anlaşması yoluyla yapılan patentle

uluslar arası patent olarak kabul edilmemektedir. Bu başvuru sadece birden fazla

ülkede yapılmak istenen patent başvuruları için daha kısa bir yol sunmaktadır. PCT

anlaşmasıyla birlikte Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (WIPO) kurulmuştur. WIPO

Birleşmiş Milletler’in özel bir birimi olarak çalışmalarını yürütmektedir.16

13

Closa, D. Gardiner, A. Giemsa, F. Machek, J.; “Patent Law for Computer Scientists – Steps to

Protect Computer-Implemented Inventions”, Springer, 2010, s.6 14

a.g.e 15

Strasbourg Anlaşması, 1971 16



7

1.3. Bilgisayar Programı ve Unsurları

Bilgisayar sistemi, donanım ve yazılım bileşenlerinden oluşmaktadır. Donanımlar

bilgisayar üzerinde gözle görülen fiziki parçalardır. (CPU, RAM, ROM, harddisk,

Hafıza gibi) Bir bilgisayarı diğer makinelerden ayıran en önemli farkı

programlanabilir olmasıdır. Herhangi bir bilgisayar veya programlanabilen bir cihaz

yazılım olmadan hiçbir işe yaramamaktadır. Bilgisayarın veya programlanabilen

cihazın kullanıcı ile olan iletişimi yazılımlar sayesinde olmaktadır. Buradan yola

çıkarak yazılımların bilgisayarların istenilen görevleri yerine getirmesi amacıyla

ihtiyaç duyduğu programlar olarak tanımlanabilmektedir.17

Yazılım çeşitliliği ve

değişken ihtiyaçlara cevap verme kabiliyeti nedeniyle yazılımlar, son yıllarda

bilgisayar sektörünün en baskın unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır.18

Yazılım

teknolojisindeki yaygın eğilim, bilgisayarları daha pratik hale getirecek ve

programcının verimliliğini artırmaya hizmet edecek yüksek programlama dilleri ve

araçların geliştirilmesi yönündedir.19

Yazılım kelimesi çoğu zaman bilgisayar programını ifade etmek için de

kullanılmaktadır. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun (FSEK) 1/B maddesinde

bilgisayar programı “bir bilgisayar sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını

sağlayacak şekilde düzene konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin

oluşum ve gelişimini sağlayacak hazırlık çalışmaları” şeklinde tanımlanmıştır. Japon

Patent Kanunu’nda ise bilgisayar programı “özel bir sonuç üretmek için bilgisayara

verilen komutlar zinciri ve bilgisayar veya benzerleri tarafından çalıştırılan diğer

bilgiler” olarak tanımlanmıştır. Dünya Fikir Mülkiyet Teşkilatı (World Intellectual

Property Organization - WIPO) bilgisayar programlarını “makinenin okuyabileceği

bir taşıyıcıya yüklendikten sonra, bilgi işleme yeteneğine ehil böyle bir

17

Capes, Nelson R. “Current Status of Patent Protection for Computer Software”, 74 J. Pat. &

Trademark Off. Soc'y 6 (1992) 18

Sevinç, E.; “Avrupa Birliği ve Türk Hukukunda Bilgisayar Programlarının korunması”,

Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007, s.9 19

a.g.e

8

makinenin belirli bir işlev veya görevi yerine getirmesini ya da belirli bir

sonuca ulaşmasını sağlayabilen komutlar dizini” olarak tanımlamaktadır. 20

Bilgisayar programcısı veya yazılımcısı, herhangi bir işlemin nasıl yapılacağı

konusunda bilgisayara yazılım aracılığıyla talimatlar verir. Aksi halde, yalnızca

donanımdan ibaret bir bilgisayar ölüye benzetilebilir; program bilgisayara can

vermektedir. Çünkü, bilgisayarın, kullanıcının isteği doğrultusundaki işlemleri

yerine getirebilmesi, ancak yapılacak işlemlere ilişkin tanımların bir program

biçiminde belleğinde bulunması halinde mümkündür. Bu amaçla, çok karmaşık

problemler, bilgisayarın kabul edebileceği formata yani dört temel aritmetik işlem

veya mantıksal karşılaştırma gibi işlem dizilerine indirgenir. Bu biçimlendirme

sürecine program geliştirme denir.

a. Program Akışı

Program akışı, programlama sürecinin ilk basamağıdır. Programlama sürecinde,

öncelikle programın hizmet edeceği sorunun çözümüne yönelik olarak algoritma

tasarlanmakta, bu algoritmalar herhangi bir programlama diline uygulanmakta,

bilgisayar bu dili anlamdırmakta ve program örnek veriler üzerinde

çalıştırılmaktadır.21

İşte bu aşamaların en başında, program yazılmaya başlanmadan önce verilerin

mantıksal olarak sıralandığı bir taslak oluşturulur. Bu taslakta, programın

fonksiyonunu nasıl yerine getireceğini genel olarak belirleyen işlem basamakları yer

almaktadır. Bu işlem basamaklarının mantıksal dizi şeklinde birbirine bağlanması

sonucu program akışı meydana gelir. Ortaya çıkan bu şematik yapı program

kodunun yazılmasında büyük kolaylık sağlar. Program akışı aynı zamanda,

bilgisayar programına esas olan fikrin ifadesi olarak da tanımlanabilir.22

20

Topaloğlu, M.; “Bilgisayar Programları Üzerindeki Haklar ve Bu Hakların Korunması”,

İstanbul, 1997, s.25 21

Alfred V.Aho ve Jeffrey D.Ullman, “Foundations of Computer Science”, New York,

Computer Science Press, 1992, s.19. 22


Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007, s.9

9

b. Algoritma

Algoritma genel olarak bir işin hangi etaplardan geçilerek yapılacağını gösteren

çalışma planıdır. Matematik ve bilgisayar bilimlerinde ise algoritma, hesaplamalar

için tanımlanan adım-adım işlemlerden oluşan prosedürlerdir. 23

Herhangi bir

algoritma mutlaka kesin bir başlangıç notası ile bitiş noktası ve sınırlı sayıda işlem

adımlarından oluşmaktadır.

Algoritmalar yukarıdaki tanımlardan da anlaşılacağı üzeren soyut fikirlerdir. Tek

başlarına ortaya somut bir şeyler çıkartamazlar. Ancak teknolojinin herhangi bir

alanına uygulandığında ortaya faydalı sonuçlar çıkartabilmektedirler. Faydalı

sonuçlar bazen yeni bir ürün olabileceği gibi mevcut proses işleminin daha da

hızlandırması da olabilmektedir.

Yazılımla ilgili projelerin ortaya çıkmasında algoritmaların önemi büyüktür.

Algoritmalar bahsedilen projelerin ortaya çıkmasında bir nevi danışman görevi

üstlenmektedir. Algoritma iyi veya kötü olmasına bağlı olarak yazılımlar daha iyi

veya kötü sürelerde çalışabilmektedir.

Bir program akışında özel bir programın adımları liste halinde sıralanmakta iken

algoritmada, bir programın işletilebilmesi için gerekli bütün ayrıntılara yer

verilmektedir. Algoritmada her adımda giriş ve çıkış bilgileri, bölme, çarpma,

aktarma, test ve benzeri işlemler yer almalıdır.24

c. Kaynak Kodu ve Nesne Kodu

Bilgisayar programının kaynak kodu ve nesne kodu olmak üzere 2 çeşidi vardır.

Kaynak kodlarının oluşturulması kısmı program geliştirme sürecinin edebi kısmı

olarak da görülebilmektedir. Kaynak kodların sadece istenen görevi yerine getirmesi

23


İstanbul, 1997, s.25 24

a.g.e.

10

yeterli değildir; aynı zamanda kaynak kodlarının anlaşılabilir olmaları da

gerekmektedir. Çünkü daha sonra programda oluşabilecek hataların düzeltilmesinde

bu hususun önemi büyüktür. Kaynak kodlarının yazılmasında genellikle yüksek

seviyeli programlama dilleri kullanılmaktadır.25

Ayrıca seçilecek olan programlama

dili de büyük öenm arzetmektedir. Söz konusu seçim, yapılacak projenin türüne göre

yapılmaktadır. Örneğin bir işletim sistemi için C programlama dili büyük avantaj

sağlarken, bir hastane otomasyon sistemi için nesne yönelimli programlama

dillerinden Java veya C# daha uygun olmaktadır.

Nesne kodları ise bilgisayarın kaynak kodlarını çalıştırması sonucu oluşan ve sadece

bilgisayar işlemcisinin anlayabileceği kodlardır. Dışarıdan alınmış herhangi bir

uygulama programı nesne kodu formundadır ve kaynak kodlarını içermemektedir.

d. Arayüz ve Kullanıcı Arayüzleri

Veri veya sinyallerin iletilmesi için kararlaştırılmış kurallarla fonksiyon üniteleri,

yapı üniteleri veya program yapıtaşları gibi aynı türden iki ünite arasındaki geçişe ara

yüz denmektedir. FSEK’te ise arayüz, donanım ve yazılım öğeleriarasında ara

bağlantı ve etkileşimi sağlayan program parçaları olarak tanımlanmıştır. Kullanıcı

arayüzleri ise genel olarak bilgisayar programı ile kullanıcılar arasındaki ilişkiyi

sağlayan birimlerdir. Kullanıcı arayüzleri aynı zamanda bilgisayar programlarının

“bak ve hisset (look and feel)”i olarak görülmektedir.26

Kullanıcı arayüzleri, birisi fonksiyonel diğeri görsel-işitsel olmak üzere 2 unsurdan

oluşmaktadır.27

Fonksiyonel unsurlar, kullanıcının klavyede belirli bir tuşa veya

tuşlara bastığında, bilgisayarın özel bir fonksiyonu yerine getirmesidir. Mesela

kullanıcının tıklama yaparak web sayfalarını açması gibi.

25

Eroğlu, S.; “Rekabet Hukukunda Bilgisayar Programlarının Korunması”, Beta Yayınları, 2000 26

a.g.e 27

Mueller, J.M., “Determining the scope of copyright protection for computer/user interfaces”,

COMPUTER LAW JOURNAL, Vol.IX, 1989, s42-44

11

Görsel-işitsel unsuru ise, kullanıcının bilgisayar hiçbir müdahalesi söz konusu

olmaksızın, ekranda görülebilen şeylerden ibarettir. Bunlar hoş ve estetik bir görüntü

elde etmek amacıyla ekranın kenarına yerleştirilmişlerdir.28

1.4. Programlama Dilleri

Bilgisayar üreticisi firmalar, başlangıçta kendi ürettikleri bilgisayarı çalıştıracak

programlama yöntemini kendileri geliştirmekteydi. Zamanla her firmanın yaptığı

bilgisayarlarda çalışacak amaca uygun programlar yazılmaya başlandı. Dolayısıyla

hazırlanan bu programlama yöntemlerinin, değişik bilgisayarlarda kullanılmasına

olanak sağlandı. Bu programlama yöntemleri de zamanla ‘programlama dilleri’

haline geldiler. 29

Programlama dilleri düşük seviyeli programlama dilleri ve yüksek seviyeli

programlama dilleri olmak üzere 2 kısma ayrılır. Düşük seviyeli programlama dilleri

konuşma diline uzak, buna karşılık makine diline oldukça yakın olan dillerdir.

Örneğin makine dili ve assembly dili bu guruba giren dillerdir.

Düşük seviyeli programlama dilleri kullanıcılar tarafından kolaylıkla anlaşılamadığı

için yüksek seviyeli programlama dilleri geliştirilmiştir. Bu programlama dillerinin

dili İngilizce’ye yakındır. Programcıların tüm ihtiyaçlarını karşılamak için yüksek

seviyeli programlama dilleri çok sayıda komut içermektedirler.30

Bu dillere örnek

olarak fortran, pascal, basic, cobol gibi programlama dilleri gösterilebilir.

1.5. Bilgisayar Programlarının Türleri ve Özellikleri

3 gruba ayrılmaktadır:

1.5.1. Sistem Programları

28

Mueller, J.M., “Determining the scope of copyright protection for computer/user interfaces”,

COMPUTER LAW JOURNAL, Vol.IX, 1989, s42-44 29


İstanbul, 1997, s.27 30


Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007, s.13

12

Bu tür programlar bilgisayarın ana ve yan belleklerinin en verimli biçimde

kullanılması, çevre birimlerle haberleşmenin sağlanması, bilgi dosyaları üzerinde

işlemlerin yapılması, çeşitli hizmet ve uygulama programlarının çalıştırılması

gibi imkanlar sağlayan ve programlama dillerine destek veren programlar

topluluğudur.31

Windows, Linux, Unix gibi işletim sistemi programları sistem programlarına

örnek olarak gösterilebilir. Bu tür programlar bilgisayar içerisindeki hafıza, disk,

giriş-çıkış, mikroişlemci gibi birimler arasındaki ilişkileri en verimli biçimde

oluşturup kullanıcının hizmetine sunmaktadırlar.

1.5.2. Çevirici Programlar

Kaynak kodu halinde hazırlanan bilgisayar programlarını bilgisayarın anlayacağı

yani nesne koduna dönüştüren programlara çevirici programlar (compiler) denir.

Bu tür programların bir tercüman veya çevirenden herhangi bir farkı yoktur.

İşlevlerine göre yorumlayıcı ve derleyiciler olmak üzere 2 çeşittir.32

Yorumlayıcılar, program geliştiricisi tarafından herhangi bir dilde, kaynak kodu

halinde yazılan programın tümünü değil; programı oluşturan komutları tek tek

alarak yorumlar ve makine diline dönüştürür. Derleyiciler ise yorumlayıcılardan

farklı olarak yazılmış programı bir bütün halinde okur.33

1.5.3. Uygulama Programları

Uygulama programları kullanıcının özel işlerini yapabilmesi amacıyla

hazırlanmış programlardır. Bu tür programlar sistem programları üzerinde

çalıştığından dolayı sistem programlarıyla uyumlu olmak zorundadırlar.Sipariş

31

Eroğlu, S.; “Rekabet Hukukunda Bilgisayar Programlarının Korunması”, Beta Yayınları,

2000, s.4 32

Dalyan, Ş., “Bilgisayar Programlarının Fikri Hukukta Korunması”, Seçkin Yayınları, Ankara,

2009 s.36 33

a.g.e

13

ve standart programlar olmak üzere 2 çeşittir.34

Sipariş programlar kullanıcının

amaçlarına göre hazırlanan programlardır. Standart programlar ise geniş kullanıcı

kitlesine göre hazırlanmış programlardır. MS Word, Excel vb. gibi programlar

standart programlara örnek olarak gösterilebilir.

1.6. Bilgisayar Tabanlı Buluşlar

Bilgisayar tabanlı buluşlar, ilk bakışta bir kısmı veya tamamı bilgisayar programı

veya programları tarafından gerçekleştirilen yeni özelikleri içeren bilgisayar,

bilgisayar ağları veya diğer programlanabilir cihazlarla gerçekleştirilen buluşlardır.

Çağımızda bilgisayarlar artık modern hayatın ayrılmaz bir parçası olduğundan dolayı

bu alandaki başvuruların sayısı yıllar geçtikçe artmaktadır. Bu buluşlar uluslararası

patent sınıflandırılmasına göre (IPC) genel olarak G06F (Elektriksel dijital veri

işleme) kapsamında değerlendirilmektedir. Ancak bu sınıfın dışındaki G06K, G06N,

G06T, G06C, G10L, H04L 12/00 IPC sınıflarına dahil buluşlarda bilgisayar tabanlı buluşlar

olarak değerlendirilmektedir. (G06K: Verilerin tanınması; G06N:Özel hesaplama

modellerine dayana bilgisayar sistemleri; G06T: Örüntü işleme; G06C: Bütün

hesaplamaların mekaniksel olarak etkilendiği dijital bilgisayarlar; G10L: Konuşma

analizi ve sentezi sistemleri, konuşma tanıma, ses işleme; H04L 12/00: Local area

network )

İş metotlarının kendisi ABD haricindeki ülkelerde patent ile korunmamaktadır.

Ancak herhangi bir bilgisayar sistemi kullanılarak gerçekleştirilen iş metotları patent

ile korunabilmektedir. Bu alandaki başvurular G06Q (Yönetimsel, ticari, finanasal,

tahmin amaçları için geliştirilen sistemler) IPC sınıfında değerlendirilmektedir.

Dünyada bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği konusunda başı çeken

ülkelerden birisi ABD’dir. Yazılım sektörünün ABD’de çok gelişmiş olması bunun

birinci sebebidir. ABD patent kanununda bilgisayar programları için herhangi bir

kıstlayıcı madde olmamasından dolayı bu alanda çok fazla sayıda başvuru

yapılmaktadır. Bunun yanı sıra kanunda herhangi bir kısıtlayıcı maddenin olmaması

34


2000, s.5

14

sonucu doğal olarak bu sektördeki buluşların patentlenebilirliği ile ilgili kurallar

mahkeme kararları sayesinde oluşturulmuştur.

Dünyada Dikkat Çeken Bilgisayar Tabanlı Buluşlar

Amazon One Click

Bu patent Amazon firmasının 1999 yılında Noel alışverişleri sırasında rekabet ettiği

bir firmanın web sayfasına karşı “1-click patent” isimli patentini kullanmasıyla

meşhur olmuştur. Bu buluşun 1997 yılının sonbahar ayında başvurusu yapılıp, 28

Eylül 1999 yılında tescil edilmiştir. Buluş internet tabanlı müşteri yönlendirme

sistemi veya çok kullanılan ismiyle “bağlı program (affiliate program)” ile ilgilidir.

Amazon firmasının “one-click” fikri kredi kartı bilgilerinin Amazon’da saklanmasını

ve satışların her defasında ödeme detaylarının girilmesi yerine basitçe butona 1 kere

basılmasıyla gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. 12 Mayıs 2006 tarihinde Amerikan

Patent ve Marka Ofisi (USPTO) “one-click” patentinin başvuru tarihinden önce

bilinen e-ticaret ve elektronik para kapsamında yeniden incelenmesi için istekte

bulunmuştu. USPTO bu başvuru sonucunda 9 Ekim 2007 tarihinde verdiği kararda

geniş kapsamlı istemleri geçersiz hale getirmiştir. 35

Şekil 1.1 - 1-Click

BlackBerry

35



15

NTP patentlerini ürün olarak kullanmasa bile lisansla başkalarının kullanımına izin

veren bir patent şirketidir.36

2000 yılında NTP firması kablosuz email teknolojisiyle

ilgili kendi patentine yakın olarak gördüğü Blackberry marka telefonlarını üreten

Research in Motion (RIM) firmasına lisanslama teklifi götürmüştür. RIM firması bu

teklifi kabul etmeyince NTP firması RIM firmasına karşı patent ihlal davası açmıştır.

RIM firması davadan evvel NTP’den önce olduğunu iddia ettiği benzer bir kablosuz

email teknolojisi açıklamıştı. Bu durum NTP’nin patentinin iptal edilmesine yol

açabilirdi. Ancak RIM’in idda ettiği teknoloji NTP’nin patentinde yer alan buluştan

daha modern bir teknoloji içerdiği tespit edilince açılan davayı NTP kazanmıştır ve

RIM firmasının 53 milyon dolar tazminat ödemesi kararı verilmiştir. Bu tazminat

sonucunda RIM firması kapanma durumuna gelmişti. Bunun sonucunda RIM firması

NTP’ye karşı temyiz başvurusunda bulunmuştur. RIM vekilleri özellikle kamu

yararına vurgu yaparak başvurularını yapmıştır. Ancak Amerikan Yüksek

Mahkemesi başlangıçta RIM’in temyiz başvurusunu geri çevirmiştir. Ancak

Amerikalı yetkililer Blackberry telefonlarının Amerikan Hükümeti çalışanları

tarafından, özellikle Savunma Bakanlığı çalışanları tarafından, kullanılmasından

dolayı ve bunun da ulusal güvenliğe zarar verebilmesi olasılığından dolayı NTP ile

RIM firmalarını uzlaştırmak istemişlerdir. Ama bu uzlaştırma girişimleri

başarısızlıkla sonuçlanmıştı. Daha sonra tekrar yapılan uzlaşma girişimleri sonuç

vermiş olup RIM ile NTP firmaları anlaşmıştır. Ancak RIM firması NTP patentleri

için yüklü miktarlarda para ödemeyi kabul etmiştir.37

Refac

Refac Int’l v. Lotus Development Corp38

davası patent ofislerindeki yanıltıcı ve

eksik başvurular sonucunda oluşan problemleri göstermektedir. Davaya konu olan

patent US4398249 nolu Amerikan başvurusu ile ilgilidir. Patente konu olan buluşta

kaynak kodu nesne koda çeviren bir metottan bahsedilmektedir. USPTO’daki patent

uzmanı buluşun uygulanışının yeterli bir şekilde açıklanmadığı gerekçesiyle

başvuruyu reddetmiştir. Ancak başvuru sahiplerinden birisi buluşun yeterli açıklama

içerdiğine dair yazılı beyanname vererek reddetme kararının geri alınmasını

36

http://en.wikipedia.org/wiki/NTP,_Inc. adresinden ulaşılabilir. 37

http://en.wikipedia.org/wiki/NTP,_Inc. adresinden ulaşılabilir. 38

https://bulk.resource.org/courts.gov/c/F3/81/81.F3d.1576.95-1350.html

http://en.wikipedia.org/wiki/NTP,_Inc



16

istemiştir. Patent uzmanı bu beyanname sonrası kararını sadece buluşçulardan birinin

yazılı beyannamesi olduğu gerekçesiyle değiştirmemiştir. Buluşçuların vekili bu

sefer buluşun yeterli açıklama içerdiğine dair buluşçulardan ayrı 3 tane daha yazılı

beyanname göndererek buluşun geçerlilik kazanmasını istemiştir. Bunun üzerine

patent uzmanı vermiş olduğu ret kararını geri çekmiştir. Daha sonra patent sahibi

Refac firması ararlında Lotus firmasının da bulunduğu 6 firmaya kullandıkları

yazılımların kendi patentini ihlal ettiği gerekçesiyle dava açmıştır.39

Duruşmalarda Lotus firması yazılı beyanname veren kişilerin bir şekilde Refac

firması ya da buluşçularla irtibatlı olduğunu göstermesi ve bu durumun patent

uzmanına bildirilmemesi sonucu yerel mahkeme verilen bu beyannamelerin ilk

beyannameden farklı olmadığına karar vererek patenti iptal etmiştir. Federal

Mahkeme’de bu kararı onaylamıştır.40

Apple – Slide to Unlock

Bu buluş Apple firmasının US2012023458 yayın nolu başvurusu ile ilgilidir. Bu

patent I-phone telefonlarında tuş kilidinin açılmasını sağlayan sistem için alınmıştır.

Şekil 1.2 - I-Phone’nun Kaydırarak Tuş Kilidi Açma Bölümü

39


Protect Computer-Implemented Inventions”, Springer, 2010 40

a.g.e.

17

Apple firması bu başvuruyu iPhone telefonları üzerinde çalışmaya başlamadan 2 yıl

önce; 2005 yılının Aralık ayında yapmıştır. Apple firmasının uzun uğraşları sonucu

USPTO 2011 yılında başvuruyu kabul ederek buluş için patent belgesi vermiştir.41

41

http://9to5mac.com/2011/10/25/slide-to-unlock-patented/


18

2. BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN VE İŞ

METOTLARININ HUKUKİ DURUMU

2.1. Uluslararası Anlaşmalar

A. Bern Sözleşmesi

1886 yılında İsviçre’nin Bern şehrinde 10 devletin katılımıyla toplanan milletlerarası

konferans sonunda Bern Anlaşması imzalanmıştır. Bu anlaşma ile fikir ve sanat

eserleri sahiplerini korumak üzere tüzel kişiliğe sahip Bern Birliği kurulmuştur.

Anlaşmanın amacı bütün üye devletler için yeknesak fikir hukuk kuralları

koymaktan ziyade, eser sahiplerinin haklarını gerek kendi ülkelerinde, gerekse üye

ülkelerde etkin olarak korumaktır.42

Türkiye 7.7.1995 tarihli ve 4117 sayılı kanunla “Edebiyat ve Sanat Eserlerinin

Korunmasına İlişkin Bern Sözleşmesinde Değişiklik Yapan ve 1979’da Tadil Edilen

Paris Metnine Katılmamızın Onaylanmasının Uygun Bulunduğu Hakkında Kanun”

ile Bern Anlaşmasının en son haline taraf olmuştur. Anlaşmada bilgisayar

programlarına hiç değinilmemesine rağmen, bu metin fikri haklar konusunda

oldukça önemlidir. Ayrıca 1994’te imzalanan TRIPs anlaşmasının 10.maddesinde

bilgisayar programlarının kaynak ve nesne kodlarının Bern Anlaşması çerçevesinde

edebi eser olarak korunacağı belirtilmiştir.43

B. Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması (Agreement Trade-

Related Aspects of Intellectual Property Rights - TRIPs)

Dünya ülkeleri arasında ticaretin hızla gelişiminin sonucunda fikri hakların ticari

yönüde ortaya çıkmıştır. Teknoloji, iletişim ve ulaşımın gelişimi, ulusal ticaretin

gelişimini artırdığı gibi, doğal olarak uluslararası ticaretin de gelişimi sonucunu

42


2000, Sayfa 35 43

a.g.e

19

doğurmuştur. Ancak bu gelişmeler fikri ve sınai mülkiyete konu değerlerin

uluslararası ticaretteki yerini korumakla kalmayıp, aynı zamanda korsan ve taklit

mal ticaretinin de giderek yaygınlaşmasına neden olmuştur. Bu gelişmelerin hız

kazandığı bir dönemde, fikri ve sınai haklar konusu da, dünya ticaretinde serbestiyi

sağlamak amacıyla 1948’de yürürlüğe konan Tarifeler ve Ticaret Genel

Anlaşması’nın (GATT) 1986’da başlayan müzakeresinin kapsamına dahil edilmiştir.

15 Aralık 1993’te neticelenen bu Uruguay Müzakereleri (Uruguay Round)

neticesinde dünya ticaretinin liberalleşmesi neticesinde pek çok anlaşma ortaya

çıkmış, 15 Nisan 1994 tarihinde imzalan bir anlaşma ile de Dünya Ticaret Örgütü

(WTO) kurulmuştur. Bu arada “Sahte Mal Ticareti Dahil Ticaretle Bağlantılı Fikri

Mülkiyet Anlaşması” uzun görüşmeler sonucunda Fas’ın Marakeş şehrinde

müzakereye katılan 114 ülke ile Avrupa Topluluğu (AT) tarafından imzalanmıştır.

Dünya Ticaret Örgütünü Kurucu Anlaşmasının “bütünleyici parça” sı olarak kabul

edilen ve fikri mülkiyet hukuku alanında 20. Yüzyılın en önemli gelişmesi olarak

kabul edilen TRIPs anlaşması 1 Ocak 1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir.44

TRIPs anlaşmasıyla fikri ve sınai mülkiyet haklarının asgari koşulları belirlenmiştir.

Söz konusu haklarla ilgili hususlar çok genel olarak yazılmıştır. Ayrıntılar ise genel

olarak ülkelerin kendi takdirlerine bırakılmıştır.

Bilgisayar tabanlı fikirler TRIPs anlaşması kapsamında 2 türlü değerlendirilebilir.

Anlaşmanın 10. ve 11.maddeleri bilgisayar programları hakkındadır. 10. maddede

belirtilen “kaynak ve nesne kodundaki bilgisayar programları Bern

Sözleşmesi(1971) kapsamında edebi eser olarak korunacaktır” ifadesi ile bilgisayar

programlarının kaynak ve nesne kodlarının telif hakkı ile korunacağı vurgulanmıştır.

Söz konusu madde sayesinde bilgisayar tabanlı buluşları ortaya çıkaran yazılımların

kaynak ve nesne kodları da telif hakkı sayesinde korunma imkanına sahip olmuştur.

Patent koruması ile ilgili hususlar TRIPs anlaşmasının 27. maddesinde belirtilmiştir.

Söz konusu maddenin 1.paragrafında “… yeni olmaları, bir buluş basamağı

44


2009, s.58

20

içermeleri ve sanayide uygulanabilmeleri koşuluyla her türlü buluş için patent

verileceği” belirtilmektedir. Aynı maddenin 3.paragrafında ise patent verilemeyecek

buluş konularından bahsedilmiştir. Bunlar:

insanların veya hayvanların tedavisinde kullanılan teşhis tedavi ve cerrahi

usuller;

mikro-organizmalar dışında bitki ve hayvanlar ile esas olarak, biyolojik

olmayan ve mikrobiyolojik usuller dışında bitki veya hayvanların üretimi ile

ilgili biyolojik usullerdir.

27.madde incelendiğinde patent belgesinin teknolojinin her alanındaki buluşlara

verileceği açıkça görülmektedir. Ayrıca buluş olarak kabul edilmeyen hususların

içerisinde bilgisayar tabanlı buluşlarla ilgili herhangi bir ifade de yoktur. Buradan

bilgisayar tabanlı buluşların patent ile korunabileceği sonucunu çıkarabiliriz. Ancak

bahsedilen buluşlarla ilgili herhangi bir düzenleyici madde olmamasından dolayı bu

buluşların patentlenebilirliği ülkelerin kendi uygulayacağı politikalara bırakılmıştır.

Bu nedenden dolayı kimi ülkeler bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliğine

karşı çok katı tutum alabilirlerken (Türkiye, EPO, Çin), kimi ülkeler de bu konuda

daha liberal politika izleyebilmektedir.(ABD, Japonya)

C. Patent İşbirliği Anlaşması (Patent Cooperation Treaty - PCT)

19 Haziran 1970’te Washington’da imzalanmış, 1978 yılında yürürlüğe girmiştir. Bu

anlaşmanın amacı dünyadaki patent prosedürlerinin tek elden toplanmasını

sağlamaktır. Bu anlaşmaya Türkiye 1 Ocak 1996 tarihinde kabul ederek üye

olmuştur.PCT anlaşması altında yapılan başvurular “uluslararası başvuru” veya “pct

başvurusu” olarak adlandırılmaktadır.

“PCT başvurusu” veya “uluslararası başvuru”nun anlamı “uluslararası patent” veya

“dünya patenti” olarak adlandırılmamalıdır. PCT başvurusu sayesinde sadece

başvurunun araştırma ve ön inceleme prosedürleri tek elden yapılmaktadır. Buluşun

tescil edilmesi işlemi her ülkenin patent ofisinin vereceği kararla yapılmaktadır.

21

Bilgisayar programları ile PCT’de direk olarak herhangi bir madde yer

almamaktadır. Ancak 34.maddenin 4.paragrafının 1.bendinde “Uluslararası başvuru,

Yöentmeliğe göre Uluslararası Geçici İncelemeyle Görevli Kuruluşun uluslararası

inceleme yapmak zorunda olmadığı bir konuya ilişkin ise ve söz konusu durumda

inceleme yapmak istemiyorsa” ifadesinde yer alan incelemenin yapılmasının

istenmediği konular arasında PCT yönetmeliğinin 39.1 ve 67.1 nolu kurallarında

belirtilen “bilgisayar programları”da yer almaktadır. Ancak bu madde EPO Temyiz

Kurulu tarafından “Uluslararası Patent Otoriteleri eğer bünyelerinde yeteri kadar

yazılım alanında yeteri kadar uzman çalışmıyorsa bu alandaki buluşları araştırmak

zorunda değillerdir” şeklinde yorumlanmıştır. Bu nedenden dolayı PCT

başvurularının araştırılmasıyla yükümlü olan Uluslararası Patent Otoriteleri

bilgisayar tabanlı buluşların araştırmasını yapmaktadırlar.45

D. Avrupa Patent Sözleşmesi (European Patent Convention -EPC)

EPC, Avrupa’daki ülkelerde patent başvurularının merkezileşmesi ve kolayca tescil

edilebilmesi amacıyla 1973 yılında imzalanmıştır ve 7 Ekim 1977 yılında yürürlüğe

girmiştir.46

EPC anlaşmasıyla beraber Avrupa Patent Organizasyonu kurulmuştur.

2010 yılı itibariyle EPC’yi kabul eden ülke sayısı 37’ye ulaşmıştır. Türkiye bu

anlaşmayı 1 Kasım 2000 yılında kabul ederek EPC’ ye üye olmuştur. 47

EPC 52. maddesinin 1. paragrafına göre bir buluşun patentlenebilmesi için buluşun

yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması

gerekmektedir. Buluş teknolojinin herhangi bir alanı ile ilgili olabilmektedir.

Bilgisayar programları ise EPC’nin 52.maddenin 2. paragrafında belirtilen patent ile

korunamayacak konular arasında yer almaktadır. Ancak söz konusu maddenin

3.paragrafında yer alan “as such” ifadesi ile bilgisayar programını içeren buluşların

gerekli şartları sağladığı durumlarda patent ile korunabilmesinin önünü açılmıştır.

(Bu konu daha detaylı bir şekilde 3. bölümde anlatılacaktır. )

45

http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_programs_and_the_Patent_Cooperation_Treaty 46

http://www.epo.org/about-us/organisation/foundation.html 47

http://www.epo.org/about-us/organisation/administrative-

council/representatives.html?update=epoorg

http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_programs_and_the_Patent_Cooperation_Treaty

http://www.epo.org/about-us/organisation/foundation.html

http://www.epo.org/about-us/organisation/administrative-council/representatives.html?update=epoorg


22

2.2. Koruma Türleri

A. Fikri Hukuk Koruması

Roman, şiir, film, hikaye, müzik besteleri, fotoğraf, heykel ve bilgisayar programları

gibi orijinal eserler fikri hukuk koruması (telif hakkı-copyright) altında

korunmaktadırlar. Bu koruma eser sahibinin izni olmaksızın insanların eserleri

kopyalamasını veya ticari amaçla kullanımlarını engellemektedir. Herhangi bir eser

orijinallik ve somut ortamda ifadeyi sağlıyorsa telif hakkı ile korunmaya hak

kazanmaktadır. Buradaki orijinallik ifadesi yenilik ile karıştırılmamalıdır. Bir

çalışma diğer eserlere benzese bile orijinal olabilmektedir.48

Bilgisayar tabanlı buluşların sadece bilgisayar programlarının kaynak ve nesne

kodları telif hakkı ile korunmaktadır. Bir bilgisayar programı, sadece bir kişi veya

sınırlı sayıda kişilerin oluşturduğu bir grubun ihtiyaçlarına cevap vermek ve

münhasıran bu kişi ya da kişiler tarafından kullanılmak üzere geliştirildiğinde, bu

program için hukuki koruma çok gerekli olmayabilir. Zira bu programın kullanımı

geniş kitleler taraından yapılmayacaktır. Ancak sınırlı sayıda kişi veya gruplara

değilde, geniş kitlelerin kullanımına uygun geliştirilen yazılımlar için hukuki koruma

gerekli olmaktadır.49

Bunun yannda algoritmaların kendisi, kullanıcı arayüzleri,

dökümantasyonlar, akış diyagramları da telif hakkı ile korunmaktadır.

Türkiye’de telif hakkı ile ilgili süreçler 5846 nolu Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na

(FSEK) göre yürütülmektedir. Bu kanunda bilgisayar programları bir bilgisayar

sisteminin özel bir işlem veya görev yapmasını sağlayacak bir şekilde düzene

konulmuş bilgisayar emir dizgesini ve bu emir dizgesinin oluşum ve gelişimini

sağlayacak hazırlık çalışmaları olarak tanımlanmıştır. Herhangi bir program

48

Kaya, T. “A comparative analysis of the patentability of computer software under the TRIPs

agreement: The US, The EU, and Turkey”, Ankara Law Review, Vol.4 No.1 (Summer 2007),pp43-

81 49


2009, s.44

23

oluşturulduğu andan itibaren telif hakkı ile korunmaya hak kazanmaktadır. Koruma

süresi ise bilgisayar programını oluşturan kişinin hayatı boyunca ve vefatından sonra

70 senedir. Program sahibinin telif hakkına dayanan 2 türlü hakkı olmaktadır.

Bunlardan ilki, başkalarının programını yeniden üretmesini, halka yayınlamasını,

dağıtmasını engelleyen ekonomik haklardır. Diğeri ise program geliştiricisinin

ününün korunmasını sağlayan ahlaki haklardır.

Bilgisayar programları her ne kadar metinlerden oluşuyor olsa da, gerçekleştirdiği

görevler bakımından en azından nesne kodu açısından fonksiyonel görevler

gerçekleştirebilmektedir. Bilgisayar programlarının bu teknik yönü bazı özel

görevlerin yapılmasını sağlamaktadır.50

Ancak telif hakkı ile sağlana koruma sadece

oluşturulan bilgisayar programının orijinalliğine yöneliktir. Yani bilgisayar

programının gerçekleştirmiş olduğu teknik fonksiyonlar hiçbir şekilde

korunmamaktadır. Bu nedenden dolayı bilgisayar programlarına sağlanan telif hakkı

korumasının program geliştiriciler açısından (özellikle büyük firmalar) zayıf kaldığı

düşünülmektedir. Örneğin X ismindeki program geliştiricisi A işlemi için C#

programlama dilini kullanarak bir yazılım geliştirmiştir. Herhangi bir program

geliştiricisi A işlemini C# dilinden başka hangi programlama dilini kullanıp

geliştirmiş olursa olsun X isimli kişinin geliştirdiği programını telif hakları

kapsamında ihlal etmemektedir. Dolayısıyla bilgisayar programlarının

gerçekleştirmiş olduğu teknik fonksiyonlara koruma sağlanması için patent koruması

devreye girmektedir

B. Patent Hukuku Koruması

Günümüzde bilgi ve iletişim teknolojileri çok hızlı bir şekilde gelişmektedir.

Devletlerin firmalara verdiği Ar-Ge desteklerinin ve bu alanda verilen eğitimin

niteliğinin artmasıyla ortaya yeni fikirler, ürünler çıkarmaktadır. Çevremize

baktığımız zaman kahve makinelerinden, çamaşır-bulaşık makinelerine,

otobüslerdeki kart sisteminden tren yollarının yolcu kayıt sistemine, hastane

50

Samuelson, P., et al. "Manifesto concerning the Legal Protection of Computer Programs, A."

Colum. L. Rev. 94 (1994): 2308.

24

otomasyon sistemlerinden şirketlerin ERP sistemlerine kadar artık her şeyde

bilgisayar programlarının varlığını sıklıkla görmekteyiz. Doğal olarak firmalar

hayatımızı kolaylaştıran bu bilgisayar programlarını ortaya çıkarmak için çokça

emek sarf etmektedirler. Dolayısıyla firmalar bu emeklerinin de zayi olmaması için

geliştirdikleri ürünler için bir koruma ihtiyacı hissetmektedirler.

Geliştirilen bilgisayar programlarının bir önceki bölümde belirtilen telif hakkı

koruması program geliştiricilerini ve firmaları tatmin etmemektedir. Bunun nedeni

telif hakkının sadece kaynak kodunu ve nesne kodunu koruma altına almasından

dolayıdır. Halbuki asıl koruma sağlanması gereken yer olan programın

gerçekleştirdiği teknik fonksiyonlar telif hakkı ile korunamamaktadır. Bunun

sağlanması için de patent korumasına ihtiyaç duyulmaktadır.

Patent dünyada genel olarak yeni, buluş basamağı olan ve sanayiye uygulanabilir her

türlü buluşa verilmektedir. Buluşlara patent belgesi almak belli bir maliyet

gerektirmektedir ve bu maliyet kimi ülkelerde pahalıdır. Buluşuna patent belgesi alan

başvuru sahibi buluşunun 3. kişilerce ticari maksatlarla alım-satım yapılmasını,

çoğaltılmasını, üretilmesini engellemektedir. Böylelikle ülkeler başvuru sahibine

kendi sektöründe tekel hakkı tanımaktadır. Sağlanan bu tekel hakkının patent sahibi

tarafından kötüye kullanımını engellemek amacıyla ülkeler kanunlarında zorunlu

lisans, devir gibi düzenlemeler de yapmıştır. Patent ile korunan buluşun koruma

süresi 20 yıldır.

Patent korumasına bilgisayar tabanlı buluşlar için baktığımızda bu konunun dünyada

çok tartışmalı olduğunu görmekteyiz. Bu buluşlarla ilgili TRIPs anlaşmasındaki

belirsizliklerden dolyı ülkeler arasında uygulama konusunda herhangi bir birlik

sağlanmamıştır. Avrupa Birliği’nde bile Avrupa Patent Sözleşmesi(EPC)ne rağmen

üye ülkelerin mahkemelerinde verilen kararlarda farklılıklar görülmektedir. Yaşanan

bu tartışmaların bilgisayar tabanlı buluşların patentlenmesini destekleyenler ve

desteklemeyenler olmak üzere 2 tarafı vardır. Patent ile korumayı destekleyenleri

IBM, Google, Apple, Microsoft gibi büyük firmalar oluşturmaktadır.

Desteklemeyenler tarafında ise KOBİ’ler ve özgür yazılımcılar yer almaktadır.

Aşağıda bu 2 grubun bu konuda savunduğu gerekçeler anlatılacaktır.

25

Bilgisayar Tabanlı Buluşların Patent ile Korunmasına Karşı Çıkanların

Savunduğu Gerekçeler

1. Bilgisayar programlarının gerçekte sadece bir algoritma veya matematiksel

formül olmasıdır. Algoritmalar bir problemin çözümü için oluşturulan sıralı

adımlardır ve bilgisayar programları da o algoritmanın bilgisayar üzerinde

uygulanmış halidir. (Örneğin 2mcE matematiksel formülünün bilgisayar

programı vasıtasıyla uygulanması gibi) Dolayısıyla matematiksel formüller,

hesaplamalar ve algoritmalar patent kanunlarına göre buluş olarak kabul

edilmediğinden dolayı bilgisayar programlarının da patentlenmemesi

gerekmektedir.51

2. Patent korumasının temel amacı buluşçulara yenilikçi çalışmaları için bir

ekonomik teşvik sağlamaktır. İlaç sanayisi gibi sektörlerin aksine yazılım

geliştirmesi ve yenilikleri patent koruması olmadan etkili olmaktadır.52

Zira

son 30 yıldaki yazılım sektöründe yaşanan büyük gelişmeler bu durumun açık

kanıtıdır. Bazıları patent sisteminin bilgi fonksiyonunun, patent korumasının

yazılım sektöründe yeniliklere teşvik etmese bile hala değerli olduğunu

savunmaktadırlar. Bu düşünce, halka nesne kodu şeklinde sunulan yazılımlar

için belki haklı görülebilir; ancak yapılan araştırmalar patent arşiv bilgilerinin

sadece yasal amaçlar ve teknik bilgi kaynağı içermelerinden dolayı yazılım

sektörü için fazla önemli olmadığını göstermiştir.53

3. Patent koruması başvuru sahibine pazarda tekel hakkı vererek özel haklar

sunmaktadır. Ancak yazılım sektörünün tekelciliğe karşı, standartlaşma

ihtiyacının doğal sonucu olarak doğal bir eğilimi vardır ve kendi sektöründe

tekelcilik için yazılım patentlerine daha fazla etki sağlamasına fırsat

sağlamaktadır.54

Bu açıdan bakıldığında yazılım patentine sahip kişiler veya

firmalar 2. buluşçulara karşı bu koruma mekanizmasını etkili bir şekilde

51



81 52

a.g.e 53

a.g.e 54



81

26

kullanarak yazılım sektörünün dışına itmektedir. Örneğin patent sahipleri,

diğer buluşçular için mahkemelerde patent ihlal davaları açarak onların hem

gözünü korkuttukları gibi hem de cesaretlerini de kırmaktadırlar.

4. Yazılım patentlerinin KOBİ’ler ve açık-kaynak kod geliştiricileri üzerinde

negatif bir etkisi vardır. İlaç sektörünün tersine yazılım sektöründe bir buluş

ortaya çıkarmanın maliyeti oldukça düşüktür.55

Bunun doğal sonucu olarak

KOBİ’ler, açık-kod geliştiricileri veya bireysel yazılımcılar kolaylıkla ortaya

yeni bir ürün çıkartabilmektedir. Buna Linux işletim sistemi güzel bir örnek

olarak gösterilebilir.56

Linux işletim sisteminin kodları kamuoyuna açık olup

bu işle ilgilenen herkes kendi istediği şekilde Linux’u geliştirerek bu alandaki

rekabeti artırabilmektedir. Patent sistemi ise yarattığı tekelcilik ile bütün bu

oluşumların önüne engel olarak çıkmaktadır.

5. Yazılımlara patent verilmesi, iş metotlarına da patent verilmesinin önünü

açmaktadır. Bunun en iyi örneği ABD’de görülmektedir. Amerikan Federal

Mahkemesi’nin (CAFC) State Street Bank davasında vermiş olduğu kararla iş

metotlarına patent verilmesinin önünü açmıştır.57

6. Bir diğer önemli sorun yazılım patentleri “önemsiz patentleri” ortaya

çıkarmaktadır. Herhangi bir buluşa patent verilmesi için o buluşun tekniğin

bilinen durumuna katkı yapması (yeni ve buluş basamağı olması)

beklenmektedir. Ancak pratikte buluş basamağı içermeye buluşlara da patent

belgesi verildiği düşünülmektedir. Bunun nedeni olarak da patent ofislerinin

buluş basamağı konusunda açık ve yeterli kurallarının olmayışı

gösterilmektedir.58

55

a.g.e 56

a.g.e 57

a.g.e 58

a.g.e

27

7. Patent ofislerinin yeteri kadar yazılım sektöründe uzman kişileri çalıştırdığı

düşünülmemektedir. Dolayısıyla ortaya yeterince incelenmemiş yazılımla

ilgili patentler ortaya çıkmaktadır.59

Bilgisayar Tabanlı Buluşların Patent ile Korunmasını Savunanların Gerekçeleri

1. Yazılımlar her ne kadar yazılı metinlerden oluşsa da diğer telif hakkı ile

korunan ürünlerin amacında olduğu gibi ortaya insanların okuması amacıyla

çıkarılmamaktadır. Yazılımlar uygun cihazlarda çalıştırıldıklarında ortaya

teknik bir etki çıkarmaktadır ve insanlar için faydalı olmaktadır. Dolayısıyla

yazılımların patent ile korunması gerekmektedir.60

2. Yazılımla ilgili çalışmalar belirli bir zaman, yatırım, iş gücü gerektirdiğinden

dolayı ortaya çıkarılan buluşların bir şekilde korunması gerekmektedir.

Yazılımların korunması için telif hakkı korumasının yetersiz kaldığı

düşünüldüğünden dolayı patent ile korunması gerekmektedir.

3. Patent sisteminin bilgi ve eğitici fonksiyonunun yazılım sektörü için de

önemli olduğu düşünülmektedir Zira yeni buluşçular mevcut patent

bilgilerinden yararlanarak ortaya yeni bir ürün çıkartabildikleri gibi mevcut

patentlenmiş ürünü de geliştirebilmektedirler.

4. Yazılım sektöründe ortaya çıkarılan buluşlar için etkili bir koruma

mekanizması gereklidir. Çünkü yaşadığımız yüzyılda ve önümüzdeki yıllarda

yapılan çalışmaların neredeyse büyük çoğunluğunda yazılımlar vardır ve çok

önemli yere sahiptirler.

5. Patent korumasının sadece büyük firmalar için faydalı değil; diğer KOBİ’ler

ve açık-kod geliştiriciler için de faydalı olduğu düşünülmektedir. Patent

sistemi ile sağlanan lisans, devir gibi işlemler sayesinde KOBİ’ler ve açık-

kod geliştiricileri de yazılım sektörünün içinde yer alabilirler.

59



81 60

a.g.e

28

6. Patent koruma süresinin 20 yıl olması ve telif hakkı koruma süresinden az

olması patentlenmiş buluşların halk tarafından daha kısa sürede kullanması

anlamına gelmektedir.61

Dünyada yukarıda açıklanan sebeplerden dolayı yaşanan tartışmaların yanı sıra, şu an

dünyada önemli bir gündem oluşturan büyük firmalar arasında yaşanan patent

davaları da yaşanmaktadır. “Patent Savaşları” olarak da adlandırılan bu davalar

yazılımlarla alakalıdır. Büyük firmalar neredeyse geliştirdikleri en küçük yazılım

projeleri için bile olsa patent ile koruma yoluna gitmektedirler. Öyle ki firmaların

patent için ayırdıkları kaynaklar, Ar-Ge çalışmaları için ayırdıkları kaynakları geçmiş

bulunmaktadır.62

Bunun doğal sonucu olarak da açılan dava sayıları artmaktadır.

Hangi firmaların kimlere karşı dava açtıklarını, kimlerle uzlaştıkları ve kimlere lisans

verdikleri bilgileri şekil… de gösterilmiştir.

Tablo 1 - Firmalar arasındaki patent davalarını, uzlaşmaları ve lisans anlaşmalarını gösteren

tablo

Firma Dava açtığı firma Karşı dava Uzlaşma Lisans

Microsoft

Barnes & Noble

Foxconn

Inventec

Motorola

Motorola Amazon

HTC

Motorola

Apple

Microsoft

Apple

Microsoft

Foxconn Microsoft

Inventec Microsoft

Barnes & Noble Microsoft

Apple

HTC

Motorola

Samsung

HTC

Kodak

Motorola

Samsung

Nokia

Qualcomm

61



81 62

Duhigg, C., Lohr, S. “The Patent: Used as a Sword”, Newyork Times, October 7, 2012

29

HTC Apple Apple

Samsung Apple Apple Kodak

Nokia Qualcomm Apple

Qualcomm Nokia Nokia

Kodak

Apple

Research in Motion

Research in

Motion

LG

Samsung

Research in Motion Apple

LG Sony Kodak

Sony LG

Ercisson ZTE

Huawei ZTE

ZTE

Ericsson

Huawei

Google Oracle

Oracle Google

Sonuç olarak yazılım sektöründe her ne kadar büyük tartışmalar yaşansa da

bilgisayar tabanlı buluşlar için ülkelerin uyguladığı bazı kurallar vardır ve bu

kurallara uyan buluşlara da patent verilmektedir. Bundan sonraki bölümde bilgisayar

tabanlı buluşların patentlenebilirliğinin ülkelerde nasıl uygulandığı anlatılacaktır.

C. Haksız Rekabet Koruması

Haksız rekabet mevzuatıyla, dürüst olmayan davranışlar yaptırıma bağlanmakta ve

ekonomik özgürlüğün kötüye kullanılması yasaklanmaktadır.Fikri mülkiyet

haklarının haksız rekabet hükümleriyle korunması uzun süre önce başlamıştır.

Sözgelimi, 1883 tarihli Paris Anlaşmasının 10. (1. mük.) maddesi doğrudan bu

konuyu ele almaktadır. 1995 tarihli TRIPS’in 39. maddesinde de konuya ilişkin

önemli bir düzenlemeye yer verilmiştir.63

63

http://www.fikrimulkiyet.com/haksiz-rekabet.html


30

Türk Hukukunda ise haksız rekabet konusunda, birisi Borçlar kanununda, diğeri,

Türk Ticaret Kanunu’nda olmak üzere iki ayrı düzenleme mevcuttur. TTK’nun 57.

maddesinin sekizinci bendi bilgisayar programları açısından önem taşımaktadır. Bu

bent hükmüne göre, hüsnüniyet kaidelerine aykırı bir şekilde elde ettiği veya

öğrendiği ticaret sırlarından haksız yere faydalanmak, haksız rekabettir.64

TTK m. 56 hükümlerindeki haksız rekabet koruması, ancak fikri hukuka veya patent

hukukuna göre koruma sağlanmayan durumlarda söz konusu olabilir. Haksız rekabet

hukuku korumasının ilk şartı, tarafların aynı tür iş yapan veya aynı müşteri çevresine

hitap eden rakipler olması gerektiğidir. Bu nedenle bilgisayar programı üreticisi,

kendi ürününün ancak aynı işle uğraşan rakibi tarafından taklit edilmesi halinde

haksız rekabet hukuku hükümlerine başvurabilir. Buradan anlaşılmaktadır ki, rakip

olmayan ya da özel kullanım için kopyalama yapan kişiler, haksız rekabet

hukukunun getirdiği yasaklamaya tabi olmayacaklardır.65

64

Altunkaynak, A. “Bilgisayar Yazılımlarının ve İş Metotlarının Patentlenebilirliği”, Türk Patent

Enstitüsü, Patent Uzmanlık Tezi, 2003, s.25 65

a.g.e

31

3. BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN VE İŞ

METOTLARININ PATENTLENEBİLİRLİĞİNİN

DÜNYADAKİ DURUMU

3.1. Amerika Birleşik Devletleri (ABD)

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) patent konusunda köklü geçmişiyle (200 yıllık)

dünyanın en önde gelen ülkesidir. Bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği

konusundaki uygulamalarında da dünyadaki öncü ülkelerden biridir. Bunun nedeni

yazılım sektörünün ABD’de çok güçlü ve önemli bir yere sahip olmasıdır. Ama aynı

zamanda ABD, bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği konusunda

tartışmaların da en yoğun yaşandığı ülkelerden birisidir. Tarihsel sürece bakıldığı

zaman bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliğinin kapsamı 2000 li yıllara

kadar hızla artarken 2000’li yılların sonunda bir yavaşlama görülmektedir.

Bu bölümde ABD’deki bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği konusuyla

ilgili uygulamalar incelenecektir. İlk önce bu konuyla ilgili ABD patent kanunu ve

bilgisayar tabanlı buluşlar için hazırlanmış inceleme kılavuzu hakkında bilgi

verilecektir. Daha sonra mahkeme kararlarına değinilecektir. Mahkeme kararları

sonrasında da kısa bir özet sunulacaktır.

3.1.1. Uygulamalar

ABD’de patent tescil süreçleri Amerikan Patent ve Marka Ofisi (USPTO) tarafından

Amerikan Kanununun 35. Başlığının 100-112. kısımlarına göre yürütülmektedir.

101. kısımda ‘herhangi bir yeni ve faydalı proses, makine, ürün veya bunların

birleşimi, veya bunların faydalı ve geliştirilmiş halleri’ patentlenebilir olarak kabul

edilmektedir.66

Buradaki ifadeye göre patentlenebilir konuların kapsamı çok geniş

olarak kabul edilmiştir. Bu durum ABD Yüksek Mahkemesi’nde de ‘Güneşin altında

bulunan ve insanlar tarafından yapılmış her şey patentlenebilir’ ifadesiyle de

perçinleşmiştir.67

66

Amerikan Patent Kanunu, 35. Başlık 101. Kısım 67

A.B.D Yüksek Mahkemesi Kararı, Diamond - Chakrabarty Davası, 447 U.S. 303 (1980).

32

USPTO her ne kadar patentlenebilir konuların kapsamını geniş tutsa da ‘doğa

kanunları, doğal fenomenler ve soyut fikirler’ patentlenebilir konuların dışında

tutmuştur. Bu doğrultuda yeni bulunan bir mineral veya 2mcE gibi formüller

patentlenememektedir. Ancak bunların pratik uygulamalarının patentlenmesinde

herhangi problem bulunmamaktadır.

Bir buluşun ABD’de patentlenebilmesi için her şeyden önce geçerli

patentlenebilecek bir konu (statutory subject matter) içermesi zorunludur. Bunun

tespiti yapıldıktan sonra buluşun yeni, aşikar olmaması (buluş basamağı-

nonobviousness) pratik ve kullanışlı (sanayiye uygulanabilir) olması gerekmektedir.

Bu kriterleri sağlayan buluşlar patent ile korunmaktadır.

Yazılım ve iş metodu ile ilgili buluşlar 1960-70 yılları arasında patentlenemeyen

buluş konuları olarak kabul ediliyordu. Çünkü bunlar 101. kısımda belirtilen buluş

tanımında belirtilen geçerli patentlenebilecek konulara uymamaktaydılar ve aynı

zamanda matematiksel algoritmalar gibi soyut fikirler içermekteydiler.68

Yazılım ve

iş metotlarının patentlenebilmesi için soyut fikirlerin manipüle edilmesinden çok bir

bütün olarak ortada pratik bir uygulama olması zorunludur. Buradaki temel soru

“hangi durumlarda yazılım ve iş metodu içeren buluşlar patent belgesi almak için

geçerli bir konu haline gelmektedir?” olacaktır. Aslında herhangi bir yazılımla

birlikte özel bir cihazı içeren buluş pratik ve somut bir sonuç üretiyorsa söz konusu

buluş geçerli patentlenebilecek bir konu içerdiği anlaşılmaktadır. Ancak metot

istemlerinin geçerli bir buluş konusu olup olmadığı konusu bazen kafa karışıklığına

neden olmaktadır. Bunun nedeni patent kanununun 101. kısmında buluş tanımının

çok geniş yapılması olarak gösterilebilir. Buluş tanımının çok geniş olmasından

dolayı bir buluşun patentlenebilecek konu içerip içermediği mahkeme kararlarıyla

belli olmuştur. Geçmiş yıllardaki mahkeme kararları incelendiğinde mahkemeler

metot istemlerinin geçerli bir buluş konusu içerip içermediğinin tespiti ile ilgili bazı

test yöntemlerini kamuoyuna sunmuştur. (Bu testler mahkeme kararlarının anlatıldığı

68

Park, J. “Has Patentable Subject Matter Been Expanded?-A Comparative Study on Software

Patent Practices in the European Patent Office, the United States Patent and Trademark Office

and the Japanese Patent Office.” International Journal of Law and Information Technology 13.3

(2005): 336-377.

33

bölümde bahsedilecektir) Metot istemi içeren buluşlar, bu testleri geçtikleri takdirde

patent kanununun 101. kısmına göre geçerli patentlenebilecek bir konu içerdiği kabul

edilmektedir. Testi geçemeyen buluşlar ise 101 kısımda belirtilen buluş tanımına

uymayan buluşlar olarak kabul edilerek reddedilmektedir.

Bir buluşun hangi durumlarda geçerli patentlenebilecek bir konu içerip içermediği

USPTO’nun 1996 yılında hazırlamış olduğu Bilgisayar Tabanlı Buluşlar için İncele

Kılavuzu’nda geniş bir şekilde bahsedilmiştir. Söz konusu kılavuz hukuki içtihadlara

göre şekillendirilip hazırlanmıştır. Bu kılavuzda genel olarak geçerli kabul edilen ve

edilmeyen buluş türleri anlatılmıştır.

1- Geçerli Olmayan Buluş Konuları:

Aşağıdaki konular geçerli olmayan buluş konuları arasında yer almaktadır:

1. Fonksiyonel tanımlayıcı materyaller (descriptive materials): Veri yapılarının ve

program dökümünün kendisi

2. Fonksiyonel olmayan tanımlayıcı materyaller

3. Elektrik, manyetizma gibi doğal fenomenler

4. Sadece matematiksel hesaplamalardan oluşan fikirler

5. Soyut bir fikrin manipüle edilmesi69

Doğa kanunları, soyut fikirler, elektrik ve manyetizma gibi doğal fenomenler

tanımlayıcı materyaller olarak kabul edilmektedir. Tanımlayıcı materyaller

fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan materyaller olarak 2 kısma ayrılmaktadır.

Bahsedilen bu 2 tip için yapılan buluşlar geçerli buluş olarak kabul edilmemektedir.

Fonksiyonel tanımlayıcı materyallere veri yapıları ve program dökümü örnek

gösterilebilir. Fonksiyonel olmayan tanımlayıcı materyallere ise müzik, edebi eserler,

veri yönetimi veya derlemesi gibi konulardan oluşmaktadır.

Fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan tanımlayıcı materyaller kendi başlarına geçerli

buluş konusu olamamaktadır. Ancak fonksiyonel olan tanımlayıcı materyaller (veri

yapıları, program dökümleri) bilgisayar tarafından okunan cihazlarda kayıt

69

USPTO Bilgisayar Tabanlı Buluşlar İçin Hazırlanmış İnceleme Kılavuzu

34

edildikleri zaman ortaya çoğunlukla patentlenebilir bir buluş konusu çıkmaktadır.70

Söz konusu bu durum fonksiyonel olmayan materyaller için geçerli değildir.

Fonksiyonel olmayan materyallerin bir cd üzerine kaydedilmiş hali sadece telif hakkı

ile korunabilmektedir.

Elektrik, enerji, manyetizma gibi doğal fenomenler de tek başlarına patent konusu

oluşturamamaktadırlar. Ancak bu konuları içeren istemler pratik bir uygulamaya

yönelik olursa patent konusunu oluşturabilmektedir.71

2- Geçerli Buluş Konuları:

Ürün ve metot istemleri olmak üzere 2 kısımda incelenecektir.

a) Geçerli Ürün İstemleri

İstemlerde yararlı ürün veya makinelerin fiziksel yapıları sadece donanım veya

donanım ve yazılımla birlikte ifade edilirse buluş konusu patentlenebilmektedir. 2

türlü olabilmektedir:

i. Bir Metodun Herhangi Bir Makine Veya Üretim Düzenlemesini

Kapsayan İstemler (Product by Process):

İstemler her zaman bir bütün olarak değerlendirilmektedir. İstemlerde yer alan bir

donanım bileşeni, istemi bir özel makine veya ürün olarak sınırlandırmamaktadır.

Ürün istemi bilgisayar tarafından uygulanan metodu kapsıyorsa, metot üzerinde

yoğunlaşarak değerlendirme yapılmaktadır.72

İstemler bir metodun herhangi bir makine veya üretim düzenlemesini kapsayacak

şekilde yazılmışsa ve söz konusu metodun içeriği patentlenebilir bir konu ise,

anılan metodu içeren istem patentlenebilir olmaktadır. Ancak bahsedilen metot

patentlenebilir bir konu değil ise, istem patentlenememektedir.

70

Bu tür buluşların 1990 lı yılların başında neredeyse hepsi korunurken 2008 yılına gelindiğinde

Federal Mahkeme’nin sunduğu makine veya dönüşüm testi uygulaması ile bu tür buluşların

patentlenmesine bir sınır getirilmiştir. 71

USPTO Bilgisayar Tabanlı Buluşlar İçin Hazırlanmış İnceleme Kılavuzu 72

a.g.e

35

ii. Ürün İstemleri – Özel Makine ve Ürünlere Yönelik İstemler

Ürün istemi herhangi bir makine veya üretim düzenlemesini kapsayan bir metot

değilse, özel bir makine veya ürün olarak değerlendirilir.Özel bir makine veya

ürünle ilgili olan bilgisayar tabanlı buluşların, donanım veya donanımla birlikte

yazılımı da kapsayacak şekilde hazırlanması gerekmektedir.

b) Geçerli Metot (Process) İstemleri

USPTO’nun hazırlamış olduğu bilgisayar tabanlı buluşlar ile ilgili inceleme

kılavuzuna göre, ‘post computer process activity’ ve ‘pre-computer process activity’

olmak üzere kabul edilen 2 çeşit metot istem türü vardır. Bunlar ‘Yasal Ayrıcalıklar

(Safe Harbors)’ olarak da bilinmektedirler.73

‘Post-Computer Process Activity’ istemleri, bilgisayar içerisindeki program

basamaklarının tamamlanmasıyla bilgisayar dışında oluşan bağımsız fiziksel etkiyi

tanımlamaktadır. Söz konusu metot istemleri bilgisayar tarafından üretilen sonucu

farklı fiziki yapılara dönüştüren bir veya daha fazla ‘post-computer’ işlem adımı

içermektedir.

‘Pre-Computer Process Activity’ istemleri ise bilgisayar programı adımlarının

tamamlanmasından önce bilgisayar dışında oluşan fiziksel etkiyi tanımlamaktadır.

Söz konusu bu istemler dışarıdaki fiziki nesnelerin ve aktivitelerin ölçüm

değerlerinin bilgisayar verisine dönüşüm adımlarını içermektedirler.

Yukarıda verilen geçerli metot istemlerinden ayrı olarak bir de metot istemlerinin

uygun olmadığı durumlarda söz konusudur. Metot istemleri aşağıdaki durumlarda

olduğu zaman kabul edilmemektedir:

Sadece matematiksel hesaplamalara yönelik olursa,

Soyut fikirlere yönelik olursa.

73

USPTO Bilgisayar Tabanlı Buluşlar İçin Hazırlanmış İnceleme Kılavuzu

36

Ancak başta da belirtildiği gibi bu tarz metot istemleri sonucunda pratik bir

uygulama, somut bir sonuç elde ediliyorsa anılan metot istemi patentlenebilir hale

gelmektedir.74

Örneğin bir bilgisayar metodu sadece matematiksel algoritmayı

gerçekleştirdiğinde patent belgesi alamamaktadır. Ancak herhangi bir bilgisayar

metodu matematiksel algoritmayı kullanarak dijital olarak resim üzerindeki

gürültüleri ortadan kaldırıyorsa patent belgesi alabilmektedir.

Bilgisayar programlarının kendisi bilgisayarda çalıştığında bilgisayar içerisinde bazı

fiziki değişikliklere (sinyallerin değişmesi, metotun durumunun değişmesi) neden

olmaktadır. USPTO bu tür durumlarda bilgisayar programlarının kendisini

patentlenebilir bir konu oluşturmayacağı şeklinde değerlendirilmektedir. Yazılımla

ilgili buluşun patentlenebilir bir konu olup olmadığı, bilgisayarın metodu nasıl

gerçekleştirdiğine göre değil, pratik bir sonuca ulaşmak için bilgisayarın ne yaptığına

bağlıdır.

Dolayısıyla bilgisayar programının kendisi ABD’de fonksiyonel tanımlayıcı

materyaller olarak görüldüğünden dolayı patent ile korunamamaktadır. Ancak

herhangi bir bilgisayar tarafından okunan cihazda depo halinde iken ve pratik, somut

bir sonuç ortaya çıkarıyorsa patent belgesi alabilmektedir.

ABD’de sinyal istemlerinin kendisi geçerli bir buluş konusu olarak

değerlendirilmemektedir. Çünkü sinyaller herhangi bir fiziki yapıya sahip değildir ve

ayrıca yararlı somut bir sonuç üretmemektedirler. Ancak sinyaller herhangi bir

geçerli fiziki bir yapı ile birleşip, somut yararlı bir sonuç üretebilirse patentlenebilir

olma özelliğini kazanmaktadırlar.

Aşağıdaki şekilde kabul edilen ve edilmeyen istem durumları gösterilmiştir.75

74

USPTO Bilgisayar Tabanlı Buluşlar İçin Hazırlanmış İnceleme Kılavuzu 75

a.g.e

37

Buraya kadar olan kısımda bilgisayar tabanlı buluşların hangi durumlarda geçerli

olup olmayacağı ile ilgili bilgiler verilmiştir. Bundan sonraki kısımda geçerli

bilgisayar tabanlı buluşlar için yenilik, aşikar olmama, sanayiye uygulanabilirlik

kriterlerinin nasıl değerlendirildiği anlatılacaktır.

Patent Kanunu’nun 102. kısmında yenilik kriterinden bahsedilmektedir. Ancak

burada yeniliğin tanımı doğrudan tanımlanmayıp, sadece buluşun hangi durumlarda

yeni olmayacağına dair bilgiler verilmiştir. Bu durumlar:

- buluşun bilinir kılınması, ya da halkın kullanımına izin verilmiş olması,

- buluşun önceden yayınlanmış olması (örneğin patent, patent başvurusu, ya da

makale olarak)

Geçersiz

Fonksiyonel olmayan

tanımlayıcı

materyal (müzik, edebi

eser gibi)

Doğal

Fenomenler

(Enrji,

manyetizma)

Fonksiyonel tanımlayıcı

materyal (Veri

yapısı ve programın

kendisi)

Geçerli

Bir makine veya ürünün metodu

gerçekleştirmesi

Özel bir

makine veya

ürün

Bilgisayarda gerçekleşen seri

işlem adımları??

Geçersiz Pratik uygulamaya

ulaşmak için

verileri kullanarak fiziki

nesne ve

aktivitelerin hazırlanması

(Pre-Computer

process Activity)

Somut, pratik sonuç

üretmeyen

soyut fikirlerin,

matematiksel

algoritmaların gerçekleştiril

mesi

Bağımsız bir fiziki aktivite

gerçekleştiriyo

rsa (Post-

Computer

process

activity)

Geçerli

Eğer metot…

Buluşların Sınıflandırılması

EVET

HAYIR

HAYIR

HAYIR

EVET

HAYIR

EVET

EVET

EVET

HAYIR VEYA

VEYA VEYA

Şekil 3.1 - USPTO'nun geçerli buluş konuları

38

- buluşun ABD’de daha önceden bulunmaması ve söz konusu buluşun iptal

olmaması, geri çekilmemesi, ortadan kaldırılmaması ya da gizlenmemesi,

- buluşun bir başkası tarafından başvurusunun daha önceden yapılmış olmasıdır.76

Patent Kanunu’nun 103. kısmı buluşun aşikar olmama (nonobviousness) gerekliliği

ile ilgilidir.77

Bir buluşun aşikar olup olmama durumun tespiti ABD Yüksek

Mahkemesi’nin KSR v. Teleflex kararında belirttiği ‘Graham v. John Deere’

faktörlerine dayanarak tespi edilmektedir. Bu faktörler aşağıda belirtilmiştir:

Tekniğin bilinen duruma ait içerik ve kapsamının belirlenmesi,

Buluş ile tekniğin bilinen durumundaki farklılıkların belirlenmesi,

Tekniğin bilinen durumuna ait uzman kişinin seviyesi

İlgili alanda uzman kişinin buluşu bir bütün olarak değerlendirdiğinde buluşun

hangi sebeplerden dolayı aşikar olduğunu belirtmesi ve

Aşikar olmama durumunu sağlayan nesnel belirtilerin belirlenmesi.78

USPTO uygulamalarında buluş basamağının tespiti yapılırken buluş bir bütün olarak

ele alınmaktadır. Burada teknik olan karakterlerin yanında teknik olmayan

karakterler de değerlendirilmektedir. USPTO bu uygulaması ile Avrupa Patent

Ofisi’nden (EPO) ayrılmaktadır. Bunun nedeni buluşun değerlendirmesinin

EPO’daki gibi ‘teknik katkı’ üzerinden değil buluşun faydalılığı üzerinden

yapılmasındandır.79

USPTO genel olarak mahkemelerin verdiği kararlara uygun hareket etmeye

çalışmaktadır. Ancak IP vekilleri bazı uygulamalarda USPTO’nun mahkemeler ile

ters düştüğü durumları da belirlemişlerdir. Bu durum özellikle iş metotları ile ilgili

başvurularda yaşanmaktadır. Vekiller USPTO patent uzmanlarının hala Federal

Mahkeme’nin yasakladığı uygulamaları ısrarla suyguladığını savunmaktadırlar.

Bunun doğal sonucu olarak mahkemelerdeki dava sayıları da artmaktadır.

76

ABD Patent Kanunu, 35.Başlık 102.Kısım 77

ABD Patent Kanunu, 35.Başlık 103.Kısım 78

Kunin, S.G.; Signore, P.J.C.; “A Comparative Analysis of the Inventive Step Standard in the

European and Japanese Patent Offices from US Perspective”, IP Litigator January/February 2008 79

a.g.e

39

Genel olarak USPTO uzmanları buluşları değerlendirirken;

Başvuru reddetmelerinde tercihen 101. kısım yerine 102, 103 ve 112. kısımlardan

reddetmektedirler.

Buluşun 101. kısım ile problemi olsa bile, buluş 102, 103. ve 112. kısımlar baz

alınarak değerlendirilmektedir.

Buluşun geçerli bir konu içerip içermediği istemin fonksiyonel ve yararlı bir

sonuç üretip üretmediğine bakılarak tespit edilmektedir.

40

3.1.2. Mahkeme Kararları

Bu bölümde geçmiş yıllarda alınan bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği ile

ilgili önemli kararlar anlatılacaktır. Bahsedilecek bu mahkeme kararları, USPTO’nun

uygulamalarında önemli değişiklikler meydana getirmiştir.

3.1.2.1. Gottschalk v. Benson Kararı

Davaya konu olan buluş ‘bilinen bilgisayarlarda çalışan ve ikili kodda yazılan onluk

sayıların(Binary coded decimal- BCD) ikili sayılara çeviren bir programlama

metodu’ ile ilgilidir. USPTO’daki patent uzmanı söz konusu başvuruyu ‘buluş

konusunun sadece matematiksel bir algoritma veya mental adım olduğunu ve bu

konunun da 35. başlıktaki Patent Kanunu’nun 101. kısmına göre geçerli bir buluş

konusu içermediği80

gerekçesiyle reddetmiştir. Başvuru sahibi sonra bir üst karar

merci olan USPTO bünyesindeki Patent Temyiz Kurulu’na (BPAI) müracaat

etmiştir. Buradan çıkan kararda da patent uzmanının kararı doğru bulunmuş ve

başvuru reddedilmiştir. Bu kararından ardından başvuru sahibi Gümrük ve Patent

Temyiz Mahkemesi’ne başvuruda bulunmuştur. Bu mahkeme USPTO’nun kararını

yanlış bularak dosyayı geri göndermiştir. 81

Başvuru son olarak Amerikan Yüksek Mahkemesi’ne (Supreme Court) taşınmıştır.

Yüksek Mahkeme’de oybirliği ile alınan kararda, matematiksel bir algoritmanın

kendi başına patentlenemeyeceği; buluş konusunun patent belgesi alabilmesi için

ortamda mutlaka fiziksel bir yapının olması veya nesnenin farklı bir duruma

(kimyasal veya fiziksel) dönüşmesi gerektiği belirtilmiştir. 82

Bu kararla yazılımların

kendi başlarına patentlenemeyeceği anlaşılmış olup, bundan sonraki başvurular için

vekiller algoritmaları bilinen bir bilgisayarda programlanmış olarak yapmaya

başlamışlardır.

80

A.B.D Yüksek Mahkemesi Kararı, “Gottschalk v. Benson”, 409 U.S. 63,175 USPQ 673 (1972) 81

http://en.wikipedia.org/wiki/Gottschalk_v._Benson 82

A.B.D Yüksek Mahkemesi Kararı, “Gottschalk v. Benson”, 409 U.S. 63,175 USPQ 673 (1972)

http://en.wikipedia.org/wiki/Gottschalk_v._Benson

41

3.1.2.2. Parker v. Flook Kararı

Bu karar ‘Hidrokarbonların katalik dönüşümleri ile ilgili süreçte alarm limitlerini

aralıksız güncelleyen bilgisayar tabanlı metot.’ ile ilgilidir.83

Yüksek Mahkeme söz konusu metodun patentlenebilir olup olmadığını inceledikten

sonra, buluşun önceki teknikten farklı olarak sadece alarm sınırlamalarını hesaplayan

bir algoritma içerdiğini tespit etmişti.84

Yüksek Mahkeme kararında buluşun patent

ile korunamayacağını; bunun nedeninin de buluşu yeni olan özelliğinin sadece

matematiksel bir algoritma olmasını belirtmiştir. Ayrıca Yüksek Mahkeme kararında

algoritmaların buluşsal bir konsept içermedikçe patent ile korunamayacağını da

vurgulamıştır.85

3.1.2.3. Diamond v. Diehr Kararı

Bu karar Yüksek Mahkeme’nin bilgisayar tabanlı buluşlarla ilgili verdiği ilk olumlu

karardır. Ancak bu kararla bilgisayar tabanlı buluşlara patent kapısının tam olarak

açıldığı söylenemez.86

Bu davaya konu olan buluş “Sentetik kaucuğun iyileştirme

süresinin kontrolü için Arrhenius denklemi kullanılarak yapılan kaucuk kalıplama

metodu”87

ile ilgilidir. Söz konusu buluşta kaucuğun ısıtımasının kontrolü

programlanmış bir bilgisayar vasıtasıyla yapılmaktadır.

Yüksek Mahkeme bu dava ile ilgili ‘buluşun sadece matematiksel bir algoritma ile

ilgili olmadığı, tam tersine kaucukların biçimlendirilmesi ile ilgili olduğu; ve söz

konusu buluşun bu nedenden dolayı patentlenebilir olduğu’ kararını vermiştir. Ayrıca

buluş konusunun geçerliliği (patentlenebilirliği) matematiksel algoritma veya yazılım

veya bilgisayar kullanılmasıyla geçersiz hale gelmediğini, bilinen yapılar veya

83

A.B.D Yüksek Mahkemesi Kararı, “Parker v. Flok”, 437 U.S. 584, 198 USPQ 193 (1978) 84

http://www.bitlaw.com/software-patent/history.html 85

Kaya, T.; “A Comparative Analysis of The Patentability Of Computer Software Under The

Trips Agreement: The US, The EU, And Turkey” Ankara Law Review, Vol.4 No.1 (Summer

2007), pp. 43-81 86

Laub, C.; “Software Patenting: Legal Standards in Europe and The US in view of Strategic

Limitations of The IP System” The Journal of World Intellectual Property (2006) Vol. 9, no. 3,

pp. 344-372 87

A.B.D Yüksek Mahkemesi Kararı, “Diamond v. Diehr”, 450 U.S. 185, 209 USPQ s.7.

http://www.bitlaw.com/software-patent/history.html

42

metotlar için kullanılan doğa kanunlarının veya matematiksel algoritmaların

uygulamaları patent ile korunabileceği ve buluşun her zaman için bir bütün olarak

değerlendirileceği hususları da söz konusu kararda özellikle vurgulanmıştır. 88

Yüksek Mahkeme’nin vermiş olduğu Gottschalk v. Benson, Parker v. Flok, Diamon

v. Diehr kararlarıyla hangi durumlarda bilgisayar tabanlı buluşların patent ile

korunabileceği veya korunamayacağı belirlenmeye çalışılmıştır. Söz konusu 3

karardan doğa kanunların, matematiksel algoritmaların, yazılımların tek başlarına

patentlenemeyeceği; ancak bunlardan yararlanarak elde edilen somut, elle tutulur,

pratik, yararlı sonuçlar patent ile korunabileceği sonucu çıkartılabilmektedir.

3.1.2.4. Freeman-Walter-Abele Test

Yüksek mahkemenin Gottschalk v. Benson, Parker v. Flok, Diamon v. Diehr

kararlarından sonra Federal Temyiz Mahkemesi’nin (Court of Appeals fort he

Federal Circuit- CAFC) bir altındaki mahkeme olan Gümrük ve Patent Temyiz

Mahkemesi (Court of Customs and Patent Appeals- CCPA) kamuoyuna yazılımla

gerçekleştirilen matematiksel algoritmaların patentlenebilirliği ile ilgili 2 aşamalı bir

test sunmuştur. Söz konusu test ‘in re Freeman’, ‘in re Walter’, ‘in re Abele’89

davalarında verilen kararlardan esinlenerek oluşturulmuştur.

Freeman testinde ilk önce matematiksel algoritmanın istem içerisinde dolaylı olarak

bahsedilip bahsedilmediği tespit edilir. Daha sonra buluş konusunun bir bütün olarak

değerlendirildiğinde sadece algoritmadan oluşup oluşmadığı belirlenir. Buluş sadece

algoritmaya dayalı olursa, buluşun herhangi bir fiziki nesneye veya metoda

uygulanmayacağı anlamına gelir ve buluş patentlenebilir bir konu içermemektedir.

Walter davasında Freeman testi Benson ve Flok kararları incelenerek modifiye

88

A.B.D Yüksek Mahkemesi Kararı, “Diamond v. Diehr”, 450 U.S. 185, 209 USPQ s.8-9. 89

A.B.D Federal Mahkemesi Kararları, “In re Freeman”, 573 F.2d 1237, 197 USPQ 464 (1978) ;

“In re Walter”, 618 F.2d 758,205 USPQ 397 (1980) ve “In re Abele”, 684 F.2d 902, 214 USPQ 682

(1982)

43

edilmiştir. Son olarak Abele davasında söz konusu test son halini alarak aşağıdaki

aşamalardan oluşmuştur:90

1. Matematiksel algoritmadan istem içerisinde dolaylı olarak bahsedilip

bahsedilmediği tespit edilir.

2. Matematiksel algoritma tespit edildiğinde, söz konusu algoritmanın fiziki bir

nesneye veya metot adımına uygulanıp uygulanmadığı tespit edilir.

2.sorunun cevabı olumlu olduğu takdirde matematiksel algoritma içeren yazılım

tabanlı buluş Amerikan Patent Kanunu’nun 101. kısmına göre patentlenebilir hale

gelmektedir.

Freeman-Walter-Able testi yayınlandıktan sonra CAFC (Federal Mahkeme) bu teste

dayanarak bazı davaları sonuçlandırmıştır. ‘Schrader’91

davasında istemler, 2.

adımda belirtilen hususları taşımadığından dolayı reddedilmiştir.92

Diğer bir örnek

olan ‘Arrhytmia’ 93

davasında ise istemlerde belirtilen matematiksel algoritma 2.

adımı sağladığından dolayı kabul edilmiştir.

Freeman-Walter-Abele testinin ‘State Street Bank and Trust Co. v.Signature

Financial Group Inc.’ davasından sonra geçerliliği pek kalmamıştır.

3.1.2.5. In re Alappat Kararı

Davaya konu olan buluş bir dijital osiloskopta düzgün dalga görüntüleri yaratmakla

ilgilidir. Buluşun gerçekleştirilmesi için anti-aliasing teknikleri kullanılmaktadır.

USPTO patent uzmanı söz konusu buluşun matematiksel bir algoritma olduğunu ve

patent kanununun 101. kısmına uymadığını tespit ederek reddetmiştir.94

90

http://en.wikipedia.org/wiki/Freeman-Walter-Abele_Test 91

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, “In re Schrader”, 22 F.3d 290, 30 USPQ2d 1455

(http://digital-law-online.info/cases/30PQ2D1455.htm adresinden ulaşılabilir.) 92




(2005): 336-377. 93

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, 958 F.2d 1058-59 (1992) 94

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, 33 F.3d 1526, 31 USPQ 2d 1545 (Fed. Cir. 1994)

(http://itlaw.wikia.com/wiki/In_re_Alappat adresinden ulaşılabilir.)

http://en.wikipedia.org/wiki/Freeman-Walter-Abele_Test

http://iplaw.bna.com/iplw/display/link_res.adp?lt=email&fname=uspq2d_30_1455

http://digital-law-online.info/cases/30PQ2D1455.htm

http://itlaw.wikia.com/wiki/In_re_Alappat

44

CAFC bu davada Freeman-Walter-Abele testi yerine Yüksek Mahkeme’nin vermiş

olduğu Benson, Flook ve Diehr kararlarına dayanarak USPTO’nun vermiş olduğu

kararı iptal etmiştir. Kararda başvuru istemlerinde belirtilen buluş konusunun

matematiksel bir algoritma veya matematiksel bir formül olmadığı; buluşun somut,

elle tutulur ve yararlı bir sonuç üreten programlanmış özel bir makine ile ilgili

olduğu belirtilerek Alappat’ın başvurusunda bahsedilen buluşun 101. kısım ışığında

patentlenebilir bir konu olarak kabul etmiştir. CAFC gerekçeli kararında ayrıca;

“Genel amaçlı bilinen bilgisayarlar, özel bir amacı, fonksiyonu

gerçekleştirmek için programlanırsa özel bir bilgisayar haline gelmektedir.

Söz konusu özel bilgisayarlar da patentlenebilir bir konu haline

gelmektedirler.”95

belirtmiştir.

3.1.2.6. In re Lowry Kararı

Davaya konu olan buluş bilgisayar hafızasında (memory) yer alan bilgilerin

yönetimi, kullanımı ve depolanması ile ilgilidir. İlgili buluş ayrıca bilgisayar

hafızasında kayıtlı verilerin yönetimi için etkili ve esnek bir metot sunmaktadır.96

USPTO’daki patent uzmanı başvurunun ilk 5 istemini Amerikan Patent kanunu 101.

kısmına göre patentlenebilir bir konu olmadığı, 1-19 nolu istemleri 103. kısımda

belirtilen aşikar olmama durumu taşımadığı ve 20-29 nolu istemleri 102. kısımda

belirtilen yenilik kriterine uymadığı gerekçeleriyle reddetmiştir.97

CAFC’de görülen temyiz davasında mahkeme, Lowry’nin başvurusundaki

istemlerde belirtilen bilgisayar hafızasındaki veri yapılarının basılı malzeme (printed

matter) olmadığını; bu veri yapılarının bilgisayar operasyonlarını yönetmeye yönelik

fonksiyonel etkilerinin olduğu değerlendirmesini yapmıştır. Bu değerlendirmeye

ilave olarak ‘veri yapılarının normalde basılı materyal olduğu; ancak Lowry’nin veri

95

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, 33 F.3d 1526, 31 USPQ 2d 1545 (1994)

(http://itlaw.wikia.com/wiki/In_re_Alappat adresinden ulaşılabilir.) 96

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, “In re Lowry”, 32 F.3d 1579 USPQ 2d 1031 (Fed. Circuit

1994) (https://bulk.resource.org/courts.gov/c/F3/32/32.F3d.1579.93-1558.html adresinden

ulaşılabilir.) 97

a.g.e

http://itlaw.wikia.com/wiki/In_re_Alappat


45

yapılarının sadece veritabanına ait bilgiler olmadığı’ belirtilmiştir.98

Bu nedenlerden

dolayı USPTO’nun vermiş olduğu karar bozulup tekrar değerlendirilmesi amacıyla

geri gönderilmiştir.

3.1.2.7. In re Beuregard Kararı

Davaya konu olan buluş raster grafik görüntüler ve raster grafik görüntüleme sistemi

üzerinde görüntülenen bir çokgen sınırları tarafından tanımlanan alan olarak

doldurulması için geliştirilmiş bir sistem ve yöntem ile ilgilidir. Bu sistem ve yöntem

Lowry’nin bilgisayar hafızası içerisinde yer alan veri yapılarından farklı olarak CD-

ROM, disket gibi makine tarafından okunabilir bir cihaz içerisindeki yazılım

sayesinde yapılmaktadır.99

USPTO’daki patent uzmanı başvuruyu basılı malzemelerden olan bilgisayar

programının patent kanunun 101. kısmına göre patentlenebilir bir konu olmadığı

gerekçesiyle reddetmiştir. USPTO bünyesindeki Patent Temyiz Kurulu’na yapılan

müracaat sonrası verilen kararda program kodunun kitaptaki yazılarla eş değer

olduğunu, cd veya disket içerisindeki program kodunun ise kağıt içerisindeki metin

olduğunu belirterek yapılan temyiz başvurusunu reddedilmiştir. Başvuru sahibi daha

sonra başvuruyu bir üst merci olan CAFC’ye götürmüştür. CAFC verdiği kararda

basılı malzeme doktrininin bilgisayar vb herhangi bir makine tarafından çalıştırılan

bilgisayar hafızasında veya bilgisayar tarafından okunan cihazlarda tutulan

programlardan farklı olduğunu özellikle vurgulayarak herhangi bir bilgisayar vb.

cihaz tarafından okunabilen cihazlarda depolanan programların patent kanununun

101. kısmına göre patentlenmesinin önünü açmıştır.100

Bu arada başvuruda belirtilen ‘A computer readable medium containing program

instructions’ istem türü literatüre Beauregard istem türü olarak geçmiştir.

98

https://bulk.resource.org/courts.gov/c/F3/32/32.F3d.1579.93-1558.html 99

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, 32 F.3d 1583, 32 USPQ 2d (1995) 100

a.g.e


46

3.1.2.8. State Street Bank and Trust Co. v.Signature Financial Group

Inc. Kararı

Bahse konu olan dava Signature Financial Group Inc. firmasının ‘Data Processing

System for Hub and Spoke Financial Services Configuration’ isimli başvurusu ile

ilgilidir. 101

Buluşta Signature Firması’nın menkul kıymetler yatırım fonlarının

yönetimi ve muhasebesi için geliştirilmiş bir veri işleme sisteminden bahsedilmiştir

Bu dava ABD’deki iş metotlarının patentlenebilirliği ile ilgili dönüm noktasıdır.

Başvuruda 6 tane makine istemi ile 6 tane metot istemi mevcuttur. USPTO’daki

patent uzmanı metot istemlerinin 101. kısma göre patentlenebilir bir konu içermediği

gerekçesiyle reddetmiştir.102

CAFC’a yapılan temyiz başvurusunda mahkeme, “bir makine aracığıyla bir dizi

matematiksel hesaplamaların sonucunda, verilerin dönüştürülerek son fiyata

ulaşması işlemi matematiksel bir algoritma veya formülün pratik bir uygulamasının

sonucudur. Çünkü bu işlem yararlı, somut ve elle tutulur bir sonuç üretmektedir. ”

kararını vererek başvuru sahibi lehine karar vermiştir. Bu kararla birlikte herhangi bir

iş metodu veya matematiksel algoritmanın pratik uygulaması yararlı, somut ve elle

tutulabilir sonuç üretiyorsa 101. kısma göre patentlenebilir hale gelmekteydi. Bu

dava sonucunda ABD’de iş metotlarının patent ile tescil edilmesinin önü açılmış

olmaktaydı.103

Ayrıca Federal Mahkeme bu davayla ilgili kararında Freeman-Walter-Abele testini

açık bir şekilde ‘Diehr ve Chakrabarty’den sonra, Freeman-Walter-Abele testi,

geçerli buluş konusunun var olup olmadığının belirlenmesindeki rolü artık çok

küçüktür veya yoktur’ ifadelerini kullanarak reddediyordu.104

Başvurunun geçerli bir

buluş konusu içerip içermediği artık bundan sonra buluşun yararlı, somut ve elle

tutulabilir bir sonuç üretip üretmediğine bakılarak anlaşılacaktı.

101

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı ,149 F.3d 1368 (1998). 102

http://www.law.cornell.edu/patent/comments/96_1327.htm 103

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı ,149 F.3d 1368 (1998) 104

a.g.e

http://www.law.cornell.edu/patent/comments/96_1327.htm

47

“Bir patent isteminin geçerli bir buluş konusu içerip içermediği 4 kategoriden oluşan

buluş konusu istemi105

yerine buluş konusunun önemli karakteristik özelliklerine ve

özellikle pratik yararlılığına bağlıdır.”106

Bunlara ek olarak CAFC, istemlerin kategorize edilmesinde iş fikirlerini

gerçekleştiren işlem adımlarından bahseden istemleri ‘iş metodu’ istemi olarak değil;

proses istemi olarak kabul etmiştir.107

İş metoduna odaklı web üzerinde uygulanan

birçok internet patenti ‘State Street’ kararından sonra verilmeye başlanmıştır.

Bunun doğal sonucu olarak ABD’de patentlenebilir konuların kapsamı oldukça

genişletilmiştir.

3.1.2.9. AT&T Corp. V. Excel Communications Kararı

Bu dava Excel Communication firmasının ‘telefon sistemleri için mesaj kaydetme’

isimli başvurusu ile ilgilidir. Buluş konusu, telefon abonelerine uygun fatura

sağlamak amacıyla aboneye ve uzun mesafe taşıyıcıya abone olmak için alıcının

aranmasına bağlı olarak daha fazla verinin mesaj olarak kaydedilmesini sağlayan bir

metot ile ilgilidir. Söz konusu dava State Street Bank and Trust Co. v.Signature

Financial Group Inc. Kararı ile birlikte iş metodu patenti ile ilgili önemli kararlardan

birisidir.

İlk olarak 1994 yılında Excel Communication Firması’nın yapmış olduğu patent

başvurusu USPTO tarafından kabul edilip tescil edilmişti. Daha sonra AT&T Friması

1996 yılında Excel Communication Firması’na ‘ilk abone ile son abone arasındaki

arama esnasında mesaj kaydı üretmesi ’ ile ilgili istemler için patent ihlal davası

açmıştı. Deleware Bölge Mahkemesi Excel Communication firmasına ait başvuruyu,

istemlerinde dolaylı yoldan matematiksel bir algoritma içermesinden dolayı ve bu

durumun 101. Kısma göre geçerli bir buluş konusu olmadığı gerekçesiyle iptal

105

A.B.D. Patent Kanunu, 35. Başlık, 101. kısım 106

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, 149 F.3d 1368 (1998) at 1375 107

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, 47 USPQ2d 1596, 1604

48

etmiştir.108

Daha sonra Excel Communication firması CAFC’ye temyiz başvurusunda

bulunmuştur.

CAFC’nin bu davada verdiği kadar 1 sene önceki State Street davasındaki kararla

benzeşmektedir. Söz konusu kararda aynı şekilde ‘patent kanununun 101. kısmına

göre eğer buluş yararlı somut ve elle tutulur bir sonuç üretiyorsa patentlenebilir

özelliği kazanmaktadır’ vurgulanmaktadır.109

3.1.2.10. In re Bilski Kararı

Şu ana kadar bahsedilen mahkeme kararlarını özetleyecek olursak 1960-70 li yıllarda

hesaplamaların bilgisayar tarafından yapıldığı buluşlar için herhangi bir korumanın

olmadığını, 1980 li yıllarda Diehr kararıyla birlikte bazı bilgisayar tabanlı buluşların

patentlenebildiğini, 1990 yıllarda ise bilgisayar tabanlı buluşların neredeyse hepsinin

patentlenebildiğini (Lowry, Beauregard, State Street, AT&T v. Excel

Communication kararları) söyleyebiliriz.

Bilgisayar tabanlı buluşların patent ile korunması için ilk önce başvurunun geçerli bir

buluş konusuna sahip olması gerekmektedir. Genel olarak yazılımların bir cihaz ile

entegre olduğu ürün başvuruları bu özelliği sağlamaktadırlar. Metot içeren

başvuruların ise geçerli bir buluş konusu içerip içermediğinin tespiti için Federal

Mahkeme’nin bazı testler geliştirdiği önceki kararlarda bahsedilmişti. Bunların ilki

Freeman-Walter-Abele testi idi. Burada ilk önce buluşun matematiksel algoritmaya

dolaylı veya direk mi yönelik olduğu tespit edilmektedir. Matematiksel algoritma

tespit edildikten sonra söz konusu algoritmanın fiziki bir nesneye veya metot adımına

uygulanıp uygulanmadığı kontrol edilmektedir. Eğer uygulanıyorsa o buluş patent

kanununun 101. kısmına göre patent ile korunabilmektedir. Ancak bu test 1998 State

Street kararı ile geçersiz hale gelmiştir. Bu kararda Federal Mahkeme geçerli buluş

konusunun (metot istemleri) tespit edilmesi için yeni bir yol önerecekti. Eğer

istemlerde bahsedilen metotlar faydalı, somut ve elle tutulabilir sonuçlar üretiyorsa

patent ile korunabilecekti. Federal Mahkeme bu kararıyla geçerli buluş konularının

108

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı , “Excel Communications Receives Summary Judgment in

AT&T Patent Case”, 1999 109

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, 172 F.3d 1352 (1999)

49

kapsamını çok genişletmişti. Ayrıca söz konusu kararla iş metotlarının

patentlenmesinin de önü açılmıştı. Çünkü iş metotlarının kendisi de pratik, faydalı

somut sonuçlar üretebiliyordu. Ancak bu durum 2008 yılına kadar sürmüştü. Federal

mahkeme Bilski kararıyla buluşların patentlenebilir bir konu içerip içermediğinin

tespiti ile ilgili yeni bir yol önerecekti.

Bilski’nin davaya konu olan başvurusu ‘ürün ticaretinde risklerin önlenmesi için bir

metot’ ile ilgilidir. Söz konusu başvurunun ilk 11 istemi iş metoduna yöneliktir.110

1.istem aşağıdaki gibidir:

“A method of providing one of a good or a service to at least one entity at one of a

payment, rate, or price that is capped at a pre-determined amount, comprising:

producing an offer for the entity, wherein the offer represents one of a capped

maximum payment, a capped maximum rate, or a capped maximum price amount;

receiving an insurance premium; providing the good or service to the entity at one of

a payment, rate, or price that may fluctuate, wherein the payment, rate, or price

cannot exceed the capped maximum payment, capped maximum rate, or capped

maximum price amount; and paying an insurance proceed when an actual price of

the good or service exceeds the capped maximum payment, capped maximum rate, or

capped maximum price amount.”

USPTO’daki patent uzmanı bahsedilen ilk 11 istemi “buluşun özel bir makinada

uygulanmadığı, sadece soyut fikre dayandığı ve pratik uygulama yapmayan

matematiksel bir problemi çözmeye yönelik olduğu” gerekçeleriyle reddetmiştir.

USPTO bünyesindeki Patent Temyiz Kurulu da patent uzmanının vermiş olduğu

kararla aynı kararı vermiştir. Başvuru dosyası daha sonra CAFC’ye taşınmıştır.

CAFC verdiği kararda USPTO ile aynı pozisyonda durup, buluşu soyut bir fikre

yönelik olduğunu ve soyut fikirlerinde patent kanununun 101. kısmına göre patent ile

korunamayacağını belirtmiştir. Mahkeme ayrıca metotların geçerli bir buluş konusu

110

US2003233323 yayın nolu Amerikan Patent Başvurusu, “Capped bill systems, methods and

products having an insurance component”, 2003

50

içerip içermediğinin tespiti için yeni bir yol kamuoyuna sunmuştur. Bu testin adı

“machine or transformation test (makine veya dönüşüm testi)” idi.111

Makine veya Dönüşüm Testi

Federal Mahkeme’nin sunmuş olduğu bu test 2 adımdan oluşmaktadır:112

1. Metodun bir makine tarafından yapılıp yapılmadığı kontrol edilir veya

2. Herhangi bir nesnenin başka bir duruma veya nesneye dönüşüp dönüşmediği

incelenir. (Kimyasal veya fiziksel olarak)

Makine veya dönüşüm testine göre herhangi bir buluş bahsedilen 2 adımdan birini

sağlıyorsa patent ile korunabilecekti. Bu test, doğal olarak birçok sonuç ortaya

çıkarmaktaydı. En önemli sonuçlarından biri artık iş metotlarının kendisinin

patentlenmesinin önüne geçilmesi idi. (Bilgisayar tabanlı olarak gerçekleştirilen iş

metotları bu testi geçip patent ile korunabilmektedir.) Ayrıca yazılımları veya veri

yapılarının kendisi veya Bearuregard türü istemler (yazılımın herhangi bir bilgisayar

tarafından okunan cihazlarda depolanması) bu teste göre artık patent kanununun 101.

ksımına göre patent ile korunabilmesi mümkün değildi.113

Ancak USPTO

bünyesindeki Patent Temyiz Kurulu bazı kararlarında söz konusu istemlerin makine

veya dönüşüm testini geçtiğini belirtmiştir.114

(Ancak burada makine veya dönüşüm

testi uygulanmamıştır)

Ancak Bilski, CAFC’ın vermiş olduğu kararın iptali için başvuruyu bir üst merci

olan Amerikan Yüksek Mahkemesi’ne götürmüştür. Amerikan Yüksek Mahkemesi

yapılan temyiz başvurusu için vermiş olduğu kararda buluşun soyut fikir içerdiği ve

söz konusu fikirlerin patent kanununun 101. kısmına göre geçerli bir buluş konusu

olmadığı gerekçesiyle başvuruyu reddetmiştir. Yüksek Mahkeme bu kararıyla CAFC

ile aynı fikirdedir. Ancak makine veya dönüşüm testi için vermiş olduğu kararla

CAFC’dan ayrılmaktadır. Söz konusu testi Yüksek Mahkeme, başvuruların geçerli

bir buluş konusu içerip içermediğinin tespiti için tek şart olarak görmediğini; ancak

111

A.B.D Federal Mahkemesi Kararı, “In re Bilski”, 545 F.3d 943, 954 (2008) (en banc) 112

a.g.e 113

Lemley, M., et al. “Life After Bilski.”, Stanford Law Review 63 (2011): 1315-1347. 114

USPTO Patent Temyiz Kurulu Kararı, “Ex parte Aklilu”, No. 2009-007075, 2010 WL 4315178,

at *4 (2010) (http://www.patentlyo.com/patent/2008/11/post-bilski-bpa.html adresinden ulaşılabilir.)

http://www.patentlyo.com/patent/2008/11/post-bilski-bpa.html

51

buluş konusunun tespitinde önemli bir ipucu olabileceğini söylemiştir. Ancak bunu

söylemekle birlikte başvuruların geçerli buluş konusu içerip içermediğinin tespitini

yapan herhangi bir yol önermemiştir.115

Böylelikle ABD’de yeni karmaşık bir

durum ortaya çıkmış olmaktadır. Çünkü bu kararla birlikte iş metotlarının patent ile

korunabilmesinin yolu 2008 yılında CAFC ile kapanmışken, 2010 yılında Amerikan

Yüksek Mahkemesi ile tekrar açılmış olmaktadır. Ayrıca buluşların makine veya

dönüşüm testini geçtiği takdirde nasıl değerlendirileceği de karmaşık hale gelmiştir.

Ancak bundan sonraki dava örneklerine bakıldığı zaman bu testin hala önemli bir

değerlendirme aracı olarak kullanıldığını görmekteyiz.

Makine veya dönüşüm testinin uygulanmasında USPTO bünyesindeki Patent Temyiz

Kurulu’nun yazılımların değerlendirilmesinde genel olarak katı uygulamaları

olduğunu verdiği kararlarda görmekteyiz. Örnek olarak “Ex Parte Heuer” başvurusu

için Temyiz Kurulu, dökümanların ikili gösterimini decode eden metot istemini

makine veya dönüşüm testine uymadığı için reddetmiştir. Buradaki buluşta genel

olarak “XML-tabanlı bir döküman”, “sadeleştirilmiş bir şema”, “bir şema”,

“doğrulama kodu” ve “en az bir decoder” dan bahsedilmiştir. Makine veya dönüşüm

testinin 1. adımının sağlanması için herhangi bir donanım veya cihazdan buluşta

bahsedilmemiştir. Bu nedenle söz konusu buluş 1. aşamayı geçememiştir. 2.

aşamada belirtilen dönüşüm için ise ‘XML dökümanlarının ad alanları kullanılarak

decode edilmesi veya basitleştirilmiş şema’ nın dönüşüm testini sağlamadığını

belirterek reddetmiştir.116

USPTO’daki patent uzmanlarının Temyiz Kurulu’na göre yazılımlar için daha

hoşgörülü olduğu söylenebilir. Geleneksel bilgisayarların çalıştırdığı yazılımları

içeren istemler patent uzmanları tarafından kabul görürken, Patent Temyiz Kurulu

tarafından kabul görmemektedir. Bunun somut örneğini “Ex parte Aklilu”örneğinde

görebilmekteyiz. Temyiz Kurulu bu başvuru için “ sadece bilinen bir makine veya

115

A.B.D. Yüksek Mahkemesi Kararı, “Bilski v. Kappos”, 130 S. Ct. 3218 (2010) 116

USPTO Patent Temyiz Kurulu Kararı, “Heuer”, 2010 WL 3072973 s.8.

52

bilgisayar tarafından gerçekleştirilen işlem adımları patent kanununun 101 .kısmına

göre geçerli bir buluş konusu oluşturmada yetersizdir.”117

kararını vermiştir.

USPTO yukarıda bahsedilen karışıklıkların önüne geçmek amacıyla 27 Temmuz

2010 yılında yeni bir kılavuz yayınlamıştır.118

Bu kılavuzda hangi durumlarda

buluşun patentlenebilir veya patentlenebilir olmadığı durumları belirtilmeye

çalışılmıştır. Burada başvurunun geçerli bir buluş konusu içerip içermediğini belli

eden bazı faktörler belirtilmiştir. Genel olarak patent uzmanları Yüksek Mahkeme

kararından sonra aşağıdaki buluş konusunun tespitinde aşağıda olduğu gibi

davranmaya başlamıştır.

1. Prosesler, eğer soyut bir fikir içermediğine dair açık gösterge içermediği

müddetçe, testi geçemezlerse 101. kısma göre reddedilecektir. Bu durumda

başvuru sahibinden istemdeki metodun soyut bir fikir içermediğinin ispatı

istenecektir.

2. Benzer şekilde prosesler, eğer metodun soyut bir fikre yönelik olduğuna dair

açık bir gösterge içermediği müddetçe, testi geçerlerse 101. kısma göre uygun

hale gelip kabul edilecektir.119

Yani bilgisayar tabanlı buluşlar için ilk öncelikle buluş konusunun soyut bir fikir

içerip içermediğine bakılacaktır. Makine veya dönüşüm testini geçemeyen çoğu

buluşun aslında soyut bir fikir içerdiği söylenebilmektedir. Ancak bu durumu bütün

buluşlar için söylemek zordur.

USPTO yayınlamış olduğu kılavuzla karışıklıkların önüne geçmeye çalışsa da ortada

hala bazı sorunlar vardır. Öncelikle Yüksek Mahkeme her ne kadar makine veya

dönüşüm testini tek doğru test olarak kabul etmese de önemli bir ipucu olarak

görmektedir. Bu nedenden dolayı patent başvurularının değerlendirilmesinde bu test

hala kullanılmaktadır ve kabul görmektedir.

117

USPTO Patent Temyiz Kurulu Kararı, “Ex parte Aklilu”, No. 2009-007075, 2010 WL 4315178,

at *4 (2010) (http://www.patentlyo.com/patent/2008/11/post-bilski-bpa.html adresinden ulaşılabilir.) 118

USPTO, “Interim Guidance for determining Subject-Matter Eligibility for Process Claims in

View of Bilski v. Kappos, 75 Fed. Reg. 43,922” (27.07.2010) 119

http://www.bitlaw.com/software-patent/bilski-and-software-patents.html

http://www.patentlyo.com/patent/2008/11/post-bilski-bpa.html

http://www.bitlaw.com/software-patent/bilski-and-software-patents.html

53

Yüksek Mahkeme’nin makine veya dönüşüm testi için vermiş olduğu karar aslında

doğru olarak görülebilir. Konuyu biraz daha açarsak söz konusu testin

uygulanmasında bir çok problemler mevcuttur. Her şeyden önce bu testin sadece

metotlara yönelik olması sakıncalı bir durum ortaya çıkarmaktadır.120

Patent Temyiz

Kurulu ve yerel mahkemeler genel olarak bu testin sadece metot istemlerine

uygulanmasına karşı çıkmaktadırlar. Eğer sadece metot istemleri için uygulanacak

olsaydı, bu tür başvuruların değerlendirilmesinin çok kolay olacağı; ayrıca çoğu

bilgisayar tabanlı metotların yeniden yazılarak bir makine veya ürün nesnesi istemine

dönüştürüleceği aşikardır.

İkinci önemli sorun bilinen geleneksel bilgisayarlar Alappat kararında olduğu gibi

“özel bilgisayar” olarak mı görülecekti? Bu sorunun cevabının olumsuz olması

geçmişte verilmiş binlerce patentin geçersiz olduğu anlamına gelmektedir. Ancak

tersi bir durumda ise eğer Bilski’nin söz konusu buluşu için başvuruya bir bilgisayarı

eklemesi , onun patent belgesi almasına sebep olacaktı. Patent Temyiz Kurulu bu

konuda genel amaçlı bilinen bilgisayarların geçerli bir buluş konusu oluşturmada

yeterli kabul edilemeyeceği görüşünü savunmaktadır. Ancak bu durumda da bazı

problemler ortaya çıkmaktadır. Çünkü başvuru sahipleri veya vekillerin başvurularını

“özel bilgisayar veya makine” ye yönelik hazırlayıp patent almaları mümkün

olabilmektedir. Bu durum da makine veya dönüşüm testinin çözemediği sorunlar

arasındadır.

Örneğin birisinin bir şarkı yazıp bestelediğini düşünelim. Söz konusu şarkı normalde

fonksiyonel olmayan tanımlayıcı materyaller arasındadır ve patent ile

korunamamaktadır. Ancak bu şarkıyı iTunes içine kaydederek ve MP3 oynatıcısında

dijital olarak çalması ile ilgili bir metot oluşturursak bu kişinin patent alabilmesi için

yeterli olabilmekte midir? Sonuç olarak hazırlanacak başvuruda şarkı özel bir

cihazda uygulanan ve tasarlanan bir ürün haline gelecektir. Burada beklenen elbette

ki makine veya dönüşüm testinin bu tür durumlarda olumsuz sonuç vermesidir.

Testin odaklanması gereken esas nokta köpeğin kuyruk noktası (yani yeni buluşun

120

Lemley, M., et al. “Life After Bilski.”, Stanford Law Review 63 (2011): 1315-1347.

54

çalıştığı önceki teknikteki makine) olmalıdır; köpeğin kendisi (Yeni buluşun kendisi)

değil.121

Testin 2. adımı olan dönüşüm adımını inceleyecek olursak CAFC kararında

patentlenecek nesnenin kendisinin fiziksel bir değişime uğraması gerekmektedir.

Örneğin odunların kesilip oyulması sonucunda sandalyeye veya masaya dönüşmesi,

kimyasal reaksiyonlar sonucu reaksiyona giren kimyasalların durumunun değişmesi

buna örnek olarak gösterilebilir. Ancak bazı şartlarda ortaya belirsiz durumlar

çıkmaktadır. Örneğin bir veri dönüşümünun testi geçebilmesi bazı şartlara bağlıdır.

Abele örneğinde mahkeme, bir makine aracılığıyla output olarak veri sonuçları

üreten geçersiz istemler ile özel veri sonucu üreten geçerli istemleri birbirinden

ayırmıştır. Mahkeme burada “fiziksel nesne veya örneklerin üretilmesi” olayını teyit

etmektedir. CAFC burada dönüşümün ancak veri bitlerinin yeni bir fiziki nesneye

dönüştüğü durumlarda gerçekleşeceğini bildirmiştir.

Bilski kararından sonra ortaya nasıl bir durumun çıktığını görmek için Bilski

davasından sonraki davalarda CAFC’ın verdiği kararları incelemek faydalı olacaktır.

Research Corp. Technologies v. Microsoft Corp. Kararı122

Bu davada mahkeme, gri ölçekli resimlerin yarı tonlaması ile ilgili metodun patent

kanununun 101. kısmına göre geçerli bir buluş konusu içerip içermediğini analiz

etmiştir. Mahkeme ilgili metodun doğal bir fenomen veya doğa kanunu olmadığını

tespit etmiştir. Fakat bir soyut fikir olabilmesi mümkündü. Amerikan Yüksek

Mahkemesi Bilski kararında geçerli bir buluş konusunun tespiti için herhangi bir yol

göstermemişti. Bunun doğal sonucu olarak CAFC karar verirken makine veya

dönüşüm testini kullanmamıştır. Sonuç olarak ‘gri ölçekli resimlerin yarı

tonlamasını’ patentlenemeyecek soyut fikirler arasında görmemiş; bunun nedenini de

buluşun bilgisayar teknolojilerinde fonksiyonel ve somut uygulamalar getirmesi ile

açıklamıştır. Yani mahkeme burada State Street kararında olduğu gibi buluşun

yararlı, somut, kullanışlı bir sonuç verip vermediğine bakmıştır.

121

Lemley, M., et al. “Life After Bilski.”, Stanford Law Review 63 (2011): 1315-1347. 122

A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “Research Corp. Technologies v. Microsoft Corp. Kararı”,

627 F.3d 859, 868 (2010)

55

Cybersource Corp. v. Retail Decisions, Inc. Kararı123

Federal Mahkeme bu davada buluş konusu olan internet üzerinden kredi kartı

dolandırıcılığının tespiti için geliştirilen metodunu mental işlem adımları olarak

kabul edip reddetmiştir. Mahkeme ayrıca başvuruda yer alan Beuregard türü

istemlerini de metot istemlerinden farklı değerlendirilmesi talebini reddederek onları

da metot istemleri kapsamında değerlendirmiştir. Bu davada ilginç bir şekilde

makine veya dönüşüm testi uygulanmıştır. Testin sonucunda ‘sadece verilerin

manipüle edilmesi veya yeniden yapılandırılması makine veya dönüşüm testinin 2.

aşaması olan dönüşümü sağlamadığı’ belirtilerek buluşun istemlerinin geçerli buluş

konusuna sahip olmadığı kararı verilmiştir.

Dealertrack, Inc. v. Huber Kararı124

Federal mahkeme terminal cihazları arasındaki bilgisayar yardımıyla gerçekleştirilen

veri alım-gönderimini Yüksek Mahkeme’nin verdiği Bilski kararı ışığında

patentlenebilir bir konu olarak değerlendirmemiştir. Takas odası (clearinghouse)

aracılığıyla bilgi işleme sürecini Federal Mahkeme soyut bir fikir olarak görmüştür.

Her ne kadar ilgili işlem bir bilgisayar vasıtasıyla gerçekleştirildiği istemlerde

belirtilse de, bu işlemin gerçekleştirilmesi için bilgisayar donanımının ve

veritabanının işlem adımlarını gerçekleştirmek için nasıl programlandığı istemlerde

anlatılmamıştır. Bu nedenle kararda başvuru istemlerinin bilgisayar ara yüzünü

gerektiren somut işlem adımlarının pratik bir uygulamasını belirtmediği; aksine işlem

adımlarının sadece hiçbir detay özellik verilmeden bilgisayar tarafından yapıldığını

anlattığından dolayı başvurunun reddedildiği belirtilmiştir.

Fort Properties, Inc. v. American Master Lease LLC Kararı125

Federal mahkeme vergi tasarrufu sağlamak amacıyla geliştirilen gayrimenkul iş

tekniğinin soyut bir fikir kabul ederek reddetmiştir. Her ne kadar başvurunun

istemleri gerçek dünya nesnelerine (tapu belgeleri, gayrimenkul) bağlanabiliyor olsa

da , buluşun patentlenebilmesi için yeterli değildir. Mahkeme ayrıca söz konusu

123

A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “Cybersource Corp. v. Retail Decisions, Inc.”,( 2011) 124

A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “Dealertrack, Inc. v. Huber” (2012) 125

A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “Fort Properties, Inc. v. American Master Lease LLC”,

(2012)

56

buluşta ve Bilski başvurusunda tanımlanan soyut konseptlerin sınırlı bir şekilde

gerçek dünyayla olan bağlantısından dolayı geçerli bir buluş konusu olamayacağını

ve sadece bilgisayar üzerinde tanımlanan soyut ifadelerin bilgisayar odaklı istemleri

patentlenebilir hale getirmeyeceği de kararında vurgulamıştır.

Amerikan Yüksek Mahkemesi’nin Bilski Kararından sonra verilen kararları

incelediğimizde bazı kararlar için makine veya dönüşüm testinin uygulandığı,

bazılarında ise önceki mahkeme kararlarının baz alındığı görülmektedir. Bu nedenle

ABD’de Bilski sonrası başvuruların geçerli bir buluş konusunun içerip içermediğinin

tespiti için sabit bir yöntem kullanılmamaktadır. Bu tespitin yapılmasında daha çok

State Street kararında olduğu gibi buluşun yararlı, somut ve kullanışlı birsonuç üretip

üretmediğine bakılmaktadır. Yine de Bilski kararıyla bir çok yazılım ve iş

metodunun patent ile korunmasının da önüne geçildiği söylenebilmektedir. Çünkü

Bilski’den sonra artık bilinen bilgisayarda çalışan yazılımların elde edildiği sonuçlar

Alappat’da olduğu gibi geçerli bir buluş konusu içermemektediler. İş metotlarının

patentleneilirliği Bilski’den sonra da devam etmektedir.

Aşağıdaki tabloda mahkemelerde görğlen davalar özet halinde gösterilmiştir.

57

Tablo 3.1 - ABD'deki mahkemelerin vermiş olduğu kararların özetleri -1

Dava İsmi Buluş Konusu Temel Düşünceler/Kararlar Patentlenebilir?

Benson, Gottschalk v.

Benson, 409 US 63,

175 USPQ 673 (1972)

İkili kodlanan onluk sayıların (BCD) genel

amaçlı bilgisayarlar kullanılarak ikili sayılara

dönüştüren programlama metodu.

-Matematiksel algoritmanın kendisi patentlenemez. Geçerli

bir buluş konusu için ortamda mutlaka fiziksel bir yapı veya

nesnenin farklı bir duruma veya şeye dönüşmesi

gerekmektedir.

Hayır

Flook, Parker v. Flook,

437 US 584, 198

USPQ 193 (1978)

Hidrokarbonların katalik dönüşümleri ile ilgili

süreçte alarm limitlerini aralıksız güncelleyen

bilgisayar tabanlı metot.

Bir algoritma ortaya buluşsal bir konsept çıkarmadıkça

patentlenememektedir.

Hayır

Diehr, Diamond v.

Diehr, 450 US 175,

209 USPQ 1 (1981)

Sentetik kaucuğun iyileştirme süresinin kontrolü

için Arrhenius denklemi kullanılarak yapılan

kaucuk kalıplama metodu

— Geçerli bir buluş konusu matematiksel bir formül veya

bilgisayar programı veya bilgisayar kullanırsa geçersiz hale

gelmemektedir.

– Bilinen yapıya veya sürece yönelik doğa kanunlarının veya

matematiksel formüllerin uygulamaları patente konu olabilir.

– Buluş konusu patentlenebilirliğin belirlenmesi için bir bütün

olarak değerlendirilmelidir.

Evet

Alappat, 33 F.3d 1526,

31 USPQ 2d 1545

(Fed. Cir. 1994)

Oskiloskopta ekranında düzgün piksel

verilerinin gösterimi amacıyla örnek input

dalgalarını işleyen bir rasterizer (pikselleştirici)

ile ilgilidir.

— Patentlenebilir bir buluş konusunun belirlenmesi birincil

otoritelere uygun olarak yapılmalıdır. Ör: Patent Kanunu 101.

Kısım, Yüksek Mahkeme Kararları (Benson, Flook, Diehr)

- Geleneksel bilinen bilgisayar özel fonksiyonlar

gerçekleştirmek üzere programlanırlarsa özel amaçlı

bilgisayar haline gelmektedir ve patentlenebilir buluş konusu

olmaktadır.

Evet

Lowry, 32 F. 3d 1579

(fed. Cir. 1994)

Niteleyeci veri nesnelerine göre (ADO)

veritabanındaki bilgileri orrgaznie eden

veriyapıları

Lowry’nin veri yapıları sadece vritabanındaki verileri işaret

etmemektedir. Bu yapılar uygulama programında kullanılan

bilgiler ile bilgisayar hafızasındaki giziksel ilişkileri gösteren

bilgiler içermektedir. Dolayısıyla Lowry’nin istemleri

bilgisayar hafızasının fonksiyonel özelliklerini

tanımladığından dolayı patente konu olabilmektedir.

Evet

Beauregard, 32 F.3d at

1583, 32 USPQ 2d at

1034

Disket, CD-ROM gibi depolama cihazlarında

algoritmanın uygulanması için depolanan

makine okumalı yazılım içermesi

Bilgisayar veya makine hafızasında depolanan verilerin, basılı

materyal doktrini ile bir ilişkisi yoktur. Dolayısıyla patente

konu olabilmektedir

Evet

58

Tablo 2.2 - ABD'deki mahkemelerin vermiş olduğu kararların özetleri -2


State Street, State st.

Bank v. Signature

Fin.Group, Inc., 149

F.3d 1368 (Fed. Cir

1998)

Yöneticinin finansal bilgi akışı ve ortak finansal

servis yapılandırma fonunun sürüdürülebilmesş

amacıyla geliştirilmiş bir ‘hub and spoke’ sistemi

Bir istemin geçerli bir buluş konusu içerip içermediğinin tespiti

istem kategorilerine bakılarak belirlenmesi yerine istemin pratik

faydası üzerinde durulur. Eğer istem yararlı, somut ve elle

tutulur bir sonuç üretiyorsa patente konu olabilmektedir.

Freeman-Walter-Abele testi geçersi hale gelmiştir.

Evet

At&T Corp. V. Excel

Communications Inc.

172, F. 3d 1368 (Fed.

Cir. 1999)

Santraller arası arama için mesaj üreten ve

aramanın hangi tarafa faturalandırılacağını

belirten bir metot.

Bir buluşun patent konusu olabilmesi için gerekli olan şart

pratik, yararlı ve somut sonuçlar üretmesidir.

Evet

In re Bilski (Fed. Cir.

2008)

Ürün ticaretinde finansal risklerin önlenmesi için

geliştirilen bir metot

— Soyut fikirler, mental metotlar patent konusu olamazlar.

– Metot istemlerinin buluş konusu içerip içermediğinin tespiti

için makine veya dönüşüm testinin kesin sonuç olması

Hayır

Bilski v. Kappos (Sup.

Crt. 2010)

Ürün ticaretinde finansal risklerin önlenmesi için

geliştirilen bir metot

— Soyut fikirler, mental metotlar patent konusu olamazlar.

– Federal Mahkeme’nin 2008 yılında verdiği metot istemlerinin

buluş konusu içerip içermediğinin tespiti için sunduğu makine

veya dönüşüm testinin kesin sonuç olması kararının iptal

etmiştir. Ancak söz konusu değerlendirme için önemli bir ipucu

olarak görülmüştür.

- State Street kararındaki “yararlı, somut ve elle tutulur sonuç

üretme” testi geçersiz hale gelmiştir.

- İş metotlarının patent ile korunmasına devam edilmektedir.

Hayır

59

3.1.3. Değerlendirme

ABD’deki bilgisayar tabanlı buluşların patentlenmesi ile ilgili süreçlerin tarihsel

süreçleri incelendiğinde hukuki içtihatların zamana göre değiştiği gözlenmektedir.

Bunun başlıca sebebi Amerikan Patent Kanunu’nun 101. kısmında belirtilen buluş

tanımının belirsiz olmasıdır. Buradaki buluş tanımının belirsiz olmasının ve

bilgisayar yazılımlarının patentlenebilirliği ile ilgili herhangi bir sınırlayıcı maddenin

yer almayışının doğal sonucu olarak USPTO uygulamalarını mahkeme kararlarına

göre şekillendirmiştir. 1970’li yıllarda bilgisayar yazılımları matematiksel algoritma

olarak kabul ediliyordu ve matematiksel algoritmaların da patent ile

korunamayacağından dolayı bilgisayar yazılımları içeren buluşlar da patent ile

korunamıyordu.126

1972 yılındaki Gottschalk ve 1978 yılındaki Flook kararları buna

örnek olarak gösterilebilir. Herkes bilgisayar yazılımlarının matematiksel

algoritmalarla aynı değerlendirileceğini düşünürken ABD Yüksek Mahkemesi 1981

yılında Diehr davasında vermiş olduğu kararla herkesi şaşırtmıştı. Kararda her ne

kadar buluşun yeni olmasını sağlayan unsuru bilgisayar yazılımı olsa dahi, buluşun

temel fikri plastik iyileştirme prosesi ile ilgili olduğundan dolayı patent ile

korunabileceği belirtilmiştir. Diehr yazılımların patentlenebilirliği konusunda bir

dönüm noktasıdır ve bu kararla birlikte yazılımların patentlenmesini önü açılmıştır.

Artık başvuru sahipleri ve patent vekilleri yazılımla ilgili buluşların istemlerini

uygun şekilde yazarak patent belgesi alabilmekteydiler. Örneğin Lowry davasında

mahkeme, veri yapılarını geçerli patentlenebilir bir buluş konusu olarak görmezken,

bilgisayar hafısası içerisinde yer alan veri yapılarını geçerli patentlenebilir bir konu

olarak görmüştür. Aynı şekilde Beuregard davasında bilgisayar yazılımının kendisi

patentlenemezken, cd, disket gibi taşıyıcılarda saklanan yazılımlar patentlenebilir

olarak görülmüştür.

State Street davasında verilen karar yazılımların patentlenebilirliği konusu ile ilgili

diğer önemli kararlardan birisidir. Bu kararda, yazılımlar “yararlı, somut ve elle

tutulabilir” bir sonuç ürettiği zaman patent ile korunacağı vurgulanmıştır. Söz konusu

karar aynı zamanda iş metotlarının patent ile korunmasının önünü de açmıştı. Hatta

126

http://www.bitlaw.com/software-patent/bilski-and-software-patents.html#Bottom%20of%20Page


60

bilgisayar sistemi açık olarak belirtilmeyen iş metotlarının dahi patent ile

korunabilmesi mümkün olmuştu. Kararın ardından bir çok internet ile alakalı patent

başvurusu yapılmıştır ve patentlenebilirlik kriterlerini taşıyan başvurular patent ile

korunmuştur.

2008 yılında Federal Mahkeme Bilski davasında yazılımları patentlenebilirliği

konusunda önemli bir karar vermiştir. Kararda Bilski’nin buluşu soyut bir fikir

içerdiğinden dolayı patentlenemeyeceği ve yazılımların patent kanununun

101.kısmına göre geçerli buluş olup olmadığı makine veya dönüşüm testi ile

anlaşılacağı ifade edilmiştir. Makine veya dönüşüm testine göre yazılımın

gerçekleştirdiği proses özel bir makine veya cihaz tarafından yapılıyorsa veya

herhangi bir nesne başka bir duruma veya nesneye dönüşürse (Kimyasal veya fiziksel

olarak) yazılımın patentlenebilir buluş konusu içerdiği kabul edilecekti. Açıklanan bu

test geçerli buluş konusunu tespit etmede tek doğru yol olarak gösterilmiştir.

Bununla birlikte Federal Mahkeme iş metotlarının hepsinin patentlenemez buluş

olarak kabul edilmesini de reddetmiştir. Szö konusu kararla ayrıca State Street

davasında yazılımların patentlenebilirliğinin belirlenmesi ile ilgili sunulan test

yöntmi de geçersiz hale gelmiştir.127

Ancak 2010 yılında Amerikan Yüksek Mahkeme Bilski ile ilgili olarak makine veya

dönüşüm testinin tek doğru test olarak kabul edilmemesi gerektiğini belirterek

Federal Mahkeme’nin kararını bozmuştur. Bununla birlikte söz konusu kararda

makine veya dönüşüm testinin buluşları değerlendirmede önemli bir ipucu olarak

görülebileceği değerlendirmesini yapmıştır. Bu karardan sonra USPTO’daki patent

uzmanları yazılımla ilgili buluşları değerlendirirken Federal Mahkeme’nin sunduğu

makine veya dönüşüm testini uygulamaya devam etmişlerdir. Uygulamalarda

aşağıdaki 2 yol izlenmektedir:

1. Prosesler, eğer metotlar ile soyut bir fikir içermediğine dair açık bir gösterge

olmadığı müddetçe, testi geçemezlerse 101. kısma göre reddedilecektir. Bu

durumda başvuru sahibinden istemdeki metodun soyut bir fikir içermediğinin

ispatı istenecektir.

127



61

2. Benzer şekilde prosesler, eğer metodun soyut bir fikre yönelik olduğuna dair

açık bir gösterge olmadığı müddetçe, testi geçerlerse 101. kısma göre uygun

hale gelip kabul edilecektir.

Amerikan Yüksek Mahkemesi’nin Bilski kararıyla ;

Patentlenebilir konular için bir sınır olduğu; özellikle doğa fenomenleri,

mental prosesler ve soyut fikirler geçerli buluş konusu olmadıkları

Makine veya dönüşüm testinin buluşları değerlendirmede bir ipucu olarak

görüleceği,

Federal Mahkeme’nin makine veya dönüşüm testinin buluşları

değerlendirmede tek doğru yol olarak görmesiyle hatalı karar verdiği,

Yüksek Mahkeme State Street kararında verilen “yararlı, somut, elle tutulu

sonuç üretme” testini tekrar canlandırmadığı,

Yazılım tabanlı buluşların patentlenebilirliğine bir sınır koyulduğu

sonuçlarına ulaşılabilmektedir.128

128



62

3.2. Avrupa Birliği (AB)

Patent başvurularının tescil süreçlerinin yönetimi Avrupa Birliği’nde 2 koldan

yürütülmektedir. Bunlardan birincisi Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC), diğeri ise

ülkelerin kendi patent kanunlarıdır. Genel olarak her ülkede uygulanan patent

kanunları ile EPC birbirine çok benzese de uygulamada bazı farklılıklar

oluşabilmektedir. Aslında EPC sistemiyle gerçekleştirilen Avrupa Patent başvuruları

EPC’ye üye bütün ülkelerde geçerli olduğundan dolayı ister istemez ülkelerin kendi

patent kanunları EPC ile uyumlu olmak durumundadır. Ancak AB’ye üye ülkelerdeki

mahkeme kararları birbirinden farklı olabilmektedir.

EPC, Avrupa’daki ülkelerde patent başvurularının merkezileşmesi ve kolayca tescil

edilebilmesi amacıyla 1973 yılında imzalanmıştır ve 7 Ekim 1977 yılında yürürlüğe

girmiştir.129

EPC anlaşmasıyla beraber Avrupa Patent Organizasyonu kurulmuştur.

Avrupa Patent Organizasyonu, Avrupa Patent Ofisi (EPO) ve Yönetim Kurulu olmak

üzere 2 birimden oluşmaktadır. (Şekil 3.2) EPO, EPC’ ye göre yapılan Avrupa Patent

başvurularının tescil işlemlerinin yürütüldüğü birimdir.

Şekil 3.2 - Avrupa Patent Organizasyonu Çalışma Birimleri

2010 yılı itibariyle EPC’yi kabul eden ülke sayısı 37’ye ulaşmıştır. Türkiye bu

anlaşmayı 1 Kasım 2000 yılında kabul ederek EPC’ ye üye olmuştur. 130

Bu bölümde bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği EPC açısından

değerlendirilerek yapılacaktır. İlk önce genel olarak Avrupa patent sisteminden

bahsedilecektir. Daha sonra ise bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliğinin

129

http://www.epo.org/about-us/organisation/foundation.html 130

http://www.epo.org/about-us/organisation/administrative-

council/representatives.html?update=epoorg

Avrupa Patent Organizasyonu

Avrupa Patent

Ofisi

Yönetim Kurulu




63

hukuki durumu ve uygulamaları anlatılacaktır. Bu bölümün son kısmında ise

EPO’nun Temyiz Kurulu tarafından verilen ve EPO’nun uygulamalarını etkileyen

önemli dava örnekleri anlatılacaktır.

3.2.1. Uygulamalar

EPC sayesinde başvuru sahiplerine tek bir başvuru ile EPC’ye üye olan 37 ülkede

patent elde edebilmesine olanak sağlanmaktadır. Avrupa Patenti’nin hangi ülkeleri

kapsayacağına başvuru sahibi karar vermektedir.

EPC 52. maddesinin 1. paragrafına göre bir buluşun patentlenebilmesi için buluşun

yeni olması, buluş basamağı içermesi ve sanayiye uygulanabilir olması

gerekmektedir. Buluş teknolojinin herhangi bir alanı ile ilgili olabilmektedir. Ancak

patentlenebilirlik kriterlerinin değerlendirilebilmesi için buluşun mutlaka teknik bir

karakter içermesi ve teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir. Eğer buluş bu

şartları sağlıyorsa EPC’nin 52. maddesinin 1. paragrafına göre patentlenebilir buluş

olduğu anlamına gelmektedir.

Buluşun tanımı EPC’de yapılmamıştır. Ancak hangi konuların buluş olarak kabul

edilmeyeceği EPC’nin 52. madde 2. paragrafında belirtilmiştir.131

Bunlar:

1. Keşifler, bilimsel teoriler ve matematiksel metotlar,

2. Estetik yaratmalar,

3. Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usül ve kurallar, bilgisayar

programları

4. Bilginin sunumu

konularıdır.

Ancak söz konusu 52.maddenin 3. paragrafında, 2. paragrafta belirtilen konu

faaliyetleriyle ilgili Avrupa Patent başvurusu ve patentinin, yalnızca bu konu ve

faaliyetlerle ilgili uzantısı patentlenebilirliğinin dışında kalmakta olduğu

belirtilmektedir. (as such) Yani yukarıdaki konularla ilgili teknik karakter içeren

131

Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC), 52.madde 2. paragraf

64

buluşlar olabilmektedir ve söz konusu bu buluşlar için patent başvurusu

yapılabilmektedir.

Bunlardan farklı olarak EPC’nin 53. maddesinin a ve b bentlerinde buluş olarak

kabul edilip ancak patentlenemeyecek olan buluş konularına yer verilmiştir. Bunlar:

a) Yayımı ve işletilmesi, kamu düzenine veya ahlaka aykırı olan buluşlar.

b) Bitki ve hayvan türleri veya önemli ölçüde biyolojik esaslara dayanan bitki ve

hayvan yetiştirilmesi usulleri.

Yenilik kriteri EPC’nin 54. maddesine göre değerlendirilmektedir. Söz konusu

maddede bir buluş tekniğin bilinen durumuna dahil değilse yeni olduğu

belirtilmektedir. Tekniğin bilinen durumu, Avrupa patent başvurusunun başvuru

tarihinden önce, yazılı veya sözlü tanıtım vasıtasıyla, kullanım ile veya başka

herhangi bir yolla kamuya sunulan her şeyi kapsamaktadır. Bir buluşun yenilik

değerlendirmesi yapılırken buluşun mevcut tüm teknik özelliklerinin tekniğin bilinen

durumundaki dökümanlarda var olup olmadığı kontrol edilir. Buluşun tek bir teknik

özelliği yeni ise o buluş yeni kabul edilir.

EPC’nin 56. maddesi ise buluş basamağı kriteri ile ilgilidir. Buluş, ilgili olduğu

teknik alandaki bir uzman tarafından, tekniğin bilinen durumu dikkate alınarak kolay

bir şekilde çıkarılamıyorsa, söz konusu buluş, buluş basamağı kriterini içermektedir.

Buluş basamağı kriterinin değerlendirmesinin yapılabilmesi için buluşun ilk önce

yeni olması gerekmektedir. Avrupa Patent Ofisi’ndeki patent uzmanları buluş

basamağı değerlendirmesinde “problem-çözüm yaklaşımı” isimli bir yöntem

izlemektedir.132

Bu yöntem aşağıdaki gibidir:

İlk önce tekniğin bilinen durumundaki en yakın doküman bulunur.

Mevcut buluş ile tekniğin bilinen durumundaki en yakın doküman arasındaki

farklı özellikler ve teknik etkiler tespit edilir. Daha sonra en yakın doküman

değerlendirilerek mevcut buluşun çözmüş olduğu nesnel teknik problem tespit

edilir.

132

Closa, D., Gardiner, A., Giemsa, F., Machek, J.; “Patent Law for Computer Scientists – Steps to

Protect Computer-Implemented Inventions” Springer, 2011, s.27

65

Nesnel teknik probleme istemlerde önerilen çözüm ilgili teknik alanda uzman

kişi tarafından tekniğin bilinen durumu dikkate alınarak kolay bir şekilde

çıkarılıp çıkarılmadığı tespit edilir. Eğer söz konusu çözüm kolay bir şekilde

çıkarılamıyorsa o buluşun buluş basamağı içerdiği kabul edilir.

Buluş basamağı değerlendirmesinde yukarıda 2. maddede belirtilen farklı teknik

özelliklerin çıkarılması konusunda EPO’daki patent uzmanları USPTO’daki patent

uzmanlarından farklı bir yol izlemektedirler. EPO’daki patent uzmanları buluşları

değerlendirirken sadece teknik özellikleri inceleyerek sonuca ulaşırken USPTO

uzmanları ise teknik özelliklerle beraber teknik olmayan özellikleri de

incelemektedirler.

Bir buluş, tarım dahil, sanayinin herhangi bir dalında üretilebilir veya kullanılabilir

nitelikte ise sanayiye uygulanabilir olduğu kabul edilmektedir.133

EPO’da Bilgisayar Tabanlı Buluşların ve İş Metotlarının Patentlenebilirliği

Bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği Avrupa Birliği’nde tartışmalı bir

konudur. Bunun nedeni bilgisayar tabanlı buluşların gerçekleştirilmesi yazılımlar

sayesinde olması ve yazılımlarında EPC’nin 52. maddesinin 2. paragrafına göre

patentlenemeyecek konular arasında olmasından dolayıdır. Ancak aynı maddenin 3.

paragrafında “… yalnızca bu konu ve faaliyetlerle ilgili uzantısı patentlenebilirliğinin

dışında kalmaktadır.” ifadesiyle yazılım içeren buluşların da patentlenmesinin önü

açılmaktadır. Bunun doğal sonucu olarak şu ana kadar EPO, 30000’in üzerinde

yazılım tabanlı buluşa patent vermiştir. Bunlardan ancak %1 civarı reddedilmiştir.134

Ayrıca bilgisayar tabanlı buluşlar ile ilgili başvurular EPO’da yıllara göre sürekli bir

artış içerisindedir. Tablo-3.3 incelendiğinde yıllara göre en fazla başvurunun

133

Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC), 57. madde 134



66

bilgisayar tabanlı buluşlar için yapıldığı görülecektir. Durum böyle olunca söz

konusu buluşların içerisindeki yazılımın korunması da büyük önem arzetmektedir.

67

Tablo 3.3 - EPO'ya yapılan başvuru sayılarının istatistikleri

TEKNOLOJİK

ALAN 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009

Topla

m

09-01

%

Bilgisayar Tabanlı

Buluşlar 7204 7674 8400 8974 9541 9848 9828 10356 9203 81028 28

Medikal teknoloji 5329 5387 6243 7179 7846 8525 9430 9716 9893 69548 86

Elektriksel

makine,cihazlar 6630 5791 6201 6342 6590 7064 7271 8121 7782 61792 17

Telekomünikasyon 6906 6019 6326 6927 6895 6918 7425 7253 5615 60284 -19

Organik Kimya 4728 4838 5344 5523 6107 7204 7490 7480 7046 55760 49

Nakliye 5093 4871 5471 5801 6178 6368 6485 6823 6018 53108 18

İlaç 4689 4714 5591 6092 6028 6110 6311 6149 5546 51230 18

Biyoteknoloji 4550 5661 5390 5171 5303 5219 5446 5583 5214 48251 32

Ölçüm ve Test 5264 4199 4918 5335 5517 5895 6273 6912 6026 49625 -1

Dijital İletişim 3126 3257 3921 4388 4856 5367 5815 6362 7151 44243 129

Görsel, işitsel

teknoloji 4069 3725 4443 5003 5537 5399 4826 4503 3623 41128 -11

Makine, pompa,

türbin 3209 3188 3502 3732 3718 3874 4323 4451 4293 34290 34

Optik 3965 3613 3854 3647 3594 3793 3858 3734 3311 33369 -16

Ambalaj 3440 3086 3464 3721 3718 3921 4048 3975 3653 33026 6

Mekanik

Elemanlar 3210 3084 3389 3542 3617 3646 3888 4256 3583 32215 12

Diğer özel

makineler 3295 3252 3315 3523 3510 3740 3743 3836 3766 31980 14

İnşaat 3162 3086 3165 3382 3625 3569 3880 3960 3929 31758 24

Basit materyal

kimyası 3097 2998 3004 3213 3270 3590 3856 4216 3959 31203 28

Kimya

Mühendisliği 2672 2568 2842 3002 2997 3193 3414 3447 3252 27387 22

Makromeleküler

Kimya, polimer 2647 2709 2818 2742 2938 3215 3352 3535 3241 27197 22

Makine aletleri 2819 2566 2795 2977 2982 3247 3278 3327 3100 27091 10

Tekstil 2889 2887 3075 3016 3226 3182 3075 2914 2415 26679 -16

Yarı iletken 2533 2091 2591 2686 2862 3146 3194 3598 2958 25659 17

Mobilya, oyun 2077 1986 2000 2272 2366 2596 2780 2884 2630 21591 27

Diğer Tüketici

malları 1736 1735 1923 2255 2334 2425 2684 2657 2609 20358 50

Malzeme ve

metalurji 2079 1881 2067 2099 2135 2223 2328 2483 2413 19708 16

Kontrol 1927 1935 2064 2267 2157 2279 2284 2425 2134 19472 11

Yüzey kaplama

teknolojisi 1790 1608 1800 1919 2065 2097 2203 2344 1996 17822 12

Termal işlemler 1189 1187 1302 1508 1740 1762 1933 2179 2160 14960 82

Çevresel teknoloji 1327 1250 1364 1352 1365 1514 1623 1762 1776 13333 34

Bait iletişim

süreçleri 1552 1359 1491 1406 1389 1398 1243 1249 1031 12118 -34

Biyolojik

materyallerin

analizi

877 1080 1363 1433 1229 1378 1367 1408 1325 11460 51

Gıda kimyası 922 945 1033 1136 1203 1331 1479 1441 1432 10922 55

Nano teknoloji 56 71 117 114 189 152 138 203 173 1213 209

68

EPC’nin 52. maddesinin 1. paragrafında bütün teknik alanlardaki herhangi bir buluş

için yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerini sağlaması

koşuluyla patent verilebildiğinden önceki bölümde bahsedilmişti. EPO, buluşların

patentlenebilir özellikte bir konu olup olmadığının tespitini ‘teknik etki’ ve ‘teknik

karakter’ terimleri ile değerlendirmektedir. Bu konudaki uygulamasıyla EPO,

USPTO’dan ayrılmaktadır. Çünkü USPTO uygulamalarında geçerli buluş konusunun

tespiti, buluşun ürettiği pratik, faydalı sonuçlara göre yapılırken, EPO’da söz konusu

değerlendirmeler buluşun teknik karakter içerip içermediğine veya teknik etki bırakıp

bırakmadığına bakılarak yapılmaktadır. Burada ‘teknik’ kelimesinin tanımlanması

önem arzetmektedir. Ancak ne EPC ne de EPO’nun hazırladığı patent inceleme

kılavuzunda “teknik” ifadesinin herhangi bir tanımı yapılmamıştır. Ancak söz

konusu inceleme kılavuzunda dolaylı yollardan “teknik” ifadesinin nasıl anlaşılması

gerektiği çıkarılabilmektedir. Aşağıda belirtilen hususlar bir buluşta yer alıyorsa o

buluşun teknik olduğu kabul edilmektedir.

1) Herhangi bir teknik alana dahil olması135

2) Teknik bir problemin çözülmesi 136

3) İstemin teknik bir özellik içermesi. 137

Bu durumda sorulması gereken soru bilgisayar yazılımları içeren buluşlar teknik

midir ya da teknik değillerse hangi durumlarda teknik kabul edilmektedir? EPO

Temyiz Kurulu’nun T 1173/97138

ve T0935/97139

nolu IBM davalarının kararlarında

bilgisayar pogramlarının bilgisayar ile her zaman fiziksel bir etkileşimi olduğundan

dolayı teknik olarak kabul etmektedir. Ancak Temyiz Kurulu söz konusu bu durumu

sıradan bir durum olarak kabul edip bilgisayar yazılımı içeren buluşun

patentlenebilirlik kriterleri açısından değerlendirmeyi yeterli bulmamaktadır. Bu

nedenden dolayı bilgisayar yazılımı içeren buluşlar ancak beklenen teknik etkinin

ötesinde ileri teknik etki ortaya çıkarabiliyorsa patentlenebilmektedir.140

Anılan dava

kararlarında belirtilen hususlar aynı zamanda EPC uygulanabilir yönetmeliğini

135

Avrupa Patent Sözleşmesi İnceleme Kılavuzu (EPC Guidelines), R. 42(1) a 136

Avrupa Patent Sözleşmesi İnceleme Kılavuzu (EPC Guidelines), R. 42 (1) c 137

Avrupa Patent Sözleşmesi İnceleme Kılavuzu (EPC Guidelines), 43 (1) 138

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 1173/97 (Computer program product/IBM), 1998 139

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0935/97 (Computer program product II/IBM) ,1999 140

a.g.e

69

gösteren inceleme kılavuzunda da değişikliğe neden olup, gerekçeli kararda belirtilen

düşünceler aynen kılavuzda da yer almıştır. Konunun daha iyi anlaşılabilir olması

açısından aşağıdaki tabloda patentlenebilir bilgisayar tabanlı buluşlar ile

patentlenemeyen konular gösterilmiştir.

Tablo 3.4 - İleri teknik etki gösteren ve göstermeyen buluşlar

İleri Teknik Etki İçeren Buluş Örnekleri

İleri Teknik Etki İçermeyen Örnekler

Otolardaki fren sistemi kontrolü Müzik veya videoların estetik etkisi

Mobil telefonların daha hızlı iletişimi Açık artırma için yeni kurallar

Güvenli veri iletimi (encryption of data) Tur bileti satış ve rezervasyonları

İşletim sisteminde kaynak dağılımı Emeklilik katkı paylarının hesaplanması

EPO, bilgisayar tabanlı buluşlar için aşağıdaki istem türlerini kabul etmektedir. Bu

istem türünü kullanarak yapılan başvurular beklenen teknik etkiden daha fazla teknik

etki oluşturuyorsa değerlendirilmeye alınmaktadırlar..141

Veri işleme sistemini yönetmek için bir metot olup özelliği; A, B, C, işlem

adımlarından oluşmasıdır.

Veri işleme cihazı olup özelliği; A, B, C işlem adımlarını uygulamasıdır.

Veri işleme cihazı olup özelliği; n. istemde belirtilen metodu uygulamasıdır.

n. istemdeki metodu gerçekleştiren bir bilgisayar programı

n. istemdeki metodu gerçekleştiren bir bilgisayar programı ürünü

Bilgisayar programı olup özelliği; n. istemde belirtilen metodu gerçekleştiren

yazılım kodlarına sahip olması

Bilgisayar programı olup özelliği; veri işleme cihazında çalışırken n.

istemdeki metodu çalıştıran yazılım koduna sahip olması

Elektrik taşıyıcı sinyalde taşınan bilgisayar programı olup özelliği n.

istemdeki metodu gerçekleştirmesi

141

Archontopoulos, E.; "Spot The Differences: A Computer‐Implemented Invention or A

Software Patent?", 6th Annual Conference of the EPIP, Association Fine-Tuning IPR Debates, 8-9

September 2011

70

Elektrik taşıyıcı sinyalde taşınan bilgisayar programı ürünü olup özelliği n.


Bilgisayar programı içeren bilgisayar okumalı cihaz olup özelliği; n.


Bilgisayar programı ürünü içeren bilgisayar okumalı cihaz olup özelliği; n.


EPO, iş metotlarının değerlendirilmesinde USPTO’dan çok katı bir tutum

sergilemektedir. USPTO’da iş metodunun kendisinin patent ile korunabilmesi için

söz konusu iş metodunun yararlı, somut ve pratik bir sonuç üretmesi gerekirken

EPO’da bu yeterli değildir. İş metotlarının mutlaka teknik karakter ihtiva eden

bilgisayar destekli cihazlarla gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Şekil-3’teki grafik

incelendiğinde EPO’nun USPTO’ya kıyasla iş metotlarına karşı çok katı davrandığı

açıkça görülebilmektedir.

Şekil 3.3 - USPTO’da ve EPO’da patentlene iş metodu sayılarını gösteren grafik.

Aşağıda iş metotları konusunda EPO ile USPTO arasındaki uygulama farkını

gösteren bir örnek başvuru gösterilmiştir.

71

Tablo 3.5 - USPTO ve EPO'da kabul edilen iş metodu örneği

US5960411 (A) EP0927945B1

1.A method of placing an order for an item

comprising: under control of a client system,

displaying information identifying the item; and

in response to only a single action being

performed, sending a request to order the item

along with an identifier of a purchaser of the item

to a server system; under control of a single-

action ordering component of the server system,

receiving the request; retrieving additional

information previously stored for the purchaser

identified by the identifier in the received

request; and generating an order to purchase the

requested item for the purchaser identified by the

identifier in the received request using the

retrieved additional information; and fulfilling

the generated order to complete purchase of the

item whereby the item is ordered without using a

shopping cart ordering model.

2. The method of claim 1 wherein the displaying

of information includes displaying information

indicating the single action.

3. The method of claim 1 wherein the single

action is clicking a button.

4. The method of claim 1 wherein the single

action is speaking of a sound.

1. A method in a computer system for co-

ordinating delivery of a gift from a gift giver to a

recipient, the gift and recipient being specified in

a gift order, the method comprising:

determining whether the gift order includes

sufficient information so that the gift can be

delivered to the recipient; when sufficient

information is not provided in the gift order,

obtaining delivery information from one or more

information sources; and when sufficient delivery

information can be obtained from the additional

information sources so that the gift can be

delivered to the recipient, directing the gift to be

sent to the recipient as indicated by the deliver

information.

2. The method of claim 1 including receiving the

gift order electronically.

3. The method of claim 1 or 2 wherein when the

gift order contains information such that the

recipient can be contacted, obtaining the delivery

information by contacting the recipient directly.

….

Yukarıdaki örnekte Amazon.Com firmasının hem USPTO’ya hem de EPO’ya

yapmış olduğu başvurular gösterilmektedir.(US5960411 (A) nolu başvuru

EP0927945B1 nolu başvuruya rüçhan olarak gösterilmiştir.) 2 başvuru da aynı

olmasına rağmen Amazon.com firması EPO’dan patent belgesi alabilmek için

mevcut ABD başvurusuna teknik karakterler eklemiştir.

Bilgisayar tabanlı buluşların değerlendirilebilmesi için yukarıda bahsedildiği gibi

patentlenebilir bir konu içermesi gerekmektedir. Bu aşama geçildikten sonra buluşun

önceki tekniğe yaptığı teknik katkı araştırılır. Yani yenilik ve buluş basamağı

kriterleri araştırılır. Eğer buluş tekniğinin bilinen durumuna herhangi bir teknik

katkıda bulunmuyorsa (yenilik ve buluş basamağı kriterleri sağlanmıyorsa) başvuru

reddedilmektedir.

72

Buluşun yaptığı teknik katkının araştırılmasında EPO’daki patent uzmanları

aşağıdaki yolu izlemektedirler.142

1. İlk adımda buluşun patentlenebilecek bir konu içerip içermediğine

bakılmaktadır. Bunun tespiti buluşun teknik karakter içerip içermediğine

bakılarak yapılmaktadır. Söz konusu tespit işlemi önceki tekniğe ait hiçbir

bilgi kullanılmadan yapılmaktadır.

2. Eğer başvurunun istemlerinde teknik ve teknik olmayan karakterler birlikte

bulunuyorsa; (Karışık istem türü –Mixed type claims)

a. İstemlerdeki teknik olmayan yönler belirtilir.

b. Gereksinim özellikleri istemlerde ve tarifnamede düzenlenen teknik

olmayan karakterlerden alınıyorsa ilgili alanda uzman kişi teknik

olmayan konsept konusunda bilgilendirilir.

3. Tekniğin bilinen durumundaki buluşa en yakın doküman belirlenir.

a. Eğer söz konusu doküman geniş çevreler tarafından biliniyorsa

(bilgisayar ağları veya geneal amaçlı bilgisayarlar) buluşun varlığının

ispatı için herhangi bir yazılı kanıt sunmaya gerek olmamaktadır.

b. A seçeneği sağlanmıyorsa en yakın dökümandaki teknik özellikler

araştırılıp belirlenir.

4. Buluş ile tekniğin bilinen durumundaki en yakın doküman arasındaki farklar

çıkartılır.

a. Eğer fark yoksa EPC’nin 54. maddesine göre değerlendirilir (Buluşun

yeni olmadığı belirtilir)

b. Eğer farklar teknik değilse, ortada teknik bir problem olmadığı kabul

edilir. EPC’nin 56. maddesine göre değerlendirilir (Buluşun buluş

basamağı kriterini sağlamadığı belirtilir)

c. Eğer farklar teknik ise

i. Teknik problem buluştaki özellikler ile yeniden formüle edilir

ii. Eğer buluşun önermiş olduğu çözüm ilgili alandaki uzman kişi

için aşikar ise söz konusu buluşun EPC’nin 56. maddesine

göre buluş basamağı kriterini sağlamadığı belirtilir.

142


Protect Computer-Implemented Inventions” Springer, 2011, s.27

73

Burada dikkat edilmesi gereken nokta teknik problemi formüle ederken buluşun

teknik olmayan yönlerinin de değerlendirilmeye alınabilmesidir.143

USPTO buluş

basamağı kriterini değerlendirirken EPO’dan farklı olarak istemlerde belirtilen teknik

olmayan karakterleri de göz önüne bulundurmaktadır. EPO’da ayrıca buluşu

değerlendirecek olan ilgili alanda uzman kişinin buluş yapamayacak birisi olarak

kabul edilmektedir. (USPTO’da uzman kişinin küçük de olsa buluş yapabilme

yeteneği vardır.) 144

143

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T641/00 (Two identities/ COMVIK), 2002 144

Laub, C.; “Software Patenting: Legal Standards in Europe and The US in view of Strategic

Limitations of teh IP Systems”, The Journal of the World Intellectual Property (2006) Vol. 9, no. 3,

pp.344-372

74

3.2.2. Avrupa Konseyi Direktifi

Avrupa Komisyonu 20 Şubat 2002 tarihinde Avrupa Parlemantosu ve Avrupa

Konseyi için bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği ile ilgili uzun

müzakerelerin sonucunda bir direktif hazırlamıştı.145

EPC’de ve üye devletlerin kanunlarında bilgisayar yazılımları patentlenemeyecek

konular arasında gösterilmiştir. Buna rağmen şimdiye kadar bu alandaki binlerce

buluş patent ile korunmaktadır. Üye ülkelerin patent kanunları ile EPC birbirlerine

benzemelerine rağmen üye ülkelerdeki mahkemelerin bilgisayar tabanlı buluşlar için

verdikleri kararlar da birbirinden farklı olabilmektedir. Bu tür problemlerin

çözülmesi ve bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği ile ilgili standartlar

oluşturmak amacıyla Avrupa Komisyonu söz konusu direktifi hazırlamıştır.

2002 yılında hazırlanan söz konusu direktifte ‘Teknik Katkı’ kavramı ‘ilgili teknik

alanda tekniğin bilinen durumuna yapılan katkının alanında uzman kişi tarafından

aşikar bulunmaması’ olarak tanımlanmıştır. Ayrıca direktifte bilgisayar tabanlı

buluşların da buluş basamağı kriterini sağlaması amacıyla teknik katkı sunmasının

gerektiği de vurgulanmıştır.146

Bilgisayar programlarına yönelik yazılan istemlerin

kabul edilmediği; ancak söz konusu bu tarz istemlerin telif hakkı ile sağlanan ‘tersine

mühendislik ve diğer yasal aktivitelerin’ engelleyebileceğini de bu direktif altında

belirtilmiştir.

Direktifin yayınlanmasından önce bilgisayar programlarının EPC 52. maddesinin 2.

paragrafında patentlenemeyecek konular arasından çıkarılması da gündeme gelmiştir.

Ancak bu husus Uluslar arası Hükümetler Münih Konferansı’nda reddedilmiştir.147

Bilgisayar tabanlı buluşlar için hazırlanan bu direktifin hem destekleyicileri hem de

karşıtı olan gruplar vardı. Destekleyicileri Nokia, Ericson, Alcatel gibi büyük

145

Duffus, A.; “The Proposal for a Directive Patentability of Computer –İmplemented

Inventions” , International Review of Law Computers&Technology, Vol 16, No.3, Pages 331-338,

2002 146

a.g.e 147

The Diplomatic Conference for The Revision of the European Patent Convention, 20-29

November 2000 Munich

75

firmalar oluştururken, karşıt grubu ise KOBİ’ler ve açık-kod geliştiriceleri

oluşturmaktadır. Destekleyicileri oluşturan grup yaptıkları AR-GE çalışmalarını

patent koruması olmadan bir işe yaramayacağını savunurken, diğer grup ise

bilgisayar tabanlı buluşlara verilecek patent korumasının bu sektördeki AR-GE

çalışmalarını ve yenilikleri engelleyeceğini savunuyorlardır. Avrupa Parlemantosu

24 Eylül 2003 tarihinde önerilen 20 Şubat 2002 tarihinde önerilen direktifle alakalı

bazı değişiklikler yapılmasını oylayıp kabul etmişti. Bu değişikliklerde bilgisayar

tabanlı buluşların patentlenmesine bir sınır koyulmasını ve saf iş metotlarının

patentlenebilir konular arasında olmadığının belirtilmesi isteniyordu. Bu istenen

değişiklikler doğal olarak büyük firmalar tarafından çokça eleştirilmişti.

Avrupa Parlamentosu tarafından istenen değişklikler Avrupa Konseyi tarafından

yapılıp 18 Mayıs 2004 tarihinde kabul edilmişti. Ancak bu değişiklikler Avrupa

Komisyonu’nun hazırlamış olduğu orijinal direktife çok yakındı. Bunun doğal

sonucu olarak 6 Temmuz 2005’te Avrupa Parlamentosu, 14 kabul oyuna karşılık 648

red oyuyla yapılan en son değikliği reddetmiştir. Bu reddin sonucu olarak bilgisayar

tabanlı buluşlara karşı Avrupa ülkelerinde var olan değişik uygulamalar devam

etmiştir.

76

3.2.3. Temyiz Kurulu Kararları

Bu kısımda EPO Temyiz Kurulu’nun bazı başvurularla ilgili vermiş olduğu önemli

kararlar incelenecektir. Tarihsel sürece bakıldığı zaman bilgisayar tabanlı buluşların

patentlenebilirliği konusunda Temyiz Kurulu’nun kararlarında bir yumuşama olduğu

söylenebilmektedir. Bu durum EPO’nun uygulamalarda verdiği kararlara da

yansımıştır. Temyiz Kurulu’nun vermiş olduğu kararlar tarihsel sıralamaya göre

anlatılacaktır.

3.2.3.1. T 0208/84 Vicom Kararı

Bu karar Vicom System firması nın 22.05.1979 tarihli EP0005954 yayın nolu

başvurusu hakkındadır.148

Karara konu olan buluş dijital görüntü işleme

gerçekleştiren bir metot ile ilgilidir. Anılan başvuruyu inceleyen patent uzmanı, 1, 3,

5, ve 12 nolu istemlerin matematiksel metot olduğunu ve bu istemlerin EPC’nin 52.

maddesinin 2. paragrafının a bendine ve 3.paragrafına göre patentlenebilecek konular

arasında yer almadığını; bağımlı istemlerden 2, 4, 6 ve 7 nolu istemlerin ise EPC

uygulanabilir yönetmeliğinin 29. kuralının 1. paragrafında belirtildiği üzere hiçbir

teknik karakter içermediğini belirtip başvuruyu reddetmiştir. Bu karar üzerine

başvuru sahibi istemler üzerinde değişiklikler yaparak EPO Temyiz Kurulu’na

müracaat ederek karara itiraz etmiştir.

Temyiz Kurulu söz konusu dava ile ilgili “Buluşa konu olan temel fikir matematiksel

bir metotla ilgili olsa bile; eğer istemler teknik bir süreci işaret ediyorsa söz konusu

buluş patentlenebilir özelliğe sahiptir.” kararını vermiştir. EPO inceleme kılavuzunun

matematiksel metotlar kısmında; istemler, matematiksel metoda yönelik yazılırsa

(Ör: Buluş … elektrik filtreleri tasarımı için geliştirilen matematiksel metod olup

özelliği;….) patentlenebilir olmadığı; teknik bir sürece yönelik olursa (Ör: Buluş,

dijital filtre olup özelliği….. matematiksel metotlar ) patentlenebilir olduğu

belirtilmiştir. Ayrıca söz konusu kararda istemlerde belirtilen “bir bilgisayar

programının kontrolünde gerçekleştirilen teknik süreçler” de 52. maddenin 2.

paragrafında belirtilen patentlenemeyecek konular arasında yer almadığı da

148

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0208/84 (Computer-related invention) , 1986

77

belirtilmiştir. Bu sebeplerden dolayı EPO Temyiz Kurulu anılan başvuru ile ilgili

başvuru sahibinin gerekçelerini haklı bularak başvurunun tekrar incelenmesi

amacıyla EPO İnceleme Birimi’ne (buluşun değerlendirildiği birim) göndermiştir.

3.2.3.2. T 0026/86 Koch & Sterzel Kararı

Söz konusu karar 02.05.1979 yayın tarihli, EP0001640 yayın nolu patent başvurusu

ile ilgilidir. 149

Başvuruda bir x-ray cihazından bahsedilmektedir.

Söz konusu davada başvuruyu temyize götüren taraflar Siemens ve Philips

şirketleridir. Başvuruyla ilgili 2 şirket de başvurunun iptal edilmesini istemişlerdir.

Siemens şirketi başvurunun EPC’nin 52. maddesinin 2. paragrafında belirtilen

konularla (yazılım) ilgili olduğunu savunuyordu. Philips şirketi ise başvurunun 1.

isteminde belirtilen buluşta her ne kadar bazı teknik unsurlar olsa da, buluşun bir

bilgisayar programı ile ilgili olduğunu ve bu nedenden dolayı patentlenmemesi

gerektiğini savunuyordu.

Temyiz Kurulu söz konusu 2 temyiz başvurusunu reddetmiştir. Çünkü herhangi bir

başvuruda teknik ve teknik olmayan karakterlerin varlığı o buluşun

patentlenmemesine engel teşkil etmemektedir. Ayrıca teknik unsurların içerdiği

istemler bilgisayar yazılımı içerseler bile o buluşun patentlenmesine engel

olmamaktadır.

3.2.3.3. T 0022/85 IBM (Document Abstraction) Kararı

Bu karar IBM firmasının EP0032194 yayın nolu başvurusu ile ilgilidir. Söz konusu

başvuruda “makine tarafından okunabilir bir cihaz içerisindeki dökümanın

soyutlanması, depolanması ve tekrar elde edilmesi için geliştirilmiş bir metot ve

sistem” den bahsedilmektedir.150

149

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0026/86 (X-ray apparatus), 1987 150

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0022/85 (Document abstracting and retrieving), 1988

78

Yukarıda bahsedilen sistemde dökümanların soyutlanması, depolanması ve tekrar

elde edilmesi gibi teknik olmayan işlemler bir program vasıtasıyla bilinen

bilgisayarlar tarafından gerçekleştirilmektedir. EPO İnceleme Kurulu’da ilk etapta bu

duruma vurgu yaparak patent başvurusunu patentlenebilir bir konu içermediğinden

dolayı reddetmiştir. Karara konu olan istem aşağıda verilmiştir:

“İstem-1: Method for automatically abstracting and storing a document in machine

readable form, characterized by the steps of :

a) storing a dictionary of language terms commonly used in document preparation;

b) appending codes to the language terms in said dictionary of language terms to

identify selected parts of speech;

c) comparing the language terms in an input document with the stored dictionary of

language terms;

d) selecting language terms from said input document which do not compare to the

stored dictionary of language terms;

e) selecting language terms from said input document which compare with language

terms in said stored dictionary of language terms identified as selected parts of

speech;

f) coding the selected language terms with the identity of the input document; and

g) storing the selected language terms for later recall.”

1 nolu istemden de anlaşılacağı üzere buluş konusunun ve gerçekleştirilen metotlar

herhangi bir teknik karaktere sahip değildir.

Başvuru sahibi tarafından yapılan temyiz başvurusunda da EPO Temyiz Kurulu,

EPO İnceleme Kurulu’nun vermiş olduğu kararı uygun görüp yapılan temyiz

başvurusunu reddetmiştir. Temyzi Kurulu kararında “dökümanların soyutlanması,

depolanması ve tekrar elde edilmesi EPC 52. maddesinin 2. ve 3. paragraflarına göre

patentlenebilir konular arasında olmadığını ve teknik olmayan buluş konularını

79

gerçekleştirilmesinde kullanılan bilinen bilgisayarlar buluşu patentlenebilir hale

getirmediği” vurgulamıştır.151

3.2.3.4. T 65/86 IBM (Text Processing) Kararı

Bu karar IBM firmasının EP93249 yayın nolu başvurusu ile ilgili olup; söz konusu

başvuruda yer alan buluş ‘text işleme sisteminde textle ilgili hataları tespit ve

onarması’ hakkındadır.152

Anılan başvuru ilk aşamada 16 Ekim 1985 tarihinde EPO İnceleme Kurulu

tarafından buluş konusunun (1-5. nolu istemler ) matematiksel bir algoritma ile ilgili

olduğu; bunun da EPC 52. maddesinin 2. paragrafında belirtilen patentlenemeyecek

konular arasında yer aldığından dolayı reddedilmiştir. 6-10 nolu istemlerde belirtilen

sistem için ise EPC 56. maddesine göre buluş basamağı içermediği tespit edilmiştir.

Daha sonra IBM firması istemlerde bazı düzeltmeler yaparak temyiz başvursunda

bulunmuştur. EPO Temyiz Kurulu, 1 nolu istemde belirtilen “bağlamsal ev telefonu

hatalarının (ör: effect yerine affect yazılması gibi) dilbilime ait olduğunun ve bu

konunun herhangi bir teknik anlamda değerlendirilebilecek karaktere sahip

olmadığı” görüşündedir. Yani herhangi bir soyut verinin (bağlamsal ev telefonu

hataları gibi) teknik olmayan bir amaç için bir bilgisayar programı vasıtasıyla bilinen

bir donanımda işlenmesinin buluşu patentlenebilir bir konu haline getirmediği

vurgulanmıştır. Bu nedenden dolayı anılan buluş için yapılan temyiz başvurusu

reddedilmiştir.

3.2.3.5. T 0769/92 Sohei Kararı

151

Laub, C; “Software Patenting: Legal Standards in Euope and the US in view of Strategic

Limitations of the IP Systems.”, The Journal of World Intellectual Property 2006 Vol. 9, No. 3, page

344-372 152

EPO Temyiz Kurulu Kararı,T 0065/86 (), 1989

80

Sohei kararı EP0209907 yayın nolu, 28.01.1987 yayın tarihli patent başvurusu ile

ilgilidir.153

Söz konusu patent başvurusunun konusu gele amaçlı yönetim sistemi ve

bu sistemle ilgili geliştirilen bir metot ile ilgilidir.

Sohei’nin başvurusu ilk olarak EPO İnceleme Birimi’ndeki patent uzmanı tarafından

EPC 52. maddesinin 2 ve 3. paragrafında belirtilenler ışığında buluş olarak kabul

edilmeyip reddedilmiştir. Daha sonra başvuru sahibi, istemleri değiştirerek EPO

Temyiz Kurulu’na temyiz başvurusu yapılmıştır.

İlk başvurunun 1. isteminde belirtilen buluş bir iş metodu ile ilgilidir. Dolayısıyla

patent uzmanının reddetme gerekçesi doğru bir karardı. Ancak yapılan değişikliklerle

yeni istem teknik karakterler içeren buluş haline getirilmiştir. Oluşturulan yeni istem

aşağıdaki gibidir:

“İstem1-A general-purpose management system comprising: means for displaying a

single general format on a display unit in order that items redundant in at least two

types of management among plural types of management to be performed

independently, as well as items peculiar to each type of management, may be

inputted successively; a first file for collectively storing data relating to each of said

items inputted in accordance with the display; a plurality of second files for storing

data necessary for each type of management on a management type-by-type basis

with regard to the plural types of management to be performed independently;

data transfer means which, in dependence upon the type of management to be

performed independently, is adapted to extract data necessary for this management

from said first file and transfer the data to a corresponding one of said second files;

and

means for preparing data necessary for a specific type of management and

outputting these data in accordance with a predetermined format on the basis of the

Madde I. 153 EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0769/92 (General purpose management

system),1994

Madde II.

81

data in said first file and the data transferred to the corresponding one of said

second files.”154

Temyiz Kurulu kararında, buluş bir bilgisayar programı vasıtasıyla fonksiyonel

özellikler kazanıyorsa; söz konusu buluş konusunun EPC 52.maddesinin 2.

paragrafında belirtilen patentlenemeyen konular arasında olmadığını, buluş içerisinde

yer alan teknik özelliklerin aynı zamanda teknik bir problemin çözülmesini

sağladığını belirtmiştir. Ayrıca bir buluşun patentlenebilirliğini, teknik olmayan

karakterlerin (Ör: İş metotları) eklenmesi etkilememektedir. (T0026/86 örneğinde

olduğu gibi) Temyiz Kurulu değişen istemlerde belirtilen teknik unsurların

patentlenebilirlik kriterlerinin değerlendirilmesi açısından yeterli olduğunu tespit

etmiştir. Bu nedenlerden dolayı söz konusu patent başvurusu temyiz süreci başvuru

sahibi lehine sonuçlanıp, başvuru tekrar değerlendirilmek üzere EPO İnceleme

Birimi’ne gönderilmiştir.

3.2.3.6. T 1173/97 IBM kararı

IBM kararı EP0457112 yayın nolu EPO İnceleme Kurulu’nun 28.07.1997 tarihli

başvuruyu reddetme kararına yapılmış temyiz başvurusu hakkındadır.155

Söz konusu

karara konu olan buluş bir bilgisayar programı ürünü ile ilgilidir.

EP0457112 nolu başvurunun 1-19 nolu istemleri EPO İnceleme Birimi tarafından

kabul edilebilir bulunmuş olup; 1-14 nolu istemlerin yenilik ve buluş basamağı

kriterlerini sağladığı belirtilmiştir. Ancak söz konusu başvurunun 20-21 nolu

istemlerin bilgisayar programlarına yönelik olduğu; dolayısıyla EPC’nin

52.maddesinin 2 ve 3. maddelerine göre patentlenemeyecek konuları arasında

bulunduğundan dolayı anılan 2 istem geri çevrilmiştir. Bilgisayar programı ile ilgili

olan istemler aşağıda verilmiştir:

154

EP0209907 yayın nolu Avrupa Patent Başvurusu, “General-purpose management system,

method for operating said system and transfer slip.”, 1987 155

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 1173/97 (Computer program product) ,1998

82

“İstem-20: A computer program product having a computer readable medium, said

computer program product comprising:

means for controlling execution of an application;

means for attempting to implement a commit procedure for said application;

means for notifying said application to continue to run in the event said commit

procedure fails before completion, whereby said application need not wait for said

commit procedure to be completed; and

means for resynchronizing said incomplete commit procedure asynchronously

relative to said application.”

“İstem-21: Computer program product as set forth in claim 20 further comprising:

means for controlling the execution of another application;

means for implementing a protected conversation between said applications; and

wherein said commit procedure is two-phase and involves said protected

conversation; and said failure is due to a loss of communication between first and

second execution environments in which said first and second applications,

respectively, run, or between said first execution environment and a resource

manager accessed by said first execution environment.”156

EPO Temyiz Kurulu vermiş olduğu kararda ilk önce bilgisayar programlarının EPC

52. maddesinin 2 ve 3. paragraflarına göre patentlenebilir konular arasında

olmadığını belirtmiştir. Ancak 3. paragrafta belirtilen ‘yalnızca bu konu ve

faaliyetlerin uzantısı (as such)’ ifadesinin kapsamını belirtmek amacıyla şu

değerlendirmeleri yapmıştır:157

Bir fikrin patentlenebilmesi için buluş konusunun teknik bir karakter içermesi

gerekmektedir.

Bilgisayar programları normal olarak çalıştığı zaman donanım üzerinde bazı

fiziksel değişikliklere neden olduğundan dolayı teknik karaktere sahiptir. Ancak

bu durum her bilgisayar programının bilinen bilgisayarlarda gerçekleştirdiği

sıradan teknik etkilerdendir.

156

EP0457112 yayın nolu Avrupa Patent başvurusu, “Asynchronous resynchronization of a commit

procedure.”, 1991 157

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 1173/97 (Computer program product) , 1998

83

Bilgisayar programı içeren buluşların patentlenebilmesi için yukarıda bahsedilen

sıradan etkinin ötesinde daha fazla teknik etki göstermesi gerekmektedir.158

Yukarıda bahsedilen nedenlerden dolayı ilgili başvurunun 20-21 nolu istemlerinde

belirtilen bilgisayar programı ürününün beklenen teknik etkinin ötesinde daha fazla

teknik etki gösterdiğinden dolayı söz konusu 20-21 nolu istemler kabul edilmiştir.

EPO Temyiz Kurulu’nun vermiş olduğu bu karar aynı zamanda EPC İnceleme

Kılavuzu’nda da aynen yer almıştır. Bu kararla birlikte bilgisayar programlarının

internet üzerinden yasal olmayan yollardan indirilmesine engel olunmaya

çalışılmıştır.

3.2.3.7. T 0931/95 Pension Benefit System Kararı

Bu karar EP0332770 yayın nolu başvuru ile ilgilidir. Anılan başvuruda ‘emekli

aylığı sisteminde yapılan geliştirme’ isimli buluştan söz edilmektedir.159

EPO İnceleme Kurulu ilk etapta başvuruyu iş metodu olması ve hiç teknik karakter

içermemesi nedeniyle EPC 52.maddesinin 2. ve 3. paragraflarına atıfta bulunarak

reddetmiştir. Ancak başvuru sahibi, bu karar üzerine EPO Temyiz Kurulu’na temyiz

başvurusunda bulunarak verilen karara itiraz etmiştir. Anılan başvurunun ilk istemi

aşağıdaki gibidir:

“A pension benefits system for administering at least one subscriber

employer account on behalf of each subscriber employer's enrolled employees each

of whom are to receive periodic benefits payments, said system comprising: a master

trust; and

a life insurer; said master trust including: subscriber employer contribution

computing means for computing and receiving each said subscriber employer's

particular periodic contribution; life insurance procurement means for procuring

from said life insurer with a portion of each said subscriber employer contribution a

predetermined life insurance policy for each said enrolled employee's life, each said

life insurance policy retained by, and naming as its beneficiary, said master trust;

158

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 1173/97 (Computer program product) , 1998 159

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0931/95 (Controlling pension benefits system),2000

84

life insurance proceeds collecting means for receiving and retaining from said life

insurer all said life insurance policy proceeds upon each enrolled employee's death;

benefits calculating means for determining each said enrolled employee's periodic

benefits; investment means for procuring, with another portion of each said

subscriber employer contribution, investments having expected rates of return and

degrees of investment security and receiving and retaining all proceeds from said

investments; periodic benefits payment means for disbursing payable periodic

benefits from said life insurance policy proceeds, said investments' proceeds and

said subscriber employer contributions.”160

EPO Temyiz Kurulu vermiş olduğu kararda özetle, bir buluşun patent ile

korunabilmesi için teknik karaktere sahip olması gerektiğini; sadece ekonomik

kavramlar ve uygulamalar içeren metotların EPC 52.maddesinin 2.paragrafına göre

buluş olarak kabul edilmeyeceğini ve teknik olmayan bir amaç için kullanılan teknik

karaktere sahip metotların buluşa teknik bir nitelik kazandırmayacağını; bir

ekonomik kavram veya uygulama için geliştirilmiş bir cihazın EPC 52. maddesinin

1. paragrafına göre buluş kabul edileceğini belirtmiştir.161

Bu nedenlerden dolayı söz konusu başvurunun istemleri sadece ekonomik

uygulamalar için geliştirilmiş bir metot belirtmesinden dolayı yapılan temyiz

başvurusu reddedilmiştir.

Aşağıdaki tabloda Temyiz Kurulu’nun vermiş olduğu kararların özet hali yer

almaktadır.

160

EP0332770 yayın nolu Avrupa Patent başvurusu, “Improved pension benefits system.”, 1989 161

EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0931/95 (Controlling pension benefits system), 2000

85

Tablo 3.6 - EPO Temyiz Kurulu'nun vermiş olduğu kararların özetleri


Vicom - Digital Image

Processing T0208/86

Satır ve sütunlarında eleman bulunan 2 boyutlu

dizi formundaki dijital görüntüleri işleme

metodu olup özelliği,…

Buluşun altında yatan temel fikir matematik metodu olsa dahi,

istemler teknik bir prosese yönelik olursa buluş patentlenebilir

olmaktadır.

Evet

Koch & Sterzel

X-Ray apparatus X-Ray cihazı

Buluş bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Teknik buluşta

teknik olmayan karakterlerin kullanılması buluşun teknik

niteliğini ortadan kaldırmamaktadır.

Eğer bilgisayar programı geleneksel bilgisayarların

fonksiyonlarını değiştirmek için kullanılırsa bilgisayar ile

birlikte bilgisayar programı patentlenebilir buluş haine

gelebilmektedir.

Evet

IBM Text Processing

T65/86

Metin dökümanı içerisindeki içeriksel eşsesli

hataların otomatik bir şekilde bulmayı sağlayan

metot.

Soyut verilerin teknik olmayan bir amaç için bilgisayar

programları vasıtasıyla geleneksel bilgisayarlarda işlenmesi

patentlenebilir değildir

Hayır

Sohei General-Purpose

Management System

User Interface T769/92

Kullanıcıya daha önce girilen verilerin

sonucunda bilgisayar ekranında finansal ve

depo bilgilerinin transfer kayması formunda

gösterilmesini sağlayan metot.

Bilgisayar programları EPC 52.maddesinde belirtilen buluş

olmayan konuları içermesi nedeniyle reddedilmemelidir. Evet

IBM Recovery from

Resource Failure

T1173/97

Bilgisayar programı ürünü …

Bilgisayar programları istemlerde direk kendisi veya bir

taşıyıcı içinde tanımlanmasından dolayı patentlenebilirlik

kapsamı dışında tutulmamalıdır.

Bilgisayar programları EPC 52.maddesi kapsamında eğer

daha fazla teknik etki sunarlarsa patentlenebilmektedirler.

Evet

PBS Partnership

T931/95 Emeklilik sistemi için geliştirilmiş bir metot.

Teknik olmayan bir amaç için tanımlanmış teknik karakterler

buluşu patentlenebilir hale getirmemektedirler. Hayır

COMVIK Two

Identities T641/00

Abone tanımlama modülü içeen GSM mobile

telefon sistemleri…

Teknik katkı yapmayan özellikler buluş basamağı

değerlendirilmelerinde kullanılmamalıdır. Hayır

86

3.2.4. Değerlendirme

EPO Temyiz Kurulu’nun bilgisayar tabanlı buluşlar için vermiş olduğu kararlar

değerlendirildiğinde EPO’nun yazılımlara karşı daha töleranslı yaklaşma isteği göze

çarpmaktadır. Zira kararların içeriği incelendiğinde yazılımların patentlenebilir bir

konu içerip içermediği ile ilgili esnek bir tutum izleyip yazılımların

patentlenebilirliği kapsamını artırmaktadır.

Kararlar kronorolojik sıra ile incelendiğinde ilk önce Vicom kararıyla matematiksel

algoritmalar sayesinde teknik bir problem çözülüyorsa o algoritmanın patente konu

olabileceği vurgulanmıştır. Daha sonra Koch & Sterzel örneğinde buluşta en az 1

tane teknik karakterin bulunması buluşu patentlenebilir bir konu haline getirdiği

belirtilmiştir. 1997 yılındaki IBM davasında bilgisayar programlarının kendisinin

veya bir taşıyıcı içerisindeki bilgisayar programlarının ileri teknik etki göstermeleri

durumunda patent ile korunabileceği kararı verilmiştir. Ancak tabi bunların yanında

teknik olmayan amaçlar için tanımlanan teknik karakterlerin de patent ile

korunamayacağı hususu da diğer davalarda belirtmiştir. (T931/95)

Her ne kadar EPO’daki patent uzmanları buluşlarda teknik karakter arasa da başvuru

sahipleri veya patent vekilleri buluşlarını teknik karakter belirterek yazabilmektedir.

Örneğin herhangi bir bilgisayar programı bilinen bir bilgisayarda çalıştırılarak o

bilgisayarı özel bir bilgisayar şekinde gösterilebilmektedir. Dolayısyla gerekli ifade

değişiklikleri yapılarak EPO’dan buluş için patent belgesi alınabilmektedir.

Sonuç EPO’da bilgisayar tabanlı buluşlara karşı USPTO gibi davranmaya

başlamıştır. (Her ne kadar EPO uygulamalarında teknik karaktere önem verse de)

Çünkü USPTO’da patentlenmiş herhangi bir buluş genelde EPO’da da patent ile

korunabilmektedir. Eğer bu buluş iş metodu ise başvuru sahipleri veya patent

vekilleri patent ile korunan ABD başvurusuna teknik karakterler ekleyerek EPO

nezdinde de patent ile korunmasını sağlayabilmektedirler. Ancak EPO’da buluş

basamağı değerlendirmelerinde sadece teknik karakterlerin değerlendirilmesi sonucu

87

bilgisayar tabanlı buluşlar için tescil edilen patent sayısı USPTO’ya göre düşüktür.

(şekil-3’te bu durum görülmektedir.)

88

3.3. Japonya

Japon patent kanununda buluş, “doğa kanunlarından yararlanarak yaratılmış yüksek

seviyedeki teknik fikirler” olarak tanımlanmıştır.162

Bu geniş tanım patent kanunun

29. maddesinde belirtilen ‘herhangi biri, sanayiye uygulanabilir bir buluş ortaya

çıkarırsa patent alabilir’ ifadesiyle biraz sınırlandırılmıştır. Bu 2 ifadeden yola

çıkarak Japonya’da bir fikrin patent alabilmesi için ilk önce patentlenebilir bir konu

olması ve sanayiye uygulanabilir olması gerekmektedir. Patentlenebilir olmayan

konular için patent kanununda herhangi bir madde bulunmamaktadır. Ancak buluşun

tanımından yola çıkarak doğa kanunlarından yararlanmayarak oluşturulan ekonomik

prensipler, keyfi yönetim (oyun kuralları gibi), matematiksel metotlar, mental

aktiviteler, bilginin sunumu, algoritmalar, bilgisayar programlarının kendisi,

programlama dilleri gibi konular patenetlenebilir konuların dışında tutulmuştur.

Patent İnceleme Kılavuzunda da aşağıdaki konular patentlenecek konuların dışında

tutulmuştur:163

Doğa kanunları,

Keşifler

Doğa kanunlarına aykırı fikirler

Doğa kanunlarından yararlanılarak oluşturulmayan fikirler

Teknik olmayan fikirler

İstemlerde yer alan fikirlerin belirtilen teknik problemi çözmemesi.

Bilgisayar programları Japon Patent Kanunu’nda ‘özel bir sonuç üretmek için

bilgisayara verilen komutlar zinciri ve bilgisayar veya benzerleri tarafından

çalıştırılan diğer bilgiler’ olarak tanımlanmıştır.164

Japonya’da bilgisayar tabanlı

buluşların patentlenmesi EPO ve USPTO’da olduğu gibi bazı şartlara bağlıdır. Söz

konusu buluşların değerlendirilmesi için ilk önce ABD’de olduğu gibi buluşun

geçerli patentlenebilir bir konu içerip içermediği tespit edilmektedir. Buluşun tespiti,

buluşun doğa kanunlarından yararlanılarak elde edilip edilmediği, buluşa bir bütün

162

Japon Patent Kanunu, 2.madde 1. paragraf 163

JPO, Sanayiye Uygulanabilien Buluşlar İçin Hazırlanan İnceleme Kılavuzu., 2001 164

Japon Patent Kanunu, 2.madde 4.paragraf

89

olarak ele alınmasından sonra ortada somut bir uygulamanın var olup olmadığına

bakılarak yapılmaktadır.165

Buradan yola çıkarak yazılımla donanımın entegre

olduğu bilgisayar tabanlı buluşların patentlenmesinde herhangi bir sorun

bulunmamaktadır. Ancak yazılımların gerçekleştirdiği prosesler için durum biraz

farklıdır.

Bilgisayar tabanlı buluşlar konusunda Japonya’da, EPO ve USPTO’dan farklı olarak

hukuki ictihadlar fazla yoktur. Bunun yerine Japon Patent Ofisi (JPO) söz konusu

buluşları, bilgisayar tabanlı buluşlar için hazırlamış olduğu inceleme kılavuzuna göre

değerlendirmektedir. Bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliğinin uygulamaları

değişik yıllarda farklılıklar arzetmektedir.

İlk olarak 1975 yılında yayınlanan inceleme kılavuzunda bilgisayar programları

üretim metodu gibi teknik operasyonlar için uygulanırsa patentlenebilir

olmaktaydı.166

Bu inceleme kılavuzuna göre bilgisayar tabanlı buluşların istemi

sadece metoda yönelik olmak zorundaydı. Dolayısıyla yazılım içeren ürün/cihaz

istemlerine izin verilmiyordu.

1993 yılında yayınlanan inceleme kılavuzunda, bilgisayar programı eğer bilgisayar

içerisindeki veya dışarısındaki donanım kaynaklarına uygulanırsa, patentlenebilir bir

konu haline gelmiş olmaktaydı. Ayrıca inceleme esnasında buluşun bir bütün halinde

değerlendirileceği de vurgulanmıştır.167

1996 yılında ise bilgisayar okumalı cihazların içerisinde depolanan programların

patentlemesine izin verilmiştir.168

(Beauregard tipi istemler169

) 1996 yılında yapılan

bu değişikliğin amacı bilgisayar programlarının yasal olmayan bir şekilde

dağıtılmasının önüne geçmekti.

165

Sherman, B.; “Computer Programs As Excluded Patenttable Subject Matter” The journal of

World Intellectual Property, 2011 166

JPO, Bilgisayar Tabanlı Buluşlar için İnceleme Rehberi, 1975 167



Beauregard istem tipi ‘bilgisayar okumalı cihazlarda (CD, floppy disket, harddisk) depolanan

program olup, özelliği;…’ şeklinde başlayan istemlerdir.

90

2000 yılında inceleme kılavuzunda yapılan son değişikle bilgisayar programı ürünün

bir parçası olarak görülmüş ve herhangi bir bilgisayar okumalı cihazda (CD, disket

gibi) depolanmasına gerek kalmadan patentlenmesinin önü açılmıştır.170

Japonya’da patent uygulamalarını incelediğimizde saf bilgininin sunumuna yönelik

olan fikirler (ör: fotoğraf makinesi ile çekilen resimler, kelime işleme cihazıyla

hazırlanan spor karşılaşmaları için program, bilgisayar programı listeleri)

patentlenemeyecek konular arasındadır. 171

İş metotları konusunda ise JPO, EPO ile

aynı düşüncededir. İş metotlarının kendisi JPO’da patent ile korunamamaktadır.

Bir istem içerisinde yer alan bazı bileşenler doğa kanunlarından yararlanmıyor olsa

bile; (teknik olmayan karakter) eğer istem bütün olarak düşünüldüğünde doğa

kanunlarından yararlanıyorsa buluş patentlenebilmektedir.172

Bir bilgisayar programı

vasıtasıyla yapılan bilgi işleme süreci buluş tanımı ile ters düşmemesi açısından

herhangi bir donanım ile ilişkilendirilmelidir. Donanımsal operasyonlar, veri işleme

süreçleri ve fonksiyonların anlaşılması için ortaya çıkarılmış fiziksel elemanlardır.

(CPU, RAM, veri giriş birimi, veri çıkış birimi, hafıza birimi gibi)

Diğer buluşlarda olduğu gibi bilgisayar tabanlı buluşlar, özel bir amacı

gerçekleştirmeye yönelik pratik bir uygulama olmak zorundadır.173

Bilgisayar veya

internetle ilgili herhangi bir teknoloji, bir teknik fikrin işlem adımlarına yönelik

kullanılırsa, buluş teknik olarak değerlendirilmektedir. Sonuç olarak patent

başvurusunu hazırlayanlar başvurularında bütün olarak bilgisayarın veya internetin

kullanıldığını belirtmek zorundadırlar174

170


JPO, Sanayiye uygulanabilien buluşlar için hazırlanan inceleme kılavuzu., 2001 172

a.g.e 173

Tokyo Yüksek Mahkeme Kararı, (Heisei 9 No. 206), 26.05.1999 174




(2005): 336-377.

91

Bilgisayar tabanlı buluşlar için hazırlanmış inceleme kılavuzunda donanımlarla ilgili

bazı örnekler göstermiştir. Bunlar:

Cihazlar için kontrol fonksiyonları (bulaşık yıkama makinesi, çamaşır makinesi,

yumurta pişirme cihazı gibi)

Herhangi bir makinenin teknik özelliğine bağlı olarak yapılan bilgi işleme

prosesi175

Ancak buluş herhangi bir makine veya cihaz tarafından gerçekleştirilen bilgi işleme

prosesi içermiyorsa; yani sadece insan aktiviteleri ile ilgiliyse; söz konusu buluş JPO

tarafından reddedilmektedir.

Bilgisayar tabanlı buluşlar için hazırlanan inceleme kılavuzuna göre bazı

patentlenemeyen bilgisayar programları örnekleri aşağıda gösterilmiştir.

Programlama dilleri: Yapay düzenleme olarak görülmüştür. Buluş tanımına

uymamaktadır.

Program dökümü: Bilginin sunumu olarak düşünülmüştür. Buluş tanımına

uymamaktadır.

Veri girişi yapılmasını sağlayan input birimi, girilen veriyi işleyen veri işleme

birimi, ve işlenen birimi çıktısını almamızı sağlayan output birimi içeren

bilgisayarlar patentlenemeyecek konular arasındadır.

Buluş konusu ‘program sinyalleri veya veri sinyalleri’ ise söz konusu buluş

patentlenmemektedir. Bunun nedeni buluş kategorisinin belirsiz olmasıdır.176

Japon Patent Ofisi’nin Uygulamaları

Tarifname gereksinimleri bağlamında, tarifnamede buluş ilgili alanda uzman kişi için

yeteri kadar açık ve tamamlanmış olarak anlatılmalıdır. Eğer:

1. Herkes tarafından bilinmeyen teknik terimlerin, kısaltmaların veya sembollerin

anlamları belirsiz ise buluş yeterince açıklanmamış kabul edilmektedir.

175

JPO, Patent ve Faydalı Model İnceleme Kılavuzu. Kısım 7, 1.Bölüm 2.2.2 176

JPO, Bilgisayar Tabanlı Buluşlar için Hazırlanmış İnceleme Kılavuzu, 2001

92

2. İstemlerde belirtilen fonksiyonlar veya prosedürler tarifnamede soyut bir şekilde

tanımlanırsa/anlatılırsa,

3. Donanım veya yazılım sayesinde gerçekleştirilen fonksiyonlar basit bir şekilde

bir akış şeması veya blok diyagram içinde anlatılırsa,

4. İstemlerde tanımlanan fonksiyonları gerçekleştiren bileşenler, bir akış şeması

veya blok diyagramı içerisinde anlatılırsa ve söz konusu akış şemasındaki ve blok

diyagramındaki ilişkiler belirsiz ise;

buluşun yeterince açık ve anlaşılır bir şekilde anlatılmadığı kabul edilip başvuru JPO

tarafından reddedilmektedir.177

İnceleme kılavuzunda buluşun anlaşılır olmadığı durumlar da belirtilmiştir; bunlar:

1. İstemin kendisi anlaşılır değilse, buluş anlaşılır değildir.

2. Buluşu tanımlayan herhangi bir elemanın teknik anlamı anlaşılabilir değilse

buluş anlaşılabilir değildir.

3. Buluşu tanımlayan bir eleman başka bir buluşu tanımlayan eleman ile ilgiliyse;

fakat bu iki eleman arasında herhangi bir ilişki yoksa buluş anlaşılır değildir.

4. Buluş kategorisi anlaşılır değilse, buluş anlaşılır değildir.

Proses isteminde bütün işlem adımlarının amaçları tarifname içerisinde yer almalıdır.

Eğer herhangi bir işlem adımının nasıl gerçekleştirildiği tarifnamede açık bir şekilde

anlatılmıyorsa; o istemin kesinlik kriterini sağlamadığı kabul edilip

araştırılmamaktadır.

İnceleme kılavuzu istemlerin kapsamının belirsiz olduğu durumları aşağıdaki gibi

özetlemiştir:

1. Herhangi bir ifade teknik kapsamı belirsizleştiriyorsa, o buluşun kapsamı da

belirsiz kabul edilir.

2. Buluşun kapsamıyla ilgili prosedür veya somut ürünler, başvuru tarihi itibariyle

genel ortak bilgiler düşünülse bile anlaşılamamaktadırlar.178

177

JPO, Bilgisayar Tabanlı Buluşlar için Hazırlanmış İnceleme Kılavuzu, 2001 178

a.g.e

93

Japon Patent Ofisi buluş basamağı değerlendirmesinde EPO’ya yakın bir uygulama

yürütmektedir. Buluş basamağı için aşağıdaki yol izlenmektedir:

Buluşun teknik kapsamı ve buluş için kullanabilecek yakın dökümanlar

belirlenir,

Buluşa en yakın doküman seçilir,

Buluş ile seçilen en yakın doküman karşılaştırılır,

2 buluş arasındaki farklı teknik özellikler çıkartılır,

Genel ortak bilgi ve diğer yakın dökümanlardaki bilgiler kullanılarak buluş

basamağının olmadığına dair mantıksal gerekçeler hazırlanmaya çalışılır.179

Buluş basamağı değerlendirmelerini ilgili alanda uzman kişinin yapması çok

önemlidir. Örneğin bir bilgisayar tabanlı iş metodu buluşunu inceleyecek uzmanın

alanının iş ve bilgisayar teknolojisi ile ilgili olması gerekmektedir.

Ancak buluş basamağı değerlendirmelerinde teknik karakterler ve teknik olmayan

karakterler birlikte değerlendirilmektedir. Örneğin bir bilgisayar tabanlı iş metodu

buluşunun buluş basamağı değerlendirmesinde teknik olmayan iş metodunun kendisi

ile diğer teknik özellikler birlikte değerlendirilerek sonuca ulaşılmaktadır.180

JPO uygulamalarında buluşlar için aşağıdaki durumlarla karşılaşıldığında buluş

basamağı kriteri yok sayılmaktadır:181

İyi bilinen teknolojilerin diğer özel alanlarda uygulanması.

Buluşa yeni olarak herkesçe bilinen bileşenlerin eklenmesi.

Otomasyon programları.

Bilgisayar ortamında iyi bilinen bir olayın yeniden gerçekleştirilmesi.

Programın bilgisayar tarafından okunan cihazlara kaydedilmesi.

Verilerin taşınmasını sağlayan taşıyıcılar.

179

JPO, Bilgisayar Tabanlı Buluşlar için Hazırlanmış İnceleme Kılavuzu, 2001 180

a.g.e 181

a.g.e

94

Ayrıca eğer buluş ile buluşa en yakın doküman arasındaki fark sadece verinin cinsi

ile ilgili ise sadece buluş basamağı değil yenilik kriteri bile sağlanamayabilmektedir.

95

3.4. Güney Kore

Güney Kore’deki patent kanununda buluş, Japon Patent Kanunu’nda olduğu gibi

‘doğa kanunlarından yararlanarak yaratılmış yüksek seviyedeki teknik fikirler’ olarak

tanımlanmıştır.182

Bu tanıma uymayan fikirler patentlenemeyecek konular olarak

görülmüştür. Bir buluşun patent belgesi ile korunabilmesi için yenilik, buluş

basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerini taşıması gerekmektedir.

Güney Kore Fikri Mülkiyet Ofisi’nin hazırlamış olduğu patent inceleme kılavuzunda

doğa kanunlarının, keşiflerin, doğa kanununa aykırı durumlar (sonsuz enerji gibi)

sanayiye uygulanamayan doğa kanunları (ekonomi kanunları, matematiksel metotlar

gibi), kişisel yetenekler, bilginin sunumu, estetik yaratmalar, bilgisayar

programlarının kendisi ve programlama dilleri, iddia edilen teknik sonuca

ulaşamayan buluşlar ve tamamlanmamış buluşlar patentlenemeyecek konular

arasında gösterilmiştir. 183

Bilgisayar programları söz konusu inceleme kılavuzunda bilgisayarın çalışması için

gerekli olan komutlar listesi olarak tanımlanmıştır. Bu nedenden dolayı bilgisayar

programları buluş olarak kabul edilmemiştir. Buna rağmen yazılımla herhangi özel

bir cihazın entegre olduğu bilgisayar tabanlı buluşların bazılarının patentlenmesinde

herhangi bir sorun yoktur. Bilgisayar programlarının gerçekleştirdiği prosesler için

durum biraz faklı olup aşağıdaki durumlarda patent ile korunabilmektedir:

Bir donanım üzerinde çalışan bilgisayar programı vasıtasıyla yapılan veri

işleme prosesi,

Bilgisayar programı ile birlikte çalışan veri işleme birimleri (makine)

Veri işleme birimlerinin gerçekleştirdiği teknik metotlar,

Bilgisayar tarafından okunan taşıyıcılarda (Cd, floppy disk, harddisk, flash

bellek gibi) taşınan programlar.184

182

Güney Kore Patent Kanunu, Son değişiklik tarihi: 02.12.2011 183

Günye Kore Patent İnceleme Kılavuzu

http://www.kipo.go.kr/kpo/user.tdf?a=user.english.html.HtmlApp&c=92006&catmenu=ek03_06_01# 184

Günye Kore Patent İnceleme Kılavuzu

96

3.5. Çin

Çin’de patent tescil işlemleri Çin Patent Kanunu ve bu kanununun uygulanabilir

yönetmeliğine göre yürütülmektedir. Bu işlemler Çin Fikri Mülkiyet Hakları Ofisi

(SIPO) tarafından yönetilmektedir. Söz konusu kanunda buluş, ‘herhangi bir ürün,

metot için önerilen yeni teknik çözümler veya bunların geliştirilmiş halleri’ olarak

tanımlanmaktadır.185

Bir buluşun patent ile korunabilmesi için EPO’da olduğu gibi

mutlaka teknik bir problemi çözmesi, teknik bir karaktere sahip olması ve teknik bir

sonuca ulaşması gerekmektedir. Buluş bu kriterleri sağladıktan sonra yenilik, buluş

basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerinin araştırılmasına geçilir.

Patent ile korunamayacak buluş konuları Çin Patent kanunu’nun 25. maddesinde

verilmiştir. Bunlar:

1. Bilimsel keşifler,

2. Mental aktiviteler için kurallar ve metotlar,

3. Hasta tedavisinde kullanılan metotlar ve teşhis yöntemleri,

4. Hayvan ve bitki çeşitleri,

5. Nükleer dönüşüm sonucu oluşmuş örnekler ve

6. Bir nesneyi işaretlemek için kullanılan tasarımlar veya renklerdir.

Bilgisayar tabanlı buluşlar için Çin patent Kanunu’nda herhangi bir kanun maddesi

yoktur. Aynı şekilde kanun için hazırlanmış uygulanabilir yönetmelikte de bilgisayar

tabanlı buluşlar için herhangi bir düzenlemeden bahsedilmemiştir. Ancak SIPO

tarafından hazırlanan Patent İnceleme Kılavuzu’nda bilgisayar tabanlı buluşların

patentlenebilirliği ile ilgili bazı düzenlemeler mevcuttur.

Söz konusu kılavuzun 9. kısmı bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği ile

ilgilidir. Bu kısım sadece bilgisayar programları açısından değerlendirme

yapmaktadır. Burada bilgisayar programları ‘bir veri işleme cihazı tarafından

185

Çin Halk Cumhuriyeti Patent Kanunu, 2. madde

(http://english.sipo.gov.cn/laws/lawsregulations/201101/t20110119_566244.html adresinden

ulaşılabilir.)

http://english.sipo.gov.cn/laws/lawsregulations/201101/t20110119_566244.html

97

çalıştırılan komutlar zinciri’ olarak tanımlanmıştır.186

Bilgisayar tabanlı buluşlar ise

‘çözdüğü teknik problemi bir bilgisayar programı içeren cihaz tarafından çözen

buluşlar’ olarak tanımlanmıştır. Teknik problem çözme kavramına bilgisayar

programının herhangi bir bilgisayara donanımda yaptığı değişiklikler dahil

değildir.187

İnceleme Kılavuzunda bilgisayar programlarının kendisi Çin Patent Kanunu’nun 25.

maddesinin 2. paragrafında belirtilen mental aktiviteler için hazırlanan kurallar ve

metotlar olarak değerlendirilmektedir. Buradan yola çıkarak;

1. İstemler sadece bir algoritmaya veya matematiksel bir hesaplamaya veya

bilgisayar programlarının kendisine veya bilgisayar tarafından okunan cihazlar

üzerinde kaydedilen programlara veya oyun metoduna/kuralına veya veri yapısı,

veri akışı (data stream), foto editörü, telekonferans gibi mantıksal ürünlere

yönelik olursa bu durum 25. maddenin 2. paragrafı kapsamına girmekte olup,

patentlenememektedir. Ancak istemlerde belirtilen bilgisayar tarafından okunan

cihazlar bir fiziksel aktivite/metot ile ilgili olursa patentlenebilir bir konu

olmaktadır.

2. 1. maddeye istinaden eğer buluş hem yukarıda mental aktivitler için geliştirilen

kural ve metotlarları hem de teknik fonksiyonu olan bazı özellikleri içeriyorsa

patentlenebilir özelliğe sahip olmaktadır. Böyle durumlarda buluş bir bütün

olarak değerlendirilmektedir. Eğer bilgisayar programı ile ilgili olan buluş teknik

bir problemi çözüyorsa patent ile tescil edilebilmektedir. Buluşun çözüm için

önerdiği yol bilgisayar programının çalışmasıyla sağlanıyorsa ve bu yol doğa

kanunlarıyla uyumluysa; buluş söz konusu patent kanununun 2. maddesinde

belirtilen buluş tanımına uygun hale gelmektedir ve patent ile korunabilmektedir.

186

Çin Fikri Mülkiyet Ofisi, Patent İnceleme Kılavuzu 9. Bölüm

(http://www.gechengip.com/information/content2010_en.htm adresinden ulaşılabilir.) 187

Çin Fikri Mülkiyet Ofisi, Patent İnceleme Kılavuzu 9. Bölüm 1. kısım

(http://www.gechengip.com/information/content2010_en.htm adresinden ulaşılabilir.)

http://www.gechengip.com/information/content2010_en.htm


98

Örneğin bilgisayar tarafından bilgisayar programı çalıştırılarak herhangi bir

endüstriyel prosesin kontrolü veya test sürecinin ölçümü gibi teknik konular

çözülüyorsa buluş patentlenebilir olmaktadır.188

Çin’de bilgisayar programlarının bir fiziki cihaz ile birleşimi teknik problemi

çözüyorsa patent ile korunabilmektedir. (Ör: Parmak izi tanıma cihazı, bir network,

sistem gibi) Yukarıda 1. maddede belirtilen veri yapıları, veri akışı gibi mantıksal

ürünlerin patent ile korunabilmesi için bu ürünlerden bir yapı içersinde bahsedilmesi

gerekmektedir. Örneğin veri yapısına yönelik istem reddedilirken, gönderici ve alıcı

içeren bir iletişim sisteminin içerdiği veri yapısı içeren istem kabul edilmektedir.

İş metotlarının patentlenmesi konusuyla ilgili Çin Patent Kanunu’nda herhangi

düzenleme mevcut değildir. Ancak organizasyonel yönetim sistemi, üretim, ticari

faaliyetler ve ekonomi gibi iş metotları İnceleme Kılavuzu’nda patent kanununun 25.

maddesinin 2. paragrafında belirtilen mental aktiviteler kapsamında

değerlendirilmektedir. Ancak buluş, bilgisayar tabanlı bir iş metodu olursa buluşun

patent ile korunması mümkün olmaktadır. Bu tarz patent almış bilgisayar tabanlı

buluşlara Çin’de rastlanmaktadır. Burada temel kural, başta da belirtildiği gibi buluş

teknik bir problemi çözerse, teknik bir karaktere sahipse ve teknik bir sonuca ulaşırsa

patent ile korunabilmektedir.189

SIPO buluş basamağı değerlendirmelerinde EPO’da olduğu gibi problem-çözüm

yaklaşımını uygulamaktadır. Yani patent uzmanı sırasıyla;

- Tekniğin bilinen durumunda en yakın dokümanı bulur.

- Buluşun ayırt edici özellikleri dikkate alınarak buluşun gerçekte çözdüğü

teknik problemi tespit eder.

188

Çin Fikri Mülkiyet Ofisi, Patent İnceleme Kılavuzu 9. Bölüm 2. kısım

(http://www.gechengip.com/information/content2010_en.htm adresinden ulaşılabilir.) 189

Yali Shao of Liu Shen & Associates outlines the procedures for and implications of the recent

possibility of patenting software applications that exist to modify existing computer programs.


99

- Buluşun istemlerinde belirtilen yoldan üretilen çözümün tekniğin bilinen

durumu dikkate alınarak kolay bir şekilde çıkarılıp çıkarılamayacağını tespit

eder.190

Çin’in bilgisayar programları ile ilgili bu uygulamaları daha önce anlatılan ABD,

EPO ve Japonya gibi ülkelerin uygulamaları ile karşılaştırıldığında Çin’in diğer

ülkelere nazaran biraz daha sert bir politika izlediği söylenebilmektedir.

190

Çalışkan, M.G., “Türkiye’de Ve Dünyada Patent Süreçleri Ve Bu Süreçlerin Patent Sistemine

Etkisi”, Türk Patent Enstitüsü, Patent Uzmanlık Tezi, 2011 sayfa 67

100

3.6. Kanada

Kanada’da patent tescil işlemleri 1985 tarihli patent kanununa göre yürütülmektedir.

(S.C.R. 1985, c. P-4 ). Söz konusu kanunda buluş, “herhangi bir yeni ve sanayiye

uygulanabilir teknik, süreç, ürün veya bunların bileşimi veya herhangi bir teknikte,

süreçte, makinede, üründe veya bunların bileşiminde yapılan yeni ve sanayiye

uygulanabilir geliştirme” olarak tanımlanmıştır.191

Patentlenebilir buluşlar teknik

problemlere çözüm olarak görülmektedir. Kanada Patent Ofisi (KPO)

uygulamalarında ‘teknik bir problemin çözülmesi için çözümün fiziksel dünya ile

etkileşim içinde olması gerekmektedir’ kuralına göre hareket etmektedirler.192

Bu

bağlamda Kanada Patent Ofisi uygulamaları ile Avrupa Patent Ofisi uygulamaları

benzerlik taşımaktadırlar.

Kanada Patent Kanunu’nda bilgisayar programlarının patentlenebilirliği konusunda

herhangi bir dahil etmeme durumu söz konusu değildir. Bunun yerine bilgisayar

programları hukuki statü ve içtihatların birleşimi göz önünde bulundurularak

patentlenebilir konuların dışında bırakılmıştır. Kanada Patent Kanunu’nun 27. alt

bölümünde herhangi bir bilimsel prensibe veya soyut teoremlere patent

verilemeyeceği belirtilmiştir. Söz konusu bu bölüm matematiksel formüllerin193

,

doğa olaylarının ve doğa kanunlarının patentlenmesini engelleyecek şekilde

yorumlanmıştır.194

1981 yılında verilen “Schlumberger” kararı matematiksel

formüller ve yazılımların patentlenebilir konuların dışarıda bırakılmsasında temel

oluşturmuştur.195

Bu durum ‘şemaları, herhangi bir işlem, sonuca ulaşma, metot

kontrolü…vb için oluşturulan plan ve kurallar; özellikle mental işlem adımlarımdan

oluşan süreçler çoğaltılabilirliklerine bakılmaksızın (hesaplama işlemleri, veri işleme

veya estetik önem) buluşun uygulanabilir bir formu olmadığını’ gösteren hukuki

191

Canadian P atent Act , S.C.R. 1985, c. P- 4 , s. 2 . 192

Canadian Patent Office, Manual of Pate nt Off ice Practice, Chapter 12 ( revised Dec 2009 ),

12.03. Revisions to chapter 16 not yet published. 193

Kanada Federal Mahkeme Kararı, Schlumberger Canada Ltd. v. Commissioner of Patents [

(1981), 56 C.P.R. (2nd ) , 204 ( F.C.A. ) ] at page 206 . 194

Monsanto Canad a Inc. v. Schmeiser [ 2004 ] S.C.C.34 ; [ (2004 ) , 31 C.P.R. ( 4th) , 161 ( S.C.C.)

] at paragraph 133. in Arbour J.’s dissension in part. See Manual of Patent Of f ice Pr actice, 12.05.01. 195

Schlumberger Canada Ltd. v. Commissioner of Patents [1981] , 63 C.P.R. (2d) 261.

101

içtihatlar ile güçlendirilmiştir.196

Kanada Patent Ofisi’nin inceleme kılavuzunda

bilgisayar programları; (herhangi bir taşıyıcının üzerinde değilse) önerilen işlem

adımları (iş akış şemaları) veya özel kodlar veya sahte kodlar (pseudocode),

bilgisayarların çalışması için bir şema, plan veya kurallar olarak değerlendirilip soyut

bir karakter olarak kabul edilmiştir.197

Algoritmalar kendi başlarına patent ile korunamazken; bilgisayar programları ile

birleşik olan algoritmalara sahip buluşlar patentlenebilmektedir. Bu ayırım sadece

genel anlamda patentlenebilir buluş konularına doğrudan başvuru yapılırsa geçerlidir.

Ancak bilimsel bir teori, doğa kanunu veya matematiksel formüller buluşun pratik

bir uygulaması için kullanılıyorsa söz konusu durum geçerli değildir.198

Geçerli ve

geçersiz buluş konularını içeren istemlerin incelenmesi ‘bütün tarifname’ incelenerek

yapılmaktadır.199

Buluşun patentlenebilir bir konu içerip içermediği, buluşun herhangi bir teknik

problem için çözüm olup olmadığına, söz konusu çözümün fiziksel dünya ile

etkileşim içinde olup olmadığına bakılarak karar verilir.200

Kabul edilebilir bir

istemin katkıda bulunan ve geçerli bir ‘yararlı forma’ sahip olması gerekmektedir.

‘Yararlı form’ mutlaka bir fiziki element içermek zorundadır. İnceleme kılavuzu

bununla ilgili; bir istemin patentlenebilir olması için tekniğin bilinen durumuna katkı

sağlaması amacıyla mutlaka geçerli bir fiziki element içermesi gerektiğini

belirtmiştir. 201

Yani bir ürün isteminin patentlenebilir olması için o ürünün yeni

196

Kanada Federal Mahkeme Kararı, Lawson v. Commissioner of Patents [ ( 1970), 62C.P.R. ( 1st)

, 101 ( E x.Ct. )] at page 115. 197

Canadian Patent Office, Manual of Patent Off ic e Practice, 12.06.02. 198

Canadian Patent Office, Manual of Patent Off ic e Practice, 12.05.01. 199

T he Manual of Patent Office Practice says ‘During examination, the subject- matter of each claim

is considered from the perspective of both form and substance . By “form” is meant what the language

of a claim, on its face , appears to be defining as the invention. By “substance” is meant the solution

to a particular problem to which, inview of the specification as a whole, the applicant appears to be

directing the claim’ ( at 13.05.02 ). It goes on to say that ‘Defects related to the for m of a claim are

those that may be identified purely from an analysis of the language of the claim itself. Form-based

objection s can be made, for example, to certain defects ar ising from a claim’s language, or where a

claim is explicitly directed to non-statutory subject-matter’. 200

Canadian Patent Office,Manual of Patent Office Practice , chapter 12 ( revised 2009 ), 12.03.

Claims must relate to ‘useful art’s ‘manual and reproductive arts’; which the patent off ice considers

to mean ‘fields of technology’. 201

Canadian Patent Office,Manual of Patent Off ic e Practice, 13.05.03.

102

olması ve tekniğin bilinen durumuna aşikar olmayan bir çözüm getirmesi

gerekmektedir.

Kanada Patent Ofisi’nin inceleme kılavuzuna göre istemler:

Makine, ürün veya ürün bileşimi

Teknolojinin herhangi bir alanındaki süreçler, metotlar

ile ilgili olabilmektedir.202

Buluşlar eğer harici tutulan fikirler, keşifler odaklı olursa bunlar

patentlenmemektedirler. Bunların patentlenebilir bir konu olabilmesi için buluş

özelliği kazandırılması gerekmektedir. Bu, şu şekilde açıklanabilir: ‘Eğer buluş

konusu patentlenebilir buluş konularının dışında kalıyorsa o buluşun istemi geçerli

olmamaktadır. Ancak buluş içerisinde tekniğin bilinen durumuna katkı sağlayacak en

az bir tane teknik karakter mevcut ise o buluşun istemi geçerli olmaktadır.’203

Bir buluşun patentlenebilir bir konu olup olmadığıyla ilgili Kanada Mahkemesi’nin

vermiş olduğu Kaphan Patent Başvurusu No: 2246933 kararı vardır. Söz konusu

başvuru Amazon.com Şirketi’ne ait olup çevirim içi siparişi bir tıklama sayesinde

yapan bir sistem ile ilgilidir.204

Bu sistemde müşteriler bilgisayarda depolanan

çerezler (cookies) sayesinde tanımlanıyor; çerezler sayesinde Amazon.com’a ait

veritabanından müşterilere ait kaydedilmiş önceki verilere ulaşılabiliyordu. Bu

başvuru patentlenemeyecek konular içermesi nedeniyle reddedilmiştir. Gerekçeli

kararda ‘buluşun, patentlenebilir herhangi bir fiziki nesnenin (makine, ürün veya

ürün bileşimi) yapısında, karakterinde bir değişim yapmadığı’ belirtilmiştir. Ayrıca

Amazon.com’un yapmış olduğu bir tıklama (one-click) başvurusunun bir makine

veya bir ürün veya bunların birleşimi olmadığı da vurgulanmıştır. Bu karardan şu

sonuç çıkarılabilir: ‘Eğer buluş, konusu fiziki bir nesneye (makine ürün veya ürün

202

Canadian Patent Office,Manual of Patent Office Practice , chapter 12 (revised 2009 ), 12.03.02.

See also S. Frost and E. Rahman, ‘How to protect software inventions’ ( 2007 ) 168 Managing

Intellectual Property53 . 203

Canadian Patent Office,Manual of Patent Off ice Practice, chapter 12 (revised 2009 ), 12.03.02. 204

Emir Aly Crowne - Mohammed.; “The patentability of professionals kills and business

methods in Canada”, (2010 ) 5:2 Journal of Intellectual Property Lawand Practice 119, 121.

103

birleşimi) veya herhangi bir teknik alandaki sürece, metoda dayanmıyorsa

patentlenebilir değildir.’

Bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliğinde yol gösterecek diğer bir örnek

Schlumberger Canada Ltd. v. Commissioner of Patents davasıdır.205

Dava konusu

olan buluş ölçüm verilerini matematiksel formül kullanarak analiz etmeye yarayan

bir yöntemle ilgilidir. Kanada mahkemesi bu davada ‘bilgisayar programı

kullanılarak yapılan bir keşfin, keşfin doğasını değiştirmediğini; ayrıca buluşta yer

alan bilgisayarın varlığı, buluşu patentlenebilir bir konuya dönüştürmediği’

belirtilerek davayı reddetmiştir.206

Patentlenemeyecek olan bir metodun bir bilgisayar

aracılığıyla yapılması o metodu patentlenebilir hale getirmemektedir. Bir metodun

kendisinin patentlenebilmesi için o metodun teknik bir problemi çözmesi

gerekmektedir.207

Kanada Patent Ofisi’nin bu uygulaması EPO’nun uygulamaları ile

örtüşmektedir. EPO’da bilgisayar tabanlı buluşların patentlenmesine bir limit koyan

‘teknik etki’ faktörü Kanada Patent Ofisi’nin uygulamalarında da görülmektedir.

Yukarıdaki açıklamalardan sonra Kanada Patent Ofisi’nin bilgisayar tabanlı buluşlar

hakkındaki (özellikle yazılım içeren) uygulamaları için özetle şunlar söylenebilir:

Bilgisayar programlarının kendisi patentlenmemektedir.

Bilgisayar için geliştirilen yeni bir programlama metodu patentlenmemektedir.

Bilgisayar programlarının yeni versiyonu; her türlü moddaki uygulamaları; eğer

yenilik sadece programa yönelik ise patentlenebilir bir konu değildir.

Programlanmış yeni bir cihaz patentlenebilmektedir.

Yeni bir fikir için geliştirilen yeni programlanmış bir cihazın gerçekleştirdiği

süreç ve metodlar patentlenebilmektedir.208

205

Kanada Federal Mahkemesi Kararı, [1981] , 63 C.P.R. ( 2d ) 261 . 206

Frost, S., Rahman, E.; “How to protect software inventions” ( 2007) 168 Managing Intellectual

Property 53. Ayrıca Bkz: Donough, Mc. T. “Appeal Board Decisions with Respect to Computer

Software”, ( 1985 ) 2:1 Canad ian Intellectual Property Review. 207

Canadian Patent Office, Manual of Patent Off ice Practice, chapter 12, (revised 2009), 12.06.06. 208

http://www.jurisdiction.com/spcanada.htm


104

3.7. Hindistan

Bilgisayar tabanlı buluşlar diğer ülkelerde olduğu gibi Hindistan’dada yenilik, buluş

basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik kriterlerini taşıdığı müddetçe

patentlenebilmektedir. Ancak yazılımların gerçekleştirdiği metotların patentlenmesi

konusu bu ülkede de tartışmalıdır. Yazılımların patentlenmesi konusunda Hindistan

Patent Ofisi’nin uygulamalarına baktığımız zaman Avrupa Patent Ofisi ile

benzediğini görmekteyiz.

Hindistan’da patent tescil işlemleri 1970 yılında yayınlanan Patent Kanunu’na göre

yürütülmektedir. Kanunda buluş ‘yenilik, buluş basamağı ve sanayiye

uygulanabilirlik kriteri taşıyan her türlü ürün veya metot’ olarak tanımlanmıştır.

Patent kanunu ilk çıktığında bilgisayar programlarına yönelik herhangi bir sınırlayıcı

madde içermemekteydi. Bu durum 2002 yılında yapılan değişiklikle 3K isimli kısım

eklenerek halledilmiştir. Burada matematiksel metotlarının, iş metotlarının ve

bilgisayar programlarının buluş olarak kabul edilmediği ve kendi başlarına

patentlenemeyeceğinden söz edilmektedir.209

Söz konusu 3K kısmında belirtilen

hususlardan da anlaşılacağı üzere diğer teknolojilerde olduğu gibi ürünler ve

bilgisayar programlarının sağladığı metotlar patentlenebilirlik kriterlerini sağladığı

zaman patentlenebilmektedir. Ancak bilgisayar programlarının hangi durumlarda

buluş olarak kabul edilip edilmeyeceği kanunlarda açıkça belirtilmediğinden dolayı

bu durum Hindistan’da tartışmalı bir konudur.

Tartışmalı bir konu olmasının nedenlerinden birisi de ülkede yer alan 4 patent

ofisinin bilgisayar programlarının patentlenebilirliği konusunda farklı kararlar

vermesidir.210

Patent ofislerinden birisi bilgisayar programı içeren buluşlara teknik

bir karakter içermesine rağmen buluş olarak kabul etmezken; diğer patent ofisleri

buluş olarak kabul edip patentlenebilirlik kriterleri açısından değerlendirme

yapmaktadırlar. Her ne kadar böyle bir durum söz konusu olsa da Hindistan’daki

209

Pai, Y.A.; “Patent Protection for Computer Programs in India: Need for a Coherent

Approach”, The journal of World Intellectual Property 2007 Vol. 10, no. 5, pp. 315-364 210


World Intellectual Property, 2011

105

uygulamalar, Avrupa Patent Ofisi’ndeki uygulamalara buluşlar için ‘teknik karakter’

aranması açısından benzerlik gösterdiği söylenebilir.

106

3.8. Avustralya

Avustralya’da patent tescil işlemleri 1990 tarihli Patent kanununa göre

yürütülmektedir. Bu kanuna göre buluşlar için 2 türlü patent verilmektedir:

1. Standart koruma için verilen patent belgesi (Koruma süresi 20 yıldır.)

2. Yeni buluşlara verilen patent belgesi. (Ülkemizdeki verilmekte olan faydalı

model belgesine benzemektedir.) Bu buluşlar için de normal patent

prosedürlerinde olduğu gibi buluş basamağı araştırması yapılmaktadır. Ancak

buluş basamağı kriterinin eşik değeri küçüktür. (Koruma süresi 8 yıldır.)211

Avustralya patent kanununun 18. kısmında patent belgesinin yeni ürünlerin her

biçimine verildiğinden bahsedilmektedir. Söz konusu patent kanununda

patentlenemeyecek konular çoğu ülkelerin patent kanununda olduğu gibi matematik

modelleri, planlar, şemalar veya diğer mental aktivitelerdir. Ancak bilgisayar tabanlı

buluşlar, iş metotları, biyolojik buluşlar, mikroorganizmalar ve biyolojik materyaller

de belirli şartları taşıdıkları takdirde patent ile korunabilmektedir. 212

Avustralya Patent Kanunu buluşların yapmış olduğu fiziksel katkıya odaklanarak

yapılmıştır. Patent Komisyonu ve Tescil biriminin (Grant v Commissioner of

Patents) söylediği gibi ‘matematiksel algoritmalar herhangi bir etki meydana

getirmiyorsa patent ile korunmamaktadır.’ Bir buluşun patentlenebilmesi için ortada

‘yararlı bir ürünün’ olması gerekmektedir. Bir ürün veya metodun sonucu mutlaka

somut, elle tutulur, fiziksel ve dikkat çekici bir etki üretmek zorundadır. Bunların

ışığında Avustralya Patent Ofisi’nde bilgisayar programları ile ilgili aşağıdaki

durumlarda patent verilebilmektedir. 213

Patentlenebilir bilgisayar programlarının kaynak kodlarına,

Patentlenebilir bilgisayar programlarının uygulanabilir kodlarına,

Ekonomik çaba alanında yararlı sonuçlar veren programlanmış bilgisayarlar,

211

http://en.wikipedia.org/wiki/Australian_patent_law 212

http://www.ipaustralia.gov.au/get-the-right-ip/patents/about-patents/what-can-be-patented/ 213


World Intellectual Property, 2011

http://en.wikipedia.org/wiki/Australian_patent_law

http://www.ipaustralia.gov.au/get-the-right-ip/patents/about-patents/what-can-be-patented/

107

Bilgisayarı kontrol etmemize yarayan programlar (veri akışının kontrol eden

programlar, bilgisayarın daha hızlı çalışmasını sağlayan programlar, çok büyük

kapasiteye sahip dosyaları okumaya yarayan programlar, görüntüyü daha kaliteli

gösteren programlar)

Ancak bazı durumlarda bilgisayar programları patent ile korunamamaktadır. Örneğin

bir matematiksel problemin çözümünü sağlayan bilgisayar programı somut, elle

tutulur, fiziksel bir etki yapmadığından dolayı patent alamamaktadır. 214

İş metotlarının patentlenebilirliği konusunda ise Avustralya Patent Ofisi JPO ile aynı

uygulamaları yapmaktadır. Zira Avustralya Federal Mahkemesi iş metotlarının fiziki

bir yönünün olmasının yanı sıra somut, elle tutulur ve yararlı sonuçlar ürettiği

takdirde patent ile korunacağını belirtmiştir. Yani saf iş metotları Avustralya’da

patent ile korunmamaktadırlar.215

214

http://www.ipaustralia.gov.au/get-the-right-ip/patents/about-patents/what-can-be-patented/patents-

for-computer-related-inventions/ 215

http://en.wikipedia.org/wiki/Business_method_patent

http://www.ipaustralia.gov.au/get-the-right-ip/patents/about-patents/what-can-be-patented/patents-for-computer-related-inventions/



108

4. BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN ve İŞ

METOTLARININ PATENTLENEBİLİRLİĞİNİN

ÜLKEMİZDEKİ DURUMU

4.1. 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında KHK

Türkiye’de patent tescil işlemleri 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında

Kanun Hükmünde Kararname’ye (KHK) göre Türk Patent Enstitüsü (TPE)

tarafından yürütülmektedir. Türkiye EPC’ye üye olduğundan dolayı söz konusu

KHK EPC ile benzerlik göstermektedir.

KHK’nın 5. maddesinde patentin yeni, tekniğin bilinen durumu aşan ve sanayiye

uygulanabilir buluşlara verildiği belirtilmektedir.216

Buluşun KHK’da ve onun

uygulama şeklini gösteren yönetmeliğinde herhangi bir tanımı yapılmadığından

dolayı burada buluş konularının kapsamı belirsizdir. Ancak buluşların patent ile

korunabilmesi için gerekli olan sanayiye uygulanabilir olma zorunluluğu, buluşların

her türlü teknik alanda olabileceğini göstermektedir.

Her ne kadar buluşun tanımı KHK’da ve KHK’nın uygulama şeklini gösteren

yönetmeliğinde yapılmamış olsa da, buluş olmayan konular söz konusu KHK’nın 6.

maddesinde belirtilmiştir. Bunlar:

a) Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları;

b) Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar;

c) Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar,

bilgisayar yazılımları;

d) Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik

yönü bulunmayan usuller.

e) İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan,

hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleridir.

216

551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 5. madde

109

Yukarıda belirtilen buluş niteliğinde olmayan konular için münhasıran başvuru

yapıldığında patent ile korunamamaktadır.

551 sayılı KHK’nın 6. maddesinin c bendinde belirtildiği üzere yazılımlar kendi

başlarına Türkiye’de patent ile korunamamaktadır. Ancak yukarıda da belirtildiği

gibi yazılımların patentlenebildiği durumlar da söz konusudur.

551 sayılı KHK’ya göre buluşlar incelemeli ve incelemesiz patent verilerek

korunmaktadır.217

Ayrıca başvuru sahibinin isteğine göre buluşlar sadece yenilik ve

sanayiye uygulanabilir kriterlerini sağlıyorsa faydalı model belgesi verilerek de

korunabilmektedir. Buluş için araştırma raporu düzenlendikten sonra başvuru

sahibinden incelemeli veya incelemesiz sistemlerinden birini tercih etmesi

istenmektedir. Genel olarak araştırma raporu olumlu olan başvurular için incelemeli

sistem tercihi yapılmaktadır ve başvuru sahibine 3 kere inceleme talebi

verilmektedir. İnceleme talebi olumlu sonuçlandığı takdirde buluş için başvuru

sahibine incelemeli patent belgesi verilerek buluşa 20 senelik koruma

sağlanmaktadır. Araştırma raporu olumsuz olduğu takdirde ise başvuru sahipleri

genelde incelemesiz sistem tercihi yaparak herhangi bir inceleme prosedürü olmadan

buluşa 7 senelik koruma sağlamaktadırlar. Faydalı modelde ise herhangi bir

araştırma prosedürü olmamaktadır. Eğer başvuru yenilik ve sanayiye uygulanabilirlik

kriterini sağlıyorsa buluşa faydalı model belgesi verilmekte ve 10 senelik koruma

sağlanmaktadır. Ancak metotlar faydalı model ile korunmamaktadır. Dolayısıyla

sadece yazılımın cihazla entegre olduğu sistem veya ürün istemleri faydalı model ile

korunmaktadır. Yazılımların gerçekleştirdiği metotlar patent ile korunmak

zorundadır.

217

551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, 60-62.

maddeler

110

4.2. TPE’nin Uygulamaları

Buluşların değerlendirmesinin yapılabilmesi için ilk önce buluş konusunun patent ile

korunabilecek geçerli bir konu olup olmadığı tespit edilmektedir. Bu konudaki

uygulamalar EPO uygulamaları ile aynıdır. Yani buluşun geçerli patentlenebilecek

bir konu içermesi teknik olup olmamasına bağlıdır. Buluş, teknik bir karakter ihtiva

ediyorsa veya teknik bir problemi çözüyorsa teknik olarak kabul edilmektedir.

Peki bilgisayar tabanlı buluşlar hangi durumlarda teknik kabul edilmektedir?

Türkiye’deki 551 sayılı KHK’da veya uygulanabilir yönetmelikte bu hususla ilgili

herhangi bir şeyden bahsedilmemiştir. Fikri Sınai Mülkiyet Mahkemeleri’nin de bu

konuda hukuki ictihat olarak kabul edebileceğimiz herhangi bir kararı

bulunmamaktadır. Bu nedenle TPE’nin bilgisayar tabanlı buluşların

patentlenebilirliği konusundaki uygulamalarının kaynağı EPO uygulamaları ve EPO

Temyiz Kurulu’nun vermiş olduğu kararlardır.

Buradan yola çıkarak yazılımın bir özel cihazla entegre olduğu ürün veya sisteme

yönelik buluşlar, teknik karakter ihtiva ettiklerinden dolayı patent ile

korunabilmesinde herhangi bir sorun olmadığı kolaylıkla söylenebilmektedir. Ancak

herhangi bir yazılımın gerçekleştirdiği proses veya metot istemleri için durum biraz

farklıdır. Yazılımlara yönelik buluşların teknik karakter içerip içermediği EPO

Temyiz Kurulu’nun IBM firması için verdiği T 1173/97 nolu karara göre

yapılmaktadır. Bu karara göre yazılım tabanlı buluşların teknik olarak kabul

dilebilmesi için yazılımların bilgisayarlar üzerinde gösterdiği sıradan teknik etkinin

ötesinde ileri teknik etki göstermesi gerekmektedir. Yani herhangi bir bilgisayar

tarafından okunabilen cihaz üzerinde depolanan yazılım veya yazılımın kendisi

beklenen teknik etkinin ötesinde ileri teknik etki göstermeleri halinde patent ile

korunabilmektedir. Örneğin iki mobil cihaz arasında daha hızlı iletişimi sağlayan

metot veya iletişimin daha güvenli olmasını sağlayan şifreleme metodu yazılımların

gösterdiği ileri teknik etki sağlayan buluşlar olarak gösterilebilir.

111

İş metotlarının patentlenmesi konusundaki uygulamalar da EPO uygulamaları ile

aynıdır. İş metotlarının kendileri teknik bir karakter içermediğinden dolayı patent ile

korunamamaktadırlar. Ancak bilgisayar tabanlı olarak gerçekleştirilen ve teknik etki

gösteren iş metotları patent ile korunabilmektedir. Buluşun teknik etki göstermediği

durumlarda yani buluş konusu teknik karakter ihtiva etmediği durumlarda, ortamda

bilgisayar veya network ağının bulunması buluşu patent ile korunabilecek duruma

getirmemektedir.

Aşağıda geçerli ve geçersiz buluş örnekleri gösterilmiştir. (İlk 2 örnek, Uğur G.

Yalçıner ve A. Neşen Sürmeli’nin “Bilgisayar Destekli Buluşlar ve İş Yapma

Yöntemlerinin Korunması, Mevcut Durum ve Yakın Gelecek” çalışmasından

alınmıştır.)

Örnek-1

Satılacak ürünü görüntüleyen, müşterinin seçtiği ürünün tek bir harektele

belirlemesini ve seçilen ürüne ait bilginin satıcının sunucu sistemine

gönderilmesini sağlayan , sipariş talep birimi, ve

Talep biriminden talebi alan,

Alıcıya ait daha önceden alınmış bilgileri değerlendiren,

Böylece alıcı ile sipariş ettiği ürün bilgilerini birleştirerek sipariş talimatını

oluşturan,

Sunucu sistemi ile karakterize edilen, tek hareket kontrollü müşteri sistemi ve

sipariş oluşturma yöntemi.

Bu örnekte müşteri sisteminin kullanılması buluş için teknik bir karakterdir.

Örnek-2

Kullanıcı web sitesine bağlandığında bir reklam görüntüsünü ekranda

görüntüleyen,

Kullanıcının önceden belirlenen süre içinde herhangi bir hareket yapıp

yapmadığını kontrol eden, süre dolduğunda ekranda bir hediye görüntüsünü

ve en kısa sürede tuşlayan kişinin hediyeyi kazanacağı mesajını görüntüleyen,

ve

112

Tuşlama süresini ölçerek hediyeyi kazananı belirleyen bir reklam/tanıtım

yöntemi.

İlk bakışta buluş reklam/tanıtım yöntemi gibi gözükse de, kullanıcı bağlandığında

hemen aktif olması, geçen süreyi ölçmesi süre dolduğunda reklam ve mesaj

görüntülemesi ve tuşlama süresini ölçmesi ve en kısa sürede tuşlayanı belirlemesi

buluşa teknik karakter kazandırmaktadır.

Örnek-3 (2011/08807)

Buluş telefon bilgisayarlarda ya da cihazlarda kullanılan acil durum

çağrı uygulaması ile ilgili olup, özelliği; uygulama ilk yüklendiğinde ad,

soyadı, şifre vb kimlik bilgilerinin oluşturması ve her kullanımda şifre

bilgisinin uygulamaya girilmesiyle çalışmaya başlaması ve acil servislerin

görselleri (1) ya da listesinden ulaşılmak istenen sekmenin seçilmesi ile

acil çağrı mesajının gönderilmesi ile karakterize edilir.

Bu örnekte acil durum çağrı uygulaması isminde bir yazılım korunmak istenmiştir.

Ancak bahsedilen yazılımın gerçekleştirdiği fonksiyonlar yazılımların gösterdiği

sıradan teknik etki olup, buluşu patent ile korunabilecek bir duruma

getirmemektedir.(Daha detaylı örnekler 5. bölümde yer alan inceleme kılavuzunda

gösterilmiştir.)

Buraya kadar olan kısımda buluş konusunun hangi durumlarda patentlenebilir hangi

durumlarda patentlenemez olduğundan bahsedilmiştir. Buluş konusu tespit edildikten

sonra buluşun patentlenebilirlik kriterleri açısından değerlendirilmesine başlanır.

Yenilik değerlendirilmesi 551 sayılı KHK’nın 7. maddesine göre yapılmaktadır. Söz

konusu maddede buluşun yeni olması ‘tekniğin bilinen durumuna dahil olmayan

buluş yenidir’ ifadesiyle açıklanmıştır. Aynı maddenin 2. paragrafında tekniğin

bilinen durumu için patent başvurusunun yapıldığı tarihten önce, buluş konusunda

dünyanın herhangi bir yerinde toplumca erişilebilir yazılı veya sözlü tanıtım,

kullanım veya bir başka yolla açıklanan bilgilerden oluştuğu belirtilmiştir.

Yenilik kriterinin değerlendirilmesinden sonra buluş basamağı kriterinin

değerlendirilmesine geçilmektedir. Buluşun yeni olmadığı tespit edilirse buluş

basamağı için değerlendirme yapmaya gerek yoktur. Buluş yeni olduğu takdirde ise

113

buluş basamağı kriterinin var olup olmadığının tespiti yapılmaya başlanır. TPE’de

buluş basamağı kriteri 551 sayılı KHK’nın 9. maddesinde belirtilmiş olup, ‘buluş

ilgili teknik alandaki uzman tarafından tekniğin bilinen durumundan aşikar bir

şekilde çıkarılamayan bir faaliyet sonucu gerçekleşmiş ise tekniğin bilinen

durumunun aşıldığı kabul edilir’ şeklinde tanımlanmıştır. TPE’deki patent uzmanları

buluş basamağı kriterinin değerlendirilmesinde EPO’daki patent uzmanlarının

kullandığı problem-çözüm yöntemini kullanmaktadır. Problem-çözüm yöntemi

sonucunda buluşun buluş basamağı kriterini içerdiği tespit edilirse buluşun

incelemeli patent ile tescil edilmesinin önü açılmış olmaktadır.

114

4.3. Dava Örnekleri

Türkiye’de patent ile ilgili davalara Fikri Sınai Mülkiyet Mahkemeleri bakmaktadır.

Bilgisayar tabanlı buluşlara yönelik söz konusu mahkemelere şu ana kadar herhangi

bir hükümsüzlük veya ihlal davası açılmamıştır. Bilgisayar programları ile ilgili

açılan davaların tamamı telif hakkı ile ilgilidir.

Türkiye’de bu konuyla ilgili davaların olmaması yazılım sektörünün diğer

ülkelerdeki yazılım sektörleriyle kıyaslandığında yeteri kadar gelişmemiş olması

gösterilebilir. Bir sonraki bölümde de gösterileceği üzere bilgisayar tabanlı buluşlarla

ilgili şimdiye kadar yapılan başvuru sayısı ve tescil edilen patent sayısı ABD ve EPO

ile kıyaslandığında çok az kalmaktadır. Bunun doğal sonucu olarak TPE bilgisayar

tabanlı buluşlar hakkında 551 sayılı KHK ‘daki bazı belirsizlikleri EPO Temyiz

Kurulu’nun vermiş olduğu kararları baz alarak değerlendirmektedir.

115

4.4. Bilgisayar Tabanlı Buluşlar İçin Patent İstatistikleri

Bu kısımda Türkiye’de şimdiye kadar yapılmış olan bilgisayar tabanlı buluşlar ile

ilgili patent ve faydalı model başvurularının, patent ve faydalı model tescil

sayılarının istatistikî bilgileri verilecektir.

Tablo-4.1’de G06F (Bu sınıfa ait başvurular genel olarak bilgisayar yazılımları ve

dijital veri işleme cihazları ile ilgili olmaktadır.) IPC sınıfına ait yapılmış başvuru

sayıları, tescil edilmiş başvuru sayıları ve patentlenebilir konu içermediği

gerekçesiyle reddedilen başvuru sayıları gösterilmektedir.

Tablo 4.1 - G06F IPC sınıfına ait Türkiye’de yapılan başvuru sayısı, tescil edilen başvuru sayısı ve

ret edilen başvuru sayılarını gösteren tablo. (Faydalı model+ Patent)

Yıllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

G06F

(Başvuru Sayısı) 16 25 40 51 75 80 74 91 151 189

G06F

(Tescil Sayısı) 8 7 23 24 17 30 18 34 39 64

G06F

(Ret Sayısı) - - - - 1 2 1 1 2 2

Tablodaki başvuru sayılarına baktığımız zaman yıllara göre sürekli bir artış

gözlenmektedir. Bu alanda dünya çapında yaşanan büyük teknolojik gelişmeler

değerlendirildiğinde bu artışın normal kabul edilebileceği söylenebilir. Ancak ABD,

Japonya gibi ülkelerle kıyaslandığında bu rakamların çok küçük olduğu söylenebilir.

Tablodaki tescil edilmiş başvuru sayıları incelendiğinde bazı yıllarda tescil

sayılarının arttığı gözlenirken bazı yıllarda da azaldığı görülmektedir. (2009 yılındaki

başvuru saylarındaki ve tescil sayılarındaki azalış dünyada yaşanan ekonomik kriz

sonucu olarak düşünülmektedir.) 2012 yılında ise bir önceki yıla göre çok büyük artış

yaşanmıştır. Tablodaki başvuru sayıları ile tescil sayıları kıyaslandığında

başvuruların yarısından azının tescil edilmiş olduğu görülmektedir. Tescil edilen

toplam 264 başvurunun 186 tanesinin başvuru sahibi yabancı kökenlidir. (% 70) Bu

116

bilgilerden hareketle bu alandaki başvurularda Türkiye’nin oldukça geri olduğu

sonucuna açıkça varılabilmektedir.

G06F sınıfındaki ret sayıları incelendiğinde de TPE tarafından patentlenebilir buluş

konusu içermediği gerekçesiyle reddedilen başvuru sayısının toplam başvuru

sayısına oranla çok küçük olduğu görülmektedir.

Türkiye’de iş metotlarına 551 sayılı KHK’nın 6. maddesinin b ve d bentlerine göre

patent belgesi verilmemektedir. Ancak iş metotları herhangi bir bilgisayar sistemi ile

gerçekleştirildiklerinde patent ile korunmasının önü açılmış olmaktadır. İş metotları

alanında yapılan başvurular G06Q ve alt sınıflarını kapsamaktadır. Aşağıdaki tabloda

iş metotları ile ilgili şimdiye kadar Türkiye’de yapılmış patent başvuru sayıları,

patent tescil sayıları ve patentlenebilir buluş konusu içermediğinden dolayı

reddedilen başvuru sayılarını gösteren tablolar verilmiştir.

Tablo 4.2 - İş metotları ile ilgili yapılan başvuru sayısı, tescil edilen başvuru sayısı ve ret edilen

başvuru sayılarını gösteren tablo. (Faydalı Model+Patent)

Yıllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

İş metotları

(Başvuru Sayısı) 4 6 8 17 36 34 54 46 97 86

İş metotları

(Tescil Sayısı) - - - 3 10 8 10 9 18 25

İş metotları

(Ret Sayısı) - - - - 1 3 7 2 3 2

Tablo-4.2 incelendiğinde iş metotları ile ilgili başvuru sayılarında genel olarak yıllara

göre belirli bir artış söz konusudur. Tescil edilen iş metotlarının sayısı yapılan

başvuru sayılarına göre oldukça düşüktür. (Tabloda gösterilen tescil sayıları ile

başvuru sayıları arasındaki büyük fark, buluşun sadece patentlenebilirlik kriterlerini

sağlamadığı ile ilgili değildir. Bunun yanında başvuru sahibinin başvurusunu geri

çekmesi, başvuruyla ilgili ücretlerin yatırılmaması, araştırma talebinin 15 ay

içerisinde yapılmaması vb. nedenlerden tecil edilmeyen başvurularda

bulunmaktadır.) G06F sınıfındaki tescil sayılarının tersine iş metotları başvurularında

117

tescil edilmiş başvuru sayılarında yabancıların oranı küçüktür.(83 tescil edilmiş

başvurudan 33 tanesi yabancılara aittir.) Ancak geriye kalan 50 başvurunun

çoğunluğu faydalı model ile tescil edilmiştir. Saf iş metodu içermesinden dolayı

reddedilen başvuru sayısı ise toplam başvuru sayıları ile kıyaslandığında oldukça

düşük kalmaktadır.

Aşağıdaki gösterilecek tabloda G06F (bilgisayar programları ve dijital veri işleme

cihazları) ve G06Q (iş metotları) sınıflarının dışında kalan bilgisayar tabanlı

buluşlarla ilgili (G06K, G06N, G06T, G06C, G10L, H04L 12/00) toplam başvuru

sayıları, toplam tescil sayıları ve patentlenebilir buluş konusu içermediğinden dolayı

toplam reddedilen başvuru sayıları gösterilmiştir. (G06K: Verilerin tanınması;

G06N:Özel hesaplama modellerine dayana bilgisayar sistemleri; G06T: Örüntü

işleme; G06C: Bütün hesaplamaların mekaniksel olarak etkilendiği dijital

bilgisayarlar; G10L: Konuşma analizi ve sentezi sistemleri, konuşma tanıma, ses

işleme; H04L 12/00: Local area network )

Tablo 4.3- Diğer sınıflardaki bilgisayar tabanlı buluşlar ile ilgili yapılan toplam başvuru sayılarını,

toplam tescil sayılarını ve patentlenebilir buluş konusu içermemesi nedeniyle reddedilen toplam

başvuru sayılarını gösteren tablo. (Faydalı model+ Patent)

Yıllar 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

G06K, G06N, G06T,

G06C, G10L,

H04L12/00

(Başvuru Sayısı)

9 12 18 37 67 56 64 56 81 116

G06K, G06N, G06T,

G06C, G10L,

H04L12/00

(Tescil Sayısı)

3 12 6 32 38 43 57 40 47 88

G06K, G06N, G06T,

G06C, G10L,

H04L12/00

(Ret Sayısı)

- - - - 1 1 3 1 - 1

118

Tablo-4.3’daki tablo incelendiğinde toplam başvuru sayılarında, toplam tescil

sayılarında yıllara göre genel olarak bir artış yaşanmaktadır. Tescil sayılarında

yabancı başvurularının oranı diğer tablolarda olduğu gibi burada da daha yüksektir.

(366 başvurunu 275’i yabancılara aittir. %75)Patentlenebilir buluş konusu içermediği

gerekçesiyle reddedilen başvuru sayıları ise oldukça düşüktür.

Bütün tabloları genel olarak incelediğimizde her IPC sınıfı için yıllara göre başvuru

sayılarında ve tescil sayılarında genel olarak artma gözlenmektedir. Toplam başvuru

sayılarını değerlendirildiğinde yapılan başvuru sayıları ülke nüfusu baz alındığında

oldukça düşük kalmıştır. Bununla birlikte iş metotları haricinde her tablodaki tescil

sayılarında yabancıların oranının Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına göre daha

fazla olduğu görülmektedir.

119

5. DEĞERLENDİRME

Şu ana kadar bahsedilen bütün ülkelerin patent ofislerinde buluşlar, yenilik ve buluş

basamağı (aşikar olmama durumu) kriterlerini sağladıkları takdirde patent ile

korunabilmektedir. USPTO hariç diğer ülkelerin patent ofisleri buluşların patent ile

korunabilmesi için sanayiye uygulanabilir kriterini de zorunlu tutmaktadır.

USPTO’da ise sanayiye uygunluk koşulu yerine buluşun yararlı, somut ve elle

tutulur sonuç üretmesi beklenmektedir. Bu açıdan bakıldığında USPTO’da patent ile

korunan buluş konularının kapsamının diğer ülkelere kıyasla daha geniş olduğu

sonucu çıkartılabilmektedir. (Ör: İş metotlarına patent verilmesi gibi)

Patent ofislerinin bilgisayar tabanlı buluşlar konusundaki uygulamalarına

baktığımızda hepsinin buluş konusunun tespiti için izlediği bir yol vardır. USPTO,

Avustralya patent Ofisi ve JPO buluş konusunun tespitinde buluşun yaptığı teknik

katkıdan çok buluşun ürettiği somut sonuçlara odaklanmışlardır. Diğer ofisler ise

buluşların yaptığı teknik katkıyı göz önünde bulundurmaktadırlar. Tablo-5.1’de

ofislerin geçerli bir buluş konusunu tespiti için izlediği yollar gösterilmektedir.

Tablo 5.1 - Geçerli buluş konusunun tespiti için ülkelerin izledikleri yollar.

USPTO Buluşun yararlı, somut ve elle tutulur bir sonuç üretip üretilmediğine bakılır. Buluş konusu

doğa kanunu, soyut fikirler, mental aktivteler içermemelidir. Buluş konusunun tespiti için

makine veya dönüşüm testi de kullanılmaktadır.

EPO Buluş konusunun teknik karakter içermesi ve teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir.

Yazılımların ileri teknik etki göstermesi gerekmektedir.

JPO Buluşun yararlı, somut ve elle tutulur bir sonuç üretip üretilmediğine bakılır. Bununla

beraber buluşun sanayiye uygulanabilir şartı aranmaktadır.

Güney Kore Buluş konusunun teknik karakter içermesi ve teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir.

Çin Buluşun teknik karakter içermesi, teknik problemi çözmesi ve teknik bir sonuç üretmesi

gerekmektedir.

Kanada Buluş konusunun teknik karakter içermesi ve teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir.

Hindistan Buluş konusunun teknik karakter içermesi ve teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir.

Avustralya Buluşun yararlı, somut ve elle tutulur bir sonuç üretip üretilmediğine bakılır.

Türkiye Buluş konusunun teknik karakter içermesi ve teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir.

Yazılımların ileri teknik etki göstermesi gerekmektedir.

120

ABD Federal Mahkemesi’nin Bilski kararından önce ABD, bilgisayar tabanlı

buluşlar konusunda en esnek ülkelerden birisi olarak görülüyordu. State Street

kararıyla geçerli buluş konusunun tespiti için kamuoyuna sunulan “somut, elle

tutulur ve yararlı sonuç” ilkesi ile patent ile korunabilecek yazılımların kapsamı baya

genişletilmişti. Hatta iş metotlarının kendisinin de söz konusu karardan sonra patent

ile korunmasının yolu açılmıştı. Ancak Federal Mahkeme’nin verdiği Bilski kararı

yazılımlar için tanınan bu özgürlüğe bir set çekmiştir. Federal Mahkeme’nin kararda

geçerli buluş konusunun tespiti için geliştirdiği makine veya dönüşüm testi yöntemi

birçok açıdan yazılımların patent ile korunabilmesine bir sınır koymuştur. Örneğin

bazı iş metotlarının test aşamalarını geçemediğinden dolayı reddedilmeleri

gerekmektedir. Bunun sonucunda iş metotları içeren başvuruların aynı EPO’da

olduğu gibi teknik karakterler belirtilerek hazırlanması gerekmektedir. Ancak

Amerikan Yüksek Mahkemesi, Federal Mahkeme’nin ortaya koyduğu geçerli buluş

konusunu tespit eden makine veya dönüşüm testini tek doğru yol olarak kabul

etmemesi; ancak, bahsedilen testi buluş konusunun tespitinde önemli bir ipucu olarak

görmesi sonucunda bir takım karışıklıklar ortaya çıkmıştır. İş metotlarının kendisinin

patentlenmesi State Street kararında olduğu gibi uygulanmaya devam edilmektedir.

Ancak söz konusu Yüksek Mahkeme kararı, State Street’de verilen “somut, yararlı

ve elle tutulur sonuç” testini tekrar geriye getirmemektedir. Yüksek Mahkeme,

buluşları değerlendirirken Gottschalk, Parker ve Diehr davalarındaki buluş

konusunun belirlenmesi işlemlerinde olduğu gibi bir yol önermektedir. Makine veya

dönüşüm testinin önemli bir ipucu olarak görülmesi sonucunda buluş konusunun

tespitinde aşağıdaki yol izlenmeye başlanmıştır.

1. Buluş soyut bir fikre dayanmadıkça makine veya dönüşüm testini sağlarsa

patent ile korunabilir.

2. Buluş soyut bir fikre dayanmadıkça makine veya dönüşüm testini geçemezse

bile patent ile korunabilmesi mümkündür.

3. Buluş soyut bir fikre yönelik olursa, makine veya dönüşüm testini sağlasa

bile patent ile korunamaz.

Kısaca özetleyecek olursak Yüksek Mahkeme’nin Bilski kararı sonucunda bilgisayar

tabanlı buluşların patentlenebilirliği ile ilgili belirsiz bir durum ortaya çıkmıştır.

Ancak bilgisayar tabanlı buluşların patent ile korunabilmesi için kesin olarak soyut

121

bir fikre, doğa kanununa ve mental adımlara yönelik olmaması gerekmektedir.

Ayrıca iş metotlarının da patent ile korunmasına devam edilmektedir.

EPO, Türkiye, Çin, Güney Kore, Hindistan, Kanada ülkelerinde bilgisayar tabanlı

buluşların patent ile korunabilmesi için buluşun mutlaka teknik karakter içermesi ve

teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir. Bu ülkeler bilinen bilgisayarlarda çalışan

yazılımların oluşturduğu teknik etkiyi patent koruması için yeterli görmemektedirler.

Yazılımların patent ile korunabilmesi için mutlaka ileri teknik etki göstermeleri

gerekmektedir.

İş metotları konusunda USPTO, diğer ofislere göre daha liberal politika izlemektedir.

USPTO haricindeki ofislerde iş metotlarının patent ile korunabilmesi için başvuruda

mutlaka teknik karakterlerden bahsedilmesi gereklidir. USPTO’da bu şart

aranmamaktadır.

Yukarıda anlatılan bilgilerden yararlanılarak aşağıdaki tabloda ülkelerin hangi tip

buluşların patent ile korunabileceği Tablo-5.2’de gösterilmiştir.

Tablo 5.2 - Bilgisayar tabanlu buluşlara ait konuların patentlenebilirliğini gösteren tablo.

Buluş Konusu USPTO EPO TPE JPO ÇİN Güney

Kore

Kanada Avustralya

Yazılım+Cihaz Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet

Bir taşıyıcıda

yer alan yazılım Mümkün Mümkün Mümkün Evet Mümkün Mümkün Hayır Evet

Bir taşıyıcıda

depolanan veri

yapısı

Mümkün Mümkün Mümkün Evet Mümkün Mümkün Hayır Evet

Bilgisayar

Programı Hayır Mümkün Mümkün Evet Hayır Mümkün Hayır Evet

Bir bilgisayar

tarafından

kontrol edilen iş

metodu

Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet Evet

İş metodunun

kendisi Mümkün Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır Hayır

Ana dalgada

şekillendirilmiş

bilgisayar veri

sinyali

Evet Evet Evet Hayır Evet Evet Evet Evet

122

Bilgisayar tabanlı buluşlar yenilik, buluş basamağı ve sanayiye uygulanabilirlik

kriterlerini sağladıkları takdirde patent ile korunabilmektedir. Yenilik

değerlendirmesi bütün ülkelerde aynı şekilde belirlenmektedir. Tekniğin bilinen

durumunda herhangi bir doküman veya bilgi tek başına buluşun tüm özelliklerini

taşıyorsa buluş yeni kabul edilmemektedir. Ancak en az bir tane özellik bile farklı

olursa buluş yeni olmaktadır.

Buluş basamağı değerlendirmesinde ise ülkeden ülkeye bazı farklılıklar vardır.

USPTO’da buluş basamağı değerlendirmeleri için Amerikan Yüksek Mahkeme’nin

KSR v. Teleflex kararında belirttiği ‘Graham v. John Deere’ faktörleri kullanılırken,

EPO, TPE, Çin Patent Ofisi’nde problem-çözüm yöntemi kullanılmaktadır. JPO’da

çoğu patent başvuruları için problem-çözüm yöntemini kullanmaktadır. Güney Kore

Patent Ofisi ise bu konuda USPTO’ya yakın bir yol izlemektedirler. Ancak USPTO,

EPO ve JPO’da her ne kadar buluş basamağı değerlendirmelerinde farklı yöntemler

izleseler de, patent ile korunan buluş sayılarının toplam başvuru sayısına oranları

karşılaştırıldığında birbirlerine çok yakın olduğu görülmektedir.218

Tablo 5.3 – TPE, USPTO ve JPO’nun buluş basamağı tespiti etmede izledikleri yollar.

TPE USPTO JPO

-Problem-Çözüm Yaklaşımı

Tekniğin bilinen durumundaki

en yakın doküman bulunur.

Mevcut buluş ile tekniğin

bilinen durumundaki en yakın

doküman arasındaki farklı

özellikler tespit edilir.

Mevcut buluşun çözmüş

olduğu nesnel teknik problem

tespit edilir.

Nesnel teknik probleme

istemlerde önerilen çözüm

ilgili teknik alanda uzman kişi

tarafından tekniğin bilinen

durumu dikkate alınarak kolay

bir şekilde çıkarılıp

çıkarılmadığı tespit edilir.

-Sadece teknik karakterler

değerlendirilir.

-Graham Faktörleri

Tekniğin bilinen duruma ait içerik ve

kapsamın belirlenmesi,

Buluş ile tekniğin bilinen

durumundaki farklılıkların

belirlenmesi,

Tekniğin bilinen durumuna ait

uzman kişinin seviyesi

İlgili alanda uzman kişinin buluşu

bir bütün olarak değerlendirdiğinde

buluşun hangi sebeplerden dolayı

aşikar olduğunu belirtmesi ve aşikar

olmama durumunu sağlayan nesnel belirtilerin belirlenmesi.

-Teknik ve teknik olmayan karakterler

birlikte değerlendirilir.

Çoğu buluş için problem-

çözüm yaklaşımı

kullanılmaktadır

Buluşun teknik kapsamı ve

buluş için kullanabilecek

yakın dökümanlar belirlenir,

Buluşa en yakın doküman

seçilir,

Buluş ile seçilen en yakın

doküman karşılaştırılır,

2 buluş arasındaki farklı

teknik özellikler çıkartılır,

Genel ortak bilgi ve diğer

yakın dökümanlardaki

bilgiler kullanılarak buluş

basamağının olmadığına

dair mantıksal gerekçeler

hazırlanmaya çalışılır

-Teknik ve teknik

olmayan karakterler

birlikte değerlendirilir.

218

Kunin, S.G.; Signore, P.J.C.; “A Comparative Analysis of the Inventive Step Standard in the

European and Japanese Patent Offices from US Perspective”, IP Litigator January/February 2008

123

Tablo-5.3 incelendiğinde buluş basamağı değerlendirmelerinde EPO ve TPE’de

sadece teknik karakterlerin değerlendirildiği görülmektedir. Ancak USPTO ve

JPO’da ise teknik olmayan karakterler de göz önünde bulundurulmaktadır. Bu açıdan

bakıldığında USPTO ve JPO’nun buluşlara karşı daha esnek olduğu görülmektedir.

Sonuç olarak bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliğinin durumu ülkeden

ülkeye değişse de bu konuda ülkeler birbirlerinden çok uzakta sayılmazlar. Ayrıca bu

tip buluşlar uygun şekillerde ifade edildikleri takdirde patentlenebilir buluş konusu

ortaya çıkabilmektedir. Örneğin herhangi bir patent ofisinin bilinen bilgisayarlarda

çalışan yazılımları buluş olarak kabul etmemesi halinde başvuru sahipleri veya patent

vekilleri başvurularını bilinen bilgisayarları özel makineler olarak ifade ederek

patentlenebilir buluş ortaya çıkarmaktadırlar.

Ayrıca ülkelerin mahkemeleri bilgisayar tabanlı buluşlar için verdiği kararlar da

yazılım sektörünün içinde bulunduğu durumlara bağlı olarak da değişebilmektedir.

Bu da bilgisayar programlarının o ülkelerdeki patent kanunları içerisindeki

belirsizliklerinden kaynaklanmaktadır.

124

6. BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLAR İÇİN İNCELEME

KILAVUZU

Bir önceki bölümde bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliğininin Türkiye’deki

durumu açıklanmıştı. Bu bölümde ise TPE’nin bilgisayar tabanlı buluşlar için

izlediği yollar ve uygulamalar anlatılacaktır. Bilgisayar tabanlı buluşların hangi

durumlarda buluş olarak kabul edilip edilmediği, buluş olarak kabul edildikten sonra

araştırma ve inceleme prosedürlerinin nasıl uygulandığı konuları bu bölümde

kamuoyuna yönelik olarak anlatılacaktır. Ayrıca bazı alanlarda örnek buluşlar da

gösterilecektir.

6.1. Uygulamalar

TPE’nin uygulamalar 3 başlıkta incelenecektir. İlk önce buluş konusunun nasıl tespit

edileceği, buluşun hangi durumlarda patent ile korunabileceği konuları anlatılacaktır.

Daha sonra ‘İstem ve istem türleri’ bölümünde istemlerin yapısı ve türleri hakkında

bilgi verilecektir. Son bölümde ise yenilik ve buluş basamağı araştırmasının nasıl

yapıldığı ile ilgili bilgiler verilecektir.

125

6.1.1. Buluş Konusunun Tespiti

TPE, patent tescil süreçleri işlemlerini 551 sayılı KHK ve söz konusu KHK’nın

uygulanabilir yönetmeliğine göre yürüttüğünden önceki bölümde bahsedilmişti. 551

sayılı KHK’nın 5. maddesine göre patent yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan ve

sanayiye uygulanabilir buluşlara verilmektedir. Anılan KHK’da ve uygulanabilir

yönetmeliğinde buluşun tanımı yapılmamıştır. Ancak bir buluşa patentin

verilebilmesi için sanayiye uygulanabilir olması gerektiğinden buluşun teknolojinin

her alanı ile ilgili olabileceği sonucunu çıkartabiliriz.

Buluş olarak kabul edilmeyen konular 551 sayılı KHK’nın 6. Maddesinde belirtilmiş

olup, bunlar:

a. Keşifler, bilimsel teoriler, matematik metotları;

b. Zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar;

c. Edebiyat ve sanat eserleri, bilim eserleri, estetik niteliği olan yaratmalar,

bilgisayar yazılımları;

d. Bilginin derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik

yönü bulunmayan usuller.

e. İnsan veya hayvan vücuduna uygulanacak cerrahi ve tedavi usulleri ile insan,

hayvan vücudu ile ilgili teşhis usulleri.

Yukarıdaki maddeler için münhasıran patent başvurusu yapıldığı zaman başvuru TPE

tarafından araştırma yapılmaksızın reddedilmektedir. Ancak söz konusu konulardan

esinlenerek herhangi bir teknik problemi tekniğin bilinen durumuna katkı yapacak

şekilde çözen bir buluş geliştirilirse patent ile tescil edilebilmektedir.

6.maddeden anlaşılacağı üzere bilgisayar programı veya yazılımlar(c bendi) ve iş

metotları (b ve d bendi) kendi başlarına korunamamaktadırlar. Türkiye’de bilgisayar

tabanlı buluşların patentlenebilir bir buluş konusu içerip içermediği ile ilgili şu ana

kadar mahkemelere herhangi bir açılmış dava olmadığından dolayı, TPE bu konuyla

ilgili uygulamalarını EPO İnceleme Birimi ve Temyiz Kurulu’nun kararlarına göre

yapmaktadır.

126

Herhangi bir buluşun patent ile korunabilmesi için buluşun mutlaka patentlenebilir

bir konu içermesi gerekmektedir. Bu durumun sağlanması için buluş konusunun

teknik bir konu olması zorunludur. Yani buluşların mutlaka teknik karakter içermesi,

teknik etki göstermesi ve teknik bir problemi çözmesi gerekmektedir. Bundan sonra

sorulması gereken soru ‘bilgisayar tabanlı buluşlar hangi durumlarda teknik

olmaktadır?’ sorusudur. ‘Teknik’ kelimesinin ne 551 sayılı KHK’da ne de 551 sayılı

KHK’nın uygulanabilir yönetmeliğinde herhangi bir tanımı yapılmamıştır. Ancak

EPO’nun inceleme kılavuzunun bazı maddelerinde teknik karakterle ilgili bazı

yorumlar yapılmıştır. Bunlar:

Buluş herhangi bir teknik alanla ilgili olmalı,219

Teknik bir problemin çözülmesi,220

İstemin teknik bir özellik içermesi221

Buluş yukarıda belirtilen koşulları sağlıyorsa buluşun teknik bir konu içerdiği kabul

edilmektedir. Ancak yazılımlar için durum biraz farklıdır. Çünkü her yazılım

bilgisayar veya benzeri bir cihaza yüklenip çalıştırıldığında bilgisayar veya benzeri

cihazın donanımlarında (hafıza, işlemci gibi) bir takım fiziksel değişikliklere neden

olmaktadır. Bu durum her yazılımın doğal bir sonucu olduğundan söz konusu

yazılımın patent ile korunması için yeterli olmamaktadır. Bu durumda sorulması

gereken soru ‘hangi durumlar ile karşılaşıldığında yazılımlar teknik olarak kabul

edilmektedir?’ sorusudur. Bu sorunun cevabı EPO Temyiz Kurulu’nun 1997 yılında

IBM için verdiği kararda verilmiştir. Söz konusu kararda yazılımların sadece

beklenen teknik etkinin ötesinde ileri teknik etki göstermeleri halinde teknik olarak

kabul edilip patent ile korunabileceği belirtilmiştir. Örneğin bilgisayar hafızasının

daha verimli kullanılmasını sağlayan yazılım, iki mobil cihaz arasında daha hızlı

iletişimi sağlayan A metodunu gerçekleştiren yazılım(A metodu teknik olmalı),

programlanabilir bulaşık makinesi, bilgisayardaki verilerin daha güvenli olarak

iletilmesini sağlayan şifreleme metodu vb. buluşlar daha fazla teknik etki gösteren

buluşlardır. Ancak maaş hesaplayan yazılımlar, satış veya rezervasyon işlemleri,

219

Avrupa Patent Sözleşmesi İnceleme Kılavuzu (EPC Guidelines), R. 42(1) a 220

Avrupa Patent Sözleşmesi İnceleme Kılavuzu (EPC Guidelines), R. 42 (1) c 221

Avrupa Patent Sözleşmesi İnceleme Kılavuzu (EPC Guidelines), R. 43 (1)

127

daha ucuza iletişimin sağlanması gibi konulardaki yazılımlar; sıradan teknik etkiler

olarak görülmektedir ve patent ile korunamamaktadır. Buradan yola çıkarak

aşağıdaki tabloda patent ile korunabilen bilgisayar tabanlı buluş konuları verilmiştir.

Tablo 6.1 - Bilgisayar tabanlı buluşların hangi durumlarda patent ile korunabildiğini gösteren tablo.

Buluş Konusu Patentlenebilir mi??

Yazılım+Cihaz Evet Bir taşıyıcıda yer alan yazılım Evet (1)

Bir taşıyıcıda depolanan veri yapısı Evet (1)

Bilgisayar Programı Mümkün (1)

Bir bilgisayar tarafından kontrol edilen iş

metodu Evet

İş metodunun kendisi Hayır

Ana dalgada şekillendirilmiş Bilgisayar veri

sinyali Evet

(1) Bahsedilen yazılımın beklenen teknik etkinin ötesinde daha fazla teknik etki gösterdiği takdirde

patent ile korunabilmektedir.

128

6.1.2. İstem ve İstem Türleri

Buluş konusu tespit edildikten sonra yenilik, buluş basamağı ve sanayiye

uygulanabilirlik kriterlerinin araştırılması işlemine geçilmektedir. Bu konuya

geçilmeden önce istem ve istem türlerinden bahsedilmesi gerekmektedir.

İstemler buluşla ilgili korunması istenen teknik özelliklerin belirtildiği kısımdır.

İstemlerde yer alan unsurlar mutlaka tarifnamede anlatılmalıdır. Bu bağlamda

tarifname ve varsa resimler, istemler için bir sözlük şeklinde hazırlanmalıdır. Ayrıca

istemlerde belirtilen teknik özelliklerin sağladığı teknik etkilerde mutlaka

belirtilmelidir. İstemin kapsamı hususu tamamen başvuru sahibinin kendi takdirine

bırakılmıştır. Ancak başvuru sahiplerinin ve patent vekillerinin bu hususa çok dikkat

etmeleri gerekmektedir. Çünkü patent uzmanları araştırmalarını her zaman istemi en

geniş şekilde yorumlayarak yapmaktadırlar. Aşağıdaki örneği inceleyecek olursak,

Örnek: Buluş, kişisel bilgilerin taşındığı bir veri taşıyıcısıdır.

Yukarıdaki buluş için akla ilk olarak flash bellek, disket, cd gibi cihazlar gelmektedir

ve patent uzmanının bahsedilen cihazları araştıracağı düşünülür. Ancak herhangi bir

kartvizit de kişisel verileri taşıyan bir veri taşıyıcısı olabilmektedir. Patent uzmanı da

bunu gördüğünden dolayı yukarıdaki örnekte belirtilen buluşu kartvizit örneğiyle

reddedebilmektedir. Bu nedenden dolayı istemlerin kapsamı çok önemlidir ve

kapsamın iyi belirlenmesi gerekmektedir.

TPE’nin kabul ettiği 3 tane istem türü vardır:

1. Ürün/sistem/cihaz istemleri: Bir ürünün özelliklerini, ürünü meydana

getiren parçaları içeren istemler. Ör: Parmak izi tanıma cihazı,

programlanabilir çamaşır makinesi gibi. Bu tür istemlerin patent ile

korunmasında genel olarak herhangi bir problem çıkmamaktadır. Ancak

herkesçe bilinen bilgisayar, sunucu ve veritabanından oluşan istemci-sunucu

(client-server) yapıları gibi sistem buluşları yeni bir ürün olmadığı

gerekçesiyle araştırma yapılmadan reddedilebilmektedir.

129

Tablo 6.2 - Ürün/Sistem istemleri

Yanlış ürün istemi Doğru ürün istemi

1. … Ürün / cihaz / sistem olup özelliği,

… olmasını sağlamasıdır.

… verilerini kayıt etmesidir.

… sonuçlarını sunmasıdır.

… işlemlerinde kullanılmasıdır.

Sadece fayda ve sonuç içeren istemler

kabul edilmemektedir.

1. … ile ilgili Ürün / cihaz / sistem olup

özelliği,

… olmasını sağlayan A, … yapılmasını

sağlayan B içermesidir.

2. İstem …’de yer alan metodu

gerçekleştirmek üzere cihaz / sistem

olup özelliği,

… olmasını sağlayan A, … yapılmasını

sağlayan B içermesidir.

* A,B teknik unsurlar.

2. Metot/Proses istemleri: Bir sürecin adımlarını içeren istemlerdir.

Tablo 6.3 - Metot/Proses istemleri

Yanlış metot istemi Doğru metot istemi

1. … Metot / süreç olup özelliği,

… olmasını sağlamasıdır.

… gibi sektörlerde

kullanılmasıdır.

… kişilerce kullanılmasıdır.

… kolaylık sağlamasıdır.

* Sadece fayda/sonuç içeren istemler

kabul edilmemektedir.

1. … ile ilgili Metot / süreç olup

özelliği,

A, B, C işlem adımlarından

oluşmasıdır.

2. İstem ...’de yer alan sistemin

çalışmasına yönelik… metot / süreç

olup özelliği,

A, B, C işlem adımlarından

oluşmasıdır.

3. n. istemdeki metodu gerçekleştiren

bir bilgisayar programı

*A, B, C işlem adımları teknik özellik

içerir.

* n.istemdeki metot teknik olmalı.

130

3. Product by Process istemleri: Ürünün kendi özellikleri yerine nasıl

üretildiklerinin anlatıldığı istemlerdir.

Tablo 6.4 - Product by Process istemleri

Yanlış product by process istemi Doğru product by process istemi

Karışık istemler

1. … sistemi olup özelliği,

Bir X sinyali,

Yetkili kullanıcı,

A parametresi,

B parametresi ile işleme

sokulan C parametresi,

A ve C parametrelerinin

kullanıcı tarafından işleme

sokulması sonucu elde edilen

sonucun X sinyaline etki

etmesi ile karakterize

edilmektedir.

1. Veri işleme cihazı olup özelliği;

A, B, C işlem adımlarını

uygulamasıdır.

2. Veri işleme cihazı olup özelliği;

n. istemde belirtilen metodu

uygulamasıdır.

3. Bilgisayar programı içeren

bilgisayar okumalı cihaz olup

özelliği; n. istemdeki metodu

gerçekleştirmesi

*A, B, C işlem adımları teknik özellik

içerir.

* n.istemdeki metot teknik olmalı.

6.1.3. Yenilik ve Buluş Basamağının Araştırılması

Bilgisayar tabanlı buluşlar için patentlenebilir buluş konusu tespit edildikten sonra

yenilik ve buluş basamağı değerlendirmelerini yapmak için tekniğin bilinen durumu

araştırılır. Yenilik araştırması 551 sayılı KHK’nın 7. maddesine göre yapılmaktadır.

Tekniğin bilinen durumunda buluşun tüm özelliklerinin belirtildiği bir doküman

mevcut ise o buluş yeni değildir. Ancak buluşun en az bir tane özelliği tekniğin

bilinen durumundan farklı olursa o buluş yeni kabul edilmektedir. Bilgisayar tabanlı

buluşların araştırılması yapılırken ilgili teknik alandaki patent uzmanı, toplum

tarafından bilinen bazı teknik unsurları (bilgisayar, sunucu, veritabanı gibi) araştırma

gereği duymayabilir.

131

Buluş yeni değilse buluş basamağı araştırılmayıp reddedilmektedir. Buluşun yeni

olduğu tespit edilirse buluş basamağı değerlendirmesine geçilmektedir. Buluş

basamağının tespiti EPO’da olduğu gibi ‘problem-çözüm’ yöntemiyle yapılmaktadır.

Bu yöntemde sırasıyla aşağıdaki işlem basamakları uygulanmaktadır:

1. Tekniğin bilinen durumunda buluşa en yakın doküman tespit edilir.

2. En yakın dökümanla buluş arasındaki teknik farklar ortaya çıkarılır.

3. Buluşun çözmüş olduğu teknik problem formüle edilir. (Burada teknik

olmayan amaçlarda problemi formüle ederken kullanılabilir)

4. Buluşun teknik problemi çözmek için önerdiği sonuç patent uzmanı için aşikar

mı değil mi?

Yukarıdaki adımları inceleyecek olursak, 2. adımda belirtilen teknik farklılıkların

ortaya çıkarılması adımında, eğer herhangi bir teknik fark ortada yoksa buluş 551

sayılı KHK’nın 7. maddesi kapsamında değerlendirilir ve buluş yeni olmadığı

gerekçesiyle reddedilir. Söz konusu farklar eğer teknik değilse, (yani buluş teknik bir

problemi çözmüyorsa) buluşun 551 sayılı KHK’nın 9. maddesine göre buluşun buluş

basamağı kriterini sağlamadığı kabul edilir. 2. Adım geçilirse buluşun çözmüş

olduğu teknik problem 2. adımda belirtilen teknik farklılıklar kapsamında yeniden

formüle edilir. Formüle etme işleminde teknik olmayan amaçlarda

kullanılabilmektedir. Daha sonra buluşun çözüm için önerdiği teknik özellikler ile

ilgili teknik alanda uzman kişi tarafından aşikar bir şekilde bu özelliklere ulaşılabilip

ulaşılmadığı tespit edilmeye çalışılır. Eğer bu sorunun cevabı olumsuz olursa buluşun

551 sayılı KHK’nın 9. maddesine göre tekniğin bilinen durumunu aştığı kabul edilir.

Eğer cevap olumlu olursa buluşun 551 sayılı KHK’nın 9. maddesine göre tekniğin

bilinen durumunu aşmadığı kabul edilir ve başvuru reddedilir.

Buluş basamağı değerlendirmesinde aşağıdaki durumlar ile karşılaşıldığında buluş

için 551 sayılı KHK’nın 9. Maddesine göre tekniğin bilinen durumunu aşmadığı

kabul edilir:

• İyi bilinen teknolojilerin diğer özel alanlarda uygulanması.

• Buluşa yeni olarak herkesçe bilinen bileşenlerin eklenmesi.

• Otomasyon programları.

132

• Bilgisayar ortamında iyi bilinen bir olayın yeniden gerçekleştirilmesi.

• Programın bilgisayar tarafından okunan cihazlara kaydedilmesi.

• Verilerin taşınmasını sağlayan taşıyıcılar.

Aşağıda bilgisayar tabanlı buluşların değerlendirilmesi için başvurunun ilk

aşamasından son aşamasına kadar olan işlem adımları şema içerisinde gösterilmiştir

133

Başvurunun Yapılması

Buluş konusu

patentlenebilir mi? RET

Başvurunun istemlerinde teknik olan ve

olmayan özellikler tespit edilir.

Tekniğin bilinen durumundaki en yakın

doküman tespit edilir.

En yakın doküman geniş

çevreler tarafından

biliniyor mu? (Bilgisayar

ağları veya bilgisayar gibi)

En yakın dökümandaki teknik özellikler tespit

edilir.

En yakın doküman ile buluş arasındaki farklar

çıkartılır.

Fark var mı??

Farklar teknik mi??

Teknik problem farklı özelliklerden yola

çıkılarak yeniden formüle edilir.

Önerilen çözüm aşikar

mı?

Buluş basamağı

var. TESCİL

9. maddeden

RET

(Buluş

basamağı

yok)

7.

maddeden

RET

(Yeni değil)

9. maddeden

RET

(Buluş

basamağı

yok)

Buluşun

ispatı için

yazılı

doküman

sunmaya

gerek yoktur.

7. Maddeden

RET

(Yeni değil)

E: Evet

H: Hayır

H

H

H

H

H

E

E

E

E

E

Şekil 4.1 - TPE'nin buluşların değerlendirilmesi için izlediği yolu gösteren akış diagramı

134

6.2. Buluş Örnekleri

Bu kısımda çeşitli teknik alanlar için örnek başvurular verilmiştir. Bu örnekler

Avrupa Patent Ofisi uzmanlarınca hazırlanan “Patent Law for Computer Scientists”

kitabından, TPE’ye yapılan başvurulardan ve Avrupa Patent başvurularından

alınarak hazırlanmıştır.

6.2.1. İş Metotları

İş metotlarının kendisi 551 sayılı KHK’nın 6.maddesinin b ve d bentleri uyarınca

buluş kabul edilmeyip, patent ile korunamamaktadır. İş metodu ile ilgili başvuru

yapacak olan başvuru sahiplerinin ve vekillerin tarifname takımını hazırlarken iş

metodunu gerçekleştiren teknik karakterleri ön plana çıkartarak hazırlamalıdırlar.

Çünkü iş metotlarının 551 sayılı KHK’nın 6. maddesinin b ve d bentlerinde belirtilen

konuların dışına çıkabilmesi için iş metodunu gerçekleştiren teknik unsurların

anlatılması gerekmektedir.

Örnek-1:

İstem: Buluş ürünleri satmak için bir metot olup özelliği;

a) Potansiyel alıcılar için ürünler hakkında gerekli ve uygun bilgilerin

hazırlanması,

b) Potansiyel alıcılardan satın alma durumunu içeren tekliflerin alınması,

c) Alınan tekliflerin ve şartların değerlendirilmesi,

d) Kabul edilebilir bir şartın ve son fiyatın ayarlanması,

e) Eğer alıcı d seçeneğinde belirtilen şartlardan memnunsa ürünün

alıcıya satılması,

f) Eğer e seçeneği gerçekleşmezse son fiyatın ve d seçeneğinin yeniden

gözden geçirilip e seçeneğinin tekrarlanması

işlem adımlarından oluşmasıdır.

Yukarıdaki istemde insanların gerçekleştirmiş olduğu herhangi bir ticaret işleminden

bahsedilmektedir. Bu nedenden dolayı yukarıdaki örnekte verilen istemde hiç teknik

karakter içermeyen bir iş metodundan bahsedilmektedir. Bu buluş örneği 551 sayılı

135

KHK’nın 6. Maddesinin b ve d bendleri kapsamında değerlendirilip ilk aşamada

reddedilmektedir.

Örnek-2:

İstem: Buluş ürünlerin network kanalıyla satılması için bir metot olup

özelliği;

a) Ürün üzerindeki bilginin potansiyel alıcılara bir network kanalıyla

iletilmesi

b) Her ürün için tercih edilebilir bir fiyat ve en yüksek kabul edilebilir

fiyat bilgilerini içeren verinin network kanalıyla alınması,

c) Her potansiyel alıcı için alınan bilgiler kayıt altına alınması,

d) Bir fiyat ayarlanması,

e) c seçeneğinde kayıt altına alınan bilgiler ile d seçeneğinde belirtilen

fiyata eşit veya bahsedilen fiyattan daha büyük teklif yapan potansiyel

alıcıların belirlenmesi,

f) Eğer e seçeneğinde herhangi bir alıcı belirnemez ise, ürünün fiyatının

düşürülmesi ve e seçeneğinin tekrarlanması

g) Eğer e seçeneğinde 1’den fazla alıcı belirlenmiş ise, rekabet ortamının

sağlanabilmesi için teklif ettikleri fiyatın belirlenen ürün fiyatına eşit

veya daha düşük olan alıcıların sayısının belirlenmesi,

h) Eğer rekabet ortamı oluşursa, önceden belirlenmiş bir değerle ürün

fiyatının açık artırma yoluyla artırılması,

i) Açık artırma yoluyla teklif edilen fiyattan daha düşük fiyat teklif eden

alıcıların çıkarılması

işlem adımlarından oluşmasıdır.

Yukarıdaki istemde bir network kanalıyla ürün satmak için geliştirilen bir yöntemden

bahsedilmektedir. Örnek-1 ile örnek-2 karşılaştırıldığında aralarında farkın örnek-

2’de belirtilen network yapısı olduğu görülecektir. Söz konusu network yapısının

tarifnamede nasıl tanımlandığı çok önemlidir. Sadece istemlere bakarak

değerlendirecek olursak network yapısının kapsamı belirsizdir. Bunun nedeni,

network yapısının telekomünikasyon ağını gösterebileceği gibi insanlar arasındaki

ilişkiyi veya bağlantıyı da gösterebilmektedir. Böyle durumlarda patent uzmanları,

136

network ifadesinin tarifnamede nasıl anlatıldığını inceledikten sonra karar

vermektedirler. Söz konusu network bağlantısının tarifnamede eğer bilgisayarlar

arası veri iletişimi için kullanılan bağlantı olduğu tespit edilirse buluş konusunun

teknik bir karakter içerdiği kabul edilir. (Ancak patent uzmanı bu istem için gerekli

ifade değişikliklerini başvuru sahibinden isteyebilir.) Bu nedenden dolayı buluş

konusu olan iş metodu 551 sayılı KHK’nın 6. maddesinde belirtilen

patentlenemeyecek konulardan ayrılarak yenilik ve buluş basamağı

değerlendirmelerinin yapıldığı patentlenebilir buluş konusuna dönüşmektedir.

(Ancak anılan iş metodunun bu haliyle ilgili teknik alandaki patent uzmanı tarafından

yenilik ve buluş basamağı kriterlerini sağlamadığı çok açık bir şekilde

görülmektedir.)

Örnek- 3:

Buluş ürünleri veri işlemenin (data processing) sunucuda (server)

gerçekleştiği otomatik satma metodu olup özelliği;

a) Ürünlerin satılabilmesi için ürün bilgilerinin istemci (client) veri

işleme cihazlarına network bağlantısı aracılığı ile gönderilmesi,

b) İstemci cihazın iletilen bilgileri network bağlantısı aracılığı ile alması,

bu bilgilerin tercih edilen fiyattan ve rekabet durumundaki en yüksek

fiyat bilgileri olması,

c) Söz konusu bilgilerin hafızada depolanması,

d) …………………

e) …………………

Örnek-3’te görüleceği üzere; istemci-sunucu sistemiyle çalışan bir iş metodundan

bahsedilmektedir. Buluş konusu altı çizili kelimelerin teknik karakter olmalarından

dolayı patentlenebilir bir konudur. Patent uzmanı söz konusu buluş üzerinde gerekli

yenilik ve buluş basamağı araştırmalarını yaparak buluşun patent ile korunup

korunmamasına karar vermektedir.

137

6.2.2. Yönetimsel Metotlar

Yönetimsel metotlar uluslararası patent sınıfının (IPC) G06Q alt sınıfına dahildir. Bu

sınıfa ait buluşlar aslında iş metodu olarak da değerlendirilebilmektedir. Söz konusu

IPC sınıfındaki buluşlar genellikle açık artırma sistemleri, pazarlama ve ticaret

sistemleri, kurumsal kaynak planlaması (ERP), hastane yönetim sistemleri konuları

ile ilgili olabilmektedirler.

Başvuru sahipleri veya patent vekilleri yönetimsel metotlar içeren buluşları ifade

ederken aynı iş metotlarında olduğu gibi dikkatli olmak zorundadırlar. Tarifname

takımı sistemlerin gerçekleştirdiği yönetimsel faaliyetlerden ziyade; söz konusu

yönetimsel metotlar için hangi teknik metotların kullanıldığı, hangi sistemler

tarafından gerçekleştirildiğine yönelik oluşturulmalıdır.

Örnek-1: 2006/07088 Paketlenmiş hazır yemek sağlama hizmeti

İstem-1: Buluş paketlenmiş hazır yemek sağlama hizmeti olup özelliği;

müşterilerin önceden hazırlanarak kendilerine ulaştırılan

menüden/menülerden yapacakları yemek seçimlerini belirli bir süre önceden

bildirmeleri ile karakterize edilir.

İstem-2: İstem-1’de bahsedilen paketlenmiş hazır yemek sağlama hizmeti

olup özelliği; belirli bir süre önceden bildirilen siparişlerin gruplar içinde bile

olsa, grubun her bir üyesi için bireysel bazda hazırlanması ile karakterize

edilmektedir.


olup özelliği;bireysel bazda hazırlanan yemeklerin kapaklı ambalajlarda

müşteriye dağıtılması ile karakterize edilmektedir.


olup özelliği; ambalajlanan yemeklerin ambalajın içindeki yemeğe göre

kodlanması ile karakterize edilmektedir.

138


olup özelliği; ambalajlanan yemeklerin , strafor içine koyularak dağıtılması

ile karakterize edilmektedir.

İstem-6: İstem-3’te bahsedilen ambalaj olup özelliği; mikrodalga fırınlarda

ısıtılabilir olması ile karakterize edilmektedir.

Yukarıdaki örnek incelendiğinde buluş konusu olan paketlenmiş yemek hazırlama

sisteminin hiçbir teknik karaktere sahip olmayan bir iş metodu olduğu görülmektedir.

Söz konusu buluş 551 sayılı KHK’nın 6. maddesinin b ve d bentlerinde belirtilen

“zihni, ticari ve oyun faaliyetlerine ilişkin plan, usul ve kurallar ile bilginin

derlenmesi, düzenlenmesi, sunulması ve iletilmesi ile ilgili teknik yönü bulunmayan

usuller” kapsamında değerlendirilip reddedilmiştir.

Örnek-2: 2010/07779 Mobil Onay Sistemi ve Bu sistemin Üzerinde

Çalıştığı Servis Geliştirme Platformu

İstem–1: Kullanıcı (A) taleplerini karşılamaya yönelik satış yapan firmaların

ürün-servis içeriklerini ve servislerini barındırdığı en az bir içerik sunucusu

(B), kimlik doğrulamasını ve/veya ödeme işlemini gerçekleştiren en az bir

onay ve işlem merkezi (C), onay ve işlem merkezinin iletişime geçmesinden

sonra ilgili tahsilatın bankalar arası kart merkezi (E) tarafından yapıldığı,

müşterilerine mobil ürün ve servisler sunmak isteyen firmaların kolay bir

şekilde mobil servis geliştirmesine imkan veren platform olup özelliği; satış

yapan içerik sunucuları (B) ile kimlik doğrulaması yapan onay ve işlem

merkezleri (C) arasındaki entegrasyonu sağlayan ve içerik sunucuların (B)

servislerini geliştirebildikleri bir servis geliştirme ara yüzüne sahip olan bir

platform sunucusu içermesidir.

İstem-2: Kullanıcı (A) taleplerini karşılamaya yönelik satış yapan firmaların

ürün-servis içeriklerini ve servislerini barındırdığı en az bir içerik sunucusu

(B), kimlik doğrulamasını ve/veya ödeme işlemini gerçekleştiren en az bir

onay ve işlem merkezi (C), onay ve işlem merkezinin iletişime geçmesinden

sonra ilgili tahsilatın bankalar arası kart merkezi (E) tarafından yapıldığı,

139

müşterilerine mobil ürün ve servisler sunmak isteyen firmaların kolay bir

şekilde mobil servis geliştirmesine imkan veren bir platform üzerinde nihai

tüketici, firma ve gerekli olduğu zamanlarda tahsilat kanalı arasında

gerçekleşecek bir mobil onay sistemi olup, aşağıdaki işlem adımlarını

içermesiyle karakterize edilmektedir:

a) Kullanıcının (A) ödeme yapmak istediği kanalı içerik sunucusuna (B)

iletmesi veya alternatif olarak kullanıcının (A) telefon numarasına

bağlı tek hesap varsa kullanıcı (A) tarafından hızlı öde seçeneğinin

seçilmesi,

b) Bu bilginin, içerik sunucusu (B) tarafından platformdaki mobil onay

sunucusuna (D) iletilmesi,

c) Platform sunucusunun (D) seçilen ödeme kanalına göre ilgili onay ve

işlem merkezine (C) onay talebini göndermesi,

d) Onay ve işlem merkezinin (C) aldığı talep üzerine direkt kullanıcı (A)

ile kullanıcının talebi yaparken tercih etmiş olduğu kanal üzerinden

iletişime geçerek ödeme için onay istemesi,

e) Kullanıcının (A), onay ve işlem merkezine (bankaya) (C) onay

vermesi,

f) Kullanıcı onayını takiben işlem için bir ödeme gerçekleşecekse, onay

işlem merkezinin (C) mobil olarak onay aldığı ödeme ile ilgili

bankalar arası kart merkezi (E) ile iletişime geçerek tahsilatın

gerçekleşmesinin sağlanması,

g) Onay ve işlem merkezinin (C) gerçekleşen tahsilatla ilgili platform

sunucusuna (D) bilgilendirilmesi,

h) Platform sunucusunun (D) onay ve ödemenin gerçekleştiği bilgisini

içerik sunucusu ile paylaşmasıdır.

Yukarıdaki örnekte bir mobil onay sistemi ve bu sistemin gerçekleştirdiği teknik bir

metottan bahsedilmiştir. İstemlerde görüldüğü üzere sistemin ‘içerik sunucusu,

140

platform sunucusu, arayüz’ gibi bileşenleri içermesi buluşa teknik bir nitelik

kazandırmaktadır. İstemlerde sistemi anlatan en az bir teknik karakterin bulunması

buluşu patentlenebilir bir hale getirmektedir. Bu nedenden dolayı yukarıdaki istemler

teknik karaktere sahip olup; teknik bir etki meydana getirmesi sebebiyle

patentlenebilir özelliğe sahiptirler.

6.2.3. Veritabanı ve Veritabanı Yönetim Sistemleri (VYS)

Veritabanı, elektronik kayıtların veya verilerin sistematik bir biçimde bilgisayar

sisteminde depolanmasını sağlayan birim olarak tanımlanmaktadır. Veritabanı

yapıları, verilerin veritabanı modellerine göre organize edilmeleri ile elde edilir.

Bilinen veritabanı modellerine ilişkisel modeller, aşamalı modeller ve network

modelleri örnek verilebilir.

Veritabanlarını etkili bir şekilde yönetebilmek için bilgisayarlara uygun bir

veritabanı yönetim sistemi (VYS) sağlanmalıdır. Söz konusu bu sistemler yazılım

tabanlı sistemlerdir. VYS’lerdeki detayların belirlenmesi kullanılacak olan veritabanı

modellerine bağlıdır.

VYS’lerin en önemli görevi kullanıcıların ihtiyaç duyduğu zamanlarda

veritabanlarındaki gerekli bilgilere ulaşabilmesini ve o bilgileri elde edebilmesini

mantıksal yollardan sağlamaktır.

Bu bölümde veritabanları ve VYS uygulamaları birbirinden ayrılarak anlatılacaktır.

Bu bölümdeki anlatımlarda veritabanı ham bilgilerin depolandığı birim olarak; VYS

ise kullanıcıların veritabanlarındaki ham bilgilerin sorgulanmasını sağlayan sistem

olarak anlatılacaktır.

Veritabanları normal olarak telif hakları ile korunmaktadır. Türkiye’de veritabanları

ile ilgili kanun 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’dur (FSEK). Bu kanunun

6. Maddesine 1995 yılında yapılan bir ilave ile veritabanları işlenme olarak korunma

altına alınmıştır. İlgili madde (FSEK md. 6/11) şöyle demektedir: “Belli bir maksada

141

göre ve hususi bir plan dahilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu

ortaya çıkan veritabanları. (Ancak, burada sağlanan koruma, veri tabanı içinde

bulunan veri ve materyalin korunması için genişletilmez.)” Avrupa Birliği ise 1996

yılının Mart ayında kabul edilen Avrupa Birliği Veritabanı Direktifi’ne göre

veritabanının muhtevası ile ilgili yeni bir özel (sui generis) mülkiyet hakkı

getirmektedir. Bu korumanın süresi 15 yıl olarak kabul edilmiştir. Söz konusu

korumayla önemli miktarda verinin veritabanından alınmasını engelleyen özel

koruma sağlanmıştır.

VYS ise veritabanına nazaran patent belgesi ile korunmaktadır. Bunun nedeni

VYS’lerin bilgisayarların iç kısmındaki çalışma sistemi ile ilgili olmasındandır.

VYS, bilgisayar veya bilgisayar ağlarını oluşturan bileşenler arasındaki veri

transferinin nasıl bir yolla sağlanacağını belirlemektedir. Bu alandaki başvurular

G06F17/30 (Bilgi sorgulama: Veritabanı Yapıları) IPC sınıfına dahil edilmektedir.

Aşağıda VYS ile ilgili örnekler verilmiştir:

Örnek-1: Veritabanına aynı anda erişim

İstem : Farklı kullanıcılar tarafından ayrı bilgisayarlar aracılığıyla

güncelleme veya bilgi çekme işlemleri için aynı anda erişilebilen bir

veritabanı içeren merkezi bilgisayar sisteminde, bilgilerin veritabanından

çekilme metodu olup özelliği;

a) İlk kullanıcının, 2. kullanıcı veritabanındaki veriyi güncellerken söz

konusu güncellenen veriyi çekmek için aynı anda sorgu göndermesi;

sonra,

b) İlk kullanıcının gönderdiği sorgu işleminin 2. kullanıcının veri

güncelleme işini bitirinceye kadar ertelenmesi,

c) Merkezi bilgisayar sistemi tarafından ilk kullanıcıya, gönderdiği

sorgunun 2.kullanıcının güncelleme işini bitirmesinden sonra

gerçekleştirileceğine dair bilgi mesajının gönderilmesi

işlem adımlarından oluşmaktadır.

142

Şekil 6.2 -Veritabanından bilgi elde etme metodu

Yukarıdaki örnekte farklı kullanıcıların veritabanından bilgi çekebilmesi için

geliştirilen bir yöntemden bahsedilmektedir. İstemin kendisi incelendiğinde

bahsedilen işlem adımlarını gerçekleştirmek için herhangi bir teknik unsurdan

bahsedilmemiştir. Yani burada buluşun yetersiz bir anlatımı söz konusudur. Çünkü

sistemi oluşturan veritabanı, bilgisayar kullanıcıları ve bunlar arasındaki bağlantılar

söz konusu metodun gerçekleştirilmesi için yeterli değildir. Bu örnek bazı patent

ofislerinin uygulamaları için belki yeterli olabilmektedir. Ama TPE uygulamaları

için 2 durum ortaya çıkmaktadır.

1. Buluşun teknik açıdan yetersiz olarak kabul edilmesi durumu,

2. Bu alandaki teknik uzmanın, veritabanı yöneticisinin, ilgili buluş için verilen

bilgileri yeterli görmesi; ancak, buluşun altında yatan temel fikrin sorgunun

ertelenmesi ve bilgi mesajının kullanıcıya gönderilmesi gibi teknik olmayan

yönetici metodu ile ilgili olmasından dolayı ilgili buluşu buluş basamağı

içermediğinden dolayı reddetmesi durumu.

Buluş için patent uzmanı ilk durumu uygularsa başvuru sahibi veya patent vekili

tarafından ‘buluş her ne kadar istemlerde ve tarifnamede fazla detaya girmeden

anlatılmış olsa dahi alanında uzman kişi tarafından kolaylıkla uygulanabilmektedir’

itirazı gelebilecektir. Böyle bir itirazda patent uzmanı 2. durumu uygulamaya

konulabilir.

Buluş için patent uzmanı 2. durumu uygularsa başvuru sahibi veya patent vekilinden

‘buluşun uygulanmasının bahsedildiği kadar kolay olmadığı ve buluş basamağı

143

içerdiği’ itirazı gelebilmektedir. Bu tür durumda ise patent uzmanı ilk seçeneği

uygulaması gündeme gelebilecektir.

Yukarıdaki açıklamaların sonucu olarak aslında örnek-1’deki buluşun her 2 durumda

da dolaylı olarak teknik detaylarda yetersiz kaldığı görülmektedir. Bu durumun

aşılması için başvuru sahibinden veya vekilinden buluşu daha detaylı anlatması için

teknik detayların eklenmesi istenecektir. Ancak böyle bir durumda da 551 sayılı

KHK’nın 43. maddesine göre buluşun başvuru tarihi değişmiş olacaktır.

Sonuç olarak yukarıdaki örnekte bahsedilen buluşun patent ile korunabilmesi

mümkün gözükmemektedir. Söz konusu buluşun patent ile korunabilmesi için daha

fazla teknik detayın verilmesi gereklidir.

Örnek-2 Veritabanına uygun zaman yönetimi ile aynı anda erişilmesi

İstem : Farklı kullanıcılar tarafından ayrı bilgisayarlar aracılığıyla gücelleme

veya bilgi çekme işlemleri için aynı anda erişilebilen bir veritabanı içeren

merkezi bilgisayar sisteminde, bilgilerin veritabanından çekme metodu olup

özelliği;

a) Birinci kullanıcı bazı verileri güncellemek istediğinde, ilk önce hangi

verinin güncelleneceği ve güncelleme işlemi için ne kadar süre

gerekeceğinin belirtilmesi,

b) Sonra sistemin verinin güncellenmesi için veritabanı içerisinde

bulunan güncelleme tablosuna gerekli olan güncelleme süresini içeren

bir index ile bağlanması (link etmesi),

c) İkinci kullanıcı bir sorgu gönderdiğinde, sistemin ilk önce sorgu ile

istenen verinin güncelleme tablosundaki index ile bağlantılı olup

olmadığını kontrol etmesi,

d) Eğer bağlantılı değilse, ikinci kullanıcının sorgusu gerçekleştirilerek

gerekli verinin elde edilmesi,

e) Eğer bağlantılıysa, ikinci kullanıcının, birinci kullanıcının güncelleme

işleminden dolayı sorgusunun hemen gerçekleştirilmeyeceğinin ve bir

144

süre bekletileceğinin sistem tarafından bilgi mesajı gönderilerek

bilgilendirilmesi

işlem adımlarından oluşur.

Şekil 6.3 - Veritabanına aynı anda erişimle veri elde etme metodu

Örnek-2’deki buluşun örnek-1’dekinden farkı veritabanına aynı anda erişim için

uygun bir zaman yönetimini kullanmasıdır. Patent uzmanının örnek-1 için belirtilen

durumu bu örnek için kullanması çok zordur. Çünkü istemde buluşun daha iyi

anlaşılması için yeni bir index, yeni bir bağlama ve yeni bir tablo (güncelleme

tablosu) verilmiştir. Böyle bir durumda patent uzmanı artık tekniğin bilinen

durumunda bulacağı dökümanlara bakarak yenilik ve buluş basamağı için kararını

verecektir.

145

6.2.4. Fatura ve Ödeme Sistemleri

Bankalardaki paraların elektronik olarak başka yerlere aktarılması teknolojisinde

meydana gelen gelişmelerden dolayı bu alanda yapılan başvuruların sayısı

artmaktadır. Bu alandaki başvurular G06Q20/00 (Ödeme biçimleri, yapıları ve

protokolleri) sınıfına dahil edilmektedir.

Örnek-1 2009/03614 NFC Uyumlu Mobil Telefon Üzerinden Bilet

Validasyon ve Bakiye Kontrol Sistemi

İstem-1: Buluş elektronik ücretlendirme ve mobil ödeme sistemleri için

kullanılan kontaksız akıllı kart bilgilerinin öğrenilmesine yönelik validasyon

ve bakiye sorgulama sistemi olup özelliği;

en az bir NFC ünite içeren NFC uyumlu bir mobil telefon ile

kendisine yaklaştırılan en az bir kontaksız akıllı karta erişilerek

içindeki verilerin okunması

ile karakterize edilmektedir.

İstem-2: İstem-1’e uygun bir validasyon ve bakiye sorgulama sistemi olup,

NFC uyumlu mobil telefon ile kendisine yaklaştırılan en az bir kontaksız

akıllı karta erişilerek okunan verilerin en az bir gösterge ekranı üzerinden

kullanıcıya sunulması ile karakterize edilmektedir.


bahsedilen mobil telefonun NFC iletişimini aktifleştirmek üzere tuş takımı

içermesi ile karakterize edilmektedir.


bahsedilen NFC ünitesinin, en az bir tüm devre ve haberleşmeyi sağlamak

üzere en az bir anten içermesi ile karakterize edilmektedir.

İstem-5: İstem-1’e uygun bir validayon ve bakiye sorgulama sistemi olup,

bahsedilen mobil telefon vasıtası ile GSM ağ üzerindeki uzaktaki bir

146

sunucuya raporlama yapılabilmesi ve/veya sunucudan onay alabilmesi ile

karakterize edilmektedir.

Yukarıdaki buluşun istemleri incelendiğinde ilk 2 istemin ‘product by process’, geri

kalan 3 istemin ise ‘ürün/sistem’ tipinde istemler olduğu görülmektedir.

Örnek-1’de NFC uyumlu mobil telefon vasıtasıyla yapılan bir bilet validasyon ve

bakiye kontrol sisteminden bahsedilmektedir. İstemler incelendiğinde buluşun teknik

bir problemin çözümü için teknik karakterler içerdiği görülmektedir. Bu nedenle söz

konusu buluş patentlenebilir bir konu içermektedir. Patent uzmanının bu durumu

tespit ettikten sonra buluş için gerekli olan yenilik ve buluş basamağı araştırmalarını

yapabilmesi mümkündür.

Ancak bazı istemlerde belirtilen teknik detaylar yetersiz olduğu görülmektedir.

Örneğin istem-5’te belirtilen hususlar için verilen teknik detaylar yeterli değildir.

Eğer patent uzmanı 1.istemin yenilik veya buluş basamağı kriterlerini sağlamadığını

tespit ederse bu istemi de kolaylıkla aynı kapsamda değerlendirebilir. (Çünkü 5.

İstem, 1.isteme bağlıdır.) Aynı durum istem-1 hariç diğer istemlerde de

görülmektedir.

Örnek-2 2009/02334 – Mobil Telefon Kullanarak Kredi Kartından

Güvenli Ödeme Sistem ve Yöntemi

İstem-1: Buluş fiziksel kredi kartına gerek olmadan GSM mobil telefon

sistemi kullanılarak alışveriş yapılmasını sağlayan bir yöntem olup özelliği;

kredi kartı sahibine sabit bir şifre verilmesi,

kullanıcının POS cihazına işlem tutarı ve mobil telefon girmesi,

servis sağlayıcının bu bilgileri kullanarak geçici bir şifre üretmesi ve

mobil telefona göndermesi,

kullanıcının geçici şifre ile sabit şifreyi POS cihazına girmesi,

bankanın işlemi gerçekleştirmesi ve sonucu servis sağlayıcıya

dönmesi

147

bankadan alınan sonucun POS cihazına gönderilmesi ve işlem

sonucunun kullanıcıya iletilmesi

adımlarından oluşur.

İstem-2: İstem-1’e göre yöntem olup özelliği; kredi kartı sahibine sistemde

kullanmak istediği her bir kredi kartı için (kullanıcının ve servisi sağlayıcının

belirlediği) en az 4 basamaklı sabit şifre verilir.

İstem-3: İstem-1’e göre bir yöntem olup özelliği; kullanıcı POS cihazına

işlem tutarı ve mobil telefon numarasını girer, POS cihazı bilgileri servis

sağlayıcıya iletir, servis sağlayıcı bu bilgileri kullanarak geçici şifre ile

birlikte daha önce belirlenmiş olan sabit şifreyi POS cihazına girerek servis

sağlayıcıya gönderir.

İstem-4: İstem-1’e göre bir yöntem olup özelliği; servis sağlayıcı banka ile

irtibata geçerek kullanıcının kullanmak istediği kredi kartı bilgisi ile işlemi

gerçekleştirir ve sonucu servis sağlayıcıya döner, bankadan alınan sonuç POS

cihazına gönderilir ve işlem sonucu kağıt çıktısı veya kısa mesaj olarak

kullanıcıya iletilir.

Örnek-2’de kredi kartıyla yapılan bir ödeme metodundan bahsedilmektedir. İstemler

incelendiğinde ödeme metoduyla ilgili teknik adımları detaylı bir şekilde

görmekteyiz. İstem-1’deki işlem adımlarında belirtilen ‘kredi kartına sabit bir şifre

verilmesi’, ‘… geçici şifre üretilmesi ve mobil telefona gönderilmesi’, ‘bankanın

işlemi gerçekleştirmesi ve sonucu servis sağlayıcıya dönmesi’ ve ‘bankadan alınan

sonucun POS cihazına gönderilmesi ve işlem sonucunun kullanıcıya iletilmesi’

hususları teknik karakter olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca buluş kredi kartıyla

güvenli bir ödeme gerçekleştirdiğinden dolayı da teknik bir problemi çözmektedir.

Dolayısıyla patent uzmanının karşısında yenilik ve buluş basamağı kriterlerini

araştırabileceği bir buluş bulunmaktadır.

148

6.2.5. Grafiksel Kullanıcı Arayüzleri (GUI)

Grafiksel kullanıcı arayüzleri kullanıcıların bilgisayar veya el cihazları (mobil

telefonlar gibi) gibi elektronik cihazlarla etkileşimlerini sağlayan birimlerdir. Bu

elektronik cihazlar günümüzde ikonlar gibi görsel belirteçleri gösterme

kabiliyetlerine sahiptirler. Bunlar daha sonra grafiksel olarak adlandırılıp grafiksel

kullanıcı arayüzü haline gelmişlerdir. Söz konusu GUI’ler metin tabanlı arayüzlerden

farklı olarak değerlendirilmektedir.

GUI’ler kullanıcıya her türlü bilgiyi açık bir şekilde kullanıcılara sunmanın yanısıra

bilgilere için gerekli olan eylemleri de sunmaktadır. Bu eylemler farenin GUI’yi

oluşturan ikonlar arası işaret imleciyle ekran üzerindeki hareketi, imleç denetim

topu (trackball), kumanda kolu (joystick) veya dokunmatik ekran veya tuş vuruşları

arasındaki sekmeler gibi grafiksel elementler aracılığıyla sağlanmaktadır. Aslında

günümüzdeki sıklıkla kullanılan GUI’ler, kullanıcı tarafından bilgisayar kontrollü

işlemlerin uygulandığı ve yönetildiği bir ekrandan oluşmaktadır.

GUI’lerin fikri mülkiyet hukuku bakımından birçok şekilde korunabilmeleri

mümkündür. Başvuru sahibinin tercihine göre endüstriyel tasarım, telif hakkı veya

patent olarak korunabilmesi mümkündür.

Bu bölümde GUI’lerin hangi durumlarda patente konu olacağı, başvuru sahibi veya

vekilinin patent alma şansını artırması için GUI’lerle ne kadar teknik detay vermesi

gerektiği anlatılacaktır.

Örnek-1: Heceleme kontrol sistemi

İstem: Heceleme kontrol sistemi için grafiksel kullanıcı arayüzü olup özelliği;

a) Yanlış hecelenen kelimenin yanında bir pencerenin (window) otomatik

olarak açılması,

b) Bu pencerenin tavsiye edilmiş kelime listesini içermesi

149

c) Kullanıcının tek tıklamayla doğru kelimeyi seçerek yanlış kelimeyle yer

değiştirmesini sağlaması,

d) Tavsiye edilen kelimelerin listesi ile bu kelimelerin sırasının heceleme

kontrol sistemi tarafından önceden belirlenmesi


Şekil 6.4 - Heceleme kontrolü sistem için grafiksel kullanıcı arayüzü

Tekniğin bilinen durumunda ekranda işlemci tarafından kontrol için otomatik olarak

açılan bir pencere içeren sistem olduğunu ve bu sistemin herkesçe bilinen bir sistem

olduğunu düşünelim.

Böyle bir durumda örnek-1’de bahsedilen buluşun tekniğin bilinen durumundan farkı

açılan pencerenin içerdiği içerik ve pencerenin açıldığı yerdir. Tekniğin bilinen

durumundaki sistem, pencere içeriği tamamen farklı olsa bile, işlemcisi istenilen

yerde pencere açabildiği için önemli bir buluştur.

Örnek-1’de bahsedilen sistemin içerdiği farklılıkları göz önünde bulundurursak,

sistem herhangi bir teknik problemi çözmemektedir. Pencerenin açıldığı yerin farklı

olması (şekil-6.4), sistemi sadece tasarım açısından farklı yapmaktadır ve tasarımın

farklı olması herhangi bir teknik problem olarak görülmemektedir. Pencere içeriğinin

farklı olması da aynı şekilde herhangi bir teknik problemi çözmemektedir.

Dolayısıyla bahsedilen buluş, buluş basamağı içermediğinden dolayı reddedilecektir.

Örnek-2: Dinamik Heceleme Kontrol Sistemi

150

İstem: Heceleme kontrol sistemi için grafiksel kullanıcı arayüzü olup özelliği;

a) Yanlış hecelenen kelimenin yanında bir pencerenin (window) otomatik

olarak açılması,

b) Bu pencerenin tavsiye edilmiş kelime listesi içermesi

c) Kullanıcının tek tıklamayla doğru kelimeyi seçerek yanlış kelimeyle yer

değiştirmesini sağlaması,

d) Bu kelimelerin sırasının kullanıcı tarafından önceden yazılan metnin

istatiksel analizi yapılarak oluşturulması


Şekil 6.5 - Dinamik heceleme sistemi

Örnek-2 için örnek-1’de belirtilen buluşu tekniğin bilinen durumundaki en yakın

doküman olarak kabul edelim. Bu durumda 2 buluş arasındaki fark sadece

pencerenin içermiş olduğu bilgilerin farklılığından kaynaklanmaktadır.

Eğer örnek-2’de belirtilen buluşun tarifnamesinde içeriğin oluşması için belirtilen

istatiksel analiz yönteminin nasıl yapıldığı belirtilmemişse, patent uzmanı örnek-1’de

belirtilen buluş ile herhangi bir istatiksel analiz metodunu içeren doküman ile

birleştirerek örnek-2’deki buluşu buluş basamağı olmadığı gerekçesiyle

reddedecektir.

Eğer bahsedilen istatiksel analiz metodu tarifnamede yeterince açıklanırsa ve bu

metot teknik bir problemi çözüyorsa ortaya pencere içeriğinin yeni istatiksel analiz

metoduyla oluşturulduğu bir GUI çıkacaktır. Burada yeni bir GUI bulunduğu için

151

değil yeni bir istatiksel analiz metodu bulunduğundan dolayı buluşa patent verilmiş

olacaktır.

İstatiksel analiz metodunun patent alabilmesi matematiksel metotların patent

alabilmesine benzemektedir. Eğer söz konusu metotlar teknik bir problemi çözüyorsa

patente konu olabilmektedir. (Matematiksel metotlar 5.2.10’da anlatılacaktır.)

152

6.2.6. Simülasyon Programları

Simülasyon programları G06F17/50 (Bilgisayar tabanlı tasarımlar), G09B9/00

(Öğretme ve eğitimi amaçları için simülatörler) bir çok IPC sınıfına dahil

olabilmektedirler. Bazı eğitici simülatörlerin eğlence araçlarıyla da ortak yönleri

bulunabilmektedir. (Ör: A63F13/00 – 2 veya daha fazla boyutlu oyunlar) Elbette ki

bir eğitici programın sertifika sürecinde veya sanal eğlence ortamında tek ve aynı

donanım kullanılabilmektedir. Buradaki asıl soru simülasyon yazılımlarının nasıl bir

teknik fark ve etki oluşturduğudur.

Örnek-1:

Tarifname

2009 yılı ocak ayında sivil havacılık jet uçaklarının Hudson nehri üzerinde

pilot tarafından suya iniş yapması başyapıt olarak değerlendirilmişti. Uçağın

havalanmasından kısa süre sonra uçağın her iki motorunun güç kaybına

uğraması sonucu pilotun saniyeler içinde uçağı nereye ve nasıl indireceğinin

kararını vermesi gerekiyordu ve uçağı nehrin üzerine indirerek yolcuları ve

mürettebatı kurtarmıştı.

Her ne kadar onlarca yıllık uçuş deneyimlerini simülasyonlar yeterince

karşılayamasalar bile, acil durumlar için bilgisayar tabanlı eğitimlerin önemi

büyüktür.

Aşağıdaki istemde acil durumlar için uygulanacak bir sümülasyon uygulaması

verilmiştir.

İstem-1: Uçuş durumu simülasyonu için bir yöntem olup özelliği;

Stajyeri beklenmedik bir durumla yüzleştirmek,

Beklenmedik durum karşısındaki stajyerin tepkisini gözlemlemek,

Stajyerin tepkisi ile beklenen tepkinin karşılaştırılması,

Stajyerin performansının değerlendirilmesi,

Stajyerin performansının döküman üzerinde kaydedilmesi


153

1. örnek incelendiğinde istemde belirtilen konuların çok soyut olduğu açıkça

görülmektedir. İstem-1’de bahsedilen eğitim metodu herhangi bir simülator veya

bilgisayar olmadan da gerçekleşebilmektedir.

Yukarıdaki eğitim metodu herhangi bir bilgisayarda uygulanmış olsaydı IPC sınıfı

olarak G09B9/08 yerine G09B19/00 (öğrenme) sınıfı kapsamında

değerlendirilecekti.

Sonuç olarak yukarıdaki istem herhangi bir teknik karakter içermediğinden dolayı

reddedilecektir. Söz konusu istem aynen Türkiye ve EPO’da olduğu ABD’de de

geçerli bir buluş konusu içermediği gerekçesiyle reddedilecektir.

Örnek-2

İstem: Bilgisayar tabanlı uçak konfigürasyonu, simülasyonu ve

değerlendirmesi sistemi olup özelliği;

Sanal uçağın, havaalanı içeren arazi modelinin, hava durumunun, pilot

yeteneklerinin, yasal ve daha fazla havaalanı sınırlanmasının

parametreleri olan P1-Pn i içeren konfigürasyon makinesi,

Sanal uçağın havalanma ve iniş manevralarını gösteren simülasyon

makinesi

Sanal uçağın performansını değerlendiren değerlendirme makinesi

Sanal uçağın gereklilikleri yerine getirip getirmediğini raporlayan

raporlama makinesi,

İlk 4 maddede belirtilen makinelerin çalışmasını sağlayan bilgisayar

sistemi

içermesidir.

154

Şekil 6.6 - Bilgisayar tabanlı uçak konfigürasyonu

Örnek-2’de belirtilen buluş bilgisayar tabanlı bir uçak konfigürasyonu, simülasyonu

ve değerlendirme sistemi ile ilgilidir. Söz konusu buluşun patent ile korunabilmesi

için gerekli olan teknik karakterleri fazlasıyla içerdiği görülmektedir. Patent uzmanı

bu buluş için yenilik ve buluş basamağı kriterleri için gerekli olan araştırmayı teknik

karakterler kapsamında yapabilmektedir.

155

6.2.7. Oyun Programları

Oyun kurallarının ve bilgisayar programlarının 551 sayılı KHK’nın 6. maddesinin b

ve c bentlerinde patentlenemeyecek konular arasında olduğu daha önceki bölümlerde

belirtilmişti. Normal olarak monopoly, tabu vb. gibi oyunlar ve kuralları herhangi bir

teknik karakter içermediklerinden dolayı patent ile korunamamaktadırlar. Bilgisayar

oyunları ise yazılım tabanlı olduklarından dolayı kendi başlarına patent ile

korunamamaktadırlar. Ancak yazılımlar, gösterdikleri normal teknik etkinin ötesinde

daha fazla teknik etki gösterdikleri takdirde patent ile korunabiliyorlardı. Bu durum

bilgisayar oyunları için de geçerli olmaktadır.

Örnek-1: 2010/02886 Ağ Oyunu Yöntemi, Ağ Oyunu Uç Birimi ve Sunucu

İstem-1: Çok sayıda oyuncunun katılabileceği bir İnternet ağ oyunu

gerçekleştirmek üzere bir yöntem olup, ayırt edici özelliği, her bir oyuncunun,

internet üzerinden İP telefonu çağrıları sağlayan bir iletişim aracına (14) sahip

ilgili bir uçbirim ünitesi (12) kullanması; söz konusu ağ oyunundaki

oyuncuların tümünün İP adreslerinin, ilgili her bir uçbirim ünitesinde (12)

kayıtlı olması ve İP adresleri kayıtlı olan oyuncular arasındaki telefonlu

iletişimin, kayıtlı İP adreslerini içeren telefon mesajı sinyallerine yanıt olarak

sağlanması; İP adresleri kayıtlı olan oyuncular arasındaki telefonlu iletişimin,

çok sayıda oyuncu arasındaki iletişimi, tek bir oyuncu ile çok sayıda oyuncu

arasındaki iletişimi ve oyuncudan oyuncuya iletişimi içermesi; ve iletişim

aracının, internet üzerinden kayıtlı İP adresleri olan oyunculardan gelen telefon

mesajı sinyallerine ek olarak, oyun ses efekti verilen ile oyun mesaj verilerini

de içeren bir müzik sesi sinyali alması ve söz konusu yöntemin, ilgili her bir

uçbirim ünitesinde (12), ilgili bir oyuncuya gelen bir telefon mesajı sinyalinin,

kayıtlı bir İP adresi içerip içermediğini belirleme ve kayıtlı bir İP adresi

belinlenmezse, ilgili bir oyuncuya gelen bir çağrıya ilişkin sesli bir bildirim

sağlama adımını içermesidir.

Örnek-1’de bir ağ oyunu sisteminden bahsedilmektedir. Başvurunun 1. isteminden

çok net anlaşılacağı üzere buluşun teknik karakterlere sahip olduğu açıkça

156

görülmektedir. Bu nedenle buluşun patent ile korunabilmesi için herhangi bir sorun

yoktur.

Örnek-2 EP1406709 (A2) Şans Oyunlarına Yetenek Eklemek İçin

Geliştirilmiş Bir Metot ve Sistem

İstem-1: Bir oyun veya diğer uygulamalarda hareket yapmak için metot olup

özelliği;

Bir veya daha fazla sayıyı belirlemek için bir belirteç kullanılması; bahsedilen

bir veya birden fazla sayıya karşılık gelen pozisyonlarının ilerlemesi;

belirteçlerin kullanılması adımı, ilk sıralı bir veya daha fazla numara hareketini

belirlemek için belirtecin önceden belirlenen sayılar adedince aktif hale

getirilmesini içermektedir ve pozisyonların ilerlemesi adımı, ilk sıralı hareket

numaralarının ilk hareketine ait pozisyon numarasını ilk kez ilerlemesi ve sonra

ikinci kez sıralı hareket numaralarının 2. hareket numarasına ait pozisyonların

ilerlemesini içermesidir.

İstem-23: Kullanıcıların oyun veya diğer uygulamalarda hareket yapmaları

için geliştirilen sistem olup özelliği; bir uygulamanın çalıştırılması için bir

işlemci, bahsedilen uygulama sayesinde hareket yapma metodunun

gerçekleştirilmesi, ve uygulama; belirteçlerin kullanılması adımı, ilk sıralı bir

veya daha fazla numara hareketini belirlemek için belirtecin önceden belirlenen

sayılar adedince aktif hale getirilmesi; ve pozisyonların ilerlemesi adımı, ilk

sıralı hareket numaralarının ilk hareketine ait pozisyon numarasının ilk kez

ilerlemesini ve sonra ikinci kez sıralı hareket numaralarının 2. hareket

numarasına ait pozisyonların ilerlemesini içermesi adımlarını içermektedir.

Örnek-2’de şans oyunlarına yetenek eklemek için geliştirilmiş bir metot ve sistemden

bahsedilmektedir. İstem-1 incelendiğinde oyun için geliştirilmiş bir kurallar bütünü

karşımıza çıkmaktadır. İstem-23 incelendiğinde ise oyun kurallarını gerçekleştirmek

için geliştirilmiş ve bir işlemci içeren sistemden bahsedilmektedir. 551 sayılı

KHK’nın 6. maddesinin b bendinde oyun kurallarının tek başına patent ile

korunayacağı açık bir şekilde belirtilmiştir. Ancak bu oyun kurallarını

gerçekleştirecek teknik özelliği olan sistemler (ör: bilgisayar, mobil cihazlar gibi)

157

551 sayılı KHK’nın 6. maddesinin b maddesi kapsamında değerlendirilmemektedir.

Dolayısıyla patent ile korunmasında herhangi bir sorun yoktur. Ancak buluş

basamağı araştırmasında önceki bölümlerde bahsedilen problem-çözüm yönteminde

teknik problemi formül ederken teknik olmayan amaçlar da (oyun kuralları-iş

metotları gibi) değerlendirmeye alınmaktadır.

158

6.2.8. E-Öğrenme Uygulamaları

Elektronik öğrenme ve öğretme uygulamaları G09B IPC sınıfının alt sınıfları olan

G09B5/00, G09B7/00, G09B9/00(simülatörler) ve G09B19/00 sınıfları kapsamına

girmektedir. Söz konusu uygulamalar genellikle genel amaçlı bilinen bilgisayarlar

tarafından gerçekleştirilmektedir. Klavye, fare, ses girişi, dokunmatik ekran gibi

arayüzler kullanıcı ile sistemin etkileşmesi için gerekli olan unsurlardır.

Örnek-1 2010/11277 Bir Test Ağırlığı Belirleme Sistemi ve Yöntemi

(Bu başvurunun sadece 1 ve 9. istemleri gösterilecektir.)

İstem-1

- Kullanıcının daha önceden belirlenmiş olan sorulara verdiği cevapların

değerlendirilmesini sağlayan en az bir değerlendirme birimi,

- kullanıcının daha önceden belirlenen soruları görmesini sağlayan en az

bir görüntüleme birimi,

- kullanıcının daha önceden belirlenen sorulara cevap girmesini ve bu

cevapların değerlendirme birimine aktarılmasını sağlayan en az bir giriş

birimi içeren ve daha önceden belirlenen soruların, kullanıcının bu

sorulara verdiği cevapların, değerlendirme sonuçlarının kaydedilmesini

sağlayan en az bir depolama birimi ile karakterize edilen bir test ağırlığı

belirleme sistemi.

İstem-9

- Yeni soru gerekip gerekmediğinin belirlenmesi,

- yeni soru gerekiyor ise yeni sorunun kullanıcı tarafından girilmesi,

- daha önceden belirlenmiş olan soruların cevaplarının kullanıcı

tarafından belirlenmesi,

- cevapların geçerli olup olmadığının belirlenmesi,

- cevaplar geçerli değil ise yeni soru gerekip gerekmediğinin belirlenmesi

adımına geri dönülmesi,

- cevaplar geçerli ise test ağırlığının hesaplanması,

- test tipinin belirlenmesi,

159

- belirtilen test tiplerinin ve hesaplanan test ağırlıklarının görüntülenmesi

adımları ile karakterize edilen bir test ağırlığı belirleme yöntemi.

Yukarıdaki 2 istem incelendiğinden ilk istemin ürün/sistem istemi, diğer istemin

metot istemi olduğu görülmektedir. Sistem isteminde korunmak istenen unsurların

sisteme ait teknik parçalar olduğu açıkça görülmektedir. Dolayısıyla ilk istemin

patent ile korunabilmesinde herhangi bir sorun yoktur. Eğer buluşun yenilik ve buluş

basamağı araştırması ve incelemesi olumlu sonuçlanırsa buluş patent ile

korunabilmektedir. Ancak söz konusu metot isteminde belirtilen işlem adımlarının

nasıl gerçekleştirildiği istemlerde detaylı bir şekilde anlatılmamıştır. Bu durumda

patent uzmanı tarifnameye bakarak söz konusu metot isteminin hangi teknik

problemi çözdüğüne, hangi teknik karakterlerle sağlandığına bakarak metodun

patentlenebilir olup olmadığına karar vermektedir.

Örnek-2 2005/05402 Kelime Öğrenme Yöntemine öre Çalışan bir Cihaz

İstem-1: Yabancı dilde kelime öğrenimini daha etkin bir şekilde

gerçekleştirmek için, yazıların ve resimlerin belirdiği bir ekran (2), cihazın (1)

sağında ve solunda olmak üzere en az iki hoparlör bulunduran ses ünitesi (5),

cihazın (1) açılıp kapanmasını sağlayan, ekrana arama yapmak için kelime

girişinde kullanılan ve ekranda (2) bulunan sayfadan bir önceki sayfaya veya

sonraki sayfaya geçişi sağlayan bir tuş takımı (6) içeren ve; öğrenilecek olan

yabancı dildeki kelimenin resminin (3) önce kullanıcıya göre ekranın (2) sağ

tarafında belirip, sol tarafa doğru hareket ederek sol tarafta yer alması,

kelimenin anadildeki karşılığının sağ-yan taraftaki metin kutusunda (40),

anadildeki örnek cümlenin ise sağ-alt taraftaki metin kutusunda (4000) yer

alması, kelimenin yabancı dildeki karşılığının sol-yan tarafta bulunan metin

kutusunda (4), yabancı dildeki Örnek cümlenin ise sol-alt tarafta bulunan metin

kutusunda (400) yer alması, ses ünitesinde (5) bulunan iki kanalı hoparlörler

tarafından kelimenin anadildeki seslendirilişinin sağ hoparlörden, yabancı

dildeki karşılığının ise sol yan taraftaki hoparlörden verilmesi, yöntemine göre

çalışması ile karakterize edilen bir cihaz (1).

160

Örnek-2’deki sistemde kelime öğrenme amacıyla geliştirilmiş bir cihazdan

bahsedilmektedir. İstemde açık bir şekilde görüleceği üzere teknik bir problemi

çözmek için teknik karakterler içeren bir cihazdan bahsedilmektedir. Dolayısyla

buluş yenilik, buluş basamağı kriterlerini sağladığı takdirde patent ile korunabilmesi

mümkündür.

İlgili teknik alanda uzman kişinin tekniğin bilinen durumu için yapacağı araştırmada

kelime öğrenimine yönelik bir cihaz içeren doküman bulduğunu düşünelim. Bu

cihazın ekran, tuş takımı, bir tane hoparlör, kelimenin yazılacağı bir metin kutusu,

kelimenin yabancı dildeki karşılığının çıkacağı diğer bir metin kutusu ve metnin

resminden oluştuğunu varsayalım.(Bunların ekran üzerindeki yerleri önemsizdir. )

Bu durumda örnek-2’de belirtilen buluşun tekniğin bilinen durumundan farkı

fazladan içerdiği bir hoparlör ve metin kutuları ile resim yerlerinin farklı olmasıdır.

Söz konusu buluşun tekniğin bilinen durumuna göre yeni olduğu aşikârdır. Buluş

basamağı konusunda ise eğer mevcut farklılıklar teknik bir problemi çözmüyorsa

buluşun buluş basamağı kriterini sağlamadığını söyleyebiliriz. Zira metin

kutucuklarının ve resim yerlerinin ekran üzerinde farklı yerlerde olması sadece

tasarımla ilgilidir ve herhangi bir teknik problem çözülmemektedir. Fazla olan bir

hoparlör ise ilgili uzman kişi tarafından tekniğin bilinen durumundan yola çıkılarak

kolaylıkla getirilen bir öğedir. (Tekniğin bilinen durumunda yer alan cihazda bulunan

bir hoparlör bize yeni bir hoparlör eklememiz için örnek olabilmektedir.) Bu

sebeplerden dolayı örnek-2’deki buluş için böyle bir cihaz ile karşılaşılsaydı buluş

basamağı içermediğinden dolayı patent ile korunamayacaktı.

161

6.2.9. Tıbbi Bilişim Uygulamaları

Tıbbi bilişim alanında patent başvurularında dikkat edilecek 2 önemli nokta vardır:

1. Bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilir olması,

2. Medikal sistemlerin veya kullanımların patentlenebilirliği konusu.

Tıbbi bilişim uygulamalarında buluş konusunun herhangi bir hastalık için tedavi,

teşhis veya cerrahi yöntem içermemesi gerekmektedir. Bu alanla ilgili başvuru

yapılmak isteniyorsa ilk önce bilgisayar tabanlı buluşların patentlenmesi için gerekli

olan şartlar sağlanmalıdır. Daha sonra buluşun medikal alandaki sınırlamaları

kapsayıp kapsamadığı kontrol edilir. Eğer buluş hastalık tedavisi, hastalık teşhisi

veya cerrahi metotları içeriyorsa, söz konusu kısımlar başvurudan çıkartılmalıdır.

Bu alandaki buluşlar G06F19/00 IPC (özel uygulamalar için veri işleme cihazları

veya metotları veya dijital hesaplamalar) sınıfı kapsamında değerlendirilmektedir.

Bahsedilen IPC sınıfının kapsamı çok geniştir. Biyoinformatik alanındaki buluşlarda

bu IPC sınıfı altında değerlendirilmektedir.

Örnek-1 Tıbbi tedavi yöntemi için geliştirilen bilgisayar tabanlı metot

İstem: Herhangi bir hastalık için ilaç tedavisinde insanlara yardım etmek

amacıyla geliştirilen bilgisayar tabanlı metot olup özelliği;

İlacın ismi, ne kadar kullanılacağı ve ilacın ne zaman verileceği

bilgilerinin olduğu bilgisayarın sağlanması,

İnsanların özel ilaçlarını kullanabilmesi için bilgisayarın insanlara

hatırlatıcı mesaj göndermesi


162

Şekil 6.7 - Hasta insana yardım etmek amacıyla geliştirilen bilgisayar tabanlı metot.

Örnek-1’deki buluş ilaçların kullanımıyla ilgilidir. Daha özel olarak da buluş

ilaçların yönetimi hakkındadır. Bu örnekte buluşun medikal kısmı fazla belli değildir.

Dolayısıyla bu buluş, 3. buluş konusu olarak anlatılan yönetimsel metotlar

kapsamında da değerlendirilebilir. Bu bağlamda buluşu sadece bilgisayar tabanlı bir

yönetim sistemi olarak değerlendirebiliriz. Sonuç olarak bahsedilen buluş

patentlenebilir bir konuya sahiptir ve sadece bilgisayar tabanlı yönetim sistemi

araştırılır. Bilgisayarın içerdiği ilaç isimleri, ilacın ne kadar ve ne zaman kullanacağı

bilgileri yenilik ve buluş basamağı değerlendirmelerinde teknik bir karakter

olmadığından dolayı dikkate alınmamaktadır.

Örnek-2 Tıbbi önteşhis için geliştirilen bilgisayar tabanlı metot.

Medikal ön teşhisi tanımlama amacıyla geliştirilen bilgisayar tabanlı bir metot

olup özelliği;

Hastanın vücut sıcaklığı, vücudundaki ağrının yeri ve türü gibi bilgileri

bilgisayara girmesi,

Hastanın girmiş olduğu bilgilerin bilgisayarda tutulan basit hastalık

belirtileri ile karşılaştırılması,

Karşılaştırmaya bağlı olarak bilgisayar tabanlı sistem tarafından hastaya

medikal ön teşhis konulması


163

Şekil 5 - Tıbbi önteşhis tanımlaması için geliştirilen bilgisayar tabanlı metot.

Örnek-2’de belirtilen buluş bilgisayar tabanlı sistem tarafından yapılan bir medikal

ön teşhis yöntemi ile ilgilidir. Patent uzmanı burada bilgisayar tabanlı buluşların

patentlenebilirliği ve buluş basamağı problemlerinin yanı sıra teşhis metodunun

kendisiyle de yüzleşecektir. Ayrıca istemde belirtilen hasta tarafında girilen bilgiler

ve 2. adımda belirtilen karşılaştırma ayrıntılara girilmeden anlatılmıştır. Yani

herhangi bir teknik detaya girilmemiştir.

Yukarıda anlatılanlardan yola çıkarak patent uzmanının önünde 3 tane yol vardır. İlki

açıklanan teknik detayları yeterli kabul etmesi ve medikal teşhisi yok sayması. Bu

durumda patent uzmanı normal olarak araştırmasını yapıp buluşu, tekniğin bilinen

durumundaki en yakın dokümanla karşılaştırmasını yapıp kararını vermektedir. 2.yol

teknik detayları yeterli görmesi ama teşhis metodunu kabul etmesi. Bu durumda

patent uzmanı istemin 3. adımında belirtilen ön teşhis metodunun patent kanununda

kabul edilmediğini referans göstererek başvuru sahibinden çıkartmasını isteyecektir.

Bu durumda istem sadece 1 ve 2. işlem adımlarından oluşacaktır ve bu da belirsizlik

(clarity) problemini ortaya çıkaracaktır. 3.yol ise patent uzmanının buluşla ilgili

teknik detayların yeterli görmemesi ve teşhis metodunu kabul etmesi. Bu tür

durumda buluşun patent alması çok zordur. Çünkü buluş, teknik detaylar bakımından

sadece herkes tarafından bilinen bilgisayarlar vasıtasıyla birkaç işlem yapmaktadır ve

bu da buluşun buluş basamağı kriteri bakımından patent belgesi almasını

engellemektedir. Ayrıca 2.yolda olduğu gibi bu yolda da istemin 3. adımının

çıkartılması gerekecektir.

164

TPE’de çalışan patent uzmanları 3. yolu kullanarak değerlendirmelerini

yapmaktadırlar. Çünkü teşhis metotları 551 sayılı KHK’nın 6. maddesine göre

patentlenemeyecek buluş konuları arasındadır. Dolayısıyla örnek-2’de belirtilen

buluş, teknik detayları fazla anlatılmadığından dolayı patent ile korunamayacaktır.

Örnek-3

İstem: Kanserli deri dokularını yok etmek için geliştirilen cerrahi metot olup

özelliği;

Bilgisayar kontrollü lazer cihazının sağlanması,

Doktorun hastanın derisine yerleştirdiği sensör sayesinde belirlenen

çevrenin bilgisayar kontrollü lazer ile kesilmesi

Operasyonun derinliğinin doktor tarafından belirlenmesi

Doktorun belirlediği derinliğe uygun olarak bilgisayar kontrollü lazer

tarafından belirlenen deri çevresinin buharlaştırılması


Şekil 6 - Kanserli deri dokularını kaldırmak amacıyla geliştirilen cerrahi yöntem

Örnek-3’te belirtilen buluş cerrahi bir yöntem ile ilgilidir. Her ne kadar buluşun

gerçekleştirilmesi için açıklanan teknik detaylar buluşun değerlendirilmesi için

yeterli olsa da buluş konusunun cerrahi bir yöntemle ilgili olması buluşun patent ile

korunmasına engel olmaktadır. Çünkü cerrahi yöntemler 551 sayılı KHK’nın 6.

maddesine göre patentlenemeyecek konular arasındadır.

165

6.2.10. Matematiksel Metotlar

Matematiksel metotlar 551 sayılı KHK’nın 6. maddesinin a bendinde

patentlemeyecek konular arasında gösterilmiştir. Bilgisayar üzerinde yazılım

vasıtasıyla uygulanan matematiksel metotlar da patentlenemeyecek konular

arasındadır. Bunun sebebinin matematiksel metotların keşif veya bilimsel bir teori

olarak değerlendirilmesinden dolayıdır. Ancak matematiksel metotlar herhangi bir

teknik problemi çözmek amacıyla kullanılırsa patent ile korunabilmeleri mümkün

olabilmektedir.

Örnek-1

f(x(t), y(t),…, z(t)) fonksiyonununn grafiğinin belirlenmesi için bir metod olup

özelliği;

söz konusu fonksiyon için kullanılan x(t), y(t),…, z(t) gibi değişik zaman

aralıklarından oluşan değişkenlerin değerleri bilgisayar vasıtasıyla aşağıdaki

işlem adımları sonucunda hesaplanır:

Adım (a)…

Adım (b)…

…

Adım (n)…

Yukarıdaki örnekte bilgisayar yardımıyla gerçekleştirilen matematiksel bir metottan

bahsedilmektedir. Söz konusu metot, herhangi bir teknik problemi çözmediğinden

dolayı 551 sayılı KHK’nın 6.maddesinin a bendine göre patentlenemeyecek konular

arasında yer aldığından dolayı metodun patent ile korunabilmesi mümkün değildir.

Patent uzmanları böyle bir konu ile karşılaştıklarında araştırma yapmadan başvuruyu

reddetmektedirler.

Örnek-2

Bilgisayar ekranında gösterilen video sinyallerinin iyileştirilmesi için bir

metot olup özelliği; f(x(t), y(t), …, z(t)) matematiksel fonksiyonu ile

tanımlanan video sinyalinin değişik zaman aralıklarına sahip x(t), y(t), …, z(t)

166

değişkenlerinin değerlerini bilgisayar işlemcisi (CPU) vasıtasıyla, hesaplama

süresini azaltmak ve önceden belirlenen seviyedeki doğruluk kayıplarını

saklamak için aşağıdaki matematiksel formül kullanılarak hesaplanır:

Adım (a)…

Adım (b)…

…

Adım (n)…

Örnek-2 ve örnek-1’de bahsedilen matematiksel hesaplama yöntemleri aynıdır.

Ancak örnek-2’de belirtilen matematiksel hesaplamalar, bilgisayar ekranında

gösterilen video sinyallerinin iyileştirilmesi için kullanılmaktadır. Bunun yanında söz

konusu hesaplamalar sayesinde CPU’nun hesaplama süresi de azalmaktadır. Yani

örnek-2’de belirtilen matematiksel metot bu haliyle teknik bir problemi çözdüğünden

dolayı metodun patent ile korunabilmesi mümkündür. Patent uzmanı daha sonra

önceki teknikle bu alanda kullanılan yöntemleri karşılaştırarak yenilik ve buluş

basamağı ile ilgili kararını vermektedir.

167

SONUÇ

Hazırlanan bu tez çalışmasında bilgisayar tabanlı buluşlar ve iş metotları için hukuki

koruma türleri ile bazı ülkelerin bilgisayar tabanlı buluşlar ve iş metotlarının

patentlenebilirliği konusunda ne tür uygulamalar yaptıkları incelenmiştir. Ayrıca bu

ülkelerin söz konusu konular için yaptıkları uygulamalar karşılaştırılmıştır.

Yazılımların patentlenebilirliği konusu, bilgi ve iletişim sektöründe yaşanan

ilerlemelere bağlı olarak tüm dünyada hala tartışmalı bir konudur. Hazırlanan bu

tezde bu tartışmaların sebepleri sadece yüzeysel olarak anlatılmıştır. Bu nedenle

ileride bu tartışmaları derinlemesine analiz edecek, patent sisteminin yazılım

sektörüne faydalarının ve zararlarının incelendiği, büyük firmaların yazılımlar için

ayırmış olduğu Ar-Ge kaynaklarının patente nasıl dönüştüğünün araştırılacağı

araştırmaların da yapılması gerekmektedir. Ayrıca yaşanan bunca tartışmaların

sonucu olarak belki de yazılımların korunabilmesine yönelik yeni bir koruma türü

(sui generis) geliştirilip tartışmaya açılması da gerekmektedir.

Tezin 6. bölümünde Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına yol göstermesi amacıyla

bilgisayar tabanlı buluşlar için inceleme kılavuzu oluşturulmuştur. Söz konusu

kılavuz ile vatandaşların bilgisayar tabanlı buluşlar için hangi yollardan patent

alabileceği konusunda bilgi sahibi olmaları hedeflenmiştir. Bu çalışmayla birlikte

Türkiye’de bilgisayar tabanlı buluşlarla ilgili patent başvur sayılarının artacağı

beklenmektedir.

168

KAYNAKÇA

[1] 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde

Kararname

[2] 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde

Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik

[3] A.B.D Federal Mahkeme Kararı, 172 F.3d 1352 (1999)

[4] A.B.D Federal Mahkeme Kararı, “In re Alappat”, 33 F.3d 1526, 31 USPQ

2d 1545, (1994)

[5] A.B.D Federal Mahkeme Kararı, “In re Beuregard”, 32 F.3d 1583, 32 USPQ

2d, (1995)

[6] A.B.D Federal Mahkeme Kararı, “State Street Bank and Trust Co.

v.Signature Financial Group Inc.”, 149 F.3d 1368, (1998)

[7] A.B.D Federal Mahkeme Kararı, 627 F.3d 859, 868, 2010

[8] A.B.D Federal Mahkeme Kararı, 958 F.2d 1058-59, 1992

[9] A.B.D Federal Mahkeme Kararı, Cybersource Corp. v. Retail Decisions,

Inc. Kararı, 2011

[10] A.B.D Federal Mahkeme Kararı, Dealertrack, Inc. v. Huber Kararı, 2012

[11] A.B.D Yüksek Mahkemesi Kararı, Diamond - Chakrabarty Davası, 447

U.S. 303 (1980).

[12] A.B.D Yüksek Mahkemesi Kararı, Diamond v. Diehr, 450 U.S. 185, 209

USPQ (1981)

[13] A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “Fort Properties, Inc. v. American

Master Lease LLC” (2012)

169

[14] A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “In re Abele” 684 F.2d 902, 214 USPQ

682 (1982)

[15] A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “In re Bilski”, 545 F.3d 943, 954

(2008) (en banc)

[16] A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “In re Freeman” 573 F.2d 1237, 197

USPQ 464 (1978)

[17] A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “In re Lowry”, 32 F.3d 1579 USPQ 2d

1031 (1994)

[18] A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “In re Schrader” 22 F.3d 290, 30

USPQ2d 1455, (1994)

[19] A.B.D. Federal Mahkemesi Kararı, “In re Walter” 618 F.2d 758,205 USPQ

397 (1980)

[20] A.B.D. Yüksek Mahkemesi Kararı, “Bilski v. Kappos”, 130 S. Ct. 3218

(2010)

[21] A.B.D. Yüksek Mahkemesi Kararı, Gottschalk v. Benson, 409 U.S. 63,175

USPQ 673 (1972)

[22] ABD Patent Kanunu, 35. U.S.C

[23] ABD Yüksek Mahkemesi Kararı, Parker v. Flook, 437 U.S. 584, 198

USPQ 193 (1978)

[24] Altunkaynak, A.; “Bilgisayar Yazılımlarının ve İş Metotlarının

Patentlenebilirliği” Türk Patent Enstitüsü, Patent Uzmanlık Tezi, 2003,

[25] Archontopoulos, E.; "Spot The Differences: A Computer‐Implemented

Invention or A Software Patent?", 6th Annual Conference of the EPIP,

Association Fine-Tuning IPR Debates, 8-9 September 2011

[26] Ateş, M.; “Veritabanlarının Hukuki Korunması - Legal Protection for

Databases”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dekanlığı, 2006

170

[27] Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC)

[28] Avrupa Patentlerinin Verilmesi ile İlgili Sözleşmenin Uygulama Şeklini

Gösteren Yönetmelik.

[29] Avrupa Patent Sözleşmesi İnceleme Kılavuzu

[30] Barkume, S.; “Bilski's Effect on Patent Law: Patentable Processes under

35 USC Sec. 101.” Touro L. Rev., 27, 379, 2011

[31] Bessen, J., Hunt, R.; “The software patent experiment”, 2004.

[32] Capes, Nelson R.; "Current Status of Patent Protection for Computer

Software." J. Pat. & Trademark Off. Soc'y 74 (1992): 5.

[33] Closa, D. Gardiner, A. Giemsa, F. Machek, J.; “Patent Law for Computer

Scientists – Steps to Protect Computer-Implemented Inventions” Springer,

2010

[34] Mohammed, C., Aly, E.; “The patentability of professional skills and

business methods in Canada.” Journal of Intellectual Property Law & Practice

5.2 (2010): 119-125.

[35] Çağlar, H.; “Patent hukukunda Ön Kullanım Hakkı”, Gazi Üniversitesi

Hukuk Fakültesi Dergisi c.X, s.1,2, 2006

[36] Çalışkan, M.G.; “Türkiye’de Ve Dünyada Patent Süreçleri Ve Bu

Süreçlerin Patent Sistemine Etkisi”, Türk Patent Enstitüsü, Patent Uzmanlık

Tezi, 2011

[37] Çin Fikri Mülkiyet Ofisi Patent İnceleme Kılavuzu

[38] Çin Halk Cumhuriyeti Patent Kanunu

[39] Dalyan, Ş.; “Bilgisayar Programlarının Fikri Hukukta Korunması”,

Seçkin Yayınları, Ankara, 2009

171

[40] Duffus, A.; “The Proposal for a Directive Patentability of Computer –

İmplemented Inventions” , International Review of Law

Computers&Technology, Vol 16, No.3, Pages 331-338, 2002

[41] Duhigg, C., Lohr, S.; “The Patent, Used as a Sword”, Newyork Times,

October 7, 2012

[42] EP0209907 yayın nolu Avrupa Patent Başvurusu, “General-purpose

management system, method for operating said system and transfer slip.”,

1987

[43] EP0332770 yayın nolu Avrupa Patent başvurusu, “Improved pension

benefits system.”, 1989

[44] EP0457112 yayın nolu Avrupa Patent başvurusu, “Asynchronous

resynchronization of a commit procedure.”, 1991

[45] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0026/86 (X-ray apparatus), 1987

[46] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0065/86, 1989

[47] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0022/85 (Document abstracting and

retrieving), 1988

[48] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0208/84 (Computer-related invention), 1986

[49] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0769/92 (General purpose management

system), 1994

[50] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0931/95 (Controlling pension benefits

system), 2000

[51] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 0935/97 (Computer program product

II/IBM), 1999

[52] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 1173/97 (Computer program product), 1998

[53] EPO Temyiz Kurulu Kararı, T 641/00 (Two identities/ COMVIK), 2002

http://www.epo.org/law-practice/case-law-appeals/recent/t970935eu1.html








172

[54] Eroğlu, S.; “Rekabet Hukukunda Bilgisayar Programlarının

Korunması”, Beta Yayınları, 2000

[55] Freedman, C. D.; “Software and computer-related business-method

inventions: must Europe adopt American patent culture.”, Int'l JL & Info.

Tech. 8 (2000): 285.

[56] Frost, S., Ebad, R.; “How to Protect Software Inventions.” No. 168

Managing Intell. Prop. (2007): 53.

[57] Güney Kore Patent İnceleme Kılavuzu

[58] Güney Kore Patent Kanunu

[59] Hindistan Patent Kanunu

[60] Japon Patent Kanunu

[61] Japon Patent ve Faydalı Model İnceleme Kılavuzu

[62] JPO Bilgisayar Tabanlı Buluşlar için İnceleme Rehberi, 1975



[65] JPO Sanayiye Uygulanabilen Buluşlar İçin Hazırlanan İnceleme

Kılavuzu, 2001

[66] Kanada Federal Mahkemesi Kararı, “Lawson v. Commissioner of Patents” [

( 1970), 62C.P.R. ( 1st) , 101 ( E x.Ct. )] at page 115.

[67] Kanada Federal Mahkemesi Kararı, “Schlumberger Canada Ltd. v.

Commissioner of Patents”, [1981] , 63 C.P.R. ( 2d ) 261 .

[68] Kanada Federal Mahkemesi Kararı, “Schlumberger Canada Ltd. v.

Commissioner of Patents”, [ (1981), 56 C.P.R. (2nd ) , 204 ( F.C.A. ) ]

[69] Kanada Patent Uygulamaları Rehberi, 2009

173

[70] Kanada Patent Kanunu, S.C.R. 1985

[71] Kaya, T.; “A comparative analysis of the patentability of computer

software under the TRIPs agreement: The US, The EU, and Turkey” Ankara

Law Review, Vol.4 No.1 (Summer 2007),pp43-81

[72] Kunin, S.G.; Signore, P.J.C.; “A Comparative Analysis of the Inventive

Step Standard in the European and Japanese Patent Offices from US

Perspective”, IP Litigator January/February 2008

[73] Laub, C.; “Software Patenting: Legal Standards in Europe and The US in

view of Strategic Limitations of The IP System”, The Journal of World

Intellectual Property (2006) Vol. 9, no. 3, pp. 344-372

[74] Lemley, M., et al. “Life After Bilski.”, Stanford Law Review 63 (2011):

1315-1347.

[75] Marsnik, S. J., Thomas, R.E.; "Drawing a Line in the Patent Subject-

Matter Sands: Does Europe Provide a Solution to the Software and Business

Method Patent Problem." BC Int'l & Comp. L. Rev. 34 (2011): 227.

[76] Mueller, J. M.; “Determining the Scope of Copyright Protection for

Computer/User Interfaces.”, Computer/LJ 9 (1989): 37.

[77] Namazcı, H.Ü. ;“Herkes İçin Temel Bilgisayar ve İnternet Kılavuzu”,

2008

[78] Pai, Y A.; “Patent Protection for Computer Programs in India: Need for

a Coherent Approach.” The Journal of World Intellectual Property 10.5 (2007):

315-364.

[79] Park, J.; “Has Patentable Subject Matter Been Expanded?-A

Comparative Study on Software Patent Practices in the European Patent

Office, the United States Patent and Trademark Office and the Japanese

174

Patent Office.” International Journal of Law and Information Technology 13.3

(2005): 336-377.

[80] Patrick, A.; “Patent Eligibility and Computer-Related Processes: A

Critique of In re Bilski and the Machine-or-Transformation Test.” Va. JL &

Tech. 14 (2009): 181-273.

[81] Samuelson, P., et al.; "Manifesto concerning the Legal Protection of

Computer Programs, A." Colum. L. Rev. 94 (1994): 2308.

[82] Sevinç, E.; “Avrupa Birliği ve Türk Hukukunda Bilgisayar

Programlarının korunması”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,

Yüksek Lisans Tezi, 2007

[83] Sherman, B.; “Computer Programs As Excluded Patenttable Subject

Matter” The journal of World Intellectual Property, 2011

[84] Simmons, W. J.; “Bilski v. Kappos: the US Supreme Court broadens

patent subject-matter eligibility.” Nature biotechnology 28.8 (2010): 801.

[85] Stobbs, G.A.; “Software Patents”, Apsen Law & Business, 2000,

[86] Strasbourg Anlaşması, 1971

[87] Tekinalp, Ü.; “Fikri Mülkiyet Hukuku”, Arıkan, 2005

[88] The Diplomatic Conference for The Revision of the European Patent

Convention, 20-29 November 2000 Munich

[89] Tokyo Yüksek Mahkeme Kararı, 26.05.1999 (Heisei 9 No. 206)

[90] Topaloğlu, M.; “Bilgisayar Programları Üzerindeki Haklar ve Bu

Hakların Korunması”, İstanbul, 1997

[91] Türkekul, E.; “Fikri Mülkiyet Hakları, Özel İhtisas Raporu”, TC.

Başbakanlık-Devlet Planlama Teşkilatı, Dokuzuncu Kalkınma Planı, Ekim 2005

175

[92] US2003233323 yayın nolu Amerikan Patent Başvurusu, “Capped bill

systems, methods and products having an insurance component”, 2003

[93] USPTO Bilgisayar Tabanlı Buluşlar İçin Hazırlanmış İnceleme Kılavuzu

[94] USPTO Patent Temyiz Kurulu Kararı, “Ex parte Aklilu”, No. 2009-

007075, 2010 WL 4315178, at *4 (2010)

[95] USPTO Patent Temyiz Kurulu Kararı, “Heuer”, 2010 WL 3072973

[96] USPTO, “Interim Guidance for determining Subject-Matter Eligibility

for Process Claims in View of Bilski v. Kappos, 75 Fed. Reg. 43,922”,

(27.07.2010)

[97] Vardar M. F.; “Software patents in European Union”, M.A. European

Studies Programme Thesis 2007

[98] Zekos, G. I.; “Patenting abstract ideas in nanotechnology.”, The Journal of

World Intellectual Property 9.1 (2006): 113-136.

[99] http://9to5mac.com/2011/10/25/slide-to-unlock-patented/ , “I-Phone

Kaydırarak Tuş Kilidi Açma Patenti”, s.1

[100] http://en.wikipedia.org/wiki/Australian_patent_law, “Avustralya Patent

Kanunu”, s. 1-2

[101] http://en.wikipedia.org/wiki/Business_method_patent, “İş Metodu Patenti”, s.

1-4

[102] http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_programs_and_the_Patent_Cooperati

on_Treaty, (Bilgisayar Programları ve Patent İşbirliği Sözleşmesi), s. 1-4

[103] http://en.wikipedia.org/wiki/Freeman-Walter-Abele_Test, “Freeman-Walter-

Abele Testi”, s. 1-2


http://en.wikipedia.org/wiki/Australian_patent_law




http://en.wikipedia.org/wiki/Freeman-Walter-Abele_Test

176

[104] http://en.wikipedia.org/wiki/Gottschalk_v._Benson, “A.B.D. Yüksek

Mahkemesi, Gottschalk v. Benson Kararı”, s.1-2

[105] http://en.wikipedia.org/wiki/NTP,_Inc. , “NTP Firması”, s. 1-3

[106] http://www.bitlaw.com/software-patent/bilski-and-software-

patents.html#Bottom%20of%20Page, “Bilski kararı sonrası Yazılım ve İş

Metotlarının Patentlenebilirliği”, s.1-6

[107] http://www.bitlaw.com/software-patent/history.html, “A.B.D.’de Yazılım

Patenti Tarihçesi”, s.1-6

[108] http://www.epo.org/about-us/organisation/administrative-

council/representatives.html?update=epoorg, “Avrupa Patent Sözleşmesi

Üyeleri”, s.1

[109] http://www.epo.org/about-us/organisation/foundation.html, “Avrupa Patent

Ofisi Yasal Dayanağı”, s.1

[110] http://www.fikrimulkiyet.com/haksiz-rekabet.html, “Haksız Rekabet

koruması”, s.1

[111] http://www.ipaustralia.gov.au/get-the-right-ip/patents/about-patents/what-

can-be-patented/, “Avustralya Patent Ofisi’nin Kabul Ettiği Buluş Konuları”, s.1

[112] http://www.ipaustralia.gov.au/get-the-right-ip/patents/about-patents/what-

can-be-patented/patents-for-computer-related-inventions/, “Avustralya Patent

Ofisi’nin Kabul Ettiği Bilgisayar Tabanlı Buluşlar”, s.1-2

[113] http://www.jurisdiction.com/spcanada.htm, “Yazılım Tabanlı Buluşlar-

Kanada”, s.1-6

[114] http://www.law.cornell.edu/patent/comments/96_1327.htm, “A.B.D. Federal

Mahkemesi State Street Bank & Trust Co. v. Signature Financial Group Kararı”,

s.1-4

http://en.wikipedia.org/wiki/Gottschalk_v._Benson




http://www.bitlaw.com/software-patent/history.html










http://www.law.cornell.edu/patent/comments/96_1327.htm

177

[115] http://www.serenti.org/patentin-tarihcesine-ve-patent-sistemine-bir-bakis/,

“Patentin Tarihçesine ve Patent Sistemine Bir Bakış”, s.1-4

[116] https://bulk.resource.org/courts.gov/c/F3/81/81.F3d.1576.95-1350.html,

“Refac Patenti Davası”, s.1-11

http://www.serenti.org/patentin-tarihcesine-ve-patent-sistemine-bir-bakis/


Download - BİLGİSAYAR TABANLI BULUŞLARIN VE İŞ METOTLARININ ... · bilgisayar tabanlı buluşların patentlenebilirliği konusu mahkeme kararlarıyla şekillendirilmiştir. Öyle ki yazılım

Top Related