8 - mizoram legislative assembly
TRANSCRIPT
- 8 -
PRESENTATION OF REPORT
6. THE SPEAKER to report to the House the Time Table as chalked out by
the Business Advisory Committee for the current session.
LEGISLATIVE BUSINESS
Bill for introduction
7. PU LAL THANHAWLA to beg leave of the House to introduce ‘The
Mizoram Parliamentary Secretaries (Appointment, Salaries, Allowances and
Miscellaneous Provisions) Bill, 2009
ALSO
To introduce the Bill
DISCUSSION ON MOTION OF THANKS
8. Discussion on Motion of Thanks on the address of the Governor. (to be
concluded)
S P E A K E R : “Retheite ngaihtuah mi chu a eng a thawl e,
Mangan ni chuan Lalpan ani chu a chhanhim
ang. Sam 41:1
Vawiinnia kan tihtur hmasaberah chuan Obituary
Reference a ni a. Session hmasa leh tun inkarah sun tur pahnih Pu R.Venkataraman
former President of India leh Pu H.Laltanpuia former MLA te an ni a. Hun hmang turin
kan House Leader zahawm tak Pu Lal Thanhawla i sawm ang.
- 9 -
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, tukinah hian hruaitu pawimawh
CHIEF MINISTER pahnih sunna neih a lo ngai ta hi a vanduai-
thlak ka ti a. a hmasa in Pu Venkataraman-a hi
President te, Vice President te reitak lo ni
tawh thin, India sawrkar laipuiah pawh Finance Minister te lo ni tawh thin a ni a.
27.1.2009 khan Multiple Organ failure avangin Delhi Army Research & Hospital ah a
boral a, kum 95 mi a ni. Pu Venkataraman hi RV tiin India ram pumpuiah hriat lar a ni
a. A pa chu K.Ramsumi Ayar a ni a. 4.12.1910 khan Tamil Nadu, Thanjuvar District ah
a piang a. 1938 ah Janaki Venkataraman nen an innei a. Fanu 3 a nei a ni. Zirna
lamah chuan MA Economic Bh a ni a. Madras University a zir chhuak a ni. Dan lam
hremi langsar tak niin High Court leh Supreme Court of India ah te a practice tawh thin
a. India zalenna sualtu zingah telin 1942 ah Quit India Movement-ah pawh khan a
sulsutu te zingah a tel a ni. Chumi avang chuan kum 2 zet Lunginah a tang nghe nghe
a.
Pu R.Venkataraman hi Industrial Relation Laws
Specialist a ni a. Dan lam a zir tan tirh atangin Labour law lam hi a tuipui hle a. 1949
khan The Labour Law Journal Chennai ah a ti chhuak a. Labour Issue a tuipuina hian
Politics ah pawh a hruailut a ni ber a. Tin, a lar phahna pakhat a ni bawk.
Tin, Venkataraman a hi Politics-ah lutin
Congress Party a zawm a. Constituent Assembly, Indian Constitution draft tute zinga
member pakhat a ni a. Kum 1950, Free India Provision Parliament Election-ah thlan tlin a
ni a. Tin, 1952 ah India Parliament Election hmasa berah thlan tlin a ni leh a ni.
Tin, United Nations-ah India Palai niin 1953,
1955, 1958, 1959 1960 leh 1961 ah New York ah a awm a. Palai ni rei ber a ni. Kum
1953 atang khan Congress Parliamentary Party ah Secretary hna a chelh a. 1957-ah Lok
Sabha inthlanah thlan nawn a ni leh a. Mahse, Madras-ah Sorkar a Minister tur a hrilh
anih avangin Lok Sabha Member anihna a chawlh a lo ngai ta a ni.
Pu Venkataraman hi kum 1967 ah Member
Planning Commission-ah dah a ni a, Industry, Labour, Power, Transport Communication
leh Railways subject te hi a mawhphurhna bik a dah a ni. He mawhphurhna Office hi
kum 1971 thleng khan a chelh a ni.
Kum 1977 Lok Sabha Election-ah Madras South
Constituency atanga thlan tlin a ni leh a. Opposition lamah a awm ve a. Public Accounts
Committee ah Chairman a ni a. 1980 Lok Sabha pasarihnaah thlan tlin a ni leh a. India
Gandhi kaihhruaina hnuaiah Union Finance Minister te, Defence Minister te a ni tawh a
ni.
- 10 -
Kum 1984 ah India Vice President pasarihna
atan thlan tlin a ni a. Vice President hna hi kum li deuhthaw a chelh hnuah ni 25.6.1987
khan India President 8-na atan thlan tlin a ni leh ta a. President nihna hi July 25, 1990
khan rinawm tak leh hming tha takin a vuan a ni. India President tawh zinga hming tha
ber pawl Pu R.Venkataraman hian India ramin Politics a hun buaithlak tak a tawh lain
Ram kaihhruaina a hun chhungin Prime Minister 4 a thawhpui hman a ni. Pu Rajiv
Gandhi Prime Minister a nih laiin President ah thlan tlin a ni a, Pu Rajiv thah anih
hnuah President ni chhunzawmin Politics boruak inthlak thleng nasa tak a hmachhawn a,
kum hnih chhungin Prime Minister 3 V.P.Singh, Chandra Sekhar leh Nara Simha Rao te
a thawhpui hman a. Hetianga politics buainaah pawh hian a hnaah entawn tlakin a thawk
a ni. Pu Venkataraman hi a upat tawh bakah a zun kawng fello a ni a, hei hian a taksa
peng dang te a khawih pawi a. Ni 12, January, 2009 khan Army Research & Referral
Hospital, New Delhi ah dah a ni a, khawl hrang hrang te hmanga engemaw chen thawk
tira enkawl anih hnuah Ni 27 January, 2009 tlai dar 2:15 khan kan lo chan ta a ni. Pu
Venkataraman hian nupui Pi Janaki leh a fanu te a kalsan a ni.
Pu Venkataraman hi tunah a biodata kan lo
ngaihthlak tawh atang khan India miropui ber te zinga mi a ni tih a hriat theih a, tin, a
ni hi Mizo te min hmelhriattu te zinga mi a ni a, Vice President anihna angin kan ramah
te a lo zin tawh a, Mizo te min duhsaktu te zinga mi a ni. Keini ang duang pawh hi a
President loh hnuah pawh khawi khawiah emaw Airport-ah te inhmu ila, mi hriat tum
tak a ni a. Hetiang miropui India Ram tana zalenna sual chhuaktu zinga miropui,
Constitution duanaah pawh telve miropui kan chan ta hi, channa rapthlak tak a ni a. A
chhungte leh a kalsan te Pathianin thlamuan se kan duh a ni.
Tin, Pu Speaker, tukinah hian helaia kan
Member pui lo ni thin Pu H.Laltanpuia sunna neih alo ngai leh ta hi a vanduai thlak
hlein ka hria a. Ani phei hi chu kum lama la naupang tak pa valai tih theih a ni a. Ram
hruaitu zinga mi kan lo chan ta hi thil vanduaithlak tak a ni. Pu H. Laltanpuia chanchin
tawi hetiang hi a ni a –
December ni 17th
2008 zan dar 10:45 ah a boral
a. Hetia a thih hian kum 51 chauh a la ni. Pu Laltanpuia hi Pu H.Sangthuama leh Pi
Selchhungi fate zinga pathumna a ni a. 28th
May, 1957 khan Republic Veng Aizawl-ah a
piang a 1984 June 7th
ah Pi Lalnuntluangi (Mabawihi) nen Republic Veng Biak Inah an
innei a, fapa pakhat leh fanu pahnih an nei a ni.
Pu Laltanpuia hian zirna lamah chuan Boys
M.E. School atangin Middle School a zova, St. Pauls High School atangin Matric a pass
a, Pachhunga University College atangin P.U. leh B.A. a zova. Kum 1984 ah Nehu
Shillong atangin M.A. Economics a zo leh a ni. B.A. a zawh hnuah Pu Kapliana nen
Melriat khuaah High School an din a, engemaw chen a thawh hnuah zirna sang zawk a
duh avangin a bansan a. M.A. Economics Shillongah a zir a, a zir zawh hnuah Mizoram
Rural Bank-ah Bank Officer-ah lak a ni. Kum 1985 atanga 1987 thlengin Kolasib Rural
Bank Manager hna a thawk a, kum 2008 atangin KVI Board Chairman ah dah a ni a, a
thih ni thlengin he hna hi rinawm takin a thawk a ni.
- 11 -
Pu Laltanpuia hian Shillong- ah M.A. a zir
lai hian, Mizorama Remna leh Muanna a awm theihna tur a inbiakna India Sorkar leh
MNF ten an neih chhoh lai hian, hemi lam hawia zirlaite hma lakna kawngah thui takin
tha a thawh ve a. Chumi tichak tur chuan India Hmar chhak zirlai intelkhawm chu tul a
ti a, chuvang chuan North East Region Students Union (NERSU) ah pawh a phusa pawlah
a tel chho a ni. Hetia zirlai movement lama a tui chhoh zel avang hian Mizo Student
Union, Shillong-ah hruaitu nihna hrang hrang a chelh chho a. Kum 1984-ah M.A.
(Economics) chu tha tha takin a zo a. Aizawl lamah rawn chhoin Mizo Zirlai Pawl
(MZP) in Remna leh Muanna zahawm ‘Peace at home’ nei tur a an hma lakna chu a
rawn zawm ve leh a ni.
Kum 1984-ah Mizoram U.T. General Election
neih a nih dawn khan Mizo Zirlai thenkhatten Mizoram Peace Forum an din a. Hetah
hian hruaitu pawimawh nihna a chelh ve a. 1984 Election ah pawh MPF ticket in
Khawhai Bialah a chuh ve a. Mahse, vanduaithlak takin a tling zo ta lova.
Pu H.Laltanpuia hi mahni hnam hmangaihna leh
tanna ‘nationalism’ nei lian tak a ni a. He principle hi nghet taka vuanin thil dang nen a
compromise theihah a ngai ngai lo a ni.
Mizoram rorelna sang ber member ni turin kum
1998 khan Suangpuilawn bial atangin MNF MPC tang dun ticket-in thlan tlin a ni a. A
hun pumpui chu politics atanga ram rawngbawl hna kalpui zelin a thihni thleng hian
MNF General Hqrs. ah Secretary hna a chelh a ni. Pu H.Laltanpuia hian November, 24,
2008 zing atangin a pum a sawisel a. Doctor-te thurawn angin Bethesda Hospital-ah
admit a ni a. A pumah tui a awm tih hmuhchhuah a ni a. Ni 5 December, 2008 ah
Civil Hospital-ah sawn a ni a. Doctor ten a natna hi investigation lain kum 2003 atanga
zunthlum natna a neih tawh chuan a chuap lamah harsatna a lo siam tih hmuh chhuah a
ni. Doctor leh Nurse ten theihtawp chhuaha an enkawl chung pawhin a natna chuan zual
lam a pan chho zel a. A thaw lamah harsatna a zawh chhoh zel avangin Ni 17
December, 2008 zan dar 10:45 ah thlamuang takin Lalpa hnenah min kalsan ta a ni.
Chanchin kan hriat danin Pu Laltanpuia hi
zirlai anih atangin ram leh hnam tana thawktute zinga pawimawh ber pawl a ni a.
Zirna a zawh hnuin Mizoram a lo chuan chhuahin Politics movement-ah zuanglut
nghalin kan rambuai tah leh hathialna kara kan awm, remna leh muana kan neih
theihna tur atana ngaihtuahna leh tha leh zung sengtu pawimawh ber te zingah a
rawn tel thei a ni. Chumi zawhah Politics nawlpuiah a zuanluh hnuin kan hriat
angin MLA ah te thlan tlin niin helai House-ah pawh member pawimawh ber te
zing ami a lo ni tawh thin a. Natna khirhkhan tak a tawrh hnuin min peih loh san
ta a ni. Ani kan han chan hi channa rapthlak tak a ni a. He House tan chauh ni
lovin Mizoram pumpui tan hruaitu pawimawh tak, la valai tak kan chan a ni. A
sulhnu tam tak te a tha zawnga entawn a chhui choh tur ala awm ang tih ka ring a.
Vawiinah helai House zahawm takah kan President hlui leh ani helaia kan member
- 12 -
pui lo ni tawh thin kan Ram kan hnam tana a ngaihtuahna leh tha leh zung lo seng
nasa tawh. Remna leh Muanna atan pawha hmala nasa ber tute zing ami sunna kan nei
hi vanduaithlak hlein ka hria a, a kalsan a nupui fanau te leh a chhung leh khatte
Pathianin awmpuiin thlamuan zel se tih hi kan tawngtaina a ni. Ka lawm e.
Dr. R. LALTHANGLIANA : Pu Speaker, hei vawiinnia kan rorelna ni hnih
kan han thutnaa India rama kan hruaitu
ropui tak, India President tum 8-na atana a term
tluantling hmangtu, dan lamah pawh mi
hmingtha, tin, India ram zalenna sualtu zinga sulsutu berte zing a mi, Jail-ah te pawh lo
tang tawh Pu R.Venkataraman a kan han chan ta hi channa rapthlak tak niin ka hria a,
tuna kan ngaihthlak bakah khan thil thenkhat han sawi lawk kan duh a, amah hi mi
danglam tak niin ka hria a, a bik takin hnam hnuaihnung tak tak, hna hnuaihnung
thawktute tan hian an Mesia kan ti thei mai awm e. Chutiang khawpa inpe mi Plantation
worker te, Estate Staff worker te, Dock workers an tihte, tin, Rail a hnathawk, mi
hnuaihnung tak tak te heng an hamthatna tur atana ngaihtuahna hmang em emtu, dan a
hriatna pawh kha lamah khan a hmang a, chawikan tum tlattu a ni a, chu chu atakin a
ni hian a lantir thin a ni tih hi he House hian kan hriat a pawimawh hlein ka hria a.
Tin, ama awmna District bik Thanzuvar an tih ah phei khu chuanin lonei mi Agriculturist
ho phei chuanin a hun lai khan an ngaisang em em a, tuna a awm loh hnute pawh hian a
hming hi a reh thei tawh lo a ni. Hetianga mithiam dan hre mi, mi ropui takin a thil
hriat atanga mi hnuaihnung tak takte chawikanna tur atana a thiamna a hmang hi a
chanchin ziahnaah hian thil langsar tak niin ka hria a. Kan tarlang duh a ni.
Tin, mithiam a ni tih kan hria a. Thiamna
chungchuang bik nei Doctorate, Doctor of law, University pahnihah “Honoraries kalsa”
an ti a, chutiang degree chu an pe a, University of Madras-ah leh University of
Nagarjona-ah hetiang ang dawng hi a ni a. Hetiang hi mithiam tam tak zingah dawng hi
an awm lo niin ka hria a, a ropui hle a ni.
Tin, nihna tam tak langsar tak tak a lo chelh
tawhte zingah hian kan sawi vek thei lo ang a, Pu Speaker, chhinchhiah tlak han sawi ka
duh a. Vice Chairman Jowahar Lal Nehru Memorial Fund-ah hian a lo ni tawh a. Tin,
chubakah chuan Indira Memorial Trust ah hian trustee a ni tawh a. Tin, President-ah
India Institute of Public Administration ah a ni tawh bawk a. Tin, heng bakah hian Vice
Chancellor ah Chancellor 3 nihna ah vawiin a kan sun tak hian a lo chelh tawh a. Chu
chu Kandrum Rural Institute ah te, Delhi University ah te Punjab University ah te a lo
chelh tawh a ni. Heng bakah hian Indian Council for Cultural Relations ah President hna
a lo chelh tawh te a ni.
- 13 -
Kan ngaihthlak tawh ang khan India ram
politics hun khirh lai ber a buaithlak lai ber pawh a hmingtha taka President hna lo chelh
tlang tawh Prime Minister hrang hrang mi 4 lai hneh taka lo hrawn tawh kan sun ta hi
India ram tan hian channa ropui tak niin ka hria a. Chu chu ka’n tarlang duh a ni.
Pahnihnaah chuan kan House a kan
thawhpui duh tak keini ho phei chuanin tunhma hunah pawh kan thian kawmngeih em
em thin he House ah pawh hian a thiante engemaw zat kan awmin ka hria a, ruling
lamah te leh opposition lamah te pawh Pu H.Laltanpuia keini chuan kan ko duat deuh a
Valtan kan ti mai thin a, ani sunna hun House a kan hmang ta hi lungchhiat thlak hlein
ka hria a. Kan House Leader sawi ang khan kum 51 chauh valai tak a nih laia kan sun
hi a pawi hlein ka hria a. Kan ngaihthlak tawh ang khan thiamna lamah pawh Master
degree nei a ni a. Tin, sorkar chu a ni chiah lo naa kan mithiam a nih avangin Bank
lamah Manager hna lo thawk tawh a ni a. Tin, a lehkhazir lai atangin kan ngaihthlak
tawh ang khanin nationalist rilru, hnam rilru pu tak mai mi a ni hi a ropui hlein ka
hria. Hei hi sawi loh theih loh niin ka hria. Zirlai pawl hrang hrang MSU ah te hruaitu
pawimawh tak mai a ni thin a. India sorkar leh MNF te inbiak laia ngaihdan chi hrang
hrang Mizoram mipuite lamah te pawh a awm lai te leh Pawl hrang hrangte pawhin kan
neih lai te pawh a huaisen taka tha a tih chu dinchhuahpui ngam leh khalama sulsutu
pawimawh tak mai a ni.
Tin, 1979 bawr khan India hmarchhak
State 7 (pasarih) te zirlai pawl inzawmkhawm kan ti mai a, North – East Region Student
Union Shillong Club-ah khuan din a ni a. Tahchuan, Senior Vice President hmasa ber ka
niin ka hria a. Chumi hnu kan awm loh hnu deuh pawhin ani hian khalamah khan mawh
te pawh a la niin ka hria. Tin, Remna leh Muanna a awm theihna tur atan hian Assam
Zirlai Pawl hruaitu te nen te pawh theihtawp chhuah a tan la tu a ni hi vawiinniah hian
kan theihnghilh loh pawh a tha hlein ka hria. Tin, Politics ah hian hei MNF te leh India
sorkar te inbiak fel alo nih khan hetah MNF Party ah hianin kan thalai President ah hun
engemaw chen lo tang tawh a ni a. Tin, min awmloh san dawn thleng khan kan General
Headquarters Party bikah phei chuan kan Secretary nilai a ni.
Tin, thil pakhat kan sawi duh chu Pu
Speaker, hei kan piah lawk, sawmi Kulikawn piah lawk Melriat a High School awm loh
lai hian High School hi a din tu zingah hian a tang ve tlat mai a. Hei hi a chanchinah han
tarlan ka duh a. Pu Kapliana nen High School hi Melriat khuaah sawn an din a, reitak
erawh chu hun a hman pui lova, hnadangah a kal ta niin ka hria. Ama nuna thil pahnih
khat han sawi leh lawk ka duh chu pakhatnaah chuan mi duham lo tak niin ka hria a.
Revenue Minister ka nih lai khan ka hnenah a lo kal thin a. In hmun pakhat te chu han
neih ve dan awm se a ti a, mahse, hei kan inpe hman ta lova, In leh lo changkang tak
leh tha tak pawh nei lem lo, baihvai ve tak a hetianga khawsa chho a min awm loh
san ta hi a ni a.
Tin, Pathianah hian innghat tlat mi a
nihna hi a ropui ve khawpin ka hria a, kawng lehlamah Sakhuana lamah hmuhtur
tam tak a a wm loh lai pawh a a wm mai thei amaherawhchu, Pathianah hian innghat
tlat mai Pathian ringtu a nihna hi ka hriat pui vein ka hria a, mi nunnem, zaidam
kawm nuam em em mai, a thiante thiltih hnial hreh lo tak mai a ni.
- 14 -
Hei Suangpuilawn bialah enkawltu niin
MLA in term khat chhung a awm a, a bial a vei zia hei House hian kan hre vekin ka
ring a, a bial tan thil hnutchhiah tam tak pawh vawiinni hian a nei tih ka hria a. Tin,
ram pum huap ang pawhin ram tana thatna tur a tana nasa taka thawktu vawiiniah hian
kan thian ni bawk he House a kan rorel pui Pu H.Laltanpuia hun lo tak mai a kan han
chan ta hi rilru a na hle a, thinlung takin kan sun a, a nupui fanaute leh chhungkhat
laina te Lalpan awmpuiin kaihruai zel se tih hi kan tawngtaina a ni e. Ka lawm e.
PU LALDUHAWMA : Pu Speaker, Pu R.Venkataramana chanchin
tlangpui kan ngaithla tawh a, sawinawn a
tulin ka hre lova. Amaherawhchu, ama
chanchinah hian thil pahnih danglam bik han tarlan ka duh chu, India zalenna sualtute
zingah tun thlenga min la dampui kan nei tlem em em a, Freedom fighters kan neih chhun
te zing a mi anihna hi a uihawmna zual niin ka hria a.
Tin, chu lovah chuan ro min hnutchhiah a,
India Constitution min hnutchhiah a, India Constitution min duan sak tute zing a mi a ni
a, chu an thil duan hmang chuan vawiinni thlengin ram kan la kal a, hei hi a kutchhuak
ropui tak min hnutchhiah a ni a. Heng point pahnih hi a uihawm zualna kan tarlang
nawn duh a. Tin, Pu H.Laltanpuia thianten Valpuia kan tih mai thin hi tunhma atangin
midang te tana inhmang thin, Shillonga a awmlai pawh a, MZP a General Secretary
pawh lo ni tawh thin leh hnamdang zingah pawh zirlai hruaitu lo ni thin a ni tih kan
hria a. Mizo Peace Forum Zorama remna leh muana a awm theihna tura dintu te zingah
lo telin, chung hunlai atang chuan kan inhmelhriat chho ve a. Mizo Nationalist ruh tak
mai a nihzia hi kei pawhin ka hria a, hun engemaw chen Politic ah hian kan awmdunin
kan lo thawk tlang tawh thin a ni.
Thil pakhat kan la ngaihthlak loh point pakhat
chauh kan tarlang duh chu, a boral dawn tukah hian Pathian hnenah lawmthu sawina leh
inhlan tharna ama duh dan ngeiin a nei a. Chu chu a aw an chhung ten an hriat
hnuhnung ber a lo ni ta a. Khami hma deuh 1996 ah khan Gospel Thunder te buatsaih
Camp-ah lutin thlarau lama siamtharna nasa tak a dawng a, chuta tang chuan a thlarau
nun hi a ngialnghet ta em em a, a thihdawn tuk thleng a a sawi hnuhnung ber chu chu
lam pang a lo ni ta hi vawiinah hian kan tan te, chhungte tan te a thlamuanthlak ka ti a.
Heng kan hruaitu kan chan tak te hi Pathian thlamuannain chenchilh zel se tih kan duhsak
a ni e. Ka lawm e.
PU P.C.ZORAMSANGLIANA : Pu Speaker, vawiinah he House zahawm
MINISTER tak hi hruaitu ropui tak India ram
President lo ni tawh leh Hetah pawh
member lo ni tawh te suna hunah tlemte han
sawi vena hun min pek avangin lawmthu ka hrilh a che. India President ropui tak lo ni
tawh Pu R.Venkataraman a chungchang hi sawi tur vak ka nei lova. Amaherawhchu, a
halral ni tak hi Delhi a ka awmlai a ni a. Chuta halralna hmuna va tel Union Culture
Minister Pi Ambika Soni ka hmu a. Chutah chuan ani a halralna hmun atanga a lo hawn
a. A Office-a ka lo nghah laia, a lo luh a, a
- 15 -
thusawi hmasak ber chu ka rilru hi a khawih em em mai a. Vawiini hian India ram hian
miretheite leh pachhiate pa nih tling chu kan halral ta a ni. Mahse, a thil tihte hi India
ram miretheite leh pachhiate hian engtikahmah an theihnghilh lovang tih hi Office-a kan
inkawm dawnin a thusawiah a sawi ri a. Chu chu vawiinnia he hun a lo thlen hian ka
rilruah a rawn thar leh a. Hruaitu ropui mirethei leh pachhiate pa nih tling vawiinia
sunna hun kan han neih hian thil tih thate leh a kuthnu chhunzawm tlak leh zir tur
awmte zir chhoh zel hi kan tan pawimawh a nih ka ring a. House-a Member kan lo nih
hian a pawimawh bera ngaih pawimawh thinah chuan Parliament-ah a ni emaw, Dan
siamtu kan nih ang ngei a, dan siam a hi a tam thei ang bera ti tur hian President anih
laite pawha Parliament-te signal pe thin, hriattir thin a ni a. Chungte chu amah kan
sunna niah hian keini Member-te pawh hian kan tih tur a ni tih hi kan hriat tharna ni
sela. Pu Venkataraman a hi kan hnenah a nung reng dawn a ni. In anna pakhat kan nei
ve a. Amah ang bawk hian kei pawh hi fanu hlir 3 nei ve ka nihna te ang te hi amah ka
ngainatna tizualtu a ni han ti ila, thil zahthlakah ka ngai lova. Kan sawi tel duh a ni.
Pu Speaker, ka thianpa Pu Valtana tia kan koh
thin kan ram leh hnamin thim chho tak a tawh laiin zirlai ten luman kan nei a. Jail Inah
khung kan ni a. Ramhnuaiah um luh kan nih lai a, hrehawm tinreng ka lo tawrhpui ve
thin Valtana vawiiniah he House-ah hian amah sunna hun thusawi a ngai ta hi pawi ka ti
hle a. A boral ni zing a an In ka va thlen phei vein, a nupui fanau tena an rawn sawi
ka rilru a awm reng mai leh a chhung tena an sawi chu nichina Pu Duha’n a rawn sawi
tawhang khan lawm takin a Pathian tawk turin leia a hmangaihte hi min kalsan a ni tih
hi an sawi a. Chu chu a chanchin tawp ka hriatnaah hian hriat nuam ka tih ber a ni a.
Zirlai hruaitu a nih laia he ramin a mamawh remna atana kan phak ang tawk tawka
hma kan lo lak honate kha chu ziakin hmuh tur a tlangpui hian a awm a. Kei ka phak
ang tawk te tein record ka’n vawn veah pawh chung hunah te chuan ka la roh berte zinga
mi a ni a. U Valtana te ho nena kan thiltih tlangpuia hi vawiinia hetianga amah sunna
hun kan han neih hian zirlai hruaitu a nih hun bawra hi ka tan chuan sawi rem lai ber
pawh niin ka hria a.
Heng hunlai pawh hian Mizoram zirlaite zingah
zirlai pawl hrang hrang a tam hle a ti ila, a ram pum huap ang siin MSF han tih te,
Shillong lamah MSU tih te leh Mizoram chhungah leh ram pawnah pawh MSF te nasa
hle a. Kan ramin a mamawh remna leh muanna avanga chung zirlai pawl zawng zawngte
pawh chu pawl pakhat MZP kaihhruaina hnuaiah khan a awm thei a ni. Shillong-a MSU
inti te pawh kha MZP headquarter angin a awm thei a. Chung zingah te chuan a sulsutu
zinga mi vawiinnia Pu Thangtea teho nen hian, tizawng hian ka’n sawi mai ang e, an ni
a. Chutianga mi tangkai chu vawiinniah hian kan lo chan a ni.
Intodelh duh mi tak a ni ve a. Zirlai a nih
atang pawhin zir zawh tawh hnuah pawh BA zawh tawh hnuah pawh sikulah te leh hmun
hrang hrangah, Bank-ah te han thawk kual thin mah sela a rilrua awm reng chu kan ram
kan hnam hi a ni a. Chuvang chuan, kan ram leh kan hnam tan zau zawka thawk tura
full time-a politics a a’n luh hnu pawh hian a rilruah hian Mizoram leh hnam hi a duh
lian ber thin a. Nationalism ti ten kan han sawi thin a. Keiin a bula ka sawi dan leh ka
fiam danah chuan regionalism hi chu i paih thei thlawt lo a ni ti raw ka ti thin a.
Chutiang chuanin hnam han tih hian Pathianin hnam hrang hrang min han siamna bik
‘Mizo’ han tihah hianin a chiang em em mai a. Indian Union-a kan han awm takah erawh
- 16 -
hi chuan lungrual taka han awmtlan taknaah hi chuan regionalism ti a min min han sawi
sakah pawh hian na ti lo tu zinga miah hian a tang thinin ka hria a.
House-a Member a nih hnuah Pu Speaker, a
bial tan, Suangpuilawn bial tan leh Mizoram tan a a thahnemngaihna te record-ah hian
House proceedings-ah hian a lang vek a. Chungte chu ziakin kan hmu a. Mahse, House a
Member tam ber te leh thangthar lehzualte pawhin an hriat loh vawiina ka rawn dinpui
ber chu hnamin mamawh ber a neih laia remna leh muana a mamawh hunah khan chutah
chuan enge ka tih ve theih ti a, huaisen taka neih a nih hun laiah te ramhnuaia um chhuah
um luh an nih laiah te, mahni In lumah zirlaite an mut theih loh lai, zirna chhunzawm chu
sawi loh khatiang hunah khan kan ram mamawh ber remna leh muanna tur atana pawimawh
ni a hriat a zirlai ten hma an laknah khan hma lo la ve tu a kha vawiinniah hian kan han
chan ta a ni a, a uihawm ka ti hle. A fate fapa pakhat leh fanu pahnih a nei a, kan hriat
tawh ang khan a nupui Lalnuntluangi a thiante leh chhungten Mambawih tia kan koh te hi
Pathianin awmpui sela an pain thlamuang taka Pathian hnena a kalsanna hmunah hlim
taka an inhmuh leh theihna tur atan an dam chhung hunah Pathian tih leh Pathian
rawngbawltu ni turin a nupui fanau te pawh duhsakna ka hlan rualin Pathianin awmpui se
tih kan sawi ve duh a ni e.
S P E A K E R : Awle, sawina hun chu duh tawk mai dawn
ila, kan sun tak Pu Venkataraman former
President of India leh Pu H.Laltanpuia
former MLA te sun nan ngawi rengin minute
khat kan zavaiin i lo ding ang u.
Tunah chuan kan tih tur dangah kan lo kal ang
a, kan hriat theuh angin First hour hi zawhna leh chhanna hun atan hman a ni a, tunah
zawhna leh chhanna hun kan lo hmang tan ang a. Zawhna kan la ang a, question No. 1
zawt turin Pu Nirupam Chakma i lo sawm ang.
PU NIRUPAM CHAKMA : Pu Speaker, Starred Question No. 1 – na
Will the Hon’ble Minister for Finance
Department be pleased to State - What
steps have been taken by the Govt. of Mizoram
for the implementation of Sixth Pay Commissiuon recommendation ? tih hi a ni.
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, vanneihthlak takin Third Pay
CHIEF MINISTER Commission Recommendation kha a imple-
ment-tu kan ni a, chutiangin Fifth Pay pawh
kha implement turin kan ruahman a, mahse, kan
chhuahsan ta a, chutiang chuan
- 17 -
a kal chho a ni. Tunah hian kan hun, kan lo luh hlimin Central Pay Commission
Recommendation a lo chhuak leh chiah a. Inthlan hma atang tawhin helaia kan Officers
te, Association hrang hrang te leh Employees & Workers te nen pawh inhmuhna kan
nei a, chuta tang chuan hemi recommendation hi implement duhna kan nei a ni. Chumi
rilru chuan kan kal a, Central lama kan hotute pawh ka zuk be nual a ni.
Amaherawhchu, tunah hian hemi hi sum leh pai neiin lo implement dawn pawh ni ila, thil
harsa tak a ni a. Chumi chingfel turin Fitment Committee ruat a ni a, chutah chuan
senior Officer te dah anni. Chumite chuan hna ngawrh takin an thawk a, mahse, he thil hi
thil harsa tak a ni a. Pu Speaker, a chhan chu kan Sorkar hnathawkte leh Central-a Sorkar
hnathawkte khu a tlangpuiin Central Sorkar hnathawkte leh kan State Sorkar hnathawkte
in anpui anga ngaihah hian kan Sorkar hnathawk te hlawh a sang deuh vek a ni.
Tin, hna tam takah khan qualification
requirement-te a lo inang lova, tin, entry grade te leh Grade pay te a lo in ang lova, chu
ang chu chawhrual a, siam that a, paih ngaite paih a, amend ngai te amend a, dah belh
ngaite dah belh, khatiang kha belh ngaite dah belh kha tam tak a awm avangin tun thleng
hian recommendation kan la submit thei lova. Chuti anih avang chuan hun an rawn dil
belh a, tunah hian May thla thleng an rawn dil a ni chu chu sorkarin a ngaihtuah mek a.
tin, phal loh theih loh pawh a nih ka ring, a chhan chu hemi fello chuan sorkar tan
ngaihtuah an awm dawn si lova. Chu chu tuna kan dinhmun a ni. A pumpuiin a principle
chuan he recommendation hi implement kan duh a. A theih dan kawng pawh dap turin
kan inpuahchah a. Tin, lo theih pawh nisela Fitment Committee recommendation hi a
tlangpuia kan innghahna tur anih dawn avangin anni berin recommendation an la siam loh
chuan tunah rih hi chuan chumi recommendation a innghat tura inpuahchah in sorkar hi
kan awm a ni.
S P E A K E R : Sawi belh duh kan awm lemlo a mi ?
Starred Question No. 2 ah kan kal ang a.
Tunah Pu Lalduhawma zawt turin ka lo
ko e.
PU LALDUHAWMA : Pu Speaker, LAD Minister zahawm tak
chhan atan Luangmual V/C huamchhunga
awm Central Jail Veng, Ramrikawn leh
Tuivamit te tan hian Village Council hrang
pek tum a ni em ? tih ka zawt e.
PU P.C. LALTHANLIANA : Pu Speaker, kan member zahawm tak
MINISTER zawhna Luangmual V/C huam chhunga
awm Central Jail Veng, Ramrikawn leh
Tuivamit te tan Village Council hran pek
tum ani em ? tih chhanna chu Luangmual V/C huam chhunga awm Central Jail Veng,
Ramrikawn leh Tuivamit te tan hian V/C hrang pek tumna a awm rih lo tih a ni e. Ka
lawm e.
- 18 -
S P E A K E R : Zawh belhna Pu Lalduhawma.
PU LALDUHAWMA : Pu Speaker, ka zawhbelhna pakhatna atan
chuan MLA inthlan leh V/C inthlan apiang
hian heng Veng pathum ka han sawite hi
Party tinin V/C hrang pek kan tiam ziah a ni.
Tun tum V/C inthlanah pawh khan kan vote zawnna lian ber a ni, zep thu a chang lo.
Tin, a awlsam em emna chu Pu Speaker, a area neitu Luangmual V/C te khuan an phal
ngawih ngawih a ni. Engmah harsatna an siam lo. Chutiang chu a nih avangin tunhma
lama inbumna anga ral thin a kha he sorkar tharah hian heng veng pathumte hi
tibeidawng tawh lo ilang ka duh a. A lo enkawltu V/C ten an ui a, ramri vel a buai hian
a buaithlak a ni mai a, chutiang chu a awm miah bawk si lova. Chuvang chuanin kan
Minister zahawm tak hian a rang thei ang bera V/C hran pek hi min han assured thei
hram se an va han lawm dawn em ! k a ti a.
Tin, zawhbelhna palinaah chuan ka bial
chhungah tho PTC ah khuan Sub-Village pawh a la awm lova. V.C. pawh V/C neilo an
awm avangin Retailer pawh a awm thei lova, kan Police leh an family te khuanin Bazar
nate aia to hian thil engkim an lei ringawt mai a ni. Tin, khawtlang anga development
kal reng reng hi engmah thleng hlei thei a awm lo, an chanpual a awm hlei thei lo a
ni. Chumi atan chuanin Sub- V.C.P hi a bul tan nan han nei ve thei hram se tih hi a
relevant thovin ka hria a, kan Ministerin min ngaihtuah zui sak reng kan duh a.
Tin, a tawp ber atan chuan Phunchawng khu
khaw lian ve tak a ni a. Chaltlang V.C. hnuaia awm an ni a. Sub-V.C in an awm a
hun rei tawh tak, V.C pangngai neih ve an phu hle mai a. Ram hrang atanga rawn
inawp chu buaithlakna tam tak a awm a, khawtlang V.C neitute nen fel taka in biak
rem a, siam rem theih nise a tha hle a. Heng kawngah hian kan Sorkarin hma min lak
sak thei ang em tih kan zawh belh duh a ni.
PU P.C.LALTHANLIANA : Pu Speaker, kan member zahawm tak
MINISTER zawhbelhna kha zawh belhna awm tak niin
ka hria a. Nia, Luangmual V.C huam
chhunga awm Tuivamit te, Ramrikawn te,
Central Jail vengte hi nIchina kan member zahawm takin a sawi ang khan V.C hran pek
hi an phu viau niin a lang a, mahse, heng vengte hian Pu Speaker V.C. hran an dilna
hi ni 19.jan. ah sorkarah an thlena, Village Council inthlan hi Jan ni 16 ah puan a nih
tawh si avangin heng dilna Village Council hran neih an duhna te hi Sorkar chuan a en
hman ta lova, chuvangin anmahni mai nilo khaw tam tak awm tak tak an awm a. Tin,
kei pawhin Luangmual huam chhunga awm Ramrikawn te hi ka tlawh tawh a, alaiah
Chawlhhmun a awm a. V.C. hran a kar ah a tla zep a, vote 900 chuanglai mai khulai ah
khuan an awm a, V.C, hran kal kan in vote an thlak thin a ni mahse, Pu Speaker, tuna
hian V.C kan in thlang a, a form te pawh tihfel tan mek a ni a, hmun thenkhat phei
chu kan la ti fel hlei thei lova, chuvangin Sorkar in V.C. hran pek hi chuti maia
ngaihtuahna hun ala
- 19 -
neilo mai a ni a. Dilna awm angte he V.C mai lo pawh a hran tam tak a awm a,
chungte chu Sorkar in a tul angin a la en dawn ani tih tunah hian ka sawi duh a.
Tin, Village Council neilo, village Committee
ang a kal te V.C thar pek emaw, han upgrade ve a V.C thar anga han kal pui tumna
tuna a hranpa in a awm lova, chungte pawh chu kan member zahawm tak zawttu in a
zawh ang khan heng ang zawng zawng te pawh hi a tul angina sorkar in a rual tlangin
a lo enchho ang tih kha Sorkar ngaihdan a ni e, ka lawm e.
S P E A K E R : Tuna Starred Question No. 3 na ah kan
kal anga, a zawt turin Pu K.Liantlinga
ilo sawm ang.
PU K.LIANTLINGA : Pu Speaker, ka lawm e. Kan Sport
Minister zahawm tak chhan atan hengte hi
ka zawt e. Mizoram State Sports policy hi
siam tumna a awm em ? Awm ta se eng
tikah nge siam a nih ang ? Ka lawm e.
S P E A K E R : Tunah a chhang turin Pu Zodintluanga
Minister for Sports & Youth Services
Department i lo sawm ang.
PU ZODINTLUANGA : Pu Speaker, Aizawl South I bialtu zahawm
MINISTER tak Pu K.Liantlinga zawhna kha a chhanna
(a)na chu awm e, tih a ni. (b) na chu
Mizoram State Sports Policy hi draft stage in
Sorkar ah a awm mek a, siam that ngai te siam that a ni a, sorkarin a approved hunah
siam a ni ang tih a ni e.
PU K.LIANTLINGA : Pu Speaker, ka lawm e. Mizoram State
Sports Policy hi siam tumna a awm a nih
chuan kan ramah hian Sports ah hma kan
sawn nasa em em a, heng siam tur hian Sports
Association hrang hrang hruaitute leh kaihruaitu khatiang expert deuh te kha rawn tumna
leh telh tumna a awm em? tih kha pakhat na ah kan zawh belh duh a. Ka hresual a
nih loh chuan tun hma deuh khan All India Sports Minister meeting ah planning Budget
atanga 5 % hi dah tawh nise tih rawtna a awm a.
- 20 -
Khangte kha Mizoram Budget atang hian tih tumna a awm ve reng em ? tih a ni a. Tin,
heng Incentive Cash Award tih chung changah te tin a ti tha zual te lawmman han
siam sak ah te hian in mumal deuh zawkin ruahhmana siam a awm em ? tih kha kan
zawh belh duh bawk a.
Tin, a palinah chuanin hei tun hma chuanin
Physical Education Wing, kan tih hi Sport ah dah a ni a. Tuna kan Sports Director
pawh hi Education Department atanga Sports Directorate din tura kal puiin Dy. Director
hian emaw bul a tan a. Khatiang ang khan tunah hianin he Physical Education Wing hi
Sports Directorate atang hian Education lamah an phei a. Amaherawhchu ka hre sual a
nih loh chuan Pu Speaker a budget head a hi chu Sports ah hian la awm niin ka hria a
chung angte chu siamthat tumna a awm em ? tih a ni a.
Tin, panga naah chuan hei School Boys and
Girls te hianin Sports and Youth Services Department hian talent search beiin hmasawnna
a kal em ? Engtianga tih tur nge tih kha ka zawh belh bawh a ni e. Ka lawm e.
S P E A K E R : Tunah Ministerin a chhan theih ang
angin chhang sela.
PU ZODINTLUANGA : Pu Speaker ka lawm e. Mizoram State
MINISTER Sports Policy duang tur hianin
Sorkarin Member engemaw zat a ruat a.
Chungah chuan kan Sports Department atang te,
Director atang te leh Council atang te, Sports Association hrang hrang atang te te in an ni
tih kha ka chhana a ni a.
Tin, Incentive Cash Award kha Sorkarin Act a
nei a. Mumal takin a lo siam tawh a. Khami dung zui khanin kalpui tum a ni a. Tin,
Sports-a Physical Education Wing khang kha tuna State Sports Mizoram Policy hemi
Draft Stage-ah khan khangte kha ngaihtuahnaa awm a ni a. Chung chu vawiinniah Draft
Stage mai a la nih avangin engtinnge Sorkarin a kalpui dawn tih sawi theih a ni lova.
Talent search tih chungchangte pawh kha he kan State Sports Policy ina a Draft Stage-ah
hian naupang an naupan lai atanga zirtirna tura engkim kha he Draft Stage-ah hian a
awm a ni tih hi ka chhanna a ni.
S P E A K E R : Incentive Cash Award ah khan Pu Speaker
bialah khan India ram puma hruipawha
chak kha a awm ve a. Incentive Cash
Award kha tun a dan hmanah khan a lo pek
theih der loh mai a. Thil ngaihtuah theih dan hi awm se chuan Pu Speaker chu a hlim
hmel riauvin ka hria.
Awle, Starred Question No. 4-ah kan kal ang a.
Zawt turin Pu Lalthansanga i lo sawm ang.
- 21 -
PU LALTHANSANGA : Pu Speaker, ka lawm e. Starred Question
No. 4-na Public Works Department
changtu Minister zahawm tak chhan atan -
(a) Biate – N.Vanlaiphai kawng hi siamthat
tumna a awm em ? awm ta se eng hunah nge
ni ang ?
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, chhanna chu - Awm e, tih a
CHIEF MINISTER ni a. Biate – N.Vanlaiphai Via Artahkawn
hi Central Road Fund a buatsaih tum a ni
a. Sanction pawh hmuh a ni tawh e. Mahse,
kumin chuan Central atanga pawisa Release-in a daih lova. Tun kum tharah hian hna tan
tuma inbuatsaih a ni. 2010 – 2011 Financial Year hian thawh tan theih kan beisei.
PU LALTHANSANGA : Pu Speaker, a bikin delimitation-ah khan
Biate hi a rawn lut thar a ni a. Lungdar
atanga Biate phei hi chu kawng hi chhe tak
a ni a. Kha kha CRF fund ah khan nikum
work schedule ah khan dah tawh a niin ka hria a, kha kha divert a ni ta nge, ka hresual
a nih chuan thu hran nise ka hriat dan a ni a. Tunah hian Sub-Diviskion hmunpui a ni a.
N.Vanlaiphai hi kawng a chhe em em mai a, nimin Tuichangral ‘S’ YMA Group
Resolution khitilaiah khian helai harsatna hi kan neih len em avangin kan Minister
zahawm takin min tiam ang aia hma mah khan tihdan a awm ang em tih kan ngen duh
a. Tin, kan buaipui leh tunlaia mi tam takin hnathawhna eizawnna an hmuh theihna tur
atana Lungdar te Saphai tiau road khi tuna Contractor in an hnathawh laia khi a pakhat
khi chuan a ti tha deuh a, a pakhat khi chuan tlemin a thawk muang deuh tihte kha.
Tuichangral ‘S’ YMA te khan tunah hian tichak deuh turin Resolution an siam leh a ni a.
Chumi chu kan zawh belh duh a question-ah awm lo mahse, hma min lak sak thei angem
kan ti a ni.
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, Buh lu chuhin kan la buai
CHIEF MINISTER deuh a, kan Sorkar hi a la thar bawk a
hun kan la nei tam lova. Mahse, chuti
chungin heng hi kan hria a. Tuna Member
zahawm takin a rawn sawi ang khan Central Road Fund atanga thawh tum a ni a,
sanction awmsa atang khan hei hi a daih ve ta rih lo a ni. Chutiang chu tuna kan
dinhmun a ni a, ka sawi tawh ang khan kum tharah chuan Central road atanga fund kan
hmuh ang ang a thawh tum a ni tih kha a ni a. Tin, Artahkawn – North Vanlaiphai pawh
hi Pu Speaker, Central road fund a thawh theih tura proposal siam mek a ni.
- 22 -
Tin, hna hi a chhe hlawm a a pawi
khawp a, a supervision hi a tha tur a ni a, tin, an pawisa senso ang hian an hnathawh
hi a tha tur a ni. Chumi ti thalo te chu kan hrem zel dawn a. Dan leh thudik a lal tur a
ni a. Kan ramah hian, thudik a lal theih dawn chuan Dan kenkawh a ngai a, chu dan chu
a kalkawngah a kal ang a, chu chuan hrul thluk te pal thluk te rah pherh te a nei anih
pawhin chutiang chuan a kal mai tur a ni. The Law shall take its own last, chuvangin
Contractor te hian tuna a tam ber hi chu an hralh a ni. Hmanniah Champhaiah Circuit
an sak lai kan zuk tlawh a, kan hotute nen chutah chuan an hna a tha vak lova, kan
zawt a, a leichhawn a lo ni a. Circuit House angte chu Hnam ro tling tura sak tur a ni
a, leichhawn mai mai chi a ni lo a ni. Khatiang thil kha a tam mai. Chuvangin a
supervision leh monitoring and evaluation hi kan la thawk hman lova, kum tharah chuan
chak thei ang bera thawh kan tum a, chumi in a hrut ang ang chu, hrut tluk an tul leh an
hrut tlu ang a, he ramah hian thudik lal tir kan tum.
S P E A K E R : Minute thum emaw kan la nei a, Starred
Question No.4 zawt turin Pu B.Lalthleng-liana lo
sawm ila.
PU B.LALTHLENGLIANA : Pu Speaker, Law & Judicial Minister
zahawm tak chhan atan - Tunah hian
Assistant/Prosecutor ban an awm em ?
Tute nge an nih ? Engvanga ban nge an nih tih
ka zawt e.
S P E A K E R : A chhang turin Minister Pu Lalsawta, Law
& Jujdicial Department i lo sawm ang.
PU LALSAWTA : Pu Speaker, zawhna pangana chhanna -
MINISTER Awm e. Chungte chu - 1. Rose Merry
2. K.Lalremruati 3. Rosery Lalnuntluangi .
4. Linda L.Fambawl leh 5. Lalremthangi
te an ni a, banna an thehlut a, pawmsak an ni.
PU B. LALTHLENGLIANA : Pu Speaker, kan Minister zahawm tak
tak khan banna an thehlut a, an banna
pawm a ni tih kha mi a chhanna a ni a.
Amaherawhchu, ka hriat dan chuan Banna
thehlut turin tih a ni a, Sorkarin banna thehlut tur a a tih kha engvanga banna thehlut tur
nge a nih ?
- 23 -
Chutih lai chuan pakhat Pu S.L.Thansanga hi a bang
duh mai lova. Amaherawhchu, a tawpah ban luih tir a ni, tih hriat a ni a. Tin, banna
thehlut tura a lanna chhan hi kan Chief Minister zahawm tak case hearing tih tlai anih
avangin MNF in a heng Assistant prosecutor a lo ruat tawh ho ban phawt a, a sawi
hnawk thei zawng zawng then fai phawt a, a sawihnawk thei lo tur, anmahni duhsak
zawng, anmahni duhsak tu tur ruat leh phawt a, chuta hearing neih a tihfel niin a lang a,
hei hi a dik em ? tih ka zawt tel a.
Tin, a dawt lehah chuan (SPEAKER : Zawhna
hun a tawp tlat tawh mai. Mahse, chhanna hun phei chu a awm loh hmel a, zawhna tal
pawh kha han zawt tawp mai rawh aw) Tunhma kan tih danah chuan thil kal lai mek
anih chuan henghi chu min pawmsak thin a. (SPEAKER : Thil kallai mek pawh nise,
zawhna kha chhang rih phawt tawh rawh se aw) Evidence tel lova hearing a case tih
tawp hi dan a ni reng em ? Evidence/hearing tel lovin he case hi engtinnge tih tawp a nih
mai dan a kha kan Minister zahawm tak khan min hrilhfiah sela.
S P E A K E R : A chhan theih chuan Minister i lo ko ang.
PU LALSAWTA : Pu Speaker, Minister emaw, tupawh ni ila
MINISTER dan lo angin kan kal thei lova. Kan dan
tanna chu anni appointment chungchangah
te, ban chungchangahte hian Code of Criminal
procedure, 1973 Section 24-na leh 25-na te, tin proviso to Sub rule Clause (b) sub rule 2
of rule 3 – Mizoram appointment, duties, fees, etc. of Government Advocates Rules, 1995
kha appoint leh ban thin te an ni a, chutiang chuan kan ban a. Tin, ban ngai lo an ni a,
hengho hi Sorkar hna thawk an ni lova. Change of Government rual hian inthiarfihlim
nachang hre tura kan ngaih a, kan beisei reng laiin, an hriat loh takah chuan banna rawn
thehlut ve rawh u, kan ti a, kan thuawihin an rawn thehlut a, kan ban mai a ni e.
S P E A K E R : Zawhna hun a tawp a. Mahse, House
Leader chu reilote hun pe mai ang aw.
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, Pastor thankin te leh politician
CHIEF MINISTER thenkhatte min hekna hian ka theng
inthawng a khawih lo Pathian khawngaihna
leh mipuite zarah. Tin, eng ang pawhin MNF
Sorkar 1998-a lo piang khan tih belh sela, ka theng inthawng a khawih lo. Ka chhang
ngai lo. ‘The Lord shall …… on course’, ka innghat mai a ni. Vawiin thleng hian ka
- 24 -
theng inthawng a khawih lo. Chuvangin Judge ten engtinnge an tih, an tih apiangah khan
awm turin ka inpe mai a. Chhete pawhin ka theng inthawng a khawih lo a ni tih hi
member zahawm tak khan hria sela, sawi nuam a ti em a, dawtin sual tinrengin min hek
mah sela ka hlau miah lo. He House-ah hian dawt a min puhna kha Commission on
Inquiry Act hnuaiah Commission on Inquiry-a member min puhtu ten min enquire turin
ka tih pawh khan an hlawhchham anih kha Pu Speaker, chuvangin ka theng inthawng a
khawih lo.
Tin, Advocate General te hengho zawng zawng
hi Sorkar inthlak apianga automatic-a bang nghal tur an ni a. Banna chang hre lo te chu
bang turin Sorkar thar khan a hrilh tur a ni hrim hrim tih kan hriat a tha.
S P E A K E R : Awle, zawhna hun a tawp a, business
dangah kan kal ang a, kan tihtur palinaah
khan thupuan tih a ni a. Panel of
Chairmen kha kan dan Rule No. 10 Section 1-a
Hon’ble Speaker thuneihna a pek ang khanin Panel of Chairmen kum khat chhung atan
heng mite hi ruat a ni. Pu Nirupam Chakma, Pu B. Lalthlengliana Pu Lalduhawma, Pu
K.Lianzuala. Kan Bulletin Part – II ah khan kan member zahawm tak Pu Lalduhawma
hming kha chhut diklo a awm a. ‘Awma’ tih hi a ni hian ‘O’ a hmang thin a ni. ‘Aw’
hmang lovin. Kan Bulletin Part – II ah khan ‘Aw’ a lo hmang a, kha kha ‘O’ a hman
tur a ni ngaihdam kan dil e.
Tin, vawiinniah hianin Member lokal thei lo te
Pu S.Laldingliana Brig. T.Sailo, Pu Hmingdailova Khiangte te an ni a, hei hi House ten
kan pawmpui thei em ? Thei lo na na na chu lokal rawh pawh ti ila kan zawn thleng te
anih loh chuan maw, pawmpui mai kha a tha mai e.
Tunah chuan kan tihtur 5-naah kan lo kal ang
a, Laying of Papers a ni a. Pu Lal Thanhawla, Hon’ble Chief Minister, Finance changtu
ni bawk chuanin 1. Finance Acount for the year 2007 – 2008 relating to Govt. of
Mizoram. 2. Appropriation Acount for the year 2007 – 08 relating to Govt. of Mizoram
hi a rual hian rawn lay se langin. A copy kha lay hnuah maw? Aw a ni maw lay hma a
lo hriat lawk te induh takin ka ti mai mai. Han lay sela, i lo sawm ang.
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, i phalna leh i remtihnain CHIEF
MINISTER Appropriation Acount for 2007-2008 leh
Finance Acount 2007-2008 hi he House
zahawm takah hian ka rawn hlan e.
- 25 -
S P E A K E R : Tunah han sem ula, kan member zahawm
tak te han pe rawh u.. Kan la nei a. Pu
P.C. Lalthanliana kan Hon’ble Minister-in
heng ‘The Mizoram State Commission for
Women’ Rules, 2008 leh ‘The Mizoram (Election to Village Council) (Seventh
Amendment) Rules, 2009 te hi House dawhkanah han lay selangin, lay turin ilo sawm
ang.
PU LALTHANLIANA : Pu Speaker, i phalna leh he House MINISTER
zahawm takin a min phalsakna angin ‘The
Mizoram State Commission for Women
Rules, 2008 leh ‘The Mizoram (Election to
Village Council) (Seventh Amendment) Rules, 2009, he House zahawm tak dawhkanah
hian ka lay e.
S P E A K E R : Business Advisory Committee chuanin
3.3.2009 khan hemi kan Report hi uluk
takin a thlir a, detail programme hi
dawhkanah ka rawn lay a ni. A copy kha
sem nise.
Awle, tunah Legislative Business kan lo kalpui
ang a. Pu Lal Thanhawla, Chief Minister zahawm tak leh House Leader zahawm tak chu
The Mizoram Parliamentary Secretaries (Appointment Salaries, Allowances and
Miscellenous Provisions) Bill, 2009 House a introduce phalna rawn dil sela.
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, i phalna leh remtihnain ‘The
CHIEF MINISTER Mizoram Parliamentary Secretaries (Appoint-
ment, Salaries, Allowances and Miscellanous
Provisions) Bill, 2009’ hi introduce ka rawn
dil e.
S P E A K E R : Introduce kan phalsak em ? Member ten
kan phalsak em ? Phalsak maw ? Kan
phalsak chuan tunah House Leader
zahawm takin Bill chu han introduce sela.
- 26 -
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, i phalna leh he House CHIEF
MINISTER zahawm tak phalnain ‘The Mizoram
Parliamentary Secretaries (Appointment,
Salaries, Allowances and Miscellaneous
Provisions) Bill, 2009’ hi ka rawn introduce e.
S P E A K E R : Tunah copy kha sem nise.
PU P.C. ZORAM SANGLIANA : Pu Speaker, khawngaihin Business Adviso-
MINISTER ry Committee Report a lo lang, Friday 23,
2009 hi kan dan angin Private Business
kha a ni si a. Hetah hian Private Business kha
awm tur a ni si a. Govt. Business tih bawkin rawn dah leh hi Private Business tih a dah
tur, chhutsual palh a ni lo maw ? kan ti a ni. Friday hi chu Private Business ni a ni si a.
Helai hi tihsual palh a ni thei em ? kha kha Private Resolution ngaihtuah ni kha ni 20
kha a ni si a. Chuvangin, Govt. Business tih kha a chunga mi hi an chianglutuk ang a, an
la thla mai palh nge ? Tah hian Private Business tih kha House hian dah mai nise a rem
mai lo maw ? ka ti a ni.
S P E A K E R : A dik khawp mai. Hei hi tihsual palh a
ni ang. A vang chu Resolution kha kan nei
a ni a. Chhutsual anih ka ring e a, abuah
kan lo tisual liau liau a ni e. Hemi
Provisional Programme ka tih ah hi chuan Ni 20 a kha questions a ni a, pahnihnaah
Private Members Business kan ti a ni. Chutiang chuan in copy ah khan khawngaih takin
lo correct mai rawh u.
Awle, kha kan House Leader khanin dank ha
bill kha a rawn introduce ta a, kan Member te pawn uluk taka an lo zirtur a ni a,
chuvangin sawiho hun leh a ngaihtuah hun chu hun remchangah kan la rawn ruat ang.
Tunah chuan niminah kan Governor zahawm
takin House-ah thu a rawn sawi a, chu a thusawi chungchanga lawmthu sawinaah khan
Motion of Thanks Pu T.T.Zothansanga, hnen atangin kan dawng a, tunah hian Pu T.T.
Zothansanga, Motion of Thanks move turin i lo sawm ang.
- 27 -
PU T.T. ZOTHANSANGA : Pu Speaker, ka lawm e. Vawiinah Mizoram
kan rorelna thutkhawmna sang berah thu
sawi thei tur leh hriselna leh remchang min
siamsaktu Pathian leh kan Party hruaitu chungah
lawmthu ka sawi hmasa a. Nimina Governor zahawm tak thusawi kha a copy kan nei vek
a, kan ram tluchhe mek siamthatna kawnga mi inhmang mite tan chuan lawmna tur hlirah
ka ngai a ni. Kan Session neih tur atan hian min welcome-nain bul an tan a. Kum thar
a nih anga chakna thar, tumna thar, tum ruhna te, Zoram leh mipuite tana kan neih a
beisei thuin Mizo tawng ngaiin a han sawite kha ropui ka ti a.
Tin, a thusawi nawlpui han en khan kan vannei
em e, lawmna ni kan tawng leh ta tih tur niawm takah ka ngai a. Kan sorkar hmalakna
kawng hrang hrang leh hmathlir te rawn tarlangin Election Manifesto, kan Ruling Party
in a bu a a lo siam kha hemi a mite pawh kha a taka tih hlawhtlin ngei a nih tur te kha
a rawn tarlang hmasa a. Election Manifesto hi Mizoram ah hian tha tak tak kan siam teuh
thin a. Party thenkhat chuan inthlan zawhah hian an hluihlawn mai thin a. Hei vawiinniah
vannei ka inti a. Kan Ruling Party ten election dawn a an ruahman ang kha a taka han
puitlin an tum tih an lan atang hian a lawmawm hlein ka hria a. An bawhzui zel tawh
dawn a ni.
Hei ka ngaih pawimawh zawng zawng han sawi
ka duh a. A hmasa berah chuan Council of Minister kan Sorkarin hetianga mumal tak a
a full strength a an siam chho hi lawmawm ka ti a. Sorkar ngelnghet tak a ni tih pawh
ka hria a. Tin, kan Cabinet Minister te tunhmain theihtawp chhuahin an tang tawh thin
a, anmahni kaihza tha tichak turin Parliamentary Secretary mi paruk zet an han ruat belh
a. Hei Mizoramah hian thil thar ang deuhin kan ngai a. Amaherawhchu, kan Rules of
Procedure & Conduct of Mizoram Legislative Assembly ah hian phek thumna ah hian
Parliamentary Secretary hi a lo chuang tawh a. Hei phek thumna sub No. (m) ah hian
Minister means “The member of the Council of Minister, the Minister of State, the
Deputy Speaker & Parliamentary Secretary. Tun tuma kan sorkarin hetiang ruahmanna a
han chhawp chhuak taah hian mi tam takin thil thar emaw an ti a, kan han sep deuh laih
laih thin a. Amaheawhchu, hemi kan Rules berin tunhma atanga kan lo rin tawh hian
chiang fek fawkin a lo tarlang reng tawh mai a. Hei hi kan sawilang deuh hram duh a
ni. Rorelna dik leh fel, rintlak nei tura hmalakna kawngah kan Sorkar hian dimdawi a nei
dawn lo a ni tih Governor thusawi atanga rawn lang hian min ti lawm khawp mai a.
Tin, Transperancy kan ti a, langtlang thei kan ti
a, kha kha kan chhinchhiahna tur langsar tak, kan white mark kha a ni dawn a ni tihte
han hriat hian thla a muang a. Corruption kan ti a. Mizoram ina harsatna kan tawhte
zinga a lian ber, khatiangah pawh khan eng level-ah pawh nisela, a theih ang chen
chenah Sorkar-in hma a la dawn a ni tih kan han hriat phei kha chuan, Zoram hi a nuam
lehzual dawn, a dik zawngin kan kal ta a va ni mai awm ve tih te kan ngaihtuah a. A
thlamuanthlak hle a ni. Chumi tan chhanna chuan ti mai ang rorelna dik kan tih
chhohna tur atan pawh chuan hei thil pawimawh tak mai. Vigilance Commission te kan
han ruat dawn a. Hei Mizoramah hian kan la nei ngai lova, Anti-Corruption te kan han ti
- 28 -
a. Anti-Corruption te pawh thil ti thei awm tak si tih nei hlei thei lo, bawhbettu awm ang
mai a chet ni changte hi a awm thin a. Tunah erawh chuan khatiang ang te pawh kha hei
tih chak an ni cho zel dawn ta pawh hian min ti lawm hle a ni.
Tin, tunah pawh hian khawvel hmasawnna chak
tak karah kan khawsa a. Mizote pawhin hma kan sawn chho mek zel a. Chumi
hmasawhna kawnga thil pawimawh tak mai chu remna leh muanna a ni a. Kan ram
chhungah remna leh muanna a awm theih nan tuna kan Sorkar te hianin tunhmain a man
sang tak an lo pe tawh thin a. Tun tumah pawh hianin a man eng anga sang pawh nise,
pek an inhuam chho leh dawn niin a lang a. Theihtawpin hei tan an la chho zel dawn ,
Sorkarin hma a la hmiah hmiah zel tur hianin min ti thlamuang khawp mai. Mizoram hi
ram nuamah siam kan tum a. Hel ho tawm buk a tana Mizoram khawi laimah hi hman
phal a ni lo tur te hian min ti lawm a.
Tin, ralthuama in rikrapna leh hel rawngkai te
chunga zahngaihna lantir ang chi a kha kan Sorkar hianin a ngai thei dawn lo a ni tih
pawh Governor zahawm tak thusawi hian a rawn tarlang a. Hei hianin mi ati lawm hle a
ni. Chumai ni lovin, hei Mizoramah kan Crime rate te pawh kan Police lam hotuten an
rawn tarlang thin a. Nasa takin keimahni mi leh sa nia kan ngaih ni chiah si lo ramdang
mi niawma langte hianin nasa takin an tisang niawma hriatna a awm a. Chuvangin, kan
sorkar hian ramdang mite Mizorama thil tisual an awm a nih chuan anmahni ram ngeiah,
anmahni awmna zelah an chungthu relsak turin pek let leh tur a nih tur a thusawi atanga
a rawn lang te hianin min tilawm a ni.
Tin, chubakah, Mizoramah hian mirethei leh
mihausa inkar a lo zau ta a. Mirethei hi kan thahnem khawp mai a. He Sorkarina
khawpuia miretheite leh thingtlang miretheite priority a’n pekna pawh hi a lawmawm ka
ti a. Chumi atan chuan New Land Use Policy an ruahman a. He an ruahmanna ah hianin
tute emaw niin a remchanga a seat lova thut ve mai lovin House Leader ngei maiina a’n
kaihruai tur hi, hei hian mi a tithlamuang a. Tin, Chairman, Vice Chairman atan Pu
R.Selthuama Sorkar hna lama mithiam berte zinga kan neihin hetianga an chhawmdawl
chho turah hianin thla a timuang a. Chubakah, anni kaihhruaina hnuaiah hian Sorkar
Department-a kan hotute, kan Official thil chinchang hria leh remhre tak takte, khatiang
mite nena an thawhhona turah hian kan NLUP pawh hianin a tum ang tak a hlenchhuak
thei ang tih kan beisei bawk a ni. Hei pawimawh tih deuh mai ka’n neih leh chu Farmer
Commission te pawh ruahman turin ruahmanna a awm chho mek a. Mizoramah hian a
tam ber hi lonei mi kan ni a. Hei AMFU te kan han ti a, theih ang tawk tawkin
anmahni atang chuan hma an han la ve thin a. Amaherawhchu, Sorkar atanga kan lo
ngaihsak dan hi a tawk lo a ni mai thei. Tunah hian remchang takin Governor Address
atanga a lan danin Farmers Commission te hi dinchhoh anni dawn ta zel a. Hei hianin
thingtlang loneimite, kan mipui tam zawk te a tilawm a. Hei hi lawmna, a lawmawm
hlein ka hria a. Tin, chu mai bakah ni 100 inhlawhna Sorkar hmasaten an lo kalpui
tawhnaah ni 100 kan thleng ngai lova. Ni 50 te, ni 44 te kan lo hman thin ang te kha
ni 100 ngei ngei a thleng tawh ang tiin a rawn tarlang bawk a, a lawmawm hle a ni.
- 29 -
Chu mai bakah, ram rethei tak kan ni a.
Mizoramah hian tharchhuah leh intodelhna kawngah kan hnufual em em a. Chuti lai karah
Special Economic Zone te han tih a ni dawn leh zel hian rilru a ti thlamuang a ni.
Tunah hian kan Education system a tlahniam
nasa hle a. Ngun taka ngaihtuah chuan kan zan kal vel mai mai ni hian a lang thin a.
Mahse, helai hmunah hian ngaihtuahna sang zawk an rawn nei a. Education Reforms
Commission te pawh siam chhoh zel tum niawmin a lang leh zelte hian min tilawm
khawp mai. Tunah hian Mizoramah thalaite mangang taka kan awm lain he sorkar hi a
lo ding chhuak a ni a. Thalai nuai 3 chuang te hian beiseina sang tak an nei a. Chung
thalai nuai 3 chuangin remchang an neih ve na tur, hna hrang hrangte pawh kha kan
sorkarin a buatsaih chho mek zel a. Chung ang a pakhat atan chuan Mizoram Youth
Commission chuan Lord Krishna IAS Academy New Delhi amite nen Civil Service
Coaching class Aizawlah hawn tum a ni a. A pawimawh khawp mai kha kha.
Hei tun hmain Shillong-ah ka awm thin a,
chungah chuan IAS Coaching class te hi Mizoram atangin an lo kal thla a, a ho ang
reng hle a. An class kha zing leh tlai chauh te a ni thin a. Khatiang hun kha kan kalpel
tawh a. Mizoramah kan tualchhung ngeiah kan Youth Commission ten remchang an han
siam thei tur hi lawmawm ka ti a. Mi 200 zetin enrollment an pe tawh a. Tun April
maia tan chhoh tur hian Zoram hmasawnna kawngah kan thalaite tan phurna nasa tak a
pe a. Tin, kawng dikah pawh min hruai ang tih ka ring a Hei hi a lawmawm dawn hlein
ka hria.
Tin, tunah hian kan Mizo hnam thil te leh kan
ngaihhlut ang chi zawng zawngte pawh hi a nihna ang hian a la chawisan theih a ni tih
hriain tun kan Sorkar chak tak hian hma a la chho reng ni pawhin a lang a. Hei,
Cultural meet te leh Festival engemaw hrang hrangte pawh kan thalaiten kan Mizo mize
dik tak an lo pho chhuah a, khatiang a ti an lo awm theihna turin hma a la chho tur te
pawh hi a lawmawm ka ti a.
Tin, tunah hian kan ram hi a zim a, hmun
danga tang hian thil tam tak a tih theih tawh a, chumi hrereng chuan I.T. Dot-cum-
Human Resources Development Management Centre, New Delhi-ah Mizo thalaite tana din
an ni tur pawh hianin hmasawnna nasa tak min pe ang tih hi ka ring a, chutah chuanin
Information Technology-a kan hriat lar Infosys te Wipro te khanin sul an su dawn niin a
lang a a ropui hle a ni.
Hei kan Sorkarin a hmalakna hrang hrang
Sport-ah hianin ‘thalaite kan tuihal e,’ tih thin a ni a, chutah chuan pawimawh ka tih
deuh mai leh ka lawmna em em mai chu Zobawk hmunah State Sports Academy atan
India Sorkarin cheng nuaih sangthum zali zet mai an sanction hi lawmawm ka ti a, hei hian
kan thalaite nasa takin hmasawnna leh phurna a pe ang tih hi ka ring a. Tin, hei kan
Assembly-ah kan Hockey khel thiam Pi Lalchhanhimi te Pi Lalremruati te kumina World
Cup Hockey Junior a tel ve mai turte hming hmerh a a rawn lang te pawh hi lawmawm
ka ti a, hei a rawn tarlannaah hi chuanin kan Gold dawn zatte, Silver dawn zatte, Bronze
dawn zatte a rawn tarlang vek mai a, a lawmawm ka ti khawp mai. Thalaiteah hianin
- 30 -
nasa takin phurna a pe a, infiamna lama talent nei mite tan tun Sorkarah hian nasa takin
beiseina a awm dawn a ni tih kha a lang a, a lawmawm hlein ka hria a ni.
Tin, hei MLA te hi anihna takah chuan Dan
siam pawl kan ni a, kan Sorkar lo hrawn tawhte eng ang chiah nge an nih kan hre lova,
Legal Reference hi a lo ngai viau a niang, hei kan Sorkarin 16.2.2009 khanin Mizoram
State Law Commission an ruat deuh ut mai a, a lawmawm ka ti khawp mai a, hei kan
Chairman atan pawh kan MLA te zing ami Pu R.Lalrinawma, M.A. leh LLB, kan senior
Advocate te zinga a chhuanawm ber te pawh kha Chairman-ah an awm chho dawn a ni
a. Amah hi mimal taka ka hriat a ni a, heath hian beiseina sang tak ka nei a, kan Dan
hmanlaite a tul tawh lo te leh enge tul a, tha, khatiang khanin a tul ang rawn
recommend-a amendment te han siam a, khatiang anga mipuite tana tha tura rawn duang
chhuak tur khan a tha tawk ni khan ka hria , chubakah hei Separate High Court,
Mizoram-ina a hranpa kan neih vena tur ang zawnga hmalakna kal mekte hianin min ti
lawm em em a ni.
Tun tumah hian pawimawh deuh ka tih pakhat
chu Planning chungchang hi a ni a. State Planning Board hi pawimawh ka ti khawp mai
a. Kan Sorkar lo kalta thenkhatah kha chuan kan MLA tute emaw an vui vai palh mai
ang tih hlau niawm tak a, fair em em mai lo han dah te pawh kha a lo awm ve thin a
ni. Tin, tunah hi chuan keimahni MLA atang nilo mithiam chung chuang kan Civil
Service te zinga mi Pu Lalkhama kan Chief Secretary pawh lo ni tawh thin te, tin, Pu
PL Thanga te khan helaiah hian Planning-ah hian sul an rawn su dawn a ni a. Helai
atang ringawt pawh hianin thla a muang a. Development hi a grass root level atanga tan
chhoh tur a ni a. Kan Sorkar hmasah kha chuanin hotupa berin an puang tawp mai a.
Chumi bawhzui tur chuan a hniam zawng hian an chhuk thla thin a, a buaithlak tlat mai
a ni. Tun tumah erawh hi chuan a grassroot atangin kan ti chho ang a, khalai atang khan
hmasawnna tak tak ruamah kan Planning Board Vice Chairman Pu Lalkhama te hianin
min hruailut ngei ang tih pawh a beisei awm a ni.
Tin, Mizoram ina tunhma atanga kan rilrua lo
awm fo tawh thin Power hi kan mamawh a ni ti a kan P.C. unau te pawn an lo au pui
thin khan tun sorkar hian a tak takin an rawn au chhuahpui dawn a ni tih kan hria a, a
pawimawh ka ti khawp mai hei hi. Term hmasaah khan Tuirial Hydel Project Mega
Watt 60 awmna kha compensation tam uchuak lutuk avang leh a dawngtu tur niawma
lang ten an dawn loh avanga a chingpen kha kan hre theuhin ka ring a, khangte kha
Ministry of Power, Govt. of India chuan kan sorkar ina a zuk request-na avangin a rawn
service leh dawn a, hei hi a lawmawm ka ti khawp mai a. Mizoram hian Mega Watt 70
vel kan mamawh a helai mega watt 60 vel kan han tihpuitlin theih hlauh hi chuanin kan
thaw huai thei dawn a ni. Chung mai a la ni lova, kan hma deuh lawka han hma chhoh
zel turah hian mega watt 460 Kolodyne Phase II ah te, Tuivai Hydel Project mega watt
210 tiang chi te pawh hi hmaah an chhawp chho zel a, a ropui ka ti khawp mai. Hei hi
Power hi kan lifeline tak tak a
ni a, Power hi a rawn that chhoh hunah chuanin Zoram hi hmasawnna tak takah min
hruailut thei dawn a ni tih kha kan hriat a tha a ni.
- 31 -
Pu Speaker, hei kan Governor-ina min address
naah hian Health Insurance Scheme thar te, tin, Tar pension te leh BPL families te,
Ministry of Labour atanga a pawisa rawn tum tur angin a rawn sawi a, a lawmawm
khawp mai a. Hei kan hruaitute an chak a, tin, Referral Hospital sawlai lawk Falkawn a
mi kan tih te pawh kha a chingpen tawh ang ang chu kan hria a, mipuiin, khangte pawh
kha an han revise chho leh dawn a ni a, a lawmawm khawpin ka hria a. An revise
satliah mai dawn nilovin a tul hunah chuan Medical College thlenga hlan chhoh theih
turin ruahmanna a kal chho mek a ni tih kan hriat hian thla a timuang a ni.
Hei Guwahati-ah te kan awm thin a, tunhmain,
khulai dam lo ina kan senso nasa lutuk han tlahniam tur maite pawh hi thla a muang a, a
lawmawm hlein ka hria. Tin, hei Food Processing Ministry atangin vaibelchhe sawmruk
leh vaibelchhe sawm panga Mega Food park an tih leh ….. atan hianin hei an rawn
sanction leh bawk a, hei hi a lawmawm ka ti khawp mai a. Hetiang hi kan kalchhoh pui
tak tak anih chuanin kan thalai tam tak hna neilote hianin hna remchang tam tak an nei ang
tih kha a rinawm a, a lawmawm hlein ka hria.
Tin, kan sorkar hmasain Project a lo tih ang
ang pawh chhunzawm tumna a awm hian min tilawm a. Tunhma atang khanin mipuitena
an han sawi fovah chuanin sorkar hmasain a a lo ruahmanna leh a lo kalpui tawhna te hi
sorkar leh hian an chhunzawm leh ngai lova. Chuvang chuan Mizoram hi hmasawnna
kawngah a than a thu a ni an ti thin a, tak tak nge phei chu ka hre lova. Amaherawhchu,
tun sorkar tharina hma a lo lak tawhna te ngun taka an en a chhunzawm theih tur awm
thei leh khatiang ang te han hma zui zel an tum hi lawmawm ka ti a. Entrinan, Youth
Commission pawh kha Sorkar hmasa khan an din mai a, a chipchiar leh engkim ruahman
tha kha a nei hman lo ni khan a lang a. Chungte pawh chu tunah hian an ti changtlung
chho zel dawn a ni tih ka hriat hian lawmawm ka ti a, khangte khan min tilawm a.
Tin, phai lama han kal nikhuaa Mizorama kan
Official tena an thlen theihna tur Mizoram House, New Delhi leh Mumbai a han sak tur
a ni te pawh hianin min ti lawm em em a ni. Kan Governor-in a address-naah tam tak a
rawn sawi chhuahte hi a tha ka ti khawp mai a, tunhmain helai address-ah hian thui tak
tak a rawn chhawp chhuak tawh thin a. Tun tumah hian tawitein a rawn chhawpchhuak a,
inan loh deuhna an neiin ka hria . Tunhmaa an chhawpchhuah kha chu tihhlawhtlin leh hi
a tam em em mai a. Tun tumah hian an chhawpchhuah aia tam hi tihhlawhtlin an tum ni
pawhin a lang a, a lawmawm khawpin ka hria. Mizo mipuite hi tunah hian inthlanna a
rawn thleng a, Pathianin Israel fate hnenah in hmaah hian nunna leh thihna Malsawmna
leh anchhia ka dah a ni. Nunna chu thlang rawh u, in nun theih nan a tih ang deuh chiah
khan tun kan election-ah khan mipui hmaah duhthlanna a awm a, tahchuan mipui ten kan
kawng zawh lam chu kan han hre ta a, mipui duhthusam anga kan Governor-ina
ruahmanna tha tak mai a rawn nei chho hi lawmawm ka ti a, lawmthu sawina tlak vekah ka
ngai a, chuvangin min lawmpui turin member te ka sawm vek che u a ni. Ka lawm e, Pu
Speaker.
- 32 -
S P E A K E R : Governor-in 10 minutes vela a sawi kha
member ten kan han sawi chuan darkar
chanve velin kan expand thei mai zel dawnin
a lang a. Motion neitupa pawh khanin an tih tak
tak kha chuanin 20 minutes a la daih mai a nia. Chuvangin dar 2 atanga dar 4 thleng hun
kan neih a ni a, minutes 120 tuna dar 12 atanga dar 1 inkarah minutes 20 a lo kal a. 50
minutes kan la nei ta a. 170 minutes neiah inngai ilangin member pakhat in 10 minutes
kan lakchuan kan sawi kim hman dawn lo hrim hrim mai a. Chuvangin 5 minutes vel hi a
tawk kan ti mai em ? sawiho nan, nge 10 minutes chu kan duh deuh em ?
Dr. R. LALTHANGLIANA : Pu Speaker, tihdan phung hi kan nei ve
deuhva House hian, hetiang Governor
Address sawiho hi chu 5 minutes ah hian
kan la tlingtla vak loin ka hria a, Bill Introduce
te hi chu sawitur a tam thin loh avangin, 5 minutes te pawh tih a ni a. Hei hi chu a
ram pumpui Sorkar thil tak tak a tling a, chuvangin 5 minutes ah chuan kan kham lo
lutuk deuhin a rinawm. 10 minutes kha ni ta ang sela a tha lo maw le ? nidanga kan tih
thin angin Group Leader te kha a remchang anih chuan kan pek belh hlek te pawh kha
minute 15 te emaw, tih dan thin te pawh kha kan nei ve deuh a, Pu Speaker, ka’n rawt a
ni.
Hetiang thilah hian House-a Member zawng
zawng 40 ah khan kan sawi dawn tih ang hisap khan minute 170 kha sem ni lo ta ang
sela, helama a bik takin in dinglam panga mi phei kha chuan tam takin an sawiin ka
ring lo a, tun hma pawhin kan sawi hranpa lem lova, Minister te phei chuan chuvang
chuan minute pawh kha atam tawk e, a kan rawt deuh mai a.
S P E A K E R : Minutes 10 ti ila, kha kha hman zawh
kher pawh tum chuang lo ila. Thusawi
thiam chuan koh nawn an hlawh dawn a
ni tih kha hria ilangin. Tin, lo lak lawh a flow
lo kal laklawh te a awm chuan Speaker khan minute 2/1 te pawh a han belh te pawh phal
ila a tha awm e. Tichuan minutes 10 kha a per limit ang deuh hlekah han ngai ila, tunah
I lo sawi ho ang ule. Tunge sawi hmasa dawn ? Nge kan bang thei mai dawn em ni ? Kan
Motion kha kan lawm tawk emaw ni le ? Inti tak tak deuh em ni ? Mipuiin kan aiawhin
an thu ve a, sawi tur tak tak an hre lo an tih in hlau lo maw ? Nge ni ? sawi tur kan
awm lova kan lawm tlang a ang riau mai a. Pu Dr. Lalthangliana khan minute 10/15 lai
te an ti naa mahse, sawi tur kan awm loh chuan darkar 3 pawh inpe ila sawi tur awm loh
kha chuan Awle, Pu K.Liantlinga.
- 33 -
PU K.LIANTLINGA : Pu Speaker, ka lawm e. Hei engatinge ? a
Ruling lam leh a Opposition lam atang
pawhin kan sawi hreh nge ni a, kan sawi
chak nge ? kan invengthawng, ka hre lova. Hei
kan Governor thusawi hi a tlangpui chuan a tha han tih mai tur pawh niin ka hria a,
hmalakna tur chi hrang hrangte a sawi a. Hei 1 – 3 na chho te phei hi chu a kal chho zo
tawh ang deuh, hei tuna Bill kan tih lai mek tur angte pawh a ni a. Tin, 4-naah te phei
hian chuanin Sorkar langtlang chungchangte corruption-a kan invenna tur leh khang laka
kan himna tur ang chi te pawh a tarlang nasain a hriat a. Tin, hei Vigilance Commission
te ACB tih chak chhoh te, a awm chho a, heng ang hi kan Sorkar kal tawhah te
mipuiten kan duh tawk lohna thil awm thei tam tak a awm avangin, hengte pawh hi
Sorkar thar chuan hma a la dawn ni awmin a hriat a. Lawmawm khat hlein a hriat a ni.
Tin, heng underground activities-ah emaw thil
hrang hrang kan han hmuh theih chin ang hengah te pawh hei No. 5-naah chuan an remtih
loh thute, tin, heng arm dealers leh drugs lam pang chungchangah te, invena tur tam
takte pawh a awm a, tin, hei No. 6-na phei hi chu kan Ministry tunhma Congress Sorkar
kum 10 lai kaltaah kha chuan New Land Use Policy an ti a. A hlawhtling nep ang reng
viau a. Chuvang chuanin tunah hi chuan tan lak tum pawh in ang a. Tun hma Minister-in
a enkawl ang deuh chin Apex body te siamin Chief Minister Chairman-na hnuaiah te kal
tur ni te pawhin a lang a. Amaherawhchu, tilaiah hian fimkhur ngai lai deuh awm a ka
zuk hriat chu he lai para 2-naah hianin Special Economic zone tih te tin, Multi National
firm te nena han tihna tur chho laite hian fimkhur a ngai hlein ka hria a. Hengah hian
State dang leh ram dang atanga lo kalte hi company leh firm ni lem lo te pawh hi
agreement te pawh sign pui mai mai te pawh hi a awm ve fo thin a ni. Khatiang angte
pawh kha kan thlir chhoh ngun a thain a hriat a. Hengah te pawh hian hlawhtling turah
ngai ila, an la tan miau loh avangin tunah chuan han sawi vak theih pawh a ni lova, kan
Governor-in ruahmanna a rawn siamte pawh hi a thain ka hria a. Tin a pasarihna hi kan
sawi duh chu a ni a. 7-na ah hian Party zawng zawng leh Election dawn apianga kan
sawiho thin manifesto leh agenda ah te kan dah thin hrang hrangah khan Youth
Commission chungchang hi kan sawi uar em em a, kan thalai zawng zawngte pawh hian
an thlir a, beiseina sang tak an neiin ka hria a. Hemi chungchangthuah hian Youth
Commission-in Lord Krishna IAS Academy agreement a lo sign pui chungchang hi ka
rilru pawh a verh khawp mai a. Ekhai a va ropui dawn em ! tiin kan thlir a, kan thlir
zual deuh bik a Mahse, heng ang sign turte pawh hi uluk takin kan sorkar hian a kalpui
em tih te pawh kan ngaihtuah a ngaiin ka hria. Lord Krishna han tih hian Ram Krishna
Mission tih te pawh a awm a, a Hindu hming deuh riau mai te pawhin a lang a. A
lehlamah chuan
Kristian State te pawh kan ni a, Lord Jesus IAS Academy tih te pawh hi a ni zawk thei
mai lawm maw ni le. Krishna hming a han tih bik chu tih te pawh kha thil awm ve thei
niin ka hria a, hming phuah leh hming han tihah te pawh hian a pawimawhna lai a awm a.
Chulai chu kan sawi duhnaah chuan he Lord Krishna IAS Academy hi Internet-ah kan en
a, kan zawng a, helai tak mai a kan Sorkar ten agreement an lo sign pui Youth
Commission ten thalaite nghahfak leh beiseiin hetianga agreement meuh a lo sign pui
tawh chu tiin, mahse, Website ah hian hmuh tur a lo awm reng reng lo mai a. Ka hmuh
chhunah chuan advertisement an chhuah Mizorama local newspaper thenkhatah a awm a,
tin, local - India.com ah hian a in advertise ve a, Lord Krishna Academy address a ti a.
- 34 -
Commercial Complex Jain House Mukherje Nagar. Delhi 9 a ni. Chutah chuan Mobile
No.9350194016 a ziak a, email not available a ti a. Website not available a ti a ni.
Chuvang chuan, khatiang ang kha engtinnge kan sorkar aiawh ten agreement an lo sign pui
theih, pakhat lehah chuan ti hian ka hmu a, __________ tihah hian a in advertise leh a,
tah chuan Lord Krishna Academy a ti a, tahchuan location a ziak ah chuan Sub No. 101 B,
3 & 4 unsold building Dr. Mukherji Nagar, New Delhi 25 a ti leh si a ni. He firm hi chi
hnihah address pawh a nei a. Chuvang chuan, helai hi ngaihtuah ngun a ngai hlein ka
hria, contract person not specified a ti a ni, tin, business phone not specified a ti leh ta a ni.
Chuvang chuan, he Lord Krishna Academy hi kei chuan Website dangah ka zawng char
char a, ka hmu lova, Mizoram atanga an tih erawhchu download theih lohin a awm a ni.
Chu erawhchu, hmun thum velah tihin a awm a. Chuvang chuan, tunah hian kan thalaite
hmasawnna tur tak tak kan thalai ten tlumte thlir taka an lo thlir ti teh ang, Youth
Commission meuhin khatiang ang mai mai a sign pui anih chuan tlema kan fimkhur deuh
a ngai a. Tin, kan House Leader pawh hian enfiah turin min assured se ka duh a, hemi
chungchangah hian. Tin, kan thlir leh chu IAS hote an zirna turah chuanin Delhi ah
khuan hmun 100 vel deuhthawah khuan hetiang institution hi a awm a ni. Chung chu a tul
te phei chuanin kan hotute engkim hrevek inni a, instruct ah khan in en ang a in hmu thei
vekin ka ring a, chungah chuanin internet a connect theih loh Website neihte kan en vang
vang hian sawmthum chuang velah hi chuan an awm a ni, an tha em em mai a ni.
Amaherawhchu, he Lord Krishna IAS Academy hi a lang pha lova, amaherawhchu, hetah
hian a in tarlang ve veu veu a, amaherawhchu, heng Website-ah hianin, Website pawh a
nilova, hetiang firm list ah khanin awlsam takin ni hnih khat lekah pawh Internet-ah te
chuan a khung ve theih mai a. Hemi chungchangthuah hian Chawkya IAS Academy te hi
han en ta ila, an firm chungchang zawng zawng a print-out theih a, phek 70/80 vel hi
printout tur a awm a ni. Chungah te chuan hei kum 2001 atanga 2007 thlenga an result
zawng zawng kha an hming nen an number nen an position khami UPSC an exam a an
position zawng zawng nen khan a in tarlang a, helaiah hianin nikumah khanin hei Mizo
tlangval pakhat Lalramsanga Sailo phei chu heta tang hian a chhuak a. Tin, K.Hauthang hi
heta tang hian a chhuak bawk a, tunah hian K.Lalramsanga phei chu IRS an pe a ni.
Khatiang anga Academy tha kha tunah hian Delhi-ah khuan tam tak a awm a ni. Tin, a tha
lehzual heng Rac I.S. Study Circle an tih hemi te phei hi chu IAS list zawng zawng
nikuma mi nen kum hmasa ami nen a list in a chhuak vek a, chumiah chuan tiang hian
tarlan theihin a awm a ni. Chuvang chuanin tuna helaia Lord Krishna I.A.S. Academy
chungchang thuah hi chuan kan Governor zahawm takin thu a sawi te khang ang kha a
zahawm a, tin, kan House pawh hi a zahawm a, hetiang ang Address pawh chiang lo leh
mumal lo ang chi hi chu keichuan pawm harsa ka ti ang reng khawp mai a. Engemaw
chenah hemi sumdawng vai khualzin ten a engemawtia kan hotute an bepawp a an siam mai
mai te pawh hi a ang riauin ka hria a ni. Chuvang chuan kan thalai ten heng hi ngun taka
ngaihtuah a, tunah hian Internet
Website-ah a lang vek a ni. Heng ang hi ngun taka thlir turin ka duh a, chutah chuan kan
House Leader pawh ennawn turin ka duh a, hengte hi ennawn chu ti thei sela chuan kei
chuan tha taka pawm tlan pawh a thain ka hria.
A tawp berah chuan hemi Human Development
Centre New Delhi for Mizoram Youth tih hi I.T. chungchang hi a thain ka
hria a. Tin, hetilaiah hianin Delhi chauh ni lo hianin Metropolitan City ni thei sela, Mizo
te hian hmun hrang hrangah lunglen zawng kan neia, hengah hian Human Development
Management Centre ang chi hrang hrang heng infroncy leh ….. te phei hi chu hming lar an
- 35 -
nih avangin heng hi a thain ka hria a, hetiang ang hian kal thei sela, heng khawpui hrang
hrangah hian tih kha kan sawi duh a.
Engpawhnisela, a tlangpuithuin heng Sports and
Youth Services te thil chi hrang hrang iti mai ang helaia a rawn tarlan chhoh chi te State
Planning Board chungchangah Law Commission chungchangthuah te High Court hran neih
chungchangthuah te, hengte hi chu kan neih ngei tur ni pawhin alang a, hmalakna hrang
hrang an rawn sawi te hi a thain ka hria a. Tin, hei News Help Insurance Scheme tih te
pawh hi Health Care Scheme han tih ai kha chuan a mawi deuhin ka hria a, hengahte hian
fimkhur taka khalai kha kan sawi uar deuh bik a ni e, ka lawm e.
PU LALROBIAKA : Pu Speaker, ka lawm e. Hei vawiiniah kan
Governor thusawi lawmthu sawina hun a hun
min pek avangin ka lawm e. Sawi tur tam
tak a awmin ka hria a. kan Governor Speech –ah
khan kan ram darthlalang tur nasa takin a lang a.Quin Govt. han tih te responsive Govt.
han tih te transparency han tih te pawh khan hma kan sawn a ni tih a chiang reng mai a.
Tin, a sawitu tur kan awm em ? han tih pawh
khan kan rilru a zalen ta lutuk a, sawi tur kan hre ta lo emaw ni chu aw, te ka han ti a.
Chuvang chuan dinglam leh vei lam a thu tepawh he Sorkar-ah hian kan zalen ta viau a,
kan lawm tlangah ka’n ngai deuh a ni.
A bik takin point 5-naah khan ‘Peace’
chungchang kha kan Governor-in a rawn sawi chhuak a. Khatah khan militancy te,
phalloh ‘arms traders’ kan awmna atanga kan tal chhuah tak zia te leh , khang zawng
zawnga ‘free government’ kan neih tur zia a rawn sawi te khan min ti lawm a. He ramah
hian remna leh muanna tluantling a awm dawn a ni tih kha min hmuh tir a. Chu chu
lawmawm ka ti lehzual a. Development innghahna bulpui leh a kalka pawimawh tak a
chu ‘Zalenna’ ‘Peace’ hi a ni tih mipuiten kan hria a. Chung avang chuan kan sorkar kal
ta ahte khan kan hria a, chutilaiah chuan chuti zat chu an lo kal a niawm e, hel chuti zat
chu khutah khawthlang lamah han tih ang te, arms, chuti zat chu…. han tih te a awm
nawk nawk a ni. Khang angah te khan kan Police hotu lam te kut phuarin an awm niin
kan hre thin a nih kha. Chung zawng zawng chu he Sorkarah hi chuan a awm lovin,
mipuite zalen taka an awm theihna turin hma a la dawn a ni, chhiar theihin, hmuh theihin
a awm dawn a ni, han tih kha ropui ka ti a, lawmawm ka tie m em a ni.
Tin, a bik takin Education-ah te hmasawnna tur
tam tak kan nei a. Zirtirtu neih lohna, naupang tam taka wm si ang chi te a awm a.
Khang siam rual turin reform commission te pawh din turin kan inpuahchah a ni tih te han
hriat khan mi a tihlim a. A bik takin kan bial bikah hian Dampa-ah hian zirna lama
hmasawnna hian nasa takin tlakhniamna tun kum 5 kaltaah kum 10 i ti ang nasa takin
kan tlahniam a. Chung avang chuan zirlai 200 awmnaah zirtirtu pakhatte kan nei a,
Khatiang kha sawi tur a tam khawp a, mahse, a chin chhuakin kan sawi thei lovang a.
Chung zawng zawng te chu rualkhai zawk leh mipuite chhawr theih zawk turin kan
Education system te pawh hi kan thlak dawn a ni tih han hriat khan min tilawm em em a.
- 36 -
Tin, a point 11-naah khan Power & Electricity
chungchangah te Kolodyne Phase – II 46 MW tih tura inremna han sign te han hriat khan
a lawmawm ka ti a. Vawiinniah hian Power kan mamwh a, power lovin kan awm thei
lova, Power a eizawng tam tak kan awm tawh a ni. Chumai piah lamah chuan power tel
lovin hmasawnna a kal thei lo tih hriain kan hotuten a hma Sorkar kalta an lo hlamchhiah
thlawt tawh, engtinnge kan tih ang tih pawh sawi ngaihna awm tawh lo hial khawpa
lungngaihthlak Tuirial Hydel Project te pawh kha vawiinniah hian chhunzawm turin an
rawn ti leh ta te kha a lawmawm a. Heng zawng zawngah hian kan hotute, kan House
Leader te leh kan Sorkar hmalakna hi a ropui ka ti em em a ni.
Tin, a bik takin Mega Food Park tih te 60
crores khang atana hmuh mai te kha a ropui ka ti a. Heng hi hlawhtling takin he Zoram
tan hian hmasawnna kalka pawimawh tak pakhat a ni ngei ang tih ka ring a, beiseina ka
nei sang em em tih kha ka sawi duh a.
Tin, a pawimawh ber pakhat mirethei, mi tam
tak Zoramah hian Loneitu zaa sawmruk chuang kan awm a ni a. Chungte chhawmdawlna
tur leh mirethei zawkte chhawmdawl tur te niin NLUP ti leh turin hmalak a ni tih te
kan han hria a. Chumai piahlamah chuan Apex Board te kan han nei reng tawh maite
kha a lawmawm ka ti a. NLUP hi ka hmaa sawitu khan a hlawhtlin lohzia te kha an
sawi deuh zuauva, amaherawhchu, kan thlirna tlang te pawh a in ang lo fo thin a.
Vawiinniah hian abik takin Zirna lamah te harsatna tam tak leh hmasawnna kawng kan
dai lohzia te abik takin kan bialah te kan sawilang zuau tawhna chungin bial taima, bial
hnathawk kan ni thin a. Chung avang te pawh chuan Session hmasaah khan ka sawi tawh a,
a bik takin keini bialah hian NLUP kha kan chhawr tangkai em em a. Serthlum chingtute
hnen atanga pawisa an hmuh te he House-ah hian kan sawi ve duh hrim hrim a, inhriat
ve duh pawh ka ring a. Chumi anih avang chuan NLUP ah hian kan hlawhtling a, vawiiniah
hian Kohhran thawhlawm thlengin kha NLUP avang khan a pung a ni.
Tichuan, 2007 ah khan House-ah ngei hian ka
sawi tawh a, Serthlumah ringawt hian kan bial, Dampa bial atang hian nuai sawmli pasarih
leh point 38, 2007 kum khan an thar chhuak a ni.
Tichuan, nikum 2008 ah khan kan la final thei
lo nachungin nuai 53 aia tam Serthlumah hian kan thar chhuak thei a ni. Tichuan, a bik
takin Darlung khua te an ti tha khawp a, nikumah khan Serthlumah nuai 19 aia tam hret
an lei leh a ni. Chutiang chu a ni a, kan thlirna tlang te pawh a in an loh avang te
pawhin a thenin tha lo kan tih te pawh kha a then tan chuan thil ropui tak a lo ni zel a
ni a, vawiinniah hian heng zawng zawng a hlawhtlinna tur hian special Economic zone tih
te kha a ropui ka ti a, lawm taka he kan Governor Address hi kan pawm tlan mai hi kan
tih tur leh he sorkar darthlalang hi a nih anga kan pawm mai hi kan tih tur niin ka hria.
Pu Speaker, ka lawm e.
- 37 -
PU B. LALTHLENGLIANA : Pu Speaker ka lawm e. Vawiina Governor
Speech kan sawiho tur hi a tawi tek tawk
viau a, Point 1 – 12 thleng a ni a, a bul
atanga a tawp thleng han en hian a tha lo han tih
tur chu a awm hauh lova. Sorkar hmasa thil lo tih tawh chhunzawm zel tur te, tin, a tih
phuisui dan tur te a ni tlangpui a. Amaherawhchu, nichina Aizawl South I bialtuin a rawn
sawi ang chi thil chiang lutuk lo ang chite kha kan sawi rawtui viau ang tih ka hlau a.
Kha kha MLA zahawm takin a ngen ang khan kan House Leader hian khalai kha chu lo
enfel sela a thain ka ring a. Tin, Pu Speaker, chu lovah chuan 10-na Planning Board
siamthat chungchang a rawn sawiah khan IAS senior retired 2 rawih a nih thu kan hmu
a. Khami dawtah khan, “My Govt’t also give importance to Planning from the grass root
level and not from the bottom to achieve this objective Lunglei High Power Committee
being reconstituted” tih lek maia a tawp leh si te kha chu a ropui lutuk dawn emaw ni he
sorkar vision leh thil tihtum kha han fak chiam dawn pawh khan Lunglei District pakhat
High Power siam chungchang kha objective achieve-na tura din leh lek mai te kha
inngahna tlak tak tak hi a nidawn emaw ni le ? tih kha ka rilruah a awm deuh a. Heng
zawng zawng hi he kan Sorkar hian a tipuitling chho anih chuan a tha pha turah pawh kan
ngai a. Amaherawhchu, Pu Speaker, point 7 naah “The declining education in the State
is a matter of great concern” tih kha declining education standard hi khawilai tak atanga
teh a decline ti nge kan nih tih kha ka ngaihtuahnaah a awm fo thin a. A sawi nazawng
hian kan Education standard hi a tlahniam a ni kan ti a. Amaherawhchu, keini pawh kum
naupang te kan ni. High School leh Middle School te a kan kal lai a kan zir zawng
zawng dan te ka ngaihtuahin tun huna High School naupang te thluak turah hian
Education standard tlahniam lutuka kan sawi hi khawi atanga kan teh nge ni ang ? Hei
hian duhthawhna avanga a tlahniam siam that tur a awm kan ti anih chuan ka hrethiam a.
Amaherawhchu, Mizoram Education pumpui tlahniam lutuk anga House a kan sawi fo hi
a tha ber angem ? tih kha ka ngaihtuahnaah a awm a. Tunlai naupang MCS te MPS ah te
kan han recruit thar reng reng hi an efficient em em a, an tha em em mai a. Chutiang chu
tunlai kan naupang chhuak thar te an nih laia, hetia kan han ti vak mai a hi a dik ber
angem tih ka ngaihtuahnaah a awm a. Pu Speaker, hemi chungchanghi chu sorkarin vision
leh achievement tih tur a a neih a ni a, tipuitling turah pawh ngai ila. Amaherawhchu,
hemi bu chhung thu aimaha ka sawi duh zawk chu Pu Speaker, he Sorkar a lo pian veleh
atanga tui harsatna Mizoram pum maia kan han hmachhawn mai te hi hengah te hian kan
ngaihtuahna hmang tam thei ila, a va pawimawh ve tih ka ngaihtuahnaah a awm a, tunah
chuan khawlaia tui pump khawl tunhnua kan hlamchhiah zawng zawngte tuai mam leh a
ngai a, tlaivar deuhthawin nula leh tlangval tuikang nghak an awm, kan thianpa fiamthuin
MNF Sorkar lai chuan sawnpai pawh hi an tlem sawt mai a ti a, engvangin nge kan ti a,
tuikang nghah tur a awm tawh lova, mahni inchhungah an herh haw vek tawh mai a,
sawnpai pawh an tlem deuh ve a ti a ni. Tunah hian daifem deuhah leh hmun hrang hrangah
tuikhur tlabal tawh chei hnum leh a, zan tairek thleng thlenga nghah a tam ta hle mai a,
hengah te hian kan Sorkar hian chak zawkin hma la sela, tih kan rawt duh a.
Tin, Electric chungchangah hian hei 1993 ah
Congress Sorkar a lo din khan “Mombati Sorkar” kan ti a, tun tum Sorkar a lo din leh
hian “Mombati Sorkar” han tih leh theih mai turin a thim reng mai a. Hengah te hian he
Sorkar hian chak zawkin hma la sela a thain ka ring a, a manganthlak hle mai a, zirlai
exam lai vela eng a regular lo phei hi chu a pawi hle a, hei hi chu kan hriattlan theuh a ni a.
Hengah te hian chak zawkin kan Sorkar hian hma la se ka duh a.
- 38 -
Tin, chulovah Sa man a sang chak lutuk te pawh
hi Sorkar awm ta lo emaw tih mai tur a an duh zat zat thilman an chhiar a, hetianga a kal
lutuk tur te pawh hi Sorkar hian bengkhawn deuh sela a thain ka ring a.
Tin, chulovah MNF kan Sorkar lai khan khawvel
pum huapah Oil man a sang em em mai a, Mizoramah chuan Petrol litre khat cheng 50 ang
vel a ni a, tunah hian cheng 39 a zat chiah ka sawi dik thei lo mai thei velah Petrol man a
tlahniam a, chutichung chuan Motor chuan man te thil phurh man te tlahniam thei lo hi chu
Sorkar hian kan en chak deuh a ngai a ni lawm ni ? Hei a bu a mam taka kan ziah piah
lamah hian tihtur kan ngah viau lawm ni tih hi ka ngaihtuahnaah a awm a. Hei tunlai phei
chuan kangmei chungchangah Mizoram kan vanduai a. Tu mawh mah a ni chuang lova,
kan zavai mawh a ni a. Helaiah hian Mizoram kan kang nasa em em mai a. Huan hlun te,
lo te a kang chhe nasa a, chutih laiah chuan, a kang thelh turin mi tam tak an vak chhuak
a. Chulaiah chuan nunna chan engemawzat an awm tih kan hria a. Serkhan ah tlangval
pahnihin nunna an chan a, Sesawngah nufa an boral bawk a. Heng ram leh hnam chhanna
chi khat a nunna chan te hi Sorkar hi rin aiin inva inrawlh lo ve tih hi ka rilruah zawhna
a awm thin a, Engatinge tun thleng a heng kangthelh avanga nunna chan te hi chuti zat
chu zangnadawmna pek an ni ang tih emaw awm lova, a la awm reng tih keimahah
zawhna a awm a. Chumi avang chuan em ni kan Chief Minister bial Bawngchawm khua
kang thelh tura mi tlawmngai pawh inhmu zo tawh mang lova, chanchinte kan lo
ngaihthlak khan a ti lungchhiatthlak hlein ka hria a. Chuvangin, he ram kang chhe tur ven
avanga nunna chante hi kan Sorkar hian zangnadawmna tha tawk pe thei ila thain ka hria a.
Tin, Law & Order chungchangah kan Sorkar lai khan min bei uar hle mai a.
Amaherawhchu, in vanduai vang nge thla hnih thum chhung lek he Sorkar a kal chhung
hian Aizawl khawpui chhungah inthahna te hmun hrang hrangah thi a chhar a va tam ta ve
? Chung Tuithiang a inthahna te kha engatinge a thattu man chhuah mai theih tur a lang
mai a sawi kha man chhuah loh a la ni em ni ?
Tin, Sairanga Forest-a thawk thi kha a titu man
chhuah loh ten a la awm em ni ? Tin, chiahpuam ina a kaihhnawih avanga kidnapped
khang case zawng zawngte, tin, nizanah khan khutah Rangvamual-ah thi a chhar pakhat a
awm tih te, T.V. ah khan a lo lang a. Khang zawng zawngte han ngaihthlak khan he
Sorkar hi Law & Order-ah an chak lutuk lo a ni lo maw tih zawhna a awm thei a.
Tin, Rajiv Gandhi Stadium Mualpuia sawn a’n
nih hian ka hriat danin Mualpui Ground 3rd
Battalion Ground chhakah khian a hranpaa
kher tum niin a lang a. Chu chu ka hriat dan a sual loh chuan Gallery pawh leng lo. A
ground pawh leng thathum lo, chei tum niin a lang a. Hengte hi Sorkar hmasain thil a lo
tih tawh sawnna atan chuanin a tling dawn em ni ? Gallery pawh awm thei lo, pavillion
pawh awm thathum thei mang lo. Sawrkar hmasa thiltih anih avanga tih danglam duh hrim
hrimna avanga thil tih nia lang hi a tha lovin ka hria a. Hengte pawh hi kan sawi lang duh
a.
- 39 -
Tin, he Speech-ah hian Sorkar hnathawkte
hamthatna sawilan awm lo hi ava tha love. Thil dang Sixth Pay Commission chungchang
chu kha kan Chief Minister zahawm tak khan a sawi tawh a. Kha kha ring ila.
Tin, Pu Speaker, a tawp berna atan Housing
Loan Board MNF Sorkar lai Housing Loan Board-ina Additional Housing Loan hmutu
turte a thlan fel tawh, hming list pawh tar vek tawh cancel a, midang lak tum hi Sorkar
felfai, huapzo Sorkar siamtu tur a insawite tan chuan tih chi a ni dawn em ni ? hei hi kan
Sorkar hian ngaihtuah nawn leh se tih kan sawi duh a ni. Ka lawm e.
S P E A K E R : Han nawr hmanhmawh che pawhin in
lawm zel thei a, ka lawm e. Tunah Dar
12:46 a ni a, Dar 1:00 P.M. kha kan chawlh
hun a ni a, mi pakhat tan chuanin hun hmang thiam tan chuan hun a la awm a. Tunge
sawi leh dawn le ?
PU CHAWNGTINTHANGA : Pu Speaker, ka lawm e, thusawina hun min
pek avangin ka sawi sei vak dawn lova,
tawitein ka sawi ang. Kan point zawng zawng
hi kan en a, a bul atanga a tawp thleng hian, lawmna tur hlir a lo ni e tih mai niin ka hria
a. Tin, kan Opposition member ho pawh khan lawmawm an tih avang leh min
duhthawhpui em em kawng zawnga an rawn sawi avang khan an chungah lawmthu ka sawi
duh nghe nghe a. Chuvangin, hun reilote chhungin kan Sorkar hian a sawia sawi mai lovin
thil tam tak a lo ti tawh reng tih kha kan hmuh hian a lawmawm ka ti a. Kan Governor
thusawi hi lawmawm hlein ka hria a. Amaherawhchu, hetah hian point zawng zawng ti
lovin point thenkhat han thur bik ka duh a. point No. 6 ah khan “My Govt. gave top
priority to poverty alleviation of the people in the villages and urban poor” tih kha kei
thingtlang lampang bialtu ka nih avangin hei hi lawmawm ka ti nasa mai a. A hnuai
lampang kan han en zel hian NLUP a rawn thlur bing a. A lawmawm ka ti a.
Hemi bakah hian, ka han sawi duh taka chu.
Border Area Development Fund-te, Backward Area Development Fund ten a tuam loh
Constituency tam tak kan awm a ni Mizoramah hian. Kan Sorkar hmasa khan heng
Centrally Sponsored Schemes tha deuh deuh mai, sum tam tak lo kal ten a tuam ve loh
Constituency-te tana thil tangkai tur hi an lo ngaihtuah lem lo emawni aw ka ti a ni.
Assam-ah khuan Hill Area Development Fund hi
Bodo ho khuan an hmang mek a ni. Mizoram pumpui hi Hill vek a ni a. Hengte pawh hi
kan neih theih tur a ni dawn lawm ni tiin ngaihtuahna hi hak zauh ni se a thain ka va han
hre em ! Tin, chubakah, khitah Lengteng bial te, Chalfilh bial te, Tuivawl te, Tuirial bial
te phei hi chu Minority tih theih deuh mai tur Thado te, Paite te, Hmar ho te kan ni a,
kan backward em em mai, hemi area hi backward area angin min ngaihtuah sakin Minority
- 40 -
ang pawhin Minority Development Fund te pawh hi tihchhuah theih a ni lawm ni tih te
kan Sorkar rilruah awm thei se ka van duh em tih te ka sawi duh a.
Tin, Chalfilh Constituency Tuirial leh Tuivawl
Constituency chhung eng emaw chenah phei hi chuan kan Sorkar pawh hian economically
backward ani bika a hriat avangin development council pawh a pe mek a ni a. Chuvang
chuan Backward Area Development Fund atan targeted area atan hian kan Sorkar hian
min ngaihtuah tel se a van tha em tih kha tawitein kan sawi belh duh a, a lawmawm em em
chungin, a lawmawm lehzual mai awm mange ka ti a ni.
Tin, Law & Order maintenance kha kan tum a
nih tih kan Governor-in a rawn sawi a lawmawm ka ti em em mai a. Maintenance of Law
tih chinah khan han la ta ila, dan hi a nihna anga kal turin ti zawngin han sawi teh ang.
A pawimawh khawpin ka hria, nichin khan zawhna hunah kan Member zahawm tak khan
Court hian Preliminary Stage hearing ah hian case hi a dispose thei em ni tih zawhna a
awm a, khami kha ka chhang ni chuang lovin kan House zahawm tak pawh hian
clarification kan va ngai ve tih ka ngaihtuah a, helai point nena inmil deuh avang hian kan sawi
tel teh ang. Civil case a ni emaw, criminal case a ni emaw court-ah thu a luh reng rengin
preliminary stage hearing hi neih ngei ngei tur a ni a. Chutah chuan court-in hei hi thui tak
tling thei buaipui tlak a ni em tiin a
ngaihtuah a. Thui tak tling lo buaipui tlak lo tur ni a a hriat a te chu a drop thei a ni tih kha
kan hriat tlan atan a pawimawh hle a. Chutiang chuan court lampang function dan te pawh
hi tunah hian a mumal deuh vek a ni tih ka han hriat khan a lawmawm ka ti a. Kan Sorkar
hi kan Governor thusawiah hian a va han hlawhtling thui em ! Thil tullo a mite tihbuai a
thui tak mai, tha leh zung leh sum leh pai, Court-a kal a thubuai siam a, tha leh zung leh
sum leh pai in sentir vak vak te pawh hi corruption hi khat a ni ve tho a ni tih pawh kha kan
hriat a pawimawh a. Chuvangin corruption dona kawng kan Governor-in a rawn sawiah
pawh hian thil tangkai tak aniin thui tak kan lokal chho mek a ni tih te pawh kha ka han
sawi duh a ni e.
Tichuan, he kan Governor Speech Motion
neituin lawmthu sawina a rawn putluh kha ka support e tih sawi chungin lawmthu ka sawi
e.
S P E A K E R : Tunah hianin 7 minutes hun kan la nei a,
10 minutes kha chu a daih tawh lova, mahse,
engtinnge kan tih dawn ? 7 minutes vela nalh
deuhva khung thiam kha aw.. Pu Nirupam Chakma i sawm ang.
PU NIRUPAM CHAKMA : Pu Speaker, minute 7 chu keiman kan
chang ange. Pu Speaker, hei kan Governor
thusawi hi lawmawm ka ti a. Sorkar Policy
leh Programme hi a tarlang a ni a.
- 41 -
Paragraph 12 lai a rawn sawi a. District Council
chungchangah sentence khat pawh a rawn sawi lo hi a lawmawm lo hle a. A lehpekah chuan
sei deuh hlekin ziak sak tawh ila tha ang e.
Pu Speaker, District Council te a sawilang lo
nain, min ngai pawimawh a, tin, Scheme hrang hrangah te pawh hma min lak pui a ni a,
chuvangin sawilang lo mahse, ka lawm tho a ni tih kha ka han sawi duh a. Paragraph 4-nah
khan “My Government will leave no stone unturned to usher in clean efficient, and
responsive administration, at various level of Governance. Transparency will be the hall
mark of the Government, Corruption at any level of administration will not be tolerated,” ti
a sawi a ni a.
Tin, Vigilance Commission strengthen tur te, din
tur te, anti corruption bureau, efficient leh effective taka thawh theihna turin hmalak tur
te a thusawiah khan a tel ang a ni a. Sorkar hi test teh ang, hei ka bialah kar hmasa khan ka
zin a,2007-2008 BADP hnathawh chungchang tlem ka sawi duh a. Work order engemaw
zat ka keng a, Pu Speaker, BDO Office atangin ka han chhuak a ni a. 28.3.2008 ah heti
zat work order an siam a ni. an hnathawh chu chhiar min phalsak la - Construction of
Playground at Chhotapansuri nuai 2 work order an lak dan chuan Construction Committee
kutah pek a ni a, sanction order ziah chhuah a ni a. Construction of Community Hall at
Damdep nuai 5 Construction Committee ah pek a ni a. Construction of Community Hall
Kukudulanga nuai 6, Construction of Community Hall at Rengkasia 5 lakh, Construction of
Community Hall at Lawngpuiguard 5 lakh, Construction of Community Hall at Udalkana
5 lakh, Construction of Community Hall at Saizawl West 5 lakhs, Construction of
Community Hall at Parva I 8 lakh, development of playground at Jamisuria 2 lakhs,
Construction of play field at Debasuri 3 lakhs, Construction of 2 nos. of additional room of
secondary school at Lawngpuiguard 4 lakh, High School chauh kan nei a ni. Additional
classroom sakna atan 4 lakh sanction a ni a. Construction of playground at ……..2 lakh,
Construction of playground at Montula 2 lakh, Construction of playground at Golasuri 2
lakh, continuing construction of playground at….
Pu Speaker, Construction of Playground net two
lakh hemi hna zawng zawng chu Construction Committee-ah pek a ni a. A date chu the
same date ah pek a ni a. 28th
March, 2008. Tin, BDO ah pawh hemi lehkha chu an hre lo
ta a ni a. Hemi Construction Committee hi tuman an hre lo, chuvang chuan Construction
Committee ah pek a nih chuan Village mipuiin hriat tur a ni a, tu tu nge member ni? tu tu
nge Chairman ni? enge ni prominent citizens ah an tel ve em ? Chuvang chuan Pu
Speaker, hei Vigilance kan Committee zero tolerance huang anih avangin hei hi nangmah
paltlangin nangmahin chhui turin min tih sak la, a rang thei ang bera tunkar chhungin anti-
corruption hian lo chhui rawh se, tih hi Work order te chu nangma hnenah thehluh ka duh a.
Hei hi khawngaih takin min chhui sak rawh se
- 42 -
Pu Speaker, Corruption hi zero tolerance
Sorkarin policy-ah a siam a, chuvang chuanin vawiinniah a takin lo siam rawh se tih hi
strong takin demand ka duh a ni. A mawhphurtu chu hrem ngei turin, khati zat pawisa
tihchingpen anih chuan, tute nge member te pawh kan hriat lohin bial chhunga kan awm te
chu diklo ka ti a, mipuiten nasa takin kan hnenah pawh an sawi a. Chuvangin administration
chak zawkin Vigilance emaw, nangma remchan dana chhui turin tih sak la ka duh a ni.
Pu Speaker, NLUP chungchangah, hei NLUP
kan hmang dawn a, tunhma policy ang ni lovin, kalpui dan mumal zawkin kalpui ila ka duh
a. Apex body-te kan din a, kan Vice Chairman-te pawh Office mumal tak rang taka pek
turin ka duh a. Tin, NREG angin Acts siam hialin kal pui se ka duh a ni.
Tin, Youth Commission chungchanga MoU
Lord Krishna Academy tih te Governor-in a sawi chungchangah khan………..
S P E A K E R : Hun a tawp a, kan sawi zawh lawk tir dawn
nge ni ? Nachinah khan 7 minutes ah ka khung
zo ang a ti a, a khung zo ta bik lova, sawi zo mai
rawh, mahse, points belh tawh lo la.
PU NIRUPAM CHAKMA : Pu Speaker, one minute lek min phal sak
rawh. Youth Commission khami MoU kha
House-a member te min sem thei lo em ni ?
tih kha ka sawi duh a ni. Engti zawngin nge a
siam Youth Commission MoU agreement kha. Tin, Planning and Implementation
chungchangah Mizoram hi kan chhangchhe lutuk ka ti. State Planing Board kan nei a,
District Planning Board District tinah a awm tur a ni. Tuna Planning Board duh dan chuan
Village level atangin Planning hi a hran tur a ni. Hmannia Delhi a kan zin lai pawn an
sawi uar hle. Chuvangin kan Sorkarin chaktakin hemi chungchangah tuna Lunglei High
Power Committee din chu a tha a, tunhma pawhin a ding tawh a a effective zawnga run
turin engkim pe ila. Tin, District tinah Planning Board chu din a ngai chu chu Sorkarin hma
la sela tih ka sawi duh a. Kan District-ah chuan Scheme tam tak BRGF te, BADP te, Multi
Sectoral Development Plan te Scheme hrang hrang implement a ni a. Scheme tinah District
Planing Committee a awm a, amaherawhchu, District pumpui atan District Planning
Committee pakhat chu kan mamawh a, chutiangin District dangah pawh. Planning Board
din rawh se tih hi Sorkar ah ka thlen duh a.
Tin, Pu Speaker, pakhat chauh Special
Economic Zone chungchangah pakhat mai nilo, chhimlam te pawh lo ngaihtuah rawh se tih
ka sawi duh a ni.
- 43 -
S P E A K E R : A lawmawm e, member te thahnemngaihna
a lawmawm a, nakinah kan beisei ang
chuan tun tuma Budget Session anga hming
mai a kan neih ni lo, Budget Session a Demand
hrang hrangte pawh sawina hun tha la awm turah ngai ila, hun thawl zawkah. Chuvangin
khang ang sawi tam tak te kha Budget Session lam pawh a han sawi chi te pawh a ni a, kan
ngaihthlak tam taka kha.
Tin, hemi a thahnemngaihna hetiang thil a rawn ti
chu Pu Speaker-in decision a siam mai tur nge ni ang a, Department lama a hotute thil tha
tih tum tute hnena pek mai a kal chak zawk ang tih te pawh ngaihtuahna kan lo hmang ang e.
Tichuan, House erawh chu a rawn phal a ti hian kan lo la mai ang a. Amaherawhchu, a kal
dan zel tur erawh chu ngaihtuahna kan lo hmang ang a, Enquiry Committee/Commission tih
vel hi chu a amount lo turah ka ngai a, Awle, kan hun lo tawp ta mai a, Dar 2:00 ah kan tan
leh ang a, chumi hma chuanin House kan adjourned e.
2:00 P.M.
S P E A K E R : Motion of thanks, kan sawiho mek a, tunah
mi parukin kan sawi tawh a, minute 10 zel
kha hun kan inpek kha a ni a. Minute 9
ah emaw bell ka rawn ti ri ang a. Minute 10
hman thiam tum ilangin. Tunah hian sawi kan tum leh ang a, tunge sawi ang ? Pu
R.L.Pianmawia, i lo ko ang.
PU R.L.PIANMAWIA : Pu Speaker, ka lawm e. Vawiinah kan
Governor thusawi ropui tak tak leh thu tak
takte lawmthu sawina nei thei tura nunna
min petu Pathian chungah lawmthu ka sawi
bawk a. Hei kan Governor thusawiah khan a hmasa bera ka sawi duh chu muanna
chungchang 5-na kha a ni a.
Muanna hi kan mamawh, mihring nuna
pawimawh em em a ni a. Keini bial phei khi chu a bik takin Muanna leh muan lohna
hrechiang bial kan ni a. Chuvangin he sorkar thar lo pian hma leh tun sorkar thar han
khaikhin pawhin muanna chungchangah lawmawm kan ti em em a. Harsatna leh buaina
document pawh kal thei lo thin a kha vawiinah chuan kawngpui siam nghal leh
ruahmanna thar tam tak a la awm chho thei ta hi a lawmawm bik em emin ka hria a. A
bik takin keini bial tan hian hei kan Governor Speech-ah hian he thil hi ka tarlang duh a.
Tin, Education chungchanga 7-na a siamthata
hmalak tumna tarlana an awmte hi alawmawm a. A bikin ka biala a tawp ber
Zokhawthiang kani……? Khingahte khian zirtirtu pakhat a awm a. Naupang engemawzat
an khaichhuak ve dawn a ni a. Hun hmasa lamah sorkar hmasaah khan Aizawl atangin
dah a ni a. Chu chu vawikhatmah kal lovin tun hi a thleng a. Zirna lamah siamthat ngai
- 44 -
hi kan ngah phah em em a. Hetiang ruahmanna thar hma chak taka lakna tur kawng
hrang hrangte tarlan a ni hi ka lawm takmeuh a.
NLUP ah keini hi sorkar kan lo neih tawhahte
khan la tihhman loh kan nei a. A mipuite kan dinhmun a chhiain kan rethei em em a.
Chutiangte khaichhuahna tura he Programme a ban an han phun tan ta hi a lawmawm ka
ti a. A rel pawh chak taka kalpui anih chhoha a hlawhtlin thuai hi kan nghakhlel a.
Thlamuang takin nghakhlel takin he tihpuitlinna huna hi kan lo thlei mek a. Chuvangin,
kan Governor-in a rawn tarlang ta mai hi lawmawm ka ti a.
Infiammi tam takte tana hmakhua thang tharte
tan kawng hranga ruahmanna an kal chhoh pui mekte hi a lawmawm ka ti hle a.
Thingtlang mi tan chuan SAI ah te infiammite han hnawhluh dawn pawn harsatna kan
tawk nasa a. Hengte tana kawng thar inhawng tur hi beiseina thui tak nen a lawmawm ka
ti hle a ni.
Electric chungchangah pawh sorkarin hma a lak
chhoh mekna helai a tarlan mai bakah pawh hian lawmthu sawina tur tam tak kan nei a.
Kan bial khua englo zawng zawng te tihenna tur programme department/ sorkarin a
buatsaih chho mekte leh kawngpui pawh lo in a pawh tur khua hrang hrangte
hmachhawpa a han awm chho hi lawmthu sawina tur tam tak kan nei a ni.
Helaia tarlan bakah Electric en lohna khua te,
kawngpui tlawh lohna khuate tana kawng min buatsaih sak avang hian kan sorkar
chungah hian lawmawm ka ti takmeuh a. Kan Governor-in a sawi Electric chungchangah
hian keini hi a chhawr zual tur bik leh a nghawr lehzual bik kan ni a. Tun dinhmunah
harsatna kan tawk mek a. Hetiang ang ruahmanna thar a lo awm ta hi keini tan chuan
thil lawmawm tak a ni tih ka sawi duh a.
Tin, Pu Speaker, heng tar pension scheme
ruahmanna a han ti a, heng insurance scheme te an han ti hi, keini a mamawhtu tak tak
tan chuan a lawmawm lehzual a. A hma a sorkar kal tain a lo tih thin ang te kha a
hmingin kan tan ve a, kan Doctor Pi Lalparliani felna a zarah, mahse, kan duhkhawp lo hle
a. Hman theiha ahan awm ta leh lo bawk si nen. Heng atana ruahmanna duhawm tak tak
chhawpchhuahte hmuh hian thlamuanthlak ka tiin ka lawm takmeuh meuh a.
Tin, hun reilote chhunga kan sorkarin helaia
ziahkim sen loh awm thei khawpa hmasawnna a kalpui hi lawmawm ka ti a. Rail kawng
lamah pawh, khulaiah Sairang thlenga kalpui anih dan turte Central-in pawisa a pek tawh
kan hotute/kan sorkarin a hmalak tawhna duhawm tak takte pawh a chipchiarin leh
famkimin lo thleng lo mahsela, a lawmawm hle a ni.
Tin, kawng hrang hrangah mi retheite chantur
tha zawk leh famkim zawka ruahmanna an awm hi Tar pension te tana he scheme
ruahmana an awmte kha lawmawm ka ti a. Tun dinhmunah hian Tar pension hmu thei
tura kum bithliah ami hmulo tam tak an awma ka bialah khian. Chuvangin, hetiang ang alo
- 45 -
awm thei ta te hi lawmawm ka ti takmeuh meuh a. Pu Speaker, heng kan han tarlan
Governor Speech-a lo lang te kha lawmthu kan sawi rual rualin, helaia tarlan sen loh tam
tak a awm a ni. Chuvangin, vawiiniah hian, he Governor Speech hi a lawmawm ka ti a, a
move tuin a rawn move ang khan ka rawn thlawp a, hemi ang a, he ruahmanna kal
tlang zel tur leh chak taka hma la zel turin kan sorkar hi Pathianin a tanpuia duhsakna
hlan zel turin ka duhsakna ka hlanin ka ngen bawk a ni e. Ka lawm e.
PU K.LIANZUALA : Pu Speaker, ka lawm e. Kan Governor zah-
awm tak thusawi, sawi thei tura hun tha
min petu Pathian hnenah lawmthu ka sawi
hmasa duh a. Hei kan Governor thusawi hi a
tawi kimchang hlein ka hria a. Thusawi thiam chu a tawi anga a famkim tur a ni tih ang
deuhin phek riatah point 12 a han dah a. Hetah hian kan Sorkarin a tih tur te leh a tih
tawh te thla 2 leh ni 7 che che sorkarin hma an lak tawhte a han tarlang a, tarlan senloh
khawpin hma la tawh mah sela, a pawimawh zual engemaw chen an ti chauh niah kan
ngai a. Hei point khatna atanga han en hian lungawithlak hlein ka hria a, hei point 2-na
kan han en leh hian kan sorkar chuan Election Manifesto a kan tarlan te a hun dik
takah tih hlawhtlin kan tum tlat a ni han tih te leh thil thar helaiah chuan kan la hriat
ngai loh Parliamentary Secretaries te heng ang chungchang te leh lang tlang sorkar, sorkar
tha din tur anih tur thu te, Corruption a te emaw, alian emaw pakhat mah zuah anih loh
tur thu hian he sorkar nih dan tur a tarlang a. Hei hi a ropui ka ti em em a ni.
Tin, corruption dona turah Vigillance
Commission din anih tur thu te an sawilang a, heng hi a ropui hlein ka hria a. Tin, ramin
a mamawh em em remna leh muanna kan tih thin point 5-naah muanna a sawi te,
Tunhmain kan ramah te hriat ngai loh tun hun kum 10 emaw chhung kaltaa kan hriat lar
em em, hel te leh ralthuam tawlhrukna te leh Drugs trafficking kan tih te a tam em em
tih kan hria a, point 5-na kan han en hian, phalna nei lova, Silai neite leh Silai tawlh ru
te Drugs zuartu zalen taka kal te Foreigner man an nih pawha zuah an nih loh tur thu
te, anmahni ramah thawn hawn an nih tur thu te kan han hmuh hian, kan Governor
thusawi a ropui rualin he Sorkar nih phung tur, a kal dan tur chiang takin a lang a, a
thlamuanawm ka ti a ni.
Tin, miretheite chawikan nana pawimawh em em
vawiinnia., kan House Leader zahawm takin a kan ram pum a lo sawi thin leh mipui
pawhin vawiinnia kan hotute leh Congress Party a a lo sawi thin, rinna an lo nghahna
thin NLUP chungchangah, hetiang tak mai a hma thla hnih leh ni 7 hnua thui tak mai
hma an lakna thui tak an sawi te kan hmuh angin Apex Board tuna New policy
Chairman te Chief Minister Chairman na hnuaiah Vice Chairman Pu R.Selthuama MLA
zahawm tak siam an nih tak thu te, an tarlang te hi a ropui ka ti a.
Tin, chung veng chhotu tur Farmers Commission
din chungchang an sawi te hi a ropui hlein ka hria a. Tin, Special Economic Zones,
company Multi National firms tenen a ruahman a nih tur thu te a rawn sawi lang a.
Hengte hi a ropui hlein ka hria a.
- 46 -
Tin, ka hmaa member zahawm takin a sawi
ang khan Education lamah kan tlahniam hlein ka hria. Ka bial veah khian, term hmasa
lam pawhin thuneitute hnenah pawh kan sawi thin a, zirna in, zirtirtu nei manglo khua an
tam hle a ni. Chungah chuan harsatna tam tak kan tawk a. Tunah hian kan Minister
zahawm tak pawhin min hriat sak se ka duh chu, hma lak tur kan ngah hlein ka hria.
Zirtirtu, a tak a awm si lo te kan ngah a. Chuvang chuan Education tlachhe tawh siamthat
tur an han sawi te leh, a tak taka sorkarin hma a lak tur thu an han sawite hi lawmawm
ka ti a.
Tin, Pu Speaker, Youth Commission
chungchangah chak taka hma lak tur a nih chungchang te leh hma lak tawh dan te an
rawn sawi hi a ropui ka ti a. He Sorkarah hian thalaite tan beiseina thar, khaw eng a awm
dawn a ni tih a tilang chiang em em a. Hei hian thalaite rilru a ti lawmin beiseina pawh
a siam ang tih ka ring a ni.
Tin, point 8-naah State Sports Academy
Zobawkah Vaibelchhe 34 ngawt mai sanction, he ni reilote chhunga kan han hmu thei
mai te hi a ropui hlein ka hria.
Tin, Legal Reforms chungchangah Mizoram
State Law Commission, tunhmaa kan hriat ngai loh din a lo ni ta mai te (Kan
Governor’s Speech point 9-naa lolang ang khan). Tin, Chairman turah te pawh MLA
zahawm tak Pu Rinawma dah a nih bakah a ni hi kan hriat angin Advocate Senior dan
hremi ropui tak a ni. Heng angin min ho anih chuan kan rama dan te sep tul tawh lo te
pawh belh ngai te pawh siamthatu tur kan nei te hi a lawmawm ka ti a. Chuvangin, kan
Governor Speech hi a tawi a, a funkimin ka hria a, a ropui hlein ka hria a ni. Tichuan,
Health Insurance chungchangah te hei hi a pawimawh ka ti a. Pu Speaker, taksa lamah
harsatna kan neih avangin a takin thil tam tak kan tawng a, Health Care Scheme
chungchangah tunah hian kan in check-up vena thin lam Christian Medical College lamah
khuan vawiiniah pawh harsatna tam tak an la nei a. Mahse, kan Health Minister zahawm
tak leh kan Chief Minister zahawm tak ten hma min lak puina a zarah engemawchen
chu kan sukiangin ka hria a. Heng ang hi a taka chak zawka hmala tura kan Governor
Speech-a a lo lang te hi ropui ka ti a. Tunah hian heng hi a taka tih chhoh zel theih anih
ka beisei khawp mai.
Tin, Referral Hospital, nakin lawka Medical
College la din chhoh theih tur nia han sawi te hi mipui hmaah mahni bialah vawiinia i
dinglam a mite hi chuan Pu Speaker, kan sawi thinte zing ami ani a. Heng a tak, kan
mumang, kan ngaihtuahna te a taka lo chang chho zel mai te hi kan Governor Speech a
lo lang hi ropui kan ti a. Tichuan.. Mega Foot park kan tih te, ran talhna atana nuai heti
zat mai Vaibelchhe 60 leh vaibelchhe 15 lai mai te vawiiniah Sorkarin reilote chhunga
thla 2 leh ni 7 che che chhunga hma a la chho thei hi ropui ka ti a ni. Chuvangin,
vawiinnia kan Governor thusawi hi a tawi deuh kan ti a nih pawhin, a tawi a, a funkim
a. Tin, Pu Speaker, mak ka ti a, point 12 ah ni kher mai te hian thil thui tak kawh a nei
em aw ka ti a ni. Chuvangin, vawiinnia kan Governor thusawi hi a ropui a, a tha a. He
Sorkarin Sorkar tha, mipui belh tlak Sorkar a dinna tur atana point thenkhat a rawn sawi
chhuah hi a ropui a, he Motion hi ka thlawp a ni tih ka sawi duh a ni e, ka lawm e.
- 47 -
S P E A K E R : A lawmawm hle mai, hun a hmang dik
thlap mai. Tunah Pu R.Lalrinawma i lo
sawm ang.
PU R. LALRINAWMA : Pu Speaker, ka lawm e. hei kan Governor
thusawi lawmawm tak maiah lawmthu a
point hrang hrang an rawn sawi kim viau
tawh a, khangte kha sawi nawn vek a tul
tawh lova, kan sawi ve duh chu :-
Hei Sorkarin December ni 11, 2008 ah Office a
luah tan ve chauh a. Chuta tanga sawrkar a inbun fel a, vawiinni thlenga hnathawh
lawmawm tak tak mai, helai Governor Speech a lo lang hi a lawmawm ka ti a,
Parliamentary Secretary paruk (6) Cabinet Minister te pui tura remhretak maia he Sorkarin
a an ruahman te hi a lawmawm em em mai a. MLA te an Service kan chhawr tangkaina a
ni a, hengah te hian ruat nilo ta se Office ah bialte tan kal kual mai mai a. Session lai
tih loh chuan hun awl tam tak nei tur a kha tihian mithiamte an service chhawr
tangkaina chang he Sorkarin a hria hi a lawmawm hle mai a. Thenkhat hian term hmasa,
Sorkar hmasa lamin a Adviser engemaw zat alo ruat nen te khan an tehkhin fo thin
a,mahse, hei hi thil inanglo a ni a, khang Adviser te kha chu Sorkar a tello leh Sorkar sum
hlawhla tur nilo pawn lam mi an ni a, tunah MLA te erawh hi chu Sorkara tel tho,
Sorkar atanga hlawh la tur tho an nih avangin an Service kan chhawr tangkaina kha
remhriatthlak hlein ka hria a.
Tin, hei Clean, efficient and responsive
administration han tihah te hian hun reilote chhunga Sorkarin a hma a lakna Police tam
tak mimal hnathawka chhawrte tih tawp a lo ni ta te, zirtirtute leh Sorkar hnathawk ai kal
lak thin tihtawp a lo ni te, Private Motora POL pek thin tihtawp a lo ni ta te a lawmawm
em em a. Tin, Fire Sub-Station te pawh siamthar a ni a. February, 22 khan ka bial
Zemabawkah kangmei a chhuak a, tlailamah chutah chuan a veng chhunga an au thenawm
khawveng an thlen hma khan Fire Sub-Station Chaltlang atangin an thleng phei hman daih
mai a. Chuvang chuan In tam tak kang tur kha an chhan phah nghe nghe a. Member
zahawm tak te khan engmah ti lo angin Sorkar an rawn ti a, mahse an hriat loh vang a
nih ka ring a. Zangna dawmna pek tura tih a lo nider tawh a, a lawmawm hle a, Sorkar
viak a tha hle a ni.
Tin, Law and Order chungchangah thil pawi
khawihna te hi chu eng hunah pawh a thleng thei a, ka hmalamah khan sawilan a ni
tawh a. Hun hmasa lamh erawh kha chuan Law & Order ti tunge kengkawh ber tih pawh
hriat lohin Zirlai pawl thenkhat ten Curfew te an puang a, an hlip leh a. Sorkar in
lawmthu te a sawi a. Khang ang chi a Law & Order mumal lo tak kha tun Sorkarah
chuan awm tawh lovin pawikhawihna thlengah te pawh a titute man chhuah an ni thin zel
te hi a lawmawm hle a ni. Lawngtlaiah Bank rawkna a thleng a, rang takin a ti tu man a ni
- 48 -
a. Tin, Chiahpuam kaihhnawih a kidnap ah te pawh a ti tute man fai vek an lo ni ta te hian
Law & Order kenkawhna kawngah pawh he Sorkar chak zia leh efficient zia hi a tilang a, a
lawmawm hle a ni..
Tin, hei ka sawilan leh duh chu IAS Coaching
Academy chungchangah khan ka hmalamah sawilan a ni tawh a, hengah hian kan Mizo
thalaite tunhmain IAS ah te an tling thei em em kha Competition a lo sang ta a,
Rajasthan-ah Mina hnam te khu tribal an puan hnu phei chuan an changkang si a
Competition a sang ta em em mai a. A tum leh a thei ten phailamah Coaching ah te sum
tam tak tak senga an kal thin avangin pahnih khat te an inhlangkai chauh a ni a. Tunah he
Sorkar chak tak maiina he kan kawtkai ngei maia Coaching Academy a pawt lut te hi a
lawmawm ka ti a. Chumiah chuan he Lord Krishna Coaching Academy te hi duhthusam ber
ni lo mahsela, helaiah kan pawt lut theia, a tha a ni. Internet-ah an awmlo tih te a ni a,
khatianga in advertise vak vak lo hi Institution tha tak tak a awm a ni tih te, kan hriat
a tulin ka hria a. Hei Rao’s Academy tih ang te hi chu a tha em em a, amaherawhchu,
nuaikhat te sen a ngai a ni. Heng hi kan thali tam tak ten an tlin lova, chuvang chuan
Delhi-ah nuaikhat te a ngai a ni a. Khang kha he Lord Krishna IAS Academy erawh chuan
helaih kan kawtkaiah an rawn ti tur te hi a lawmawm em em a.
Tin, State Planning chungchang hi ka sawi duh
bawk a. Hei hi kum 10 kalta chhung khan hman tangkai a ni lovin ka hria a. Department
hrang hrang hian an ruahmanna te, an hnathawh te an inhriatpui lova, Horticulture in
Grape ching turin an ti a. Excise in an lo man sak leh a, P.W.D. in kawng an lai a, PHE
leh Telecom ten an tichhe leh a, khatianga ruahmanna mumal awm lo khan leh Department
te pawh inpawh lo khan an kal thin niin a lang a. Tunah erawh chuan State Planning
Board mumal tak kan lo din ta te hi a lawmawm em em a, Department hrang hrangte
Education tha tak a kal chho tur niin a hriat a.
Tin, Power lamah kan hria a, kan mamawh dan
Power hi he ram kan intodelhna tur a pawimawh ber pakhat a ni a. Chumiah chuan hei
hun reilote chhungin Tuirial Hydel Project tan leh tur te, Kolodyne Phase – II Hydel
Project, Megawatt 460 pe chhuak thei tur leh Tuivai Hydel Project tih te ruahmanna hun
reilote chhunga he sorkarin an siam, Governor thusawi a lo lang te hi a lawmawm em
em a. Tin, Power lamah hma kan sawn zel theih nan Central-ah Parliament inthlan te a
hnai a, Power lam a experience nei, central a nawr chak thei tur M.P. ah te pawh beisei
ila, he Governor thusawi atanga hmasawnna tam tak lo lang leh hmachhawp tam tak hi a
lawmawm em em a, Motion kha kan thlawp a ni. Ka lawm e.
S P E A K E R : A ni pawhin hun a hmang zo lo a, a
hmang thiam khawp mai. Tunge sawi leh
tur Pu C.Ramhluna.
- 49 -
PU C. RAMHLUNA : Pu Speaker, ka lawm e. Vawiinni hian
Governor zahawm tak thusawi Motion of
thanks a thusawi thei dinhmuna ka ding hi
ka lawm hle a, Sorkar hi a awm a, chuan a vuan
tute hi an inthlak thin a. Vawiinniah pawh hian Sorkar thar duhawm tak a lo ding a, chak
takin hma a la chho tih kan hria a. Vawiinni hian Sorkarin a hma a lo lak tawh te, thiltih a
tum te ziah chhuahna duhawm tak mai Governor Speech kan han sawiho thei hi a
lawmawm a. Mahse, kan hmuh danin thil thar tam tak zingah hian vawiinniah Sorkar
hmasain a thil a lo tih chhunzawmna kha a tam hlein ka hria , ka lawmna pakhat chu page 6
a para 11 ah khan “All the project started by the previous Ministry will be continued
provided they are found technically and financially viable” tih kha a lo lang a, tichuan he
Governor Speech han en hian Sorkar kaltain a hma a lo chhawp tam tak kha chhunzawmin
a awm niin ka hria a, chuvang chuan kan Governor Speech hi lawmawm ka ti takzet
a,entirnan heng construction of Mizoram House Chanakyapuri tih te pawh Ministry
hmasaina a lo tih chhunzawmna kha a ni a.
Tin, chubakah chuan Kolodyne Hydel Project
Phase – II te pawh Ministry hmasain an lo tih, tichuan tuna Ministry ina MoU a lo sign
pui tak te kha a ni a, Chuvang chuan Ministry hmasa khanin thil tam tak viable technically
& financially khan a lo ti niin a lang a. A lawmawm hlein ka hria a. Kan Sorkar thar
pawhin khatiang anga an thiltih a chhunzawm kha vawiinni hian a lawmawm hlein ka hria
a. An chungah lawmthu kan sawi duh bawk a ni.
Tin, hei Commission-te, Board-te Sorkarin tam
tak a han siamthar a. Tahhian, thil pakhat ka han sawi duh chu Pu Speaker, copy te hi
MLA te hi pek theih a ni em aw tih kha ka ngaihtuah a. Kan hre deuh nual thin a.
Mizoram Gazette copy phei chu kan nei a. Mahse, a lo chhuah meuh hi chuan thla hnih
thla thumte a lo ni a. Chuvang chuan a ngawng theih viau niin ka hria. Hetiang Board
pawimawhte, Commission pawimawhte siam a nih hian a copy hi Member-te pek ve theih
anih chuan, a va lawmawm awm e tih kha ka thinlungah a awm deuh va, chu chu ka’n
sawi chhuak a ni. Kan Governor Speech-ah hian ni e, sawi tak ang khan lawmthu sawi tur
tam tak a awm a. An sawi nual tawh bawk a. Kha kha chu tikhan duh tawk ta mai ila.
A sawi loh phek lampangah hian thil sawi tur awmin ka hria a. Chu chu han tarlan ka
duh a.
Pakhatnaah chuan, he Governor Speech-ah hian
Mizoram Government Employees hote tana hamthatna tur hi a lang lo riauin ka hria. An
hlawh chungchangthu a pawimawh, promotion chungchangthuah emaw leh hna thar hawn
chungchangthuah khan engmah sawi kha a awm loin ka hria a. Hei hi ka rilruin a lo
ngaihtuah ve a. Kan Sorkar thar hian thiltih tum a nei ngei chuan ka ring a. Chuvang
chuan khatiang sawi rik a nei ta lo kha pawi ka ti a. A bik takin, hei Central Pay chu
Central Government Employees chuanin ni 1.1.2006 atang khan an lo enjoy tawh hlawm
kha a ni a. Arrear te pawh lak a ni a. Mahsela, kan Sorkara hnathawkte hianin kan Pay
Commission Recommendation a hi hman loh khan a la awm ta reng tihna a ni a. Tukin
zingah khan House Leader zahawm tak khan zawhna chhannaah khan a rawn sawi chhuak
a. A lawmawm hlein ka hria a, kha khan beng pawh a tivar hlein ka hria a. Kha kha chu
thil kalchho zel tur a nih avang khan sawi tam lo mai ila a tha ang e.
- 50 -
A dang lehah chuan, ka sawi ve duh chu
Kangmei chungchangthu hi a ni a. Kuminah hian ram kang a nasa hle mai a. Kumdangah
pawh ram chu a kang ve tho a. Mahse, kumin ang em emin ram hi a kang tam lo deuha
hriatna a awmin ka hria. Ram a kang mai pawh a ni lova, mihring nunna pali lai kan lo
chan a. Kan chante zingah pawh khan pahnih phei kha chu ram kang thelh tura chhuakte
kha an ni nghe nghe a. Khangte kha sawi tak ang khan Sorkar hian acknowledgement
emaw pek theih ni selang chuan a va han zahawm awm e tih te ka thinlung chhungah a
awm ve mai mai a, sawichhuah tawh a ni na a kan belh chhah ve leh duh lawk a ni.
Hemi chungchangthuah hianin hei ka rilrua lo
lang mai mai chu V/C te hian mawh an phur lian viauin ka hria. Mizoramah hian “The
Mizoram Prevention and Control of Fire in the Village Ram Rules, 2001” hi a awm a.
Hei hi LAD ina an tihchhuah kha a ni a. Kumdangah pawh khan V/C te hi ramkang
thelh leh kang tur ven chungchang thuah hianin mawh lian tak pek kha an ni a. He
Rules- ina a sawi dan chuan V/C te hianin ram, lo an hal hma hian a lo vahnaah khan
mei kawng an sial ngei ngei tur a ni tih a ni a. Tin, an sial a ni tih khan certified bawk
ang a. An sial loh chuanin Lo kha hal an phal tur a ni love tih te a ni a. A hal niah
khan mipui an awm khawm tur a ni a. Ram kang a lo chhuak hlauh a nih chuan mipui
khan an thelh mit nghal vat tur a ni e tih te a ni a. Tin, ram hal ni tur kha a hranpain
an fix ang a tih te a ni a. Khatiang khan kuminah hian thiltih a awm lo deuh emawni aw
ka ti a. Kan han zinkual ve a, kan (bialah te) lo haw lamah kan en a, ramkang hmunte
kan han en a. Lo vattutena an lo bula meikawng an sial hi kumdang ang khan ka hmu
lovin ka hria a. Chuvang chuan, ram kang hi a nasa zual niin ka hria. Chuvang chuan, he
rules-ah Pu Speaker, Penalty hi engemawchen chu nakum zel lo kal chho tur atana kan
that tlanna tur atana han lekkawh hi ava han tha e, tih hi ka thinlung chhungah a awm
ve mai mai a ni. Chumi Dan-ah chuan V/C te khan collective fine kha an chawi tur a ni
e tih te a ni a, an khaw chhunga mipuite khan fine an chawitir anga chu chu Sorkarah an
pelut tur a ni e tih te a ni a. Tin, Village Council a ti chhe zualte phei kha chu anmahni
V/C kha dissolve a, tichuan tu emaw officer pakhatin kha V/C mawhphurhna kha
engemaw chen chu a la tur a ni e tih te a ni a. Khatiang deuh hleka action pek an nih loh
chuan nakum zel atan pawh hianin kan ram kang ven chungchangthuah hianin kan ti tha
lovang tih a hlauhawm riauvin ka hria a. Chuvang chuan kuminah hi chuanin engemaw ti
deuh taka action kan lak hi a tul lawm ni tih te ka thinlung chhungah a awm ve a ni.
Tin, kan hotute pawhin hemi State level Fire
Prevention week hawnnaah te pawh khan tawng te pawh an lo chhuah tawh a, tahchuan
hetianga thil tisual tute chu kan tolerate lovang tih te pawh kha a awm a. Chuvang
chuanin heng hi dim lova hma kan lak a tulin ka hria a, chu chu ka han sawi duh a ni.
Tin, chulovah chuan Land Use Policy
chungchangthu hi a lawmawm hlein ka hria a, hei sorkar hianin Land Use Policy hi a
revive-in a reform leh dawn niin kan hria a. Hei hi tunhmaa lo tih tawh kha a ni a, hei
tun tumah hian tha taka nasa leh zual a improve-a tih that tumna a awmin ka hria a,
mahse chumia ka sawi duh pakhat lo awm a chu, “Various Department shall participate
in the process of implementation and monitoring the policy” tih hi a department hrang
hrang atanga NLUP implement tir tum hi a hlawhtling zawk angem aw tih kha ka
rilruah hian a awm deuhhlek a. A chhan chu a Command a kha rin aiin a chak tawk tlat
thin lova, Department Officer-te interest leh interest lovah khan a innghat thin riau a.
Chuvang chuan hei hi delegate vak lova centralize chi zawk a ni angem aw ? tih kha ka
- 51 -
thinlung chhungah a awm a. Tih hmasak hmasa lamah khan centralisation kha tih a ni a,
duh ang khan a kal chak loh avang khan Department-ah khan an pe thla kha ni a. Mahse,
tichung pawh khan a tha tehchiam lova. Hei hi a zual zawka hma kan lakna tur atan chuan
khatiang zawnga kalpui kha a chi lawmni tih ka thinlungah a awm deuh a. Chu chu ka
han sawi tel duh a.
Tin, a dang ka sawi duh chu Pu Speaker,
thingtlang lam hmasawnna hi a lang lo riauin ka hria . Session hmasaah pawh ka sawi
tawh a, kawng ina a tlawh lohna hmuna kawng laih tih te, eng neilo eng pek tih te, tui neilo
tui pek tih te hi kan sorkar hian ti thei nise a va lawmawm dawn em ! tih kha ka
thinlungah a awm a. Chu chu ka han sawichhuak duh a. Session hmasa pawh khan ka
sawi tawh nghe nghe a. Keini bial phei chu Motor kawng ina a tlawh loh khua 15-16 vel
kan nei a, ke a kal te a ngai a, chuvang chuan kumin chhungah hian Motor kawng laih
chhuah theih nise chuan a va lawmawm dawn em ? tih kha ka rilruah a awm viau mai a chu
chu kan sorkar hotute pawh hi ka ngen a ni e. Awle, kha kha ka sawi tawk theih ni mai
sela, ka lawm e.
PU K.LALRINTHANGA : Pu Speaker, kan Governor-in Sorkar
kalphung tur a sawina a lawmthu sawi thei
tura hun min pek avangin lawmthu ka sawi
a. Kan Governor thusawia Sl.No. 3-na kha kan
en chuan Parliamentary Secretary 6 zet mai appoint anni a. Helaiah hian ka sawi duh chu
December 11 atanga tun thleng hian sorkar tharah hian kan bial harsatna te buaipuiin
Minister leh Parliamentary Secretary te hmu tam ber ka nih ka inring a, hun kal tawh
Ministry hmasa te, a hmasa leh ang te thlirin tun huna kan Minister-te leh Parliamentary
Secretary tena min lo dawnsawn dante ka thinlungah lawmawm ka ti hle thin a. Minister te
an awmloh pawhin Parliamentary Secretary ten lawm takin min lo dawngsawng thin a, an
hawihhawm hlein ka hria. Bial nei tan chuan harsatna te kan sawisak ve thin a, an
mamawhte, thil tul eng eng emaw harsatna lo thleng te an hnenah kan sawi thin a,
Minister an awm loh pawhin Parliamentary Secretary ten awlsam takin min lo dawng
sawng a, thil an tifel zung zung mai a, chutiang ang hun remchang chu tun sorkarah hian
kan nei chho ta a, lawmawm ka ti hle a ni.
Chutih rual chuan hei No. 5-nah hianin
lawmthu han sawi tula ka hriatna pakhat han tarlang ta ila. Tun hma leh tun hunah te pawh
a ni thova. Kan chhungkua chu sumdawnga eizawng kan ni a, sumdawnga eizawng kan
nihnaah hianin Bazar vela mihring awmdan leh khawsak dante ka lo zir ve thin a Saw
New Market pheiah sawnin Saron Veng lampang luhna phei saw va chian ta ila, Mizo dik
tak dawr chu pahnih vel a ni tawh ang a, a bak chu khawchhak lam atanga rawn kal te leh
hmun hran atanga rawn kalte an ni. Chutah chuanin kan hriat tura chu khawchhak atanga
rawn kalte hianin Mizo sumdawngte eizawnna hi nasa takin an luahlan tawh a ni tih han
tarlan hmasak thain ka hria a, chutih rual chuan “Foreign National who committed crime in
Mizoram on being apprehended will be handed over to their respective Government
Agency” tih a ni a, Mizoram rawn kal te hi mi tam takin Mizoram mi an nih leh nih loh
hrelo hian Bazarah te leh inhlawhnaah te leh khawi khawiah emaw, Zu zawrhnaah te
tiangkhan an awm darh ta thin a ni a. Chutiang chuan Mizo Zoram a awm pangngaite ang
- 52 -
hian, an tawngte pawh Mizo tawng pangngai ve vek an nih si avangin kan hre hrang lova,
kan zingah thlamuang takin an awm a. Zoram chu Democracy anih avangin chen nuam an
ti a, chung karah chuanin harsatna Mizoramah tam tak an thlen thin a, chutianga harsatna
an thlente chu Crime-te, drug zawrh te, Zu zawrh te a ni a. New Market chho ah sawn
chiang taka in en chuan pawisa chhia thleng tur note leh nu tute
emaw, tih tur nei lova ding mai mai kan hmuh ang chite saw, a ruka zu paipawna zuar
deuhvek an ni a. Chutiang chuan tualthah kher loh pawh hetia chenga thlamuang taka
lo awm a, Mizo anga chenga, hetiang Mizo te tana harsatna thlentu anni thin a. Khatiang
kha a lo nih rualin hetianga harsatna thlentute anmahni ram Sorkar Agency hnenah thlen
an ni ang tihah hian engemawchen Zorama tianga Foreign National rawn kal tur te hi a
vengin ka ring a, chuvang chuan lawmawm ka ti a. Lawmthu ka sawi duh a ni.
NLUP No. 6 naah atawp lam atanga tlar 6-naa ‘Steps
are being taken for establishment of farmers commission to take care of the welfare of
the farmers” tih a ni a. Kan member zahawm takte sawi ang khan, kumin chuan khua a
thal nasa a. October vel atang khan ruah a la sur lova. Thla 5 vel zet ruah a sur loh
vangin khua a rova. Ram a kang nasa a. Chutah chuan kan bial chhunga Farmer te Kuhva
huan te a kang ve nual a. An tap nasa tih kan tarlan duh rualin kan Governor ina
hetiang thu an thlen hi lawmawm ka ti a. Kan biala mi harsate tanpuina tur ang sum leh
pai awm thei dawna kan hriat hian lawmawm ka ti a ni.
A dawt lehah khan “My Govt. would ensure hundred
days of employment under the National Rural Employment Guarantee Act to mitigate the
plight of the rural households in Mizoram” a ti a. Kolasib District-ah khuan tun hunah
chuan hemi NREGS hnuaiah hian, ni 26 chauh inhlawhna tur kar hmasaah khan pawisa
an issue a ni. January ni 16 niin ka hre ta - District Level Vigilance & Monitoring
Committee kan nei a. Ni 19 chauh inhlawhna hun siam a ni, tahchuan Sorkar thar chu
December ni 11 ah khan a piang a. Khami hnuah khan inhlawhna tur kha siam tak takna
hun a awm lova. Chutichuan ni 100 kumin chhungah inhlawh ngaihna a awm tawh lo reng
reng a ni. Tunah hian ni 18 a ni a, Ni 12 vel chauh kumin chhungah hun a awm tawh
a. Ni 100 chu a theih tawh loh hrim hrim. NREGS hnuaiah hian ni 100 inhlawh lo te,
inhlawhna tur dila inhlawhna tur neilote chu Compensation pek an ni ang tih te a inziak a.
Mahse, he NREGS hnuaia Kolasib District-a pawisa, Sorkar hmasa atanga an lo dah kha
chuan a daih ta lo hrim hrim a ni. Ni 40 inhlawhna tur pawh a daih lova. Compensation
pawh pe dawn ta se a daih dawn lo reng reng a ni. Amaherawhchu, helaiah hian kan
hmuha chu ni 100 an inhlawh theihna tur atan hma lak tur a ni ta a. Hei hian min tilawm
hle a, Sorkarin ni 100 inhlawhna tur ruahmanna a han siam tur hi lawmawm ka ti a.
Ka han sawi tel leh duh chu kan bial chhunga
khaw tam tak te, a bik takin Saipum, Hlimen, Saiphai te ho khuan Buh an thar mumal lova,
tun kum hluiah khan an buh te kha Sazuin a seh zawh sak vek mai a ni. Buhfai pawh
sorkarin rawn dah mahse, a leina tur sum leh pai an neilo. Ration lo thleng teuh mahse, a
leina tur an nei lova, chuvang chuan helaia NREGS atang te leh sorkarin ruahmanna dang
a siam atanga inhlawhna an hmuh chuan a leina tur pawh an nei thei turah ka ngai a,
lawmawm ka ti a ni.
- 53 -
Pu Speaker, pakhat chauh kan sawi lehlang a.
No. 7 naah “My Govt. would soon initiate necessary measures for its rectification,” tiin
education chungchangah kan Governor khan a rawn sawi a ni a, hei hi lawmawm ka ti.
Zirna chungchangah tunah hianin Zoramah zirna a tlahniam ta. Mahse, sorkar thar chuanin
hmathar lain hna a thawk dawn a ni tih ka hriat avang hian lawmawm ka ti a. Chutah
chuan ka han tarlan duh a chu hmani V/C inthlan dawn khan ka bial ka fang chhuak vek a,
chutah chuan Saiphaia kan Primary School pakhatah chuan zirtirtu pension hnai deuh mai
kha Zu in avanga sikul pawh kal tha lo a awm a, zirtirtu dang tlema la thalai deuh
Temporary deuhhleka lak niin ka hria, Zu in, zu zuar ang hiala miin a an sawi a ni a.
Kolasib atangin official mi pawh an lo kal a. Khawchhung mipui nu leh pa ten chumite
zirtirna hnuaiah chuan an fate school kal tawh lo turin an ti tawp mai a ni. Chutiang chuan
tun hunah hian zirna a tlahniam tawh a, kan Governor-in tiang anga hmalakna tur thil tha a
rawn puang hi lawmawm ka ti a, lawmthu ka sawi a ni.
LT.COL. ZOSANGZUALA : Pu Speaker, kalawme. His Excellency
the Governor of Mizoram Speech hi a tawi
a. Mahse, a fun kim hlein ka hria. Para
3-na a sawi Parliamentary
Secretary a dah te hi hei hian kan Sorkar Administration tha zawka a kal ka beisei a.
Continuous Occupancy of Chair ti mai ila, an Ministry Chair kha ruak lovin dawr tur
kha an awm reng dawn niin a lang a.
Para 5-naah hian Peace tihah hian kan Governor
hian a hrechiang hlein ka hria a. Tuna kan House Leader ngei pawh hi remna duh vanga
lalthutthleng kian ngam a nia. Hetatang pawh hian Peace hi chu kan maintain hle
dawnin ka hria. Tunhmain hel ten an duh leh kalkawngah min hmang a, duh leh Training
Ground-ah min hmang. Khang kha a awm tawh loh a rinawm khawp mai.
Chulovah Law & Order ah hian hei a bikin
Aizawl khawchhungah hian mi tam takin kawng pawisa lovin, kawng tizim khawpin kan
motor-te kan park a. Chubakah Building Material te kawngsirah kan chhek khawm a.
Hengte pawh hi thuneitute hian min la sort out sak turah ngai ila.
Tin, hetilai para 6 na NLUP chungchang hi –
NLUP hi hriat angin kan campaign a kan hmachhawp lian ber a ni a, hei hi tihpuitlin
kan tum chiang hlein a lang a. Kan hotupa berin hma lain Chair hi amah ngeiin a thut
dawn a. Chubakah amah tanpui turin Pu R.Selthuama, Rural Development Director NLUP
lo implement a experience nei tawh te an ni a. Tin, NLUP hi a hlawhtlin ngei pawh
kan beisei a. Synod survey-ah khan 40% success tih a chhuah a nih nghe nghe kha.
Hengah te pawh hian beiseina a sang hle a. Tun sorkarah hian kan mipuite pawh hian
beiseina sang tak an neih a rinawm a ni.
Tin, Education hi hetilaiah hian a ziak a,
“Would soon initiate necessary measures for its rectification” tih hi. Kan Education hi
quantity aiin quality lama kan kalchhoh a tulzia hi an hmuchiang hlein ka hria . Hengah
- 54 -
te pawh hian quality education pakhata ka ngaih pawimawh chu Mizorama Sainik School
din hi a ni a. India State 29 ah hian Sainik School an nei a. Hengah te hian Military
Officer a luhna tur training-na tha tak an pe a. Military Officer tha tak tak an
chherchhuak a. Kan neighbouring State Manipur leh Assam State-ah te hian Military
Officer a za tela an neih lain Mizoram, keini Sainik School nei lo hi chuan Military
Officer kut zungtanga chhiar tham lek hi kan nei a. Hengah te hianin a rualawh thlak a,
hemi hawizawngte hianin Sorkar hian hma a la dawn ni te pawhin kan hria a.
Chhingchhip ah khian Sainik School tur hmun tha tak an khawtlang hotuten an pe a, a
detail project report pawh kan nei tawh a, kan House Leader ngei pawh hian uluk takin a
han en tawh a, Education Minister te pawh hianin ke an pen chhuak mek a, hengte hian
kan Education System hi kawng khat chuan a improve ngei dawn ni pawhin a lang a,
hengah te hian a thlamuan thlak hlein ka hria a.
Tin, kan sawi leh duh a tawpnaah chuan,
Health Insurance Scheme for NLUP, kan retheih avang ringawt hian Damlohna hi kan
pumpelh chuang silova, chuvangin a retheite hlei hlei hi a bawrhsawm te kan ni a,
hetiang zawnga Health Scheme te Sorkar in a han ruahman hi mirethei te tan hian khua a
var sawt hlein ka hria a, a lawmawm ka ti a ni. Heng an sawi bak pawh hi sawi tur tam
tak a awm a. Forest lampang kha a sawi chiah lova, amaherawhchu, Forest hi ka rilruah
hian a awm ve khawp mai a, ram kan ti kang a, hmanni lawkah pawh kan bial
Tlangnuamah khian Tin sawm hmun vel Chawlhni khan a kang a, kha kha a lokal miin
an thelh ringawt a. Hetiang laka lo veng tur hianin Territorial Army Home and Hearth te
hi State Sorkar thenkhatah chuan an lo din tawh a. Himachal ah te khuan, Ecological
Force te a then chuan an ti a, hetiang zawngte hian kan Sorkar hian hma a la turah kan
beisei a. Ram tikang te hi a hremna nasa zawk pekin, Ram tikang lo tura check-na hi
nasa zawka hma lak nise. Kan Sorkar hian hma la se chuan a lawmawm lehzualin a
rinawm.
Tichuan kan Governor thusawi hi a lawmawm a.
Kan Sorkar kal dan tur chiang takin a han sawilang a, chuvangin Motion kha ka han
support e. ka lawm e.
PU LALTHANSANGA : Pu Speaker, ka lawm e. Hei vawiinniah
helaiah Governor thusawi kan han
sawikhawm leh a ni a, a hma khan kan
sawikhawm tawh bawk a, a hma ami pawh kha
point 12- tho a ni a, tuna mi pawh hi point 12 tho a ni a.
Kan Kristianna a lang chiang hlein ka hre thin a.
Amaherawhchu, chutih lai chuan ka member pui zahawm takin a Lord Krishna Academy tih
te kan lam ta nuai mai a, kan House zahawm takah hian, khatizawng phei kha chuan a
hming te kha han thlak theih nise tih kha rilruah chuan a lian hle mai a. Hei lawmthu
sawina deuh vek ani mai a. Kan Governor thusawiah hian. Hei hi a taka kan chantir hi a
ngai ta ber mai a ni a. Chumi kan chantirna turah chuan hemi NLUP bikah hian han sawi
- 55 -
ta ila point 6-naah hian. Hemite pawh hi tunah Apex Board te pawh hi din ani ta a.
Hei tunah chuan March 15 a ral tawh a, lo hal pawh a tawp tawh a, kan Sorkar chuan
hma kan la tan ang tih te kha kan bialah chuan kan auhla te kha a ni a, kan bial mipuite
chuan tunah hian in hmang tan tura inngaihna an neih len hle lain, hei kumin te chu kan
hmang tan hman dawn lo niin a lang a. Hei hi a hma pawha ka sawi tawh ang khan
enghunah nge kan tan theih hun ni ang ? tih te pawh hi vawiiniah hian kan sawi leh duh a.
A chhan chu kan dawnsawn tum dan te leh
vawiinnia kan campaign dan leh kan kalpui dan te hi tlemin a inmil lo deuh ta em ni a
tih theih a. MLA han nih ve takah chuan zawhna kan tawng hnem em em a. hetiang lai
te pawh hi kan Sorkar ropui tak hian chiang deuh hlekin rawn tilang tawh sela, a road map
te pawh hi vawiinniah chuan awm a hun tawh hlein ka hria a, a la awm lo deuh ni te
pawhin a lang a. Chuvang chuan duh ai hian kan muang deuh em ? tiin tun aia chak zawka
hma la tur hian kan Sorkar hi ka duh a. Pu Speaker,
Tin, 7-na, Education chungchang ka bial
Hmunzawlah te khan zirtirtu neih that loh chungchangah an rawn protest deuh a, kan
Minister zahwm tak khan a hre tawhah kan ngai a. Chumi chungchangah chuan helaiah
hian a rawn ziak lang a. Theih ang anga tan lak a tum zia kan Governor hian a rawn
tarlang a. Hetiang hian kan bialah chuan harsatna lian tak kan nei a. Hetiang taka a rawn
ziah avang hian a lawmawm hlein ka hre bawk a.
Tin, Youth Commission hi kan sawi fo a, a
“MoU” te pawh hi a changtu Minister zahawm tak hian min pe thei sela, tin, hei hi han
hriat a han hmuh te pawh hi a chakawm a. Chu chu ka han ngen duh bawk a. Tin,
admission fee ah engzatnge an tih a, eng ang hian nge an tih ? pakhatah hian Mizoram
Sorkar hian engzahnge kan chan ve ang tih te hriat a chakawm deuh hlek a. A dang hi chu
a tha tlangpui a, a tak taka kan tih hi a pawimawh ber a, thu hi tisaah chang tawh sela
chuanin han sawi tur pawh awm lo tawh hial khawpin a lang tawh a.
Tin, point 11-naa new Health Insurance Scheme
han tih te hi Ministry of Labour nena tang kawp tur te anih avang hianin a puitling hlein
a hriat bawk a. Mega Food Park tih te hi pawisa heti zat kan hmu tawh a, khawi hmun
nge ni ang a, khawiah nge tih dawn tih te pawh hi hetiang te pawh hi din leh dawn ta ila
a pawimawh hi chu power hi a ni tho mai a. Chuvangin, hetiang te pawh hi din dawn ta
ila, Industry te pawh kan din leh turah a lang hial a. Chuvang chuan Power-a hma kan
lakna tura heti laia tarlante pawh hi a tha thawkhat rualin Bairabi Hydel Project te pawh
hi 1998 te pawh khan DPR hi peih leh tawh a viable Project a dah niin ka hria a.
Tin, 11th
Finance Commission-ah hian tan theih
tur anga awm niin ka hria a. Hetiangte pawh hi priority-ah hian a dah ve theih lawm ni
? Heti laia kan ziah tawh ang hianin Sorkar hmasain a lo tih tawh te chhunzawm tih kan
tiam bawk a. Chuvang chuan hetiangte pawh hi en that leh a hetilai hi kawng awlsam, rel
te pawh lo thlenna a ni tawh a, engkim tih nan a awlsam avangin kan Sorkar hian a en
tha thei lawm ni tih te hi kan ti duh bawk a.
- 56 -
Tin, kan bialah khian Bungtlang, Keitum tih te
leh hmun hrang hrangah khian an tui pipe khi kum sawmhnih aiin a rei tawh a. Tun laiin
tui a harsa em em mai a. Kan Sorkar hianin tui te an chawi tir ve bawk a. Chutichung
pawhin a chawina rate khi hniam deuh hlek te pawhin a lang a. A chawi tur te pawh a hlat
deuh hlek avang khian chutiangah te pawh chuan ngaihtuahna min hman sak leh se, deuh
bakah khitiang tui pipe kum sawmhnih chuang tawh te khi hemi Health Insurance Scheme
kan tihah pawh hianin kan hriselna tur atan hrim hrim pawh hianin khitiangte khi chu a
hlui tawh lutuk deuh, a pawp lai leh engemaw te a tam tawh a, hetiang avang hian kan
tui in te pawh hi hrisel tawk lo hian a lang a, chu chuanin harsatna dam mawh hritlanna
te pawh min thlen hle ni te pawn a hriat theih a. Chuvang chuan khitiangte pawh hi han
thlak thar theih dante a awm em tihte a changtu Minister zahawm tak khan min han
hriatsak se ka duh a. Chutiang chuanin vawiinia Governor thusawi tam tak a hi a tha a,
amherawhchu, a takin chang se tih a kha Pu Speaker, kan ngenna a ni e, ka lawm e.
PU R. SELTHUAMA : Pu Speaker, ka lawm e. Hei vawiinnia kan
Governor Speech kan han sawiho turah
hian ka rilrua lo lang hmasa ber chu kan
Campaign lai khan ‘Change’ kan duh e, tiin kan
sawi thin a. Vawiiniah hian chu chu a lo lang tan niin ka hria. Tunhma hun dangah
chuan Governor Speech hi hun rei tak tak darkar khat te sawiho a nih thin laiin vawiiniah
chuan kan Governor Speech hi minute 10 lek a zawh theih a ni.
Tin, hemi rual hian Solomona hla
thlankhawmah khan “Ka hang na ka nalh a nia’ tih kha a awm a. Chung ang deuh hlek
chuan hei ka tawinaa ka sei ania tih ang deuh niin ka hria a. A point a hi point 12 lek a
ni na a, a fun tam em em mai a, hei hian ‘change’ ropui tak arawn thlen dawn nite
pawhin a lang a. Tichuan, tunhma kan hriat lar em em thin Office bangah te pawh kan
tar thluah thin, ‘Talkless and work more’ tih kha kan tar thluah thin a. ‘Tawng tlem la
thawk tam rawh’ tih kha. Chung ang chiah chuan tunah pawh hian he kan Governor
Speech hian sawi tam lova, mahse thawhtur tam tak mi a rawn siam si niin ka hria a.
Chuvang chuan lawmawm hlein ka hria.
A hmasaah chuan Sorkar tha, felfai han din a
ni tur te, hengte hi a lawmawm a, tin, a pahnihnah chuan, Mizoramah hian sualna kawng
hrang tam takin a lo thleng a, chung ang ti thinte pawh chu keimahni ram chhung mi ni
lovin pawn lam mite an ni thin a. Chung angte chu kan rilruah chuan hetiang thilsual ti
thinte hi sorkar hian man sela, an ram sorkar hnenah hian thawn haw mai sela a va tha
dawn em ! tiin kan sawi sep sep thin a. Sorkar lakah hian beiseina kan nei ngam thin lo
a ni. Mahse, tunah chuan phek hnihnaah khan chutiang mite chu anmahni respective
government agencies ah thawn haw an ni ang tiin Governor hian a sawi ngam ta mai a.
Hemi atang pawh hian kan crime rate te pawh hi a lo tlahniam nghal ang tih hi ka beisei
a. Chuvang chuan a lawmawm ka ti em em a ni. Hetiang a nih chuan, Mizoramah pawh hian
remna leh muanna kan neih hi tun aia nasa hian kan nei thain ka ring a. Chubakah silai
tawlhruk ang chi te pawh dim loh tur an nih atang hian khang hote pawh kha an tawmim
tan ang tih ka beisei a.
- 57 -
Tin, chubakah chuan NLUP hi tunhma
khan Congress sorkarin kum 10 lai a lo implement tawh a, kei pawh sorkar hna ka thawh
laiin chutah chuan kum 7 leh thla 5 zet a buaipuituah ka lo tang tawh a. Khatih hunlai
khan zan kal deuh chungin kan ti a, tunah hi chuan chu aia felfai zawk deuh a tih theih tur
awmin a lang a. Chutiang atan chuan kan Sorkarin Apex Board te a din thar ta a. Hei hi
thingtlang lama kan mi harsa zualte leh khawpui chhungah pawh mi harsa te tan chuan hei
hi an nghahhlelh ber pakhat a ni a. Hemi atana Sorkarin hma a la nghal hi a lawmawm ka ti
a. Tin, chubakah chuan kan hriat theuh angina NREGS ni 100 inhlawhna Sorkarin hei hi
chu kan ti ngei ngei ang a ti te hi a lawmawm a. Tin, chutih rual rual chuan keini
khawpui chhung bialtute tan hi chuan hemi hi khawpui chhungah a hman theih dawn loh
a ni a. Chuvang chuan heng atan te pawh hian hemi mai lo deuhte pawh hi kan Sorkar
hian min han siam belh leh sela a ziah bakah hian tih te pawh hi ka sawilang tel duh a ni.
Tichuan, zirna chungchangah sawi teuh tur a
awm, kan tlahniam nge tlahniam lo tih te pawh kan thiante member zahawm tak te khan an
rawn sawi a, amaherawhchu, ka rilru a lo awm thin chu keini High School kal ve lai khan
Laltin engah kan chhiar thin a ni. Chutihlai chuan khawpui leh hmun changkanga awmte
chuan T.V. te an neitawh a, Electric engah duh duh an zir thei tawh a. news pawh T.V.
ah an en tawh a, chutiang angte chu kan compete ve a. Chuti chung chuan kan thiante
kan classmate te ngei pawh khan IAS te an ni thei a, Laltin enga zir chung pawh khan.
Mithiam tak tak Delhi khawpuia mite pawh kha an compete phak a ni. Mahse, tunah chuan
Mizoram chhung ngeiah pawh hian Delhi a facility an neih ang zawng zawng neilo mah ila
an neih ang tam tak kan nei ve tawh a, engte pawh kan nei tha ve tawh a. T.V. lam te
pawh kan nei ve tawh a. Tin, lehkhabu pawimawh tam tak te chu Internet ah te pawh a
hmuh ve theih tawh a. Chuti chung chuan Competition-ah hian kan tlahniam ta tlat a,
chuvang chuan kan Education system a hi atlahniam deuh anih loh pawhin a mihring a hi
kan tlahniam a ni ang tih te pawh ngaihtuahnaah a awm a. Chumi atan Sorkarin hmalakna
thar a hanbuatsaihte hi a lawmawm ka ti a.
Tin, chubakah Civil Service-ah hian kan tlahniam
a, chumi hre renga tuna hemi Coaching classes an han siam tur ang te hi a lawmawm ka
ti a. A hmingah kha chuan Lord Krishna tih te kha chu tuten emaw hming an vuah a kha
chu lo thlak mai te kha a rem kher lovang a, hmingah eng ual nge awm le, tih te pawh a
nih kha maw le. Rose par te pawh hi hming dang vuah ta ila, a rimtuina a dang chuang
dawn em ni tih kha a awma, chuvang chuan hming chu eng pawh nisela a zirtirte kha kan
thiam a, keimahni Mizo thalaite IAS ah te leh Central Service-ah te hian tam zawk an tlin
theih dawn phawt chuan a hming te chu eng hming pawh ni rawh se pawilo ah ngai ila a
tha mai lawm ni kan ti deuhva.
Tin, chubakah chuan kan sawi tel leh duh a chu
kan Sorkarin a dan chungchangah hian hma kan sawn tam vak lova, Mizote hian dan kan
hre tam lo hle a, hemi chungchangah hian hei Mizoram State Law Commission te din an ni
ta te hi a lawmawm ka ti a, tunah hi chuan dan lamh pawh hian kan thangharh deuh tawh
a, a bik takin keini ang rual phei hi chuan kan hrelo lehzual a, chuvang chuan heng Law
- 58 -
Commission a rawn awm atang hi chuan hemi kawngah hian kan thangharh zualin ka ring
a. Tin, chubakah chuan thil reng reng Sorkarin a siam hi plan fel tawk taka a siam loh
chuan a hlawhtling duh lo hle a. Chumi atana Governor-in Planning Board Vice
Chairman ah mithiam tak IAS retired te, a Secretary atan pawh khatiang zel Sorkarin a
han siam te hi hna tak tak thawh an tum tih hi a lang theiin ka hria a. Hei hi lawmawm
ka ti em em a ni.
Tin, chubakah chuan hei tun thleng pawh hian
kan sawi thin a, eng kan neih that loh te hi tumah han infak a dem lutuk tur pawh kan
awm lo. Kan duhthusam hian kan thawk thei lo tih hi a lang a. Amaherawhchu, tun
Sorkarin a hmalakna tur Tuirial Hydel Project te tihlawhtling tur te, tin, a bik takin
Kolodyne Phase – II atan a hma a han la tur te, Tuivai Hydel Project Megawatt 210 atana
hma lak an tum te hi lawmawm ka ti a. Theih phei sela tun sorkar chhung ngei mai hian
hengte hi Commission hman tur hian hna han thawk sela kan ti a. Chumi a nih theih em
loh pawhin tupawh lo sorkar sela, inthlan leh pawh tihpuitlin ngei ngei tur khawpa hma la
thei turin kan sorkar hian tan la sela, tichuan kan zavai atan an thain ka ring a. Chumi tur
chuan kan sorkar pawh hi kan ngen duh a. Thui tak hna kalpui tawh si a chawlhsan leh ngai
ni lovin hmachhawp tha tak, hmabak awm, thawk leh tur tan pawh a chhunzawm chak
turin kan sorkar pawh hian thawk turin kan duh bawk a. Chutiang chu kan beisei dan a ni.
Tuirial Hydel Project te pawh a tawp ti tih mai a, heng ang chi te hi ni lo turin kan duh a.
Tin, chubakah chuan heng Health Insurance
Scheme chungchangah pawh hian an rawn sawi tawh ang khan Central atanga Labour
Ministry hnuaia Schemes thar lokalte nena tangkawp te hi a lawmawm ka ti a. Tin,
chubakah State Referral Hospital Falkawn ami te angte, Sorkar hmasa Congress Sorkar
khan a bul a lo tan tawh a. Chuti chung chuan Sorkar hmasain a han chhunzawm a.
Mahse, chhunzawm hleihtheih lohvin chhunzawm ni si a. chhunzawm leh tur pawh awm
mang lova tih tawp deuh ringawt mai, Ar vulh nana hman ti tih deuh mai ang chi ni lovin,
hei pawh hi kan Sorkar hianin hma a la leh anih chhunga a zo hman ngang lo anih
pawhin a ti leh tu tur tan pawha hmachhawp tha anga thawk turin, chutiang ang chuan kan
han ngen a. Ka’n beisei bawk a.
Tichuan, a tawpna berah chuan heng kan
insawiselna thin fo Ministry hmasa tena an hmachhawpte hi kan intih sak lova, chuvang
chuan hma kan sawn lo a ni kan tih thin ang te awm lova, Ministry hmasa tena hma an
lo lak tawh ang chu tih theih hi viable anih phawt chuanin, kan chhunzawm zel ang han
tihna rilrute hetiang an rawn sawichhuakte hi a lawmawm ka ti a. Hei hi a step forward a
niin ka hria a. Chuvang chuan change a tha zawnga change hi a thleng dawn a ni tih hi ka
beisei a. Chuvang chuan tuna kan Governor Speech ah hian lawmthu sawi an rawn rawt a
kha ka support ani e. Ka lawm e.
- 59 -
PU JOSEPH LALHIMPUIA : Pu Speaker, ka lawm e. Kan Governor
zahawm takin Sorkar hmalakna tur
hmachhawp pawimawh tak tak a sawi a.
Member zahawm tak ten tam tak an sawi tawh
a. kan lawm tlangin ka hria a. Tin, he thu sawi hi Zoram mipuiin T.V kaltlang te,
Chanchinbu kal tlangtein an hmu a. Kan lawm a ni tih hi he House zahawm takah hian
ka sawi duh a ni.
Point pali emaw chauh ka tarlang ang a. A
zavai hian lawmawm leh a sawinaa tinzawn pawh hi thil thui tak sawi tur a awmin ka ring
a. Amaherawhchu, chung chu ka sawi lovang a. Pu Speaker, pakhatnaah chuan mirethei
thingtlang leh khawpuia chengte dinhmun tundin leh khai chhuah hi he Sorkar thil tum
pawimawh ber, top priority a ni tih Governor-in an tarlang hi a lawmawm ka ti a. Chumi
miretheite chhanchhuahna tur atan chuan chhanchhuahna kawng hrang hrang zingah NLUP
hman tur anih thute, chumi ti hlawhtling tur atan chuan Apex Board dinfel a ni ta te, hun
reilote chhunga hmalakna awm te hi a lawmawm ka ti a, ka han tarlang duh a.
Tin, a pahnihnaah chuan thalaite hmakhaw thlir
leh beiseina eng siamsaka hmalakna hrang hrang tarlan a ni hi a lawmawm ka ti a, ropui
ka ti a. Vawiinia he House zahawm takah Mizoram thalaite, thalai zawng zawng aiawhin
kan Sorkar hnenah kan Sorkar chungah lawmthu ka sawi a ni. Chung zingah chuan thil
pahnih chauh tarlang leh ta ila. Pakhatnah chuan Mizoram Youth Commission leh Lord
Krishna IAS Academy tena Civil Service Coaching class Aizawla hawn mai theih tura
ruahmanna an siam hi lawmawm ka ti a. Kan sawi zau duh chu kum 2 kum 3 liam ta
khan NGO lian ber YMA General Conference-ah Mizo thalaite potential tam tak neite
human resource and develop-na tur atan IAS Coaching-ah an kal theihna turin Delhi-ah
khuan Hostel siamsak ni se tiin YMA General Conference-in a lo pass a. Chu agenda
chu Lunglei Sub-Hqr atanga lokal a ni a. YMA hruaitute leh Sorkarin theihpatawp a
chhuah a. Amaherawhchu, hmalakna leh hmasawnna tam tak zingah New Delhi-ah Hostel
kan din thei lova. Chutihlaiin Sorkar thar kan Chief Minister zahawm tak kaihhruaiah hun
reilote chhungin New Delhi ah pawh ni lo Aizawl khawpuiah IAS Coaching Academy kal
thei tura ruahmanna kan han nei ta a, lawmawm ka ti a, lawmthu ka sawi a ni.
Tin, hetihlai hian sawi tak ang khan kan NGO
te, YMA te pawhin kum liam ta mah nisela, an thil lo bawhzui leh thil tum te Mizo
thalaite Central Service-a tam zawk kan inhlankai theihna tur atana kan Sorkar thar ina
hetianga ruahmanna a siam ta hi an lawm ve em em ang tih ka ring a. Tin, Academy
chungchangah khan, Lord Krishna Academy chungchang kha an han tarlang a. Ni e, hei
Rao’s Study Centre te, Brilliant Tutorial te Chennai-ah te hmingthang tak tak te a lo awm a.
Mizoram atang pawhin kan Zofa kan Mizo Officer chhuanawm tak tak te pawh hemi
hmun atanga lo zirchhuakte pawh an ni thin tih tarlan a ni a. Amaherawhchu, Lord
Krishna IAS Academy hi ala naupang hle a. Kum 1996 a din kha a ni a. Chutihlai
chuan kumtin chawhrualin he Academy atang hian mi 10 vel Civil Service ah hian an
inziak tling ziah a. Tin, kuminah hian New Delhi a an exam centre a tangin mi 32 chu
interview turin antling tawh nghe nghe a ni. Kan Central Scheme neih tam ber te zinga mi
hi vai (Hindi) tawng hmanga Project leh Scheme siam a ni a. Chumi hmang chuan kan
kawngpuite mirethei leh harsate chhanchhuahna ah thil tam tak kan thawk thei a ni
vawiinah hian Mizo thalaite Central Service a an tlin theih nan Academy awmsa ang hming
- 60 -
pawh nise, a hming a teh ringawt hi dikin ka ring lova, thil tha tak man tlawm zawka kan
kawtkai ngei a kan kal thei tur hi a lawmawm ka ti a.
Tin, hei Sports Complex Zobawkah kan Sorkar
hmasaah khan crore 10 ruahmanna neiin din tum a ni a. Hei hi hun reilote ah kan Chief
Minister zahawm tak leh kan Sports Minister in theihtawpin hma anla a, Sports Complex
kha State Sports Academy ah hlangkaiin crore 34 Central Sorkarin min han pe leh ta hi
Lunglei ‘E’ bialtu MLA ka nihna angin leh High Power Committee Vice Chairman ka
nihna ang pawhin Sorkar-ah lawmthu ka sawi a. Hei hi niminah kan Governor zahawm
takin a sawi kha T.V. kaltlang ten an lo en a, a bikin Lunglei mipuiin kut an beng a ni
tih he House zahawm takah hian ka tarlang duh a ni.
Tin, Pu Speaker, hmasawnna tluantling leh
daihzai neih theihna turin Planning & Implementation pawimawhzia kan sawi thin a. Hei
kan State Planning Board dinthar a ni te, hemi kaihruai tur atana kan Officer fel tak tak
experience nei tawh te ruat an ni te hi lawmawm ka tia. Tin, hei hi kan Zoramina kan
chhawr tur leh kan hmasawnna tur tak tak pawimawh zing a mi anih ka ring a.
Pu Speaker, ka hriatsual loh chuan Sorkar
hmasa khan State Planning Board hi kum 2 dawnlai thu mumal tawh lo an ni te pawhin
ka hria a. Tunah chuan hei thla hnih/khat emaw lek a liam a, State Planning Board
hmalak dan leh hnathawh dan chu kan Sorkar Officer te leh mipuite pawhin an hria a,
lawmawm ka ti hle a ni. Tin, hmasawnna a bul thut atanga a awm theihna turin thuneihna
insemzai te, tin, Planning grassroot level atanga Planning aawm theihna turin kan Chief
Minister zahawm takin a ngai pawimawh a, hemi tihhlawhtlin theihna tur atan hian
hmalakna hmasaah Lunglei pawh hi hmang ila a ti a. Lunglei High Power Committee te
siam thar an ni te, Mizoram rorelna sang ber leh zahawm bera kan Governor zahawm takin
a tarlang te hi chhim mipuiin kut bengin an lawm a ni tih hi he House zahawm takah
hian ka han sawi duh a, keini chuan kan ngaihdan chuan Champhai hmasawnna hi Mizoram
hmasawnna a ni, Lunglei hmasawnna hi Mizoram hmasawnna a ni, Lawngtlai hmasawnna
hi Mizoram hmasawnna a ni, Lawngtlai leh Saiha hmasawnna saw Mizoram hmasawnna a ti
tih hi kan ngaihdan nghet tak a ni tih kha he House zahawm takah hian ka tarlang duh
bawk a ni.
Awle, Pu Speaker, a tawp berah chuan Electric
Power kan neih theihna turin hma lakna tam tak hei kan hmu a, a lawmawm hlein ka hria
a. Sorkar hmasain compensation avanga a lo hluihlawn tawh te, tin, Kolodyne Phase – II
te hetiangin hmalakna tur tam tak ruahman a nei a, tunah MoU te pawh signed an ni hi
hun reiloteah Khawvel tukverhah Zoram hi he Sorkar thar hian min hlangkai dawnin ka
hria a, hun reilote chhunga kan Chief Minister zahawm tak kawhhmuhna a Sorkar thar
hmalakna tarlan a ni hi a lawmawm ka ti a. Governor thusawi Motion of Thanks kha ka
support a ni tih ka han sawi a ni. Ka lawm e.
- 61 -
Dr. R. LALTHANGLIANA : Pu Speaker, ka lawm e. Hei Governor hian
kumtir/kum bulah hian thu a sawi thin a, a
pawimawh hle anih ka ring a. Khawi State-
ah pawh kum bula a thusawi hi chu chhinchhiah
hi a hlawh bik riauin ka hria a. hei nimin khan a thusawi kan han ngaithla a, sawi pawh
kha nuam a ti viauin ka hria a, amaherawhchu, a tawi lutuk deuh niin ka hria a. ‘In
conclusion’ a’n ti kha chu amah pawh kha a hrilhhai deuhin ka hria. Point 12 bawr vel
Governor thusawiah chuan hei kum 20 vel House-ah ka’n thu ve tawh a, a tawi tum tak
anih ka ring a, a tawi a kha a pawi hrim hrim e ka tihna lam a ni lova, Department tam tak
he Governor thusawia he House a sawi hlawh an awmlo a hi erawh chu a felhlel deuhin
kan hria a. Pu Nirupam Chakma an sawi deuh khan District Council te hi chu lang tur
niawm tak hian ka hria. Tin, Sorkar hnathawk hamthatna te, PWD hmalakna lang miah lo
te, PHE hmalakna lang lo te, Industry, AH & Vety., Forest, Tourism, Trade & Commerce,
Cooperation, Urban Development & Poverty Alleviation tih te, Higher & Technical, Land
Revenue, Horticulture & Agriculture, Sericulture Transport a dang pawh a tel mai thei
khatiang Department 20 dawn lai kan Governor zahawm tak thusawia a lang lo hi chu
tlemin kum dang a ang lo deuh em ? kan ti a ni.
Tin, pahnihnaa kan sawi duh chu Pu Speaker,
Parliamentary Secretary 6 ruat a ni a. Kan House Leader-in bill a rawn thehlut a, a rawn
lay ta a engtikniah emaw chuan kan sawi dawn tho a. Change te pawh chu ani ang a, a bill
a awm hma hauh mai a Parliamentary Secretary 6 han ruat hi ka sawisel hrim hrim tihna ni
lovin tlem chuan kan hmanhmawh lutuk deuh em le ka ti a. A tha tho a. Amaherawhchu,
hei bill kan la sawi dawn chauh a, kan pass dawn leh dawn loh kha a la hriat loh reng reng
mai a, hemi hmaa kan han ti erawh hi chu tlem chuan kan ti hma lu deuh awm mange kan
ti deuh a. Engpawh nisela mi inruat tawh han tih khaihlak a kha a tihchi lova,
amaherawhchu, thil hi vawikhat precedent thalo kan siam tawh chuan nakin zelah a fello
in ka hria a, a chhan chu helaia kan en thuak thuak hian Minister of State rank ani ang tih
zawng zawng te leh khate kha anih laia oath of Secrecy kan Chief Minister hma a an lak
mai ang chi te, House a ngaihtuah ngai chi si la ngaihtuah hma hauh a kan lo kal deuh hi
chu an lungawi thoin ka ring a, tlem kha chu lo nghak deuh se chu a tha mang e te kan ti mai
mai a. Engpawhnise, helama kan awm avangin sawisel hrim hrim ka ni lo a ni tih erawh kha
chu min lo hriat sak kan duh a ni.
Tin, phek 3-naah khan kan Department enkawl
thin te ani deuh a. ‘The declining Education standard in the State is a matter of great
concern” atih kha a lawmawm viau rual khan thil hi eng tehfung in nge ni kan zuk teh tih
hi kan ngaihtuah a ngai a, declining kan tih chuan a tlahniam ta zel a kha. Kar hmasa
Zirtawpniah khan Chapchar Kut ah Show an neih khanin kan ram hi Chiahpuam tih leh
engemaw boruakina a chiah viau laiin thil lawmawm deuh chu India ramah Education-ah
Primary Education-ah phei chuan pakhatna kan ni tih te in lo show in ka hria a, ka awm
chiah lova, a lawmawm ka ti a. Chuvang chuan India ram ina tehfung fel tak State 35 ah
pawha literacy ah pakhatna ni mai tura vawiinniah hian provisional figure ah phei chuanin
sang tak kan nih lai te. Tin, Elementary Education, Primary Education a pakhatna inni an
tih laia engemawti zawnga kan dinhmun a chhe zawnga han project a kha Governor
thusawi awm reng tur record atan hianin ka rilru ana ve deuh hlek a. Department pawn
theihtawp chhuahin tan an la dawn a, tin, kan Minister thar pawhin theihtawpin tan a la
- 62 -
dawnin ka hria a, a lawmawm rual rual khan declining tih tawngkam a kha han delete
theih chu nise a tha mang e kan ti deuh a ni.
Pu Speaker, hei vawiinniah thu lawmawm tam
tak a awm niin ka hria a, lawmawm ang reng deuh chu ka en ka en a, Governor Speech hi,
Point riat (8) han tih khan point khatah hian engemaw thil inang lo te a inzep a. Helaiah
hian kan en kan en a, a speech ah hian 80% vela hi chu Sorkar hmasain a thil lo tih tawh
entirnan, Youth Commission chungchangte, State Sport Academy Zobawk tih te, nichina
kan han ngaihthlak tak Health Insurance Scheme tih te Mega Food Park tih te, Kolodyne
Phase – II tih te, Tuivai kan han lam ri te. Tin, Mizoram House New Delhi leh Mumbai
tih te, khangho a kha a speech a tam tak 80% a chu Ministry hmasaina a lo tih tawh sa,
engtin emaw strengthen emaw a han tih chak ang chi leh han tih phuisuina tur ang chi thil
lo lang a hi a lawmawm ka tikhawp mai a. Amaherawhchu, chutih rual rual chuan Sorkar thar
ve lem siina engemaw new initiative tak tak ram tana chher tlak tur ang tak tak entirnan,
Youth Commission ah pawh khan kan buaipui kha a te mai maiin ka hria. Lord Krishna
Coaching Academy te pawh chu kan han sawi ri a. Mahse, Youth Commission hian kha
Coaching ringawt kha a tum a ni lo hrim hrim. Youth Commission hian Act fel tak a nei a,
bill kan han pass tawh kha uluk tak pawn lo chhiar tlang ila ka duh khawp mai a. Thil tam
tak kha Youth Commission khanin kan ram thalaite hmakhaw thlir atan hian a keng a ni
tih kha kan hriain ka ring a. Chuvangin khalai Academy tiha tello lai kan han sawi chu ka
pawm thova. Mahse, thil tam tak hei hian a fun dawn a ni tih kha kan sawi duh a.
Chuvangin vawiinniah hian kan roreltu tharte i dinglam a mi te hian ngaihtuahna tak tak
nen hmang chho sela ka duh a.
Tin, Hydel Project kan sawi rual khan Ministry
hmasa khan theihtawp chhuaha kan han buaipui ve leh kan han sawi rik ve awm chu
Bairabi Hydel Project kha kan hlamchhiah miah lo a ni. Kan hre vek a. Mahse, duh
angin thil a tih zung zung theih lova. Tun kan Governor Speech-ah hian Kolodyne te leh
Tuivai tih vel a nih laia, helai a ri ve miah lo laia hi kan question deuhva. Kan House
Leader pawhin min la chhang ve turah ngai ila, chu chu kan sawi ve duh a ni.
Tin, kan Sorkar hmasaina kan hmalakna chi
hrang hrang zinga thil pawimawh tak mai a kan ngaih kan Sorkar hnathawkte dinhmun
tura hi chiang taka details a ziak theihna chu a awm theih ka ring lova. Mahse, kan kut
leh ke a nih avang hian engemaw tak ziahlanna awm miah lomai a. Kum tharah pawh,
Ministry thara kan Governor Address-a Pu Speaker, pakhatmah a lang lo hi chu
vawiinniah hian a hrilhhai thlak deuhin ka hria a. Engpawhnisela, a tawi kha a tha hrim
hrim ti te pawh in awm mai thei a, mahse, comprehensive zau zawk thil han sawi tlem tak
tak ang chi kan Governor speech ah hian lang tawh sela tih hi vawiinniah hian tulin ka
hria a, kan tarlang a ni.
A tawpberah chuan, vawiinniah Sorkar tharte
pawh duhsakna Opposition lam atangte pawn kan han hman hi a thain ka hria a. A
pawng a taka opposition bench a kan awm hian in opposed tur kan ni lo tih hi ka sawi
duh a ni. Thil tha tur ang chi ah hi chuan nangmahni kaihza tichak tur ang chiah hi
chuan theihtawpin kan tang ang tih inhriat ka duh a. Chu chu vawiinniah hian a
pawimawhin ka hria a, Opposition nih avanga ruling thiltih zawng zawng dona ang te,
attact va beihna ang chi a hi vawiinniah hian kan tum a ni lo. Amaherawhchu, dik taka
- 63 -
rorelna a kal theihna tur atan erawh chuan theihtawp chhuah kan inhuam a ni tih ka sawi
duh a.
A tawp berah chuan a pawimawh ber lai chu
eng anga tha pawh hi ziakin awm mahsela, eng anga tha pawhin thu sawi mah
ila a tak tak ram a kan rilru a kan vei tak takna ti hlawhtling tura kan inpekna hi ni fo
sela tih hi ka duh a, a bik takin vawiinia kan Sorkar hnai vai tute pawh helam tih tak tak
tawngkam mai nilo a tak taka rah seng thei tur a hma la turin kan duhsakna pawh ka’n
hlan a ni. Ka lawm e.
PU LALDUHAWMA : Pu Speaker, tun term a kan Budget Session
hmasa berah hian kan Sorkar thar te ka
lawmpui a ni tih ka’n sawi hmasa duh a.
Hmanni lawkah helamah hian kan thu tlang a,
thil diklo nia kan hriat te kan do tlang a, khatih lai khan kan ram Budget te a ruk a ral
pawh nilovin alangin 3% cut a ni thin te kha hrehawm kan ti a. Helho te nen a khati
tehchiam a kan inchiah piah te kha dik kan ti lova. No Confidence te kan moved tlang
a. Vawiinah chuan hun thar a lo inher ta a, hmannia tha lo kan tih te kan Opposition an
nih tak avanga tha han tih thar thut te hi ka chin ve dan a ni lem lova. Thil tha tih
tuma ka beih puite kha ruling an nih tak avanga han do nghal ngawt pawh kha kei ka
chin dan a nilova, a thu a zirin helaiah hian ro kan rel tlang dawn a ni zawk a. Tunah
hian kan Sorkar thar hian tihchhiat/tihthat a la nei hman lova. An tawngkam erawh a tha a
kan beng chu a tlai a ni. Heng thu te hi tisaa a chan chhoh te pawh kan lo beisei ang a,
kawng tha apiangah chuan theih tawp kan chhuahpui ang tih pawh kan assure ve duh a.
Amaherawhchu, kan Budget Session hmasa berah hian Lord Krishna tih te, Coconut
sawh keh tih leh ram kang thelh tih te nena bul kan tan leh hi chuanin a tawpah hian
kan beidawng leh palh ang tih te min hlauhtir rum rum. Kan ramah hian, sorkar dinglai,
an ropui leh an tum vanglaia tla zel, chu pawh chu mualpho taka tla zel an ni tih te kan
inhriat a, miin a kalna kawnga chawl duh miah lo a kal duh zel chuan a kalna tur hmun
thlen ni a la nei ve thin a ni tih te pawh hi kan hriat tlan tha hlein ka hria a.
Tichuan, he Governor’s Speech-ah hian ngaih
pawimawh deuh mai han sawi duh ka neih chu Planning tih chungchang hi a ni a, hemi
chungchangah hian 1984-ah khan hotute duhsakna a zarah he Planning Board-ah hian Vice
Chairman hmasa ber lo niin khulai Secretariat-ah khuan Staff pakhat neiin te tak tein bul
kan tan a, chet a har hle a. Vawiinah chuan a lo phuisui chho ta viau a. amaherawhchu,
tun thleng hian Mizoram kan mipuite an chenna khua leh an chenna hmun ami
pheikhawk a buntuin a leng awm tawk a hria tih angin, an harsatna la hriatpui lo leh an
khua pawh mumanga la hmu ngai lo ten, Secretariat daihlim atanga siam budget kumtin
mai an ring a. A kum lehah a copy tlema tihpun deuh mai kan inpe/rin hi tawp se, ka
tihna hi a rei tawh a ni. Central Sorkar pawhin a ngai pawimawh a, Grass root level
Planing hi, tunah chuan mifel zawkten Planning Board hi an enkawl dawn tih kan hriat
hian lawmawm ka ti a. Engtinnge grass root level tak tak atang hian Planning hi kan siam
ang tih ngaihtuah a hun ta khawp mai. Keini ang State-ah hi chuan a tih pawh a har lo
ang tih pawh ka ring a. Hei tunah hian a bul tan nan BDC kan nei a. Block
Development Committee-ah hian V/C tin atangin proposal an rawn siam a. D.C. level-ah
- 64 -
te kal chho zelin Block Budget chu siam a ni thin a. Amaherawhchu Block Plan-a
budget kan dawn kha a beitham em em mai a. Hei hi a nodality-ah hmang ta ila, Block
level-ah te, District level-ah te Grassroot level anih tak takna tur hi Budget Session kan
neih hma hian lo hmasa sela. Kan Budget hi ti thin ta ila. Mipuite Village Level atanga
an rawn duan base khan kal thei se ka duh ngawih ngawih a. Kan hotu tharte pawhin an
duh ve ka ring.
A dawt lehah chuan Farmer Commission an
ding ta hi thil la awm ngailo a ni a, tha turah ngai ila. Dik takin NLUP hi kan hotuten
tunhma kum 10 lai min kaihhruai laia an tihdanah khan ka lungawi ngai lova. Inphat mar
tum lovin admit chinte pawh nei se ka duh a. Ram khati zozai an lo pek, vawiina an
hralh darh leh tak mek avanga kan ram Agrarian System chhiat tawh zia te hi kan hmu
a. Kha an NLUP lam kha chhungkaw chawm nan hmangin hlawk se tuman an rawn
hralh hauh lovang tih hi ka chiang a. Heng atang hian a fail hle tih chu a chiang a.
Sapthei, Sawhthing, Aieng, Pangbal leh thildang zawng zawng a kha tlema huan lo nei tha
sain Sorkar buatsaih nilo Market awmsa ringa thatphah deuh nana a hmang tih mai lohkha
chu Sorkar buatsaih thar market te pawh a awm chuan loh avangin min kumtluana hna a
thawh kha kum tawpa a tihtawih a, engmah lova a siam si chuan a kum lehah a BPL a,
vawiina BPL tam tak hi khatih hunlaia an chher a ni tih hi ka sawi nawn leh duh tlat a ni.
Chuvangin, hei hi kan kalpui zel dawn a nih chuan he farmers Commission hian
khatiang ni tawh lo turin a market hi ngai pawimawh sela. A market a awm chuan kan thar
thei mai. Mega Food Park pawh awm se, Market a awm loh chuan engmah a ni dawn lo.
Chuvangin, a enkawltu Department hian a marget hi ngaihtuah thleng se ka duh. Sorkarin
Aieng, Sawhthing a chin tir a nih chuan a market ngaihtuah thleng rawh se. Hetia
Department dang Trade & Commerce a va tluk luh leh daihte hi a buaithlak.
Tin, Bamboo Based Industry te pawh kan nei a.
Anmahni tho khan a Market thleng khan han kengkawh thei se. Crop Insurance te pawh
tih tumna a awm deuhin ka hria a. Mahse lo neitute ber pawhin eng thlai nge an Insure
theih dawn tih pawh an hriat ka ring lo. Hei hi Sorkar hian mipui ahrilh bawk si loh chuan
awmzia a nei chuang lova. Hengahte pawh hian tha taka inhrilhfiah a campaign neih te
pawh a that ka ring.
Tin, Look East Policy chungchang lang miah lo
hi chu pawi ka ti deuh a, hmaih lian tham niin ka hria a. Special Economic Zone te kan ti
dawn anih chuan Look East Policy hi kan priority turah ka ngai a. Akyab panna tur kan
sorkar-in a laih ve tur 109 Km cheh khat mah kan la cheh loh te saw chhun zan zawma
kan tih vat vat chuan kan ram economy dinchhuahna tur a la ni ang tih hi thil chiang tak a
ni.
Tin, Vigilance Commission lo lang hi
lawmawm ka ti a, an intiam ang ngei khan Chief Minister thlenga chhui thei tu tur ngei
kha he Commission hi ni sela mipuiin rina kan nghat ang tih ka ring a. Tin, Urban Area
Development chungchang hi tunhma zawng aiin a chhenfakawm tan dawn niin a lang a.
Hmanni Sessionah khan ka sawi zawk tawh a. Aizawl khawpui chhung ami veng tam tak
Urban area pawnah Sorkar hmasa khan min rin chhuak a, ka bialte ngei pawh
- 65 -
chhangurkawn thlang lam zawng zawng khu khawpui chhung kan ni tawh lo a ni tunah
hian. Hei hi a rang thei ang bera kan Sorkar hotuten min rin that leh thuai a, he hamthatna
JNNURM atanga lo kal turte hi kan dawn ve theihna turin min ngaihtuah sak sela ka duh a
veng dangte nen.
Tin, BADP in a hrut loh border area ni lo
constituency hi a tam zawk kan ni a, term hmasaah khan kan hawihil bik tawh a, a kan
vui thu kan sawi a, a sawt lem lova. Kan Sorkar thar hian BADP dawng ve lo area te
hi a bik taka min take care a, min ngaihsak deuh turin kan ngen duh bawk a.
Tin, drinking water chungchangah hian kan
bialah leh Aizawl veng hrang hrangah public point kan neih sa thiat a lo ni ta hi a pawi
ka ti khawp mai. Mimal private connection a lo awm ta , a ti thei chu tlemte an ni. Heng
kan tui supply tlemte awm chhun hi private connection nei thei ten anlak avanga mipuiin an
herh hawn tur thiat kher hi enge a tulna, kan siam belh zawk hi a ngai a ni lawm ni.
Chuvangin hei hi a dik lo ka ti takzet a. Minister zahawm takin min lo hriat sak se, kan
veng ngeiah te pawh min thiat sak a, rawn install leh sela a ai tam min pe sela private
connection nei chuan nei rawh se, mipui chanai a rethei berte hrek zawng a sorkar thar a
kal hi chu a pawi ka ti a, kan Minister te pawhin an hrelo palh te pawh a ni thei a.
Hei hi siamthat leh vat a tha in ka hria a. Pu
Speaker, ka bial ah khuan hnah ten chaw kan ei ani. Tui kan harsa lutuk. Kan harsa tak
zet a ni. Tin PHE pawhin alo thleng chhun an sem ngam lo. A tlem si a kan sem ngam
lo an ti tawp a ni. Keiman YMA te ka request a Damlo leh harsa zual te an sem
chauh ani. Chuvangin keini ang kan bial Sakawrtuichhun te, Tanhril te Central jail veng
te, PTC te, Phunchawngte Rangvamual te heta Water Supply Phase II pawhin a thlen ve
loh area te khu kan ni hlawm a, City Area ni bawk si tuia tun kan tam nasa em em
mai hi a bik taka min rawn ngaihtuah turin kan duh bawk a.
Tin, Power chungchangah hian tuna kan tihdan
pangngai bakah hian Sorkar hmasa in REC. atangin Vaibelchhe 100 dawn lai kha
ruahmanna kalsa kha awmin ka hria a, kha kha bawhzuia kal zel turah kan ngai a, ram
tan thil tha niin ka ring a, hei hi sawi ani lo na in Plan lian tham tur a ni a. Tin, kan
hotuten Tuirial hi an sawi leh thin a, Tuiriala kan chan tur hi chu 12% chauh ani, chu
chu Mizo 8 chauh ani khuap puitling mah ilangin. Ramri hrula tuikhuah hi a phurawm
vaklo, keini aia changtam tur an ni zel. Chuai chuan kan ram laili a lui awm te,
keimahniin a State dang nena kan in share ngailo turah te hian priority kan Sorkar hian
rawn pe chak thei se tih kan duh a.
Tin, Forest chungchangah hian a mawl zawng
leh hriat awlsam zawngin Tribal Act an tih mai hi tunah chuan a awm tawh a, hei
Kawrthah Division Area zawng zawngah khua a awm a Tuikhuah a awm a, Sangha dil
a awm a, huan a awm a, Forest Area a awm dan lo ang an tih vek kha he Tribal Act
hianin a rawn hum ta vek a ni a. Term hmasa ah khan Committee-ah an tum hnih khat
ka tel ve a, Tribal Act kan implement nghal tur a ni, kan tih loh chuan Parliament dan
kalh ani, anmahni hian min khing se thiam kan chang tawhlo zawk a ni I ti nghal ang
- 66 -
u ti char char ka ni a, vawiin thlenga tih loh a a la awm hi pawi ka ti a, heng hi
major policy tling thovin ka hria a. Chuvang chuan Forest Area ina a tihbuai zawng
zawng a hi hlih duakna tur Parliament in Dan min siam sak tawh a, a Rules pawh an
siam peih vek tawh a. Hman a ni mai a , chumi chu he Sorkar tharah hian chak zawk a
bawhzuia Forest area in a tihbuai chhungkua tam tak te hi traditional dweller people a
protect na Right ang zawng zawng Right a pek zawng zawngte hi a full a kan mipui ten
an enjoy a kan ram problem lian tak kan solve theihna tur hian theihtawp rawn chhuah
chhoh nithei se a duhawm khawp mai. A tlangpui thuin kan Governor thusawi hi tha ka
ti a. A lawmawm thawkhat in ka hria a ni. Ka lawm e.
H.ZOTHANGLIANA : Pu Speaker, ka lawm e. Member zahawm
tak tak ten kan Governor Address
chungchangah lawmthu an sawi teuh tawh
a, tam tak sawi ka tum lova point pahnih khat
lek erawh chu han thual nawn ve ka duh deuh a ni.
Pakhatna ah chuan Hydro Electricity potential
kan neih ang ang te a tak tak a hman tangkai anih theih dan tur a kai kan Sorkar chak
tak mai in hma a han la chho hi a lawmawm kati tak meuh meuh a, a bik takin stage
– II Kolodyne Project Mega Watt 460 lai mai thar chhuah theih na tur atan, a tih
hlawhtlin theih nan a Memorandum of Association Signed fel alo nita te hi a lawmawm
tak meuh meuh a ni. NTPC (National Thermal power Corporation) te nen agreement
Signed ani a, he Corporation hi Central Govt, under taking a ni a.
Tin, Hydro Corporation a awm bawk lai a
hemite zawk thlan an nih tak zawk chhan hi tawite a han sawi ka duh a. Anni hi
thermal power lam buaipui tura din mah nisela, an hna an thawh that thin avangin an
record a that em a vangin Sorkar in an ni zawk hi he project take-up tur hian a thlang
ani.
India ramah hian anmahni in a min hrilh danin
an (Addl. General Manager P.K. Bondrya nen kan inbe thin a, nizan thleng pawh khan
kan inbia a. Anni hovin min hrilh dan chuan India ramah hian project lian pui pui
paruk (6) hydel project an lo ti puitling tawh a. Mega Watt 30000 lai an thar chhuak a
ni. Chutianga Corporation rinawm tak mai rintlak tak maiin he hydel project an hma
chho tur te hi thla a timuang tak meuh meuh a, a lawmawm ka ti a ni. Kan hotuten an
sawi thin tawh angina 460 mw ah hian zaa sawm pahnih, chu chu 52.2 mw hi kan state
ina a thlawna kan chan tur a ni a. Chubakah chuan 69 mw chu chu 15% of 460 mw
kha a ni. Hei hi State Sorkarin kan mamawh ang zela kan lei theih turin min reserved
sak bawk dawn a ni. Chutichuan a vaiin a thlawn a kan dawn tur leh kan lei theih tur
hi 124.2 mw ani a. Tunah hian ka hriat sual loh chuan Mizoram hian kan lean period
emaw lean hours kan tihah hian 55/52 mw vel te kan tla thei tawk tawk a. Tin, a peak
period ah hian 75-80 mw vel te kan mamawh a ni a. Chu chu hnianghnar tak a ni tawh
- 67 -
ani. Chutiang a nih lai chuan 124 mw lai mai hydel project atanga kan nei thei tur a ni
a lang ta hi a lawmawm a ni.
Kan Chief Minister leh kan House Leader
zahawm tak ni bawk hian he project hi a ngai pawimawh a. NTPC lam te nen pawh a
a theih ang ang a indawr turin instruction min pe a, chumi zulzui chuan anni te nen
pawh kan indawr thin a. Lawngtlai khawper Chawnhnu-a DC Quarter/bungalow tam tak
Ministry hmasa huna an sak kha a luahtu tur dik tak ten luah tlak lo an tih avangin
luah lohin vawiin thleng hian a awm a. Chu chu NTPC erawh hi chuan an luah duh a,
electrification te, water connection te leh mamawh dang tinreng mai hi keimahniin kan
tifel vek ang, pawisaah harsatna a awm lo an ti a. Delhi atangin lokal an tum a,
Calcutta ah chhum zin avangin an la tang reng a. Aizawl an lo thlen veleh kan Chief
Minister te nen a remchan veleh in hmuhkhawmna a tak tak a hma la tur a ruahmanna
a awm mek a ni tih te ka han sawi duh a ni.
A pahnihna ah chuan tui harsatna kan hre tlang
a, sawi pawh a hlawh hle a. A pawi kan ti a, kan dinhmun hi kan duh khawp lo a ni.
Amaherawhchu, heti em em a kan harsat chhan hi ruahtui tlak har vang leh thil dang
dang vang ni bawk mah sela a chhan berah chuan hun hmasa lama Sorkar lu ber, a
changtu ber te khan Aizawl tui mamawh hi mut mawh hnar mawh ah an neih loh a, an
ngaihven tawk loh vang niin ka hre tlat a ni.
Ministry hmasa lamah khan, a changtu Minister
ber pawhin khulai lawka tui pump khawl khu a tlawh lo niin ka hria a. A pawhtu lui
an hrai tum kha chuan Governor hnung a zui ve hram a ni. Chutiang ang vel chu a nih
avangin vawiinah hian nimina kan ngaihven loh kan tuar ta a ni a, a pawi em em a ni.
Chubakah chuan Greater Aizawl Water Supply
Scheme hlawhchhamna bul ni a lang hi, a tirah Sorkarin tender a ko a, Vaibelchhe 32
leh point 07 (32.07) hi tender amount a ni. Amarawhchu Contractor hi Vaibelchhe 99.25
in a chhang a, chu chu Sorkarin a pawm mauh mai a different chu vaibelchhe 67 leh
point 25 anih chu. Sorkarin Cheng vaibelchhe 99.32 kha Contractor in a chhanna
Sorkarin a pawmpui tak mai kha a ni a, tin, tendered amount nena a danglamna chu
vaibelchhe 67.25 a ni. Hei hi vawiin thlenga Contractor pawh a huangtauna chhante, kan
nihtur kan nihlohna chhan pakhat a niin a lang a, a pawi em em a, amaherawhchu
beisei tur a awm a, vawiin a kan hotute kan Chief Minister kan luber thlengin kan
Minister changtu pawhin he thil kan mamawh em em a hi an ngaipawimawh tlanga, kan
Minister pawhin a hmun ngeiah tun hun reilote chhung hian a zuk tlawh a, an harsatna
leh an mamawh thil awm dan engkim a hmuh puiin, Officer hote pawh vawi tamtak
hemi chungchang hi a sawipui tawh bawk avangin hmalamah beiseina eng tak erawh chu
kan nei thei niin ka hria a, chungte avang pawh chuan lawmawm ka ti a ni.
Sorkar tharah chuan change a thleng teuh mai,
sawi vek sen a ni lo, amaherawhchu, thil pahnih khat chauh ka’n tarlan duh chu Sorkar
hmasa lamah khan thil pawi em em mai tam tak zinga langsar pakhat mi tam takina kan
hriatzui lem loh chu Zoram mamawh chawk luhna kawnga mi tangkai ber berte, Supply
- 68 -
carrying contractor ho bill chungchangah hleih neihna a nasa em em mai a, tute emaw
bik chauh lo chuan bill reng reng carrying bill reng reng an la thei lo. Vawiinah pawh
hian Lawngtlai angah chauhtepawh sawn kan Contractor thenkhat chuan nuai 50, 60, 70
bill tang an nei a ni. Khawilam emaw Nuthlawi thenkhat chuan nuai 20 bill an neih
pawhin nuai 25 an la lo chauh a ni, chutiang chu a ni thin a. Vawiinah erawh chuan kan
Minister thar zahawm tak hmalakna hian seniority in bill pek tur a ni a ti a, tin, an bill
amount neih dan azirin a percentage wise-in rual tlang taka sem tur a ni ta hi thil
lawmawm, hmasawnna thil inthlakthleng ‘welcome change’ a ni tih hi vawiinah hian ka’n
sawi tel ve leh duh bawk a ni. Sawi tur tam tak awm, amaherawhchu, kan Speaker,
hun tiam a thleng dawn tawh si a, chuvangin ka sawi teuh lo mai ang a.
A tawp ber atan hei kan Governor thusawi
zawng zawngte hi a tha a. Member zawng zawng duhthusamin engkim a ‘cover’ lo deuh a
nih pawhin cover lohte kha hlamchhiah an ni chuang lovang. Sorkar kalphung tur leh
hawiher en hian a ngaihthatawm tawk a ni, a ngaihthatthlak tawk a ni tih hi a tawpna atan
ka sawi duh a. Kan Governor thusawi hi lungsi takin ka thlawp a ni e, ka lawm e. Pu
Speaker.
S P E A K E R : House Leader wind-up tir tawh mai ila. A
wind-up hnuah khan Motion neitu khan
adopt a rawn dil leh dawn a. Mahse, kan
hun en chuanin darli kan pelh hret hmel a.
Amaherawhchu, darli a rik hunah kan inrawn dawn nia. Kan pelh loh pawh khan kan lo
tifel mai thei a. Chuvangin a thlen hma lo inrawn ringawt zawng House Leader i lo sawm
ang.
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, kan Governor Address sawitu
CHIEF MINISTER ten an rawn sawi dan leh an approach
dan kha a lawmawm ka ti a, tha duhna
lampang kawng hlir a kawk tih ka hmu a. Tin,
a bik takin eptu lampang atanga discussion an participate dan a responsible hle tih kan
hmuin a lawmawm ka ti. Chuvangin, a lawmawm ka ti. Chuvangin kal zelna kawngah pawh
lungrualna tha tak kan neih theih ka beisei a. Member zahwm tak Pu Lalduhawma, ZNP
Group Leader han sawite kha a lawmawm ka ti a. Nikum maiah sawlamah sawn kan thu
tlang a, kan duh loh te, tha kan tih loh te, kan duhte a inang tlang hle a. Chutianga a
siamtha zawnga kal chu kan duh a ni. Chutianga kal kan tumna kawngah pawh hun lo
la kal zel turah ama awka leh ngaihdan atangte pawn hlawkna tam zawk kan la hmuh ka
beisei a, chutianga thawk tur pawh chuan kan hotute rilru hi a inhawng a ni tih kan
hriattir nghal duh a. Tin, MNF Group Leader te leh member dangte response pawh kha a
lawmawm ka ti a ni. Responsible opposition hi democracy ah chuan Sorkar thatna chhante
leh a lehlamah chuan thiltih theihlohna chhan te a ni thin a. Chuvangin vawiina kan
hotute attitude ka hmuh atangin responsible opposition kan nei dawn a ni tih a lang a.
Chuvangin kan kal zelna turah pawh a thlamuanthlak hlein ka hria a, ka lawm takzet a ni.
- 69 -
Pu Speaker, Governor Speech hi a tawi tek
tawk a, sawi tur hriat zawng zawng sawina chi a la ni rih lova, hun dang Budget
Session dangte kan la nei dawn a, chungah chuan a sei zawkte kan duh anih chuan sei
tak pawh a sawi tir theih ka ring a, kan la sawitir ang a, tunah erawh hi chuan
tlemapawimawh zual bik te leh sorkar thar thlahnih che che thu ina a ngaihpawimawh zual
an khawih hmasak a te sawi theih awm chhun a kha a sawi mai niin alang a. Chuvangin,
duhthawhtuten an duhthawh a pawh kha a awm ka ti khawp mai a. Khang atang khan finna
kan la chhar chho zel turah ka ngai a ni.
S P E A K E R : Dar li a lo ri ta mai a, kan business kha
kan zo tlang mai dawn nge ni? Kan han
chawl lailawk ang a, kan chhunzawm leh
ang? Kan duhdan i sawi ang u. Anih
chhunzawm zel mai ang u aw. Awle, sawizawm
leh rawh.
PU LAL THANHAWLA : Pu Speaker, Governor thusawi hi a tawi
CHIEF MINISTER bawk a, minute 10 vel chauh a ni a,
chuvangin kan duhthawh tlang bawk a, a aia
sei deuh hnapin kan sawi ve thung ang. Chu chu
member zahawm tak te tan pawn a bengvarthlak nalai chin a awm ve mai thei a. Chuvangin
min lo hrethiam turin kan ngen lawk duh a ni.
NLUP hi sawi a hlawh khawp mai, kan hotuten
kan sorkar hmasak khan tha an ti a. Zokhua kuthnathawk mite chhawkna tur anih rual
rualin, kan ram ramngaw venhimna atan te a tha nia hriatna an nei a. Chuvangin tha an
tih avang khan a bul kha kan han tan ve ringawt mai a ni. Amaherawhchu, kan la zirtiri
bawl a, famkim lo tam tak a awm a, chuvangin mipui beiseina leh a dawngtu ngei ngei
beiseina kan Sorkar ang chuan a kal lo a ni tih vawi tam tak kan sawi tawh a. Chuvangin
tun tumah hian changtlung zawk kan tih nachhan pawh hi changtlung zawk kan ti kher a
ni. ‘NLUP thami’ kan ti ngai lova, ‘NLUP changtlung zawk’ kan ti a, a chhan chu hun
kal tawh ah kan Sorkarin a lo ti tawh a, a dik lohna te a fel lohna te, a that lohna te
atang khan kan hotute hian zir thar an nei zel a. Chuvangin changtlung zawkin kan kalpui
tawh dawn a ni kan ti a. Chuvangin Apex Board te, Implementing Board chi hrang hrang,
nakinah chuan monitoring evaluation leh Social audit te pawh member zahawm tak te nen
kan la ti ho turah pawh kan ngai a ni. Chutiang tak chuan a changtlung zawk tur kha kan
hotuten an puahchah reng a, khatia hlawhcham a nih a sawisel luai luai chung khan Pu
Speaker, Presbyterian Kohhran Social Front-in a success percentage kha inquiry an la a.
Anmahni lehkhabu ziakah ngei 40% lai chu hlawhtlingin an hmu ve tlat a ni. Chutiang
chu a ni a, chuvangin sawiselna hlawh chung pawh khan Government Programme-ah chuan
success percentage sang pawl tak a ni mai awm mang e aw ka ti a. Amaherawhchu, kha
aia success percentage a lo san zawk theih nan tunah hian kan hotuten changtlung zawka
ruahman dan an ngaihtuah a ni. Kawla nichhuak chhiara a sur a sa hnuaia hnathawk te, ka
- 70 -
tawng an huatthu suhah an silh leh fen a chhe ber a, an chenna In a chhe ber a, an ei leh
bar a chhe ber a. Chung ho chuan Scientific deuh zawka hna a thawh a, hahdam deuh
zawk leh tam zawk an thawh chhuah dan tur hi kan hotute rilrua awm ber a ni a. Chutiang
tak chuan an thiam lo anih pawhin chu chu kan hotute rilrua awm leh an tum leh an
duhthusam a ni tih kan sawi duh a ni.
Tin, Lord Krishna han tih chin hi chu, a
hminga ringtu han nih che che tan chuan a ngainatawm loh khawp mai. Mahse, IAS
Academy ti a zawm chinah hian chuan tlem chuan aziawm deuhin ka hria a. Coconut
chhut keh te hi kei Coconut hi tui ka tih zawng tak a ni a, ka chhu keh ka chhu kehin ka ring
a. Hindu tihdan nise chu ka tih miah ka ring lova. Amaherawhchu, tui ka ti em a, ka la chhu
keh dawn chauh a ni, ka dam zel chuan. Chutiang deuh chuan kan thalaite hi Central
Service-ah te hian kan tlem sawt em a. Chuvangin, a inhlanchoh dante ngaihtuah nise tiin
kan Youth Commission tepawh hian an ngaihtuah ni tur a ni a. Chutiang kawnga an han
dapnaah chuan, hei mi naran pawhina kan hriat ve, ‘Round study circle’ an tih te ‘Brilliant
tutorials’ an tih Chennai amite angte hi chu an tha na ngiang a. A rei pawh an rei tawh a. An
product pawh a tha a ni. Chhuan pawh an inchhuang, to lah an to nangiang. Chuvangin,
hengte hi chu Aizawla rawn kal tura, min rawn tanpui tur chuan sawm chhuah zawh rual
annih ka ring lova. Tin, a zuk kal thei chin hi chu milian leh mihausa fa te an nih a ngai
a ni. Kha kha tuna Zorama kan lehkhathiam tamtakte hian an phak ve loh avangin Aizawl
ngeia min rawn tanpui thei kha an zawng nasa a. An hmuh theih chhun awmchhun chu
‘Lord Krishna IAS Academy’ an tih hi a ni ta mai a ni. Anni pawh hi nichina kan
ngaihthlak tawh ang khan thar diai an la nihna lai a awm a. An ropui viaulo a ni mai thei.
Amaherawhchu, ‘something is better than nothing’ tih a ni a. Chuvangin, helaia zirlai za
bawr vel lain khatiang zawnga Central Service-te leh khatiang Exam-na tel ve chak, phak
ve silo ten opportunity an lo neih theihna tur atan ruahman a ni a. Anni hi hetah Aizawhah
an lokal ang a. Tiang chuan zirlai pakhat zelah 2500 emaw vel lek ti mai ang (midangte
nena compare/khaikhin chuan), chutiang chu sengso in an rawn kal thin dawn a ni a. Tin,
sum neihsa te chu lo nei ni ila chuan tun March thla atang hian tan theih a ni.
Amaherawhchu, kan neih rih loh avangin April atanga tan tum a ni a, hei hi tun thlenga
hmuh theih awm chhun ah chuan a ni a, ‘engmahlo ai chuan engemaw chu a tha zawk ang’
tia tehna mai a ni a, duhthusam a nilo a ni tih hi member zahawm takte ka hriattir duh a.
Tichuan hun lokal chho zelah sum leh paite a lo that deuh/a lo tam deuh chuan heng
reputed Study School-ah te hian kan la thawn theiin ka ring a. Hei tunah pawh Delhi-ah
Police Constable an la dawn a, sang tam tak, an Education qualification an duh chu +12 a
ni. Hetah hian Mizo tlangval tam tak kalve se tih hi kan hotuten an duh a, a bik takin
kan Home Minister-in. Chuvangin nasa takin tan a la a, kan advertise-a han tih vak chi a ni
em ka hre lova, kan theih chin chinah chuan mite kan fuih a. Tin, kal se kan duh avangin
Delhi-ah pawh kan Mizoram House-ah a lo thlawn deuh thaw a an thlen theih dan turte leh
kalman tur te hi dap sak theih dan a awm angem tih hi kan hotute hian an ngaihtuah mek a
ni. Chutiang khawp chuan kan thalaite hmakhua hi kan ngaih sak loh chuan kan ramah
hian thisen chhuahna te pawh thleng leh thei anih avangin hemi Delhi Police Constable-a
zuk tang tur ringawt pawh hian kan hotuten theihpatawp an chhuah a, chutiang chuan an
encourage-a incentive pek dan te, sum leh pai lam kan harsa chung pawhin tunah hian
kan hotute hian an dap mek a ni tih kan sawilang tel duh a ni.
- 71 -
Chutiang chuan heng Lord Krishna IAS
Academy te pawh hi kan duhthusam a ni miah lo. Theih se chu Rao Study Circle te,
Brilliant Tutorial te hi lo chho thei se kan duh a, mahse a nuai tel a ni dawn a. Tin, kan
student te fee pawh kha Rs. 2500/- lek kha a ni dawn lo reng reng a. Chutiang chu anih
avangin kan la tlin rih lova, amaherawhchu, kan mamawh si avangin kan hotute hian hei hi an
tihpui a ni. An thalo tih kan hriat rual khan tihtawp nghal theih a ni tih pawh kan sawi
duh a. Tin, kan thalai lehkhathiam inti te ram pawna awm te phei chuan an duhlo nasa a ni.
A chhan chu nichina kan ngaihthlak tawh ang khan member zahawm tak Pu Liantlinga
hnen atangin internet-ah te an han zawng kual a, reputed firm mumal in an hre thei lo a ni.
Amaherawhchu, tun thlenga kan sum leh pai neih dan leh kan hmalak theihna ina kan
tihtheih chin kha a nih miau avangin a bak kan tih theih si loh avangin tih loh theih loh a
ni lo a ni.
Planning Board reconstitute chungchangah
lawmthu te an sawi nual hlawm a, a lawmawm a. Tin, duhthawhna awm pakhat Lunglei
High Power hi grassroot level atangin Planning hi tih anih theihna turin tih chak anih dawn a
ni tih kha kan hotu tam tak ten an welcome rualin hmun danga awm velo kha sawina a
awm a, a dik a ni. Amaherawhchu, tun thleng hian khang han ti zung zung tur hian sum
leh pai a ngai a. Tin, chubakah ka sawi ang khan kan sorkar hi thla hnih emaw leka upa a
la ni a. Tin, kan luh hun hi inthlan puan kum te a lo ni a. Buh lu chuh kan ngai
pawimawh hmasa rih zawk a. Chuvangin Sorkar kalphung te leh anih dan tur hi kan hotute
hian an la thlir tak tak hman lo a ni. Tun financial year hi an zo ang a, inthlan vote thlak
campaign te an zawh hnu hi chuan sorkar hi anih dan tur anga a chak thei ang bera kalpui
tih hi he House zahawm tak hi kan hriattir duh a ni. Chuvangin, hun lokal zelah chuan
sum leh pai kan neih dan a zirin District tinah hian Planning Board din te pawh hi kan
duh a, kan Manifesto-ah pawh khan kan tarlang a ni.
Pu Speaker, tui harsa thut hi thil thar a ni hranpa
lem lova, electric chhe thut te nen hian. Hun hmasa atanga kal chho kan chhawmchhoh
zel a kha a ni a, tun thlahnih chhung hian a chhia zawng zawng siamthat hman a ni lovang
tih chu mi pangngai tan chuan a hriattheih mai a. Aizawl Greater Water Supply Phase – II
hi tihchingpen chu nilo se chuan tunah hian tui hi kan hnianghnar loh pawhin tunah hian
kan harsa lo tur a ni a. Amaherawhchu, tih chingpen a lo ni hi a pawi khawp mai, tun
thleng hian kan la harsat phah a ni. Tin, tunah hian siamthat dan a awm em? tih hi uluk
takin en a ni a, amaherawhchu, a nih dan tur ang tak siamtha tur chuan vaibelchhe 70
(sawmsarih) chuang angai dawn a ni. Mahse, chumi hma pawh chuan engemaw taka
function tir theih dan a awm em tiin kan hotute hian an ngaihtuah a, chutiang chuan tan lak
mek a ni.
Tin, mihausa leh mi thiltithei te, a nei zo ten private
water connection an neih vanga public point thiat a ni hi engtik atanga thiat tawh nge kei
ka lo hre miah lova, kan Minister ka zawt hman lova. Hei hi thil pawi tak niin ka hria a,
restore leh theih ang chinah chuan tui ina a daih chin chu restore tur a niin ka hria a,
kan ngaih pawimawh ber tur zawk te hian an chang tur a ni a. Mihausa leh milian
private connection nei theite chuan a Truck trip a lei a ngai a nih pawhin anlei thei zawk
dawn a ni. Hei hi chu tunah enthat chi a ni tih Member zahawm tak Pu Lalduhawma’n a
sawi atang khan ka rilruah a lo lut a, kan hre thar ve chauh a ni, pawi khawp mai.
- 72 -
Tin, Electricity chhe thut te pawh hi, tunhma te
pawh khan kei a hminga Opposition Leader kan ni vete leh Chief Minister ka ni chung
pawh khan a chhe zing ber pawl te zinga mi ka ni a, ka complain ngai lova. Power lama
kan harsatna hi ka hriat avangin mite va puhmawh nan pawh ka hmang ngai chuang lova.
Tun thla hnih chhung hian a chhia zawng zawng la siamthat hman a ni lo a ni. Tin,
helama khawkheng kan tuar laiin hmanni lawk khan Vairengte, Kolasib thlanglama thlipui
leh ruah nasa tak asur a, chung chuan ban engemawzat te a tichhia a, chuvangin heng
avangte hian harsatna tam tak kan tawh phah a ni tih hi kan sawi chiang duh a.
Tin, thingtlang lam tan pawh tunah hian Power
Department khan Sorkar phalna la lovin REC atangtein sum vaibelchhe tel an lo puk teuh
mai a. Tun sorkar thar liabilities a rawn ni ta a ni, hengte hi engtia ngaihtuah tur nge ni
ang tih pawh hi ngaihtuah hman a la ni lova. Chutiang chuan hemi Department pawh hi
kan rochung chho a ni. Tin, thingtlang lam zawka, connection a awm theihna tur atan
RGB hnuaiah tunah hian sum kan dil mek a, kum tharah hian engemaw zat kan hmuh
theih kan inbeisei a ni.
Tin, kuminah hian kangmei chungchangah kan
sorkar a fimkhur hlein State Level meeting-te District Level Meeting-te Subordinate
meeting-te Committee dinin fimkhur a tulzia kan inhrilh ngun hle chungin kangmei hi a tam
hle a, a pawi khawp mai nunna chante an awm hial a, pawi kan ti takzet a, kan tuarpui
laiin, kuminah hian thal a rei deuh a, nichina kan ngaihthlak tawh ang khan
September/October vel atang khan ruahsur mumal a awm tawh lova, chungte avang chuan
Mizoram hmun tam berah khua te a ro em em a ni.
Tin, tunhma hun kalta pawh khan Mautam vur
kumah hian Mautam vangin Mau hnahte a lo rova, khatianga harsatna a lo awm avang
khan mei kang hi a tam viau thin ziah a ni, an ti a ni. Chuvangin kumin hi meikang tam
tur hrim hrim kha kan ram kalphungah chuan a lo ni reng a. Chungte avang pawh chu a ni
anga. Tin, chumi avang tak pawh chuan fimkhur turin kan inbuatsaih nasa hle a ni, mahse,
chutichungin kang kan tuar nasa a, a pawi kan ti khawp mai. Kan ven theih bak thil thleng
a ni a, pawi kan ti a ni. Serkhan a rawn kang chho vak a kha tun thlenga kan hmuh danah
chuan Zanlawn ram atanga kang chhuak a niin a lang a, helai hmunah hian kan hotute pawh
an kal vek a, hei Minister ngei hian ram tikangtute zing ami Lalzuia, Zanlawn khua, amah
ngei hian a man a, case siam sak a ni a. Tin, Zanlawn khua leh a chhehvelah mi 8 ram
tikang nia rinhlelh te case siam sak an ni tawh a. Tin, Kolasib-ah mi 4 ram tikangtute nia
hriat case siam sak an ni bawk a. Tin, kan Minister ngei hi a viak a tha a, a kal a khulam
Kolasib lam atanga a lo kal chhoh laiin Zanlawn ram a kang a, ACF pakhat khan
ngaihsak miah lovin a tlan pel a hmu a, DFO hnenah action la nghal turin a hriattir nghe
nghe a ni. A neitu ber Department-in engatinge ngaihsak miah lova a tlan san theih tih kha
a ngaihdan a ni. Chuvangin Action lakna dan tur ngaihtuah turin instruction a pe nghe nghe a
ni.
- 73 -
Tin, Serkhan - a kangmei a thi te kha kang thelh
vanga thi an ni. Chuvang chuan kan Sorkarin ram leh hnam chhanna kawngah thiah an
ngai a, an pawm thlap a, Kargil indonaa thi ang main kan ngai a ni. Chutiang chu a nih
avangin aral nan ringawt Rs. 50,000/- lo pe rawh se tiin instruction kan pe tawh a. Tin,
chumi piah lamah chuan Kolasib D.C. in Ex-Gratia a remchang ang ang Rs. 500000/60000
aia tlem lo ex-gratia pek tur a ni kan ti bawk a. Tin, Sesawnga kang te nufa kha an
citizenship kha a doubtful deuh a ni. An hming atangin Sorkarin rinhlelhna neiin E.Roll
an han en a, an lo chuang lova. Chuvangin, an citizenship kha endik mek a ni. Mizoram
khua leh tui dik tak an nih chuan a dang kan sawi ang khan ram chhana ngaih an ni ve
lova, kangmeiin a umphak a, an tuar a ni mai a, mahse, chuti chungin Aizawl D.C. in Ex-
gratia grant engemaw zat pe turin Minister-in Instruction a lo pe tawh a ni. Chutiang chu
kan hotute hmalak tawhna tlangpui a ni a. Thil vanduaithlak tak a ni a. Kangmei nasat
vanga kan tawrhna hi a sum lampang phei chuan chhut thiam sen pawh a harsa ang. Kan
hotute pawhin an ngai pawimawh a ni.
Tin, Crime Rate tih te kha an rawn sawi a. Hei hi
thla 2 awrha upa chauh kan ni a. Sawrkar hmasa atanga kal chho zel kha kan la rochung
ve chho rih a ni. Kan la en hman tak tak chiah lo chungin kum tam tak chhunga Lawngtlai
Bank rawktute zinga hotupa ber pawh Sciatica vei, tiang nen lo chuan kal hleithei lo,
cheng vaibelchhe 5 phur chunga tlanchhiate an man theih loh ang kha ni ve lova. Hmanni
khan Lawngtlaiah khatiang chi bawk kha an hanti kha. Mahse, kar lovah Home Minister-in
a titu kha a man tir nghal a ni. Ramdang mi pawnlam mi hi kan tuar nasa khawp mai.
Ram tikangtute pawh a tam ber chu kan Forest Department a hotute hi chuan sa pel leh lo
hal vang ai mahin ram pawn lam atanga lo kal bu rawn khuar ve lo leh ram vat hranpa
lem lova ram kanga thlai chi han ching mai duh te hian an hal tam ber a ni an ti,
chutiang chu a ni. Chuvangin, kan hun hmasa lamah pawh khan Mizoram a crime rate hi
kan Police ten an han chhut a, at least 75% hi chu ram pawn lam Mizo inti te tih a ni
an ti thin a ni. Chuvangin, chutiang deuh chuan tunah hian a la kal a niang chungte
avang chuan kan Home Minister hian khatiang ti tute kha ‘man an nih chuan an
sorkarah pek zel an ni ang’ a ti a.
Tin, a bik takin, Myanmar lampang te phei khi
chuan an sipaite kuta pek hi an hlauh ber a ni, an hlauh ber kha tihsak ilangin an fimkhur
deuh ang tih pawh hi kan sorkar ngaihdan a ni. Chiahpuam te pawh kha Pu Speaker,
tunah hian a hma lamah khan ngawrh taka chhui a lo ni lova, ngawrh taka chhui anih
theihna turin Special Investigation Team Mizote zinga thisen zawmpui nei ve lo in
kawmchhak inkhawmthlang pui nei ve lo makpa puzawn nei ve lote kan dah tawh a, ngun
takin an chhui mek a. Tin, khangte avanga han in kidnapped ang chite pawh kha a
kidnap tute pawh kha kan Police te hi an thla khirh sak anni lova, an thiamna, an finna,
an thiltihtheihna hmang turin kan chhuah zalen a, man anni vek a ni tih te pawh
chanchinbu atangin kan lo hre tawhin ka ring. Tin Rajiv Gandhi Sports Stadium tih kha
House-ah saw lama kan thut lai pawh khan kan hotute khan fiah takin an sawi a ni.
Tunah hian chhunzawm duh pawh ni ila, a theih loh avangin chhunzawm a ni ta lo a ni.
Assam Rifles DGP nen New Delhi ah kan inhmu a, ‘hemi atan hian MoU emaw
agreement a awm em ?’ ka ti a, ‘a awm lo’ a ti a. Tin, keini atang chuan agreement
emaw chutiang a Go-ahead tur chuan thuneihna kan pe thei lo ang a, amaherawhchu,
higher authority ten direction-in min pe anih erawh chuan keini chuan sawi tur kan nei lo
ang a ti a. Tin, a pawisa vaibelchhe 7 emaw lai kha 13th
Finance Commission-in a pek
a ni a, Hman anih loh chuan a ral mai dawn a, kum khat emaw awrh chauh kan nei tawh
a. 13th
Finance Commission hian nakum tun ang hun vel emaw hian a recommendation hi
- 74 -
a submit chuan a pawisa hi lapse mai tur a ni. Chuvangin hman tangkai kan hotuten an
duh a, atangkaina hmun tur an zawng a ni.
Tin, khatia ruahmanna lo awm sa kha han
chhunzawm dawn pawh ni ila hetah a ground ai mahin a gallery ah pawh vawi khat
chuah a ni. Kha design leh kha sum ruahman lawkna kha. A gallery block khat tan a ni.
Chuvangin a ground a lo rem lo bawk nen chhunzawm theih loh ah hotuten an ngai a.
Remchang zawka hotuten dah hi a tul an tih avangin kan duhthusam anih loh pawhin kan
hotute an hmanhmawh tawh avangin Mualpuiah a theih ang chin chin siam an tum a ni.
Tin, Housing Loan Board ten an thlan tawh te
cancelled an ni tih kha, khatia han sawi ringawt kha chuan Sorkar thar thiltih chu a
tenawm hle mai tih theih a ni. Mahse, Housing Loan Board kalta khan khami kha
sanction awm lova a beneficiary te thlan an ni. Chuvangin beneficiary pawisa awm lova
thlan ringawt kha a dik kan ti lova, chuvangin kan sorkarin a cancelled a ni. Nakinah a
tak pawisa awm sem tur Board chu kan din ang a, tunah hian din mek niin ka hria, chu
chu a kalhmang kha a ni. A dikna taka kan hriat hi kan zavaia tha tur nia ka hriat
avangin kan sawi a ni.
Tin, Pu Speaker, Parliamentary Secretary te hi
keini bik hian Dan humhalhna tha kan duh avangin a Bill vawiinah hian kan submit mai
a ni. He Parliamentary Secretary system hi India ram pumpuiah hman thin a ni a. Tuna
kan han tihna chhan pawh hi dan fumfe tak/mumal tak awm avanga han ti kan ni, kan
Sorkar tan hian a tangkai dawnin kan hria a, chuvangin kan hotute hian ruat an ni. Tin,
Nehru-a hunlai atang tawhin heng hi hman chhoh a ni a. Central-ah pawh, tin, India ram
hmun dangah pawh State 20 vel laiah hian an hmang tawh thin a. Chutiang chu anih
avangin Parliamentary Secretary te hi Sorkar a kal chak nan a tangkai dawn a, tih a nih
nghe nghe a. Tin, an pay scale te leh Personnal Staff te leh entitlement dang chi pahw hi,
Department of training in official takin 1994 January, 14th
khan a lo chhuah tawh a.
Chumi zulzui chuan tunah pawh hian ruahman ve kan ni e. Chutiang chu Parliamentary
Secretary leh a kalphung leh dinhmun tlangpui chu a ni.
Pu Speaker, vawiinah kan sawi tawh ang khan,
Governor Address-na tawite sawihona kan nei a. Mahse, a tawi nachungin a tha thawkhat
a ni ang nileng sawi a hlawh ve thova, tin, Members zahawm tak te atlangpuiin a bik
takin Opposition Bench lam a mite an ngaihtuahna attitute leh an nunphung a lawmawm ka
ti takzet a ni.
Tunlaiin thil thleng incident a lo awm neuh neuh
a, hei pawh hi theihtawpin kan hotute hian tan la in a solution an zawng tih kan sawi duh a.
Phaisen leilet a minor irrigation hna kan lak lai mek, kan tlawh lai mek Assam Forest ten
rawn tibuaiin a instrument te anla tih te kan hria a. Kan Police te kan thawn thla a.
Mahsela anniho kha raltlan avangin an lo chho leh mai a. Mahse, tum hnihna an rawn ti leh
khanglang a, chuvangin tunah hian Police Platoon khat kan thawn thla a. Tlang remchang
deuh hi a awm a, chutah chuan awm selangin, chuta tanga an rawn tih leh chuan a tul
chuan kap hmasa tur pawhin order kan pe a. Kan thalai te, kan tlangval te an phur hle a
ni. Amaherawhchu, anni chuan buaina siam hmasa lo sela, kan ram chhung ngeiah
khatianga hma an rawn la leh dawn a nih chuan, ‘Silai hmet puak hmasa in nih pawh kan
- 75 -
phal sak che u’, tih thlengin kan hotuten an tir a ni. Chutiang chu a ni tlangpui a, Pu Speaker,
sawi tur tam tak a awm a, mahselangin kha kha vawiinnia a tlangpuia kan Governor Address
atanga kan re-action ni selangin.
Tin, kan Member zahawm tak ten Commission
kan han din thar hrang hrangte leh Sorkar pawimawh thil hrang hrangte hi Official
Gazette a a lo chhuah chuan a tlai tawh thin a, chuvangin a copy te hi hmu ve thei ila tih
rawtna te kha thil tha tak a ni a, tin, keini pawhin kan lo sawi tawh a.
Tin, chubakah heng Government-in sum hman
tur scheme hrang hrang leh Project hrang hrang a sanction angte hi a theih hram chuan a
bial concerned MLA te hnenah sanction amount hi pek ve zel ni selangin. Tin, kha bialah
khan a bialtu MLA te chuan an hman dik leh dik lohte kha kan lo interest dawn a.
Chuvangin khatianga corruption umbo tura kan tanna kawng atan a tha ange tih te kan
sorkarin a ngaihtuah a. Chuvangin, tun hnuah chuan khatiang kha tih zel kan tum tawh
dawn a ni. A bik takin kan eptu member thu rawn sawite hnenah lawmthu ka sawi a.
Hun lo kal zelah pawh responsible and constructive……. Opposition ni a Sorkar min pui
tur leh thil tha thawk thei a min siamtu an nih ka beisei, ka lawm e.
S P E A K E R : Media ho hi an chak tawh khawp a, Pu
Speaker-in a kan hriat ve hi chuanin chanchinbua
ni thum lama chhuak te a lo ni tawh thin a. Thil
hi an hre chak khawp mai a, kan media te hi.
Chuvang chuan kan Hon’ble Member tam takin heng thil kan lo hriat te pawh hi Dak
pawhin thawn se dak thlen hmain Media ho hian an chhuah hman hrim hrim deuh ta mai a.
Hetilai hi Special dak lehzualte hi kan siam dawn emaw ni tih te ka ngaihtuah naah a awm
rum rum a. Kan hre hlui deuh fo a ni. Chanchinbu lam hi kan chhiar a a lo lang fo mai.
Tunah mi 19-in kan sawi a. a zatve ai tam fein a lawmawm khawp mai. Tunah chuan a
Motion neitu sawm ila, sawifiah tul a tih sawifiah pahin adopt rawn dil nghal sela a tha ang
e.
PU T.T. ZOTHANSANGA : Pu Speaker, ka lawm e. Vawiinah kan
member zahawm tak tak kan Leader, kan
Chief Minister ni bawk tiamin mi 19 laiin
Governor thusawi kan sawiho a ni a.
Vawiinniah khan Treasury Bench atangin mi 13 in an sawi a, Opposition lam atangin mi 6
in. Tichuan, kan vaiin mi 19 in kan sawi a ni.
Motion of thanks kha kan move tawh a, member
zahwm tak tak ten tha taka min support avangin inchungah lawmthu ka sawi a. Tunah hian
kan Motion-a kan tarlante kha inzavaia min pass pui turin House ka sawm e.
- 76 -
S P E A K E R : Awle, Motion adopt a rawn dil a, adopt
remti apiangin remti ti teh u.
S P E A K E R : Anih remti o kan awm em ? Remti lo ti ru
le, kan zavaiin kan remti a, a lawmawm
hle mai kan Governor thusawi chungchanga
lawmthu sawina ‘Motion of Thanks’ chu
House in lungrual takin a adopt ta a ni.
PU T.T. ZOTHANSANGA : Pu Speaker, lawmthu sawina minute khat
chiah. Hun thatak min pe a, he kan House
a Motion pulut tur hian kan Leader-in min
sawm a, lawmawm ka ti khawp mai a, Motion te
member zahwm tak tak ten minpassed pui avangin inzavai chungah lawmthu ka sawi a ni.
S P E A K E R : Awle, vawiin kan Business chu kan zo ta a
kan chawl ang a. Naktuk ni 19 zing dar
10:30 ah hianin kan thukhawm leh dawn
nia. Sitting is adjourned 4:30 P.M.