Grzegorz Rudziński

INDEKS A TERGO DO SŁO W N IK A M IN IM U M W SPÓ ŁC ZESN EJ P O L S Z C Z Y Z N Y

Z. KURZOW EJ I H. ZGÓŁKOW EJ

W Iezaurusie terminologii translatorycznej1 słownik minimum nie posiada własnej definicji, a odsyłacz kieruje czytelnika do definiowanego hasła słownik podstawowy, jednak podane przy hasłach odpowiedniki obcojęzyczne wskazują pewną różnicę. Tylko termin francuski dictionnaire fondamental odpowiada obydwu hasłom polskim. Różnica między rosyjskimi slovar'- minimum i bazovyj slovar' pokrywa się z różnicą występującą w polszczyźnie, a poglądowe, niejako naoczne rozumienie odmienności desygnatów tych nazw dają terminy angielskie i niemieckie: pocet dictionary, Taschenwörterbuch [słownik kieszonkowy] jako odpowiedniki słownika minimum i basic dictionary, Basis-wörterbuch jako odpowiedniki słownika podstawowego.

Listy wyrazów języka polskiego dające się określić jako słowniki minimum były rzeczywiście jeszcze do niedawna jedynie składnikami rozmaitych dwujęzycznych słowników kieszonkowych. D obór słów polegał tam na subiektywnej ocenie ich ważności lub wynikał z badań przeprowadzonych na gruncie innych języków2.

Z powodu rozwijania się systemu kształcenia cudzoziemców w Polsce, zaczęły powstawać słowniki jednojęzyczne, obejmujące zasoby słów uznawane

' Tezaurus terminologii translatorycznej, red. J. Lukszyn, PW N, Warszawa 1993.

2 Pierwszym słownikiem uwzględniającym rezultaty badań statystycznych było dzieło

F. W. K a e d i n g a , Häufigkeitswörterbuch der deutschen Sprache, Berlin 1898, a pracą często

wykorzystywaną na obszarze angielszczyzny był Thorndike English Dictionary, The English University Press, London 1948.

przez ich autorów za minimalne lub podstawowe3. Praca Zofii Kurzowej i Haliny Zgółkowej4 jest pierwszym słownikiem minimum ściśle uwzględ-niającym rezultaty badań statystycznych. Słownik ten zawiera 1520 haseł i jest interesującym źródłem materiału do ćwiczeń gramatycznych i opracowań podręcznikowych dla cudzoziemców uczących się polszczyzny od podstaw. Zasób Słownika może być opanowany w ciągu około 150 godzin, co jest w przybliżeniu odpowiednikiem tzw. kursu wstępnego w Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców w Łodzi (pięć tygodni po 26 godzin = 130 go-dzin 4- od 10 do 20 godzin w fazie organizacji grupy).

W związku z prowadzonymi przeze mnie badaniami polszczyzny tekstów naukowych wprowadziłem hasła Słownika minimum do bazy danych Microsoft Works3, aby uzyskać wygodne narzędzie do oceny stopnia pokrycia badanych tekstów przez zasób minimalny polszczyzny. A dysponując już łatwą do sortowania bazą sporządziłem indeks a tergo tego słownika, co przedstawiam poniżej.

a zastępca pogłoga kawiarniatrzeba sprzedawca noga szatniapotrzeba kierowca droga historiadoba czekolada ha partiachoroba rada aha jaosoba ambasada cecha ubikacjapróba zasada babcia kolacjachyba kreda ciocia informacjaryba sekunda studia legitymacjaszyba pogoda energia racjaliczba moda akademia restauracjapraca nagroda ziemia stacjawspółpraca środa przychodnia sytuacjatablica przyroda kuchnia organizacjastolica metoda powierzchnia akcjaulica woda linia reakcjagranica prawda opinia lekcjaspódnica szafa Świnia funkcjadzielnica uwaga poczekalnia produkcjaróżnica kolega księgarnia pozycja

3 M ożna tu przywołać przykładowo słowniki S. H r a b c o w e j i I. K a l i ń s k i e j , Słownik

język a polskiego dla cudzoziemców, Łódź 1978, B. B a r t n i c k i e j i R. S i n i e l n i k o f f,

Słownik podstawowy język a polskiego dla cudzoziemców, Warszawa 1979 czy M . K a w k i ,

Słownik syntaktyczno-semantyczny czasowników polskich, cz. I, Czasowniki bezprzedroslkowe, Kraków 1980.

4 Z. K u r z o w a , H. Z g ó ł k o w a , Słownik minimum języka polskiego, SAWW, Poznań 1992.

s M icrosoft Works dla Windows wersja 3.0, M icrosoft Corporation 1987-1994.

propozycja czwórkadwója Polskadyskusja matkaokazja piątkatelewizja tabletkadecyzja skarpetkatorebka szczotkawódka kartka

gwiazdka kurtkabiblioteka jednostkaapteka naukarzeka sztukaręka zabawkarepublika ławkatechnika marchewka

kolejka lodówkatrójka stołówkapralka taksówkawalka złotówkakilka pocztówkaPolka fabrykazapałka politykapiłka praktykaprzyjaciółka gimnastykabułka muzykaprzesyłka wycieczkaszklanka teczkakoleżanka chusteczkasukienka książeczkałazienka łyżeczkapiosenka walizkachoinka poduszkadziewczynka bluzkaszynka książkakanapka łyżkaczapka salakropka dlagospodarka niedzielapielęgniarka chwilam arynarka rolasekretarka kontrolacórka cebula

koszula skórasiła siostraszkoła kuramama chmurazima tem peraturaforma literaturana kulturaściana kiełbasawymiana kasazmiana klasacena masaocena prasaroślina trasadziedzina herbatagodzina sałatarodzina stratawojna tataona dziesiątastrona kobietażona rakietawiosna kasetasosna gazetamedycyna robotadziewczyna sobotaprzyczyna receptamaszyna kartaojczyzna kopertamężczyzna pastamożna ustam apa turystalampa minutagrupa wizytazupa pocztagrypa zabawamiara kawakara poprawapara sprawakołdra trawaopera podstawalitera wystawagra budowagóra głowa

połowa północ płakać pamiętać

rozmowa owoc uciekać witać

krowa móc czekać stać

przerwa pomóc poczekać stać się

nazwa księżyc wynikać przestać

za bać się spotkać dostać

władza dbać spotkać się postać

impreza podobać się szukać zostać

analiza wracać poszukać wstać

poza rzucać mieszkać powstać

burza dać lać pytać

cisza badać zapalać zapytać

róża gadać działać spytać

zresztą siadać wołać czytać

ząb wsiadać trzymać dawać

chleb wysiadać zaczynać sprzedawać

sposób odpowiadać znać podawać

lub opowiadać poznać wydawać się

klub składać się złapać zdawać

plac układać kąpać się zdawać się

miesiąc padać kopać wstawać

wobec oglądać spać powstawać

biec wyglądać brać gniewać się

ojciec oddać zabrać śpiewać

uciec podać przebrać się zaśpiewać

mieszkaniec wydać ubrać spodziewać się

koniec pomagać ubrać się potrzebować

piec wymagać wybierać próbować

lipiec biegać zbierać spróbować

chłopiec jechać rozbierać pracować

wieżowiec przejechać rozbierać się znajdować

czerwiec pojechać zawierać znajdować się

palec wyjechać otwierać powodować

widelec przyjechać grać budować

marzec kochać wygrać zbudować

dworzec słuchać prać zachować się

więc śmiać się czesać schowaćnic wiać pisać studiować

koc zamawiać napisać opiekować się

pomoc rozmawiać podpisać dziękować

noc dziać się latać malować

dobranoc skakać sprzątać namalować

żałować wyjeżdżaćzdejmować wziąćwyjmować zająćinformować przyjąćproponować stanąćwystępować uśmiechnąć siękupować zamknąćchorować rosnąćprasować kwitnąćinteresować się płynąćstosować marznąćrysować zacząćnarysować rozpocząćtraktować leciećgotować chciećprzygotować miećczęstować umiećkosztować rozumiećdenerwować się zrozumiećpodróżować zapomniećtrwać przypomniećbywać istniećprzewidywać musiećpływać siedziećwykonywać wiedziećnazywać dowiedzieć się

nazywać się powiedziećodpoczywać opowiedziećużywać odpowiedzieć

odezwać się widziećkazać bolećokazać się wolećpokazać myślećwiązać pomyślećoznaczać płećprzeszkadzać krzyczećgrzać spojrzećpowtarzać umrzećprzepraszać patrzećwieszać popatrzećzapraszać słyszećuważać usłyszeć

leżeć wsadzićnależeć prowadzićzależeć odprowadzićbić odwiedzićzabić zwiedzićrobić chodzićzrobić obchodzićlubić przechodzićpłacić wchodzićstracić wychodzićświecić przychodzićkłócić się szkodzićwrócić słodzićprzewrócić się stwierdzićczyścić budzićpotrafić jeździćpalić choćdzielić śmierćpozwolić złośćpodkreślić spaśćzmienić się usiąśćtęsknić nieśćgonić odnieśćdzwonić podnieśćkroić przynieśćpić jeśćnapić się zjeśćkupić częśćwypić iśćnosić liśćwynosić odejśćprosić podejśćbawić się wejśćnaprawić przejśćprzedstawić pójśćpostawić wyjśćzostawić przyjśćmówić dośćzałatwić radośćmartwić się gośćwyobrazić długośćsadzić prędkość

wysokość suszyćilość żyćodległość zauważyćmiłość zdążyćwiadomość założyćludność położyćtrudność włożyćczynność złożyćwłasność służyćwartość przewieśćuroczystość znaleźćmożliwość obiadmiejscowość sąsiadnarodowość zakładwiększość układczuć wykładczuć się przykładbyć nadodbyć się ponadzdobyć listopadmyć sadmyć się skąddosyć poglądzobaczyć błądznaczyć prądwłączyć stądleczyć rządleczyć się przed(-e)liczyć odtańczyć pod(-e)kończyć spod(-e)skończyć zachódskończyć się samochódwystarczyć wschóduczyć lóduczyć się naródnauczyć się ogródwierzyć wśródtworzyć zawódotworzyć dowódcieszyć się powódruszyć zjazd

rodzice popołudnie

słońce wykształcenie

serce zagadnieniemiejsce ciśnienie

ее przemówienie

siebie znaczeniesobie doświadczenie

zajęcie serdecznie

całkowicie ćwiczenieśródmieście milczenieszczęście zakończenierzeczywiście urządzenieoczywiście jedzeniewejście urodzenieprzejście zaproszenie

wyjście spokojnieuczucie szczególnieodkrycie zupełnieżycie przyjemniewreszcie codziennienie następniedanie właśnieśniadanie jednocześniezadanie wcześniezdanie świetniekochanie chętniespotkanie pewniemieszkanie dosłowniedziałanie jedynieubranie dostateczniepowstanie niedostateczniepytanie wyraźniezameldowanie prawiezainteresowanie właściwieprzygotowanie zdrowieskrzyżowanie pogotowierozwiązanie gdziepodobnie ludzieobecnie wprawdzieładnie wakacjespodnie alepołudnie wcale

osiedle iwiele drogiwesele długinagle drugiciągle jakiile takizwykle szybkiprzedszkole rzadkipole słodkityle brzydkiźle dalekidane dziękijeszcze lekkidobrze wielkimorze niewielkipowietrze cienkizawsze głębokiże szerokitakże wysokimoże wąskinaprawdę niebieskitrochę męskiimię bliskisię niskiparę miejskizwierzę wiejskiszef polskiciąg damskipociąg koleżeński

śnieg majtkiszereg krótkibrzeg nożyczkiparking wojewódzkiBóg gorzkiwedług ciężkiach jeżelizapach jeśliuśmiech aniniech panioch taniruch średnibrzuch poprzedni

odpowiedni porządekzachodni środekwschodni ośrodekostatni wiekgłupi człowiekdrzwi wujekdzisiaj poniedziałekmaj kawałekkraj wysiłekwczoraj zamektutaj przystanektramwaj odcinekrodzaj członekwięcej garnekładniej rachunekmniej warunekprzynajmniej kieruneklepiej stosuneknajlepiej rysunekkolej gatunekinaczej budynekraczej rynekpokój wypoczynekspokój zegarekmój cukiereknapój wtorekswój wniosektwój statekrozwój piątekziemniak początekjak czwartekPolak wszystekjednak skutekznak zabytekchłopak ołówekbrak obrazektak obowiązekptak związekdziadek znaczekwypadek wózekprzypadek kieliszekżołądek stolik

mechanik kaszelchodnik parasolprzewodnik bólczajnik sólsilnik myślrolnik konsuldziennik materiałczynnik przedziałpaździernik udziałrobotnik wydziałpracownik dółsłownik kościółkierownik półwynik zespółręcznik stółpodręcznik przemysłgoździk pomysłobok artykułblok tytułrok telegramwzrok programsok sampark tamkiosk całkiemwnuk problemjęzyk czasemzastrzyk potemkoszyk systemnadal razemmetal dżemszpital zanimmebel filmcel domhandel poziomkartofel liceumprzyjaciel muzeumprzedstawiciel stypendiumnauczyciel studiumkąpiel centrumobywatel organizmfotel planhotel pan

stan dlaczegodywan długotapczan cichożaden uchopowinien radiopewien ostatnioteren jakosen szybko

ten dzieckotamten rzadkoegzamin deko

on dalekotelefon mlekomagnetofon jajkowagon tylkoperon jabłko

syn okokuzyn wysokogrzebień biurko

kwiecień bliskoogień lotniskostopień boiskosierpień zjawiskojesień środowiskowrzesień nazwiskodzień wojsko

grudzień ciastkotydzień przeciwko

uczeń łóżko

styczeń kiloprzestrzeń ciałokieszeń małokoń prześcieradło

dłoń źródłoprzyjaźń gardłoo mydło

bo kołoniebo kołoalbo okołoco czołodo masłodlatego krzesło

światło państwo

mimo społeczeństwo

wiadomo lekarstwo

no ministerstwo

kolano towarzystwo

rano województwo

podobno warzywo

mocno bardzo

trudno dużo

kino sklep

wino postęp

okno wstępwolno urlop

ciemno chłop

zimno typ

jasno bar

głośno zegar

dawno katar

na pewno obszar

późno ciężar

po spacer

dopiero oficer

zero cukier

pióro premier

piętro inżynier

lustro papier

ju tro fryzjer

biuro numer

mięso kelner

to ser

lato deser

święto reżyser

kto sweter

miasto charakter

często minister

prawo komputer

drzewo rower

paliwo ambasador

piwo kolorsłowo profesor

rolnictwo aktorzwycięstwo lektor

dyrektor jakiś

doktor dziśkonduktor cośmotor jakośtelewizor ktośwybór kiedyśzbiór któryśdwór/na dworze kwiat

wieczór światwzór konsulat

teatr temat

wiatr aparatmetr bratkilometr referat

termometr akurat

centymetr rezultat

las kątpas biletczas kotlet

podczas uniwersytet

dotychczas nawetsukces sufitproces faktpies kontakt

adres obiekt

interes projekt

zakres niktokres punkt

ekspres kształt

lis policjant

podpis procent

przepis student

długopis prezydent

sens element

głos fragment

włos moment

nos dokument

papieros prezent

konkurs przedmiot

autobus kot

wieś lotgdzieś samolot

kłopot nigdy naturalny bezpiecznykoncert schody kulturalny niebezpiecznysport lody silny społecznypaszport młody szkolny grzecznynatychmiast każdy wolny niegrzecznynatomiast suchy dowolny licznylist cały wspólny chemicznymost biały pełny ekonomicznywzrost mały ciemny zagranicznybut stały przyjemny technicznyinstytut ubiegły zimny tegorocznyzbyt miły ogromny sztucznyzeszyt zwykły imienny historycznyu wesoły inny elektrycznytu ciepły czynny sympatycznyznowu dorosły zielony polityczny

w(-e) zły zadowolony charakterystycznyobjaw przyszły słony pośpiesznyciekaw my czerwony ważnykrew uprzejmy zmęczony poważnykrzew znajomy uczony różnyprzeciw kochany następny rajstopyznów znany czarny zakupygotów potrzebny ciasny okularynajpierw podobny jasny starywpływ drobny własny dobry

by obecny współczesny mądryaby ładny nowoczesny mokrysłaby biedny kwaśny chory Iżeby wygodny głośny niektóryniby głodny świetny któryjakby chłodny konkretny tygruby nudny istotny bogatygdyby brudny smutny niestetyinteresujący trudny dawny pracowitygorący urodziny pewny żółtyprzewodniczący fajny dziwny złotybieżący spokojny główny otwartyplecy przystojny równy prostykiedy piękny smaczny tłustywtedy specjalny serdeczny pusty

gdy centralny konieczny czysty

luty gotowy gaz pisarzwy sportowy przekaz korytarzciekawy podstawowy raz twarzprawy państwowy zaraz żołnierzlewy brązowy obraz talerzwłaściwy łatwy nieraz naszszczęśliwy czy teraz waszżyczliwy zasadniczy coraz listonoszleniwy rolniczy wyraz wiersznarodowy gospodarczy lecz ażmiędzynarodowy między mecz chociażzawodowy przy rzecz ponieważludowy wczorajszy klucz wciążpołudniowy mniejszy płaszcz mążnaukowy dzisiejszy deszcz przecieżhandlowy jutrzejszy pieniądz równieżprawidłowy większy bez młodzieżprzemysłowy największy przez teżzimowy lepszy obóz niżnowy świeży mróz nóżzdrowy duży kalendarz podróżkolorowy z(-e) lekarz jużświatowy

Indeksy a tergo były sporządzone dla słowników Lindego6 i Doroszew-skiego7. Stanowią one „cenną pomoc w badaniach językoznawczych różnego typu, [...] nie tylko z zakresu słowotwórstwa, ale i innych działów systemu językowego, jak fleksja, fonetyka funkcjonalna (fonologia)”8. Indeks a tergo Słownik minimum ułatwi pracę polonistów glottodydaktyków. Jest pomocny w tworzeniu ćwiczeń (szczególnie fleksyjnych), ułatwia dokonywanie wyboru słownictwa ze względu na charakter morfologiczny.

‘ W. D o r o s z e w s k i , Indeks a tergo do Słownika języka polskiego S. B. Lindego,

Warszawa 1965.

7 R. G r z e g o r c z y k o w a , J. P u z y n i n a , Indeks a tergo do Słownika język a polskiego

p o d redakcją Witolda Doroszewskiego, PW N, Warszawa 1973.

' Ibidem, s. 5.