Däna-keli-kaumudé

çré-çré-rädhä-kåñëau jayataù | antaù-smeratayojjvalä jala-kaëa-vyäkérëa-pakñmäìkurä kiïcit päöalitäïcalä rasikatotsiktä puraù kuïcaté | ruddhäyäù pathi mädhavena madhura-vyäbhugna-tärottarä rädhäyäù kilakiïcita-stavakiné dåñöiù çriyaà vaù kriyät ||1||1 vibhur api kalayan sadäbhivåddià muhur api gaurava-caryayä vihénaù | muhur upacita-vakrimäpi çuddho jayati muradviñi rädhikänurägaù ||2||2

1 çré-çré-harir jayati | dänakelikalau luptadharmamaryädayor bhaje | rädhä-mädhavayoù käma-lobha-dambha-madänåtam || atha so’yaà rasika-mukuöa-maëir abhinétavidagdha-mädhavädinäöakäthaà ratno yatnorékåta-rädhä-mädhava-lélä-viläsäviräma-rämaëéyaka-péyüña-pariveñaëa-vrataù parama-bhägavatänurägiëaù priya-suhådo’nuraïjayann akhilakavimaëòaläkhaëòalaù çré-rüpa-nämä amåtataraìginém iva dänakelikaumudéà näma bhäëikäà nirmimäëaù pravaranändém upaçlokayan maìgalam äcarati antaùsmeratayeti | mädhavena pathi puro’grata eva ruddhäyä rädhäyä dåñöir vä yuñmäkaà çriyaà premasampattià kriyät karotu | kathambhütä kilakiïcitaà bhävaviçeñaà stavakayituà stavaékartuà bahir éñatprakaöayituà çélaà yasyäà sä | “syäd gucchakas tu stavaka” ity amaraù | garväbhiläña-rudita-smitäsüyä-bhaya-krudhäm | saìkarékaraëaà harñäd ucyate kilakiïcitam || (UN 11.44) atra antaù-smeratayeti harñotthaà smitam | stavaka-pakñe antaù-smeratä antaréñat-phullatä | jalakaëeti ruditam avahittottham pakñe makarandodgamaù | kiïcit päöalitaà çvetarakté-kåtam aïcalaà yasyäù sä iti çitimnä smitam äruëyena krodhaù, pakñe çvetäruëa-varëa-dvayodgamaù | rasikatayä utkarñeëa siktety abhiläñaù, pakñe madhurasodgamaù | kuïceti saìkucitarüpeti bhayam, pakñe kuïcanaà korakatä | madhurä vyäbhugnä kuöilä ca yä tärä kanénikä tayä uttarä çreñöhä | pakñe mädhuryaà kuöiläkåtitvaà ca tadä madhuravyäbhugnatäà räti gåhëätéti chedaù uttarä çreñöhä ||1|| 2vibhur vyäpako’pi cic-chaktirüpatvät | sadaiväbhito våddhià kalayan dhävan lokaval-lélä-kaivalyät | anurägo näma sadänubhüyamäne’pi vastuny apürvatayä ananubhütatva-bhäna-samarpakaù | premëaù päka-rüpa-bhäva-viçeñaù sa ca pratikñaëaà vardhata eveti | upacito vakrimä kauöilya-paryäya-vämya-lakñaëo yasmin so’pi çuddhaù çuddha-sattva-viçeñätmakatvät nirupädhitväc ca | jayati sarvotkarñeëa varttatäm | [UN 14.146-148 as example of anuräga; also verse quoted CC 1.4.31] ||2||

nändy-ante sütradhäraù:3 alam ativistareëa | (samantäd avalokya) hanta kathaà madéya-nändé-candrikä-sandépita-bhäva-bandhurä nändéçvara-girer upatyakäyäà ghürëate satäà maëòalé |4 (punar avekñya) bhaktaù ko’pi tanos tanoti pulakair nåtyan nihotphullatäà çuñyan ko’pi ciräd vivarëa-vadano dhatte vidérëaà manaù | garjjan dhävati ko’pi vindati patan ko’py eña niñpandatäm udyaty acyuta-vibhrame gatir abhüt kä stheyasäm apy asau ||3||5 (kñaëaà vimåñya) äm abhijïätaà nidänaà sädhiñöha-prema-kadamba-kädambaräëäm äòambaro’yam |6 yataù, gabhéro’py açräntaà duradhigama-päro’pi nitaräm ahäryäà maryädäà dadhad api harer äspadam api | satäà stomaù premaëy udayati samagre sthagayituà vikäraà na sphäraà jala-nidhir ivendau prabhavati ||4||7 (punar nibhälya) taträpi viçva-vilakñaëä sä nirbharam atimohiné keli-caryä | (iti mürdhänam ädhunvan sa-dhairyam)

3nändyante sütradhära äha ity anvayaù | yad uktam prastävanäyäà tu mukhe nändékäryä çubhävahä | äçér namaskriyä vastu-nirdeçänyatamänvitä || iti || (Näöaka-candrikä, 15) 4candrikä-dépitatvena bhävasya samudratvaà vyaïjitam | upatyakädrer äsannä bhümir ity amaraù | bandhurä manojïä | 5pulakais tanor utphullatäà tanotéti tal-léläçravaëotthena sahasaiva harñeëa | çuñyan ko’péti tatra aviçeñänusandhänenotkaëöätiçayena dainya-nirveda-glänibhiù | garjan dhävatéti sadya eva tad-äkäräyäm antaù-karaëa-våttau tat-säkñätkäreëa svasya tat-parijanatva-bhävanayä garva-mada-harñaiù | ko’pi patan san niñpandatäà vidantéti tad-darçanänanda-jäòya-mohäbhyäm | tatra yathottham eva premavatäà çraiñöhyam | yad vä vaiñëava-toñaëy-ukta-yuktyä premno viçrambha-pradhänatot-kaëöhä-pradhäna-tväbhyäà bhedäbhyäà tad-adhiñöhänäà bhaktänäm api dvaividhyena samänenäpy uddépanena vibhävena yugapad anubhava-gocaré-kåtena paraspara-vijätéya-bhävod-gamo nänupapannaù | tatra viçrambha-pradhänänäà viçleña-sphürti-täratamyena dainyänutäpa nirvedädi-täratamyät mukha-çoña-vaivarëya-bhüpäta-mürcchä jïeyäù | acyutasya vibhrame viläse udyati sati stheya-sämati-sthiräëäm apy eñäà käpy anirvacanéyä gatir avasthäbhüt ||5|| 6äm iti mäntam avyayaà smaraëe | sädhiñöho’tiçreñöho yaù prema-samühaù sa eva kädambarä mada-bhedäs teñäm äòambaraù saàrambhaù | kädambaras tu dadhy-agre madya-bhede napuàsakam | äòambaras turya-pakña-saàrambha-gaja-garjitaù iti mediné | 7ahäryäà kenäpi hartum açakyäà atyäjyäà samagre sthagayituà saàvarétum |

premorjitä narma-viväda-goñöhé gopendra-sünoù saha rädhayäsau | haàsän api çrotra-taöém aväptä çuddhämåtäd apy abhito ruëaddhi ||5||8 (praviçya) naöaù (sänandam): avagaëita-sandhi-bhümä näöya-kaleyaà baliñöha-saptäìgä | parama-suvåtti-yugäòhyä vara-räjya-çrér iva sphurati ||6||9 sütradhäraù: bhos täëòaväcärya päëòitya-päraìgata | samyag abhijïätam | yad eña niyogena suhådäm uparüpaka-bhidäà10 däna-keli-kaumudéà näma bhäëikäm abhinetum udyato’smi | tad atra nijäbhéñöa-daivatänusmaraëa-maìgalam äcareyam | (ity aïjaléà kåtvä) nämäkåñöa-rasajïaù çélenoddépayan sadänandam | nija-rüpotsava-däyé sanätanätmä prabhur jayati ||7||11 naöaù: bhäva paçya paçya -- gändhära-gräma-guros tava gändharva-vidyä-prabandhena kuraìga-dharmam upalambhitä rasajïa-ratna-maëòalé nätmänam apy anusandhätum asau kñamate |12

8premnä ürjitä pravalitä haàsän api ätmärämän api çuddhämåtäà brahmänandäd api | pakñe spañöam | 9iyaà näöya-kalä nåtya-vaidagdhé çreñöhä räjya-çrér iva sphurati | avagaëitaù tiraskåta-sandhibhümä sandhi-bähulyaà yasyäà sä | mukha-pratimukha-garva-vimarña-nirvahaëänäà näöakokta-païca-sandhénäà madhye bhäëikäyäù prathama-païcama-sandhibhyäà yuktatvät | pakñe païcabhiù saha prétyä svakärya-sädhanärthaà sandhiù sa ca balavatä räjïä nädriyata eva baliñöhäni saptäìgäni yasyäà sä | upanyäso’tha vinyäso virodhaù sädhvasaà tathä | samarpaëaà nivåttiç ca saàhäraç cäpi saptamam || iti näöye saptäìgäni | pakñe svämy-amätya-suhåt-koña-räñöra-durga-baläni ceti räjya-saptäìgäni | parama-suvåttyor bhäraté kaiçikyor yugena äòhyaù pakñe parama-suvåtti-yuk äòhyaç ca || 10uparüpaka-bhidäà näöaka-viçeñäà. 11nämnaiva äkåñöä rasajïä rasikäù | rasajïä jihväcayena yasya saù | çélena svacaritena nandaà çré-vrajeçvaraà sadä satäm änandaà ca uddépayan prakäçayan nijarüpeëa svasaundaryeëa utsavaà dätuà çélaà yasya saù | pakñe nijaù svéyo rüpaù mallakñaëo janaù tasya utsava-däyé, sanätano nitya ätmä çré-vigraho yasya | pakñe sanätano näma ätmä deho yasya saù | [Also found in UN, 1.1] yad uktaà – sütri-väkyaà tad-arthaà vä sveti våttam imaà yadä | svékåtya praviçet pätraà kathodghätaù sa kértitaù || iti | 12gändhäraù saìgéta-niñöhas tåtéyo grämaù tatra guror adhyäpakasya gändharvaà gänaà rasajïa-ratna-maëòalé çreñöha-rasika-çreëé |

sütradhäraù: prakaöita-lalitälaìkåta-gändharveyaà mahä-vidyä | nändémukhé na hi kathaà rasikendrä-nandiné bhavitä ||8||13 nepathye: sädhu bhoù kuçélaväcärya tathyaà kathayasi yadadya nändémukhé gändharvikäm ävedya rasika-vånda-mauler vrajendra-nandanasya ciram änandäya bhavitré | sütradhäraù: kathaà vana-devéyaà våndä subalena särdham ita eväbhivartate | tad atra näöye naöän niyuktamitaù prayäva | (iti niñkräntau)

prastävanä14 tataù praviçati subalena samaà saàkathayanté våndä | våndä: (sädhu bhoù kuçélaväcäryeti paöhitvä) subala katham etayäpi maìgala-värtayä tvam utphulla-mukho näbhilakñyase | subalaù: bunde imassa pasaìgassa visesa viëëäëa suëëadäe muddho via jädohmi tä phuòaà kahijja-u |15 våndä: adya rädhä sakhébhir maëòita-sanéòä govinda-kuëòa-rodhasi makha-maëòape gurüëäm abhyanujïayä haiyaìgavénaà vikretum abhikramiñyati tad ävedayituà nändémukhé sändépaner mätur upadeçena mukundam upalabdhä |16 subalaù: (sänandam) bunde, esä nihilamähuré varéasé rähiä kahaà ettha lahuammi atthe guruaëehià aëuëëädä |17

13iyaà bhäëikä mahä-vidyä mahä-mantrarüpä | prakaöitaà lalitälaìkåtaà saìgéta-niñöha-lalitälaìkära-yuktaà gändharvaà gänaà yasyäù sä | nändé mukhe yasyäù sä | pakñe nändémukhéti viçeñya-padam | prakaöitä lalitayälaìkåtä gändharvä çré-rädhä yayä sä | mahaté vidyä yasyäù sä | pätra-praveçärthaà kathodghäta-saàjïaà näma mukhyäìgam idam | yad uktaà sütriväkyaà tad arthaà vä sveti våttam imaà yadä | 14asya pratipädyasya térthaà prastävanocyate prastäva-lakñaëam | 15vånde asya prasaìgasya viçeñavijïänaçünyatayä mugdha iva jäto’smi | tasmät sphuöaà kathyatäm | 16maëòitaà sanéòaà nikaöaà yasyäù sä | samépe nikaöäsanna-sannikåñöa-sanéòavad ity amaraù | sakhébhir alaìkåta-pärçvä ity arthaù | 17vånde, eñä nikhila-mädhuré varéyasé rädhikä kathaà atra laghau arthe gurujanair anujïätä |

våndä: yad ahani havanéyaà häri haiyaìgavénaà svayam idam upahäryaà goduhäm aìganäbhiù | upaharaëa-karéëäm apy abhéñöärtha-siddhi- rmunibhir abhihitäsya prakriyeyaà makhasya ||9||18 subalaù: eriso so kassa mahantassa maho |19 våndä: sugåhéta-näma-dheyasyänakadundubheù | subalaù: mahupuraà mukkhia kahaà baëamajjhe tiëä ärambhido jaëëo |20 våndä: jévati kaàsa-hatake kathaà mathuräyäà tasya yajïa-siddhiù | atas tenätra bhägurir näma gargasya jämätä sva-pratinidhir nyadhäyi | subalaù: phuòaà ähiärio eso jaëëo |21 våndä: nahi nahi kintu çäntiko’yam | yatra sutäd apy adhikasya mitrasünoù kåñëasya svaputrasya ca rämasya nikhiläniñöa-çäntiù phalam |22 subalaù: (kñaëaà vibhävya sakautukam) piabaassassa suiraà hiaaööhidä sä gariööhä keli-ghaööähiäridänurübassa rädhiäpahudéhinot däëaggahaviläsassa lälasä ajja ccea siòòhä |23 våndä: subala mad-vidhänäm api nidhänäyate sä däna-lélä | tad ehi mänasa-gaìgä-téram avataräva |24 (ity ubhau tathä kurutaù) subalaù: bunde vaëantaräle akaräläëaà maräläëa dhvaëédhoraëé dhuëéòähiëe sunijjau |25

18Havanéyaà havana-yogyam | tat tu haiyaìgavénaà yat sadyo godohodbhavaà ghåtam ity amaraù | 19édåço’sau kasya mahato makhaù | 20madhu-puraà tyaktvä kathaà vana-madhye tenärabdho yajïaù | 21sphuöaà abhicärika eña yajïaù | 22çäntikaù çänti-prayojanakaù tad asya prayojanam ity arthe adhyätmädibhyañöikan | 23priya-vayasyasya suciraà hådaya-sthitä sä gariñöhä keli-ghaööädhikäritänu-rüpasya rädhikä-prabhåtibhyo däëa-graha-viläsasya lälasä adyaiva siddhä | 24nidhänaà nidhiù tadvad äcarati nidhänäyate | 25vånde vanäntaräle’karäläëäà marälänäà dhvani-dhäraëé dhuné-dakñiëe çrüyatäm |

våndä: näyaà marälänäà dhvaniù kintu paçupäla-bälä-tuläkoöénäm26 | (punar nirüpya sänandam) çoëe maëòita-mürdhni kuëòalatayä kÿpte dukülottame nyastäà svarëa-ghaöéà vahanty acaöuläà haiyaìgavénojjvaläm | düre paçya tathävidhäbhir abhitaù smerä sakhébhir våtä rädhä mänasa-jähnavé-taöa-bhuvaà svairaà parikrämati ||10||27 rädhä: mänasa-jähnavé-taöa-bhuvaà svairaà parikrämati | subalaù: ammahe caïcalähià sahaaréhià puëo puëo uddébidäe rähiäe ähaëòala-koaëòala-däe via jalada-maëòalé maëòojjai ëia mähuriëëa bundäraé |28 våndä: subala rädhä-mädhuryasya giräm apy agra-gämitväd düra-deçe’pi sähasikyam evävadhärayämi (iti mukham änamayya säpatrapam) anälocya vréòäà yam iha bahu mene bahu-tåëaà tyajann érñäpannäà madhuripur abhéñöäm api ramäm | janaù so’yaà yasyäù çrayati na hi däsye’py avasaraà samarthas täà rädhäà bhavati bhuvi kaù çläghitum api ||11||29 bhavatu | tathäpi svagiraà väsayituà tat saurabhaà kiïcid udaïcayämi (iti subalam avalokya)30 bhavatu mukha-maëòalena balinä candrasya padmasya vä

26tuläkoöir nüpuraù | 27çoëe dukülottame kathambhüte kuëòalatayä kuëòalé-kåtatvena kÿpte mürdhä yena tasmin | tad api ekaà bhüñaëam iva tat na tu düñaëam iti bhävaù | acaöuläà susthiraù båhat-timira-maëòalopari-stoka-märtaëòa-maëòalaà tad-upari-sthira-vidyun-maëòalam iva çirasi çobhaiveti bhävaù || düre paçya tathävidhäbhir abhitaù smerä sakhébhir våtä 28aho caïcaläbhiù sahacarébhiù punaù punar uddépitayä rädhikayä äkhaëòala-kodaëòalatayä iva jalada-maëòalé maëòyate nija-mädhuryeëa våndäöavé | pakñe, caïcaläbhir vidyudbhiù sahacarébhiù sahagäminébhiù | äkhaëòala-kodaëòa indradhanuù tac ca svarüpataù pétavarëam api nélavarëäruëaçvetädi kirméritam | därñöäntike vividhamaëibhüñaëädivattvena tathätvam. 29Yan mal-lakñaëaà janaà nikåñöam api bahu yathä syät tathä mene | abhéñöäà preñöhäm api ramäà lakñméà tåëam iva tyajan ata eva érñäpannäà érñävatéà so’yaà mal-lakñaëo janaù våndärüpaù yasyä däsyam api präptuà närhatétyarthaù | 30väsayituà sugandhékartum iti tad varëayitryä matsarasvatyä eva mähätmyaà bhaviñyati na tu varëanéyäyäs tasyä iti bhävaù |

vyäkñiptä suñameti keyam abudhaiù çläghä vinirméyate | yad düre’py anubhüya bhüyasi sudhä çuddhäpi candrävalé padmälé ca visåjya çéryati nijäà saundarya-darpa-çriyam ||12||31 subalaù: eso vi kitti tie ukkariso |32 våndä: subala govardhana-mürdhani çyämala-maëòapikäyäù påñöhataù çikhaëòa-maulis tvayopanéyatäà | mayä tu manoharam äsäà vihära-kauçalam avalokayantyä çanair avagantavyam (iti subalena saha niñkräntä) |

viñkambhakaù (tataù praviçati sakhé-catuñöayenäsajjamänä rädhä) rädhä: ammahe vaëa-lehäe loaëalohaëijjadä33 | (iti saàskåtam äçritya) lalite paçya paçya | pada-tatibhir alaà kåtojjvaleyaà dhvaja-kuliçäìkuça-paìkajäìkitäbhiù | nakhara-luöhita-kuömalävanälé kim api dhinoti dhunoti cäntaraà me ||13||34 lalitä (smitvä): visähe pekkha pekkha | (iti saàskåtena) sadä sudhä-bandhura-veëu-mädhuré vismäritäçeña-çaréra-karmaëäm | ciraà tiraçcäm api yatra känane manaù samädher na kadäpy udäsyate ||14||35 31ñuñamä çobhä bhüyasi bahutare düre’pi kià punar nikaöe iti bhävaù | sudhä amåtaà madhu ca candräëäm ävaliù padmänäm älé çreëé pakñe candrävalé yütheçvaré padmälé lakñmé samühaç ca tatpakñe sudhäto’pi çuddhä | 32eño’pi kiyän tasyä utkarñaù | 33aho vanalekhäyä locana-lobhanéyatä | 34iyaà vanälir vanaçreëé vanarüpä sakhé ca | dhvajädyair aìkitäbhiù padatatibhiù alaìkåtä ujjvalä svädhéna-bhartåkeveti bhävaù | nakhareñu kåñëasya nakheñu luöhitaà kuömalaà tac-cayana-käle yasyäù sä | pakñe, nakharäìkita-stanä ity arthaù | dhinoti préëayati kåñëa-sambhukta-sva-sakhém iva dåñövä sukham eva präpnotéty arthaù | dhunoti kampayati iti tad-darçanena mamäpy autsukyodayäd iti bhävaù | kampaù sättvika-vikäraù | 35smitveti vanäìka-darçanenaiva tavädya gämbhéryaà vigalitam abhüt | ästäà tad-veëu-mädhuré-värtäpéty äha sadeti | tiraçcäm ity aticapalänäà jïäna-çünyänäm api samädhiç cittaikägryaà atidåòhaà atisthiräëäà jïänavaténäm api bhavaténäà cäpalyaà vicära-çünyatvaà ca bhävéty aho viparéta-vaicitré-käritvaà veëor adhunäpi bhavaty anubhütam eveti bhävaù |

rädhä (svagatam): abi ëäma atakidaà | äadua heaìgavéëovahäriëéëaà ambhäëa maggaà ajja rundhissadi baindaëandaëo36 | (prakäçam) halä lalide ehnià patthäëa-osare ési vihasia kià bhaëidaà bhavadé e ||37 lalitä: evvaà bhaëidaà | ajja tumbhäëaà kobi aürübbo udanthido désaé läho |38 rädhikä: lalide kadhä-ppasaìge pucchéadu, sä mahä-täpasé sabbaëëä tatta hodé poëëamäsé |39 lalitä: kià tu pucchidabbam |40 rädhä: pubba-bhave nandémuhé pahudihià kédisa mahäbbadaà kidaà tti |41 lalitä: edäëaà mahäbbada-käridä kadhaà tue takkidä?42 rädhä: haddhé haddhé | ai muddhe tumaà bi evvaà pucchasi | jaà tassa mandändolida-maara-kuëòala-kiraëa-paräa-kandalé-sundarassa muhäravindassa accariaà siviëe bi sudürädo tumbhädiséëa dullaha-gandhalaaà mahä-mähuré-maarandhaà ëettendindirehiì sabbadä täo aëiaridaà pianti | tä bhaëämi paramähiööäëuvalambha-mummara-jälidäëaà tumbhäëaà bi tattha mahäbbade dikkhä sabbadhä jjehva juttä | jadhä täëaà ëändémuhé-pahudéëaà pahavé bhäviëé bhave bi ëa dullahäbhave ||43

36api näma atarkitaà ägatya haiyaìgavénopahäriëénäm asmäkaà märgam adya rotsyati vrajendranandanaù | 37sakhi lalite idänéà prasthänävasare éñad vihasya kià bhaëitaà bhagavatyä | 38evaà bhaëitaà adya yuñmäkaà ko’py apürva upasthito dåçyate läbhaù | 39lalite kathä-prasaìge påcchatäà mahätäpasé sarvajïä tatra-bhavaté paurëamäsé | 40kià tat prañöavyam | 41pürva-bhave nändémukhé-prabhåtibhiù kédåçaà mahävrataà kåtam iti | 42etäsäà mahävrata-käritä kathaà tvayä tarkitä | 43haddhé khede | ayi mugdhe tvaà api evaà påcchasi | yat tasya mandändolita-makara-kuëòala-kiraëa-paräga-kandalé-sundarasya mukhäravindasya äçcaryaà svapne’pi sudürato yuñmädåçénäà durlabha-gandha-lavaà mahä-mädhuré-makarandaà netrendindirair netra-rüpa-bhramarais tä nändémukhé-prabhåtayaù sarvadä aniväritaà pibanti | tad bhaëämi paramäbhéñöänupalambha-murmura-jvälitänäà yuñmäkam api tatra mahävrate dékñä sarvadaiva yuktä | yathä täsäà nändémukhé-prabhåténäà padavé bhäviné bhave’pi na durlabhä bhavet | murmuras tuñärägniù | yuñmäkam iti sakhyanaikyät | autsukyaà tu svasyaivätiçayituà täsv äropitam |

viçäkhä: rähe nandémuhé pahudido gobakaëëä-gaëädo kimbä abiseseëa sabba goula-bäsi-jaëädo bi käbi ekä mahä-bhäiëé kidamahäbbada-lakkhä lakkhéadi |44 rädhä: (sotkaëöham) visähe, kä kkhu esä puëëavadéëaà sihämaëé?45 lalitä: (svagatam) tuatto kä édisé aëëä dudéä?46 rädhä: sahi viëëädaà saccaà kathesi |47 (iti saàskåtena)

çläghyate kalita-keli-käkalé-vyäkulékåta-samasta-gokulä | çré-harer adhara-sédhu-mädhurämäd itä muralir eva setarä ||15||48

lalitä: (sasmitaà) saccam | muralé-küida-taralé-kida-dhéra-maëasä goré | uttama-baàs-uppaëëä särähiëä mahä-sarasa-muharä || 16 ||49 rädhä: halä késa hasasi | manda-bhäiëäbi imiëä jaëena appaëo paëai-jaëäëäà pasädädo taà muha-maëòalaà do tiëëa bäraà bi diööam atthi | tadhäbi paidimädaeëa tiëëä aurubbeëa tassa mähuré mahuëä hiaaà ummahia tadhä sabbaà visumäréadi | jadhä parihäëeëa pekkhaëaà bi dullaham ||50

44rädhe nändémukhé prabhåtto gopakanyä-gaëataç ca kià vä aviçeñeëa sarva gokula-väsi-janato’pi käpi ekä mahä-bhäginé kåta-mahävrata-lakñyä lakñyate | 45viçäkhe, kä khalv eñä puëyavaténäà çikhämaëiù | 46tvattaù kä édåçé anyä dvitéyä | 47sakhi vijïätaà satyaà kathayasi | 48kalitä gahanä yä kelimayyaù käkalyas täbhiù | çleñeëa kaliù kalaho länti sarvato dadätéti täà sédhur madhu tataç ca mattä mukharä jagad-udvejikäpi tapo-balena tathäbhütäbhavad iti bhävaù | yad vä, tayä atisaubhägyenaiva adhara-madhu-pänaà labdhaà tena ca sä unmädya-bhüté-kåtä na tu tasyäù çreñöhäyä autpattikaù sa svabhäva iti bhävaù | 49 satyaà, muralé-küjita-taralé-kåta-dhéra-mänasä gauré | uttama-vaàçotpannä särä-hénä mahä-sarasa-madhurä | muralé kédåçé küjitena taralé-kåtaà dhéräëäm api mänasaà yayä sä | rädhä-pakñe muralyäù küjitena taralékåtaà dhéram api mänasaà yasyäù sä | gauré aruëä pakñe pétä – gauro’ruëe site péte ity amaraù | uttama-vaàçäd våkña-viçeñäd anvaya-viçeñäc ca utpannä säreëa ahénä yuktety arthaù | tvaci säratvät mahä-sarasé ca rasikä ca saìgéta-rasikatvät | pakñe sä rähé näma sä rädhä-nämeti bhäñä-çleñaù häsa-rase parihäsa-rase tat-kartåtayä tat-karmatayä madhurä mädhurya-varñiëéty arthaù | 50 çliñöam artham avagamyäha haleti kasmäd dhasasi iti tvayedaà çleñeëa häsya-mätraà kriyate mayi tad-yäthärthyam älakñyeti bhävaù | manda-bhäginäpy anena janena ätmänaà praëayi-janänäà prasädät tan-mukha-maëòalaà dvi-tri-bäram api

tapasyämah kñämodari varayitum venuñu janur vareëyam manyethäù sakhi tad akhilänäà sujanuñäm | tapah-stomenoccair yad iyam urarïkåtya muralé muräräter bimbädhara-madhurimänam rasayati ||17||51

våndä (praviçya): lalite kathaà kathäbhiniveçena saàrabdha-hådayäù çatru-dhvaja-vedi-padavém adhirohantam apy ätmänaà na jänétha yüyam ? sarväù (parävåttya): sahi saccaà kadhesi | jaà goaòòhaëo puööhado saàvutto | tä òähiëe goinda-kuëòa-vaööaëé aëuvaööambha |52 (iti tathä kurvanti) våndä (apavärya): campakalate paçya paçya --

dhruvaà nikhila-mädhava-praëayiné-kadambäd alaà vikåñya vividhaà vidhir madhurimäëam atyadbhutam | prabhoù parama-tuñöaye niramiméta rädhäà mudä yad atra ramate hariù parihåtänya-näré-spåhaù ||18||53

rädhä (dakñiëataù prekñya) ammahe mäëasa-gaìgäe upphulle kamala-kaläbe rolambänaà käalé-kala-alassa komaladä |54 våndä (säkütaà)

sarojänäà puïje madakalam amuà paçyata puraù parägair äpiìgaiù spurad-adhara-käyaà madhukaram muhur bhrämaà bhrämaà bhramara-ramaëér yaù sarabhasaà niruddhäno dhvänoddhati-vidhüta-mürddhä viharati ||19||55

dåñöam asti tathäpi prakåti-mädakena tenäpürveëa tasya mädhuré-madhunä hådayaà unmathya tathä sarvaà vismäryate | yathä praëidhänena prekñaëam api durlabham | 51 çläghyate kalila-keli-käkaléti padyena vyaïjitam evärthaà sampraty atitäratamyenäbhidhayaiväha tapasyäma iti | bimbädharam urarékåtya atra prakaraëe sarvatra känta-viçleñeëa janitam autsukyam eva saïcäré tad-apräpti-käraëasya sväyogyatvasya kalpanayä dainyaà ca sthäyit-bhävo’nuräga eva apräëiny api janma-lälasä tasyänubhävaù atiçayena saàbaddha-hådayäù grasta-manasaù || 52 yad govardhanaù påñöhataù saàvåttaù | tad-dakñiëe govinda-kuëòa-vartinéà anuvartämahe vartanéà prasthänam ||50|| 53 parihåtänya-näré-spåha iti sarva-mädhuryasyaikatra läbhäd iti bhävaù ||51|| 54 aho mänasa-gaìgäyä utphulle kamala-kaläpe rolambänäà bhramaräëäà käkalé-kalakalasya komalatä ||52|| 55 mada-kalaà mattaà apiìgaiù samyak pétaiù sphuran adhara-käyaù käyasyottara-bhägo yasya atra paräga-madhukara-bhramara-ramaëé-nirodha-dhvänoddhatyapadeçena péta-vasana-kåñëa-gopa-ramaëé-nirodha-mitho väk-kalayo bhävino’rthä jïäpyante ity upanyäso’yaà saptasv aìgeñu prathamam aìgam | yad uktaà upanyäsaù prasaìgena bhavet käryasya kértanam |

rädhä (svagatam): ëuëaà bundäe kimpi hiàyae kadua edaà bäharéadi | (prakäçam) halä bunde dhaëëä o kusuma-koòi o jä o känteëa samaà kilanti manda-bhäiëéëaà uëa imäëaà sürobäsiëéëaà dürädo kkhaëa bittassa pekkhaëaà sudullahati ||56 (saàskåtena)

bhavatu mädhava-jalpam açåëvatoù çravaëayor alam açravaëir mama | tam avilokayator avilokanië sakhi vilocanayoç ca kilänayoù ||20||57

våndä: sakhi rädhe ! rätrindivaà divya-lélayä dévyasi tathäpi kathaà nirvidya khidyase?58 lalitä: halä rähe kadhaà mantharä bia lakkhéyase ?59 våndä:

haiyaìgavéna-mådulä tvam ataù kathaà vä haiyaìgavéna-kalaséà calitä vahanté | hä mallikärpaëa-padaà vyathate çiras te mürdhany amuà mama nidhehi kåpäà vidhehi ||21||60

rädhä: sahi kalasétra bhäro ëa maà mantharäbedi | pekkha bhüri bhüsaëäëaà ccea jäià ëiäridäe pasahaà appidäim || viçäkhä: halä rähi kkhaëaà ciööhu suööhu udbhäremi maëòaëa-bhäram |61 (iti yathärham uttärayati |) våndä:

56 nünaà våndayä kim api hådaye kåtvä idaà vyähriyate | halä vånde dhanyäù kusuma-kéöyaù bhramarya ity arthaù | yäù käntena samaà kréòanti manda-bhäginénäà punar äsäà süryopäsinénäà dürät kñaëam api prekñaëaà durlabhaà tena dharma-karma-müòhäyäù kéöa-jäter api manuña-jätir iyaà deva-püjä-paräpi durbhageti dyotitam ||54|| 57 açravaëir vädhiryaà avilokani rändhryaà äkroçe naïyanir ity aniù | vinyäso näma dvitéyam aìgam idam | yad uktaà – nirveda-väkya-vyutpattir vinyäsa iti kértyate iti ||55|| 58 rätrindivam ity ädikaà våndä-vacanaà mithyä-kalpitatva-buddhyä pratyuttarä-dänenävagaëitam | 59 rädhe kathaà mantharä iva lakñyase | 60 bhära-çrama-janitam eva mäntharyam anumimänä våndäha haiyaìgavéneti | mallikärpaëasyäpi padaà sthänaà sat tava çiro vyathate kåpäà vidhehéti tvad-duùkha-darçanam eva mama mahad duùkhaà tad apäkurv iti bhävaù | 61 sakhi rädhe kñaëaà tiñöha suñöhu udbhärayämi maëòana-bhäram uttärayäméty arthaù |

trapate vilokya padmä lalite rädhäà vinäpy alaìkäraà | tad alaà maëimaya-maëòana-maëòala-racanä-prayäsena ||22||62

rädhä: halä bunde, ettha jaëëe heaìgavéëobahäriëéëaà hariëé-ëettäëaà sabbaìgärahassa maëòaëa-ulassa muëi-jaëädo ubalabdhé suëéadi |63 våndä: na kevalaà maëòana-kulasyaivopalabdhiù kintu kriyärambha eva nijäbhéñöänäm api | tad ebhyaù präïjalam aïjaliù kriyatäà kämadebhyaù çailendra-térthebhyaù | (iti sarväs tathä kurvanti |)64 campakalatä: sahi citte adicittä esä nihilajéa-maëòalé-kuëòiäkulälassa puëòaréa-joëiëo kuëòeëa maëòidä girinda-sihara-tthalé òähiëe rehadi |65 citrä: sahi édha jjebba bhattäëaà baccahlo hari-räa ëämä ëäräyaëo basedi |66 våndä: paçya paçya |

sakhi bahula-çirastve bhü-bhåtau ceha sämya dadhad api girir aïcaty eña çeñäd viçeñam | agharipur ayam aìke mürdhni yasyodare ca praëayati rati-léläm adbhutäm preyasébhiù ||23||67

lalitä: (rädhäm avekñya saàskåtena) –

62 rädhäyä bhüñaëa-paridhäpanaà lalitayä vipakña-ramaëä-mukha-moöana-mätra-tätparyakam | tac ca tad vinäpi svataù-siddham ity äha trapata iti | padmä candrä-sakhé trapate sva-sakhyäs tädåça-saundaryädarçanäd iti bhävaù | 63 sakhi vånde, atra yajïe haiyaìgavénopahäriëéëäà hariëé-neträëäà sarväìgärhasya maëòaëa-kulasya muni-janäd upalabdhiù çrüyate | tena prakåti-maëòana-kulasyedäném uttäram evocitaà kåpayä brähmaëair däsyamänänäà atisaubhägya-sädhakatvät tadäném eva çraddhayä dhäraëena bhäratvam iti bhävaù | 64 kriyayä yaïéya-haiyaìgavénopaharaëa-rüpäyä ärambha eva gamana-käla evety arthaù | tat tasmäd ebhyo brahma-kuëòädibhyaù präïjalaà prakaöa abhéñöa-präpty-antaräya-vighätärtham api aïjaliù kriyatäm | dhåta-kanaka-ghaöatvena çirasä namaskartum açakyatvät aïjalyaiva namaskriyatäm iti bhävaù | kämadebhya iti eñv eva sthäneñu bhavaténäm abhilañaëéya-käma-viläso bhävi näti-durlabha iti sücitam | 65 sakhi citre aticiträ eñä nikhila-jéva-maëòalé-kuëòikäkulälasya puëòaréka-yoner brahmaëaù kuëòeëa maëòitä giréndra-çikhara-sthalé dakñiëe räjate | 66 ita eva bhaktänäà vatsalo hari-räya-nämä näräyaëo vasate | 67 bahula-çirastve pracura-phaëatve bahu-çåìgatve ca | ayaà agharipuù çré-kåñëaù pürëaù | tasya tulä näräyaëo’àça eva asya tu aìkädau tasya tu bhogeñv eva udare kandarädau tasya tu udaräd bahir eva rati-léläà tasya tu çayana-mätraà praëayati préëayati sa praëayaà karoti mätraà preyasébhis tasya tu kathaïcid ekayä päda-saàvähikayä padmayaiveti çeñät viçeñaà aïcati präpnoti tenaitat kandarädäv evädya rati-lélä-bhävinéti sücyate |

niviòa-rucini gaëòa-gräva-khaëòe gariñöhe surabhiëi kira dåñöià gauri govardhanasya sakhi mågamada-paìkaiù suñöhu yatropaviñöas tvad-urasi rasikendraù patravallém alekhét ||24||68

campakalatä: (janäntikaà69 saàskåtena) sakhi samäkarëyatäm –

ayam upari parisphurad-baläkä- tatir anu caïcalä-viläsaù | acala-çirasu néla-maëòapasya dviguëayati dyutim ambudaù sva-dhämnä ||25||70

lalitä: (sänandam) – campaalade ëa kkhu ambudo pekkha | eso kaëöha-lambi bipphära-häro pétämbaro giri-ëidambe älambadi | tä pupphido ambhäëaà maëorahasäho |71 rädhä: (våndäm avekñya sakampaà saàskåtena) –

urékurvan gauréà giri-çikhara-bhäg ambara-rucià jagad-vaàçe yuïjan madana-ghana-ghürëäghuëa-ghaöäm | dhåti-dhväntaà bhindann amåta-nidhir indévara-dåçäà dåçäà bandhuù ko’yaà vidhür iva purastäd udayate ||26||72

våndä: sakhi rädhe samäkarëyatäm |

samasta-jagatébhuväà måga-dåçäm abhéñöäçiñaù samartham abhipüraëe kimapi dolayan dor-yugam | asau kulaja-vallavé-madana-vedanonmädana- vrata-praëayinorasä rasika-maulir udbhäsate ||27||73

68 taträsambhävanä-niräsena rädhäm äçväsayituà pürva-våttäà rati-léläà smärayanté lalitäha niviòeti kira nikñipa patra-vallém alekhéd iti tathaivädyäpi likhiñyatéti viçvastä bhaveti bhävaù | 69 anyonya-mantreëa yat syät taj jänanti janäntikam | 70 baläkä baka-paìktiù | caïcalä vidyut | ambudo megha iti krameëa hära-pétämbara-çré-kåñëeñv äropitäù | 71 campakalate na khalv ayam ambudaù paçya eña kaëöha-lambi-visphärita-häraù pétämbaro giri-nitambälambate | tat-puñpito’smäkaà manoratha-çäkhé | virodho näma tåtéyam aìgam idam | yad uktam – bhränti-näço virodhaù syäd iti | 72 giri-çikhara-bhäk san ambara-rucià äkäçasya käntià gauréà çukläà urékurvan | pakñe vastra-käntià gauréà pétäà jagad eva vaàças tatra madana-ghürëaiva ghunaù tat-samühaù pakñe candrikä-sparça eva vaàça-jätau ghuna utpadyate iti loka-prasiddheù | atra madana-ghürëety unmädaù | dhåti-dhväntam iti cäpalyam | dåçäà bandhur ity autsukyam iti saïcäri-bhäva-trayam |

rädhä: (savismayaà saàskåtena)

prapannaù panthänaà harir asakåd asman-nayanayor apürvo’yaà pürvaà kvacid api na dåñöo madhurimä | pratéke’py ekasya sphurati muhur aìgasya sakhi yä çriyas tasyäù pätuà lavam api samarthä na dåg iyam ||28||74

våndä:

yadä yadä paçyasi mädhavaà puras tadä tadaiväsya vadasy apürvatäm | navaù sadä syät kim ayaà tavätha vä rägonmade vismayataù kim akñiëé ||29||75

(tataù praviçati madhumaìgala-subalärjunädibhir upäsyamäno nändémukhém abhipåcchan kåñëaù |) kåñëaù (sakautukam) :

govardhana-girim upetya kaöäkña-bäëän karëa-sphuran-maëiçilopari saìkñuvänä | kä bhrü-dhanur-dhuvana-sücita-luïcaneyaà vyagrékaroty ahaha mäm api sambhrameëa ||30||76

(punar nirüpya) –

tära-çriyä mürcchita-valgu-rägä vistärayanté çruti-päli-bhüñäm | kaläïcitä hanta mayopalabdhä svarädhikeyaà parivädinéva ||31||77

73 madana-vedanayä unmädanam eva vrata tad eva praëayituà çélam asya tena urasä vakñasä iti vakñaù-sthalaà darçayati | 74 asakåd anuväram eva nayanayoù panthänaà prapanna eva ekasyäpy aìgasya pratéke ekasminn avayave’pi yä çréù sphurati tasyäù çriyaù çobhäyäù lavaà leçam api pätum iyaà dåì-madéyä na samarthä tena tayä çobhä-lava uttaraìgayä upacitayä muhur vipluteyaà pätum asamarthä vyäkuläyate iti bhävaù | ayam anuräga eva sadänubhüta-vastuno’py ananubhütatva-manana-mayaù | 75 navaù sadä syäd iti rägonmada ity äbhyäà tasya nitya-navatvaà sambhave çaçvat tathä bhänaà bhavet kim uta dvayor iti dyotitam | 76 karëe sphuranté yä maëi-çilä kuëòala-gatä tasyä upari saàkñëuvänä tejayanté mad-dhådayam eva lakñyékåtya vyaddhum iti bhävaù | tat-prayojanaà svayam evonnayann äha bhrü-dhanuù kampana-mätreëaiva sücitaà luïchanaà mat-sarvasväpaharaëaà yayä sä ato mad-dhairya-dhanaà pratyakñam eva vana-madhye baläd dhariñyantéyaà vä janimat-phutkära-çaìkayä prathamaà bäëäàs tejayati kià ca tat-tejanaà darçayanty eveyaà mäm api sarva-jagad-dhairya-sarvasva-häriëam api vyagrékaroti tair biddhyanté saté kià kariñyati tan na jäne iti bhävaù |

nändé: goulänanda tumbha päse ciööhantéà mäà jäba imäo ëa pekkhanti kkhaëaà täba pacchaëëä homi | (iti tathä sthitä) |78 kåñëaù: hanta sakhäyas türëam ädhmäyatäà bhavadbhir mahä-ghaööädhikäräbhi-vyaïjakaà çåìgädi-väditraà mayäpi bimbädhare vaàçé nidheyä | (iti sarve tathä kurvanti |) våndä: (svagatam): katham etäù keli-muralé-raväkarëanena vighürëita-mürdhänas tarün muhur dhärayanti | (iti samantäd avalokayanté)

veëor eña kala-svanas taru-latä-vyäjåmbhaëe dohadaà sandhyä-garja-bharaù pika-dvija-kuhu-svädhyäya-päräyaëe | äbhérendu-mukhé-smaränala-çikhotseke salélänilo rädhä-dhairya-dharädharendra-damane dambhohlir unmélati ||32||79

kåñëaù: (rädhäyäm apäìgaà nikñipya sänandam) –

vakträmbhojam udätta-narma-vacasä sakhyaà vinirmitsate maitréà bhaìgura-vékñitena nayana-dvandvaà kramäd épsati | lélä-manda-gatena päda-yugam apy äripsate saìgamaà rädhäyäù smara-bändhavena vayasä dehe’dya sandhitsati ||33||80

77 viöaìkaù kapota-pälikä parivädiné sapta-tantré véëeva svarädhikeyam upalabdhä | pakñe svaraiù ñaòjädyair adhikä täro muktähäraù uccaçandaç ca tasya çriyä çobhayä sampattyä ca mürcchitaù varddhitaù ekaviàçati-mürcchanä-präpitaç ca | valguù çobhano rägo’bhiläño vasantädi-rägaç ca yasyäà sä çrutiù pälyäù karëa-pradeçasya päliù karëa-latägre ca iti mediné | dvätriàçati-çruti-samühasya ca bhüñäà vistärayanté kaläbhiù kalena madhuräsphuöa-dhvaninä ca aïcitä püjitä tära-çriyä nayana-kané-nikä-çobhayä sücitänurägä iti vä | 78 gokulänanda yuñmat-pärçva-tiñöhantéà mäà yävad imä na prekñyante kñaëaà tävat pracchannä bhavämi svéya-sücakatä doñäcchädanärtham iti bhävaù | 79 dohadam auñadha-viçeñaù | dambholir vajraù | tarv-ädénäà yathä-kramaà harña-maunautsukya-cäpalyäni kurvann api äkäçädénäà iva pürva-pürva-dharmäëäm uttarottareñu sambhäräd rädhäyä harñädéni catväryeva yugapad eva vistärayatéti bhävaù | 80 rädhäyä dehe smara-bändhavena yauvanena vayasä saha sandhätuà sandhià kartum icchati sati bälya-vayasäkramata upekñamäëatvena niùsahäyatayä sthätum açakyatayä vicärya prabalena prabala-sahäyena yauvanenaivätma-rakñaëärthaà svasminn adhikäraà tasmai ditsati satéty arthaù | vakträmbhojaà kartå udättena kåpaudärya-mädhuryädi-guëa-mayena narma-vacasä sakhyaà sva-sarvasvärpaëena vinirmätuà icchati bälya-sahacara-prahasita-bahu-vyarthäläpenopekñyamäëatväd iti bhävaù | udättaù svara-bhede väcäntare dayä-tyägädi yukte ceti mediné | tathaiva bhaìgura-vékñitena åjv-avalokanasya proñitatväd iti bhävaù | maitrém épsati präptum

rädhä: (prayatnäd äkära-guptim abhinayanté säci-kandharam apavärya81 saàskåtena)

kuvalaya-yuvaténäà lehayann akñi-bhåìgaiù kuvalaya-dala-lakñmé-laìgimäù sväìga-bhäsaù | mada-kala-kalabhendrollaìghi-lélä-taraìgaù kavalayati dhåtià me kñmädharäraëya-dhürtaù ||34||82

kåñëaù: (çåìgäd avarohaëaà näöayan rädhäm avalokya sänandam)

sthüle rädhikayä payodhara-yuge häraù prasädékåtaù khyäte bälatayä kace ca kuöile maulir vitérëo’nayä | vinyastaà çruti-sevinor api masé-mälinyam evänayor ity akñëor dvayam érñayä mågadåçaù çaìke mumocärjavam ||35||83

lalitä: (apavärya) halä rähe oaradi eso haöhilla därahaòo vaëijjä mahäsattha-bähaëäho | tä apekkhantéo bia savisambhaà calambha |84 rädhä: sahi lahu lahu jähi jaà esä phuòidobala-maëòalé bandhurä basundarädharataòé |85 (iti sa-dåñöi-kñepaà parikrämati)

icchati äripaste ärabdhum icchati lélämanda-gateneti druta-capalasya sahasé tirodhänäd iti bhävaù ||77|| 81 apaväryeti anyasya rahasya-kathanaà tad-anäkarëitam apaväraëam | yad uktaà – rahasyaà kathyate’nyasya parävåttyäpaväritam iti ||78|| 82kuvalayaà bhü-maëòalaà tatratyänäà yuvaténäm akñiëy eva bhåìgäs taiù sväìga-bhäso nijäìga-çobhä lehayan svädayan | kédåçéù kuvalayasya nélotpalasya dalänäà lakñméto’pi laìgimä manoharatvaà yäsäà täù | ano bahuvréhau iti òäp (Päë 4.1.12) | tatra "gati-buddhéty" (Päë 1.4.52) ädinä na karmatvaà liher" äsvädanärthatve’pi pratyavasänärthatäbhävät pratyavasänasya galädhaù karaëärthatvät | lehanasya tu tad vinä bhävasyäbhävät yathä gobhir vatsä lelehyamänä abhüvan | atra svärthäntara-saàkramita-väcya-dhvaninaiva tathätvaà vastutas tu akñi-pakñe galädhaù-karaëasya prasaìga eva nästi bhåìga-pakñe’pi nélotpala-dala-çobhänäà na tathä-karaëaà kintu saurabhya-vahana-mätram api me dhåtià kavalayati na punar mayy eva doña iti bhävaù | 83sthüle sthaulyavati çleñeëa jaòe | triñu sthüle jaòepi cety amaraù | mauliç cüòämaëiù | çruti-sevinoù karëa-paryanta-gäminoù çleñeëa vedäbhyäsa-ratoù | 84 avataraty eña haöhilatärabhaöé vaëijya-mahä-särthavähanärthaù | tasmät apekñyamäëä iva vayaà saviçrambhaà calämaù | anyathä’syävajïäyäà vyaïjitäyäà täà sva-viñayäà jïätvä’smänayanam adhikam udvejayiñati iti bhävaù | iveti prekñaëasya tad-avijïäta-mätratvasya vivakñayä ||81|| 85 sakhi laghu laghu yähi yad eñä sphuöitopalama-maëòalé-bandhurä vasundharädhara-taöé ||82||

kåñëa: sakhe subala katham aasmän avamatya calituà pravåttä eva salélam amür amüka-maïjérä maïju-bhäñiëyaù | tatas türëam arjunena särdham amüñäà ghaöasva vyäghoöanäya |86 subalaù: (satvaraà särjunaù parikramya) hanta sagabbäo gabba-vikkaaëéo kahaà ghaööa-catvaranähaà anädarantéo svacchandaà gacchanti hodéo | tä bähuòia suööhu ëaà pabohentu |87 sarväù: (prakämam açrutim abhinéya sävahelaà calanti |) subalaù: (dhävann uccaiù) haàho appaëo mähäppaà mä haredha tüëëaà paräbaööhedha |88 sarväù: (sa-nirvedam iva parävåtya) bhoù puööha-mäàsäda kadhaà tue parävaööidahma |89 subalaù: paòhamaà däva kkhoëé bilaggamatthaä vandantu mahä-ghaööa-dänindaà hodéo |90 viçäkhä: (sa-smitam) kià bandaëäriho ëa hodi balla-éndanandano | kintu loottarassa jaëëassa heaìgabéëobaharaëe ärabdhabba-däëaà ahmäëaà bambhaëedara-bandaëaà bhaavadée ëisiddham ||87||91 arjunaù: visähe eso bundä-aëubhübindära o ahma mahädäëando bidäëià ärabdhabbadä baööadi | tä bbadiëéhià bbadiëo’ssa bandaëe düñaëaà natthi ||92 lalitä: kédisaà taà bbadam ||93

86 amüka-maïjéreti mahädäné mahäräjasya mamägre väditra-vädana-pürvakam äsäà gamanaà sva-mahä-garvaà madanädaraà ca sücayatéti bhävaù | vyäghoöanäya parävartanäya ||83|| 87 hanta sa-garvä gavya-vikrayiëyaù kathaà ghaööa-catvara-nätham anädriyamänäù svacchandaà gacchanti bhavatyaù | tasmäd vyävåttya suñöhu no’smän prabodhayantu | 88 aho ätmano mähätmyaà mäharata türëaà parävartayata ||84|| 89 bhoù påñöha-mäàsäda kathaà tvayä parävartitäù smaù | krüräbhidhäyé puruñaù påñöha-mäàsäda ucyate ||85|| 90 prathamaà tävat kñauëé-vilagna-mastakäù satyo vandantäà mahä-ghaööa-dänéndraà bhavatyaù ||86|| 91 kià vandanärho na bhavati vallavendra-nandanaù | kintu lokottarasya yajïasya haiyaìgavénopaharaëe ärabdha-vratänam asmäkaà brähmaëetara-vandanaà bhagavatyä paurëamäsyä niñiddham | sädhvasaà näma caturtham aìgam idam | yad uktaà – mithäkhyänaà tu sädhvasam iti ||87|| 92 visäkhe eña våndävana-bhü-våndärako’sman-mahä-dänéndro’pi idäném ärabdhavato vartate tad-vratinébhir vratino vandane düñaëaà nästi | 93 kédåçaà tad vratam? ||88||

kåñëaù: (sasmitam) nityam abalärbuda-dvija-vasana-dänaà mahä-vratam ||94 lalitä: tado juttä esä ghaööahiäridä | jaà idisée mahäpaabée samärohaëaà biëä ëia mahäbbadassa rakkhaëaà dukkaram |||95 kåñëaù: (vihasya puraù paçyan) sakhe madhumaìgala çrüyatäm |

abhyukñya niñkaà patayälunä muhuù svedena niñkampatayä vyavasthitä | païcälikä kuïcita-locanä kathaà païcälikä-dharmam aväpa rädhikä ||36||96

madhumaìgalaù: (kåñëasya karëe nibhåtokti-mudräm abhinayan uccaiù) bhoù pia-baassa diööhiä baòòhase pekkha gabbida-sahé-sahidä sajjhasena khambhidä rähé |97 våndä: (sasmitam) –

mågädhipati-madhyamaù kaöhina-pévara-kroòa-bhäk bhujaìgama-bhuja-dvayas tvam asi puëòarékekñaëaù | ataù kathaya sädhvasaà na bhavataù kathaà vindatäm asau puruña-kuïjara prakåti-bhérur eëekñaëä ||37||98

94 nityam abaleti abalebhyo vasträdy-upärjanä’samarthebhyo’rbuda-saìkhya-viprebhyo vasana-pradänam | pakñe abaläbbudänäà daçakoöi-saìkhya-yuvaténäà dvija-vasanänäà oñöhädharäëäà dänaà khaëòanaà oñöha-dharo tu radana-cchadau daçana-väsasé iti danta-vipräëòajä dvijä ity amaraù do avakhaëòane ||89|| 95 tato yuktä eñä ghaööädhikäritä yad idåçyä mahä-padavyäù samärohaëaà vinä nija- mahä-vratasya rakñaëaà duñkaram | pura-grämädau bhavya-jana-samäje paräìganärbuda-varñaëasya duùçakyatvät iti bhävaù ||90|| 96 adhara-khaëòana-çravaëoddhuddha-smara-vikäräà rädhäà jänan tat-sakhés tathäbhüta-svajïänaà jïäpayann api tadätvocitäm avahitthäm älambamänaù påcchati | abhyukñyeti niñkaà padakaà abhyukñya patayälunä patana-çélena svedena tathä niñkampatayä stambhena ca viçeñeëa avasthitä viçiñöety arthaù | tasyäù autsukyotthaà jäòyaà jänann apy apahnutya sädhvasatvaà bodhayann äha païca älyaù sakhyaù yasyäù sä iti våndäpy ekä sakhé tayä sahaikékåtyoktiù sa-sahäyäpi prathamaà ku¸icita-locanä bhétä taù païcälikä-dharmaà puttalikä-svabhävaà katham aväpa vréòottham api locana-kuïcanaà bhayotthatvena prakäçitam | païcälikä puktrikä syäd ity amaraù ||91|| 97 nibhåtäyä ukter mudräm eva na tüktim ity atha tayä tu eñä tvä mahädänéndraà vaïcayitvä bahu-dravyäëi nétvä gacchatéti sädhvasäd anuméyate iti caurasya lakñaëam evaitad iti tat sakhér jïäpayati | priya-vayasya diñöyä vardhase iti tayä anveñaëéyaà lakñaëaà iyaà sädhvasenaiva prakaöékarotéti bhävaù | yataù sakhé-sahitäpi sädhvasena stambhitä ||92||

lalitä: lalidä-päli-däëaà goäliäëaà kahiàbi bhaasaddo bi kaëëa-kuharaà ëa gado | tahabi imassa goula rakkhaëa-bbadassa ahmaräakumarassa purado kédisaà bhaaà ëäma |99 kåñëaù: lalämäìgi lalite lalitaà bravéñi | tad imäà sakhé-maëòalena särdhaà päëòura-çiläm adhyäsya samudäcäram avadhäraya |100 lalitä: goulajuaräa pekkha ärohadi bhaabanto caëòamaüho gaaëa-maëòalaà tä äpucchantu tumaà turiaà jaëëa-maëòabobalambhaëassa |101 kåñëaù: (bhruvor äghürëena madhumaìgalaà vyäpärayati) madhumaìgalaù: lalide ajja tuhmähinto sulukkaà gehniduà ëa kkhu juktam | jaà saìgabe heaìgaba-bhära-bhaàgura-majjhamä o appasiëiddhä o hodé o ghaööe äadua baööanti | tä rittatuëa düsaëa-ëibäraëätthaà kimpi thoaà aëumaëëia jahasokkhaà jäntu |102 viçäkhä: ammahe adiööha-pubbaà hi kkhu goaòòhaëe ghaööa-däëam |103 kåñëaù: viçäkhe satyaà vyäharasi, bhavad-vidhä khalu kathaà drakñyanti yad adyäpi paçyantyo’pi na paçyanti |

98 våndä sasmitam iti tad-avahitthä jïäna-sücakaà smitam | mågädhipatiù siàhaù | kroòa-pakñe varähaù | puëòarékekñaëaù pakñe vyäghrekñaëaù | vyäghre’pi puëòaréko nä ity amaraù | eëekñaëeti asyä dåg hariëé siàhädén dåñövä bibheti tena ca tava madhyäìgädi mädhuryam eva etad-dåçäsväditam eva tat svädanottha eväsau vikära iti dyotitam ||93|| 99 lalitä-pälitänäà gopälikänäà kasminn api bhaya-çabdo’pi karëa-kuharaà na gataù | taträpy asya gokula-rakñaëa-vratasyäsmad-räja-kumärasya purataù kédåçaà bhayaà näma ||94|| 100100 he lalämäìgi bhüñitäìgi iti bahu-vidha-bhüñaëa-paridhänasyaiväyaà garvaù tad-garva-khaëòanäya mayä sva-hastenaiva bhüñaëäny uttäritäny adya bhaviñyantéti bhävaù | yad vä he lalämäìgi äsäà rädhädénäà taväìgam eva dhvaja-bhütaà tad adya tavotkarñäsahiñëunä mahä-däninä mayä çulkärtham eva dharñita bhaviñyatéti bhävaù | lalämaà puccha puëòräç ca bhüñä prädhänya-ketuñv ity amaraù | 101 gokula-yuva-räja paçya ärohati bhagavän caëòa-mayükho gagana-maëòalaà tasmäd äpåcchemahi tväà tvaritaà yajïa-maëòapopalambhanasya ||96|| 102 lalite adya yuñmattaù çulkaà gåhëétuà na khalu yuktam | yat saìgave-käla eva haiyaìgavéna-bhära-bhara-bhaìgura-madhyamä ätma-snigdhä bhavatyo ghaööe ägatya vartante | tasmäd riktatva-düsaëa-niväraëärthaà kim api alpaà anumanya yathä sukhaà yäntu | alpärthe thoaà çabdaù | anumanya anumati-pürvakaà dattvety arthaù | 103 aho adåñöa-pürvaà hi khalu govardhane ghaööa-dänam |

lalitä: (janäntikam) hanta sahéo paòhamaà säma-ghaööanä jjebba juttä |104 sarväù: suööhu bhaëäsi | lalitä: (sa-praçrayam abhupetya) gouläëandaëa ekkaggämabäsisu bisuddha-paidésu mädisa-janesu ëa juttaà kira su-siloassa sal-loa-mauliëo tuhmädisassa pätiulläaraëaà tä aëujäëéhi turiam |105 kåñëaù: (sa-käruëyam iva) hanta sukumäri suñöhu nirbadhnatä duranta-çäsanena tenäöavé-cakravartinätra ghore ghaööa-karmaëi niyukto’smi kim asvairé kariñye |106 viçäkhä: kià kkhu kaàsena |107 kåñëaù: nahi nahi | viçäkhä: tado keëa |108 kåñëaù: kréòä-kaöäkña-cchaöä-nirdhüta-kaàsädinä mahä-manmathäbhidhena | lalitä: ammo kahimpi ëa suëido esa mahä-mammaha ëämä cakkabaööé |109 madhumaìgalaù: (säööahäsam) hé hé accariaà accariaà mahä-mammaho bi imähià ëa suëido mahä-kaòa pada-maìjaré ëäma jassa räadhäëé mahumuha mahäbala vijaa ppamuhä jassa amaccabarä uttamärämäbalé jassa vihärapaam |110

104 hanta sakhyaù prathamaà säma-ghaöanä eva yuktä ||98|| 105 gokulänandana eka-gräma-väsiñu viçuddha-prakåtiñu mädåça-janesu na yuktaà kila suçlokasya sal-loka-mauler yuñädåçasya prätikülyäcaraëaà tad anujänéhi tvaritam | 106 hanteti anukampäyäà he sukumäréti yathä tava aìgasya saukumäryaà tathä vacanasyäpi kintu sämprataà mamäìgékåtasyäsya ghaööa-karmaëas tad-vaiparétyam evety äha suñöhv ati suñöhu nirbadhnatä iti yas tasya nirbandhaù sa kenäpy anyathä kartum açakya iti bhävaù | asvairé asvatantraù | 107 kià khalu kaàsena | 108 tadä kena ||100|| 109 ammo iti sacakitäçcarye aho kväpi na çruta eña mahä-manmatha-nämä cakravarté ||101|| 110 äçcaryam äçcaryaà mahä-manmatho’py äbhir na çrutaù mahä-kaöake pramada-maìjaré näma yasya räjadhäné | madhu-mukha-mahä-bala-vijaya-pramukhä yasyämätya-varä uttamä rämävalé yasya vihära-padam | räja-pakñe kaöakaù senä-sanniveçaù kandarpa-pakñe govardhana-nitambaù vakñyamäëa-prakäreëa sa ca mahä-manmatha kåñëa eva | ataeva räja-pakñe madhumukhädayaù spañöärthäù pakñe madhu-çabdo mukhe ädau yasya sa madhumaìgaà ity arthaù | mahäbala iti mahat suçabdayor aikyät subala ity arthaù | vijaya spañöärtha eva uttamä rämävalé upavana-çreëé pakñe rämä-çreëé ||102||

kåñëaù: kià bahunä santatam amé kuraìga-bhåìga-kokilädayo’pi yasya nideça-cäriëaç cäratäm aìgé kurute | campakalatä: (säcchuritam) lalide ado däëaà apariharanto bi baindaëandaëo tue ëäsuidabbo jaà parido cora-cakka-baööiëo carä caranti |111 kåñëaù: lalite nétijïäsi tad atra kumbhänanavaropya nirüpayantu bhavatyaù çukla-kåtyam |112 viçäkhä: mohana ghaööapäìgaëe kulaìgaëäëaà tilaà bi bilambaëaà biòambaëaà ccea |113 citrä: (sa-däkñiëyam) goulänanda tattaà suëähi dijjantahmika aòòiämettebi ghaööa-däëe jaëëia ghiaà asuddhaà hodi tti suëijjai ëa uëa ahmäëaà païca tämmiädäëe kädaradä |114 lalitä: halä rähe imiëä mahä-bhäreëa kiliööäsi tä etthaà ghaööiaà |115 (iti sarvä ghaööikävatäraëaà näöayanti) kåñëaù: sakhe subala ghaööasyädya prathamätithir asau sa-suhåj-janä lalitä | tad asyäù kämam apürva-mädhuryeëa phaëivallé parëa-véöikä-païcakena mänanam aupayikam | subalaù: (ratna-sampuöakam udghäöya) lalide geëaha païca biòiäo (ity agre vinyasyati) | viçäkhä: suala, alaà tambolena jaà kadhidaà ccea bbadiëéo ahmeti |116 lalitä: suala, kià me muhaà pekkhasi | abisäsiëé visähä maha kuppanté edaà bhaëädi | ghaöö-älehià öagga-baòiä paujjéadi tti pasiddhé suëéadi | tä ala imäëaà bhuaìgaladä pallaveëa |117

111 säcchuritaà sotpräsa-smitam | lalite ato dänaà apariharann api vrahendra-nandanas tvayä näsüyitavyaù | yat paritaç cora-cakravartinaç caräç caranti | 112 nétijïäséti campakalatädyä aparyälocita-bhäñiëyo néty-anabhijïä na mat-prativacanärhä iti bhävaù | çulkaà ghaööädi-deya-vastu | 113 mohana ghaööa-präìgaëe kulaìganänäà tilam api vilambanaà viòambanam eva ||103|| 114 goklänanda tattvà çåëu | déyamäne kapardikä-mätre’pi ghaööäìgaëe yäjïika-ghåta açuddhaà bhavati iti çrüyate | na punar asmäkaà païca-tämrikä-däne kätaratä | tämrikä tämra-caturthäàçaù viàçati-kapardikäù | tasmin adäne iti päöhe kärñike tämrike paëa ity abhidhänäd äçétiù kapardikäù ||104|| 115 sakhi rädhe mahä-bhäreëa kliñöäsi tasmäd atra ghaïikäà vyäpya viçrämärthaà avatäraya ghaöikäm | ghaööa-çulkärtham etair baläd eva täraëät çramäpanodana-miñeëa asmäbhir eva svayam avatäraëaà samaïjasam iti bhävaù | 116 subala alaà tämbülena yat kathitam eva vratinyo vayam iti ||105||

madhumaìgalaù: lalide bimboööhéëaà alaà bo tamboleëa tä kalläëé hohi jaà ubbaridaà béòiä-païcaam |118 kåñëaù: (tämbülam upabhujya carvitaà ditsan sabhrü-bhramam) rädhe dvija-saàskåtam idaà tämbülämåtam äsvädya nirätaìkä nikämanäsvädita-carér gåhäëa sampuöas tämbüla-véöikäù |119 lalitä: imassa kämué-lakkhobabhoeëa suööhu päbaëassa muha-bimbassa jaé uggäraà ëa geëahissadi me sahé kadhaà appäëaà puëissadi |120 subalaù: lalide ! bibarédaäriëo amhe diööhiä tumhehià ccea ubadiööhäo tä däëià däëaà ccea aëumäëëijjau |121 campakalatä: kià tumhe bamhaëäo jaà bo amhehià däëaà kira uëumantabbam |122 madhumaìgalaù: bhodi campaalade ! eso kuléëo aëüäëo bamhaëomhi | tä uarapuraà dijjau samacchaëòiaà heaìgabéëaà |123 viçäkhä: sahi campaalade ! ghaööé-cchaleëa ede uarambhariëo bhikkhanti tä dijjau ekkä kägiëéà |124 kåñëaù: sakhe paramädyüna ! mahä-däninäm asmäkaà mahä-pätram asi | tad adya haiyaìgavénena kukñi-pürtäv api tava daridratä |125

117 subala, kià me mukhaà paçyasi | aviçväsiné viçäkhä mahyaà kupyaté idaà bhaëati vyaïjanä-våttyä kathayati | ghaööa-pälaiù öhaga-baöikäù prayujyante iti prasiddhiù çrüyate | öhaga-baöikäù sarvasväpahärärthäù mano-dehendriya-mohinyo golikäù auñadha-viçeña-kÿptäù | tad alam eñäà bhujaìga-latä-pallavena ||106|| 118 bibboñöhénäà alaà vas tämbülena svabhäväd evoñöha-rägaù tämbüla kadä vä bhavatébhir äsväditaà nästi taträbhyäsa iti bhävaù | tasmät kalyäëé bhava yat urvaritaà vétöikä-païcakam ||107|| 119 upabhujyeti täsäà viçväsärthaà dvijair dantiar vipraiç ca saàskåtam ||108|| 120 asya kämuké-lakñopabhogena suñöhu pävanasya mukha-bimbasya yadi udgäraà na grahéñyati me sakhé kathaà ätmänaà pavitrayiñyati ||109|| 121 lalite ! viparéta-käriëo vayaà diñöyä yuñmäbhir evopadiñöäù | tad idänià dänam evänumanyatäm | viparéta-käriëa iti anädara-yogyäsu ädara-dänät ||110|| 122 kià yüyaà brähmaëä yad vo yuñmabhyaà asmäbhir dänaà kilänumantavyam ||111|| 123 bhavati campakalate eña kulino’nucänaù brähmaëo’smi | anücänaù pravacane säìge’dhété guros tu yaù ity amaraù | tat udara-puraà déyatäà sa-matsyaëòikaà haiyaìgavéëaà | matsyaëòé phäëitaà khaëòa-vikäraù ity amaraù ||112|| 124 sakhi campakalate ! ghaööé-cchalena ete udarambharä bhikñanti | tad déyatäà ekä käkiëé | yathä tathä canakän krétvä gäç cärayantaù carvantv iti bhävaù | käkiëé viàçati-kapardikäù ||113||

rädhä: halä lalide ! ede mahä-däëiëo tti attäëaà salähanti | tä phuòaà param-uttama-baëëäëaà bo sabbuttamaà paatthaà däéssanti |126 kåñëaù: (smitvä) vara-varëini satyaà bravéñi tad etan nija-mahä-vaibhavaà däsyämi |127 ity äliìgana-mudräm abhinéya subalam äliìgate) rädhä: (sa-romäïcam ätma-gataà saàskåtena) –

api guru-puras tväm utsaìge nidhäya visaìkaöe vipula-pulakolläsaà svarä pariñvajate hariù | praëayati tava skandhe cäsau bhujaà bhujagopamaà kva subala purä siddha-kñetre cakatha kiyat-tapaù ||38||128

(ity amarñam iväbhinayanté bhruvau vibhujya prakäçam) lalide diööhä paibbadäsu mädisésu bidüsaadä tuhaëiuïjaräassa |129 lalitä: (säpadeçaà saàskåtena) –

nava-mukulitäà dåñöväbhyarëe rasäla-latäm itaù katham iva mudhä dhåñöaù küöaà bhajann abhidhävasi | parimalavatI snigdhä cäsau dvirepha-patià çritä parihara kuhükaëöhotkaëöhäm iyaà sulabhä na te ||39||130

125 he paramädyuna udara-bharaëa-mätraika-paräyaëa | ädyüna syäd audarika ity amaraù | mahä-dänénäà mahä-dätèëäà pakñe ghaööa-däna-grähiëäà mahä-pätraà sampradäna-rüpo’mätyaç ca ||114|| 126 halä lalite ! ete mahä-däninäm iti atmänaà çläghante | tat sphuöaà paramottama-varëänäà vo sarvottamaà padärthaà däsyanti | parama uttamo varëo rüpaà brähmaëa-jätiç ca yäsäà täbhya iti caturthy-arthe ñañöhé prakåteù | varëäù syur brähmaëädayaù iti amaraù ||115|| 127 smitveti väcikaà svayaà dütyaà tasyä atyautsukya-vijåmbhitaà jïätavän iti bhävaù | he vara-varëini pakñe parama-brahma-cäriëi | varëino brahmacäriëaù ity amaraù ||116|| 128 visaìkaöe påthuni kva kiyat tapa iti | tat siddha-kñetraà tapaù parimäëaà ca sarvair durjïeyam eva yatas tad-vidho bhägyavän anyaù ko’pi mä bhüt | mad-vidhäs tu bahvya eva kåtälpa-sukåtä atra vartante iti bhävaù ||117|| 129 lalite dåñövä pativratäsu mädåçéñu vidüñakatä tava nikuïjaräjasyeti tvam evänartha-käriëé aträsmän baläd anaiñér iti täà pratyupälambhaù ||118|| 130 rasäla-latäà ämra-latäà küöaà kapaöaà dvirepha-patià çritä tena taveveyaà bhogyä dvirephaù ko varäka iti vastv arthaù | pakñe dvirepho barbare’pi cety amaraù | asyäù sarva-guëa-maëòitäyäù patir barbara eva iyaà ca viruddha-lakñaëayaiva pativrateti täà pratupälambhaù | na te sulabheti çiraç cälanärthena naïä vastv arthaù | kuhü-kaëöheti dürato’pi kaëöha-svara-çravaëa-mätreëaiva iyaà vaçébhavati kià punar idänéà darçanäd iti bhävaù ||119||

viçäkhä: (saàskåtena) –

åju-våttiù kila kuöile vaiguëyäyaiva kalpate tvaritam | iti darçayan dhanuù-stho guëa-cyutià sphuöam iñur yäti ||40||131

citrä: hanta ghaööajjhakkhä ghaööähiäro jai tumhäëaà ahiööho tado bahu-jaëa-saàghaööe jauàëäghaööe ccea cattaraà juttam |132 campakalatä: ai visuddha-citte sahi citte | ede sulukka-lakkheëa luëöhiduà jjebba ettha duggabaëe ciööhanti tä biramehi |133 kåñëaù: sakhe subala miträyitaà citrayä | tad adya goñöhasya gopure ghaööa-catvaram upañkiryatäm | yad atra vana-madhye paläyante paritaç capaläyata-locanäù |134 subalaù: pia-baassa, saccaà bhaëäsi | pekkha sahéëaà sahassaà rähiaà aëusappadi eëhià kkhu cauööhaaà jjebba |135 rädhä: (svagataà) pahäde ccea kundaladäe saddhaà jaëëe pesidaà me sahé-ulam |136 madhumaìgalaù: suala! ëiccidaà äadäo viddhi sahio | ëahi basanta-lacchée odäre sambutte kala-kaëöhiëaà aëubalambho sambhäbijjai |137 viçäkhä: (sa-smitam) tado täëaà sahéëaà calaëa-lacchéhià tumhäëaà ghaööo asoattaëaà laddhüëa upphullissadi |138

131 åju-våttir iti | çuddha-carita-janasya kuöila-jana-saìgena vaiguëyam eva bhavati | tad ito vayaà çéghraà nirgacchäma iti bhävaù | guëa-cyuti-pakñe guëäc cyutim ||120|| 132 hanta ghaööädhyakña ghaööädhikäro yadi yuñmäkam abhéñöhas tadä bahu-jana-saàghaööe yamuëä-ghaööa eva catvaraà yuktam ||121|| 133 ayi viçuddha-citte sakhi citre | ete çulka-lakñeëa luëöhitam eva atra durga-vane tiñöhanti tad birama ||122|| 134 miträyitaà mitravad äcaritaà hitopadeçät ||123|| 135 priya-vayasya, satyaà bhaëasi | paçya sakhénäà sahasraà rädhikäm anusarpati idänéà khalu catuñöayam eva ||124|| 136 prabhäta eva kundalatayä särdhaà yajïe preñitaà mayä sakhé-kulaà tena yajïa-samädhänaà pravåttam eva ato niçcintatayaivätra vilambanéyam iti cetasy äçväso vyaïjitaù ||125|| 137 subala! niçcitam ägatä viddhi sakhéù | nahi vasanta-lakñmyä avatäre saàvåtte kala-kaëöhénäà anupalambhaù sambhävyate ||126|| 138 tataù täsäà sakhénäà caraëa-lakñmébhir yuñmäkaà ghaööo’çokatvaà labdhvä utphulliñyati sulakñaëa-yuvaténäà caraëäghätenäçokaù praphullé bhavatéti prasiddhiù | tena ca tä aträgatya ghaööe pädäghätam eva kåtyägamiñyanti | tataç ca bhavanto’pi

kåñëaù: (savyato vilokya sänandam) kathaà käïcana-marécirociñä sahacaréëäà saïcayena brahma-kuëòasya puro bhümir alaìkriyate |139 lalitä: (smitvä) jagad-dhana-mayaà lubdhäù kämukä käminäm ayaà tti poräëa-baaëassa attho paccakkhé-kédo |140 madhumaìgalaù: bho pia-baassa ! asaccaà ëa hasijjai lalidäe, jaà kamala-kiïjakka-reëu-puïja-piïjaridä o haàsé o tue sahéo kijjanti |141 kåñëaù: (sa-smitam) kim asmäkam anägata-cintayä | samprati ghaööa-çulkasya puëyähaà pravartatäm |142 rädhä: (bhruvaà vikñipya) tilloke ko kkhu so mahä-sähasiäëaà sihämaëé ciööhadi jo kkhu goula-bäliäëaà däëaà geëhiduà bäämetteëa bi maëäuà bäharissadi tatthabi sürobäsiäëaà imäëam |143 kåñëaù: (smitaà kåtvä) lakñmé-mukhi däkñiëyataù çikñayämi | niravadyam udyotamäne tasminn udyäna-cakravartini sämpratam asämpratam édåçaà måga-dåçäà giräm aurjityam |144 rädhä: sahi lalide dhiööha-ghaööéäla-ghaööaëe paòidäsi tä ëa juttaà ettha kuëöhattaëam |145

paramäçrayaëéyaà nijopajévya-bhütaà ghaööam imaà präpta-tat-padäghätatvena jäta-bhägyätirekaà saphalaà maàsyante iti svapakñäëäà garva-sücitaù ||127|| 139 tataç ca tac-chravaëa-mätreëaiva täù sakhér api niruddhya vijihérñoù çré-kåñëasya sadya eva tadäkära-citta-våttir abhüd ity äha savyato vilokyeti ||128|| 140 jagad ity asya näräyaëa-mayaà dhéräù paçyanti paramärthinaù iti parärdhaà iti pauräëa-vacanasyärthaù pratyakñékåtaù | 141 bho priya-vayasya ! asatyaà na hasyate lalitayä, yat kamala-kiïjalka-reëu-puïja-piïjaritä haàsyas tvayä sakhyaù kriyante ||129|| 142 sasmitam iti autsukyätirekotthä sva-citta-våtti-tad-äkäratä satyaiva sadyo bhüd iti bhävaù | kim asmäkam ity anena çulkärthino mama çulka-hetukaiva tad-didåkñä na tv anyärthety avahitthä sücitä ||130|| 143 trailokye kaù sähasikänäà çikhämaëis tiñöhati yaù khalu gokula-bälikänäà dänaà grahétuà väì-mätreëäpi manäg vyähariñyati taträpi süryopäsikänäm äsäm ||131|| 144 smitaà kåtveti tad-vacana-präkyarya-mädhuräsvädana-harñottham atra smitam | lakñmé-mukhe yasyä ity aho mukhe komaläkñara-mayé lakñmér niùsarati viruddha-lakñaëayä he kaöu-bhäñiëéty arthaù | däkñiëyata iti etat-kaöükty-anurüpa-phala-däna-samarthenäpi mayä däkñiëyäd eva soòham iti bhävaù ||132|| udyotamäne cakravartinéti sadyaù çästi-sämarthya-yuktaà taträpi mågé-dåçäà stréëäm | taträpi édåçaà aurjityaà präbalyaà asämpratam ayogyam ||133|| 145 lalite ghåñöa-ghaööa-päla-ghaööane patitäsi tan na yuktam atra kuëöhatvaà | ghaööanaà cälanam ||134||

kåñëaù: sakhe subala ! çrutam asyäù kaöhorärabhaöé-gariñöhaà giräà visphürjitam | (ity ardha-niùsåtäà rasanäà sandaçya) kañöaà bho kañöam | dévyad-arväcéna-yauvana-garva-sarvasvayä bäòham etayä mahä-ghaööasäbhräjya paööalabdhäbhiñeko’haà catvarikäëäà cakravarté ghaööépälaù kåto’smi |146 lalitä: (saàskåtena) –

sa-cchidrä laghu-vaàçajä ca muralé yañöiù kaöhorä bhåçaà stabdhätmä ca viñäëikätimalinä vakra-svarüpäpi ca | äbhiù santatam uttamäbhir abhito yasyäìgam äliìgyate ghaööépälatayä bhayänaka-vane våttir na tasyädbhutä ||41||147

subalaù: hanta dummada-muharäo ëa kkhu tumhehià heliduà jutto eso mahädäëassa ahéso |148 rädhä: hodu ahéso tado bi kim (iti saàskåtena) –

dharñaëe nakula-stréëäà bhujaìgeçaù kñamaù katham | yad etä daçanair eña daçan näpnoti maìgalam ||42||149

kåñëaù: bhaìguräpäìgi | hådayaìgamam ättha tataù samäkarëaya (iti saharñam) –

aprauòha-dvija-räja-räjad-alikä labdhä vibhütià rucäà navyäm ätmani kåñëa-vartma-vilasad-dåñöir viçäkhäïcitä |

146 yauvana-garveti tarhi sa eva garvaù prathamaà mayä khaëòayituà yogya iti bhävaù ||135|| 147 tvaà cec cakravarté mahäräjo’si tathaiva tavänurüpä mahäräjïyo’pi dåçyante iti tä gaëayanty äha sa-cchidreti viñäëikä çåìgikä äbhiräliìgyate iti yugapad eva sadaiva sarva-loka-dåg-gocara eva iti prathamaà täsäm eva yauvana-garvam avatärayeti bhävaù | täù sadaiva sävadhänä vaïcayitvä paräìganäsväbhiläñas tava niñphala iti bhävaù | ayaà dharñaëeneti vakñyamäëa-rädhäsväbhiyoga-pürva-raìgo lalitayä tan-niñöha eva nirmitaù | tasya cakravartino ghaööé-pälatayä iti bhayänaka-vana iti sundaré-jana-svacchandäkarñaëa-lobhät räjanvati deçe tu tad-açakyatväd iti bhävaù ||136|| 148 hanta durmada-mukharäù na khalu yuñmäbhir helituà yukta eña mahä-dänasyädhéçaù | bhavatu adhéças tato’pi kià çleñeëa bhavatu ahéçaù bhujaìga-çreñöha iti ||137|| 149 nakula-striyo nakulya eva täsäà dharñaëe bhujaìgeçaù mahäsarpaù pakñe mahä-kämukaù kula-stréëäà dharñaëena prayojanena kñamaù äsäà dharñaëärthaà kathaà samartha ity arthaù | pakñe dharñaëe kathaà na kñamo’pi tu kñama eva yato yasmät etä nakuléù kula-stréç ca daçanair daçan san maìgalaà bhadraà näpnoti täbhir api pratidaàçana-sambhavät loka-nindä räja-daëòädibhyaç ceti pakña-dvayam | tåtéya-pakñe etä kula-strér eva daçan sambhuïjäna eva maìgalaà sukhamayaà äpnoti na tv anyäù täsu rägälpatväd iti bhävaù ||138||

kandarpasya vidagdhatäà vidadhatI neträïcalasya tviñä tvaà rädhe çiva-mürtir ity urasi mäà bhogéndram aìgékuru ||43||150

lalitä: kaëha ! imäe küòabäuräe duggahä lalidä dhutta-hariëé tti tumha-sahaarä bi suööhu jäëenti tä muïca bihala dhööha gaëöhilattaëam |151 kåñëaù: (subalam avalokate) 152 subalaù: lalide ! ede kahaà kira ëa jäëissanti jehià tahià gandhahalé-haraëe ëikkuòa-sämiëä luëöhida-maëi-maëòaläëaà sürobäsiäëaà käëaà bi mahä-pahäbäëaà danta-sihara-pantisu tiëa-guccha-maragaehià ärabdhä kä bi accariä lacché pacchakkhékidä |153 kåñëaù: sakhe! vismåtaà tata kutühalam | punar atra käëòe suñöhu bhavatä smäritam |

asminn adrau kati na hi mayä hanta härädi-vittaà häraà häraà hariëa-nayanä grähitä jaina-dékñäm | yäù käkükti-sthagita-vadanäù patra-dänena dénäs türëaà düräd anujagåhire prauòha-vallé-sakhébhiù ||44||154

viçäkhä: alaà imiëä aloa-dappa-òiëòiyamäòambareëa |155

150 hådayaìgamam iti artha-trayänumodana-jïäpanam | aprauòha-dvija-räjena ardha-candreëa räjat alikaà laläöaà yasyäù sä | pakñe aprauòha-dvija-räjo dvi-kala-candra iva räjad-alikaà yasyäù sä | ätmani dehe vibhütià labdhä präptä | vibhütià kédåçéà rucäà känténäà navyäà bhütir api deha-gatä atisundaréty arthaù | pakñe rucäà känténäà navyäà navénäà vibhütià sampattià präptä | bhütir bhasmani sampadi ity amaraù | kåñëa-vartmä vahnis tad-rüpa-kåñëasya vartmani ca vilasanté dåñöir yasyäù sä | kåñëena vartmanä pakñmalä iti vä, vartma-netra-cchade’dhvani ity amaraù | viçäkhena kärttikeyena | viçäkhayä sva-sakhyä ca aïcitä püjitä yuktä ca | vidagdhatäà viçeñeëa dagdhatäà, pakñe vaidagdhyam | çivasya çambhor mürtiù | pakñe maìgala-mürtiù | bhogéndraà bhujaìgeçaà | pakñe bhoktèëäm indram ||139|| 151 kåñëa ! anayä küöa-vägurayä durgrahä lalitä dhürta-hariëéti yuñmat-sahacarä api suñöhu jänanti | tan muïca viphalaà dhåñöa-granthilatvam | tenädyähaà lalitaiva rädhä-präpti-pratibandhiné tasyäù mayä pälyamänatväd iti bhävaù | tava sahacarä apéty anena pürva-pürva-våtta-sva-präkharya-smäraëena tän api bhéñayati ||140|| 152 subalam avalokata iti aléka-väg-viläsenäpi sammatir iyam paräjéyatäm itéìgita-vijïäpanam | 153 lalite ! ete kathaà kila na jïäsyanti yais tadä gandha-phalé-haraëe niñkuöa-sväminä luëöhita-maëi-maëòalänäà süryopäsikänäà käsäm api mahä-prabhävänäà danta-çikhareñu tåëa-guccha-marakataiù ärabdhä käpi äçcarya-lakñméù pratyakñékåtä ||141|| 154 käëòe avasare jaina-dékñäm iti nagnékaraëaà lakñyate anujagåhire anugåhétä ||142|| 155 alam anena aloka-darpa-òiëòimäòambareëa |

lalitä: sahi bisähe ! hanta hanta kalle paccutäëaggha-maëi-kaïcana-saïcaa-kiraëodaïcidäe rähie kaïculiäe ulluïcaëa-buttantaà sahé-jaëe ajjäe biëëabeduà pautte muha-majjha-ëikkhitta-tajjaëé-siharassa surinda-gandhabbaëämaà adhéraà puëo puëo bäharantassa kassa bi dappa-soëòassa sä kä bi cäòu-gaëòidä kaëöha-käalé kaà bä jaëaà ëa kkhu käruëëeëa oëëidabadé ?156 subalaù: dullahä ettha sä ajjä kaëöaäòaé | tä lukkaëe bi kiàpi oööambhaëaà pekkhämi |157 campakalatä: vijaadu so lalidäëuhäva-bhakkaro jo kkhu takkara-vikkamaà kuëöhedi |158 våndä: (kåñëam avalokya)

kapardam api käëaà tavätra duraväpam | yad ugratara-karmä kumära lalitäsau ||45||159

rädhä: sahi bunde| ëibäréadu parassa gghaähiëibeso appaëo baëappio | däëià dummuha-silémuha-pälidähià rasäla-balléhià pallaa-hattheëa pallattho bhavia ëaamäliä malléo tumha-sahéo mä häsedu eso ||160

156 sakhi viçäkhe ! hanta hanta kalye pracyutänargha-maëi-kaïcana-saïcaya-kiraëodaïcitäyä rädhäyäù kaïculikäyä ullüïcana-våttäntaà sakhé-jane äryäyai vijïäpayituà prvåtte sati mukha-madhya-nikñipta-tarjané-çikharasya surendra-gandharva-näma adhéraà punaù punar vyäharataù kasyäpi darpa-çauëòasya mahä-pracaëòasya sä käpi cäöu-grathitä kaëöha-käkalé kaà vä janaà na khalu käruëyenädritavaté ? surendra-gandharva-nämä hähä iti | darpa-çauëòasyety ädi viruddha-lakñaëayä çauëòo mattaù | kaïculikäyä ullüïcaneti tan-mätra-sähasaà kåñëena kåtam | jaina-dékñä kintu aléka-ganrva-gämbhéryam eveti dhvanitam | atra maëi-käïcana-saïcaya-kiraëty ädikaà çulka-mätra-grahaëärthakatva-jïäpanayä äryä samädhänam iti kaà vä janaà na käruëyenädritavatéti tena kåpayärdibhir asmäbhir eva tasyä agre tat-samädhänam api kåtam | anyathä na jäne kià phalaà tadä adäsyateti bhävaù | samarpaëaà näma païcamam aìgam idam | yad uktaà—upälambha-vacaù kopa-péòayeha samarpaëam iti ||143|| 157 durlabhä atra sä äryä kaëöakäöavé jaöilety arthaù | tasmät lukkane’pi kim apy avañöambhanaà na paçyämi ||144|| 158 vijayatu sa-lalitänubhäva-bhäskaro yaù khalu taskara-vikramaà kuëöhayati | lalitäyä anubhävaù präkharya-janita-prabhäva eva bhäskaraù çleñeëa ca lalito’nubhävo yasya tathävidhaù ||145|| 159 käëaà sa-cchidraà taveti kaparddäpekñayä sambandha-ñañöhé | he kumära yuvaräja! yuvaräjas tu kumäraù ity amaraù | kumära-lalitäkhya-cchandaç ca ||146|| 160 sakhi vånde | niväryatäà parasva-grhäbhiniveça ätmano vana-priyaù | vana-priyaù kokilaù kåñëaç ca | idänéà durmukha-çilémukha-pälitäbhiù rasäla-vallébhiù pallava-hastena paryasto bhütvä nava-mälikä mallér yuñmat-sakhér mahotsavayatu eñaù | durmukha çilémukhäù divrepha-patià çriteti pürvoktavat kaöu-bhäñiëaù sva-sva-pataya eva çleñeëa çilémukhäù çarä iti rasäla-vallé vairiëaù çarä iva asmad-drohiëa eva

kåñëaù: (sa-khela-smitam)

ghaööa-çulka-pradänäya guhätithya-grahäya vä | spåhäà te hema-gauräìgi giras täà gocarékuru ||46||161

(rädhä serñyam avajïäà näöayanté tüñëéà tiñöhati) kåñëaù:

aravinda-dåçäm apaçcimä tvam apürvä bahu-rüpa-lélayä | kapaöodghaöanäd adakñiëä na kathaà bhavitäsy anuttarä ||47||162

nändémukhé: (mandaà maëòapam äçritya) ëäarinda, bhaavadé sandisati.163 kåñëaù: nändémukhi, satvaram ävedaya kim äjïäpayati tatrabhavaté. nändémukhé: esä bhaëädi rähépamuhäo amhabäliäo ajja heaìgavéëaà ghettüna jaëëe gamissanti. ta imäëaà ghaööadäëe aëuuleëa hodavvaë suhaàjuëä.164

te tataç ca viruddha-lakñaëayaiva tair vayaà pälitä bhaväma iti sväbhiyogo vyaïjitaù | alibäëau çilémukhau ity amaraù | pallava-hasteneti | nahi pallava-calana-mätreëa kokilaù çaìkate | kåñëa-pakñe yuvaténäà vämya-kåta-hasta-väraëaà na kiïcit-karam eva pratyutaà preyasaù sukhäyaiva tad iti nava-mälikä-mälya sragvinyaù pragalbhäù sakhyaù ulläsitä eva bhaviñyanti na tu värayiñyanti iti sväbhiyogaù ||148|| 161 viditäküta äha ghaööeti | prakaöärthe prathame guheti dvitéyärthe pratuktis täà spåhäà giro gocarékurv iti abhidahyaiva spañöaà kathaya alaà vyaïjanayä iti tasyä atyautsukya-nirdhauta-çälénatvaà prakaöékåtya täà hrepayämäsa | serñam avajïäm iti sva-dhärñöya-prakaöékaraëät tuñëém iti lajjä-janitam eva ||149|| 162 tataç ca svena nirvacanékåtatvaà tasyä matvä labdha-vijayo håñyann äha aravindeti apaçcimä anyünä çreñöhety arthaù | apürvä adbhuta-camatkäräbhidhäyiné iti pürvärdhena paramotkarñam uktä paräjaya-präpti-käraëam apakarñam uttarärdhena äha – kapaöänäà utkarñeëa ghäöanäd dhetor adakñiëä asaralä ca | ataù kathaà vä anuttarä anuttamä na bhavitäsi asäralyenottamatväpagamäd iti bhävaù | çleñeëa apaçcimä apürvä adakñiëeti dik tritayatväbhävaäd eva anuttarä caturthé dig api bhavituà na yuktäsi anuttarä pratyuttara-dänäsamartheti yuktam eveti çleñottha-dhvaniù ||150|| 163nandéti ghaööa-çulka-pradänäyeti çrutvä tad-vyavasthäm upapädayitum aträgamane präptävasareti ||82|| 164rädhäpramukhä asmadbälikä adya haiyaìgavénaà gåhétvä yajïe gamiñyanti tad etäsäà ghaööadäne anukülena bhavitavyaà çubhaàyunä | çubhaàyus tu çubhänvita ity amaraù |

kåñëa: (pramodam iväbhinéya) mürdhani gåhéto’yaà mahäprasädaù | sakhe madhumaìgala suñöhu madhuraà khalu mihiropäsikänäà kiçoréëäà haiyaìgavénam iti gokule garéyasé prasiddhiù | tataù samudito’pi pratiöaìkaà hema-öaìka-traye sphuöam ekaöaìka-kaniñöha-öaìkanena gaëaya çulka-vittäni yad amuñu bhagavatyäù pakñapätitä. madhumaìgalaù: pia vaassa |

öaìkaiç caturbhiù karñaù syät taiç caturbhir bhavet palam | bhavet tulä pala-çataà bhäraù syäd viàçatis tuläù ||48||165

tti gaëëäveiëo bhaëanti | eso uëo rähiädiëo pacceaà mahäbhäro, jaà lalidäe appaëä muheëa bhaëidaà halä imiëä mahäbhäreëa kiliööhäsi tti |166 kåñëaù: (smitvä)167 tatas tataù | madhumaìgalaù: bhäräëaà païcäseëa mahäbhäro bhaëijjaé | ado jebba païcäëaà goiäëa heaìgavaëehià öaìkäëaà asédilakkhäià honti | paraà bi ghaööaäla-baööaëa-ëivähaëassa öaìka-lakkha-caukkaà mayä baòòhidam |168 kåñëaù: sakhe rasa-lubdha| vardhitam iti måñoktam | nünam utkoca-rocanayä gaëane saàkñiptir eväcaritä | yad atra bhavad-gaëanayä hema-öaìkäëäà caturaçéti-lakña-

165öaìkair iti eka-kåñëalä parimitä raktikä bhavati | païcabhis täbhir mäñaù | çästréya-vyavahäriko mäñas tu daça-raktiko na gåhétaù | tadänéà çästréyasyaiva vyävahärikatvät | tataç caturbhir mäñaiñ öaìkaù, sa ca açéti-raktikä-parimita-suvarëa-mudrä caturthäàçaù karñaù suvarëa-mudräparaparyäyaù | taiç caturbhiù palaà tac ca ñoòaça öaìkäù | palänäà çataà tulä sä ca ñoòaça-çatäni öaìkäù | viàçatis tulä bhäraù sa ca dvätriàçat-sahasräëi öaìkäù | 166iti gaëanä-vedino bhaëanti | eña punaù rädhikädeù pratyekaà mahäbhäraù yat lalitayä ätmano mukhena bhaëitam | pürvaà bhärävataraëa-samaya ity arthaù | anena mahäbhäreëa kliñöäséti | 167smitam atra tac cäturya-çläghä-sücakam | 168bhäräëäà païcäçatä mahäbhäro bhaëyate | sa ca ñoòaça-lakñäëi öaìkäù | ata eva païcäëaà gopikänäà haiyaìgavéëaiù öaìkänäà asétilakñäëi bhavanti | param api ghaööapäla-vartana-ëirvähaëäya öaìka-lakña-catuñkaà mayä vardhitam | evaà ca militvä caturaçéti-lakñäëi öaìkä gaëitäù |

mätraà siddham |169 (madhumaìgalaù kåñëasya karëe mukhaà vinyasya kathana-mudräà cäbhinéya kim apy akathayann iva viçliñyati |)170 kåñëaù: (sasmitam) äà vijïätaà vijïätam | samyag äcaritam | tad atra gaëita-vittäni yathä jhaöity amür ghaööa-catvare küöayanti tathodyamaù kriyatäm |171 citrä: däëémda ja-i païca-gaggariäëaà sulukkaà ccea ca-urasédi lakkhappamäëaà saàvuttaà tado ëa jäëe mollaà vä kettiam |172 kåñëaù: citre maivaà bravéù | katham anyathä dérghadarçino yäjakäs te nirbharam anarghäëi viçräëayanti maëimaëòanäni | 173 nändémukhé: pukkharikkhaëa ëa dukkhara kkhu imäëaà ettha ca-urasédi lakkhäëaà däëaà | tä aëukampia kiàpi samähäëaà cintehi ||174 madhumaìgalaù: pia-vaassa ëändémuhée suttidaà ekkekkaso caurasédilakkhajäajädarübehinot bhéööhaà variööharübäo honti imäo ||175 (ity ardhoktaà smitvä mukhaà vyävartayati) kåñëaù: sakhe samyag äkalitam tenätra käpy ekatarä gåhyatäm iti nändémukhyäù çikñäcäturé |176

169utkoca-rocanäyeti ghaööapälavartanasya räjacaturthäàçatvena näyyatvät | viàçatau lakñeñu vardhayitavyeñu lakña catuñöaya-mätraà tvayä vardhitam aparäëi ñoòaça-lakñäëi etäbhyaù kiïcin-mätra navanéta-präpty-äçayä apalapitäny eveti bhävaù | (155) 170 kåñëasya karëe mukhaà vinyasyety anena lalitädyäù sakhér eva samabhyühayati räjasvarüpäñ öaìkä räjïaù kåte tvayä grähyäù kià tväyatyäà tad artham äsäm ekataraiva sväcchandyenopädeyä ataeva mayä lakña-catuñöayaà yad vardhitaà tat subalädy-artham eva na tvad-arthaà bhavatéti | (156) 171Ataeva sasmitam iti taà prati prasannatä-lakñaëa-smitaà lalitädibhir abhyühitam | (157) 172dänéndra yadi païcagaggarikäëäà çulkam eva caturaçétilakñapramäëaà saàvåttaà tato na jäne mülyaà vä kiyat | 173Viçräëayanti dadati viçräëanaà vitaraëam ity amaraù | (159) 174puñkarekñaëa na duñkara khalu etäsäà atra caturaçétilakñäëäà dänaà | tad aëukampya kimapi samädhänaà cintaya | duñkaram ity anena täsäà paramäòhyatvayaçaù prakhyäpanayä täsu svapakñapäto jïäpitaù | sa ca täsäà dänavyavahäro bähyaù abhiläñitavastuny antare tu västava eva | 160 | 175priyavayasya nändémukhyä sütritam iti sütraà kåtam ity arthaù | mayä tu tad våttékriyate iti avadhéyatäm ity äha ekketi ekaikaç caturaçétilakñäëi yäni jéväni paramadyutimayäni jätarüpäëi svarëäni tebhyo variñöharüpäù ity arthaù | yad vä jévikärüpäëi svarëäni tebhyo variñöharüpäù | pakñe caturaçétilakñäëi jévänäà jätäni jätayas teñäà rüpebhyaù saundaryebhyaù variñöhasaundaryäù | 161 |

lalitä: (sotpräsa-smitaà) eda kkhu maëorahametteëa dakkhä bhakkhaëaà adakkhassa lolubakérajuäëassa |177 kåñëaù: çriyä nätéva täratamyavatéñv apy etäsu lalitäjévätur eñä räjévalocaneyaà mahyam abhirocate | våndä: nikuïjayuvaräja | nihnuta-maëi-maëòaleyaà rädhä | tad eña bhüri-bhüñaëa-bhüñitä lalitaiva çulka-käryäya paryäpnoti |178 kåñëaù:

seyaà mugdhe çikhara-daçanä padma-räga-dharauñöhé räjan muktä smita-madhurimä candra-käntäsya-bimbä | uddéptendropala-kaca-ruciù paçya härädhiketi tyaktuà yuktä na kila taruëé ratna-mälä-mahiñöhä ||49||

(iti rädhäm upasåtya) rädhä: (lélayä sädhvasätirekam abhinayanté) sahi visähe parittähi parittähi | (iti sabhrübhaìgam apasarpati) |179 viçäkhä: bho dubbära-bäraëa imäe dullalidäe lalidäe mahävärée adikkame savutte ccea campaaladädi-veòòidäe amiasarasée vigähaëaà de sulaham |180 lalitä: haàho kumbhasambhaa-ppiagirindasindhura! esä ëa kkhu juttä adibhümé |181

176mukhaà vyävartayati iti | mayä våttimätraà kåtaà väkyärthatätparyarüpam udäharaëaà tu tvayaiva kathyatäà mayä tu äbhyo lajjäsaìkocäbhyäà kathayitum açakyatväd iti bhävaù ||162| 177etat khalu manorathamätreëa dräkñäbhakñaëam adakñasya lolupakérayünaù | 163 | 178nihnuta-maëi-maëòalä ity anena räja-svärthaà dravya-mätram eva tvayä gåhétuà vyavaséyate na tv anyatheti tasmin pakñapäto vyaïjitaù | 164 179taruëé ratnänäà yuvatéçreñöhänäà mäläsu paìktiñu mahiñöhä mahattamä | ratnaù svajätiçreñöha ity amaraù | pakñe iyaà ratnamälä maëiçreëé kédåçé taruëé atinirdoñakäntimatéty arthaù | yad vä iyaà taruëé ratnamäläbhir mahiñöhä | ratnäny eva vivåëoti çikharety ädinä | pakva-däòimabéjäbhaà mäëikyaà çikharaà vidur ity abhidhänät tädåça-mäëikyäny eva dantatayä tasyäà tiñöhantéty arthaù | evaà sarvatra vyäkhyeyaà | héti vismaye rädhikä iti taruëépakñe héraiù hérakair adhikä | 165 | 180bho durvära-väraëa asyä durlalitayä lalitayä mahäväryä atikrame saàvåtte eva campakalatädi-veñöitäyä amåta-sarasyä vigähanaà te sulabham | he väraëa hastin durlalitäyä duratikramaëéyäyäù | väré tu gajabandhanéty amaraù | 166 | 181haàho kumbha-sambhava-priya-giréndra-sindhura! eñä na khalu yuktä atibhüméù | kumbha-sambhavo’gastyaù tasya priyo giréndro vindhyaù tasya sindhura he tatratya mattahastinn ity arthaù | vindhyo yathä maryädätikramya süryam api nirurodha

våndä: (apavärya) sakhi lalite | cäöubhir abhyarthamänäsi | manäg adya tuñëéà bhava | paçyämi bhävodbhäsitäm anayor vyävahäsém |182 kåñëaù: sadmanardini! kià paläyase çulkam apradäya? durlabhä te padäd api padäntara-gatiù |183 rädhä: kià amhe vaëijjajéviäo jaà ghaööaälädo tuatto bhaeëa paläissamha ? 184 kåñëaù: sädhu sädhu | kñaëaà sthirébhava yävad eña te payodharopari vilakñitäà nakñatra-mäläm apahartuà kalyatäm äsädayämi |185 rädhä: esä sudéhatamä tämasé sämä | tä kudo kallassa abbhuggamä saìkäbi |186 kåñëaù: (smitaà kåtvä) prollasac-caëòakare praphulla-puëòarékekñaëe visphurati härita-täroru-härä skhalita-tamisra-vasanä tämasé çyämä svayam eva sadä paläyate |187 rädhä: hanta süra | rähutthäëe ëa kkhu caëòaarassa caëòimä |188 kåñëaù: paçya durviñahatäyuto’yaà cakralakñmä | kathaà tadutthänaà sambhävyate |189

tathaiva tvam api rädhäà niruëatséty arthaù | atibhümir atikramaù pakñe saìkocaù | 167 | 182bhävair érñyä-garva-harsädibhir udhbäsitäà vyävahäsém paraspara-narmokti-ceñöäm ity arthaù | 183He sadmanardini, he gehanardini lalitädyäçrayabalamätram avalambaiva svato durbaläpi mudhäöopamätreëaiva nardaséty arthaù | 184kià vayaà vaëijya-jévikäù yad ghaööapälät tvatto bhayena paläyiñyämahe | väëijyam eva äjivikä värtä yäsäà täù | 185payodharopari meghopari stanopari ca | nakñatramäläà uòuçreëià muktämäläà ca | saiva nakñatra-mälä syät saptaviàçatimauktikair ity amaraù | apahartuà nirväpayituà äkrañöuà ca kalyatäà samarthatäà prätaùkälatvaà ca | pratyüño’hartmukhaà kalya üñaù pratyüñasé apéti | kalyo sajjanir ämayau iti cämaraù | 186eñä sudérghatamä tämasé çyämä tat kutaù kalyasyäbhyudgamä-çaìkäpi | sudérghatamä tämasé kåñëa-pakñéyä rätriù | çyämä syät çärivä niçeti viçvaù | pakñe atidérghatayä präptuà pramätuà cäçakyety arthaù | tämasé kopataté çyämä mallakñaëä näyikä ataù kalyasya samarthasyäpi | 187prollasac-caëòakare prodyat-sürye | pakñe prollasantau caëòau karau päëé yasya tasmin, praphulläni puëòarékänäà kamalänäà ékñaëäni neträëi yasmät tasmin | çétakäle bhaved uñëé gréñmakäle ca çétalä | padma-gandhri mukhaà yasyäù sä çyämä parikértitä || pakñe phullakamalalocane mayi visphurati sati tärä nakñaträëi muktämäläç ca tamisra-rüpaà vasanaà pakñe nélavastraà ca | 173 | 188he süra rähütthäne na khalu caëòakarasya caëòimä tejaù | sadya eva uparägeëa tasya tejo hräsät | pakñe he süra véra rädhotthäne na caëòasya karasya | 174 |

rädhä: (vihasya) hanta phukkära-dubbiseëa hadäjuda bakkalakkhaëa-ëäaraëäa-moha-däiëaà visäëaà mahäsäraà kitti ulläsesi | tumaà gabbharaà gadua muraliä-ëäéëéà cumbehi |190 kåñëaù: çulka-nägari! tathyam eva nägara-nägaù supratéko’yaà yat padminénäà vaù kara-häöakam äkrañöukämo mahäsäraà viñäëam ulläsayati |191 rädhä: paumiëäe varäòaassa bi appadäëaà jäëéhi |192 kåñëaù: (smitvä) kämini varäöakayäpi kim ätmadänaà kartum udyatäsi yad ayam artha-grahila-cakravarté näìganäbhis tuñyati |193 rädhä: (sotpräsaà vihasya) hanta küòa-ghaööa-maëòalähaëòala | paséda paséda | sulukkakide saaà ccea käruëëeëa geëha imaà jaëam |194 kåñëaù: (sphuöaà vihasya) caëòi! svärtha-paëòitäsi yad upahäsamudrayaiva kåtä käkur bhaìgibhareëa bhavatyä västave paryavasäyyate | tatas tathyam äkarëaya |195

gavya-bhära-bhara-bhugna-kandharäà tvadvidhäà vidhuragätri madvidhaù | sprañöum apy ahaha lajjate padä dainyam äcara na häsa-dambhataù ||50||196

189durviñahatä duùsahatvaà tena yukto’yaà cakralakñmä rekhämaya-cihnadhäréti dakñiëakaratalaà darçayati | tadutthänaà yasya rähor utthänaà cakra-darçanät sa bibhetéty arthaù | 175 | 190vihasyeti tad-väkyasyärthäntarakaraëäya sarasvaté sähäyyam eva sücayati | hanta phutkära-durviñaheëa hatäyuta-cakra-lakñaëa-nägara-näga-moha-däyinaà viñäëäà mahäsäraà kim iti ulläsayasi tvaà gahvaraà gatvä muralikä-näginéà cumba | cakralakñaëaphaëacihnadhäri nagara-sambandhi mahäsarpaù | mahäntaà äsäraà dhärä-sampätam | 176 | 191nägaranägaù nägaraçreñöhaù sampratékaù çobhanäìgaù | aìga pratéko’vayava ity amaraù | pakñe supratéko diggajaù | gaje’pi näga-mätaìgäv ity amaraù | padminénäà kamalinénäà pakñe aìganänäà | karahäöaà çiphäkanda ity amaraù | pakñe karayor häöakaà svarëa-kaìkaëam | viñäëaà dantaà pakñe çåìgam | viñäëaà paçuçåìge bhadantayor ity amaraù | 177 | 192padminyä varäöakasyäpi apradänaà jänéhi | varäöako béjakoñaù pakñe kapardakaù | 178 | 193tad-väkye präkåtasyärthäntare pratyuväca käminéti svamukhenaiva tava prärthanäd iti bhävaù | varäöaassa varäöayety arthaù | appadäëam ity asyätma-dänam | 179 | 194çulka-kåte svayam eva käruëyena gåhäëa imaà janam iti viruddha-lakñaëayä käkvä uktiù | 180 | 195sphuöaà vihasyeti gavya-bhäreti vivakñita-çlokärtha-smaraëät | västave tu na punar atyanta-tiraskåtaväcyo dhvanir ayam iti | 181 | 196padä caraëena kià punaù päëinä häsa-dambhataù upahäsa-cchalataù | 182 |

rädhä: (smitvä) imaà ccea mahäviòambaëe bi kijjantimmi suööhu sakkära-buddhie dappuddhuradä ëäma bhaëéadi |197

siìgäroidadämä, biakkhaëo hosi sabbado bhadda | kalide jambulauòe pasädamaëaëeëa jaà phullo ||51||198

(sarväù saçabdaà hasanti) kåñëaù: samprati väëé viçrämyatu päëéhérakahäraà haratäm | rädhä: päëipallaassa kudo bajjäëaà pphasaëe sähasam | tä alaà muhäòobeëa | esä tumhäëaà pekkhantäëaà calidamhi |199 kåñëaù: sudérghakuntalapakñäsi tataù sphuöam uòòéya gamiñyasi |200 rädhä: sabbadähisäriäsahassa-seärada ëähaà säré jaà uòòéyassam |201 kåñëaù:

loläkña-däya-bhajanäd añöäpadam abhidhåtäsi puraù | iti çäré bhavasi tvaà çåìkhalayiñyämy ato bhavatém ||52||

(iti päëim ädhätum icchati) |202

197iyam eva mahäviòambane’pi kriyamäëe sati suñöhu satkära-buddhyä darpoddhüratä näma bhaëyate | 183 | 198çåìgäropitadämä vilakñaëo bhavasi sarvato bhadra | kalite jambu-laguòe prasäda-mananena yat phullaù | he bhadra balévarda ukñä bhadra-balévarda ity amaraù | jambule kledavirase guòe kalite datte sati mama mahän ädaro’yaà kåta iti matvä phullaù pakñe mastakärpita-mälyaù | athavä sarvato-maìgala-çåìgäropita-dämä bhavasi tathäpi jambu-sambandhini laguòe gaväà pälanärthaà kalite saty eva tvaà phullaù | tac-caritaà viòambanam eva ädara-rüpatayä manyase ity arthaù | 184 | 199päëi-pallavasya kuto vajräëäà sparçane sähasaà tad alaà mukhäöopena | eñä yuñmäkaà prekñamäëänäà calitäsmi | 185 | 200sudérghäù kuntalä eva pakñä yasyäù sä | pakñe kuntala-pakñaù keçasamühaù | päçaù pakñaç ca hastaç ca kaläpärthäù kacät para ity amaraù | 186 | 201sarvadäbhisärikä-sahasra-sevä-rata nähaà çäré yat uòòayiñye | bhäñä-çleñeëa abhisärikä-sahasra-sevä-rata he vana-lampaöa ity arthaù | 187 | 202lolau akñau päçakau tayor däya-bhajanät añöapadaà çäri-paööam abhilakñyékåtya dhåtäsi | añöäpadaà çäriphalam ity amaraù | pakñe loläkñasya capalanetrasya mama çulkarüpa-däya-bhajanät hetor añöäpadaà kanakam | caturaçéti-lakña-öaìkänabhilakñékåtya çåìkhalayiñyämi | çäribandhe’pi çåìkhala ity amaraù | pakñe bähupäçäbhyäm ity arthät | 188 |

rädhä: haddhé haddhé ëüëaà eso mahämmahassa seäe pahävo jaà paibbadäpphase päpädo de bhaaà ëatthi |203 kåñëaù: (smitvä) bhävini satyaà tvam utkopapatau baddha-vratäsi | atas tavoruseväyäm abhiläñuko’smi |204 rädhä: (sapraëaya-roñaà) baìka-bidaëòä-paëòida ! viramehi kulaìgaëä-pphasaëa kkhu accähida-padaà hodi |205 kåñëaù: kulénaàmanye kim aham akuléno yad adya bhavatyäs tanusparçe’pi me’naucité | rädhä: kuléëa-jaëäëaà kira ebbaà caridaà jaà ëijjaëavaëe parabaëidäëaà ëirundhaëeëa edaà biòambaëam | kåñëaù: kämini parä tvaà vanitäsi iti vane’tra manyase tena nitaräà vitarädya ghaööadänam | rädhä: mohana jadhä tumhädisena takkéyadi tadhä eso jaëo ëa hodi | tä ettha bhammanta-bhü-bhuaìga-juala-ëaccaëeëa ähituëòiadä-léläòambarehi alaà dullahä de ettha sulukkabhikkhä |206 kåñëaù:

ayi sukale varamadhunä çulkaà tväà dätum udyatäà prekñya | paramotsava-caöuleyaà kurute bhrünattaké nåtyam ||53||207

203nünam eña mahämanmathasya seväyäù prabhävaù yat pativratäsparçe päpät te bhayaà nästi | 189 | 204småtveti svasparçaçaìkotthena sädhvasena stobhät tasyä:y çliñöakathanäçaktim avadhäryeti bhävaù | utkope utkaöakopavati patyau | pakñe utke utsuke upapatau mayi | yad vä utkä tvaà upapatau urvé çreñöha-sevä urvoù sevä ceti rahasya-prärthanä bhaìgé | 190 | 205he vakravitaëòäpaëòita virama | kuläìganä-sparçanaà khalu atyähita-prada bhavati | kuléna-janänäà kila eva caritaà yato nirjana-vane paravanitänäà nirodhena idaà viòambanam | ata eva mohaneti vämyoktä harña-garvävahitthä | mohana yathä tvädåçena tarkyate tathä eña jano na bhavati | tad atra bhramad-bhrü-bhujaìga-yugala-nartanenätihaaunöòikatä léläòambarair alaà durlabhä te’tra çulka-bhiksä | vyäla-grähy ahi-tuëòika ity amaraù | 191 | 206kuléna-janänäà kilaivaà caritaà, yan nirjana-vane para-vanitänäà nirodhenedaà viòambanam | ataeva mohaeti vämyoktä harña-garvävahitthä | mohan yathä tvädåçena tarkyate tathä eña jano na bhavati | tad atra bhramad-bhrü-bhaìga-yugala-narttakenähita-tuëòikatä léläòambarair alaà durlabhä te'tra çulka-bhikñä | vyäla-grähy ahituëòika ity amaraù |

rädhä (saàskåtena):

lohamayyalaghukåñëavartmanaù stambhiné pratikåtiù sphuraty asau | yatra yänti kuhakasya bandhyatäà bhüribhogabharitasya cäçiñaù ||54||208

kåñëaù:

pratimäsy adbhutä rädhe bahulohamayé dhruvam | tataù svayaà grahäçleñaà cumbake mayy urékuru ||55||

rädhä (manäk parävåtya): avehi avehi | (ärtasvaraà) mä dharehi |209 kåñëaù:

lakñaiç caturaçétyä hi çulkair vinimayaà gatäm | na yauvana-çikhä-ratnaà kutas tväà dhärayämy aham ||56||

(iti didhérñur prasarpati) rädhä (sa-sambhramam abhinéya säci vicalanté): lalide | tumaà kià kkhu koduhalaà pekkhasi |210 nändémukhé: sahi rähi ! alaà imiëä suòòhu kuòòamideëa, kettiaà palässamsé |211 lalitä (puraù parikramya): jahavi dullalida-séläëaà luëöhaäëaà tuhmäëaà däëagaëaëä ppaläbaà ëa kkhu amhe kaëëa-pperate bi appahma lahabi kià pi bhaëidukämahmi |212

207ayi sukale dänaçéle sukalo dätå-bhoktaréty abhidhänät pakñe çobhana-phaëävati varaà çulkaà pakñe çobhana-kalevaram | 192| 208asau mal-lakñaëä käntä lohamayé pratikåtiù kanaka-pratimä sarvaà ca taijasaà lauham ity amaraù | çleña-bhaìgyä harña-jätotthaà sväìga-stambha-bhäraà darçayati | kåñëavartmä vahniù kåñëäçrayaëéyopäyaç ca yat pratimäyäà kuhakasya sarpa-viçeñasya äçéño daàñörä bandhyatäà yänti | pakñe kuhakasya kapaöinaù äçiño väïchä bhogaù phaëaù bhogaç ca | 209pratimäséti spañöaà pakñe mäsi mäsi atyadbhutä nitya-navénä bahula üho vitaras tanmayé cumbake maëau pakñe cumbana-kartari | apehi apehi ärtasvaraà mädhäraya pakñe mä mäà dhäraya. 210lalite tvaà kià khalu kautuhalaà paçyasi | 211alam anena kuööamitena | kim iti paläyiñyasi |195| 212tayor väk-cäturya-sudhämbunidhau ciraà nimajjya punaù sakhé prärthita-sähäyyä lalitä säöopam äha | yadyapi durlalita-çélänäà luëöhakänäà yuñmäkaà däna-gaëanä-

kåñëaù: kaöhine kämaà bhaëyatäm | lalitä (saàskåtena):

amür vraja-mågekñaëäç caturaçéti-lakñädhikäù pratisvam iti kértitaà savayasä tavaivädhunä | ihäpi bhuvi viçrutä priya-sakhé mahärghyety asau kathaà tad api sähasé çaöha jighåkñur enäm asi ||57||

kåñëaù (svagataà): bäòhaà nirvacanékåto'smi | subala, keyaà gabhéra-dharmäpi dhvani-dhoraëé vidüratväd asphuöeva prasaranté mäm uccälayati | (iti subalasya karëe lagati)213 subalaù: eso kolähalassa ppahavaà viëëäduà calidohmi |214 (iti niñkräntaù) kåñëaù: kaöhora-bhäñiëi lalite! bhavatu bhavatyäù sakhé caturaçétilakñädhikä tathäpi koöià nätikramiñyaty eva | tataù parair api kalälakñais tväm avaçyaà nägara-candro'yaà yojayiñyatéti |215 rädhä: ëaàdimuhi, bhaavadé-ëidesassa paòivälaëaà sähu saàbuttaà jaà koòi-guëé-bhüdaà ccea ghaööé-däëaà |216 nändémukhé: sahi rähe kaha paòivälaëaà ëa saàvuttaà jaà sulukassa tihäo geëhiadi |217 (praviçya savayasyaù) subalaù | piavaassa! ëiavähiëé-ëigghosa-vahirékida-disä-maëòalä vijenti ujjäëa-cakkavaddi-séhäo |218

praläpaà na khalu vayaà karëa-pränte'py arpayämas tathäpi kim api bhaëitukämäsmi | 213savayasä madhumaìgalena pürvaà caturaçéti jévajätyädénäà pratésvaà pratyekaà ihäpi äsu madhye ity arthaù | 214eña kolähalasya prabhavaà vijïätuà calito'smi | 215tato manasi vibhävya präpta-tad-anurüpottaro lalitäm äha kaöhoreti kalälakñaiù ñoòaçalakñair iti açéitlakña-parimitasya caurthäàço ghaööapälena nyäyato lakñyata eveti bhävaù | yojayiñyatéti tväm api çulkäntaùpätayiñyati pakñe candrasya sväbhiù ñoòaçabhiù kaläbhiù yojanaà ätmasätkära eva ||200|| 216nändémukhi, bhagavatyä nideçasya pratipälanaà sädhu saàvåttaà yat koöiguëébhütam eva ghaööadänam | 201 | 217sakhi rädhe kathaà pratipälanaà saàvåttaà | yat çulkasya tribhägo gåhyate | samucite'pi pratiöaìkaà hemaöaìkatraye sphuöam ekaöaìkaniñöaìkanena gaëayetyuktatvät | 202 | 218priyavayasya nijavähiné nirghoñavadhirékåtadiìmaëòalä vijayante udyänacakrvartisiàhäù |203|

kåñëaù: priyavasya ujjvala! nünaà lekhahäro'si cakravartinäm | ujjvalaù: adha ià | mahä-bhaööäraassa mahä-ghaööä-hiäre eso leho | (iti kåñëakare ketaké-koraka-patram arpayati |) 219 våndä: nägarendra vayam apy äkarëayitum icchämo varëa-dütam | tan-mukha-bandham utsåjya käryam eva samuccäryatäm | kåñëaù (spañöaà väcayati):

päëòityaà caëòa-dhämnaù paricaraëa-vidhau präpya güòhoru-garväù kurväëä ghaööa-ghätaà ghaöita-nikåtayaù subhruvo vibhramanti | kartavyas täsu yatnaù paöima-paricayäd apramattair bhavadbhir dräghiñöhaà chadma dåñövä kim api çataguëas tatra çulko vidheyaù ||58||220

nändémukhé: däëinda | paidivisuddhäëaà imäëaà kudo küòalesa-sikkhähiläso bi | 206 |221 kåñëaù: tathäpy avaçyam anuñöheyam iti käntärädhiräjasya tasya mahäçäsanam | hanta citram idaà yad etat samyag anivåtta-çaiçavänäm apy amüñäà nirbharam ucchünam uraù samékñate | kathaà vä varämbara-saàvåttäd api bakñasaù käïcanamayyo mayükha-vécayaù saïcaranti | 207 |222 (rädhä säbhyasüyaà tiro dågantaà pätayati |) kåñëaù (sakautukam ätmagatam):

paöonnamana-lélayä pulaka-våndam ärundhaté smitaà tv adhara-cäturé-paricayena gändharvikä | måñä bhrü-kuöi-bandhurékåta-mukhé mad-ukti-çravän nirasyati dågaïcala-bhramibhir atra ruñöeva mäm ||59||223

219atha kià | mahäbhaööärakasya mahäghaööädhikäre eva lekhaù |204| 220ghaöotamolåtayaù kåta-çäöhyäù kusåti-nikåtiù çäöhyäm ity amaraù | 221dänéndraù prakåti-viçuddhänäà äsäà kåtaù küöaleçaçikñäbhiläño'pi | küöaà kapaöam |206| 222varämbara-saàvåttäd iti saàvaraëäny athänupapattyä tatraiva bahüni suvarëäni nihnutäni lakñyante iti bhävaù | 207 | 223pulaka-våndam iti man-nibhälana-janita-sthäyi-bhäva-käma-vikärottham | smitam iti harñotthaà måñä bhrükuöity avahitthä amarñanirmäëaà kuööamitam idam | yad uktam stanädharädigrahaëe håtprétäv api sambhramät | bahiùkrodho vyathitavat proktaà kuööamitaà budhair iti | 208|

(prakäçaà) sädhu mahodyäna-cakravartin! sädhu sädhu | satyeyaà upary upari-buddhénäà carantéçvarabuddhayaù iti prasiddhiù | nändémukhi | paçya paçya païcabhir amübhir viçater ardhäïchätakumbhakumbhän vakñasi kauçalena nihnuvänäbhiù kåtino'pi ghaööädhikäriëaù pratäryante |224 sarväù (saàrambheëa bhrü-kärmukäëi kuöilékåtya säkroçam): rada-hiàòaa! hiëòehi ëiaëòavam |210|225 kåñëaù: (apavärya) vånde! vilokaya kuïcitabhruvaà païcamukhém | (iti sagadgadam)

kämaù käïcid aväpya païca-mukhatas tévräà vyathäm ugrataù saumyäà païca-mukhéà bhajan dhruvam imäà labhdoru-vidhyaù kåté | bhrü-cäpeñu samaà kaöäkña-viçikhän païcärpayan païcasu kruddhaù païca-mukhogra-vikramam asau mäà hantum udyacchate ||60||226

(ity udghürëäà näöayati |) madhumaìgalaù (apavärya): hanta késa vimhalantaà bi attäëaaà ëa rundhasi jaà kaòakkhijjamha jimha-diööhéhià kisoriähià |212|227 kåñëaù (sävahitthaà): sakhe madhumaìgala, kuöila-bhruväà kauöilya-vaicitrébhir vismitäsmi | bhavatu, kià nas tena | kaitava-nihnutänäà hiraëmaya-paìkti-kumbhänäà çulko dviguëékåtya punaù païcadaçänäm eva çataguëékriyatäm |228 madhumaìgalaù: sunähi räa-ulassa biàda-cauööhäaà | ahiäriëo savva-vijjä-guruëo de kaläkoòio | saàkkhähiëëassa käatthassa me tatta-koòio | subala-pahudéëaà daëòiäëaà pasabai-koòi tti |229

224viàçater ardhän daça çätakumbhakumbhän kanaka-kalaçän pratyekam eva dvitayadhäraëäd iti bhävaù |209| 225rata-hiëòaka hiëòa nija-maëòapam | stré-coro rata-hiëòakaù hiëòa gaccha |210| 226païcamukhéà païcamukhäni samhähåtäni paçya | sagadgadam iti nijänandam avadhäpyatäm änandayituà tena ca tvayä eva mama sukhopäye bhüyo'pi yatanéyam iti vyajyate | païcamukhataù païcebhyo mukhebhya ugrata ugrebhyo vastuta ugrät mahädevät kédåçät païcamukhataù païcasu bhrücäpeñu samaà sahaiva païcamukhät siàhäd apy ugro vikramo yasya tam |211| 227kasmäd iva vihvalam apy ätmänaà na ruëatsi | yat kaöäkñämahe jihma-dåñöibhiù kiçorikäbhiù | karmaëi pratyayaù assmän kaöäkñaà kurvanti ete paräjitä iti kaöäkña-viñayä kriyämahe |212| 228kià nas teneti mayy api tad api kaöäkñeëänädaro yatas tenäparädhena dviguëékaraëam ity arthaù | paìkti-kumbhänäà daçakalasänäà çulkasya dviguëékaraëe viàçatilakñädhikaà koöitrayaà bhavati | tasya ca prakaöa-païca-kalasasya çulkena açéti lakñamitena milanena koöicatuñöayaà, tasya çataguëékaraëe vånda-catuñöayaà bhavatéti gaëanena niñöaìkyäha |

kåñëaù: sambhüya vånda-païcakaà siddham | rädhä: (smitaà kåtvä) tumhäëaà bhäaëäià ëa déssaàti | kahià mäissaàti ettuäi vittäà |230 kåñëaù:

narmaëä kåtam etena karmaëä svayam arpaya | harñäd udita-varñmätra vittaà hariëa-locane ||61||231

nändémukhé: (kåñëäntikam äsädya säsüyam iva) mohaëa amha-bhaavadée siëehabhäaëäëaà ujjuäëaà edäëaà bäläëaà késa aléaà ccea pantikumbhäëaà däëaà tue baòòhéadi |232 kåñëaù: nändémukhi, na kadäpy alékam idam | satyam eva païcemäù païcadaça-kalasé-viläsa-bhäjaù | nändémukhé: ëäarinda, mahäbbadiëée pabbaiäe pariaëo märiso jaëo ëiddhäridaà ajäëia ë kkhu viëëavedi | tahabi jai maha vaaëe saàdihäëo'si tado aa ccea äadua paccakkhaà pekkha |233 (iti kåñëena saha rädhäm upetya)

229çåëu räjakulasya vånda-catuñöayaà | tatra räjasva-caturthäàço ghaööa-päla-vartanam iti | sa ca ghaööa-päla-sarvädhikäri käyastha-daëòa-dhäriëa iti tritayätmakaù | tatra yathä-nyäyaà vibhajya te adhikäriëaù sarva-vidyä-guros tava kalä-koöyaù catuùñañöhi-koöyaù vidyänäà catuùñañöhi-saìkhyatvät ucitä eveti bhävaù | saìkhyäbhijïasya käyasthasya mama tattva-koöyaù | saìkhyä-çästra-vidäà tattväni païcaviàçati-saìkhyäny eva bhavantéti subala-prabhåténäà daëòikänäà paçupälänäà paçupati-koöya ekädaça-koöyaù | paçupälä rudraù ekädaça bhavantéti | vartana-bhüta-våndam eva tridhä vibhaktam |213|

230yuñmäkaà bhäjanäni na dåçyante kva mäsyanti iyanti vittäni | tena prathamaà madhumaìgala-dvärä vrajän mahä-çakaöädayas tad-vähakä våña-mahiña-kharoñöräç cänéyantäm iti dyotitam |214|

231udita-varñma ukta-pramäëaà vittaà dhanaà pakñe uditaà udaya-yuktaà varñma dehaà vittaàkhyätam | varñma-deha-pramäëayor ity amaraù |215|

232mohana asmad-bhagavatyäù sneha-bhäjanänäà åjvénäà kasmäd alékam eva paìkti-kumbhänäà dänaà tvayä vardhyate |

233nägarendra mahävratinyäù pravrajitäyäù parijano mädåçé jano nirdhäritam ajïätvä na khalu vijïäpayati | tadapi yadi mama vacane sandihäno'si tadä svayam evägatya pratyakñaà paçya |

halä eso dullalido gouliàda-ëaàdaëo | sa dibbaà pi maha baaëaà ëa pattiäjedi | tä passéda | ési aàbaraà ukkhibia ëia-vakkha-parentaà pekkhävaàté moävehi haöhilla-searassa hatthädo saha-pariväraà appäëaà |234 sarväù (säbhyasüyam): abehi dubbudhie abehi |235 nändémukhé (smitvä): kadhaà hida-kadhaëe bi kuppatha |236 kåñëaù: kià naç chinnam | yad atra käïcana-raktikam api na parihariñyati hariù | viçäkhä: (svagatam) paòhamaà kaëahassa dudiaà buàdajjeva ubajjujjaàté débaséhäe aggiëo püaëaà äriàbhissa |237 (prakäçam) ëäariàda kahià paàca ghéa-ghaòiäo kahià ettiaà ghaòidaà ghaööa-sulukhaà | hodu | tadhäi ubaäriëaà räakumäraà tumaà abekkhia ettha ëikkaammi amhehià ëiapiasahé buàdä tuha appidä |238 subalaù: (saàskåtena)

vånda-païcataye yuktam eka-våndärpaëaà katham | saìkhyävidäà na naù çakyaà gosaìkhyänäà pratäraëam ||62||239

lalitä (roñam iväbhinéya): visähe suööha muddhäsi ja ahue imassià atthe garuée appaëo sahée buàdäe appaëaà kädu icchesi |240 234halä eña durlalito gokulendranandanaù sadivyam api mama vacanaà na pratyeti tat praséda éñad ambara utkñipya nija-vakñaù-präntaà prekñayanté mocaya haöhilya-çekharasya hastät sapariväram ätmänam |217|

235apaihi durbuddhike apaihi | tvam evänarthakäriëéti bhadrenaiva vayaà vidma ito'pasåtya kaàcid ekänte nijavakñaùpräntaà darçayeti bhävaù |218|

236kathaà hitakathane'pi kupyatha | durväro'yaà mahä-haöhilyaù sva-hastenaiva kaïculikäm udghäöya yuñmad-vakño drakñyaty eva tad asamaïjasam iti matvä mayaivoktaà ko'träparädh iti bhävaù |219|

237prathamaà kåñëasya dütéà våndäm eva çulke upayuïjänä dépaçikhayä agneù püjanam ärapse | upayuïjänä kåñëäyärpayanté dépa-çikhayeti | tadéyäm eva våndäà tasmai dadäméti näsmäkaà ko'py apacaya iti bhävaù |219-220|

238nägarendra kva païca-ghåta-ghaöikä kva etävad ghaöitaà ghaööa-çulkaà | bhavatu | tathäpi upakäriëaà räjakumäraà tväm apekñya atra niñkriye asmäbhir nijapriyasakhé våndä tubhyam arpitä |221|

239vånda-païcataye prastute dätavye sati ekasya våndasyärpaëaà kathaà yujyate ity arthaù | go-saìkhyänäà gopänäà çleñeëa govi påthivyäà samyak khyätimatäà saìkhyävidäà käyasthänäm |222|

madhumaìgalaù: lalide ciööhadu edaà aléaà mähappaà |241 lalitä: baòua, suëähi | tittaàsa-koòisuräëaà saäädo suriàdo variööho ja eso saakoòihattho | tado bi bhaavato hiraëëagabbho ja eso diparaddhavehao | tado bi deé lacché ja sabba-saàpattiëaà ésaré | tado bi buàdä jä kira lacchéà bi tucchékadua käe bi airubbasirée luddheëa viëëuëä käsida tti bhavadée muhädo suëéadé |242 viçäkhä (pade nipatya käkum ätanvaté): sahi lalide muharaà maàtesi tababi takkäliaà düsahadukkhaà parihariduà evvaà ajuttaà bi kädu kämahmi | tä ppaséda | aëumaëëehi buàdäsamappaëaà | puroòäsa-ogghäëe tuëëaà puëamhe attäëaaà |243 (lalitä smereva çiro vinamayya tüñëéà tiñöhati |) viçäkhä: lalide viëëädaà de äudaà jaà ekkaà diaaà ccea aëumaëëesi |244 kåñëaù: hanta nändémukhi | dåñöam atyadbhutaà bhagavatyä | tataù påcchyatäm idam katham etäbhir mat-karëa-yugärabdha-täëòavayor makara-kuëòalayor dvandvaà na çulkitam |245

244

240roñam iti våndäyäù svéyatvänarghatväbhyäà dätum açakyatva-vyaïjanayä kåñëena sa-çraddham atyägraheëa täà grähayitum iti bhävaù | iveti tasyäà svéyatväbhävät vastuto roñäbhävät pratyuta däna-samädhäna-niñpatter antaù samädhubädam eveti bhävaù | viçäkhe suñöhu mugdhäsi yat laghäv asminn arthe gurvätmanaù sakhyä våndäyä apaëa-kartum icchasi |223|

241lalite tiñöhatu etad aléka-mähätmyaà |

242baöo çåëu baöo iti prakräntam artham anusåtya anurüpa-pratyuttara-dänäsamartheti bhävaù | yad vä prakramiñyamäëam artham apekñya alpajïety arthaù | trayastriàçat-koöi-surebhyaù surendro variñöhaù | yad eña çata-koöi-hastaù çatakoöyo'pi haste yasya sa mahä-sampanna ity arthaù | pakñe vajrapäëiù | tato hiraëyagarbho bhagavän yad eña dviparärdha-vaibhavaù | tato'pi devé lakñmé yad eñä sarva-sampatténäm éçvaré tato'pi våndä yä kila lakñmém api tucchékåtya kathäpy apürva-çriyä lubdhena viñëunä kämitä iti bhagavaté-mukhät çrüyate | tena païca-vånda-mätra-öaìkeñu deyeñu édåçé våndä dätum ayogyeti bhävaù |224|

243pade nipatiteti kåñëe svasya pakña-pätaà vijïäpayituà tena ca taà prasannékartuà | lalite madhuraà mantrayasi tathäpi tätkälikaà duùsaha-duùkhaà parihartuà evam ayuktam api kartukämäsmi tat praséda anumanyasva våndä-samarpaëaà puroòäsäv aghräëena türëaà punéma ätmänam |225|

lalite vijïätaà te äkütaà yad ekaà divasam evänumanyase |226|

245na çulkitaà na çulkékåtaà mamaiva våndäà yadi mahyam arpayanti tarhi läsyavato man-makara-kuëòalayor dvayam eva mahyaà dadätv iti bhävaù |227|

nändémukhé: kittidäkittidäiëi rähie ajjuttaà kkhu edaà ja vaëamäliëo ccea buàdäye imassa sulukka-ppaëaà |246 rädhä: sahi buàde | kitti tuhëéà ciöhöhasi tüëëaà appaëo pakhkhaà ulläsehi |247 (kåñëaù våndä-vaktram avalokayan vilocana-koëaà küëayati |) våndä: nägarendra kåtaà nirarthakaà dåças täòanena yad iyaà våndä våndävaneçvarém anuvartate | sarväù: (sotpräsaà vihasya) bhaavadi lajje kahià gadäsi | paséda paséda | våndä: sakhi våndävanädhéçvari | mamätra käcid vijïaptir aväptävasarä vartate | rädhä: sahi bunde | kédisé esä bhaëéadu | våndä: dyütakära-saàsado'pi bhüyiñöhaà ghaööa-päla-goñöhé sädhubhir abhitaù çläghyate tad atra na samaïjasaù | präïjalo'yaà janaù | vikrayo'pakramaç cet kvacid anyatra vikréyatäm |248 kåñëaù: (sasmitam) satyam amür asambhuktä eväpratimapürëalakñmébharäù subhruvo räja-kula-käryam arhanti | våndä-lakñmé tu viñëunä ciraà sambhujya nirbharam apäreëa vaibhavena riktékåtä | tad alam etayä |249 rädhä (vihasya): edaà kkhu "aläbhäd aìganä-tyägas turaìga-brahmacaryakam" tti dhérehià bhaëiadi | madhumaìgalaù: (janäntikam) visähe ëiccidaà tumhäëaà ghaööadäëe aëuulo huvissaà | jaà käattha-vijjä-päraìgadohmi | tä dehi me kiàpi päritosiaà |250

246kértidä-kérti-däyini rädhe ayuktaà khalv idaà yat vanamälina eva våndäyai asmai çulkärpaëam |228|

247sakhi vånde kim iti tüñëéà tiñöhasi türëam ätmanaù pakñam ulläsaya |229|

248dyütakära-sabhäyäù sakäçäd api ghaööa-päla-goñöhé çläghyate iti duräcäratveneit bhävaù | vuruddha-lakñaëayä vä svayaà mal-lakñaëo janaù präïjalaù saralaù | çulkärthaà vikrayasya ärambhaç cet |230|

249apratimaù anupamaù pürëa-lakñmé-bharo yäsäà täù |231|

250viçäkhe niçcitaà yuñmäkaà ghaööadäne anukülo bhaviñyämi yat käyastha-vidyä-päraà gato'smi tat dehi me päritoñikam |232|

viçäkhä: ajja ëavvaà sakkaraà däissaà | madhumaìgalaù : visähe ëüëaà parihasijjämi | viçäkhä: bhaavaàtassa sürassa sabämi |251 madhumaìgalaù: (saharñaà kåñëam upetya) piavaassa mäëasamae ppamadä-saakoòé-rosa-bhaàjaëe viakkhaëohmi | dépäalé kodue surahé saakoòé puävaëe äcario hmi | tädijjau ajja mahä-mahüsave majjhaà aëabbhatthita-pubbä saakoòé dakkhiëä |252 (kåñëaù smitvä tüñëéà tiñöhati |) (apavärya) visähe maunaà sammati-lakñaëam tti jäëäsi ccea | tä dehi ppatissudaà | (ity aïjalià prasärayati |) viçäkhä (smitvä): geëhéadu | esä sakkarä | (iti karparäà samarpayati |) madhumaìgalaù (uccair vihasya): dhutte ciööha ëikkidaà vo karissaà (iti kåñëam antikam äsädya) pia baassa lahuammi kajje alaà bilaàbeëa geëha sulukkaà |253 kåñëaù: sakhe madhumaìgala | madhusüdano'smi | tad eñä rädhikäkhyäà gatä bhramaré çulkärtham ädeyä | våndä: phulleyaà campakalataiva satåño madhusüdanasyocitä | kåñëaù: vånde tattvänabhijïäsi rädhä khalv abhirüpä yä viparétä dhärä mädhvékamayé sampadyate |254

251ärya navyäà çarkaräà däsyämi | nünaà parihasasi jänämi | bhagavate süryäya çapämi |233|

252priya-vayasya mäna-samaye pramadä-çata-koöi-roña-bhaïjane vilakñaëo'smi dépävalé-kautuke surabhé-çata-koöi-püjäyäà äcäryo'smi tad déyatäà adya mahämahotsave mahyaà anabhyarthita-pürvä çatakoöi-dakñiëä |234|

253tad dehi pratçrutam | smitveti çarkarä karparäàçe'pi iti nänärtha-vargät | yathä yad eva mayä pratiçrutaà tad eva déyate néyatäm iti abhipräyät | dhürteti mama tu sarala-viprasya khaëòa-lipsayä çabdärthasyänyathä-karaëaà kauöilya-jïänaà naiväséd iti bhävaù | niñkåtir vaù kariñyämi | priyavasyasya laghuni kärye alaà vilambena gåhäëa çulkam |235|

254madhusüdano bhramaraù viñëuç ca repheëädhikhyäà gatä repha-dvayavan nämnätyarthaù | pakñe rädhikäkhyä nämä bhramaré käminé |

citrä: goulavéravareëëa appaòima-puëëa-lacchébharäo imäo tti saaà ccea samatthidaà | tä viàda-paàcaeëa kahaà amhäëaà ekkatamä geëhiduà juttä |255 våndä: hanta sakhi citre | çläghyäsi yad eña viçåìkhalaù komala-väg-vall--pallavena bhavatyä stambhito gambhéradevé stamberamaù |256 madhumaìgalaù: piabaassa sataguëo sulukkotti ettha asakkhaväiëo satasahassa paàtidahammi païjavasäyaà kuëaàtehià amhehià tassa ujjäëa-cakka-vaööiëo suöhöhu avaraddhaà |257 kåñëaù: sakhe sädhu sädhu | priyärthaà rasa-mädhurém upabhojayan käyasthikä-rasavaté-paurogavo'si | satyam asaìkhyäny eva vittäni cakravarti-varäëäm abhipräyeëa kroòékåtäni | tathä ca smaryate |258

dräghiñöhe chadmani jïäte prakåtyä garva-çälinäm | abhyunnata-çriyogräëäà yatheñöhaà daëòa iñyate ||63|| iti |259

lalitä: daàòena binä kkhaëaà bi goväëaà ëatthi olaàbo, tä juttaà daàòaggahaëaà |260 kåñëaù: yadyapi païcabhir api na çulkaparyäptis tathäpi dvitéyaiva mama rakñaëéyä yä khalu candra-lekhonmélana-kñamä |261

255gokula-véra-vareëya apratima-pürëa-lakñmé-bharä imä iti svayam eva samarthitam | tad vånda-païcakena hetunä katham asmäkam ekatamä grahétuà yuktä |237|

256gambhéra-vedé durvära-madaù stamberamaù hasté | yad uktaà, tvag-bhedäc choëita-çrävän mäàsasya vyadhanäd api | saàjïäà na labhate yas tu gajo gambhéra-vedy asau |238|

257priyavayasya çata-guëa-çulka ity aträsaàkha-väcinaù çata-çabdasya paìkti-daçake paryavasänaà kurvadbhir asmäbhis tasmai udyäna-cakravartine suñöhu aparäddha tasmai käpayitum ity arthas tasyeti vä |239|

258priyo'rtha-prayojanaà yeñu evambhütä ye rasäs tan-mädhuréà pakñe priyä çré-rädhikä saiva arthaù prayojanaà yeñu tad rasa-mädhurém | paurogavaù päka-karmädhyakñaù |240|

259smaryate iti småti-çästra-vacanam evätra pramäëas astéti bhävaù | dräghiñöhe atidérghatame | atyunnatayä çriyä ugräëäm |241|

260daëòena vinä kñaëam api gopänäà nästy avalambaù tad yuktam eva daëòa-grahaëam |242|

rädhä (sotpräsaà vihasya): haàta, devadobäsaëassa kusumaà ociëaàtéëaà khajjanäcchéëaà khemaà kkhu buàdävaëaà ommideëa imiëä ekkeëa mahäkalahiàdeëa sabbaà äkkamia bhaaàkaraà kidaà | kealaà seliàdassa ubasallamettaà olambaëaà äsé | haddhé haddhé | ettha bi däëiàdäraàbhadaàbheëa baööa-päòidä äraddhä | kassa viëëavissamha ||244||262 kåñëaù: nändémukhi tava karëam adhirüòhäsäà gurvé giräm anargalatä yad atra san-märga-rakñä-prakhyäta-viçuddhau mayy api vartma-pätitä pariväda-kälimädhyäsa-sähasikatä | tad enäà dor-daëòa-yugalena gäòhaà péòayämi |263 nändémukhé (puro'vasthäya värayanté): suvéra mahä-tävasé-pariäassa maha samakkhaà akkhamaà kkhu edaà kulabälä-péòaëaà | kåñëaù:

goñöha-mahendra-kumäraç cüòämaëir asmi muhur ahaàyünäm | katham unmada-yuvaténäm upekñitähe'dya darpa-koñmäëam ||64||264

lalitä: kaëha salakkhaà kadhesi | ettha ëävaerajjhasi tumaà | ghaöödee ccea eso apubbo ko bi ppasädo jeëa sakkhulakumälo dhütta-dhuréëäëaà bi suööhu vimhävaëéà kaàcana-vijjaà jhatti ajjhavido si |265 kåñëaù: (säöopam)

ghaööädhiräjam avamatya vivädam eva

261dvitéyaiva lalitäm apekñya lalitä ekä rädhä dvitéyety arthaù pakñe dvitéyä tithiù | candralekhä candrakalä pakñe nakhäìkaù |243|

262hanta devatopäsanäya kusuma-vicinvaténäà khaïjanäkñéëäà kñemaà khalu våndävanaà unmadena ekena mahä-kalabhendreëa sarvam äkramya bhayaìkaraà kåtam | kevalaà çailendrasya upaçalya-mätraà avalambanam äsét | hä dhik hä dhik taträpi dänéndrärambha-dambhena vartma-pätitä ärabdhä kasmai vijïäpayiñyämahe räja-putrasyäsya ko niyanteti bhävaù |244|

263mahätäpaséparivärasya me samakñaà akñamaà khalu etat kulabälä-péòanam |245|

264ahaàyünäà ahaìkäravatäà | ahaìkäravän ahaàyuù syäd ity amaraù | pakñe yünäà madhye ahaà cüòämaìiù | darpakasya garvasya uñmäëaà uñmatvaà taikñëam ity arthaù | pakñe kämodrekam |246|

265he kåñëa çlakñëaà kathayasi atha näparädhyasi tvam | ghaööédevyä eva eña apürvaù ko'pi prasädaù | yena satkulakumäro'pi dhürta-dhuraëénäà suñöhu vismäpanéà käïcanavidyäà jhaöiti adhyäpito'smi |247|

yüyaà yad äcaratha çulkam adityamänäù | manye vidhitsatha tad atra gires taöeñu durgeñu hanta viñameñu raëäbhiyogam ||65||266

rädhä: mohaëa kettia sahissamha | jaà atinirmathanäd agniç candanäd api jäyate tti baaëaà pamäëaà | taà ettha amha-düsaëaà na deam | 267 kåñëaù:

apaöu-bhrama-käriëébhiù kuöinäöébhir alaà praséda devi | vitarädya dhanäni madéñöäny anutiñöhätanu-saìgara-kriyäà vä ||66||268

våndä:

tvaà mahä-saàyugéno’si saàyuge khyätim ägataù | yoddhuà tatas tvayä särdhaà kñamantäm abaläù katham ||67||269

kåñëaù: känanecari svarüpänabhijïäsi |

paçyonnata-çroëi-rathä mataìgaja- kramojjvaläù suñöhu padätiçobhanäù | kämasya caïcat-kaca-bhära-cämaräç camür amüç cäru-camüru-locanäù ||68||270

266viñameñv iti taöeñv ity asya viçeñaëaà | pakñe viñameñu kandarpaù tasya raëäbhiyogam ity ekaà padam |248|

267mohana kiyat sahiñyämahe | yad atinirmathanäd agniç candanäd api jäyate iti vacanaà pramäëam | tad atra asmad-düñaëaà na deyam | tena hi dhéräëäm api cäïcalyaà jäyate iti rahasyo dhvaniù | 249 | 268kuöi kauöilyaà ik kåñädibhyaù | näöé näöyaà kauöilya-näöyam atra parama-paöau mayi na phalitéty arthaù | rahasya-dhvani-pakñe apaöor eva bähyärthänusandhäyino bhramaù syät na tu parama-paöo rahasya-vedino mameti | mayä tu yuñmac-cäpalyaà jïäyata eva alaà vyaïjanayeti bhävaù | atanor analpasya pakñe kandarpasya saìgarasya yuddhasya kriyäà vyäpäram |250| 269ñäàyugéno raëe sädhur ity amaraù | yataù saàyuge yuddhe upayathäpi spañöa evety arthaù |251| 270ñvarüpänabhijïäséti mamäpyatanusaìgare paräjetuà samarthä etäs tvaà näbhijänäséti bhävaù | amüç camüru-cäru-locanäù kämasya camüù senäù paçya pratéyhéty arthaù | sanäìgäny eväbhinayena tarjanyä darçayann äha unnatäù çroëaya eva rathä yäsäà täù | mataìga-jasyeva krameëa päda-vinyäsena ujjvaläù pakñe krameëa çaktyä | krama-çaktau paripäöyäm iti viçvaù | suñöhu padair iti çobhanä pakñe padäti-çobhanä |252|

rädhä: ëäara diööhaà kula-bäliävimohaëaà idaà ghaöö.énda-jälaà | tä puëo alaà vitthäreëa | sahé-saëähä jaëëa vediaà calidamhi |271 kåñëaù: ghürëitäkñi ghana-ghaööa-kareëa çéghram äghrätäsi | kathaà calane prabhavitäsi |272 campakalatä: kià kkhu bhoaräassa ahiäré hosi jaà kara-däëeëa ärähaëijjo tumaà |273 kåñëaù: campakalate bhogarägasyädhikäré tathyam asmi | tathäpi nätéva tuñöir mama karadänenärädhane | tataù prayatna-nigüòhän käïcana-kumbhän eva sparçayantu bhavatyaù |274 lalitä: haàta muddhä-viòambaëa-cäduré-gabbida ! Pekkha imäo biaòòha-ppaaräo goööha-juadi-ballio raëëo ghaööa-dänaà kaööia salélaà calaàti | tä ujjäëa-cakkabaööiëaà gadua phukkärehi |275 kåñëaù :

bhuja-vikramiëä mayä kathaà vä tava hetor api phütkåtir vidheyä | dvipadarpaharasya ko harer vä hariëé-vånda-vimardane prayäsaù ||69||276

rädhä: kià kädabbaà hariëä jaà sarahasaà balidä purado lalitä |277

271nägara kula-bälikä-vimohana idaà ghaöendra-jälaà tat punar alaà vistäreëa | sakhé-sanäthä yajïa-vedikaà calitäsmi | indra-jälam iti prakaöébhüte ghaööa-çulka-grahaëädäv arthena tätparyam iti tava väcaivävagamyate vyajyamäneti durlabhe’rthe tu nästy eva nyäyaù | ato nirvirodham eväsmäkam itaç calam iti bhävaù prakaöaù | rahasyas tu käla-vilambäsahiñëavo vayaà bhavatä çulka-grahaëa-miñeëa calantyo niruddyämahe iti |253| 272äghrätäsi éñad gåhétäsi pakñe ghano niviòo ghaööaç calanaà cäpalaà yasya tathäbhütena kareëa mat-päëinä samäghrätäsi parämåñöäsi | äghräëa-liìgena karasya gaja-çuëòatvaà durväritayä vyaìjitam | yadi yäsyasi svakareëaiva tväm äkarñayäméty arthaù |254| 273kià khalu bhojaräjasyädhikäré bhavasi yat karadänenärädhanéyas tvam |255| 274sparçayantu dadatu sparçanaà pratipädanam ity amaraù |256| 275hanta mugdhä-viòambana-cäturé-garvita paçya imä vidagdhä-pravarä goñöha-yuvaté-valyaù räjïo ghaööa-dänaà karttitvä salélaà calanti tata udyäna-cakravartinaà gatvà phutkuru |257| 276hareù siàhasya nivåttir näma ñañöham aìgam idam | yad uktaà nidarçanasyopanyäso nivåttir iti kathyate iti |258|

kåñëaù : paìkajäkñi | niñöaìkitam avadhäryatäm |

vidyotase kalpa-lateva kämadä bhrükärmukaà bhüri dhunoñi cäyatam | ity artha-puïjaà mama dehi puñkalaà kià vä sakhébhiù saha suñöhu vigraham ||70||278

lalitä: (kuöilaà vilokya) gobi-ähära saìkha-cüòa-vimaddaëeëa vikkhäda-vikkamosi | tä juttä viggahähiläsuadä |279 rädhä: hanta sahéo kidaà parissamävaëodaëaà tä turiaà ukkhivadha ëiaà ëiaà gaggariaà |280 kåñëaù: sakhe subala saàbhåtenävañöambha-kumbhikä-païcakena satvaraà ghaööa-catvaraà pariñkriyatäà tvayä | mayä paçcäd atra païcamé dhärayiñyate yataù punnäga-priyäsau |281 subalaù: (parikramya) lalide bhäradukkhappadäo ghaööa-gharaà lambhemi tumha-kumbhiäo tä suhaà calantu hodéo |282 lalitä: (sävajïa-smitam avalokya) haddhé haddhé are cilläa-cäuriä-cori-cakkavaööé-lélämacca! saidäe bi lalidäe ko kkhu ëésajjhaso tiëaà bi parihariduà ajjhavassadi |283 subalaù: (saçaìkaà parävåtya) pia-baassa, ekkohaà kadhaà kumbha-païcaaà äharissam | tä imehià baassehià saddhaà saaà ccea saëëihehi |284 277kià kartavyaà hariëä yat sarabhasaà valitä purato lalitä | pakñe sarabhena siàha-vimardanena jantunä saàvalitä | 278vigrahaà yuddhaà pakñe deham |260| 279gopikähära çaìkhacüòopamardanena vikhyäta-vikramo'si tad yuktä vigraäbhiläñukatä | gopikäà haratéti sa cäsau çaìkhacüòaç ceti tasya pakñe gopikänäà häräç ca çaìkha-sambandhinyaç cüòäç ca täsäm |261| 280hanta sakhyaù kåtaà pariçramäpanodanam | tat tvaritam utkñipatha nijäà nijäà gargarikäm |262| 281saàbhåtena samyak dhåtenävañöambha-kumbhikä kanaka-ghaöépariñkriyatäà vibhüñyatäà païcamé sarvä apekñya rädhaivety arthaù | pakñe païcamé tithiù |263| 282lalite bhära-duùkha-pradä ghaööa-gåhaà lambhayämi yuñmat-kumbhikäs tat sukhaà calantu bhavatyaù |264| 283hä dhik hä dhik are cilläta-cäturya-caura-cakravarti-lélämätya çayitäyä api lalitäyäù kaù khalu niùvädhvasas tåëam api parihartum adhyavasyate | prasiddha-caura<c cillätas tasyeva cäturyaà yasya tathäbhüto yaç caura-cakravarté tasya lélämätya |265|

kåñëaù: sakhe subalo’pi suñöhu durbalo’si yad eña lalitäyäù phalgubhir eva maöasphaöibhis tvam uccäöitaù |285 subalaù: (sanarma-smitam apavärya) pia-baassa alaà baaëam etta-sulaheëa dapparäsiëä | suööhu paccakkhé kida vikkamosi jaà sassià diahe rähiäe saddhaà badåntasmi kéläjjüe küòeëa jaaà ugghusia lalidäe äaòòdhidamuraléo tumaà kotthuha-saìgobaëaà kuëanto sumheramuhéhià suhéhià kaòakkhijjanto saòkäulo tuëëaà saàvutto äsi |286 kåñëaù (småtvä): måñäväda-vaijïänika maunaà bhaja | mahä-saméraëasya me vikrama-ghäöé-parispandanärambhe rambheva keyaà varäké lalitä |287 lalitä: visähe taà amha-piasahé-bhäduaà siridäma-joindaà vandehi jeëa paräëäämeëa baliööhaà märudaà ëijjidékadua mahärambhäëaà goiëaà goööhé upphullékidä |288 viçäkhä: (sasmitaà) lalide sähu kiàpi sumäridaà tue | (iti saàskåtena)

çré-dämacandräìkita-pürva-käyaà bhäëòéra-pürväcalam äçrayantam | kåñëämbudaà tatra vilokya våndä smereyam äséc capalä sakhé naù ||71||289

284priya-vayasya eko'haà kathaà kumbha-païcakaà ähariñyämi | tad ebhir vayasyaiù särdhaà svayam eva sannidhehi |266| 285maöa-sphaöibhir äöopaiù |267| 286priya-vayasya alaà vacana-mätra-sulabhena darpa-räçinä | suñöhu pratyakñékåta-vikramo'si yat tasmin divase rädhikayä särdhaà vartamäne kréòä-dyüte küöena jayaà udghüñya lalitayä äkåñöamuralékas tvaà kaustubha-saìgopanaà kurvan susmera-mukhébhiù kaöäkña-viñayékriyamäëaù çaìkäkulas türëaà saàvåtta äséù |268| 287vaijïänikaù kuçalaù vaijïänikaù kåtamukhaù kåté kuçala ity api ity amaraù | mahä-saméraëasya mahävegasya pakñe mahäpavanasya vikramasya ghäöé chaläd äkramaëam |269| 288viçäkhe tad asmat-priya-sakhé-bhrätaraà sudäma-yogéndraà vandasva yena präëäyamena baliñöhaà märutaà nirjitékåtya mahärambhäëäà gopénäà goñöhé utphullékåtä | yogéndraà pakñe upäyendraà upäyo'tra sämädénäà caturëäà madhye paräbhava-lakñaëo daëòa eva grähyaà präëäyamena pakñe balädhikyena märutaà pakñe mäçabdo niñedha-väcé lupta-svakatthanam ity arthaù |270| 289sa-smitam iti prastüyamäne'py utkarñe paramotkarña-rüpo'àças tvayä näbhivyaïjita ity abhipräyeëa | sädhu kim iti smäritaà tvayä | smereti sadaiveyaà kåñëa eva sarvotkarñaà niçcitavaté tadänéà tu kåñëäd apy utkarñaà çrédämni dåñöveti bhävaù | ata eva iyaà asmäkaà capalä sakhé kadäcit kåñëotkarñaà paçyanté asmatsakhéti sakhétve cäpalyam |271|

arjunaù: (saàskåtena)

atra naù savayasäà guëäntare jéyate jayati vä na kaù sakhä | tatra goñöha-sudåçäà kim ägataà käraëaà vadata vo madäplutä ||72||290

kåñëaù: (rädhäm avalokya)

dätum icchasi na käïcanäni cec cäturéà manasi käïcana çritä | gauri gairika-vicitritodaréà tvaà tataù praviça bhübhåto darém ||73||291

(iti rädhäm ävåëoti) lalitä: (madhyam äsädayanté) raaëäréa | suëähi mähurémähappehià päapauma-pphaàsa-sohagga-bhäatta ëaà appaëo amaëëia saìkäuleëa ëiadharaävaööhi-dimettaa-kidatthamaëëeëa bhattuëä bi durädo sädaraà bandijjantée | (ity ardhokte rädhikä säbhyasüyaà lalitäà paçyati) |274|292 (smitvä) akomäraà pürisajaëa-parimala-käëiäëahiëëa-sabbaìgäe jäe amha-piasahie aìgäià sevä-pajjüssueëäbi maïjuëä ëaajobbaëeëa sajjhasädo bia mantharéhubia ajjabi ëibbharaà ëa parisélidä.é täe mahäsadéulacakkavaööiëée imäe aìgassa pekkhaëe bi kidajjhavasä o jaëo mahäsähasiäëaà dhurandharo bhaëéadi kià uëa pphaàsaëe | tä avehi | (sarväù smitaà kurvanti) |275|293

290savayasäà miträëäà gaëäntare gaëa-madhye jéyata iti paräjaye jaye ca asmat savayastvam eva käraëaà na tu yuñmad bhrätåtvam iti | he mada-plutä mada-vyäptä iti våthaiväyaà bhavaténäà mada iti bhävaù |272| 291käïcana käm api |273| 292rata-näréka-rati-vallabha he çåëu mädhuri-mähätmyaiù päda-padma-sparça-saubhägya-bhäktaà ätmano amatvä çaìkäkulena nija-gåhävasthitimätra-kåtärthamanyena bharträpi dürataù sädaraà vandyamänäyäù |274| 293säbhyasüyam iti mat-samakñam eva mama stutyä patyur nindayä ca lajjä ca sväbhiyogaç ca vyajyamänau bhavetäà tau mäbhütäm iti | lalitä smitveti tvayä tu locyata iti tena lajjä sväbhiyogau mayä tu sakhyä yathärthaà vaktavyam eva atra kiïcid vyajyamänaà syäc ced iñöäpattir eva autsukyamahäräjasya präbalye ko vä lajjädi-dasyu-prabhävaù | akaumäraà püruña-jana-parimala-kaëikänabhijïa-sarväìgäyä yasyä asmat-priya-sakhyä aìgäni sevä-paryutsukenäpi maïjunä nava-yauvanena sädhvasäd iva mantharébhüya adyäpi nirbharaà na pariçélitäni | tasyä mahäsatékula-cakravartinyä asyä aìgasya prekñaëe kåtädhyavasäyo jano mahä-sähasikänäà dhurandharo bhaëyate kià punaù sparçane tad apehi | sarväù sasmitam iti kåñëaà pralobhayati ca nivartaayati cety abhipräyät |275|

madhumaìgalaù: (vihasya) lalide alaà imiëä gabba-bhareëa | pucchijjau appaëo piasahé gandhabbiä, jäe dubbäsassa muëiëo muhädo amha-pia-baassassa äkomäraà accaria bamhacariamähuré saaà ccea äaëëidä |276|294 subalaù: lalide saccävedi eso muëiputtao tä pattiäehi mahävéra-vvado bi pia-vaasso ëäréëaà gaëädo bhäedi |277|295 arjunaù: äà viëëädaà | ado ccea imäëaà kaòaasaddametteëa sambhamäulo bhavia kampanto pulaidaìgo mae bäraà bäraà diööhothi |278|296 kåñëaù: (smitaà kåtvä) lalite nätra vipratipattis te çreyasé yat samäna-dharmaëoù sädhakayoù sahaväsa-sauhärdaà mädhuré jhaöiti mahä-vrata-siddhaye sädhu kampate |278| rädhä: (dåg-aïcalaà säci vikñipanté sävahelaà kiïcit parävåtya) ëäara särasesä ëa kkhu tumha-cabala-cäduré tä alaà piööha-peseëa |279|297 kåñëaù: (apavärya) vånde, paçya paçya --

narmotkau mama nirmitoru-paramänandotsaväyäm api çrotrasyänta-taöém api sphuöam anäghäya sthitodyanmukhé | rädhä läghavam apy asädaragiräà bhaìgébhirätanvaté maitrégauravato’py asau çata-guëaà mat-prétim evädadhe ||74||298

(rädhä kiïcid vihasya lalitäyäù karëa-müle lapati |) lalitä: kaëha goula vikkhäda-guëo tumaà juaräosi tti amhe tuëëià baööamha | jai sämpadaà sémullaìghaëe pauttosi, tado amhe késa appaëa-kajjaà ubekkhissamha | 281|299

294alaà anena garva-bhareëa påcchatäm ätmanaù priyasakhé gändharvikä yayä durväsaso muner mukhät asmat-priya-vayasyasya äkaumäram äçcarya-brahmacaryä mädhuré svayam eväkarëitä |276| 295lalite satyäpayati satyaà kathayati eña muniputraù | tat tasmät pratéhi mahävéra-vrato'pi priya-vayasyo näréëäà gaëäd bibheti |277| 296äà vijïätaà ataeva äsäà kaöaka-çabda-mätreëa sambhramäkulä bhütvä kampamänaù pulakitäìgo mayä bäraà bäraà dåñöo'sti |278| 297nägara sära-çeñä na khalu yuñmac-capala-cäturé tad alaà piñöa-peñeëa |279| 298nirmitetyabhyantara-sukhasya çrotrasyänteti garveëävahitthäyäà satyäm apy udyan-mukhéti güòha-smitam eväsyä harña-vyaïjakam | saubhägya-garva-janito'yaà bibbokaù | tathä hi, bibboko mäna-garväbhyäà syäd abhéñöo'py anädaraù | iti (UN 11.52) | maitré gauravat iti tadéyatämaya-praëayät candrävaly-ädi-niñöhät |280|

arjunaù: kià taà kajjaà tumhäëaà jaà ubekkhadha ?300 lalitä: gobehinto ëia-bundäbaëassa saàrakkhaëaà jebba | ido abaraà kià kajjam ?301 (arjunaù sävahelaà vihasya huìkåtià kurvan mürdhänam ädhunoti |) viçäkhä: (sasmitam upasåtya) lalide, goula-juadoula-cakkabaööiëé amha-pia-sahé äëebadi |302 lalitä: kià tam ?303 viçäkhä: sabbe gabbidä gobä ladaàkura-puïja-bhuïjaëa-dakkhäëaà gäiëaà lakkha-koòé rakkhanto phalehià kukkhibhariëo puppha-pallavehià midho ëevacchaäriëo suiraà amha-bundäbaëassa biddhaàsaëaà kuëanti | tä ëiööaìkidaà kadhehi ede idä bä biramentu kiàbä karaà dentu |304 madhumaìgalaù: (sämarñam) bibaréda-bädiëi! muëi-bbadiëé hohi | adhabä thoaà pi tumhäëaà düsaëaà ëatthi | pia-baassassa käruëiadä ccea ettha aëatthaäriëé saàbuttä | jäe òähiëäe aòähiëäëaà tuäriséëaà tassa bundäbane pabeso pasädékido | tä ëa kkhu ajutto paläbo |305 campakalatä: ajja! aëajjosi tumaà jaà apajjäloia mohaà jappasi |306 lalitä: (saàskåtena)

çåëoti näyaà çataço’pi ghuñöaà na ca smaraty ätma-dåçäpi dåñöam

299kåñëa gokule vihyäta-guëas tvaà yuvaräjo'si iti vayaà tüñëéà vartämahe yadi sämprataà sémollaìghane pravåtto'si tato vayaà kasmät ätmakäryam upekñiñyämahe |281| 300 kià tat käryaà yuñmäkaà yad upekñadhve ? 282|| 301 gopebhyo nija-våndävanasya saàrakñaëam eva | ito’paraà kià käryam ? 283|| 302 lalite, gokula-yuvaté-kula-cakravartiné asmat-priya-sakhé äjïäpayati ||284|| 303 kià tat? ||285|| 304 sarve garvitä gopä latäìkura-puïja-bhaïjana-dakñäëäà gaväà lakña-koöé rakñantaù phalaiù kukñimbharäù puñpa-pallavaiù mitho ëepathya-käriëaù suciraà asmad-våndävanasya vidhvaàsanaà kurvanti | tan-ëiñöaìkitaà kathaya | ete ito vä viramantu kià vä karaà dadatu ||285|| 305 viparéta-vädini! muni-vratiné bhava | athavä alpam api yuñmäkaà düñaëaà nästi | priya-vayasyasysa käruëikataivätränartha-käriëé saàvåttä | yayä dakñiëayä adakñiëänäà tvädåçénäà tasya våndävane praveçaù prasädékåtaù | tat na khalu yukta-praläpaù ||286|| 306 ärya! anäryo’si tvaà aparyälocya moghaà jalpasi ||287||

çruti-småtibhyäà nija-locanäbhyäà hénaà tatas tvaà sakhi näkñipämum ||75||307

viçäkhä: sahi ëandémuhi abi kià so kira pia-sahée mahäsiea-mahüsabo tue samuréadi ?308 nändémukhé: bisähe ! ko kkhu so paräëé bhuaëe hodi, jeëa mahä-mahüsabo bi bisumariduà päréadi ?309 citrä: ëandémuhi ! acchihià paccakkhékido bi so mahüsabo louttaradäe kaëëaà me uttaraledi, tä suëäbéadu |310 nändémukhé: sahi citte suëähi imäe bundäe gadua bhaabadé biëëattä “hanta joesari, bundäbaëa-rajje ahisiïcajjau rähé, jaà ägäse asarériëé bäëé ebbaà paaòaà amhäëaà purado ädiööhabadi tti |311 våndä: (svagatam) mukundasya nideçäd äkäça-väg-apadeçenäham äryäm udayojayam |312 nändémukhé: tado mahätäbasée bhaabadée ähüdäo païca-deéo samäadäo |313 arjunaù: käo kkhu täo ?314 våndä:

devé prasiddhä bhuvi devaké-sutä yä kaàsam äkñipya jagäma kevalam | bhänoù kalatre tanayä ca païcamé gaìgä tu yä mänasa-pürvikä småtä ||76||315

307 ghuñöaà abhyastam uktaà vä ätmano dåçä netreëäpi dåñöaà mahotsavaà na smarati | näkñipämum ity atimüòhaù äkñepa-viñayo’pi naiva bhavatéti bhävaù ||288|| 308 sakhi nandémukhi api kià sa kila priya-sakhyä mahäbhiñeka-mahotsavas tvayä smaryate ||289|| 309 viçäkhe ! kaù khalu sa präëé bhuvane bhavati, yena mahä-mahotsavo’pi vismartuà çakyate ? ||290|| 310 nandémukhi ! akñibhyäà pratyakñékåto’pi sa mahotsavo lokottaratayä karëaà me uttaralayati, tat çrävayatu ||291|| 311 sakhi citre çåëu anayä våndayä gatvä bhagavaté vijïaptä “hanta yogeçvari, våndävana-räjye abhiñicyatäà rädhä | yad yasmäd äkäçe açarériëé väëé evaà prakaöaà asmäkaà purataù ädiñöhavati iti ||292|| 312 mukundasyeti sarvato’dhikaà saubhägyaà tasyäù sücitam ||293|| 313 tato mahä-täpasyä bhagavatyä ähutäù païca-devyaù samägatäù ||294|| 314 käù khalu täù? ||295|| 315 bhänoù kalatre saàjïä-cchäye tanayä yamunä mänasa-pürvikä mänasa-gaìgä ity arthaù ||296||

citrä: tado tado ? nändémukhé: tado kaëiööhäe mattaëòa-mahisée bhaëidaà bhaabadi, aëadikka-maëijjaà tumha-säsaëaà ëiccidaà kkhu amhehià sire gahédaà, kintu kahià mahiööhä esä bacchä rähé, kahià bä solaha-kohamettabitthiëëaà edaà bundäbaëa-rajjaà tti ëa suööhu pasédai me hiaam |316 (iti saàskåtena) sakhi savarëe samäkarëaya --

ämnäyädhvara-tértha-mantra-tapasäà svargäkhila-svargiëäà siddhénäà mahatäà dvayor api tayoç cicchakti-vaikuëöhayoù | véryaà yat prathate tato'pi gahanaà çré-mäthure maëòale dévyat tatra tato'pi tundilataraà våndävane sundari ||77||317

citrä: tado tado ? nändémukhé: tado hari-supphulle saala-jaëe ëibatanta-dibba-kusuma-barisaà gaaëaà pekkhia bhäëu-ëandiëée bhaëidaà, bhaabadi ! ido äantuà pajjussaäbi tumha-aëämantaëeëa saìkida-hiaä dibba-maïjüsiäe aëugadä piasahé esä sarassaé ambare bisambai tä ääréadu tti biëëattäe bhagabadée sädaraà ääridä biriïci-putté tattha pabisia dibba-maïjusiaà ugghäòanté bhaëiduà pauttä | (ity ardhokte)318

316 tataù kaniñöhayä märtaëòa-mahiñyä chäyayä bhaëitaà bhagavati anatikramaëéyaà yuñmat-çäsanaà niçcitaà khalu asmäbhiù çirasi gåhétaà kintu kva mahiñöhä eñä rädhä kva vä ñoòaça-kroça-mätra-vistérëam idaà våndävana-räjyam iti | na suñöhu prasédati me hådayaà | tena sarva-brahmäëòädhipatya eväbhiñicyatäm iti bhävaù ||297|| 317 ämnäyänäà vedänäà vastu-jïäpakatva-lakñaëaà yad véryaà, adhvaräëäà jyotiñöomädénäà viçiñöa-phalotpädakatva-lakñaëaà, térthänäà pävanatva-lakñaëaà tathä tat-tat-sädhyänäà sarväëäà aindriyaka-sukha-präpakatva-lakñaëaà tad-bhoktèëäà svargiëäà sukha-pramattatä-lakñaëaà tathaiva siddhänäà maëimädénäàaiçvara-sukha-präpakatva-lakñaëaà tapasäà mahattäà siddhamatäà yogaiçvaryädi-lakñaëaà cic-chaktir mäyätétähläda-sattä-jïäna-svarüpä antaraìga-çaktis tasyä nirupama-nitya-kalyäëa-guëaù tan-maya-padärtha-samudäyäviñkaraëa-lakñaëaà vaikuëöhasya tat-käryasya tat-tan-mayatva-sarvotkarña-lakñaëaà tad-véryaà prathate prakhyätaà bhavati tato’pi jäti-pramäëäbhyäà gahanaà véryaà mäthure maëòale eva dévyati tato’pi tundilataraà våndävane ñoòaça-kroça-mätra eva tena kä värtä brahmäëòa-koöy-ädhipatyänäà täni våndävanaika-pradeça-pratéko’pi brahmaëä dåñöänéti bhävaù ||299|| 318 tato harñotphulle sakala-jane nipatad-divya-kusuma-varñaà gaganaà prekñya bhänu-nandinyä yamunayä bhaëitaà, bhagavati ! ita äganuà paryutsukäpi yuñmad-anämantraëeëa çaìkita-hådayä divya-maïjüñikayä anugatä priya-sakhé eñä sarasvaté ambare vilambate tad äkarñyatäm iti vijïäpitayä bhagavatyä sädaram äkäritä viriïci-putré sarasvaté tatra praviçya divya-maïjuñikäà udghäöayanté bhaëituà pravåttä | (ity ardhokte)

våndä: (nirbharautsukyena nändémukhé-väcam äcchädya saharñam) –

pädméà padmabhuvaù srajaà praëayiné sauvarëa-paööaà çacé ratnälaìkaraëaà kubera-gåhiëé chatraà pracetaù-priyä | dvandvaà cämarayoù prabhaïjana-vadhüù svähä duküla-dvayaà dhümorëä maëi-darpaëaà sarabhasaà mat-päëinä prähiëot ||78||319

citrä: tado tado ? våndä: tataç ca—

svar-vädya-dhvani-òambare çruti-hare gambhérayaty ambaraà gäyaty ambuda-bhäji tamburu-mukhe gandharva-vånde mudä | nåtyaty apsarasäà gaëe ca gagaëe rädhäbhiñekotsavaà kartuà täù sura-subhruvaù sarabhasaà bhavyäs tam äremire ||79||320 (iti nändémukhém avekñya sa-lajjam) tatas tataù ?

nändémukhé: tado pekkhantammi säëandaà baindaëandaëe bhaabadée ëideseëa tähià bhuaëa-päaëa-taraìgiëéhià saìgiëéhià deéhià tumhehià sahéhià saddhaà puraòa-paööobari ëibesidäe rähie dibba-mahosahi-rasämia-pürideëa maëi-kumbha-ëiurambeëa mahä-hiseaà kuëantéhià bundäbaëa rajjassa ähi-paccaà appiam ||321 campakalatä: (saromäïcam) tado tado ? nändémukhé: tado hatthaà ukkhibia sarassaée sarassaé paäsidä | « edaà taà soandhiaà dämaà jaà siëeheëa ammäe säbittée pahidaà | » tti suëia deée ekkäëaàsäe taà geëhia gouläëandassa kaëöhe ëikkhittaà |322 tado ëamma-sumhera-muhée mihira-duhidäe bäharidaà | ammahe dhamma-bimhäraëe kammaòhadä-bandhu-jaëa-siëehäëaà, jehià biakkhaëä bi abiäria

319 padma-bhuvaù brahmaëaù praëayinéà sävitré | sauvarëa-paööà svarëa-siàhäsanaà kuvera-gåhiëé åddhiù | pracetaso varuëasya priyä gauré | prabhaïjana-vadhüù çivä | dhümorëä yama-priyä mat-päëinä prähiëot prasthäpayämäsa ||301|| 320 ambuda-bhäji meghäntarite iti tatra prakaöébhavituà puàsäà teñäm ayogyatvät ||302|| 321 tato prekñyamäëe sänandaà vrajendra-nandane bhagavatyä nideçena täbhir bhuvana-pävana-taraìgiëébhiù saìgiëébhiù devébhiù yuñmäbhiù sakhébhiù särdhaà puraöa-paööopari niveçitäyä rädhäyä divya-mahauñadhi-rasämåta-püritena maëi-kumbha-nikurambena mahäbhiñekaà kurvatébhir våndävana-räjyasya ädhipatyaà arpitam ||303|| 322 tato hastam utkñipya sarasvatyä sarasvaté prakäçitä | idaà tat saugandhikaà däma yat snehena ambayä sävitryä prahitam iti çrutvä devyä ekänaàçayä tad gåhétvä gokuläëandasya kaëöhe nikñiptam ||304||

paaööenti tti samäaëëia bijjha-bäsiëée bhaëidaà « jauëee! kä kkhu te abiärädiööhä pautté »323 taà suëia jauëäe bhaëidaà « dei! amha-bahiëée rähiäe pesidä sogandhia-mälä késa tue appa-bhäduëo diëëä? » tti suëia bihasantée deée hariseëa hari-kaëöhädo cäru-häreëa saddhaà uttäria taà dibba-soandhia-mälaà pia-sahé-kaëöhe ëikkhibantée sasidaà « ai, geëha appaëo mälaà » tti | viçäkhä: tado tado ? nändémukhé: tado alaà kaöhiëa-hiaa-saìgiëä amhäëaà imiëä häreëa tti hasantée haàs-putrée kodueëa rähiäe häro kkhu häriëi hari-kaëöhe appido |324 lalitä: tado ekkäëaàsäe kasäri-bakkha-tthalädo gahideëa kuraìga-ëähiëä rähiäe tilaaà ëimmidam ||325 våndä: (sänandam) tataç ca bhagavatyä solläsam abhyadhäyi—

särdhaà vallé-vadhübhir vilasata sukhinaù çäkhino bhüri phullä raìgaà bhåìgair vihaìgäù prathayata paçavaù prauòhim äviñkurudhvam | älébhir vähinénäà patibhir upacitä çrématé rädhikeyaà våndäm udyänapäléà çucim iha sacivékåtyaù vaù çästi räjyam ||80||326

(ity änanda-niñpandam abhinéya)

jagräha kunda-latikotkalikä-çatäni paträìkureëa sumanä viraräja citrä | smerä babhüva lalitä nava-mälikäsau phullätra campakalatä ca viçäkhikäpi ||81||327

323 tato narma-susmera-mukhyä mihira-duhitryä vyähåtam | aho dharma-vismaraëe karmaöhatä bandhu-jana-snehänäà, yaiù snehair vicakñaëä api avicärya pravartane iti samäkarëya vindhya-väsinyä bhaëitaà « yamune kä khalu tvayä avicärä dåñöä pravåttiù » ||305|| 324 tato’laà kaöhina-hådaya-saìginä asmäkam anena häreëa iti hasantyä haàsa-putryä kautukena rädhikäyä häraù khalu häriëi hari-kaëöhe arpitaù | haàsa-putryä yamunayä ||307|| 325 tato ekänaàçayä kaàsäri-vakñaù-sthaläd gåhétena kuraìga-näbhinä mågamadena rädhikäyäs tilakaà nirmitam ||308|| 326 särdham iti navädhikäre prajänäm äçväsanaà vähinénäà patibhiù senä-patibhiù çucià sad-guëa-vad amätyaà upadhä çuddhe amätye çuciù upadhä dharmädau yat parékñaëam ity amaraù ||309|| 327 utkalikä udgata-kalikä utkaëöhä ca sumanä mälaté paträìkureëa citrä saté viraräja | pakñe citrä saté sumanäù sucitä paträìkureëa patra-bhaìgena viraräja | nava-mälikä

lalitä: ëändémuhi! tadä daëinda-ëandiëée jaà bhaëidaà taà ëüëaà tue visumaridam |328 nändémukhé: halä, kadhaà bisumaridabbaà, jaà edäe amhäëaà antie mantidaà | ajja pahudé appaëo kéläbaëe lalidä pahudio amha-pia-sahéo suheëa saccandaà kusumäià ociëëäntu | taà suëia biïjha-bäsiëée bhaëidaà “jauëe ! tahabi mähabassa äattä kusumäëaà samiddhi tti ||329 våndä: (rädhäm avekñya sautsukyam)

devyä datta-viçeñakä viracitottaàsä çaner ambayä tvañöur nandanayä nibaddha-cikurä svéyälibhir maëòitä | caïcac-cämarayä sakhi dyusaritä sauryä ca saàvéjitä putryä padmabhuvas tvam ucchrita-maëi-cchaträ na vismaryase ||82||330

rädhä: (salajjam) bunde viramehi | kåñëaù: (svagatam)

dåçam adhika-didåkñur apy ayuïjaà vibhudha-vadhü-trapayä’ham änatäsyaù | hådi varamaëi-bimbitäà tademäà sapadi vilokya mudä skhalan niväsam ||83||331

subalaù: (apavärya) ajjuëa, sä kira mahähi-seatthalé rähie uggada-pamadattaëeëa ummadarähitti jaëehià ugghusijjai |332

smerä vikasitä babhüva | viçäkhikä vigalita-çäkhäpi campakalatä phullä babhüva | pakñe spañöam ||310|| 328 nandémukhi tadä dinendra-nandinyä yad bhaëitaà tan nünaà tvayä vismåtam ||311|| 329 kathaà vismartavyaà yad etayä asmäkam antika eva mantritam | adya-prabhåti ätmanaù kréòä-vane lalitä prabhåtayaù asmat-priya-sakhyaù sukhena svacchandaà kusumäny avacinvantu |” tat çrutvä vindhya-väsinyä bhaëitam | yamune tad api mädhavasyäyattä kusumänäà småddhir iti | mädhavasya vasantasya kåñëasya ca ||312|| 330 devyä ekänaàçayä dattaà viçeñakaà tilakaà çaner ambayä chäyayä tvañöur nandanayä saàjïayä sauryä yamunayä padma-bhuvaù putryä sarasvatyä ||313|| 331 hådi sva-hådi vara-maëiù kaustubhaù ||314|| 332tat çrutvä yamunayä bhaëitaà « devi! asmad-bhaginyä rädhikäyäù preñitä saugandhika-mälä ätma-bhrätre dattä iti vihasantyä devyäù kaëöhäc cäru-häreëa särdhaà uttärya täà divya-saugandhika-mäläà priya-sakhé-kaëöhe nikñipantyä çaàsitaà « ayi, gåhäëa ätmano priya-sakhé-kaëöhe nikñipantyä çaàsitaà « ayi! gåhäëa ätmano mälaà » iti ||306||

madhumaìgalaù: (apavärya) piabaassa sabbaà sumaraàtomhi ëäsaccaà pagabbhaàti goiäo |333 rädhä: sahi buàde, gaëiadu aööhavärisio käëaëakaro |334 våndä: (sasmitam) våndävaneçvari våndaçaù prätisvikér dhavalä pälayatäm asaìkhyänäà gosaìkhyänäm ananta eva känana-karaù | tat kià gaëanä-prayäsena |335 lalitä: visähe! bundäbaëa-cakkabäööané äëabedi | geëha haòheëa paòhamaà paòummaëëassa baòuëo maëi-maëòaëam |336 madhumaìgalaù : (apavärya) bho pia-baassa, ëiccidaà ettha samähäëaà dukkaraà tä paläaëaà ccea amhäëaà saraëam |337 kåñëaù: haàho goñöhasva! lalitä-laguòa-täòanam äçaìkya mä saìkuca purastäd eña sudarçano’smi |338 rädhä: (kåñëam apäìgena daräliìgya) suala alaà bilajjideëa käëaëakaro ubaëéadu |339

333priya-vayasya sarvaà smarann asmi näsatyaà pragalbhante gopikäù | 334 sakhi vånde gaëyatäm añöa-varñikaù känana-karaù | atra rädhäyä vyakta-yauvane madhya-kaiçorädya eväbhiñeka-prakaraëäd avagataù | çré-kåñëasya tu tadänéà çeña-kaiçoram eva nityaà sthitaà tac ca paugaëòa-madhya eväyaà harir divyan viräjata iti bhakti-rasämåta-sindhükteù (BRS 3.3.71) | paugaëòasyevävirbhütam ekädaça-samäs tatra güòhärciù sabalo'vasat (SB 3.2.26) iti çré-bhägavatoktyä vyavasthäpitaà ca | tato’träñöa-värñikänantaram añöau saàvatsarä vyatikräntä ity uktir na saìgacchate | tatra vraja-pura-vanitänäà vardhayan käma-devam iti | våndävanaà parityajya sa kvacin naiva gacchati iti çrémad-bhägavatädy-ukte’prakaöa-prakäça-gataiveyaà däna-léleti kecid ähuù | anye tu kadäcit syandolikayä karhicin nåpa-ceñöayä iti daçama-pramäëitaiva hindolana-däna-lélä prakaöa-lélä-gatäpéty ähuù | tan-mate ekädaça-samä vyäpya güòhärciù tad-anantaraà ca prakaöärciù sann ävasad iti vyäkhyäyä añöa-varñikatvam upapädyate | yad vä, abhiñeka-pürvato kenäpy agåhéta-karäëäm eñäà kara-grahaëam ucitam iti tadänéà kåñëasyäñöa-varña-vayatväd añöa-värñika ity uktam iti | 335 dhavalä gäù prätisvikéù pratyeka-vallava-svämikäù våndaçaù çata-koöi-saìkhyä pramäëena cärayatäà go-saìkhyänäà gopänäà asaìkhyänäà saìkhyätum açakyänäm | tenaite sarvasvam eva sadaëòya känana-karair eva mülya-bhütair bhavatyä krétä eva kåñëädayo’bhavann iti dyotitam ||318|| 336 viçäkhe våndävana-cakravartiné äjïäpayati gåhäëa haöhena prathamaà paöuàmanyasya baöor maëi-maëòanam | 337 bho priya-vayasya niçcitaà atra samädhänaà duñkaraà tasmät paläyanam eväsmäkaà çaraëam ||319|| 338 svasthästhaù parän dveñöi yaù sa goñöhasva ucyate | jugupsita-sauryatayä sambodhanaà sudarçanaç cakraà sundaraç ca ||

kåñëaù: (sasmitam avekñya)

ekasya tvaà prabhur asi sa tu dvädaçänäà vanänäm etac cälpaà nikhila-jagaté-vartinäm eva devaù | sämanta-çrés tvam iti sa mahämanmathaç cakravarté pathyaà rädhe çåëu haöham amuà mä kåthäs tasya çulke ||84||340

viçäkhä: bho suala| ebbaà hotu | tadhäbi tassa ujjäëa-cakkbaööiëo nideça-baööiëa tuha ghaööa-jjhakkheëa bundäbaëa- cakkbaööiëée amha pia-sahée käëaëa-karo kadhaà moaidabbo ? |341 subalaù : (sabhyasüyam) visähe ëiccidaà khaööärüòhäsi jaà samüòha-dummada-ghummidä tumaà tattaà ëa jäëanté palabasi |342 viçäkhä: (sotpräsa-smitam) kià ettha tattam ? kadhehi, süëissam |343 subalaù: kià bitthareëa ? saàkkhitta-säraà suëähi | jo kkhu mahä-mammaha-cakkabaööé so jebba ëiccidaà piabaassa-rübeëa baööanto jäëéadu | doëaà kira paramatthado bhiëëado ëatthi |344 arjunaù: bisähe | idaà bi thoa ccea | tä suëähi | so kira assuda-ara-sähammo sammohaëa-mähurä-bhara-ëabbo sabbobari virehanto pia-baassassa saala-goula-baittaëeëa goindähisea-mahüsabo kassa bä gabbaà ëa kkhu khabbedi ? |345 madhumaìgalaù: (solläsam) hanta lalide ! suööhu bhaëädi ajjunëo ja uaëisadähià baëaà kkhu edaà kaëhabaëaà baëëijjai |346

339 subala alaà vilajjitena känana-kara upanéyatäm ||320|| 340 sämanta-çrés tvaà tu maëòaleçvaréty arthaù ||321|| 341 bho subala evaà bhavatu | tathäpi tasya udyäna-cakravartino nideça-vartinä tava ghaööädhyakñeëa våndävana-cakravartinyä asmat-priya-sakhyäù kathaà känana-karo mocayitavyaù ||322|| 342 viçäkhe niçcitaà khaööärüòhäsi yat samüòha-durmada-ghürëitä tvaà tattvaà ajänaté pralapasi | khaööärüòha-çabdo’yaà jugupsita-garvavad-väcakaù | pakñe khaööäm ärühäsi ghürëäkuläséty arthaù ||323|| 343 kim atra tattvam ? kathaya çroñyämi ||324|| 344 kià vistareëa ? saàkñipta-säraà çåëu | yaù khalu mahä-manmatha-cakravarté sa eva niçcitaà priya-vayasya-rüpeëa vartamäno jïäyatäm | dvayoù kila paramärthato bhinnatä nästi | kathä-pakñe tasyätiviçväsäspadatvät | siddhänta-pakñe mahä-manmathasya tat-svarüpa-çakti-våttitvät ity arthaù ||325|| 345 viçäkhe ! idam api alpam etat tat çåëu | sa kila açruta-cara-sädharmaù sammohana-mädhuré-bhara-navyaù sarvopari-viräjamäno priya-vayasyasya sakala-gokula-patitvena govindäbhiñeka-mahotsavaù kasya vä garvaà na khalu kharvayati ? ||326||

våndä:

niradhäri pürva-parayor nyäya-vidagdhaiù para-vidhir balavän | räjani nave'bhiñikte purätane kasya vä gaëanä ||85||

madhumaìgalaù: muñëadha bäälattaëam | amha pia-baassassa ccea kantärähésadä ado kara-häréhià tumhehià räa-ula-purisä amhe jhatti khaëòa-kuëòaliähià sammäëijjamha |347 kåñëaù: sakhe subala ! çyämala-maëòapikäà maëòaya, yad atra sämprataà çulka-däsikäù praveçanéyäù | rädhikä: hanta takkara-cakkabaööo-sämanta suala ! maha pia-sahée sämaläe bbadabeé sämala-maëòa-biä esä késa tumhehià caööa-ghaòaëeëa düsijjai ? |348 kåñëaù: vakräëäà cakravartini ! kåtaà rädhä-cakrasya caìkramaëayä yad eña tarasä durlakñyaà mano’pi bhindatä dhanvinäà mürdhanyena mahä-manmathenädhiñ¸ohito mahä-ghaööa-raìgaù |349 rädhikä: (saàskåtena)

vakras tridhä tvam àdau madhye cänte ca vaàçikä-rasika | kala-kåta-jagaté-pralayo vakreçvara eva devo'si ||86||350

kåñëaù: (kiïcid vihasya)

väci kace bhruvi dåñöau smite prayäëe'vaguëöhe hådi ca | tväm ity añöasu vakräm añöävakräyitäà vande ||87||351

346 lalite suñöhu bhaëati arjunaù upaniñadbhir vanaà khalv idaà kåñëa-vanaà varëyate | upaniñadbhir gopäla-täpanébhiù ||327|| 347 muïcaya väcälatvam | asmat-priya-vayasyasyaiva kantä-rädhä-çatä çleñeëa känärädhéçateti | ataù kara-härébhir yuñmäbhé räja-kula-puruñä vayaà khaëòa-kuëòalikäbhiù sammanyämahe ||328|| 348 hanta taskara-cakravarti-sämanta subala ! mat-priya-sakhyä çyämaläyä vrata-vedé eñä maëòapikä kasmäd yuñmäbhir ghaööa-ghaööanena düñyate ? ||329|| 349 caìkramaëayä bhramaëena mano’pi bhindyateti rädhä-cakra-vedhas tasyätisukara iti bhävaù ||330|| 350 vaàçikä-rasikety anena vaàçé-vädana-käla eva bhaìgé-trayopalabdheù | vakreçvaras tan-nämnä çiva-liìga-bhedaù | praëaya-kartåtvena sädharmyam ||331||

campakalatä: alakkha-baìkimäbi tumaà lakkha-baìkiimäsi | tä appaëo samäëa-dhammiëä jaëeëa kélehi | bisuddha-dhammäëaà amhäëaà ido juttä gadé |352 kåñëaù: puëyavati ! mahä-dänaà vinä gati-durlabhä | campakalatä: santa-jaëäëaà sabba-padhéëä gadé pasiddhä |353 citrä: purisuttama ! püëëa-siloosi | tä dhamma-kamma-pautäëaà amhäëaà kuëa mokkhaëam ||335||354 kåñëaù: citre ! vicitreyam asya cakravartinaù prakriyä | yatra dharmeëa durlabho mokñaù | kintu käma-prayogeëa dhruvaà labhyate | durlabho mokñaù kintu käma-prayogeëa dhruvaà labhyate | nändémukhé: sattha-äräëaà muëéëaà bi abisaàbädiëé esä rédé | jaà ede kämassa aëantaraà ccea mokkhaà paòhanti | dhammaà kira dürado paòhama-kakkhärohaëe ||336||355 kåñëaù: (smitvä rädhäà paçyan) hanta çulka-kréta! prétir eva näthasya tavädya gatiù | tad änandaya mahädänéndram enam abhéñöa-sevayä ||337||356 lalitä: mohaëa ! bhüriëä tavohareëa ccea ghaööé-pälassa däséttaëaà sijjhadi, edäe uëa maha-sahée taà dullahaà jaà atabassiëé esä |357 nändémukhé: ëiuïja-lélä-kuïjarinda ! lalidä bhaëädi solukkieëa tue ccea seäulehià ubäsaëijjä amha sahé | jaà esä saala-jobbaëabadé-maëòala-cakkabaööiëé, tä imiëä bibarédeëa alaà jappideëa |358

351 añöävakräyitam iti añöävakra åñir vakreçvaropäsaka eveti vande iti tad-giraiva mama vakreçvaratvena mad-upäsakatvaà tava siddham iti täà prati sädhu-vädaù ||332|| 352 alakñya-vakrimäpi tvaà lakña-vakrimäsi tad ätmanaù samäna-dharmiëo janena saha kréòä-viçuddha-dharmäëäm asmäkam ito yuktä gatiù | lakña-vakrimä lakña-saìkhyaka-vakratvavän ||333|| 353 sajjanänäà sarva-pathénä gadiù prasiddhä ||334|| 354 puruñottama puëya-çloko’si tad-dharma-karma-pravåttänäm asmäkaà kuru mokñaëam ||335|| 355 çästra-käräëaà munénäm api avisaàvädiné eñä rétiù | yad ete kämasyänantaram eva mokñaiç paöhanti | dharmaà kila dürataù praöhama-kakñärohaëe | dharmärtha-käma-mokñaiç catur-varga iti ataeva mokñaà prati kämasyaiva säàmukhyaà dharmasya tu vyavahitam eveti bhävaù ||336|| 356 he çulkena kréta krétät karaëa pürväd iti òép ||337|| 357 mohana ! bhüriëä tapo-bhareëa eva ghaööi-pälasya däsétvaà sidhyati, etasyäù punar mama sakhyäs tad durlabhaà yad atapasviëé eñä ||338||

kåñëaù: (saharñam) nändémukhi ! duratikrameyaà lalitä-kåtäjïä | tad eva sevitukämaù prathamaà hådayaìgame çätakumbha-kumbhe païca-çäkha-pallavam arpayämi | (iti rädhäm äsädayati |) lalitä: (sa-bhrü-bhaìgam upakramya) ëäara-mmaëëa ! jhilladu esä de dulléladä-ballaré |359 kåñëaù: kåpaëe ! vipaëäyitäsau sva-vaçä bhavatyä çulkena | tad atra vikrée käriëi kum aìkuçe vivädaù ? (iti mandaà mandaà padaà spandayati |) |360 lalitä: kaëha! aëahiëëo ëäsi lalidä dulläliccäëaà tä kiàtti appaëo mähappaà pekkhäbiduà pauttäsi ? |361 kåñëaù: suvéraà-manye ! paçya vikramiëäà cakravarté purastäd eva caìkraméti | tad alaà kléb-abhaìga-käriëä kåtrima-bhujaìgamenaivämunä mudhäöopa-taraìgeëa | türëaà viçräëaya ghaööa-çulkäni |362 lalitä: hanta ghaööé-ghaëöä-ghosaëa ! jai sulukka-ggahe déhäggahosi | tadä saïjhä-osare amha-duäraà äacchedhi, suööhu ghaëaà gholaà däissamha |363 (kåñëaù smitaà kåtvä nändémukhé-mukham avalokate |) nändémukhé: lalide! käma-heëu-bindavaiëo valavindassa ghare kià ghaëaà gholaà bi ëatthi jaà tassa kide tumhäëaà ghare gantabbam ? |364

358 nikuïja-lélä-kuïjarendra ! lalitä bhaëati | bhüriëety ädi väcä vyaïjayatéty arthaù | çaulkikeëa tvayaiva seväkulair upäsaëéyä asmat sakhé | yad eñä sakala-yauvanavaté-maëòala-cakravartiné, tad anena viparétena alaà jalpitena | 359 nägaraà-manya jhillatu viçrämyatu eñä durlélatä-vallaré ||340|| 360 vipaëäyitä vikrétä sva-vaçä svädhénä pakñe kariëé | kim aìkuçe iti yadéyaà mahyaà vikrétaiva tato’sya sparçe kià vipratipadyase iti bhävaù ||341|| 361 kåñëa! anabhijïo ëäsi lalitä durlälityänäà tat kim iti ätmano mähätmyaà prekñayituà pravåtto’si ? ||342|| 362 viçräëaya dehi | viçräëanaà vitaraëam ity amaraù ||343|| 363 ghaööé-ghaëöä-ghoñaëa ! yadi çulka-grahe dérghägraho’si | tadä sandhyävasare asmad-dväram ägaccha | suñöhu ghanaà takraà däsyämi | ghanaà gholam iti sarva-dina-paryanta-pratiniyataà yäcaka-karma-kärädi-jana-pradänävaçiñöatayä manthané-tala-stham ity arthaù | sandhyävasara iti tadänéà sarva-janänupädeyatve’pi jätämlätakatayä salavaëaà tat bhavatäm atirocakaà bhaved eveti bhävaù ||344|| 364 lalite käma-dhenu-våndapateù sarva-vallavendrasya gåhe kià ghanaà takraà nästi yat tat-kåte yuñmäkaà gåhe gantavyam ? ||345||

kåñëaù: sudérghäkñi rädhike ! phalguni lalitä-praläpärabhaöé-paöale tvaà nibaddha-pratyäçä mä khalu çulka-niryätanäya vaimukhyam apekñiñöhäù | tad eña sannikåñöo rahasyaà varëayämi ||346|| (ity urasi päëim ädhitsati |)365 lalitä: dullaha-phalle haöhilla ! lalidäe purado bhuaëa-paräëo gandha-bähobi rähée tthaëambaraïcalassa pphasaëaà bi ëa käduà pahabedi | ettha hatthaà ëikkhebiduà kida-jjhabasäassa de muddhadä ccea pajjabassadi |366

kåñëaù:

kåñëa-kuëòalinaç caëòi kåtaà ghaööanayänayä | phutkåti-kriyayäpy asya bhavitäsi vimohitä ||88||367

lalitä: (saàskåtena) kåtaà vibhéñikayä, yataù --

vilasati susiddha-mantre maëòita-matir àhi-tuëòiké lalitä | sukaraà mürdhonnamanaà na jihmagasyätra kåñëasya ||89||368

kåñëaù: nändémukhi ! ghaööädhikäriëäm abhirüpäyäm apy anåta-våtté paräìmukhé me dakñiëasya rasanä | päëiç ca haöha-ceñöäyäà påñöha-däyé | tad atra kià düñaëam äsäà rämäëäà vipratipattau || lalitä: (sa-narma-smitaà saàskåtena) –

mithyä jalpatu te kathaà nu rasanä sädhvé-sahasrasya yä bimboñöhämåta-sevanäd agharipo puëyä prayatnäd abhüt | kasmäd eva balàt-karotu ca karaù soòhuà kñamaù subhruväà raktaù suñöhu na névi-bandham api yaù kä vänya-bandhe kathä ||90||369

365 çulka-niryätanäya çulkärpaëäya ||346|| 366 durlabha-phale haöhin ! lalitäyäù purataù bhuvana-präëo gandha-väho’pi rädhäyäù stanämbaräïcalasya sparçanam api na kartuà prabhavati | atra hastaà nikñiptuà kåtädhyavasäyasya te mugdhatayaiva paryavasyati | çleñeëa mugdhatä änanda-mürcchä ||347|| 367 kåñëa-kuëòalinaù käla-sarpasya | pakñe kåñëasya kuëòala-dhäriëaù ghaööanayä cälanena phutkåtiù phaëägra-sparçäghätaù pakñe cumbanaà lakñyate ||348|| 368 lalitä ähituëòiké vyäla-grähiëé vilasati susiddha-mantre vyutpannä ataeva jimbhagasya sarpasay | pakñe kuöila-caryasya tava mürdhonnamanaà phaëotkramaëaà | pakñe cumbanädy-auddhatyaà lakñyate ||349|| 369 raktaù anurägé névyä bandhaà soòhuà na kñamaù kåpälutayaiva yaù çéghraà taà bandhaà soòhuà na kñamate sa kathaà balät kariñyatéty arthaù | anya-bandhe kaïculikädi-bandhe ||350||

kåñëaù: (kiïcid vihasya) lalite! satyaà bhavatyaù kåta-puëya-puïjänäà çiromaëayaù | yäsäà bhägadheya-siddhauñadhinäkåñöä bhagavatyäù päripärçvikä nändémukhéyaà pratyupasthitä | lalitä: ëandémuhi bhaavadé-pätrahià sävidäsi | turiaà ido düréhohi | pekkhamha kià eso amhäëaà karedi |370 nändémukhé: lalide mahäsaàkaòaà edaà tumhäëaà jaà haöhilla-cakkabaööiëo hatthe paòidäo ttha | tä ettha samae pariccäo ëa kkhu siëehassa aëurübo |371 arjunaù: piabaassa jäo pagabbhäo sulukke bipaòibajjanti täo tuëëaà amha-purado äëijjantu tti ujjäëa-cakkabaööiëo säsaëaà kahaà tue visumaridam |372 kåñëaù: (harñam abhinéya) sädhu smäritam arjunena | hanta lalite sakhäyo me sakhyaç ca te ghaööa, evädhitiñöhantu | tvaà tu mayä särdham ekäkiné svayaà prasthäya niñkuöa-cakravartinaù suñöhu goñöhé-gaìgävagähanena khelaya nija-locana-ménayor mithunam | lalitä: dhamma-dhuréëa | täe ccea kulaìgaëäe appaëo doulaà rakkhidaà jäe puëëa-siloamauliëä tue saddhaà ekägiëée ëijjaëe calidam |373 kåñëaù: kià vänayä kñepiñöhe ghaööakarmaëi dérghasütratä prastävanayä | prasahya tarasä çulkam eväìgékaraväëi |374 (iti rädhikäm anusädhayati) lalitä: (solluëöhaà vihasya) hanta somma suumära attaëo ëettavattare rähiätaëpphaàsa-sähasiadä tuammi vaööadi tti sabbadhä ëa pattiäedi | esä lalidä tti pasiddhä siddhäëusäsanä ballavé | tä pekkhiduà kidadodühalä ciööhadi vittärehi appaëo vikkama-sabbassam |375

370nändémukhi bhagavaté-pädaiù çäpitäsi tvaritaà ito durébhava prekñämahe kià eña asmäkaà karoti ||351|| 371lalite mahäsaìkaöaà etad yuñmäkaà yat haöhila-cakravartino haste patitä stha | tad atra samaye parityägo na khalu sëehasyäëurüpaù | tena yadyapi tvayä çapatho dattas tathäpi mayä na çakyate gantuà dharmäpekñato’pi snehäpekñäyä loke balavattvena darçanäd iti bhävaù |352| 372priya-vayasya yähi pragalbhäù çulke vipratipadyante täs türëaà asmat-purata änéyantäm iti udyäna-cakravartinaù çäsanaà tvayä kathaà vismåtam |353| 373dharma-dhuréëa tayaiva kuläìganayä ätmano dvikulaà rakñitam | yayä puëya-çloka-maulinä tvayä särdhaà ekäkinyä nirjane calitam |354| 374kåñëaù kñepiñöhe kñipratä me |355| 375 hanta saumya sukumära ätmano netra-catvare rädhikä-tanu-sparça-sähasikatä tvayi vartata iti sarvathä na pratyeti eñä laliteti prasiddhä siddhänuçäsanä vallavé tat

kåñëaù: (kiïcid vihasya) namas tubhyaà mahäcaëòi | cämuëòe namas tubhyam | nünaà muëòamäläkhyam ätmano maëòanaà vimucya durvära-mära-saàhäräya gopikä-rüpeëopasthitäsi |376 viçäkhä: sahi lalide | vijaiëé hohi |377 lalitä: (smitaà kåtvä sva-gataà) kidaà suööhu saàläva-vilasidaà | tä doëaà ahiööhämia-pürassa ogähaëe titthaà ärambhissam |378 (prakäçam) visähe tattha gadua ëivedehi bhaavadéà amhäëaà bäòhaà edaà biòambaëam |379 nändémukhé: (svagatam) esä bhaavadé mähavé-maëòabantaridä pekkhanté sabbaà suëädi |380 (prakäçam) lalide bhaavadé kkhu goulesarée päse vaööadi |381 rädhikä: (saparihäsaà vihasya janäntikam) halä lalide appaëo bi bhuööho amhesu tumha-siëeho ajja ccea suööhu paccakkhékido jaà ghaööa-älado jädaà amhäëaà jädaëaà tattha appa-samappaëeëa moäbiduà ubakkamanté tumaà iìgideëa lakkhéasi tä dhaëëäsi |382

prekñituà kåta-kautühalä tiñöhati suñöhu vistäraya ätmano vikramasarvasvam iti sarvam etad vacanäòambaryaà lalitäyäù | etenaivopädhinä çré-kåñëa-balätkäram äçäsänäyäù svasakhyäù väma-rüpa-prauòhi-rakñärtham eva anyathä ciräd äsanna-käntäyäù pratikñaëam anubhütarüpa-guëa-narmodrekäyäù sahasaivautsukya-culukita-dhairya-puìjatve däkñiëyamayaù prakaöa eva unmädo'pi sambhävyeta sa ca dänaghaööa-viväda-vacana-samara-pratiküla eveti |356| 376kiïcid vihasyeti präyo'jïäna-sücaka eva häsaù sa ca yuñmat sakhé cäpalya-prakaöotthäpana-pürvakaà tat prauòhi-dhvaàsakasvavijayecchor mama prasabho näbhipreta iti tadäjïäpayati ceti |357| 377sakhi lalite vijayiné bhava |357a| 378 kåtaà suñöhu saàläpa-vilasitaà | tad-dvayor abhéñöämåta-pürasya avagähane tértham ärapsye |358| 379viçäkhe tatra gatvä nivedaya bhagavatéà asmäkaà bäòham idaà viòambanam |359| 380eñä bhagavaté mädhavé-maëòapäntaritä prekñamäëä sarvaà såëoti |359b| 381lalite bhagavaté khalu gokuleçvaräù pärçve vartate |359c| 382halä lalite ätmano'pi bhüyiñöho'smäsu yuñmat-sneho'dyaiva suñöhu pratyakñékåto yad ghaööa-pälat jätäà asmäkaà yätanaà tatra ätma-samarpanena mocayituà upakramanté tvaà iìgitena lakñyase tad dhanyäsi | iìgiteneti sahasaiva caëòimamäntharyaà tava käraëam anyac ca durvära-mära-saàhäräya gopikä-rüpeëopasthiteti tväà prati yadaiva kåñëenoktaà tadaiva sahi lalite vijayiné hohéti viçäkhayä tatra mära-saàhäre vijaya-yuktä bhaveti bhaìgyä tvayi parihäsa eva

lalitä: ai süravadekkavissude | asamabäëésamare ccea saccaà kusalamhi tumaà uëa asamaväëa-samare jaà puëo puëo diööha-purisaära-soööhava-säräsi | tä paséda kaòakkha-jimbhaëa-bäëeëa ëaà mahävérammaëëaà jimbhaanté kkhaëaà ettha ciööha | amhe thoaà aggado gadua paòibälemha tumam |383 rädhikä: (sapraëayäbhyasüyam) avehi appaëo äärasaìgovaëekka-dakkhe | avehi | däëià ccea pekkhissam |384 kåñëaù: (svagatam) samprati mantharita-caëòimeva saàlakñyate lalitä | (prakäçam) sädhu sädhu lalite | samayäbhijïäsi yad adya mudhä viväda-ghaöäà vighaöayya ghaööam adhitiñöhasi | lalitä: chala-keli-chailla | eso haöhilladä-lauòémetta-oööambhaëo ballaväëaà gaëo via ëa kkhu säraggähiëéëaà ballavéëaà gaëo |385 viçäkhä: (sambhramam abhinéya) lalide mahä-pamädo mahä-pamädo | lalitä: kédisé eso | viçäkhä: ai kalaha-loluidä-vimhärida-dhamme viramehi | tehià jaëëiehià saàdisia pesidaà amhäëaà jaà heaìgavéëaà harantéhià tumhehià kulaìgaëäëaà kulakaëëaäëaà vä düsaëaäriëi kämi-jaëe diööhi-kkhebobi sabbadhä ëa kaddabbo | (iti näsikägre tarjaném äsajya) haddhé haddhé tue uëa ummatäe moheëa mohaà jebba jappantée bahuälaà baaëaà bi saàmésidaà |386

vyaïjitas tat çrutvä tvayä smitam eva kåtaà na tu täà prati kiïcit pratyuktaà iti tatra taväbhiläño'vagata iti |360| 383ayi sürya-vrataika-viçrute | pakñe véravratäkhyäte | asama-väëé-samare eva satyaà kuçaläsmi tvaà punar asama-bäëa-samare yat punaù punaù dåñöa-puruñakära-sauñöhava-säräsi | tat praséda kaöäkña-jåmbhaëa-bäëena enaà mahävérammanyaà jåmbhayanté kñaëam atra tiñöha | vayaà alpam agrato gatvä pratékñämahe tväm | süryavrateti tava sürya-vratärambhasya käraëaà prayojanaà ca sarve jänanty eveti bhävaù | asama-väëé vakra-väg-viläsaù asama-bäëaù kandarpaç ca puruñakäraù puruñärtha-sädhakatvaà puruñäyitatvaà ca ||361|| 384apaihi ätmana äkära-saìgopanaika-dakña | apaihi | idäném eva prekñiñye |362| 385chala-keli-vidagdha | eña haöhillatä-laguòé-mäträvañöambhano vallavänäà gaëa iva na khalu säragrähiëénäà vallavénäà gaëaù |363| 386 ayi kalaha-lolupatä-vismärita-dharme virama | tair yäjïikaiù sandiçya preñsitaà asmäkaà yat haiyäìgavénaà harantébhiù yuñmäbhiù kuläìganänäà kula-kanyänäà vä düñaëa-käriëi kämi-jane dåñöi-kñepo’pi sarvathä na kartavyaù | (iti näsikägre tarjaném äsajya) hä dhik hä dhik tvayä punar unmattayä mohena mogham eva jalpantyä bahu-kälaà vacana-saàmiçritam ||364||

lalitä: (viñädam abhinéya) visähe suööhu kadhesi sabbaà muddhäe mae visumaridam | tä cintehi ettha kiàpi ëikkidaà |387 våndä: (vihasya) yajïa-puruñasya viñëor anusmaraëam eva munayaù sarvägha-vidhvaàsanaà vyäharanti tataù smaryatäm asau | (lalitä viñëu viñëu iti kértayanté näsikäm abhispåçya karëaà spåçati) | kåñëaù: (sasmitam) lalite satyaà vidüñitäsi | tad atra tarasä sannidhehi | sadya eva doñäspåñöäà karaväëi bhavatém | (ity anusåtya bhujäçleñaà näöayati) |388 lalitä: (sasädhvasam apasåtya sanirvedam iva) hanta hanta parakalattä-miläbaëa-viläsa-sähasieëa kulabäliähaà pphasaëe düsidahmi |389 rädhikä: (smitaà kåtvä) lalide amha-saìgädo tuëëaà abehi jaà radahiëòaa-pphaàsa-kalaìkidäsi |390 lalitä: ai viëodaà kuëantée aliaà ccea edaà bhaëidaà mae | kudo mädisée paibbadä-sihaëòiëée pphaàsa-mahäsähase eso bhua-bhuaìgamo utthäduà pahabedu |391 rädhä: ai asacca-bhäsiëi viëëädaà viëëädaà ciööha ciööha | kida-bbhutthäëäé tuha taëuruhäé ccea sakkhittaëa taëëanti |392 lalitä: raaëäréa suööhu kkhuhidamhi jaà tue düsidaà maà sahéo ëa pphaàsanti | ado na duùkhaà païcabhiù saha tti bhaëido jadhä paaòéhodi tadhä karehi |393 kåñëaù: campakalate ! payodharollekhi-dérgha-çäkho’yaà tamälaù | tad enam älambya pariphullä bhava |

387 viçäkhe suñöhu kathayasi sarvaà mugdhayä mayä vismåtaà taccintayätra kimapi niñkåtam ||365|| 388doñair aspåñöäà pakñe doñä bhujena spåñöäm ||366|| 389hanta parakalatra-mläpana-viläsa-sähasikena kulabälikähaà sparçe düñitäsmi | smitam iti madaìgasparçayitukämayaivänayä svasparçaparäbhavo’pi prathamaà svékåtam ity abhipräyät ||367|| 390 lalite ! asmat-saìgät türëam apehi yat rata-hiëòaka-sparça-kalaìkitäsi | ratahiëòakaù stré-cauraù ||368|| 391 ayi vinodaà kurvatyä alikam eva idaà bhaëitaà mayä kuto mädåçyäù pativratä çikhaëòinyäù sparça-mahä-sähase eña bhuja-bhujaìgama utthätuà prabhavatu ||368|| 392 ayi asatya-bhäñiëi ! vijïätaà vijïätaà tiñöha | kåtäbhyutthänäni tava tanuruhäëy eva säkñitvaà tanvanti ||369|| 393 rata-näréka suñöhu kñubhitäsmi yat tvayä vidüñitäà mäà sakhyo na spåçanti | ato na duùkhaà païcabhiù saha iti bhaëitir yathä prakaöébhavati tathä kuru ||370||

campakalatä: (sakampaà kiïcid apasåtya) chailla puëo bi lalidaà jjeba miläëaà karehi jaà “na çayänaù pataty adhaù” tti baanaà suëéadhi |394 lalitä: abi ëäma ppiasahi visähaà kaöhinoru-païca-sähoba-sahidaà airädo pekhissaà |395 kåñëaù: viçäkhike taruëäliìgitä succhäyä bhava tad itaç campakalateva mä bhaìgam upayäséù | viçäkhä: (türëam apasarpanté) kalaàkiëé lalide, kathaà vidüñayati nirlajjaù svayaà duñöaù parän api tti vaaëaà ppamäëaà käduà pauttäsi | tä suppaaòaà jebba de äudaà | alaà alieëa vilakkha-bhaeëa | diööhiä ciàdäuläsu amhesu atakkidaà sulukkassa joggä kidäsi tumaà debbeëa |396 kåñëaù: (smitvä rädhäà didhérñan) viloläkñi ! lalitä-locana-bhaìgévätyayä bäòham ändolita-päëi-pallavo’smi | tad adya näropaya sabhye mayi säbhyasüyaà cakñuù |397 rädhä: (sa-sädhvasaà viçäkhäm anusaranté) sahi ! parittähi attäëaaà ccea, jaà rähäe mäliëëe visähä maliëä bhaëéadi |398 lalitä: ai gandhabbie ! dhuttamauliëä lubdhaeëa aëuddudä tumaà késa ëaà païca-muhéà mukkia ekkaà kuraìgiaà saraëaà gacchasi ? tä maha aìkaà alaìkarehi | turiaà saìäulo bhavia paläedu eso |399

394 vidagdha punar api lalitäm eva mlänäà kuru yat na çayänaù pataty adhaù iti vacanaà çrüyate ||371|| 395 api näma priya-sakhé viçäkhäà kaöhinoru-païca-çäkhopaçobhitäà acirät prekñiñye | pakñe païca-çäkhaù päëiù kaöhinaù iti puruña-päëeù käöhinyaà sal-lakñaëam eva ||372|| 396 taruëä våkñeëa pakñe taruëena mayä yünä | succhäyä pakñe sukäntiù | tat prakaöam eva taväkütaà alaà alikena vilakñaëa-bhävena diñöyä cintäkuläsu asmäsu atarkitaà çulkasya yogya-kåtäsi tvaà devena ||373|| 397 sabhye iti tvat-sakhyä yad abhipretaà anutiñöhämi tat tavaiveti vicärayeti bhävaù ||374|| 398 sakhi pariträhi ätmänam eva yad rädhäyä mälinye viçäkhä malinä bhaëyate | rädhä-viçäkhayor aikyäd iti lalitäyäà bahiraìgatvaà prakaöam arpayati ||375|| 399 ayi gändharvike dhürta-maulinä lubdhakena anudrutä tvaà kasmäd enäà païca-mukhéà tyaktvä ekä kuraìgikäà çaraëaà gacchasi tan mamäìkaà alaìkuru tvaritaà çaìkäkulo bhütvä paläyatu eñaù | gandharvaù sarabho rämaù såmaro gavayaù çaça iti gandharvaù prakåñöa-paçu-viçeñaù | tasya patné gändharvikä | pakñe he gändharvike lubdhakena mågayünä lobhinä ca | païcänäà sakhé-janänäà madhye mukhyäà païca-mukhéà lalitäà pakñe siàha-bhäryäm ||376||

rädhikä: (kutukena bhüriëä bhrü-bhaìge nädhikñipantéva sa-narma-smitaà saàskåtena)

viçrambha-ghätini ciräd uparudhya çuddhä viçrambhatas tvam iha naù svagåhäd anaiñéù | lobhäd vrataà yadi nijaà vyadhunos tad astu kià düñayanty api satés trapase na devi ||91||400

lalitä: haddhé haddhé sahi bunde bhaëähi kadhaà suddhä havissam |401 våndä: lalite kåtam etayä cintäcayayä | nikuïja-mahä-térthaà rativallabha-jägaryä-vrate prärabdhe kä tävad aghasya sambhänäpi | kåñëaù: keli-kutühalitayä kutaù svakarmaëi mantharo’smi yad adya çulkärtham udyamaù khalu sädhéyän | nändémukhé: lalide pekkha paccäsédadi majjhaëëo | tä kadhéadu kettio sulukko tumhäëaà sammado |378|402 lalitä: hanta däëinda jaibi amhäëaà païcapäiä ccea etta juttä tahabi tumha-muhaà avekkhia esä maëimuddiä ubaëédä | (iti citräìguler äkåñya mudrikäà purastäd upanyasyati) kåñëaù: (savyäjämarñam) sakhe kñipraà kñipyatäm adrimürdhani kñudreyaà mudrikä | (subalaù prakñepamudräm abhinéya mudrikäà kare saìgopayati) ||379||403 lalitä: (saroñam) bunde, diööhaà tue jaà dullahä maëimuddiä pakkhittä |380a|404 nändémukhé: halä jaha tassa ëaaëihéëaà ahibaiëo kuberassa mahäcintämaëi-maëésideëa sädara-pasäride hatthe phuööa-kapaddiä-ëikkhebo taha jebba eso tumha babahäro ||380b||405

400 viçrambho viçväsaù ||377|| 401hä dhik hä dhik sakhi vånde bhaëa kathaà çuddhä bhaviñyämi | 402 lalite paçya pratyäsédati madhyähne tat kathyatäà kiyän çulkaù yuñmäkaà sammataù ||378|| 403 hanta dänéndra yadyapy asmäkaà païca-pädikä evätra muktä tad api yuñman-mukhaà apekña eñä maëi-mudrä upanétä | pädikä catväriàçat kapardikä ||379|| 404Vånde dåñöaà tvayä durlabhä maëimudrikä prakñiptä |380a| 405Yathä tasya navanidhénäà adhipateù kuberasya mahäcintämaëi-manéñitena sädara-prasärite haste chidra-kapardikä-nikñepas tathaivaiña yuñmad-vyavahäraù |380b|

lalitä: (svagatam) doëaà suööhu ukkaëöhidäëaà äsäsaëaà bhaìgée karissam | (iti parikramya janäntikam) halä rähi | jadhärihaà däëaà viëä dullahaà amhäëaà ido patthäëaà tä tuha kaëöha-ööhidaà häraà ccea sulukkékaremha |381|406 (iti baläd iva häram uttärya sanarma-smitam) ukkaëöhide késa adhéräsi esä ëisiööhatthä mottiävalé düdé kaëhaà alaàkäduà calidä tä ahisäre sajjä hohi |407 rädhä: ai sambhoa-saàrambhaëi alaà imiëä dambha-gambhérimärambheëa | ettha viväda-mahämahe adakkhiëäbi tumaà dakkhiëäsi ëimmidä paëaeëa sahéhim |383|408 lalitä: (kåñëam avekñya) ghaööaëäha esä aëagdhä mottiävalé mae upaëihékidä | adopadose suba ëëobaëaeëa puëo tuatto moäbaidabbä |409 kåñëaù: (saharñaà häram ädäya svagatam) so’yaà çaìkhacüòasya cüòämaëir eva näyaké-kåto’sti | yaù sänukampam äryeëa pralamba-ripuëä rädhikäyai prasädékåtaù | tad anena mamädhunä pratyäçä-béjasyäìkurävasthatä viståtä |384a| (iti häreëa svakaëöhaà prasädhayati) rädhä: (janäntikam) lalide pekkha bhäadheaà taba ssiëée mottiävalée |410 lalitä:

tuha ëisevia uëa rähi tthaëa-sambhuà mottiäbalé suddhä | hariëo viharai hiae tuha kahaëijjo kahaà mahimä ||92||411

rädhä: kuòile alaà paläbeëa | pekkhéadu ido bi pauraà bhaàguräe bhamara-kalaìkadäe baëamäläe sohagga-léläidam |412 (iti saàskåtam äçritya)

406Dvayor utkaëöhitayor äçväsaà bhaìgyä kariñye | halä rädhe yathärthaà dänaà vinä durlabham asmäkam itaù prasthänaà tat tava kaëöasthitaà häram eva çulkékurmaù |381| 407Utkaëöhite kasmäd adhéräsi eñä nisåñöärthä mauktikävalé düté kåñëam alaàkartuà calitä | vinyasta-kärya-bhärä yä dväbhyäm ekatareëa vä | yuktyobhau ghaöayed eñä nisåñöärthä nigadyate || tad abhisäre sajjébhava |382| 408ayi sambhoga-saàrambhiëi alam anena dambha-gambhirimärambheëa | atra viväda-mahä-makhe adakñiëäpi tvaà dakñiëä nirmitä praëayena sakhébhiù |383| 409ghaööanätha eñä anarghä mauktikävalé mayä upanidhékåtä | pumän upanidhi-nyäsa ity amaraù | ataù pradoñe suvarëopanayena punas tvatto mocayitavyä | suvarëänäà pakñe suvarëäyä rädhäyä upanayena |384| 410lalite paçya bhägadheyaà tapasvinyä mauktikävalyäù |385a| 411tava niñevya punä rädhe stana-çambhuà mauktikävalé çuddhä | harer viharati hådaye tava kathanéyaù kathaà mahimä |385b|

viçuddhäbhiù särdhaà vraja-hariëa-neträbhir aniçaà tvam addhä vidveñaà kim iti vanamäle racayasi | tåëékurvaty asmän vapur agharipor äçikham idaà pariñvajyäpäda mahati hådaye yä viharasi ||93||413

madhumangalaù: kalläëi lalide mahäghaööabälindo tumhehià äëandido tä eso buhukkhido ekkäe heaìgavéëa-gabbhäe guruaggagarée käatthébi käattho kijjau |414 viçäkhä: haàho loluha mä kkhu ebbaà bhaëähi sattatantuëo kira heaìgavéëa edam |415 madhumangalaù: visähe dhaëëäo kkhu jaëëia-bamhaëéo jähià appagharassa bi taà aìgirasa-satta ubekkhia tassa suööhu miööhaëëehià sabbe ballaä bhuïjävidä | tumhehià uëa paragharassa satta-tantuëo joggehià bhi ëaaëédehià ëaba-tantuo bi ekkalo eso bi ëa bhuïjäbéadi |416 kåñëaù: lalite yad eña mahäghaööeçvarasya mamopahäräya häro nisåñöas tad atéva samyag anuñöhitam | sämpratam udyäna-cakravartino’py abhéñöa-çulkena saparyä paryälocyatäm |

412kuöile alaà praläpena prekñyatäà ito’pi pracuraà bhaìguräyä bhramara-kalaìkitäyäù saubhägya-léläyitam iti | tasyä mat-sambandhaù ko’stéti våthä çläghayä mäà péòayaséti |386| 413viçuddheti mahäbhävonmädena mädano nämäyam | yad uktaà atrerñäyä ayogye’pi prabalerñä vidhäyiné |387| 414kalyäëi lalite mahäghaööapälendro yuñmäbhir änanditaù | tad eña bubhukñita ekayä haiyaìgavéëa-garbhayä gurutara-gagaryä käyastho’pi käyasthaù kriyatäm | käye tiñöhatéti käyasthaù | adhunäyaà na käye tiñöhati kintu kåta-gargaréstha eva tad-gata-präëatväd iti bhävaù | tena mat-käye gargaré-ghåtaà sthäpayitvä majjévanam eva sthäpayeti dyotitam |388| 415he lolupa, mä khalu evaà brühi | saptatantor yajïasya kila haiyaìgavénam idam |389| 416Viçäkhe dhanyäù khalu yäjïika-brähmaëyaù yäbhir ätma-gåhasyäpi tad äìgirasa-satram upekñya tasya suñöhu miñöännaiù sarve vallavä bhojitäù | yuñmäbhiù punaù para-gåhasya sapta-tantor yogyair api navanétair navatantuko’pi eka eño’pi na bhojyate |390|

lalitä: (sa-praëaya-roñam) tue jäëia pattamhi | tä ëa kkhu ajuttä esä biòambaëa-kadatthaëä |417 nändémukhé: mahä-däëénda | appaëo ahimadaà däëaà diòhaà kahijjau jahä majjhaté-bhavia mae paricchijjai |418 kåñëaù: nändémukhi samäkarëyatäm |

vaditum adhikam äryäpäriñadyäs tavägre katham ucitam atheñöaà kevalaà me parärdham | iha yadi tad-abhävaà vakñi kià tatra kuryäà bhavatu mayi parärdhyäà nyasya çiñöäù prayäntu ||94||419

nändémukhé: raìgilla-puìgava, cittä tumha cittäëu-baööiëé tä esä ccea sulukkäidä |420 kåñëaù: hantopakaëöha-vartiné citrä | tad asau nätidurlabhä | (praviçya) paurëamäsé: nägara nägaré-mürdhäbhiñikta | yatra nibaddha-mahäspåho’si täà kila parärdhenäpi durlabhäm anarghäm eva jänéhi | kåñëaù: (säpatrapam abhinéya) bhagavati kevalaà çulka-vittänäm upalabdhaye gåhétägraho’smi | na tu käkiné-päda-mülyänäà bhavad-gopénäm | rädhä: bhaavadi diööhiä viòambaëamburäsiëo päraà amhehià diööhaà jaà saaà ettha tatthahodé samäadä |421

417tvayä jïätvä präptäsmi tasmän na khalu ayuktä eñä viòambana-kadarthanä iti mayä sarva-çulkatayaiva datto’pi häras tvayä sva-vartana-mätra-paryavasitaù kåtaù iti yathäsukhaà eväham adya tvayä viòambayituà präpteti bhävaù |391| 418Mahädänéndra ätmano’bhimataà dänaà dåòhaà kathyatäà yathä madhyasthébhüya mayä paricchidyate |392| 419äryäyäù päriñadyäù päriñadi sädhvyo pariñado’nya ity atränyo’pi iti jayädityaù | parärdhaà eka daça çata sahasretyädinäm añöädaça yatra eka saìkhyottaräù saptadaça-bindavas tiñöhanti | parärdhyäà parärdha-mülyäà pakñe çreñöhäà rädhäà nyasya upanidhékåtya na tu parärdha-kanaka-öaìkän tayaiva prayojanaà siddhed iti bhävaù | pumän upanidhir nyäsa ity amaraù |393| 420raìgila-puìgava citrä tava cittänuvartiné tad eñaiva çulkocitä | citreti païcasu kaniñöhatväc ca saiva nändémukhyä tathä vaktuà çakyä na tu lalitädyäù iti bhävaù |394| 421bhagavati diñöyä viòambanämburäçeù päram asmäbhir dåñöam yat svayam atra tatrabhavaté samägatä |395|

paurëamäsé: (janäntikam)

dänéndrasya prasabham anurékåtya mänoddharäëäà dänaà viçvaprakaöam aöavémaëòaläkhaëòalasya | saàrabdhänäà kalaha-laharé-lubdhatä-durmukhéëäà pätaù çätodari na bhavitä kià viòambämbudhau vaù ||95||422

lalitä: bhaavadi | pekkha dullaho häro amhehià diëëo tahabi ëa mukkiamha |423 paurëamäsé: lalite | paçya bhavaténäà kalaha-küöa-kañäyeëa päöalita-citta-dukülaù prätiküla iva çikhaëòa-cüòas tiñöhati | tad adya vinä priyopahäram ahärya-saàrambha-òambharo’sau manasvé |424 nändémukhé: bhaavadi | äëavedu imäëaà majjhe edaà bhäraà kä kkhu bahissadi |425 paurëamäsé:

yä païcasu sarojäkñé paramä rädhikä bhavet | dharä saiväsya vijïeyä dhuréëärädhane dhuri ||95||426

(lalitä manäg iva smitvä rädhikäà paçyanté dågantaà küëayati |) våndä: bhagavati | vedimadhyameyaà nivedayati hanta viçvavedini prapaïcita-cäru-cäturé-camatkåtià lalitäm evätra mahä-saìkaöe niraöaìkayad-äli-maëòalam | kevalam asau pratékñäyäs tavänujïäà pratékñamäëä samakñam avatiñöhate |427 lalitä: (smitaà kåtvä) hiaa-raaëëassa bijaammi saàbutta alaà imäe haöha-raìgarkkhäe |428

422anurékåtya anaìgékåtya mänoddharäëäà garvonnatänäà çätodari he kåçodari |396| 423bhagavati paçya durlabho häro’smäbhir dattas tad api na mucyämahe |397| 424päöalitaà çvetaraktébhütam | etac cittasya svataù çuddhatvät samprati yuñmat-kalaha-kaöu-kåtatväc ca çvetaraktatvam ity arthaù | çikhaëòacüòaù piïchacüòaù piryasya vastunaù pakñe priyäyä upahäraà vinä ahäryaù tyäjayitum açakyaù saàrambha-òambaro yasya saù manasvé dhéraù |398| 425bhagavati äjïäpaya äsäà madhye etaà bhäraà kä khalu vakñyati voòhuà pärayiñyatéty arthaù |399| 426yä païcasu madhye paramärädhikä paramärädhana-yogyä bhavatéty arthaù | pakñe paraù çreñöhaù premamayaù märaù kandarpas tena ärädhikä tat-sukhotpädayitré pakñe çreñöhä |400| 427älimaëòalaà kartå niraöaìkayat niranaiñét asau lalitä pratékñäyäù püjäyäù |401|

paurëamäsé: näyuktam uktaà lalitayä | rädhä: (kiïcid uccair iva) bhaavadi paséda paséda | imassià duranta-bbasaëe kaòhora-ghaööéväla-hatthe mä kkhu kädaro paidi-dakkhiëé esä jaëä sullukkakéadu |403|429 (iti saàskåtena)

bhrämyaty eña gireù kuraìga-kuhare kåñëo bhujaìgägraëéù spåñöo yena janaù prayäti viñamäà käm apy asädhyäà daçäm | näbhadraà na ca bhadram äkalayituà çaktäsmi dåñöi-cchaöä- mätreëäsya hatäham icchasi kutaù prakñeptum aträpi mäm ||96||430

(iti lélayä çuñkaà rudaté pädopakaëöhe luöhati |) paurëamäsé: (bhujabhyäm äçliñya) vatse mä rodanaà kåthäù | sarvam idaà te çubhodarkaà bhaviñyati | kåñëaù: bhagavati satyaà bhägadheya-bhäg asmi yad atra sädhéyasi samaye tavopasthitir babhüva | tataù svékåta-çulkam evätmänam avadhärayämi |431 paurëamäsé: (janäntikam) rämanéyakanidhe ramaëér maëir eva tavopakaëöha-sthala-çobhané-babhüva | kim anyena phalgunä çulkena |432 kåñëaù: (sänandam ätmagatam) diñöyä mad-abhéñöä çulkékåtä bhagavatyä kaumudé-òambara-karmabitasya ramaëé-ratnasya labdhaye bhavatyäù prasäda-véthim antareëa nänyä yuktir abhivartate |433 paurëamäsé: (sanarmasmitam) nägarendra mayä cintämaëir iyaà prastutä | bhavatä tu käntä-maëir avadhäritä |434

428smitam iti tad-avahitthä-samudghäöanärthaà | hådaya-ratnasya vijaye saàvåtte alam anayä haöha-raìga-rakñayä |402| 429asmin duranta-vyasane kaöhora-ghaööé-päla-haste mä khalu kätaraù prakåti-dakñiëa eña janaù çulkyatäm |403| 430bhrämyati käm apéti asädhyäm iti dåñöi-cchaöämätreëety ädibhis tad-viñayakaù sva-premaiva bhaìgyä pakñe vyaïjitaù |403a| 431sädhéyasi samécéne samaye svékåta-culkaà präpta-çulkam |405| 432ramaëyäù çré-rädhäyäù maëiù çaìkhacüòa-ratnaà hära-näyakébhütaà çleñeëa stré-ratnaà rädhaiva |406| 433meduraù snighaù mahän räga äruëyaà premä ca tasya kaumudé-òambareëa karambitasya yuktasya |407|

kåñëaù: (salajja-smitam) bhagavati mad-giräm apy atraiva viçräntiù | yad etasya lalanä-lalämasya saìgame bhavat-päriñad yäù säcintya-vidyä-sampad eva hetur äsét |435 paurëamäsé: cäturé-vidyä-mahopädhyäya | kåtaà vailakñyavaibhavena | cintämaëi-läbha evävaçyaà käntämaëi-läbhäya kalpate | na hi pratyüña-çobhäyäm upasthitäyäà bhänujäyäù çriyo viñëu-pada-seväyäà vyabhicariñëutä ghaöate | tatas tvam adya pürëo’si |436 våndä: pürëimäyäm upasthitäyäà ko näma kalänidher apürëatävakäçaù |437 paurëamäsé: vånde rädhäm anurudhyamänena vidhunaiva madhurékåteyaà mädhavéyä paurëamäsé | våndä: tad enaà pürëam eva pürëimä samakñam upalakñayatu viçäkhä-sakhyä | paurëamäsé: vaidagdhé-candrikä-candra | bäòham atra pratibhür abhuvam | säyaà taväbhéñöam eva çulkam arpayiñyämi | tad anumanvasva sämpratam amür adhvara-vedé-prasädhanäya sädhayantu | kåñëaù: (sätapatram) yathäjïäpayati bhagavaté | paurëamäsé: sarvänanda-kadamba-mürte | yadyapi bäòham etayä hådayaìgamayä te lélayä kåtärthäsmi tathäpi kim apy abhyarthayitum icchämi | kåñëaù: (saharñam) bhagavati çéghram äjïäpaya kià te bhüyaù priyaà karaväëéti |438

434cintämaëiù hära-näyakékåtä na tu rädhä-rüpety arthaù | käntä-maëiù käntaiva maëir ity arthaù |408| 435atraiva cintämaëäv eva rädhaiva cintämaëir iti bhävaù | lalanäyä lalämasya bhüñaëasya çleñeëa lalanäsu bhüñaëa-bhütäyä rädhäyä ity arthaù | päriñadyäù nändémukhyäù |409| 436Vailakñya-bhävena vismita-bähulyena | vilakño vismayänvita ity amaraù | cintämaëéti yadeiväsyä häraù präptas tadaiveyam eva präptäbhüd iti bhävaù |410| bhänujäyäù sürya-sambandhinyäù çriyaù çobhäyäù viñëupadam äkäçam | pakñe bhänujäyä rädhäyäù çriyaù viñëos tava päda-seväyäm | saàhära-nämäyaà saptamam aìgam | yad uktam saàhära iti tat prähur yat käryasya samäpanam iti | 437kalänidheç candrasya pakñe kåñëasya | 438rädhäà viçäkhä-nakñatram anurädhyamänena candreëaiva mädhavéyä vaiçäkhé tasyäà viçäkhä-nakñatra-yogo bhaved evety arthaù | pakñe vidhunä kåñëena | pürëimä kartré viçäkhaiva sakhé tayainaà vidhuà upalakñayatu pakñe viçäkhäyäù sakhyä rädhayä tena tayo rädhä-mädhavayos tatraiva rahaù-keli-kuïje lalitädibhiù praveçaù

paurëamäsé: niravadya-keli-mädhuré-sudhä-sindho | sädhéyasi prasaìge kåtä hi prärthanä niçcitam eva phala-garbhiné bhaved ity adhunä nivedayämi |

sahacaré-kula-saìkulayä gaëair adhikayä saha rädhikayänayä | tam iha narma-suhån-militaù sadä ghaöaya mädhava ghaööa-viläsitäm ||97||

kià ca --

rädhä-kuëòa-kuöéra-vasatis tyaktänya-karmä janaù seväm eva samakñam atra yuvayor yaù kartum utkaëöhate | våndäraëya-samåddhi-dohada-pada-kréòä-kaöäkña-dyute tarñäkhyas tarur asya mädhava phalé türëaà vidheyas tvayä ||98||439

kåñëaù: (sa-harñäbhyupagatam) bhagavati tathästu | tad ehi prätisvikäbhéñöa-kåtyäya prayäma |

(iti niñkräntäù sarve)

iti çré-çré-däna-keli-kaumudé näma bhäëikä samäptä |

grathitä sumanaù-sukhadä yasya nideçena bhaëikä-srag iyam |

tasya mama priya-suhådaù kaëöha-taöéà kñaëam alaìkurutäm ||99||440

gate manuçate çäke

candrasvara-samanvite | nandéçvare nivasatä

bhäëikeyaà vinirmitä ||100||

käritaù paurëamäsyä balädi-sücitam | tataù kvacit kñaëäntaraà viracita-divyä kalpau täv ägatau vilokyäha vaidagdhéti |413| 439sädhéyasi çreñöhe | våndäraëyasya tad-väsimätrasyäpi samåddher dohada-padaà abhéñöho viñayaù kréòä-kaöäkña-dyutir api yasya he tathäbhüta! tarño manorathaù | 440sumanasaù puñpäëi sumanaso bhaktäç ca | tasya priyasuhådaù çré-rädhä-kuëòa-väsinaù çré-raghunätha-däsasyety arthaù |