1. Erturul AHN

2. Ksa Tarihesi Dikkat eksiklii ve hiperaktivite bozukluu ilk defa1902 ylnda ngiliz doktor George Still tarafndantanmlanmtr ( Ercan ve Aydn, 1999, s. 29 ). Daha sonraki yllarda Amerika Birleik Devletlerindemeydana gelen beyin iltihab salgn bu rahatszlaolan ilgiyi arttrm ve zaman ierisinde farkl adlarlaanlmtr. 3. Dikkat eksiklii ve hiperaktivite bozukluu (Burdansonra DEHB olarak ksaltlacaktr ) geliimsel olarakuygunsuz dzeyde drtsellik ve dikkat eksiklii vebaz vakalarda hiperaktiviteyle karakterize, kronik venrobiyolojikdavransal bir bozukluktur( Rief, 2008, s. 2 ). Dehb semptomlarnn balangc 7 yandan ncedirve semptomlar en az alt ay srmtr ve yaamneitli alanlarnda ( aile, okul gibi) sorunlara yolamaktadr. 4. Dikkat Eksiklii ve Hiperaktivite Bozukluu DSM IV-TR Tan ltleri (1) ya da (2)nin olmas 1) Aadaki dikkat eksiklii belirtilerinden alt ya da daha fazlasn son alt aydr var olmas ve (ocuun) geliim dzeyi ile tutarsz ve (ocuun) uyumunu bozucu olmas Dikkat Eksiklii a) genellikle, ayrntlara dikkat etmez ya da okul almalarnda, almalarnda ya da dier etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar b) genellikle, yapt ilerde ya da oyun etkinliklerinde dikkatini srdrmekte glk eker c) genellikle, kendisiyle konuulduunda dinlemiyor gibi grnr d) genellikle, ynergeleri takip etmez ve okul almalarn, ilerini ya da iyerindeki grevlerini bitirmez (ynergeleri anlamak ya da kar gelmek amacyla deil) e) genellikle, ilerini ya da etkinliklerini organize etmede glk yaar f) genellikle, sreen zihinsel aba gerektiren ilerden (okul almalar ya da ev devleri gibi) kanr, holanmaz ya da gnlszce ilgilenir g) genellikle, ier ya da etkinlikler iin gerekli eyleri kaybeder (rn; oyuncak, okul devleri, kalem, kitap ya da aralar) h) sklkla, d uyaranlardan kolayca dikkati dalr i) sklkla, gnlk etkinliklerde unutkandr 5. 2) Aadaki hiperaktivite-drtsellik belirtilerinden alt ya da daha fazlasn son altaydr var olmas ve (ocuun) geliim dzeyi ile tutarsz ve (ocuun) uyumunubozucu olmas Hiperaktivite a) sklkla eli aya kp kprdr ya da sandalyede ileri geri hareket eder b) sklkla, snfta ya da oturmas beklenen ortamlarda yerinden kalkar c) sklkla, uygun olmayan ortamlarda koturur ya da trmanr (ergen ya dayetikinlerde znel yerinde duramama duygular olabilir) d) sklkla, sessizce oyun oynamada ya da bo zaman etkinlikleriyle ilgilenmedeglk yaar e) sklkla, her an harekete hazrdr ya da bir motorla alyormu gibi hareket eder f) sklkla, ok konuur Drtsellik a) sklkla, sorulan soru tamamlanmadan cevap verir b) sklkla, srasn beklemekte glk yaar c) sklkla, bakalarnn ilerine dalar ya da bler (rn; konuma ya da oyunlara dalar) 6. Dehb Tipleri DSM-IV-TR tanltlerine gre tipibulunmaktadr ( Amerikan Psikiyatri Birlii, 2000, s.87 ). Dikkat Eksikliinin Egemen Olduu Tip Hiperaktivite ve Drtselliin Egemen Olduu Tip Birleik Tip 7. DSM-IV-TR tan ltlerine gre Dikkat eksiklii olan tip iin ilgili blmlerden 6 yada daha fazla dikkatsizlikle ilgili, be yada daha az hiperaktivite ve drtsellikleilgili semptomun bulunmasn gerektirmektedir, Hiperaktivite ve drtselliin egemen olduu tip iinse 6 yada daha fazla hiperaktivite ve drtsellikle ilgili, be yada daha az dikkatsizlikle ilgilisemptomunbulunmas gerekmektedir (Scweitzer, 2004, s. 11). 8. Dehb Nedenleri DEHBoluumunda eitli nrolojik, evresel( hamilelik sras,zehirlenme, doum srasndakifaktrler ) ve genetik faktrler etkilidir( Barkley,2005). Biederman ve ark.(1995) ailede anne yada babadanherhangi birinin DEHB olmas durumunda ocuundehb olma riskinin %57 olduunu bildirmitir. 9. Nrolojik almalarda dopamin ve noradrenalinhormonlarndaanormallik ve beynin sa nblgesinin normalden daha kk olduunu ,caudatenucleusun ve globus pallidusun daha kk olduubulunmutur(Barkley, 2005, s. 211). Annenin hamilelii srasnda sigara ve alkol kullanmannenin hamilelik srasnda yaad stres ve kaygDEHB risk faktrleriyle ilikilidir. 10. Barkley(2005) ten alnmtr 11. Dehb Yaygnl DEHBbozukluununyaygnlnailikinepistemolojik aratrma tahminleri ilkokul aocuklarnnda%1- %7( Pelham&Waschbusch, 2004, s.405 ), okul aocuklarnda ise %3-%7 arasnda deitiinibelirtmektedir ( Amerikan Psikiyatri Birlii, 2000, s.90). Szatmari(1992) alt byk epistemolojik aratrmaykulland almasnda DEHB yaygnln %2 -%6.3arasnda deitiini bildirmitir. 12. Trkiyedeki epistemolojik aratrmalarda DEHByaygnlnn ilkretim a ocuklarnda %8.6( Gl,Tiryaki, Kultur,Topba,Ak, 2010 ), yetikinlerde%1-%6.6 arasnda deitii ( Kavak, 2012 )bildirilmektedir. DEHB erkeklerde kzlardan daha yaygndr. Dehbtipine bal olarak erkek kz oranlar 2:1 ila 9:1arasnda deimektedir ( Amerikan Psikiyatri Birlii,2000, s.90 ). 13. Trkiyedeki aratrmalarda ilkretim aocuklarnda erkek kz oran 3.5 : 1 olduubildirilmektedir ( Gl ve ark., 2010 ). DEHB tans konulmas g olduka znellmlere bal,deerlendirmesi iin tek birlme arac bulunmayan bir tandr (Scweitzer,2004, s. 11). 14. Dehb Tans Tankonulmasnda derecelendirme lekleri, grmeve gzlemlerden yararlanlmaktadr ( Pelham&Waschbusch, 2004 ). Tan konulmasnda olduka fazla kaynaktan bilgi alnmas nemlidir. 15. Dehb Etanlar DEHB genellikle dierocukluka rahatszlklaryla birlikte oluur( Chronis, Jones, Raggi, 2006, s. 494 ). Kart olma-kart gelme bozukluu,davranm bozukluu,duygudurum bozukluu, tik bozukluklar(tourette sendromu dahil), renme bozukluklar ve dil ve konuma bozukluklar DEHB ile birlikte grlmektedir ( Rube & Reddy, 2005 ). 16. Dehb Tedavi Yaklamlar DEHBtedavisinde ila tedavisi, aile temellimdahaleler,okul temelli mdahaleler ( snf davranynetimi, akademik mdahaleler),akranmdahaleleri (sosyal beceri eitimi, yaz tedaviprogram ), ok ynl tedavi yaklamlarkullanlmaktadr. la tedavilerinde bireylerin noradrenalin ve dopamindzeylerinidzenlemeye ynelikilalarkullanlmaktadr.lkemizde Dehb rahatszl olanbireylereynelik RTALN ila kullanlmaktadr(Ercan ve Aydn, 1999). 17. Aile Temelli Mdahaleler DEHBi betimleyen drtsel davran,hiperaktiviteve dikkatsizlik sklkla ebeveyn ocuk arasndakiilikide bozulmaya katkda bulunan ve ailenin stresdzeyini ykselten bir durumdur. Zaman ierisinde aileler ocuklarn var olan davranglklerini arttrmaya yada srdrmeye katkdabulunabilecek problemlerle baa kmakta uyumsuzve zarar verici ocuk bakmstratejilerigelitirebilir(Patterson,DeBaryshe,Ramsey,1989). 18. Aile Temelli Mdahaleler lkemizde ve dnyada Dehbli bireylerin ailelerineynelik eitli programlar gelitirilmitir (Barkley,1987; Ercan ve Aydn, 1999). Burda Barkley(1987)tarafndan gelitirilen program tantlacaktr. Bu program 4-12 ya aras Debli bireylerin aileleriiin uygundur. Psikolojik olarak skntl aileler (e geimsizlii,evlilik sorunlar gibi) bu program iin uygun deildir. 19. Aile Temelli Mdahaleler Bu program uygulayacak ruh sal personelininterapistlik becerilerine sahip Dehb konusuna ainave davran ynetimi konusunda bilgi sahibi olmasgereklidir. terapistin becerileri uygun deilseyaklam almaz. Tedavi genellikle 8-12 oturum arasnda bireysel yadagrup formatndadr. 20. Aile Temelli Mdahaleler Bireysel olarak uygulandnda bir saat grup olarakuygulandnda doksan dakikadr. Aile terapisinin oturumlar aadaki gibidir 1.Oturum : Programn Oryantasyonu ve DEHBeGenel Bak 2.Oturum : Ebeveyn-ocuk likisini Anlama 21. Aile Temelli Mdahaleler 3.Oturum : Pozitif Katlm Becerilerinin Gelitirilmesi 4.Oturum : Pozitif Katlm Becerilerinin Geniletilmesive ocuk uyum Becerilerinin Gelitirilmesi 5.Oturum : Ev Jeton & Puan Sistemi 6.Oturum : Mdahaleye Maliyet Ekleme 22. Aile Temelli Mdahaleler 7.Oturum : Mola Kullanma 8.Oturum : Kamuya Ak Yerlerde Davran Ynetme 9.Oturum : Okul Sorunlar ve Oturum SonlandrmayaHazrlk 10.Oturum : Glendirme Oturumu 23. Okul Temelli Mdahaleler Dehb iin geerlilii kantlanm okul temellimdahaleler davran mdahalelerdir(DuPaul&Eckert, 1997; Pelham, Wheeler, Chronis,1998). Okul temelli mdahalelerin eitli avantajlar vardr( Pelham&Waschbusch, 2004, s.414 ). Bunlar: 24. Okul Temelli Mdahaleler Okultemelli mdahaleler ailelerin ekonomikdurumunu dikkate almadndan bu mdahaleleritm ailelere eriilebilir klar. Okul temelli mdahalelerin maliyeti dktr. Okul temelli mdahaleler en kapsaml ve okullar iingelitirilmi ruh sal tedavilerinden kiisel olaraksrdrlebilenleridir ve nemli bir nleyici ilevlerivardr. 25. Okul Temelli Mdahaleler Okul temelli mdahaleler snf davran ynetimi veakademik mdahaleler olarak snflandrlabilir. Snf davran mdahalelerinde Dehbli ocuunretmenlerine davran deitirme stratejileriyle ilgiliolarak dzenli ekilde danma yaplmaktadr. Danma genellikle dehb hakknda bir psikoeitim dahasonra davrann fonksiyonel bir deerlendirmesinedayal (nc-Davran-Sonu) bellirlidavranhedeflerinin belirlenmesiyle balar ( Chronis, Jones,Raggi, 2006, s. 489). 26. Okul Temelli Mdahaleler Daha sonra retmenlere gndelik kayt kartlarnn kullanm ve daha kapsaml ekilde bireyselletirilmi yada snf apnda risk ynetimi programlar retilmesi ve ceza puan,etkili komut verme, planl reddetme ve vgnn kullanmn ieren bellirli davranc tekniklerin kullanmyla ilgili bilgi verilir ( Chronis, Jones, Raggi, 2006, s. 489). 27. Okul Temelli Mdahaleler Bu mdahalelerden en sk kullanlanlarndan birisiGnlk Rapor Kartlar(DRC)dr. Bu programdaocuklar iin belirli davran amalar oluturulur vebuamalar gerekletirilirse ocuk evdedllendirilir. Bu programda ayrca ailelere ocuun okuldakidavran hakknda ocuun snftaki davranlarndesteklemek amacyla gnlk dntler verilir. 28. Okul Temelli Mdahaleler Bu mdahale amalarnn says ve gnlk dntskl ocuun geliim dzeyine baldr(Bkz:Drcrnei ). Dehbli bireyler genellikle akademik problemleryaamaktadr.Akademik mdahalelerin amac Dehblibireylere not alma ve alma becerilerini retmeyiamalayanpsikososyal mdahalelerdir. Bumdahaleler okul personeli tarafndansalanmaktadr( Ansthel&Barkley, 2011,s.60 ). 29. Akran Temelli Mdahaleler Akran temel mdahaleler sosyal beceri eitimleri ve yaz tedavi kamplarn iermektedir. Sosyal beceri mdahaleleri DEHBli bireylerin uygun sosyal becerilerin kullanlmasnn gelitirilmesi ve desteklenmesine odaklanmaktadr(rn. letiim, birlii, Akran grubuna katlm,Akran grubuna kabul). 30. Akran Temelli Mdahaleler Yaz tedavi program sekiz haftalk youn kant temelli DEHB tedavi elemanlaryla birletirilmi bir programdr. Bu program haftalk olarak grup-temelli aileeitimini,pozitif davran destekleme yntemlerini(vg), etkili emir verme, cezalandrma yntemlerini, Gnlk Olay Kaydn, sosyal ve spor beceri eitimini ve sorun zme becerileri eitimini iermektedir.Bu tedavilerokulve spor yerlekelerinde 31. Akran Temelli Mdahaleler Bu tedaviler okul ve spor yerlekelerinde Dehbli ocuklarn zyeterliliklerini, akademik performanslarn, yetikinlerle ve akranlarla ilikilerini gelitirmek amacyla uygulanmaktadr. 32. ok Ynl Tedavi Mdahaleleri Dehb tedavisinde en etkili yntemdir.Bu yaklamila tedavisinin yan sra eitli davranyntemleri,aile eitimini ve okul mdahalelerinikapsamaktadr. Bu mdahale yntemiyle ilgili en nemli alma MTAaratrmalardr(Abikoffve ark.,1999). Buaratrmada 7-9 ya arasndaki Dehbli ocuklartesadfi olarak gruptan birine atanmtr.Bugruplar 33. ok Ynl Tedavi Mdahaleleri Yanlzca Metilamin la Tedavisinin Olduu Grup Youn la tedavisiyle birlikte akademik becerieitimi,retici rehberlik,bireysel psikoterapi,sosyalbeceri eitimi,aile danmanl,okul davranlarndestekleyen gnlk rapor kart uygulanan grup Ynlendirme yada eitim programn olmad ilatedavisi grubu 34. ok Ynl Tedavi Mdahaleleri Aratrmaclarn amac ila tedavisine bal younok ynl programn ila tedavisine bal ilailevselliini gelitirip gelitirmediini ve ok ynltedaviden sonra DEHBli ocuklarn byk birblmnn ila tedavisi olmadan yeterli bir ekildeilevsel olup olmayacan belirlemekti. ki yllk deerlendirme sonucunda 3 nc grubundier iki gruptan eitli ilevsellik alanlarnda veoklu sonu lmlerinde anlaml bir ekildefarkllat bulunmutur. 35. Kaynaka Rief,S.F. (2008). The ADD/ADHD Checklist A PracticalReference for Parents &Teachers. (Second Edition). SanFrancisco: Jossey-Bass. American Psychiatric Association (2000). Diagnostic andstatistical manual of of mental disorders (4.ed., textrevision). Washington,DC: Author. Pelham,W.E.,Washbusch,D.A.(2004). Assessment andTreatment of Attention Deficit Hyperactivity Disorder(ADHD) in Schools. Ronald T.Brown Ed., Handbook OfPediatrc Psycology In School Settings inde (s.405-430). London,UK: Lawrence Erlbaum Associates. 36. Kaynaka Schweitzer,J.B.(2004). Attention Deficit HyperactivityDisorder, W.Edward Craighead, Charles B.NemerofEds., The Concise CorsiniEncyclopedia ofPsychology and Behavioral Science inde (s.11-12).New Jersey: John Wiley &Sons Biederman, J., Faraone, S. V., Mick, E., Spencer, T.,Wilens, T., Kiely, K., Guite, J., Ablon, J.S., Reed, E.,& Warburton, R. (1995). High risk for attention deficithyperactivitydisorder among children of parents withchildhood onset of the disorder: A pilotstudy.American Journal of Psychiatry, 152, 431435. 37. Kaynaka MTA Cooperative Group. (1999a). A 14-monthrandomized clinical trial of treatment strategies forattention-deficit/hyperactivity disorder. Arch GenPsychiatry, 56,10731086. MTA Cooperative Group. (1999b). Moderators andmediators of treatment response for children withattention-deficit/hyperactivity disorder. Arch GenPsychiatry ,56,10881096. 38. Kaynaka Gl, N., Tiryaki, A., Kltr, E.C., Topba, M, Ak, I.(2010). Prevalence of attention deficithyperactivitydisorder and comorbid disruptive behavior disordersamong school age children in Trabzon. Bulletin ofClinical Psychopharmacology;20: 50-56. Kavak,.(2012). Erikin Dikkat Eksiklii veHiperaktivite Bozukluunun Epidemiyolojisi. TurkiyeKlinikleri J Psychiatry-Special Topics ,5(1),8-13. 39. Kaynaka Chronis, A., Jones, H., and Raggi, V. (2005).Evidence-based psychosocial treatments for childrenand adolescents withattention deficit/hyperactivitydisorder. Clinical Psychology Review, 26, 486502. Rube,D.,Reddy,D.P.(2005).Attention DeficitHyperactivity Disorder, William M. Klykylo and JeraldL. Kay Eds., Clinical Child Psychiatry inde (s.153-190). New Jersey: John Wiley &Sons 40. Kaynaka Patterson, G., DeBarsyshe, B., Ramsey, E. (1989). Adevelopmental perspective on antisocial behavior.American Psychologist, 44, 329-335. DuPaul, G.J,Eckert, T.L.(1997). The effects ofschool-based interventions for Attention DeficitHyperactivity Disorder: A meta-analysis. SchoolPsychology Review, 23,527. Pelham WEJ, Wheeler T, Chronis A (1998),Empirically supported psychosocial treatments forattention deficit hyperactivity disorder. Journal ClinicChild Psychology, 27,190-205. 41. Kaynaka Ansthel,K.M.,Barkley,R.A.(2011).Attention DeficitHyperactivity Disorder. B.Bradford Brown andMtchellJ.Prnstein Eds., EncylopediaofAdolescence inde ( s.56-61). London:Elsevier. Ercan,E.S.,Aydn,C.(1999).Dikkat Eksiklii veHiperaktivite Bozukluu. (2.Bask) stanbul: Genta.