DENİM ÜRETİMİ & KALİTE

BAHAR ŞAHİN

2017

MAYIS

T.C.

KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ

TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

YÜKSEK LİSANS ORTAK PROGRAMI

İÇİNDEKİLER1. GİRİŞ

1.1. Denim Nedir?

2. DENİM KUMAŞ ÜRETİMİ

2.1. Ham Madde-Elyaf Cinsi

2.2. İplik Özelliği

2.2.1. İplik Prosesi

2.3. Boyama-İndigo Boyarmaddesi

2.3.1. İndigo Boyama Teknikleri

2.3.2. Halat Boyama

2.3.3. İndigo Çözgü (Slasher) Boyama

2.4. Dokuma

2.4.1. Tahar

2.4.2. Dokuma Konstrüksiyonu

2.4.3. Dokuma Makineleri

2.5. Terbiye İşlemleri

2.5.1. Yakma İşlemi

2.5.2. Merserizasyon İşlemi

2.5.3.Yumuşatma, En ayarı ve Kurutma İşlemi

2.5.4. Atkı Düzeltme

2.5.5. Sanfor İşlemi

İÇİNDEKİLER

3. ÜRÜNE UYGULANAN PERFORMANS TESTLERİ

4. DENİMDE KALİTE

4.1. Kalite Nedir?

4.2. Başlıca Kullanılan Kalite Sistemleri

4.2.1. 4 Puan Kalite Sistemi

4.3. Kalite Kontrol İşletme İş Akışı

4.4. Kumaş Hata Grupları

4.4.1. İplik hataları

4.4.2. İhzar-İndigo hataları

4.4.3. Dokuma hataları

4.4.4. Terbiye hataları

5. YERLİ DENİM MARKALARI

6. DÜNYACA ÜNLÜ DENİM MARKALARI

1- GİRİŞ

• Denim, Fransa’nın “de Nimes” kentinde üretilmeye başlandığı

için, “Nimes’den gelen” anlamını taşıyan adını bu şehirden

almıştır.

• İlk kez Fransa’nın Nimes ve İtalya’nın Cenova kentlerinde iş

giysisi olarak dokunmaya başlandı. Blue jean’in kökeninde

Cenova’lı denizcilerin “Bleu de Genes” (Cenova mavisi) diye

adlandırılan mavi pamuklu pantolonları yatmaktadır.

1.1. Denim Nedir?

Şekil 1. Denim iş giysisi

2. DENİM KUMAŞ ÜRETİMİ

Şekil 2. Denim Prosesi

2.1. Ham Madde-Elyaf Cinsi

• Denim kumaş, çoğunlukla %100 pamuk ipliğinden üretilmektedir.

• Günümüzde pamuk lifi dışında polyester, keten, bambu, viskon da denim üretiminde kullanılmaktadır.

• Ayrıca elastomerli iplikler bilhassa elastik denim üretiminde atkı ipliği olarak kullanılmaya başlanmış ve gittikçe yaygınlaşmıştır.

• Bunlar dışında: Modal veya Lyocell karışımlı ipliklerde denim kumaş üretiminde kullanılmaktadır.

2.2. İplik Özelliği

• Günümüzde denim piyasasında genellikle Ne 5 ile Ne 30

numara aralığında pamuk iplikleri kullanılmaktadır.

• Rotor ipliğinin denim üretimindeki payı % 25 civarındadır.

• Open-end, Ring, Compact ve diğer ipliklerin (elastomerli,

iplik v.b.) üretim miktarı ise % 75 civarındadır.

Şekil 3. İndigo boyalı çözgü ipliği

2.2.1. İplik Prosesi

2.3. Boyama-İndigo Boyarmaddesi

• İndigo, orjinali ‘‘indigofera

tinctoria’’ bitkisinin

yapraklarından üretilen

bir boyarmaddedir.

• Doğal indigo, Afrika,

Hindistan, Endonezya ve

Çin’de bulunmuş ve tarih

boyunca kullanılmıştır.

Şekil 4. İndigofera tinctoria bitkisi

Şekil 5. Doğal indigo boyanmış çile çözgü

2.3.1. İndigo Boyama Teknikleri

ÇİLE

BOYAMA

BOBİN

BOYAMA

LEVENT

BOYAMA

LOOP

BOYAMA

KÖPÜK

BOYAMA

SLASHER

BOYAMA

HALAT

BOYAMA

DENİM

Şekil 6. İndigo boyama teknikleri

2.3.2. Halat Boyama

• Günümüzde en yaygın kullanılan ve en iyi sonuç veren indigo boyama halat boyama tekniği ile yapılmaktadır.

• 350-500 adet çözgü iplikleri halat formunda boyanmaktadır.

Bu proses sırasıyla:

• Halat sarma,

• Çapraz atma,

• Halat boyama,

• Halat açma,

• Haşıllama,

• Kurutma ve dokuma levendine sarma işlemlerinden oluşmaktadır.

Şekil 7. Halat boyama

Şekil 8. Halat boya hava pasajı

2.3.3. İndigo Çözgü (Slasher) Boyama

• Bu sisteme ‘Sheet’ (tabaka) veya ‘Slasher’ (açık en)

boyama yöntemi de denilmektedir.

• Sistemde 350-500 adet yaklaşık 50.000 m

uzunluğundaki iplikler çözgü leventlerine sarılırlar ve bu

çözgü leventlerinden 12-16 tanesi hattın önüne

yerleştirilir.

Şekil 9. Slasher hattı çözgü leventleri

• Daha sonra çözgü leventlerindeki ipliklerin hepsi

sırasıyla slasher hattı; kontinü boyama, kurutma,

haşıllama, tekrar kurutma ve çözgü çekme işlemlerine

tabi tutulur.

Şekil 10. Slasher boya makinesi

• Bu teknikte her bir iplik birbirine paralel olarak boyama

işlemine girmekte, boyama işlemi 5-6 boya banyosuna

ardı ardına daldırma ile gerçekleştirilmektedir.

• Sonra kontinü olarak kurutma, haşıl, tekrar kurutma ve

dokuma leventine sarma işlemleri yapılır.

Şekil 11. Slasher boya tekneleri

Şekil 12. İndigo boya oksidasyonu

2.4. Dokuma

2.4.1. Tahar

• Dokuma işleminin gerçekleşmesi için çözgü ipliklerinin,

desen raporuna uygun olarak aynı hareketleri

yapabilmek üzere gruplandırılmaları için çerçeveler

üzerindeki gücülerden, lamellerden ve tarak dişleri

arasından geçirilmesi işlemidir.

Şekil 13. Çözgü tahar

2.4.2. Dokuma Konstrüksiyonu

• Denim kumaşlarda en çok kullanılan örgü: D 2/1 Z veya

D 3/1 Z’dir.

Dimi dışında;

• bezayağı,

• saten,

• fantezi ve

• jakarlı örme yapıları da kullanılmaktadır.

Şekil 14. D 2/1 Z Dimi Örgüsü

2.4.3. Dokuma Makineleri

• Bugün, denim kumaş dokumasında geçerli olan üç atkı atma sistemi vardır.

• Bunlar; Projektilli (mekikçikli) atkı atma sistemi, rapierli ve hava jetli atkı atma sistemidir.

Günümüzde denim dokuyan yaygın makine markaları;

• Toyota,

• Dornier,

• Picanol ve

• İtema’dır.

Şekil 15. Picanol dokuma makinesi

2.5. Terbiye İşlemleri

• Denim kumaş üretiminde, dokuma işleminden sonra;

yakma, merserizasyon, yumuşatma, en ayarı ve sanfor

işleminden oluşan bir dizi terbiye işlemi vardır.

2.5.1. Yakma İşlemi

• Kumaş ilk önce fırçalanarak üzerindeki elyaf ve yabancı

maddelerden temizlenmekte, fırçanın kaldırdığı kumaşın

yüzeyindeki tüylerde yakma işlemiyle giderilmektedir.

Şekil 16. Yakma makinesi

2.5.2. Merserizasyon İşlemi

• İşlemin esası; pamuklu kumaşı veya ipliği derişik

sodyum hidroksit (NaOH) ortamında kısa süreli şişirmek

ve gerdirmektir.

Şekil 17. Pad-Steam yıkama makinesi

2.5.3.Yumuşatma, En ayarı ve Kurutma İşlemi

• Temizlenen kumaşa, kumaş tipinin özelliği ve müşterinin

talebi doğrultusunda yumuşaklık ve dolgunluk verilmesi,

dikiş kolaylığı ve dikiş kaymasını önleyici, yüzey

gerilimini düşürücü apre maddesi verilmesi işlemidir.

Şekil 18. Ram makinesi

2.5.4. Atkı Düzeltme

• Yıkama sonrası örgü yapısındaki eğriliği önlemek

amacıyla, atkıya kumaş nemli iken eğim verilir.

Şekil 19. Atkı düzeltici

• Apre işlemi sırasında, çözgü çekme standartlarını

korumak için, apre işleminden geçen kumaş daha sonra

istenilen nem düzeyi korunarak, en ayarı verilip,

kurutulmaktadır.

Şekil 20. Ram makinesi

2.5.5. Sanfor İşlemi

• Kumaş satış sonrası kullanıma hazırlık amacıyla, sanfor

yani çekmezlik işlemine alınmaktadır.

• Bu işlemde ürüne son kullanım özellikleri sağlanarak

maksimum bir çekme verilmektedir.

• Ürünün boyutsal stabilitesi ayarlanır.

Şekil 21. Sanfor makinesi

3. ÜRÜNE UYGULANAN PERFORMANS

TESTLERİ

• Gramaj Testi,

• Elastikiyet Testi,

• Growth (Potluk) Testi,

• Kopma Mukavemeti Testi,

• Yırtılma Mukavemeti Testi,

• Sertlik (Stifness)Testi,

• Kuru Sürtme Haslık Testi,

• Yaş Sürtme Haslık Testi,

• Eğim Testi,

• pH Testi,

• Renk Ölçüm Testi.

4. DENİMDE KALİTE

4.1. Kalite Nedir?

• Müşteri isteklerine cevap vermektir.

• Üretilen ürünü sınıflandırmanın diğer adıdır.

• Üretilen ürünü standartlara dayandırmaktır.

4.2. Başlıca Kullanılan Kalite Sistemleri

• 4 puan kalite sistemi,

• Müşteri talepli özel kalite sistemidir.

Şekil 22. Denim kalite kontrol işletmesi

4.2.1. 4 Puan Kalite Sistemi

• 1 puanlık hatalar: 7,5 cm ve daha küçük hatalar,

• 2 puanlık hatalar: 7,5-15 cm arasındaki hatalar,

• 3 puanlık hatalar: 15-22,5 cm arasındaki hatalar,

• 4 puanlık hatalar: 22,5 cm’den büyük hatalardır.

Kalitede hata puanlama baza alınarak kumaşlar; 1.kalite

1/A, 2/A ve parça kumaş olmak üzere sınıflandırılmaktadır.

4.3. Kalite Kontrol İşletme İş Akışı

• Sanfordan laboratuvar test standart içi onaylı

kumaşların teslim alınması,

• Kumaşların kalite kontrolünün yapılması,

• Top kesime alınması,

• Paketlenmesi,

• Topların lot bekleme alanına alınması,

• Lotlanan kumaşların sevkiyat depoya gönderilmesi,

Şekil 23. Denim kalite kontrol makinesi

4.4. Kumaş Hata Grupları

• İplik kaynaklı hatalar,

• İhzar-İndigo hataları,

• Dokuma hataları,

• Terbiye hataları,

• Diğer hatalar…

4.4.1. İplik Hataları

• Atkı iplik düzgünsüzlüğü,

• Kalın atkı-çözgü,

• Uçuntu,

• Yabancı elyaf,

• Likra patlağı,

• İnce atkı-çözgü,

• Atkı kopması,

• Nepsli iplik,

• Bobin değişimi,

• Atkı-çözgü şantuk balık,

• Splicer düğüm,

• Likrasız atkı,

• Atkı sıyırması,

4.4.2. İhzar-İndigo Hataları

• Boya abrajı,

• Çift çözgü,

• Gevşek çözgü,

• Haşıl lekesi,

• İhzar düğüm,

• İndigo duruş izi,

• İndigo yağ, kir lekesi,

• Kanat farkı,

• Pamuklama,

• Renkli uçuntu,

• Farklı çözgü ipliği

hatalarıdır.

4.4.3. Dokuma Hataları• Armür,

• Atkı düğümü,

• Atlama dalma,

• Boncuklanma,

• Cımbar hatası,

• Çift atkı-çözgü,

• Çözgü kaçığı,

• Çözgü ucu,

• Roper,

• Sık seyrek,

• Yarım atkı,

• Parça iplik,

• Tarak diş izi,

• Gergin-gevşek,

• Dokuma duruş izi,

• Bozuk kenar,

• Dokuma sürtme izi,

• Dokuma yağ lekesi,

• Dokuma delik-yırtık,

• Pamuklama,

• Kafes,

4.4.4. Terbiye Hataları• Apre lekesi,

• Blanket izi,

• En dalgalanması,

• Fil derisi,

• Flat duruşu,

• Kaplama hatası,

• Terbiye yağ, kir lekesi,

• Palet yırtığı-kaçığı,

• Ram duruş izi,

• Sanfor izi-sanfor duruş izi,

• Sanfor kırığı,

• Terbiye kıvrık kenar,

• Terbiye boya almamış yer,

• J-Box kırığı,

• Yakma hatası,

• Terbiye su lekesi,

• Terbiye sürtme izi,

• Terbiye delik yırtık,

• Lazer duruşu-desen hatası,

• Boya abrajı,

• Sanfor kırık sarım,

• Terbiye boya lekesi hatalarıdır.

Şekil 24. Denim kumaş hataları

Şekil 25. Kalite top sarım makinesi

Şekil 26. Paketleme makinesi

YERLİ DENİM MARKALARI

DÜNYACA ÜNLÜ DENİM MARKALARI

TEŞEKKÜRLER…