can uğur ayfer - kim korkar unix'ten (v2.0)

8/7/2019 Can Uur Ayfer - Kim Korkar UNIX'ten (v2.0)

1/243

Kim KorkarKim KorkarKim KorkarKim KorkarUNIXten?UNIXten?UNIXten?UNIXten?

Can Uur AyferCan Uur AyferCan Uur AyferCan Uur Ayfer

Aralk 1995

Tm haklar PUSULA Yaynclka aittir.PUSULA Yaynclkn izni olmadanolatlamaz ve alnt yaplamaz.


2/243

Kim Korkar UNIXten? - Can Uur Ayfer - PUSULA YAYINCILIK

indekilerindekilerindekilerindekiler

nsz 3letim Sistemlerinin Kraliesi : UNIX 5UNIXle Tanma 11Isnma Hareketleri 17UNIX Dosya Yaps 23Dosyalar 33UNIXde Eriim Yetkileri 44csh ve sh Kabuklar 53vi 63Standart Giri ve Standart k 86nemli UNIX Kavramlar 93nemli UNIX Komutlar 104UNIX Pipe Kavram 114Yazc Kullanm 116Kabuklar : C Shell ve Shell 121Kabuk Programlama 141evreyi Tanyalm 148Teyp Kullanm 164

Kullan

l

UNIX Komutlar

180UNIX Bilgisayar Alar 190Sistem Yneticisine 206Yedekleme 226TCP/IP 234Gvenlik 238Sonsz 240


3/243


NSZNSZNSZNSZ

Bugne kadar 1000e yakn sayda farkl bilgisayar modeli retildii sanlyor.Bu saynn iinde, binlerce deiik firma tarafndan retilen PCler tek birmodel olarak yer almaktadr.

Bu kadar geni donanm yelpazesi iinde yzlerce deiik iletim sistemiiletim sistemiiletim sistemiiletim sistemi geldigeti. Adn bilgisayar tarihine altn harflerle yazdrmay baarabilenlerdenbiri de UNIX oldu..

Oldu ama pek fazla da sempati toplayamad. UNIXle bir ekilde ilgilenen ya

da ilgilenmek zorunda kalan pek ok kiiden duyduklarm genellikle UNIXinsevimsiz, kullanmas zor, kaprisli bir iletim sistemi olduu dorultusundaoldu. tiraf edeyim ki, UNIXle ilk tantm 1983 ylnda benim de grm buyndeydi.

Uzun yllar ticari uygulamalarda, yalnzca ok kullanclk uruna insanlarUNIXe katlandlar. Derken, UNIX altnda grafik ekran kullanmn salayan X-Windows ortaya kt; hemen ardndan bilgisayar alar nn ve doal olarakInternetin yldz parlad. te o zaman kullanclar ve programclar UNIXi birdaha deerlendirme gereksinimi duydular.

inde bulunduumuz yllarda UNIX ok nemli bir iletim sistemi! UNIXlekonuamayan, TCP/IP destei olmayan bilgisayar a yazlmlar satamyor; birok kiisel bilgisayar yazlmnn UNIX uyarlamalar var. Ksacas UNIXingelimesi ve yaygnlamas hzlanm durumda. nmzdeki bir ka yl iinde,meslei bilgisayar kullanm gerektiren herkesin, ucundan da olsa UNIXebulamadan almasnn olanaksz olaca gr olduka yaygn.

Bu durumda, bilgisayar dnyasna kiisel bilgisayarlarla adm atm kullanckitlesine UNIXi tantmak ve hazrlkl olmalarna yardmc olabilmek amacylabu kitab yazmaya balad m. nce, DTK irketince retilmekte olan SPARCserisi i istasyonlar iin notlar halinde ortaya kan bir dkman zamanlaelinizdeki bu kitaba dnt.

Bu kitap UNIX hakkndaki her eyi anlatmyor; zaten sonlu sayda sayfakullanlarak UNIX hakkndaki her eyi anlatmak da pek olas deil! Tekamacm, UNIX hakknda n yargs veya kt deneyimleri olanlara UNIXin ktbir iletim sistemi olmadn; aslnda bir sanat eseri olduunu; iyi kullanmaybilen birisinin elinde neler yapabileceini anlatmak. Ne demiler; at binenin...

Kitapta anlatlanlar izleyebilmek iin, en azndan MS-DOS iletim sistemikonusunda deneyimli olmanz gerekiyor. Bu kitap, bilgisayarlar hakknda genelbilgi aray iinde olan okuyucular iin hi de uygun deil.


4/243


Btn bilgisayar kitaplarnda olduu gibi, bu kitab da okurken, anlatlankomutlar ve rnekleri kendi bilgisayarnzda denemelisiniz. Ancak, UNIXdnyasnda bu henz pek kolay deil. Nedeniyse, henz evlerdekibilgisayarlara UNIXin girmemi olmas. Kitabn ekindeki disketin iinde, bu

kitapta ad

geen UNIX komutlar

n

n bir k

sm

n

n PClerde, MS-DOS alt

ndaalabilen modellerini bulacaksnz. Modellerini diyorum; nk bu MS-DOSprogramlar, tam tamna UNIX karlklarnn edeeri deil. Ama, gene de,okuyucunun evindeki ya da brosundaki kiisel bilgisayarda denemeler yapmasiin yeterli olaca inancndaym.

Kitabn dzenleniini biraz garip bulabilirsiniz. Bilgisayarn aln vekapann kitabn ortasndan sonra bir yerlerde anlattm. lk bakta, bukonularn en bata anlatlmas gerekiyor gibi dnebilirsiniz ama tipik UNIXkullanclar bilgisayar hi ap kapatmazlar ki... Gene de kitabn dzenininkusursuz olduunu savunmuyorum. Konular bana doal geldii ekilde sundum;ancak kitap bitince bir de baktm; bir UNIX referans kitabndan ok, UNIX

hakknda bir macera kitabna benzemi. O nedenle korkarm bandan sonunakadar okumanz gerekecek. Aslnda, UNIX ve komutlar hakknda referanskitaplarn her yerde bulabilirsiniz; hatta ekrannzda bile...

Baz konularn bir ka yerde tekrarlandn greceksiniz. Bu tekrarlarzellikle yaptm. UNIXde bir komut ya da kavramn neminin ilkkarlaldnda iyi anlalamayacan biliyorum; kendim yaadm. O nedenle,okuyucunun da bana ayn eyin geleceini dnerek, baz konular,neminin vurgulanabilecei bir yere gelince tekrarlamaktan kanmadm.Bu kitab yazarken verdii destek ve katklar iin eim Reyyan Ayfere;msveddeleri byk bir dikkatle okuyan ve ok deerli katklarda bulunanarkadam Lale Morgle ve bir ok yanlm bularak dzelten olum mer

Ayfere ok ok teekkr ederim.

Can Uur AyferKas m 1995, Ankara


5/243


LETM SSTEMLERNNLETM SSTEMLERNNLETM SSTEMLERNNLETM SSTEMLERNNKRALESKRALESKRALESKRALES

UNIXUNIX dnyasna hogeldiniz.UNIX dnyasna hogeldiniz.UNIX dnyasna hogeldiniz.UNIX dnyasna hogeldiniz.

Nerelerde kaldnz? Hi gelmeyeceksiniz sanmtk...Nerelerde kaldnz? Hi gelmeyeceksiniz sanmtk...Nerelerde kaldnz? Hi gelmeyeceksiniz sanmtk...Nerelerde kaldnz? Hi gelmeyeceksiniz sanmtk...

Dnyada hi bir iletim sistemi, UNIX kadar uzun ve srekli gelierekgndemde kalmay baaramamtr. IBM PCler iin gelitirilmi olan MS-DOSkadar yaygn olmamakla birlikte, dolayl yoldan da olsa, UNIX iletimsisteminin hizmet vermekte olduu kullanc saysnn, MS-DOS kullanclar nnsay sna yakn olduu sanlmaktadr.

UNIX iletim sistemi genellikle gl bilgisayarlarda kullanlmaktadr. UNIXfelsefesinin temelinde, bir bilgisayarn birden fazla kullanc arasndapaylalmas; ya da bir kullancnn ayn anda birden fazla i yapmasna olanaksalamak yatmaktadr. Bu nedenle, UNIX altnda kullanlacak bilgisayarn,kaynaklarnn birden fazla i arasnda paylalmas durumunda performansnkabul edilebilir dzeyde tutabilecek gte olmas gerekmektedir. Bilgisayarteknolojisindeki gelimeler, donanmlar hzla glendirmekte veucuzlatmaktadr;bunun doal sonucu olarak da, UNIX iletim sistemi

denetiminde kullan

lan bilgisayarlar

n say

s

h

zla artmaktad

r.

ok; ok Kazan...ok ; ok Kazan...ok; ok Kazan...ok ; ok Kazan...

UNIX letim Sistemi, bilgisayar bilimcilerinin ok kullanclok kullanclok kullanclok kullancl (multi-user)veok iliok iliok iliok ili (multi-tasking)adn verdikleri alma koullarn salar. Bir bakadeyile; UNIX altnda alan bir bilgisayar, birden fazla kullancbirbirlerinden bamsz olarak ve ayn anda kullanabilirler. Bu birlikte kullanmsrasnda, bilgisayarn kaynaklarn (merkezi ilem birimini, ana belleini(RAM), disk-teyp gibi yan bellek birimlerini, yazclar n) paylarlar. UNIX,kaynaklarn kullanmn, paylamdan kaynaklanan performans dmelerini en

aza indirgeyecek ekilde dzenlemeye al

r. Bu tr payla

mlar, donan

ma


6/243


yaplan yatrm bir miktar azaltaca iin bir kazan unsurudur. Yan bellekpaylamysa kaytl veri ve programlar da paylamak demektir ki; bu dadeeri olduka yksek baka bir kazantr.

Bir kullancnn ayn anda birden fazla i yapabilmesi de bir baka kolaylktr.Bilgisayarnzda uzun bir i balattnz varsayalm; ancak bu i, her bir kadakikada bir sizin klavyeden mdahale etmenizi gerektirsin. Bu durumda, buuzun ii balat p yemee gidemezsiniz. Tek i dzeninde kullanm iintasarlanm bir iletim sistemi kullanyorsanz (MS-DOS gibi), sz konusuprogramn yapt i tamamlanncaya kadar bilgisayarn karsnda oturmakzorundasnz. Eer bu ii UNIX altnda alan bir bilgisayarda yapyorsanz,uzun programnz bir yandan iinizi yaparken, siz te yandan (gene ayn ekranve klavyeyi kullanarak) bir baka i yapabilirsiniz. Eer baka iiniz yoksa,ikinci i olarak bir oyun balatp, bekleme srenizin biraz daha zevkligemesini salayabilirsiniz. rnein, bu tr beklemelerde, InternetInternetInternetInternet zerindebir gezintiye kabilirsiniz (internet : neredeyse tm dnyaya yaylm olanbilgisayar a, Information Super Highway).

UNIX Her Yerde Ayn UNIX...UNIX Her Yerde Ayn UNIX...UNIX Her Yerde Ayn UNIX...UNIX Her Yerde Ayn UNIX...

lk kez 1970 ylnda ortaya kan UNIX iletim sistemi, ticari bir amalatasarlanmamt; bu yzden, bu yeni iletim sistemine ilgi duyan tmbilgisayar reticilerine ve bilgisayarn UNIX destei ile kullanmak isteyenherkese ok kk bir cret karlnda datld. Bu sayede, UNIX ksa sredegeliti ve yayld. Bu gelimelere katkda bulunan bilgisayarclar, UNIXin ilkgnlerinde ortaya atlan standartlar gelenekletirerek korudular. Bylece birUNIX KltrUNIX KltrUNIX KltrUNIX Kltr ve salam bir UNIX GeleneiUNIX GeleneiUNIX GeleneiUNIX Gelenei olutu. Kullanclar asndan bununanlam olduka basit : UNIX letim sistemini bir kez rendiniz mi, UNIXlealan herhangi bir bilgisayar kolaylkla kullanabileceiniz gibi; alkolduunuz komut ve kavramlarn yzde 99u farkl bilgisayarlarda bile aynengeerli kalacaktr.

okyi TasarmlanmBirletim Sistemiok yi TasarmlanmBirletim Sistemiokyi TasarmlanmBirletim Sistemiok yi TasarmlanmBirletim Sistemi

UNIX letim Sisteminin 25 yllk bir gemii var. Bu sre bilgisayar endstrisiiin ok ama ok uzun. Son 25 y l iinde bilgisayarlar ok deiti, geliti,hzland, kld; 25 yl nceki donanm tasarmlar oktan unutuldu ama UNIX

letim sistemi, ilk y

llar

nda sahip olduu zellikler ve yeteneklerle dimdikayakta duruyor. 25 yandaki yal UNIX, (belkide sadece olgun demek dahadoru) gnmz bilgisayar-larna ok kolay uyum salad ve bundan sonrakigelimelere de rahata ayak uydurabilecek gibi grnyor.


7/243


Kralie, nk Herkes Sayg DuyuyorKralie, nk Herkes Sayg DuyuyorKralie, nk Herkes Sayg DuyuyorKralie, nk Herkes Sayg Duyuyor

Bilgisayar dnyas, yaklak 50 yllk tarihinin son 30-35 y lnda, letimletimletimletimSistemleriSistemleriSistemleriSistemlerine bir ok rnek grd geirdi. Bunlardan bazlar ok baarl oldu,baz lar zel uygulamalara hizmet etti ve mrn tamamlad, bazlar piyasayakamadan yok oldu, unutuldu gitti. letim sistemleri genellikle donanmreticileri tarafndan, rettikleri bilgisayar modelleri iin zel olarakgelitirildiler. Sz konusu donanm modelleri ortadan kalktka, bubilgisayarlarn iletim sistemleri de sahneden ayrldlar.

UNIX iin byle olmad; nk belirli bir marka veya model donanm iintasarmlanmamt. Donanm modelleri gelitike, UNIX bu yeni platformlarauyarland ve eski deneyim, yazlm birikimleri zarar grmeden yeni bilgisayar

nesillerine tand. Bu uyumluluun yararn gren bilgisayar reticilerininneredeyse tamam, iletim sistemi repertuarlarna UNIXi eklemekzorunluluunu hissettiler. Hatta bir ok bilgisayar reticisi dev firma, kendiUNIX trevlerini gelitirdiler. AIX (IBM), ULTRIX (DEC), HPUX (HP), SINIX(SIEMENS) gibi...

Biraz da Tarih...Biraz da Tarih...Biraz da Tarih...Biraz da Tarih...

1960l yllarda kullanlan bilgisayarlar, ancak Sral Dzenindealabilmekteydi. (Batch Processing). Bir dier deyile, kullanclar veprogramclar, bilgisayarda yapmak istedikleri ile ilgili komut ve/veya

programlar bilgisayarn operatrne teslim ederler ve s rann kendi ilerininyaplmasna gelmesini beklerlerdi. Bu sra artk onbe dakikada m yoksa gnde mi gelir, bilinmezdi.

Bu yllarda, nemli kurulu (AT&T, MIT niversitesi ve General Electric) birarada yrttkleri bir projeyle ilk Zaman Paylamlletim SistemiZaman Paylamlletim SistemiZaman Paylamlletim SistemiZaman Paylamlletim Sistemi zerindealmaya balad lar. Proje, bir bilgisayarn bir anda birden fazla kullancyahizmet etmesini salayan; kullanclarn bilgisayar programnda olup bitenleriizleyebilecei ve programlarla etkileimli (interactive)olarak alabilecekleribir ortam yaratmaya ynelikti. almalar sonunda MULTICSMULTICSMULTICSMULTICS iletim sistemiortaya kt(MULTMULTMULTMULTiplexed IIIInformation and CCCComputing SSSSystem). Her ey

akademik olarak ok iyiydi; fakat, MULTICS yaz

l

m

, o zamanki bilgisayarlariin biraz byk ve hantal kalyordu.

MULTICS ekibiyle birlikte alan ve uzay aratrmalarnda kullanlan benzetim(simulasyon)yazlmlar retmekte olan Ken ThompsonKen ThompsonKen ThompsonKen Thompson hayatndan pekmemnun deildi. Proje arkadalar , onun zerinde alt programlarn sistemkaynaklarn ok zorladndan srekli ikayet ediyorlard. Bu yzden,Thompson, sadece bakalarnn bilgisayar kullanmad zamanlardaalabiliyordu. Bu byle devam edemezdi. Thompson, almalarn kendisineait olan eski ve kk bir DEC PDP-7 bilgisayarnda tamamlamaya karar verdi.Ama bu bilgisayarn iletim sistemi de gereksinimlerini karlam yordu; buyzden kendi istekleri ve gereksinimleri dorultusunda bir iletim sistemi


8/243


gelitirmeye koyuldu. MULTICSin yararl bulduu ve beendii zelliklerinintmn kulland. Hatta, o kadar ki, UNIX isminin MULTICS den esinlenildii;nce UNICS olarak konulduu, sonradan UNIXe dntrld BrianBrianBrianBrianKernighanKernighanKernighanKernighan (C Programlama dillini ve UNIXi yaratan ekibin nemli isimlerinden)

tarafndan anlatlmaktadr.

1970 ylnda UNIX iletim sisteminin ilk srm DEC PDP-7 modeli birbilgisayarda tamamlanmt. letim sistemi, programclar iinprogramclar iinprogramclar iinprogramclar iin yararl olacakekilde tasarmlanm ve zellikle metin ileme yetenekleri (text processing)olduka gelimiti. 1971 ylnda Bell Labs irketi UNIX iletim sistemini, yenimetin ileme sistemlerinde kullanlacak standart olarak kabul etti. 1972Haziran aynda gelindiinde, artk dnyada 10 kadar bilgisayar UNIX iletimsistemi ile almaktayd. Bu arada, Dennis Ritchie ve Brian Kernighan, CCCCprogramlama diliprogramlama diliprogramlama diliprogramlama dili zerindeki almalarn byk lde tamamlamlard.1973 ylnda, UNIX iletim sistemi, C programlama diliyle batan yazld.Bylece bilgisayar tarihinin yksek seviyeli bir dil ile yazlm olan veyksek seviyeli bir dil ile yazlm olan veyksek seviyeli bir dil ile yazlm olan veyksek seviyeli bir dil ile yazlm olan vedonanmdan bamszdonanmdan bamszdonanmdan bamszdonanmdan bamsz ilk iletim sistemi ortaya km oldu.

1974 ylndan balayarak, AT&T irketi, bu yeni iletim sistemininin kaynakprogramlarn, bata Columbia niversitesi olmak zere bir ok niversite veyksek okula CRETSZ olarak datt. UNIX iletim sisteminin nlenemezykselii balam t (aslnda nlemek isteyen olduunu da sanmyorum).

1975 ylna gelindiinde, AT&T, UNIX Srm 6y kullanmaktayd ve artk UNIXkullanmak isteyenler, kk de olsa bir lisans creti demek zorundaydlar.UNIX, standart bir C ktphanesi ile birlikte datlmaya baland. Bylece; Cdili, UNIX iletim sistemi iin yazlm gelitirmek isteyenlerin renmesi

gereken bir dil olarak yaygnlat.

1977 ylnda, Berkeley niversitesi, UNIX zerindeki birikimlerini ilgilenenlere1BSD : 1st Berkeley Software Distribution1BSD : 1st Berkeley Software Distribution1BSD : 1st Berkeley Software Distribution1BSD : 1st Berkeley Software Distribution adl bir rn olarak datmayabalad .

1978 ylnda Bill Joy ve zalp Babaolu (University of California-Berkeleydeyksek lisans rencisi) UNIX iletim sistemine sanal bellek zelliini eklediler(virtual memory). Artk UNIX tam bir iletim sistemi olmutu. (Ref: UnixAdministration Guide for System V, Rebecca Thomas, ISBN 0-13-942889-5).

1979 ylnda, AT&T yedinci srm piyasaya kard. UNIXin yaratclar ndanKen Thompsonun Berkeley niversitesinde ders vermeye balamasyla AT&Tve Berkeley ekipleri UNIXi hzla gelitirmeye balad lar. Sonunda, ABDSavunma Bakanlna bal DARPA (Defence Advanced Research ProjectsAgency : leri Savunma Aratrma Projeleri)blm, UNIX iin bir bteayrmaya karar verdi.

1979da UNIX artk iyice yaygnlamt. niversite yllarnda UNIX renen,kullanan ve beenen renciler UNIXi sanayiye tamaya ve donanmreticileri, tasarm aamalarnda UNIX iletim sistemini de gz nndebulundurma zorunluluunu hissetmeye balad lar.


9/243


1980 yl sonunda, byk bilgisayar reticilerinin hepsi, hi deilse bazmodellerinde, UNIX kullanmaya balad lar.

Gnmzde (1995) Hewlett-Packard, DEC (Digital Equipment Corporation),

IBM, Unisys, Cray Research, SONY, Motorola, NCR, SUN Microsystems gibidevler, UNIX letim Sistemini standart olarak desteklemektedir. Kiiselbilgisayarn devi Microsoftun ve Santa Cruz Oprerationsun (SCO) UNIXi PCdnyasna tamas yla da yaylm tamamlanm oldu. Bugn, UNIX kullanlanbilgisayar says tam olarak bilinmemekle birlikte, bu saynn milyonlarla ifadeedilecei kesindir.

UNIX GeleneiUNIX GeleneiUNIX GeleneiUNIX Gelenei

ok geni bir aratrmac kitlesi tarafndan gelitirilmesine ramen, UNIX, ilktasarmland gnlerdeki zelliklerinden pek uzaklamam tr. Bunun en

nemli nedeni, bu aratrmaclar n yazl olmayan geleneklere bal kalmolmalardr. Belki de UNIX, baarsn bu geleneksellemeye borludur.(Japonlarn ekonomik mucizesinin de geleneklere ballk olduu sylenmezmi?) rnein, dizinlerdeki dosyalarn detayl listesini veren lslslsls komutunun 100Megabytedan byk dosyalarda ortaya kan hatas hala dzeltilmemektedir.

Her ne kadar ok tutucu bir tablo izmi olsamda, 1990l yllarda ikiayr UNIX ekol olutuundan sz etmek gerekmektedir: Berkeleyniversitesinin yrtt BSDBSDBSDBSD ekol ve AT&T irketinin yrttAT&T UNIX (SVR4SVR4SVR4SVR4 : System 5 Release 4) ekol. Bu iki tip UNIX,kullanclar asndan pek nemli farkllklar gstermese de, sistemyneticileri asndan ok farkldrlar. 1992 ylndan balayarak AT&TUNIXi gelitiren ekipler, BSD UNIXin stn zelliklerini AT&T UNIX ilebirletirerek SVR4 UNIXi ortaya kardlar ve BSD ekolne gre nemlibir stnlk kazandlar.

UNIXi UNIX Yapan zelliklerUNIXi UNIX Yapan zelliklerUNIXi UNIX Yapan zelliklerUNIXi UNIX Yapan zellikler

Belki baz noktalar tekrar edilmi olacak ama, UNIXi UNIX yapan zellikleri birkez daha sralamak istiyorum. Kitabn okunmas srasnda ve daha nemlisiUNIX letim Sistemini kullanrken yararl olaca inancndaym.

UNIX ok kullancl bir iletim sistemidir.UNIX ok kullancl bir iletim sistemidir.UNIX ok kullancl bir iletim sistemidir.UNIX ok kullancl bir iletim sistemidir. Kullanld bilgisayarn biranda birden fazla kii tarafndan kullanlmasn; daha dorusupaylalmasn salayabilmektedir.

UNIX ok i dzenini salayan bir iletim sistemidir.UNIX ok i dzenini salayan bir iletim sistemidir.UNIX ok i dzenini salayan bir iletim sistemidir.UNIX ok i dzenini salayan bir iletim sistemidir. Kullanclarn,herbirinin, ayn anda birden fazla i yapmalarna olanak salar.

UNIX, donanmdan bamszdr.UNIX, donanmdan bamszdr.UNIX, donanmdan bamszdr.UNIX, donanmdan bamszdr. Hangi bilgisayar zerinde kullanlrsakullanlsn, kullanclar na grnd ekli ayndr. rendiklerinizkalcdr.


10/243

Kim Korkar UNIXten? - Can Uur Ayfer - PUSULA YAYINCILIK 10

UNIX iyi tasarmlanmtr.UNIX iyi tasarmlanmtr.UNIX iyi tasarmlanmtr.UNIX iyi tasarmlanmtr. Teknolojideki gelimelere kolaylkla uyumsalad ve salayaca kantlanmtr.

UNIX, bir iletim sistemi standard olarak kabul edilmitir.UNIX, bir iletim sistemi standard olarak kabul edilmitir.UNIX, bir iletim sistemi standard olarak kabul edilmitir.UNIX, bir iletim sistemi standard olarak kabul edilmitir. Bu sayedefarkl marka ve model bilgisayarlar birbirleriyle uyumluklnabilmektedir. Son gnlerde ska sz edilen Bilgi Sper Otoyolu(Information Super Highway : Internet)bu sayede oluabilmitir.


11/243


UNIXle TanmaUNIXle TanmaUNIXle TanmaUNIXle TanmaUNIX iletim sistemi ile alan bir bilgisayar kullanabilmek iin sahip olmanzgereken ey vardr :

a) UNIX altnda alan bir bilgisayara bal bir TERMNALeTERMNALeTERMNALeTERMNALe (ekran+klavye)eriim yetkisi,

b) UNIX altnda alan bu bilgisayara eriim hakknzn anahtar olankullanc hesabnzkullanc hesabnzkullanc hesabnzkullanc hesabnz (user account),

c) Eer yeni bal

yorsan

z; bol miktarda sab

r.

Bu zellie sahip olduunuzu varsayarak devam edelim.

Terminalinizi anz (eer terminal olarak kullandnz ekran ve klavye,bilgisayarn ana ekran ve zaten ak olmas gerekir.)

Bir ka saniye iinde ekranda

login :login :login :login :

mesajn grmeniz gerekir. (Baz terminallerde bu mesaj grebilmek iin bir

ka kez ENTER (ya da RETURN) tuuna basmanz gerekebilir).

Bu mesaj, bilgisayarn, daha dorusu UNIXin, kendinizi tantmanz istediinibelirtmektedir. Her UNIX kullancsnn bir ad olmaldr. Bu ad, kullanclarasistem yneticisisistem yneticisisistem yneticisisistem yneticisi grevini stlenmi olan bilgisayar uzmanlar tarafndanverilir. Bu mesaja yant olarak klavyeden kullanc adnz girmeniz ve ENTERtuuna basmanz gerekir. Kendi adnz veya rastgele bir ad girmenizin biryarar olmayacaktr. UNIX, sadece daha nceden kendisine tantlm olankullanc isimlerini kabul edecektir. Eer bir kullanc adnz yoksa daha fazlavakit kaybetmeden sistem yneticisini bulup, size bir kullanc ad vermesiniisteyiniz.


12/243


Neyse, geerli bir kullanc adnz olduunu varsayarak devam edelim...

login :ayferlogin :ayferlogin :ayferlogin :ayfer

ENTER tuuna basmanzla birlikte

Password :Password :Password :Password :

mesajyla ifrenizi girmeniz istenecektir. Kullanc olarak bilgisayara eriiminizbir ifre ile korunmamsa, yani sizin iin henz bir ifre girilmemise, bumesaj grmezsiniz. ifreniz yoksa ve bunun zel bir nedeni yoksa, ilk frsattakendinize bir ifre seip, bunu UNIXe bildirmenizi neririm. Bu ilem iinkullanmanz gereken komut passwdpasswdpasswdpasswd komutudur. (passwdpasswdpasswdpasswd komutunu bir kasayfa sonra anlatacam).

Eer ifreniz varsa, siz klavyeden bu ifreyi girerken bastnz tular ekrandagrnmeyecektir. (Siz farknda olmadan arkanzdan sizi gzleyenler varsaifrenizi grmesinler diye...)

UNIX iletim sisteminde byk harf - kkbyk harf - kkbyk harf - kkbyk harf - kkharfharfharfharf fark OK nemlidir. AyferAyferAyferAyfer, AYFERAYFERAYFERAYFER veayferayferayferayfer farkl kullanc adlardr. Ayn fark,ifrelerde de sz konusudur. UNIX gelenei hepkk harf kullanmanz (ifreniz hari)gerektirir.

Doru ifreyi girdiinizde (eer ifre varsa tabii) ekrannzdaki grnt

login : ayferayferayferayfer

Password :

ABC Bilgisayar sistemine hos geldiniz.Sistem, 12/1/1995 gunu saat 17:00 da bakim icinkapatilacaktir.

$ _

veya


13/243



Password :


% _

veya


Password :


abc:/home/ayfer $ _

gibi olacaktr.

Bu ekranlardaki

ABC Bilgisayar sistemine hos geldiniz.ABC Bilgisayar sistemine hos geldiniz.ABC Bilgisayar sistemine hos geldiniz.ABC Bilgisayar sistemine hos geldiniz.Sistem, 12/1/1995 gunu saat 17:00 da bakim icinSistem, 12/1/1995 gunu saat 17:00 da bakim icinSistem, 12/1/1995 gunu saat 17:00 da bakim icinSistem, 12/1/1995 gunu saat 17:00 da bakim icinkapatilacaktir.kapatilacaktir.kapatilacaktir.kapatilacaktir.

sat rlar, sistem yneticisinin kullanclara bir mesajdr (gnn mesajgnn mesajgnn mesajgnn mesaj:message of the day). Sistemdeki yenilikler, kullanclara haberler ve

duyurular genellikle bu satrlarda yer alr; o nedenle bu mesajlar okumaalkanln edinmenizi neririm.

En son satrlarda yer alabilecek olan

$$$$%%%%abc:/home/ayfer %abc:/home/ayfer %abc:/home/ayfer %abc:/home/ayfer %

sat rlarysa, UNIXin sizden komut almaya hazr olduunu belirten hazrhaz rhaz rhaz riaretiiaretiiaretiiaretidir (promptpromptpromptprompt).


14/243


Bu hazr iaretlerinde, UNIXin sizden komut almaya hazr olduundan bakaok nemli bir bilgi daha vardr. Bu bilgi, %%%% veya $$$$ karakterleridir. imdi skdurun, hazr iaretinizde %%%% gryorsanz kullanacanz kabukkabukkabukkabuk (shell) BourneBourneBourneBourneShellShellShellShell dir, $$$$ gryorsanz C ShellC ShellC ShellC Shell dir. (Sabrl olmanz gerektii konusunda

uyarmtm....)

KabukKabukKabukKabuk (ShellShellShellShell) kavram, UNIX kullanclarnn iyi anlamas gereken birkavramdr. Bu noktada MS-DOS iletim sistemi ile bir benzerlik kurmakistiyorum.

MS-DOSdaki C:\>C:\>C:\>C:\> benzeri bir hazr iaretinin karsna yazacanz komutuirdeleyen, yaplmasn istediiniz ie ait program bellee ykleyen, gerekliparametreleri bu programa aktaran, iletim sisteminin bir parasCOMMAND.COM isimli programdr.

UNIX iletim sisteminde de, aynekilde, kullancnn klavyeden yazacakomutu irdeleyen, kullancnn ne yaplmasn istediini zmleyen ve buiin yaplabilmesi iin gerekli programlar bellee ykleyen, komutparametrelerinin bu programlara aktarlmasn salayan bir program vardr.Bu programlarn genel adkabukkabukkabukkabuk(shellshellshellshell) szcdr. MS-DOS iletimsisteminden farkl olarak, UNIXde, kullancnn tercihine bal olarakkullanabilecei birden fazla komut yorumlaycskomut yorumlaycskomut yorumlaycskomut yorumlaycs (kabuk = shell) vardr. Bukabuklara rnek olarak

sh Bourne Shell S.R. Bourne AT&Tcsh C Shell Bill Joy Berkeleyksh Korn Shell David Korn AT&T

bash Bourne Again Shelltcsh Gelitirilmi csh

gsterilebilir.Yeni kullanclar iin imdilik bu kadar bilgi yeter deyip devam edelim.

Eer kullanmakta olduunuz kabuun (sistem yneticisinin sizin iin uygungrd kabuk) hangisi olduunu kesin olarak renmek istiyorsanz

% cat /etc/passwd | grep ayfer% cat /etc/passwd | grep ayfer% cat /etc/passwd | grep ayfer% cat /etc/passwd | grep ayfer

ayfer szc yerine kendi kullan c adnz yazmay unutmaynz!

komutunu yaznz. Greceiniz

ayfer:As@cX*as:1234:200:Ugur Ayfer:/home/ayfer:/bin/cshayfer:As@cX*as:1234:200:Ugur Ayfer:/home/ayfer:/bin/cshayfer:As@cX*as:1234:200:Ugur Ayfer:/home/ayfer:/bin/cshayfer:As@cX*as:1234:200:Ugur Ayfer:/home/ayfer:/bin/csh

benzeri bir satrn en sonuna baknz. Burada greceiniz kabuk programnnad, aradnz yanttr.


15/243


Eer kullandnz UNIX bilgisayar bir SUN i itasyonuysa ve verdiiniz bukomuta yukardaki rnee uygun bir yant alamazsanz, bir de

% ypcat passwd grep ayfer% ypcat passwd grep ayfer% ypcat passwd grep ayfer% ypcat passwd grep ayfer

komutunu deneyiniz. Gerek duyarsanz sistem yneticisinden yardmisteyebilirsiniz.

Kabuk Programnn AdKabuk Programnn AdKabuk Programnn AdKabuk Programnn Ad Kabuk TipiKabuk TipiKabuk TipiKabuk Tipi/bin/csh/bin/csh/bin/csh/bin/csh C Shell/bin/sh/bin/sh/bin/sh/bin/sh Bourne Shell/bin/ksh/bin/ksh/bin/ksh/bin/ksh Korn Shell/bin/bash/bin/bash/bin/bash/bin/bash Bourne Again Shell/bin/tcsh/bin/tcsh/bin/tcsh/bin/tcsh T C Shell

Kullandnz kabuk program hangisi olursa olsun, temel UNIX kurallardeimeksizin geerli olacaktr. Yeni balayanlarn, eer mmknse, cshcshcshcsh kabukprogramn kullanmalarn neririm. Bu kitapta greceiniz rneklerin bykounluu cshcshcshcsh iin verilecektir.

Hangisi olursa olsun; UNIX kabuk programlar, MS-DOS iletim sisteminin komutyorumlaycs olan COMMAND.COMla karlatrlamayacak kadar gelimi veyeteneklidirler. (Tabii bir o kadar da karmak!).

UNIX iletim sistemi ile yapmakta olduunuz ii tamamladnzda veterminalin bandan ayrlacanz zaman

% logout% logout% logout% logout

komutunu vermeyi unutmamalsnz.

Bu komut, UNIX ile balantnz kesecektir; ve terminal bir sonraki kullancybekleme konumuna geecektir. (login :login :login :login :)


16/243


UNIX iletim sisteminde BRBRBRBR bilgisayar paylaan kullancLARLARLARLARsz konusudur. Bu durumda kullanclar n kaytl bilgilerini

birbirlerine kar korumak gereklidir. Bir sabah iegeldiinizde tm kaytl bilgilerinizin kaybolduunudnebiliyor musunuz?

Kullanclar n kaytl bilgilerinin yansra, iletim sistemi,kendisini de hatal komutlara ve kt niyetli kullanclarakar korumak zorundadr. Bu koruma mekanizmasnntemelinde kullanc adkullanc adkullanc adkullanc ad ve ifresiifresiifresiifresi yer almaktadr. Her UNIXkullancsifresini iyi korumak zorundadr. ifrenizi belki iyikoruyor olabilirsiniz; ancak logoutlogoutlogoutlogout komutunu vermedenterminalinizin bandan kalkarsanz, arkanzdan terminalinnne oturan birisi sizin kiiliinizle UNIXe vereceikomutlarla bilerek ya da bilmeyerek kaytl dosyalarnzazarar verebilir.

Bir UNIX bilgisayaryla iiniz bittiinde logoutlogoutlogoutlogout komutunu kullanarakbilgisayarla balantnz kesmelisiniz. Ancak, logoutlogoutlogoutlogout etmeniz, bilgisayarda kapatabileceiniz anlamna gelmez.

LtfenLtfenLtfenLtfen; ama ltfen, UNIX iletim sistemi ile alan bir bilgisayar iinizbittiinde ktktktkt diyediyediyediye kapatmaynzkapatmaynzkapatmaynzkapatmaynz. Bir UNIX bilgisayarnn salkl birekilde kapatlabilmesi iin bir dizi trensel ilem yaplmas gerekir. Eer

bu ilemleri yapmadan kapatrsanz, bilgisayar bir dahaaamayabilirsiniz; hatta kaytl tm veri ve programlar kaybedebilirsiniz.

Bir UNIX bilgisayarn kapatlmas iin gereken trensel ilemler, bu kitabnSistem Yneticisine balkl blmnde anlatlacaktr.


17/243


Is

nma HareketleriIs

nma HareketleriIs

nma HareketleriIs

nma HareketleriKullanc ile UNIX letim Sistemi arasndaki tm haberleme kabukkabukkabukkabuk (shell)program aracl ile yrtlmektedir. Klavyeden yazacanz her komut,kullanmakta olduunuz kabuk program tarafndan yorumlanmayaallacaktr. Eer kullanmakta olduunuz kabuk iin anlam olmayan komutlaryazacak olursanz, beklemediiniz hata mesajlar ile karlaabilirsiniz. Bublmdeki rnekler cshcshcshcsh kabuu iin hazrlanmtr. Eer kullandnz kabukBourne Shell (shshshsh) ise (hazr iaretinizin sonunda $$$$ karakteri varsa), klavyeden

$ /bin/csh$ /bin/csh$ /bin/csh$ /bin/csh

komutunu vererek C Shell kabuunaC Shell kabuunaC Shell kabuunaC Shell kabuuna gemeyi deneyiniz. Eer bir hata mesajalmazsanz ve hazr iaretiniz sonunda %%%% karakteri olan bir diziye dnrsebaardnz demektir.

login : ayferayferayferayferPassword :

Gnn mesajlar

$ /bin/csh/bin/csh/bin/csh/bin/cshabc:/home/ayfer % c-shelle geibaarl...

Eski kabuunuza dnmek istediinizdeyse, Ctrl-DCtrl-DCtrl-DCtrl-D ye basmal veya exitexitexitexitkomutunu vermelisiniz.

Ben Kimim?Ben Kimim?Ben Kimim?Ben Kimim?

lk bakta ok anlaml deilmi gibi grnen bu soru UNIX dnyasnda zamanzaman sorulmas gereken bir sorudur. Eer kullandnz UNIX bilgisayar bykbir bilgisayar ann bir parasysa ve siz bu a zerinden bir ok bilgisayaraulaabiliyorsanz ve bu deiik bilgisayarlardaki kullanc isimleriniz (user-id)farklysa; uzun alma seanslar srasnda, o anda geerli olan kullan c

kimliinizi arabilirsiniz.

Hemen

% whoami% whoami% whoami% whoami BSD UNIXlerde% who am i% who am i% who am i% who am i SV5R4 UNIXlerde

komutunu verip, UNIXin sizi o anda hangi kimlikle tan dn renebilirsiniz.zellikle sistem yneticileri, zaman zaman baka kullanclarn kimliinebrnme gereksinimi duyarlar ( bu ii susususu - switch userkomutuyla yaparlar).Bir o - bir bu kullanc kimliine brndklerinde de bazen armalar olur.


18/243


Byle bir durumda hemen whoamiwhoamiwhoamiwhoami komutunu vererek o andaki kimliklerinirenebilirler.

Baka Kimler Var?Baka Kimler Var?Baka Kimler Var?Baka Kimler Var?

UNIX iletim sistemi altnda alan bilgisayarlarn, bir anda birden fazlakullanc tarafndan kullanlabileceini belirtmitim. sterseniz, u andabilgisayar sizden baka kullanan kimse var m, onu renelim. Bunun iinvermeniz gereken komut:

%%%%whowhowhowho

abc:/home/ayfer % whowhowhowhoayfer tty01 Jan 12 15:12hakan tty03 Jan 12 10:09root console Jan 11 23:40abc:/home/ayfer %

Yukardaki rnee gre, u anda bilgisayar paylaan 3 kii olduunuzanlalyor. Dier ortaklarnzn isimleri hakanhakanhakanhakan ve rootrootrootroot. Hakan 3 numaralterminalin, rootrootrootroot ise ana terminalin (konsol)banda oturuyor. hakanhakanhakanhakan 12Ocak gn saat 10:09 da loginloginloginlogin etmi; rootrootrootroot ise bir gn nce gece yarsnadoru almaya balam. Eer, rootrootrootroot gerekten dn geceden beri alyorsamesele yok; ama eer gece eve gitmi ve giderken logoutlogoutlogoutlogout komutunuvermemise nemli bir gvenlik hatas yapm demektir.

UNIX kullanclar nn isimleri genellikle kullanclar n gerekkimliklerini yanstacak ekilde seilir. Sistem yneticisi; birkullanc tan tm yaparken, kullanc hesap ismi yansra, bukullancnn bilgisayardaki kaynaklara eriim yetkilerini detanmlar.

Ancak, UNIX iletim sisteminde ad hi bir zaman deimeyenZEL bir kullanc vardr. Bu kullancnn ad, rootrootrootroot szcdr.Ad rootrootrootroot olan kullanc HER EY YAPMAYA YETKLDR.stedii dosyay siler, yaratr, yerini ve ieriini deitirir vs.vs. Bu kullancya sper kullanc (super user)ad da verilir.

Eer bir UNIX bilgisayarna rootrootrootroot kullanc olarak erimehakknz varsa (yani rootrootrootroot ifresini biliyorsanz), gerekmedikebu isimle loginloginloginlogin etmeyiniz. Yapacanz hatalar sisteminizialmaz hale getirebilir. UNIX iletim sistemi, rootrootrootroot isimlikullancnn yapt ii ok iyi bildiini varsayp, hi bir uyardabulunmakszn verilen komutlar yerine getirir. (her eyi silher eyi silher eyi silher eyi silkomutu dahil!)


19/243


Arayan Soran Var m?Arayan Soran Var m?Arayan Soran Var m?Arayan Soran Var m?

UNIX iletim sisteminde, kullanclar arasnda elektronik posta haberlemesininyaplmasn salayan e-maile-maile-maile-mail (electronic mail)yaz lm standarttr. Kullanclarbirbirlerine gndermek istedikleri mesajlar (elektronik postaelektronik postaelektronik postaelektronik posta veya ksacamektupmektupmektupmektup)

% mail% mail% mail% mail

komutunun yardmyla yazarlar, gnderirler ve kendilerine gelen mektuplargene bu komutla okurlar.

mailmailmailmail komutunu parametresiz olarak kullandnzda :

abc:/home/ayfer % mailmailmailmailYou have no mail. (Mektubunuz yok.) veyaNo messages

yantlar yansra, size gnderilmi mektup(lar) varsa:

gibi size gelen mektuplarn bir listesini grebilirsiniz. Bu mektup listesinde,size mektubu gnderen kullancnn ad, mektubun konusuna ilikin ksa bir notve mektup sra numaras yer alr. Tamamn okumak istediiniz mektubunnumarasn girdiinizde elektronik mektubunuzun tamamn okuyabilirsiniz.Okumak istediiniz mektuplar bitince, xxxx tuuna basarak mailmailmailmail programndankabilirsiniz. Bu komutun kullanm ile ilgili detaylar daha sonraki blmlerdeanlatacam.

Siz sisteme bal deilken, adresinize (kullanc adnza) bir mektup gelirse, ilkloginloginloginlogin ediinizde, UNIX sizi

You have new mailYou have new mailYou have new mailYou have new mail

diye uyaracaktr.

Bu uyary grdnzde mailmailmailmail komutunu kullanarak gelen mektuplarabakabilirsiniz; bu mektuplarn sizi ilgilendirmediini ya da baka birisini deilgilendirdiini dnyorsanz, mektubu baka bir adrese ynlendirebilirsiniz,mektubu saklayabilirsiniz ya da pe atabilirsiniz. (Eer Internet balantnzvarsa, her gn bir sr pe atlacak mektup alacanzdan emin olabilirsiniz).

Mail ver 4 Thu Jan 31 12:54 EST 1995 Type ? for help/usr/mail/ayfer:3 messages 2 newU 1 cil@bilkent Fri Jan 12 14:32 23/567 Yeni uygu.N 2 tayfun@abc Fri Jan 12 15:34 34/762 Onemli

N 3 kerem@abc Fri Jan 23 09:12 45/947 SUNOS4.1&


20/243


ifrenizi Deitirmekstediinizde...ifrenizi Deitirmekstediinizde...ifrenizi Deitirmekstediinizde...ifrenizi Deitirmekstediinizde...

UNIX altnda alan bir bilgisayara sizin adnz (yani kullanc adnzkullanc adnzkullanc adnzkullanc adnz demekistiyorum) kullanarak ulaabilen herkes, size gelen elektronik mektuplar daokuyabilir. Bakalarnn size ait dosyalar ve elektronik mektuplar okumasnistemiyorsanz, UNIXin ifre mekanizmasndan yararlanmanz gerekecektir.Bilgisayara eriim ifrenizi (password) deitirmek istediinizde

% passwd% passwd% passwd% passwd

komutunu kullanmalsnz. Eer ifreli bir kullanc ad ile alyorsanz, yeniifre verebilmek iin o anda geerli olan ifreyi bilmeniz gerekecektir.

abc:/home/ayfer % passwdpasswdpasswdpasswd

Changing old password for ayferOld password : eskiifreyi verinizNew password : yeniifreyi girinizRetype new password : yeniifreyi bir kez

daha giriniz.

ifreyi iki kez girmenizin istenmesi olduka mantkl deil mi? Klavyedenyazarken ekranda gremeyeceiniz bir ifreyi hatal yazarsanz, bir daha busisteme loginloginloginlogin etmeniz olanaksz hale gelecektir.

ifrenizi seerken baz noktalara dikkat etmelisiniz!ifrenizi seerken baz noktalara dikkat etmelisiniz!ifrenizi seerken baz noktalara dikkat etmelisiniz!ifrenizi seerken baz noktalara dikkat etmelisiniz!

Setiiniz ifre, sizin tarafnzdan kolayca hatrlanacak; ancak bakalartarafndan kolayca tahmin edilemeyecek bir karakter dizisi olmaldr. Einizinveya ocuunuzun ad, soyadnz, arabanzn plakas, doum tarihiniz ifreolarak kullanlmas sak ncal olan dizilerdir. ifre olarak ok karmak dizilerseip, sonra da bu ifreyi unutmamak iin bir kenara yazmak da olduka skyaplan gvenlik hatalarndandr.

ifrenizi seerken, mmkn olduunca harf ve saylar kar trnz. Daha iyisihem byk, hem kk harfleri bir arada kullannz.

ifreniz ne ok uzun, ne de ok ksa olsun. 6 - 8 karakterlik diziler hem kolayhat rlanr, hem de klavyeden yazlrken pek hata yaplmaz.

ayferayferayferayfer ok kt bir ifre, hemen tahmin edilir.AyfeR-1995AyfeR-1995AyfeR-1995AyfeR-1995 Hi fena deil.123456123456123456123456 ok ciddiyetsiz, stelik klavyeden yazarken kolayca

izlenir.aBcDeFaBcDeFaBcDeFaBcDeF Fena deil ama ok kii buna benzer ifre

kulland iin kt niyetli kiilerce ilk denenenkal plardandr.

x1e34TQ?w/&1+x1e34TQ?w/&1+x1e34TQ?w/&1+x1e34TQ?w/&1+ Harika bir ifre, ama siz hatrlayabilecek misiniz?


21/243


Sisteme loginloginloginlogin ettiinizde, UNIX genellikle bir nceki loginloginloginlogin seansnzn hangitarihte gerekletiini size hatrlatr. Bu hatrlatmaya her loginloginloginlogin ediinizdedikkatlice bakmanz neririm. Bu mesaj sayesinde, sizin ad nz kullanaraksisteme ulaan birileri varsa, durumu farkedebilirsiniz. Byle bir durumdan

phelendiiniz anda ifrenizi deitiriniz. Daha da iyisi, ifrenizi en az aydabir kez deitiriniz. Nitekim, baz sistem yneticileri, kullanclar, ifrelerinibelirli sklklarda deitirmeye otomatik olarak zorlarlar. (Password agingkavram).

ifreniz, sistem yneticisinin, dier adyla rootrootrootroot kullancsnn,dosyalarnza bakmasna engel olamaz. rootrootrootroot hereyi olduu gibi,mektuplarnz ve dier dosyalarnz da okumaya yetkilidir.

mdaaaaat !..mdaaaaat !..mdaaaaat !..mdaaaaat !..

UNIX iletim sisteminde kullanlabilecek yzlerce komut vardr. Seyrekkullanlan komutlarn genel yaplarn ve parametrelerinin hepsini hatrlamakpek kolay olmad iin; UNIX iletim sistemi, tm komutlarnn kullanmklavuzlarn standart olarak size sunmaktadr. Bir komutun naslkullanlacan renmek ya da hatrlamak istediinizde

%%%% manmanmanman komut-adi (manual)

komutunu vermeniz, komut-ad adl komutun kullanm k lavuzu sayfalarnnekrannzda grntlenmesini salayacaktr. rnein, passwdpasswdpasswdpasswd komutunun naslkullanlacan merak ederseniz

% man passwdman passwdman passwdman passwd

mailmailmailmail komutunun nasl kullanlacan hat rlamak iinse

% man mailman mailman mailman mail

komutlarn kullanabilirsiniz.

iniz bittiinde...iniz bittiinde...iniz bittiinde...iniz bittiinde...

Bilgisayarla iiniz bittiinde, terminalinizin bandan ayrlmadan nce

% logout% logout% logout% logout

komutunu veriniz.

Sistem yneticiniz (ya da siz) aksini belirtmediyseniz, (.cshrc.cshrc.cshrc.cshrc DosyasylaDosyasylaDosyasylaDosyasyla ilgiliblmde ignoreeofignoreeofignoreeofignoreeof parametresine baknz) Ctrl-DCtrl-DCtrl-DCtrl-D tuuna basarak da sistemlebalantnz kesebilirsiniz. Ctrl-D aslnda balant kesme komutu deil, o andaaktif olan komut yorumlaycnz (kabuk) ldrme komutudur. Eerldrdnz kabuk, yegane kabuunuzsa sistemle balantnz kesilir; yok


22/243


ikinci ya da nc kabuunuzsa, bir nceki kabuunuza dnersiniz. Bu kavrambiraz kark geldiyse aldrmayn, zamanla akla kavuacaktr.

Bir UNIX bilgisayarn banda iiniz bittiinde logoutlogoutlogoutlogout komutunukullanarak bilgisayarla balantnz kesmelisiniz. Ancak, logoutlogoutlogoutlogoutetmeniz, bilgisayar da kapatabileceiniz anlamna gelmez.

Ltfen; ama ltfen, UNIX iletim sistemi ile alan birbilgisayar iiniz bittiinde ktktktkt diyediyediyediye kapatmaynzkapatmaynzkapatmaynzkapatmaynz. Bir UNIXbilgisayarnn salkl bir ekilde kapatlabilmesi iin bir dizitrensel ilem yaplmas gerekir. Eer bu ilemleri yapmadankapatrsanz, bilgisayar bir daha aamayabilirsiniz; hattakaytl tm veri ve programlar kaybedebilirsiniz.

Bir UNIX bilgisayarn kapatlmas iin gereken trensel ilemler,bu kitabn Sistem Yneticisine balkl blmndeanlatlacaktr.


23/243


UNIX Dosya YapsUNIX Dosya YapsUNIX Dosya YapsUNIX Dosya Yaps(UNIX File System)(UNIX File System)(UNIX File System)(UNIX File System)

Tm bilgisayar iletim sistemlerinin olduu gibi, UNIXin de en temel amac kullanclarn verilerini ve programlarn bilgisayar ortamnda dzenli birekilde saklamalarna yardmc olmaktr. UNIX iletim sisteminde tm veriler,programlar ve herbiri aslnda bir program olan komutlar, dosyadosyadosyadosyalarda (file);dosyalarsa dizinlerde (dizindizindizindizin : directory) gruplanm olarak saklanr.

UNIX dosya yapsn anlatrken okuyucunun MS-DOS iletim sistemine aina

olduunu varsayacam ve bu nedenle sk s k MS-DOSla karlatrmalaryapacam. Bu arada da sk sk UNIXin MS-DOSa kar ezici stnlnvurgulam olacam. Bu nedenle MS-DOS hayranlarndan imdiden zrdilerim.

UNIX iletim sisteminde dosya isimlerine ilikin kurallar olduka esnektir.UNIX iletim sisteminde dosya isimlerine ilikin kurallar olduka esnektir.UNIX iletim sisteminde dosya isimlerine ilikin kurallar olduka esnektir.UNIX iletim sisteminde dosya isimlerine ilikin kurallar olduka esnektir.

En bata, MS-DOSdaki gibi 8 karakterden oluan isim ve 3 karakterden oluanuzant(extension)kavram yoktur. Dosya isimleri, UNIX uyarlamasna balolarak deimekle birlikte 255 karaktere kadar uzunlukta olabilir (buuzunlukta dosya isimlerini kim hatrlayp klavyeden yazacaksa...).

Nokta ( .... ) karakterinin zel bir anlam yoktur. Dosya ad iinde istediinizkadar nokta kullanabilirsiniz. Ancak, nokta ile ba layan dosya isimleri biranlamda zeldir; ad nokta ile balayan dosyalar yar gizli dosyalardr.zellikle belirtmedike, dosya isimleri listelerinde bu tr dosyalargremezsiniz.

Dosya isimlerinde byk harf-kk harf ayrm VARDIR. ayfer.mektupayfer.mektupayfer.mektupayfer.mektup,Ayfer.MektupAyfer.MektupAyfer.MektupAyfer.Mektup ve AYFER.MEKTUPAYFER.MEKTUPAYFER.MEKTUPAYFER.MEKTUP tamamen farkl dosya isimleridir.


24/243


Bir ka rnek vermek gerekirse :

ayfer.mektuplarayfer.mektuplarayfer.mektuplarayfer.mektuplar Geerli bir dosya ad,a1a1a1a1 Geerli bir dosya ad,

1a1a1a1a Geerli bir dosya ad,1-a1-a1-a1-a Geerli bir dosya ad,muhasebe_1995_mizanmuhasebe_1995_mizanmuhasebe_1995_mizanmuhasebe_1995_mizan Geerli bir dosya ad,Sinanin.Muhasebe.ProgramiSinanin.Muhasebe.ProgramiSinanin.Muhasebe.ProgramiSinanin.Muhasebe.Programi Geerli bir dosya ad,.login.eski.login.eski.login.eski.login.eski Geerli bir dosya ad,lotus.exelotus.exelotus.exelotus.exe Geerli bir dosya ad,prog1.comprog1.comprog1.comprog1.com Geerli bir dosya ad,

Dosya isimleriyle, dosyalarn program olup olmamas arasnda bir iliki yoktur.Dosya isimleriyle, dosyalarn program olup olmamas arasnda bir iliki yoktur.Dosya isimleriyle, dosyalarn program olup olmamas arasnda bir iliki yoktur.Dosya isimleriyle, dosyalarn program olup olmamas arasnda bir iliki yoktur.

rnein, lotus.exelotus.exelotus.exelotus.exe isimli bir dosyann, bir program dosyas olmas gerekmez.Bir dosyann program dosyas olup olmad

n isminden anlayamazsnz.

Program dosyalarnn dier dosyalardan nasl ayrdedileceini bir ka sayfasonra anlatacam.

UNIX, MS-DOSdan tandnz hiyerarik dosya-dizin yapsn kullanmaktadr.En st dzeyde bir rootrootrootroot dizini ve bunun altnda istendii gibi yerletirilmiolan dosya ve alt-dizinler ile gene bu alt-dizinler alt nda yerletirilmidosyalar ve gene alt-dizinler...

ematik olarak gstermek gerekirse :

/

Mail

a.out

mhsb.c

sinaayferbinetc

etc vmunixhomebinusr

received

sent

prog1

.login

Mail

edit

ls

cat

rm_client

add_user

install


25/243


Dikkat ederseniz, MS-DOS dosya yapsndan farkl olarak rootrootrootroot dizininin ad \\\\(back-slash)deil, normal //// (slash)karakteridir. Aynekilde, bir dosyanndizinler arasndaki yerini tanmlarken, MS-DOSdaki \\\\ karakteri yerine ////karakteri kullanlr. Bunu rneklerle gstermek gerekirse; yukardaki dosya-

dizin yapsnda yer alan baz dosyalarn tam isimleri yle yazlr :

UNIXUNIXUNIXUNIX MS-DOSMS-DOSMS-DOSMS-DOS/usr/bin/cat/usr/bin/cat/usr/bin/cat/usr/bin/cat C:\USR\BIN\CAT

/home/home/home/home \home

/home/sina/Mail/sent/home/sina/Mail/sent/home/sina/Mail/sent/home/sina/Mail/sent \HOME\SINA\MAIL\SENT

/vmunix/vmunix/vmunix/vmunix C:\VMUNIX

Her horoz kendi plnde...Her horoz kendi plnde...Her horoz kendi plnde...Her horoz kendi plnde...

UNIX iletim sisteminde, her kullancnn kendisine ait bir kullanc dizinikullanc dizinikullanc dizinikullanc dizini

(UNIX terminolojisinde : home directoryhome directoryhome directoryhome directory) vardr. Bu dizin, kullancnn sistemetan tm sras nda, sistem yneticisi tarafndan yaratlr. Her kullancnn kendikullanc dizinikullanc dizinikullanc dizinikullanc dizininde snrsz yetkileri vardr. Bu dizin altnda istedii gibi dosyave alt dizinler yaratr, bunlar siler, isimlerini ve ieriklerini deitirir vs. vs.

Her kullancnn kendi dizinindeki bu yetkileri, baka kullanclar n dizinlerizerinde yoktur. Bir baka deyile, ayferayferayferayfer isimli kullanc, sinasinasinasina isimlikullancnn dizinindeki dosyalar silemez, deitiremez, sinasinasinasina izin vermedikeokuyamaz; hatta varlndan bile haberdar olamaz.

Sisteme loginloginloginlogin eden her kullanc, alma dizini, kendisine ait kullanc diziniolacak ekilde almaya balar. Sistem yneticileri, kullanc dizinlerini,genellikle /home/home/home/home dizini altna atklar dizinler olarak dzenlediklerinden(tipik bir UNIX gelenei) ayferayferayferayfer isimli kullancnn loginloginloginlogin ettiinde kendini/home/ayfer/home/ayfer/home/ayfer/home/ayfer adl dizinde bulmas doald r.


... Gnn mesajlar ...abc:/home/ayfer %

Bu rnekteki abcabcabcabc, kullandnz UNIX bilgisayarnn addr. Eer bilgisayarnzbir bilgisayar ana balysa, bu ad ok nemli olacaktr.

rootrootrootroot isimli kullanc, kime ait olursa olsun, tm dosya ve dizinler zerinde, budosya ve dizinler sanki kendisininmi gibi tam yetkilidir. sterse siler, istersedeitirir.


26/243


Ltfen rootrootrootroot isimli kullancyla, dizin

yapsnn en st dzeyindeki rootrootrootroot dizinini(/) kartrmaynz. Her iki kavram iin deayn szcn kullanlmasnn nedeni, hereye yetkili olan rootrootrootroot isimli superkullancnn, kendisine ait olan kullancdizini nin tm dizin yapsn temsil eden /dizini olmasdr.

Her ne kadar, UNIX sizi kendi kullanc dizininize yerletirdiyse de, bu yerleimmutlak deildir. sterseniz cdcdcdcd komutu ile alma dizininizi (defaultdirectory)deitirebilirsiniz.

abc:/home/ayfer % cd /usr/etccd /usr/etccd /usr/etccd /usr/etcabc:/usr/etc %

cdcdcdcd komutunu kullanarak alma dizininizi deitirdiinizde, hazr iaretindehaz r iaretindehaz r iaretindehaz r iaretinde(prompt)(prompt)(prompt)(prompt)yeni alma dizinin adnn yer almas bir tercihtir. Eer hazriaretinizde alma dizininizi gremiyorsanz sistem yneticisine bavurunuz.Bu ii kendiniz halletmek istiyorsanz, kitabn ileri blmlerinde bu iin naslyaplacan anlatacam.

Neredeyim?Neredeyim?Neredeyim?Neredeyim?Eer kullandnz sistem, hazr iareti iinde size bulunduunuz almadizinini gstermiyorsa

% pwd% pwd% pwd% pwd (print working directory)

komutunu kullanarak alma dizininizi renebilirsiniz.

rnein,


............

Gnn mesajlar............

% pwdpwdpwdpwd/home/ayfer%


27/243


Ne var ne yok?Ne var ne yok?Ne var ne yok?Ne var ne yok?

ok doal olarak, bulunduunuz dizinde yer alan dosyalarn listesini grmekisteyeceksiniz.

Kullanacanz komut en basit haliyle :

% ls% ls% ls% ls (list)

Hemen bir rnek vereyim :

/home/ayfer % cd /cd /cd /cd // % lslslslsbin export lost+found tmpboot home mnt usrdev kadb sbin varetc lib sys vmunix/ %

Pek aklayc olmad galiba; deil mi? Hangisinin dosya, hangisinin dizinolduu belli deil; oysa MS-DOS bu fark sembol ile belirtirdi (!).

Daha aklayc bir liste isterseniz lslslsls komutunun yanna -F-F-F-F seeneinikoyabilirsiniz (Dikkat! F byk harf olmal) :

/home/ayfer % cd /cd /cd /cd // % ls -Fls -Fls -Fls -Fbin/ export/ lost+found/ tmp/boot home/ mnt/ usr/dev/ kadb* sbin/ var/etc/ lib/ sys/ vmunix*/ %

Bu listede dizinler, isimlerinin sonuna yerletirilen //// karakterleriyle;program veya komut dosyalarysa **** ile belirtilmi olarak karnza kacaktr.Herhangi bir eki olmayan isimlerse, program dosyas veya dizin olmayan, diertip dosyalara aittir.

Baz isimlerin sonunda @@@@ iareti greceksiniz. Bu iaretin anlamnaklamak iin henz biraz erken; ama u kadarn syleyebilirim : @@@@ iaretlidosya veya dizinler, aslnda orada olmayan dosya ve dizinleri belirler. Naslama? Esrarengiz deil mi? Var ama aslnda yok...

Bu liste her zaman alfabetik s rada ve dosya isimlerinin izin verdii ldebirden fazla stun halinde dklecektir. Bu listeye nce ilk stunu, sonra dierstunlar grecek ekilde bakmaya almal snz.


28/243


Dosyalar ve dizinler hakknda daha detayl bilgi istiyorsanz aadaki komutudenemelisiniz. lslslsls komutunun bu formunu MUTLAKA deneyiniz ve bu form ilealacanz listenin nasl yorumlandn ltfen OK OK Y ANLAYINIZ. UNIXmantn iyi kavrayabilmeniz asndan buradan balayarak anlatacaklarm

olduka nemlidir.

% ls -l% ls -l% ls -l% ls -l (long list)

Bu ayrntl liste, inanamayacanz kadar ok bilgi iermektedir. Bu aamadabtn detaylara girmeyeceim; sadece satrlardan birini rnek olarak ele al p,bir fikir verecek ekilde ksaca aklayacam.

-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadb-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadb-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadb-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadb

-rwxr-xr-x-rwxr-xr-x-rwxr-xr-x-rwxr-xr-x :::: Bu satrn bir dosyayla ilgili olduunu (en bataki ----iaretinden anlyoruz); bu dosyann sahibinin bu

dosyada okuma (rrrr : read), yazma (wwww : write) veal trma (xxxx : execute) yetkilerinin olduunu; dierkullanclar n, sadece okuma ve altrmayetkilerinin bulunduunu; dolaysyla bu dosyannbir program dosyasprogram dosyasprogram dosyasprogram dosyas olduunu;

root :root :root :root : Bu dosyann sahibinin rootrootrootroot isimli kullancolduunu;

239783 :239783 :239783 :239783 : Dosyan

n uzunluunun 239,783 byte olduunu;

/home/ayfer % cd /cd /cd /cd // % ls -lls -lls -lls -ltotal 3166

lrwxrwxrwx 1 root 7 Jan 12 12:09 bin -> /usr/bin-r--r--r-- 1 root 110912 Jan 12 12:11 boot

drwxr-sr-x 2 bin 7680 Jan 12 12:23 devdrwxr-sr-x 7 bin 1536 Jan 15 08:45 etcdrwxr-sr-x 4 root 512 Feb 1 11:56 exportdrwxr-xr-x 5 root 512 Mar 23 09:03 home-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadblrwxrwxrwx 1 root 7 Mar 01 18:23 lib -> /usr/libdrwxr-xr-x 2 root 8192 Jun 15 23:09 lost+founddrwxr-sr-x 2 bin 512 Mar 01 20:09 mntdrwxr-sr-x 2 bin 512 Mar 09 08:59 sbinlrwxrwxrwx 1 root 13 Jan 24 07:45 sys -> /usr/kvm/sysdrwxrwsrwt 2 bin 512 Feb 24 09:56 tmpdrwxr-xr-x 20 root 512 Nov 23 16:08 usr

drwxr-xr-x 11 root 512 Nov 23 16:11 var-rwxr-xr-x 1 root 1101191 Jan 11 09:35 vmunix/ %


29/243


Feb 09 13:34 :Feb 09 13:34 :Feb 09 13:34 :Feb 09 13:34 : Dosyann en son 9 ubat saat 13:34 de deiiklieuradn;

kadb :kadb :kadb :kadb : Dosyann adnn kadbkadbkadbkadb olduunu gstermektedir.

Dizinler iinse, bu lslslsls satr biraz farkldr :

drwxr-xr-x 20 root 512 Nov 23 16:08 usrdrwxr-xr-x 20 root 512 Nov 23 16:08 usrdrwxr-xr-x 20 root 512 Nov 23 16:08 usrdrwxr-xr-x 20 root 512 Nov 23 16:08 usr

En bataki dddd harfi, listenin bu satrnn bir dizine ait olduunugstermektedir. Dosya uzunluu yerinde yazl olan sayysa, dizinlerde pekanlaml deildir; daha dorusu anlam konumuzun tamamen dndadr.

Her satrdaki rwxr-xr-xrwxr-xr-xrwxr-xr-xrwxr-xr-x benzeri kalplarda grdnz kodlar, kullanclar ndosya (ya da dizin) zerindeki eriim yetkilerini tanmlamaktadr. Programnilerleyen saatlerinde bu eriim yetkileri konusu detayl olarak ele alnacaktr.Bizden ayrlmayn.

% man ls% man ls% man ls% man ls

man lsman lsman lsman ls komutunu verdiinizde, aada greceiniz uzun aklamalarekrannza listelenecektir. Bu aklamalar, kullandnz UNIX iletim sistemineait kullanm k lavuzunun lslslsls komutu ile ilgili blmlerinin aynsdr. manmanmanmankomutunu verdiinizde, listelenecek satrlar bir ekran sayfasndan fazlaysa,birinci sayfann listelenmesi tamamlannca, ekrann sol alt tarafnda

iareti greceksiniz. Bu mesaj; listelenen aklamalarn devam olduunu; busayfay okumay tamamlaynca klavyeden bir komut vererek listenin devam ngrmenizin mmkn olduunu belirtmektedir.

--- more ------ more ------ more ------ more --- un karsna :

bo lukbo lukbo lukbo luk tuuna (Space Bar) basarsanz, bir sonraki sayfa,RETURNRETURNRETURNRETURN tuuna basarsanz, bir sonraki satr,

bbbb (kk b) tuuna basarsanz bir NCEK sayfalistelenir. Bu geri gitme zellii her UNIXuyarlamasnda (rnein SCO UNIX) almaz.

--- more ------ more ------ more ------ more ---


30/243


imdi, lslslsls komutunun detaylarn renmek iin man lsman lsman lsman ls komutunu birdeneyiniz.

abc:/home/ayfer % man lsman lsman lsman lsReformatting page. Wait... done

LS(1V) USER COMMANDS LS(1V)

NAMEls - list the contents of a directory

SYNOPSISls [ -aAcCdfFgilLqrRstu1 ] filename ...

/usr/5bin/ls [ -abcCdfFgilLmnopqrRstux ] filename ...

AVAILABILITYThe System V version of this command is available with theSystem V software installation option. Refer to InstallingSunOS 4.1 for information on how to install optional

software.

DESCRIPTIONFor each filename which is a directory, ls lists the con-tents of the directory; for each filename which is a file,ls repeats its name and any other information requested. Bydefault, the output is sorted alphabetically. When no argu-ment is given, the current directory is listed. Whenseveral arguments are given, the arguments are first sortedappropriately, but file arguments are processed beforedirectories and their contents.

In order to determine output formats for the -C, -x, and -moptions, /usr/5bin/ls uses an environment variable, COLUMNS,to determine the number of character positions available onone output line. If this variable is not set, the terminfodatabase is used to determine the number of columns, basedon the environment variable TERM. If this information can-not be obtained, 80 columns are assumed.

Permissions FieldThe mode printed under the -l option contains 10 charactersinterpreted as follows. If the first character is:

d entry is a directory;b entry is a block-type special file;c entry is a character-type special file;l entry is a symbolic link;p entry is a FIFO (also known as "named pipe") special

file;s entry is an AF_UNIX address family socket, or- entry is a plain file.

The next 9 characters are interpreted as three sets of threebits each. The first set refers to owner permissions; thenext refers to permissions to others in the same user-group;and the last refers to all others. Within each set thethree characters indicate permission respectively to read,to write, or to execute the file as a program. For a direc-tory, "execute" permission is interpreted to mean permission

to search the directory. The permissions are indicated asfollows:

r the file is readable;w the file is writable;x the file is executable;- the indicated permission is not granted.

The group-execute permission character is given as s if thefile has the set-group-id bit set; likewise the owner-execute permission character is given as s if the file hasthe set-user-id bit set.

The last character of the mode (normally x or `-') is t ifthe 1000 bit of the mode is on. See chmod(1V) for the mean-ing of this mode. The indications of set-ID and 1000 bitsof the mode are capitalized (S and T respectively) if thecorresponding execute permission is not set.

When the sizes of the files in a directory are listed, a

total count of blocks, including indirect blocks is printed.


31/243


OPTIONS-a List all entries; in the absence of this option,

entries whose names begin with a `.' are not listed(except for the super-user, for whom ls, but not/usr/5bin/ls, normally prints even files that beginwith a `.').

-A (ls only) Same as -a, except that `.' and `..' are notlisted.

-c Use time of last edit (or last mode change) for sortingor printing.

-C Force multi-column output, with entries sorted down thecolumns; for ls, this is the default when output is toa terminal.

-d If argument is a directory, list only its name (not itscontents); often used with -l to get the status of adirectory.

-f Force each argument to be interpreted as a directoryand list the name found in each slot. This optionturns off -l, -t, -s, and -r, and turns on -a; theorder is the order in which entries appear in thedirectory.

-F Mark directories with a trailing slash (`/'), execut-able files with a trailing asterisk (`*'), symboliclinks with a trailing at-sign (`@'), and AF_UNIXaddress family sockets with a trailing equals sign(`=').

-g For ls, show the group ownership of the file in a longoutput. For /usr/5bin/ls, print a long listing, thesame as -l, except that the owner is not printed.

-i For each file, print the i-number in the first columnof the report.

-l List in long format, giving mode, number of links,owner, size in bytes, and time of last modification foreach file. If the file is a special file the sizefield will instead contain the major and minor devicenumbers. If the time of last modification is greaterthan six months ago, it is shown in the format `monthdate year'; files modified within six months show`month date time'. If the file is a symbolic link thepathname of the linked-to file is printed preceded by`->'. /usr/5bin/ls will print the group in addition tothe owner.

-L If argument is a symbolic link, list the file or direc-tory the link references rather than the link itself.

-q Display non-graphic characters in filenames as thecharacter ?; for ls, this is the default when output isto a terminal.

-r Reverse the order of sort to get reverse alphabetic oroldest first as appropriate.

-R Recursively list subdirectories encountered.

-s Give size of each file, including any indirect blocksused to map the file, in kilobytes (ls) or 512-byteblocks (/usr/5bin/ls).

-t Sort by time modified (latest first) instead of byname.

-u Use time of last access instead of last modificationfor sorting (with the -t option) and/or printing (withthe -l option).

-1 (ls only) Force one entry per line output format; thisis the default when output is not to a terminal.

SYSTEM V OPTIONS-b Force printing of non-graphic characters to be in the

octal \ddd notation.

-m Stream output format; the file names are printed as alist separated by commas, with as many entries as pos-sible printed on a line.

-n The same as -l, except that the owner's UID and group's

GID numbers are printed, rather than the associated


32/243


character strings.

-o The same as -l, except that the group is not printed.

-p Put a slash (`/') after each filename if that file is adirectory.

-x Multi-column output with entries sorted across ratherthan down the page.

ENVIRONMENTThe environment variables LC_CTYPE, LANG, and LC_defaultcontrol the character classification throughout ls. Onentry to ls, these environment variables are checked in thefollowing order: LC_CTYPE, LANG, and LC_default. When avalid value is found, remaining environment variables forcharacter classification are ignored. For example, a newsetting for LANG does not override the current valid charac-ter classification rules of LC_CTYPE. When none of thevalues is valid, the shell character classification defaultsto the POSIX.1 "C" locale.

FILES/etc/passwd to get user ID's for `ls -l' and `ls

-o'./etc/group to get group ID for `ls -g' and

`/usr/5bin/ls -l'./usr/share/lib/terminfo/*

to get terminal information for/usr/5bin/ls.

SEE ALSOchmod(1V)The output device is assumed to be 80 columns wide.

The option setting based on whether the output is a teletypeis undesirable as `ls -s' is much different than `ls -s |lpr'. On the other hand, not doing this setting would makeold shell scripts which used ls almost certain losers.

None of the above apply to /usr/5bin/ls.

Unprintable characters in file names may confuse the colum-nar output options.


33/243


DosyalarDosyalarDosyalarDosyalar (Files)(Files)(Files)(Files)Kullanclar n, bir bilgisayarla yaptklar almalarn meyveleri dosyalardr.izim programlar kullanarak hazrladnz izimler, bir sonraki alma admiin dosyalarda (disk, disket veya teypde) saklanr. Yazdnz programlardosyalar olarak saklanr ve kullanlr. Muhasebe kaytlar yl boyuncadosyalarda biriktirilir. Btn bu dosyalar yaratp yaatabilmeniz iin gereklidestei, size, kullandnz bilgisayarn iletim sistemi verir. Dosyalarnzdzenlemek, kopyalarn karmak, yedeklerini almak, gnlk ilerinizinnemli bir paras olacaktr; bu nedenle UNIXin dosya kavramn uzun uzunanlatmak istiyorum.

UNIXde dosyalar, ayn MS-DOSda olduu gibi, ilgili olduklar uygulamaya gredzenlenmi dizinlerde (directory)saklanr. UNIXin ok kullancl bir iletimsistemi olmasndan dolay, diskin veya disklerin kullanclar arasndapaylalmas, dosyalarn konular yansra, kullanclar n kimliklerine gre degruplanmasn gerektirir. (Hatrlarsanz, her kullancnn bir kullanc diziniolduundan daha nce sz etmitim.)

Dosya ve dizinlerin kullanclar arasnda paylalmasndan dolay, birkullancya ait dosyalarn ve dizinlerin bir eriim yetkisi mekanizmas iledier kullanclara kar korunmas gerekmektedir. UNIXde bu korumamekanizmas, kullanclar n sisteme tantlmas srasnda verilen kullanckullanckullanckullanc

ismiismiismiismi, kullan

c

numaras

kullanc numaraskullanc numaraskullan

c

numaras

ve kullan

c

n

n ait olduu al

ma grubununalma grubununalma grubununal

ma grubununnumarasnumarasnumarasnumaras na dayandrlr. Normal artlar altnda, kullanclarn kendilerine aitkullanc numarasn bilmelerine gerek yoktur, kullanc ismi ve kullancnumaras arasndaki balant, iletim sistemi tarafndan otomatik olaraksalanr.

Dosya YaratmaDosya YaratmaDosya YaratmaDosya Yaratma

Dosya yaratmann bir ok yntemi vardr :

Bir editr kullanarak metin dosyalar;

Bir muhasebe program kullanarak, yeni bir yl iin veri dosyalar; Bir bilgisayar destekli tasarm program paketi kullanarak izim dosyalar; Yazdnz bir C programn derleyerek ama program (object code)ve

makina kodu (machine code, executable code)dosyalar; Eski bir dosyann kopyasn kararak yeni bir dosya; Teypten ya da CDROMdan diske kopyalamak yoluyla diskte bir dosya; Program ktlar n ynlendirerek (I/O Redirection) dkm dosyalar vs. vs. vs.

yaratabilirsiniz.

Biz en basitinden balayalm :


34/243


cat komutucat komutucat komutucat komutu

UNIXde ok sk kullanlan, ok ilevli bir komuttur. Bu ilevlerden bir tanesi,,MS-DOS daki TYPE komutu ile ayndr.

En basit kullanm formu :

% cat dosya_adi% cat dosya_adi% cat dosya_adi% cat dosya_adi (concatcatcatcatenate)

eklindedir. Bu formda kullanld zaman, dosya_addosya_addosya_addosya_ad adl dosyay ekrana (dahadorusu, UNIX diliyle STANDART IKTI B RMSTANDART IKTI BRMSTANDART IKTI BRMSTANDART IKTI BRMne : Standard Output) gnderir.Standart kt birimi genellikle ekran olduu iin, bir dosyay ekranalistelemek iin kullanlr.

Denemek iin

% cat /etc/motdcat /etc/motdcat /etc/motdcat /etc/motd

komutunu verebilirsiniz.

Dosya yaratmak iin kullanacamz form ise biraz daha farkl....

% cat > yenidosyacat > yenidosyacat > yenidosyacat > yenidosya

Bu formda kullanldnda, catcatcatcat komutu, STANDART GRD BRMSTANDART GRD BRMSTANDART GRD BRMSTANDART GRD BRMnden

(klavyeden, Standard Input) ald bilgileri, yenidosyayenidosyayenidosyayenidosya isimli bir dosyayaynlendirecektir (bir baka deyile kopyalayacaktr).

imdi isterseniz dosya1dosya1dosya1dosya1 isimli ilk kk dosyamz yaratalm:

% cat > dosya1cat > dosya1cat > dosya1cat > dosya1

komutunu veriniz,

daha sonra imle (cursor)yeni satrn bana geldiinde, dosyann iinde yeralmasn istediiniz satrlar giriniz; rnein

abc:/home/ayfer % cat > dosya1cat > dosya1cat > dosya1cat > dosya1Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.^D^D^D^Dabc:/home/ayfer %

Girmek istediiniz satrlar tamamlannca, imle satr bandayken Ctrl ve Dtular na birlikte basarak (EOF : End of file karakteri)standart giribiriminizde dosya sonuna gelindiini belirtin.


35/243


Dosya ad verirken dizin ad belirtmediiniz iin, dosya1dosya1dosya1dosya1 adl dosya almadizininizde yaratlr. Herhangi bir hata mesaj almadysanz; dosya problemsizyaratld demektir. Eer dosya1dosya1dosya1dosya1 in yaratlp yaratlmadn kontrol etmekisterseniz iki yntem nerebilirim :

% cat dosya1cat dosya1cat dosya1cat dosya1

ve

% lslslsls

Birinci komut (catcatcatcat), dosya1dosya1dosya1dosya1 dosyasnn iine yazdklarnz ekranagrntleyecek, bylece yaratma ileminin tamamlanp tamamlanmadn oksalam bir ekilde kontrol etmi olacaksnz. kinci komutlaysa (lslslsls) sadecedosyanzn adn, uzunluunu, ne zaman yaratldn ve sahibinin kim olduunugreceksiniz.

Bence iki yntemi de deneyiniz.

Eer catcatcatcat komutunu parametresiz olarakverirseniz,komut pek de anlaml olmayan bir i yapmaya;standart giri biriminden okuyup, standart kbirimine kopyalamaya balayacaktr. Yaniklavyeden (standart giri birimi) bastnz hertu, standart k birimine (ekran)kopyalanacaktr.

Yanllkla debileceiniz bu durumdan kurtulmakiin, imle satr bandayken Ctrl-DCtrl-DCtrl-DCtrl-D tuunabas nz. Bu hareketiniz kopyalama iini sonaerdirecektir. Bu ilem, diskteki dosyalarnz hibir ekilde etkilemez.

Kk bir varyasyonla catcatcatcat komutunu ilgin bir i yapmak iin de kullanabiliriz.

abc:/home/ayfer % cat >> dosya1cat >> dosya1cat >> dosya1cat >> dosya1

Bu sat rlar, dosya1 dosyasinin arkasina eklenecek.Bu sat rlar, dosya1 dosyasinin arkasina eklenecek.Bu sat rlar, dosya1 dosyasinin arkasina eklenecek.Bu sat rlar, dosya1 dosyasinin arkasina eklenecek.ve dosya1 toplam 4 satir olacak.ve dosya1 toplam 4 satir olacak.ve dosya1 toplam 4 satir olacak.ve dosya1 toplam 4 satir olacak.^D^D^D^Dabc:/home/ayfer %_

abc:/home/ayfer % cat dosya1cat dosya1cat dosya1cat dosya1Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.Bu sat rlar, dosya1 dosyasinin arkasina eklenecek.Bu sat rlar, dosya1 dosyasinin arkasina eklenecek.Bu sat rlar, dosya1 dosyasinin arkasina eklenecek.Bu sat rlar, dosya1 dosyasinin arkasina eklenecek.ve dosya1 toplam 4 satir olacak.ve dosya1 toplam 4 satir olacak.ve dosya1 toplam 4 satir olacak.ve dosya1 toplam 4 satir olacak.abc:/home/ayfer %_

Dikkat ederseniz >karakteri yok...


36/243


catcatcatcat komutunu bir de u ekilde deneyiniz :

cat > /dosya1cat > /dosya1cat > /dosya1cat > /dosya1Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Bu bizim ilk deneme dosyamiz.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.Icinde sadece iki satir var.^D^D^D^DAccess denied.Access denied.Access denied.Access denied.

Evet, tahmin ettiim gibi bir hata mesaj ald nz(Access denied: Bu ii yapmaya yetkiniz yok!).

Sebebi ak... dosya1dosya1dosya1dosya1 isimli dosyay rootrootrootroot ( //// )dizininin hemen altnda yaratmaya altnz vesizin bu dizine kayt yapmaya yetkiniz olmamasda ok doal.

Bu rnei rootrootrootroot kullanc olarak yapm olsaydnz(ltfen denemeyiniz!), byle bir mesajlakarlamayacaktnz.

cpcpcpcp komutukomutukomutukomutu((((ccccooooppppyyyykelimesinden tremitir))))

Bu komutun ne ie yaradn sylemeye gerek olduunu sanmyorum; ama

nas l kullanld nemli...

En basit formuyla

%%%% cp dosya_adi_1 dosya_adi_2cp dosya_adi_1 dosya_adi_2cp dosya_adi_1 dosya_adi_2cp dosya_adi_1 dosya_adi_2 (copy)

dosya_ad_1dosya_ad_1dosya_ad_1dosya_ad_1 isimli dosyay dosya_ad_2dosya_ad_2dosya_ad_2dosya_ad_2 isimli dosyaya kopyalayacakt r.

Eer dosya_ad_2dosya_ad_2dosya_ad_2dosya_ad_2 isimli dosya yoksa, yaratlacaktr (tabii bu dosyann yeralaca dizinde dosya yaratmaya yetkiniz varsa...) Eer bu isimde bir dosyaeskiden varsa, zerine kopyalama yaplacak ve eski ierii bozulacaktr. Byle

bir durumda, eski bir dosyann zerine kayt yapmak zere olduunuzeski bir dosyann zerine kayt yapmak zere olduunuzeski bir dosyann zerine kayt yapmak zere olduunuzeski bir dosyann zerine kayt yapmak zere olduunuzkonusunda uyarlmayacaksnz!konusunda uyarlmayacaksnz!konusunda uyarlmayacaksnz!konusunda uyarlmayacaksnz! Dikkatli olmanz gerekir.

Eer dikkatinize gvenmiyorsanz, cpcpcpcp komutunu

% cp -i dosya_adi_1 dosya_adi_2cp -i dosya_adi_1 dosya_adi_2cp -i dosya_adi_1 dosya_adi_2cp -i dosya_adi_1 dosya_adi_2

formunda kullann. -i. - i. - i. -i parametresi (interactive), eski bir dosyann zerine kaytyaplmas durumunda kullancnn OverwriteOverwriteOverwriteOverwrite???? mesaj ile uyarlmasn ve ancakyyyy yant verilirse devam edilmesini salar.


37/243


38/243


39/243


ilgili blmn okuyunuz; bu komutla copycopycopycopy ismiyle kendi kopyalamakomutunuzu tanmlayabilirsiniz. cpcpcpcp komutu zerine bir ka gelimi rnekvererek bu konuyu gemek istiyorum :

% cp /etc/motd /tmp/motd2cp /etc/motd /tmp/motd2cp /etc/motd /tmp/motd2cp /etc/motd /tmp/motd2 /etc/etc/etc/etc isimli dizinin altndaki motdmotdmotdmotdisimli dosyay, /tmp/tmp/tmp/tmp isimli dizininalt na, adn motd2motd2motd2motd2 olarakdeitirerek kopyala.

% cp /etc/motd /tmpcp /etc/motd /tmpcp /etc/motd /tmpcp /etc/motd /tmp /etc/etc/etc/etc isimli dizinin altndaki motdmotdmotdmotdisimli dosyay, /tmp/tmp/tmp/tmp isimli dizininalt na, adn deitirmeden kopyala.

% cp /etc/motd .cp /etc/motd .cp /etc/motd .cp /etc/motd . /etc/etc/etc/etc isimli dizinin altndaki motdmotdmotdmotdisimli dosyay al ma dizininealma dizinineal ma dizininealma dizinine (birbaka deyile, burayaburayaburayaburaya) kopyala. (Teknokta, burasburasburasburas anlamndadr; aynMS-DOSdaki gibi).

% cp /home/ayfer/prg1 ..cp /home/ayfer/prg1 ..cp /home/ayfer/prg1 ..cp /home/ayfer/prg1 .. /home/home/home/home isimli dizinin altndaki ayferayferayferayferdizininin altndaki prg1prg1prg1prg1 isimli dosyayalma dizininin bir stndeki dizinekopyala. (ki nokta yanyana, bir stdizin anlamndadr; ayn MS-DOSdaki gibi).

arpc bir rnek:

% rcp abc:/vmunix temel:/saklarcp abc:/vmunix temel:/saklarcp abc:/vmunix temel:/saklarcp abc:/vmunix temel:/sakla

rcprcprcprcp : Remote Copy

abcabcabcabc bilgisayarnn rootrootrootroot dizinindeki

vmunixvmunixvmunixvmunix isimli dosyay temeltemeltemeltemel isimli birbaka bilgisayardaki, varsa saklasaklasaklasaklaisimli dizinin altna; byle bir dizinyoksa, rootrootrootroot dizininin altna saklasaklasaklasaklaismiyle kopyala.

(Bu komutu verebilmeniz iin, abcabcabcabc vetemeltemeltemeltemel isimli bilgisayarlarn birbilgisayar a ile birbirlerine balolmalar ve sizin iksine dei eriimhakknz olmas gerekmektedir.) Bu

ve buna benzer komutlara dahasonra ayrntl olarak deineceim.

Nokta

ki nokta


40/243


Dizin YaratmaDizin YaratmaDizin YaratmaDizin Yaratma

UNIXde, dizin yaratmak iin mkdirmkdirmkdirmkdir komutu kullanlr.

Formu basittir :

%%%%mkdir dizinmkdir dizinmkdir dizinmkdir dizin (make directory)%%%%mkdir eski_dizin/yeni_dizinmkdir eski_dizin/yeni_dizinmkdir eski_dizin/yeni_dizinmkdir eski_dizin/yeni_dizin

gibi...

Doal olarak, yalnzca yetkiniz olan yerlerde dizin yaratabilirsiniz...

Unutmaynz !Unutmaynz !Unutmaynz !Unutmaynz !

Komutlar hakknda daha detayl bilgiye gereksinimduyarsanz; rnein parametrelerini hatrlayamazsanz;manmanmanman komutu her zaman kullanmnza hazrdr.

Srf alkanlk kazanmak amacyla hemen imdi

% man mkdirman mkdirman mkdirman mkdir

komutunu vermeye ne dersiniz?

Dosya SilmeDosya SilmeDosya SilmeDosya Silme

Art k diskte yer almasn istemediiniz dosyalar silmek iin kullanacanzkomut

% rm dosya% rm dosya% rm dosya% rm dosya (remove)% rm dosya1 dosya2 dosya3 ... dosyaN% rm dosya1 dosya2 dosya3 ... dosyaN% rm dosya1 dosya2 dosya3 ... dosyaN% rm dosya1 dosya2 dosya3 ... dosyaN

formlarndadr.

Bir seferde (tek komutta), farkl dizinlerde yer alan dosyalar da silebilirsiniz.

% rm /dizin1/dosya1 /baska_dizin/dosya2 ...rm /dizin1/dosya1 /baska_dizin/dosya2 ...rm /dizin1/dosya1 /baska_dizin/dosya2 ...rm /dizin1/dosya1 /baska_dizin/dosya2 ...

Eer dosyalar silinmeden nce onaylamak istiyorsanz-i-i-i-i parametresinikullanabilirsiniz:

% rm -i /dizin1/dosya1 /baska_dizin/dosya2 ...rm -i /dizin1/dosya1 /baska_dizin/dosya2 ...rm -i /dizin1/dosya1 /baska_dizin/dosya2 ...rm -i /dizin1/dosya1 /baska_dizin/dosya2 ...


41/243


komut formunu kullandnzda, silinecek her dosya iin teker teker

remove ?remove ?remove ?remove ?

sorusu sorulacak ve sadece yyyy yantn verdiiniz dosyalar silinecektir.

Dizin SilmeDizin SilmeDizin SilmeDizin Silme

Art k diskte yer almasn istemediiniz dizinleri, altlarndaki dosya ve altdizinleriyle birlikte silmek iin kullanacanz komut

% rm -r dizin% rm -r dizin% rm -r dizin% rm -r dizin (remove)% rm -r dizin1 dizin2 dizin3 ... dizinN% rm -r dizin1 dizin2 dizin3 ... dizinN% rm -r dizin1 dizin2 dizin3 ... dizinN% rm -r dizin1 dizin2 dizin3 ... dizinN

formlarndadr.

Bir seferde, farkl dizinlerde yer alan dizinleri de silebilirsiniz.

% rm /dizin1/alt_dizin1 /baska_dizin/dizin2 ...% rm /dizin1/alt_dizin1 /baska_dizin/dizin2 ...% rm /dizin1/alt_dizin1 /baska_dizin/dizin2 ...% rm /dizin1/alt_dizin1 /baska_dizin/dizin2 ...

Eer dizinlerin silinmeden nce tarafnzdan onaylanmasn istiyorsanz -i-i-i-iparametresini kullanabilirsiniz:

% rm -i /dizin1/alt_dizin1 /baska_dizin/dizin2 ...rm -i /dizin1/alt_dizin1 /baska_dizin/dizin2 ...rm -i /dizin1/alt_dizin1 /baska_dizin/dizin2 ...rm -i /dizin1/alt_dizin1 /baska_dizin/dizin2 ...

komut formunu kullandnzda, silinecek her dizin iin teker teker

remove ?remove ?remove ?remove ?

sorusu sorulacak ve sadece yyyy yantn verdiiniz dizinler silinecektir.

ok nemli !ok nemli !ok nemli !ok nemli !

UNIX iletim sisteminde UNDELETE grevini yerineUNIX iletim sisteminde UNDELETE grevini yerineUNIX iletim sisteminde UNDELETE grevini yerineUNIX iletim sisteminde UNDELETE grevini yerinegetirecek bir program ya da komut yoktur.getirecek bir program ya da komut yoktur.getirecek bir program ya da komut yoktur.getirecek bir program ya da komut yoktur.Sildiiniz dosya ve dizinler, bir daha geriSildiiniz dosya ve dizinler, bir daha geriSildiiniz dosya ve dizinler, bir daha geriSildiiniz dosya ve dizinler, bir daha geri

getirilemeyecek ekilde silinir. Bu nedenlegetirilemeyecek ekilde silinir. Bu nedenlegetirilemeyecek ekilde silinir. Bu nedenlegetirilemeyecek ekilde silinir. Bu nedenle rmrmrmrmkomutunu kullanmadan nce iyi dnmelisiniz.komutunu kullanmadan nce iyi dnmelisiniz.komutunu kullanmadan nce iyi dnmelisiniz.komutunu kullanmadan nce iyi dnmelisiniz.


42/243


Dosya/Dizin Ad DeitirmeDosya/Dizin Ad DeitirmeDosya/Dizin Ad DeitirmeDosya/Dizin Ad Deitirme

Bu i iin kullanacanz komut mvmvmvmv (move) komutudur. Dosya ve dizin ismideitirmek iin kullanlan formu basittir :

% mv eski_dosya_ismi yeni_dosya_ismi% mv eski_dosya_ismi yeni_dosya_ismi% mv eski_dosya_ismi yeni_dosya_ismi% mv eski_dosya_ismi yeni_dosya_ismi (move)% mv eski_dizin_ismi yeni_dizin_ismi% mv eski_dizin_ismi yeni_dizin_ismi% mv eski_dizin_ismi yeni_dizin_ismi% mv eski_dizin_ismi yeni_dizin_ismi

Bir isim deiiklii yapmak istediinizde, doal olarak, sz konusu dosya veyadizinin yer ald dizinde, yeni isimde bir dosya ya da dizin bulunmamaldr.

Dosya/Dizin Yeri DeitirmeDosya/Dizin Yeri DeitirmeDosya/Dizin Yeri DeitirmeDosya/Dizin Yeri Deitirme

Bu i iin kullanacanz komut gene mvmvmvmv (move)komutudur. Dizin yerideitirmek iin kullanlan zel -R-R-R-R parametresine dikkatinizi ekerim.

% mv eskiyeri% mv eskiyeri% mv eskiyeri% mv eskiyeri\dosya yeniyeri\dosya\dosya yeniyeri\dosya\dosya yeniyeri\dosya\dosya yeniyeri\dosya move% mv -R eskiyeri\dizin yeniyeri\dizin% mv -R eskiyeri\dizin yeniyeri\dizin% mv -R eskiyeri\dizin yeniyeri\dizin% mv -R eskiyeri\dizin yeniyeri\dizin

Bir yer deiiklii yapmak istediinizde, doal olarak, sz konusu dosya veyadizinin yer alaca yeni dizinde, ayn isimde bir dosya ya da dizinbulunmamaldr.

alma Dizinini Deitirmealma Dizinini Deitirmealma Dizinini Deitirmealma Dizinini Deitirme

Ayn MS-DOS iletim sisteminde olduu gibi, bir dosyann adn verirken,dosyann yer ald dizini tam olarak belirtmezseniz, dosyann o andaki almadizininizde bulunduu varsaylr. alma dizinini deitirmek iin kullanlankomut

% cd y% cd y% cd y% cd yeni_calisma_dizinieni_calisma_dizinieni_calisma_dizinieni_calisma_dizini (change directory)

ayn MS-DOSdaki CD komutu gibidir.

rnekler vermek gerekirse :

% cd /home/ayfer/proje1cd /home/ayfer/proje1cd /home/ayfer/proje1cd /home/ayfer/proje1 Pek aklama gerektirmiyorsanrm...

% cd ../proje2cd ../proje2cd ../proje2cd ../proje2 Bir stteki dizinin altndaki proje2proje2proje2proje2isimli dizine ge.


43/243


% cd ../../mektuplarcd ../../mektuplarcd ../../mektuplarcd ../../mektuplar ki st dzeydeki dizinin altndakimektuplarmektuplarmektuplarmektuplar isimli dizine ge.

Kullanl bir olanak :% cd ~omercd ~omercd ~omercd ~omer

Kullanc ad omeromeromeromer olankullancnn kullanc dizinine ge.(omeromeromeromerin homehomehomehome dizini)

Ho bir olanak daha...% cdcdcdcd

Her nerede olursan ol, u andageerli olan kullanc adna aithomehomehomehome dizinine ge. (Yuvayadn!)

Dizinler arasnda gidip gelirken, zaman zamankaybolmanz doaldr. zellikle promptpromptpromptpromptunuz (hazriaretiniz) alma dizininiz hakknda bilgi vermiyorsa...

Kaybolduunuzda, pwdpwdpwdpwd komutu ile (print workingdirectory)o andaki alma dizininizin hangi dizinolduunu rene-bilirsiniz.

Buraya kadar temel bir ka UNIX komutundan; sk s k da yetkilerden sz ettik.Sanrm u yetkiyetkiyetkiyetki meselesini biraz daha amann zaman geldi...


44/243


UNIXde Eriim YetkileriUNIXde Eriim YetkileriUNIXde Eriim YetkileriUNIXde Eriim YetkileriUNIX iletim sistemi, kendisini ve denetledii kaynaklar, acemi veya ktniyetli kullanclara kar korumak zorundadr. te yandan, kullanclar nkaytlarn da birbirlerine kar korumak gerekmektedir. Bir niversiteninbilgisayarndaki renci ileri mdrlnn kaytlarna herkesin eriebildiinihayal edebiliyor musunuz?

UNIX iletim sistemi, olduka kuvvetli bir gvenlik sistemine sahiptir ve bugvenlik sisteminin temelinde, kullanclar n sisteme tantm srasnda yaplandzenlemeler yatar. Sistemin ynetiminden sorumlu olan kii(ler), kullanclar kullanm konularna gre snflandrr(lar). rnein; renci ileri, ktphane,

sat

n alma, mhendislik fakltesi, edebiyat fakltesi gibi... Bu s

n

flarakullanc gruplarkullanc gruplarkullanc gruplarkullanc gruplar (user group)ad verilir ve her kullanc grubunun birnumaras olur.

Sonra, sra her bir kullanc iin bir isim ve kullan c numaras vermeye ve bukullanclarn ait olduklar gruplar belirlemeye gelir.

zetlemek gerekirse, UNIX iletim sistemi ile alan bir bilgisayar kullanmakistiyorsanz, nce sistem yneticisine bir urayp sizin iin bir kullanc hesabkullanc hesabkullanc hesabkullanc hesab(user account)amasn istemelisiniz. Sistem yneticisi sizin iin sistemdedaha nce kullanlmam ve sizin kimliinizi hatrlatan bir kullanc ismi vesadece size ait olan bir kullan c numaras seecektir. Ait olduunuz grubungrubungrubungrubun

numarasna ve sizin kullanc dizininizin bulunaca disk ve dizine de kararverecek ve sisteme sizi tantacaktr. Bu ilemler tamamlandnda UNIXbilgisayarnn herhangi bir terminalinden loginloginloginlogin edebilirsiniz. Sisteme ilkbalannzda sizden ifre sorulmayacaktr (sistem yneticiniz, farkl birdzenleme yaparak yeni kullanclara geici birer ifre vermi olabilir).

Sisteme girer girmez passwdpasswdpasswdpasswd komutu ile ifrenizi tantmal veyadeitirmelisiniz. Bakalarndan gizleyecek kaytlarnz olmayacaksa bile gizlibir ifreniz olmaldr; aksi takdirde bakalar sizin kullanc adnzla sistemegirebilir ve istemeden de olsa kaytlarnz bozabilir.

imdi dnelim dosya ve dizinlerin eriim haklar

na...

Hatrlarsanz, ls -lls -lls -lls -l komutu ile bir dizinde yer alan dosyalarn (ve dizinlerin)listesini aldnzda,

-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadb-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadb-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadb-rwxr-xr-x 1 root 239783 Feb 09 13:34 kadb

benzeri satrlar grmekteydiniz. Bu satrlardaki eriim yetkileri ile ilgili olanrwxr-xr-xrwxr-xr-xrwxr-xr-xrwxr-xr-x e benzeyen kod dizileriyle gsterilmektedir. Bu dokuz karakterdenoluan dizi aslnda er karakterlik paradan olumaktadr. (Bu rnekterwxrwxrwxrwx, r-xr-xr-xr-x ve r-xr-xr-xr-x).


45/243


lk karakter dosyann sahibinin yetkilerini, ikinci l, dosyan n sahibiyleayn kullanc grubunda yer alan kullanclar n yetkilerini, son l ise dierdierdierdierkullanclarn bu dosya zerindeki yetkilerini tanmlamaktadr.

rrrr wwww xxxx rrrr wwww xxxx rrrr wwww xxxx

Dosya sahibininyetklileri

GrubunYetkileri

DierlerininYetkileri

Her l ayn kal ptadr. Her lnn ilk pozisyonunda bir rrrr harfinin varl,ilgili kullancnn dosyay okuma yetkisinin bulunduunu gsterir. Bu

pozisyonda bir eksieksieksieksi iareti varsa, sz konusu kullanc tipi iin okuma yetkisiolmad anlalr.

Bu mantkla,

rrrr : Okuma yetkisi, ( read access )( read access )( read access )( read access )wwww : Yazma yetkisi, ( write access)( write access)( write access)( write access)xxxx : Dosya bir program dosyas ise, program al trma yetkisini

gsterir. ( execute access )( execute access )( execute access )( execute access )


46/243


Bir ka rnek sanrm konuya daha fazla aklk getirecektir :

Dosya YetkiDosya YetkiDosya YetkiDosya Yetki

KoduKoduKoduKodu

AnlamAnlamAnlamAnlam

rwxrwxrwxrwxrwxrwxrwxrwxrwxrwxrwxrwx Bu dosyay herkes okuyabilir,Herkes bu dosyaya kayt yapabilir, dosyann adndeitirebilir; hatta dosyay silebilir,Eer bu bir program dosyasysa, herkes bu programal trabilir.

rwxr-xr-xrwxr-xr-xrwxr-xr-xrwxr-xr-x Bu dosyay herkes okuyabilir ve program dosyasysa

al trabilir; ancak, sadece sahibi bu dosyada birdeiiklik yapabilir.

rwx------rwx------rwx------rwx------ Bu dosya zerinde sahibi istedii tm ilemleriyapabilir; ancak dosya, dier kullanclara tamamenkapaldr.

rw-r--r--rw-r--r--rw-r--r--rw-r--r-- Bu dosya bir program dosyas deil, nk hikimsenin altrma (execute)yetkisi yok! Sahibi

dosyay okuyup yazabilir ancak dier kullanclarsadece okuyabilir.(Aslnda, henz altrma yetkileri dzenlenmemibir program dosyas olabilir.)

rw-rw----rw-rw----rw-rw----rw-rw---- Bu dosyada bir program dosyas deil. Dosyannsahibi ve kendisiyle ayn grupta olan kullanclarnokuyup yazma yetkileri var, ancak dierkullanclar n hi bir ekilde erimeleri mmkndeil.

rwx--x--xrwx--x--xrwx--x--xrwx--x--x Sahibi dnda kalan kullanclar, bu programdosyasn sadece altrabi

can uğur ayfer - kim korkar unix'ten (v2.0)

Documents