Trkiye'nin en ok satan

DERS NOTLARI

tarihtenkim korkar

Sorular yakalayankomisyon tarafndan

hazrlanmtr.

KPSS2015

Yayn Ynetmeni: Ayegl EroluDizgi-Grafi k Tasarm: Ezgi z Dincel

Kapak Tasarm: Grsel AvcBask: Ayrnt Basm Yayn ve Matbaaclk Ltd. Sti

vedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/AYenimahalle/ANKARA

(0312-394 55 90)

Yaync Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

letiim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kzlay / ANKARAYaynevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yaynevi Belge: 0312 435 44 60Datm: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Datm Belge: 0312 431 37 38Hazrlk Kurslar: 0312 419 05 60

nternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Komisyon

KPSS TARH DERS NOTLARI

ISBN-978-605-364-991-5

Kitap ieriinin tm sorumluluu yazarlarna aittir.

Pegem AkademiBu kitabn basm, yayn ve sat haklarPegem Akademi Yay. Et. Dan. Hizm. Tic. Ltd. ti.ne aittir.Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri,kapak tasarm; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kaytya da baka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz.Bu kitap T.C. Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr.Okuyucularmzn, bandrol olmayan kitaplar hakkndayaynevimize bilgi vermelerini ve bandrolsz yaynlarsatn almamalarn diliyoruz.

23. Bask: Aralk 2014, Ankara

n Sz

Deerli Adaylar,

Tarih Ders Notlar, KPSS derslerindeki zet ders notu ihtiyacn karlamak ve Genel Kltr Testinde

nemli bir yer tutan Tarih kapsamndaki 27 soruyu etkili bir ekilde zebilmeniz amacna ynelik olarak hazrlanmtr.

Yaynn amac, derslerde belirli bir srede anlatmaya altmz aslnda ok kapsaml

olan Tarih konusunu zet bir ekilde sunarak, konular arasnda balant kurarak, adaylarn sklmamasn

salamak iin emalarla, kavram haritalaryla, tablolarla destekleyerek konunun kalcln artrmaktr.

Bu ders notlar uzun bir birikimin ve youn bir emein rndr.

Ders notlarnn, almalarnzda yararl olmas dileiyle,

KPSS ve meslek hayatnzda baarlar.

PEGEM AKADEM YAYINCILIK

n Sz .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................iii

Orta Asya Trk Tarihi ...................................................................................................................................................................................................................................................................................1

Orta Asya Trk Devletlerinde Kltr ve Uygarlk ..............................................................................................................................................................................................................................3

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................5

Trk slam Devletleri ...................................................................................................................................................................................................................................................................................7

Trkiye Tarihi .................................................................................................................................................................................................................................................................................................8

Orta Asya ve Yakn Douda Kurulan Dier Trk-slam Devletleri ..............................................................................................................................................................................................9

Trk slam ve Trkiye Tarihinde Kltr ve Uygarlk ..........................................................................................................................................................................................................................10

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................14

Osmanl Tarihi ...............................................................................................................................................................................................................................................................................................16

Osmanl Kltr ve Uygarl ..................................................................................................................................................................................................................................................................20

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................29

Osmanlda Yenileme Islahat ve Demokratikleme Hareketleri .................................................................................................................................................................................................31

Fransz htilaline Kar Osmanl Devletinin Ald nlemler ........................................................................................................................................................................................................33

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................34

XX. Yzyl Balarnda Osmanl Devletindeki Siyasi Gelimeler ...................................................................................................................................................................................................36

I. Dnya Sava ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................38

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................44

Kurtulu Sava Hazrlk Dnemi ............................................................................................................................................................................................................................................................46

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................54

indekiler

vi

Kurtulu Sava Muharebeler Dnemi .................................................................................................................................................................................................................................................55

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................59

nklplar .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................62

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................67

Atatrk lkeleri ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................69

lke-nklap likisi ........................................................................................................................................................................................................................................................................................70

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................72

Atatrk Dnemi D Politika ....................................................................................................................................................................................................................................................................74

Atatrk Dnemi Sonras Trkiye ve D Politika................................................................................................................................................................................................................................75

XX. Yzyl Balarnda Dnya .....................................................................................................................................................................................................................................................................76

II. Dnya Sava .............................................................................................................................................................................................................................................................................................77

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................78

Souk Sava Dnemi .................................................................................................................................................................................................................................................................................80

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................82

Yumuama Dnemi ....................................................................................................................................................................................................................................................................................84

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................86

Kreselleen Dnya ....................................................................................................................................................................................................................................................................................88

Konu Kavrama Sorular ..............................................................................................................................................................................................................................................................................90

Tarih Dizini .....................................................................................................................................................................................................................................................................................................92

1

Akdeniz Aral Gl

Sibirya

Baykal Gl

Kingan Dalar

Himalaya Dalar

Orta Asya

Anayurt

Karadeniz

Haza

r Den

izi

Basra Krfezi

Gl, kuvvetliMiferTreliTreyenOlgunluk aKudretlioalan

Trk

Ad

AndronovaAnavAfanasyevaKarasukTagarAbakanKelteminar

Trk

lere A

it Uy

garl

k M

erke

zleri

ORTA ASYADAN YAPILAN TRK

GLER

Glerin NedenleriGlerin Sonular Avrupa(Balkanlar)

Anadolu

Co

rafy

alarn

a ya

pld.

Mezopotamyave Msr

Farkl corafyalarda gl Trk devletleri kuruldu.

Trk tarihini incelemek zorlat.

Kltrel etkileime neden oldu.

Kavimler Gne neden oldu.

Baz Trk boylar zamanla zbenliklerini kaybetti.

Olumsuz iklim koullar

Salgn hastalklar

Nfus art

Boylar arasndaki mcadeleler

D glerin basks (in-Mool)

Bamsz yaama dncesi

Yeni yerleri ele geirme dncesi

Ekonomik ve Sosyal

Siyasi

Cihan Hakimiyeti Dncesi

Trklerin Tarihte

Kurduklar Devletler

161

2

3

4

5

6

789

10

11

12

13

14

15

Osmanl mparatorluu Byk Hun

mparatorluu

Bat Hun mparatorluu

Avrupa Hun mparatorluu

Ak Hun mparatorluu

Gktrkmparatorluu

Avarmparatorluu

Hazarmparatorluu

Uygur DevletiKarahanllar

Devleti

Gazneliler Devleti

Byk Seluklu mparatorluu

Harzemahlar Devleti

Altn Orda Devleti

Byk Timur mparatorluu

Babr mparatorluu

ORTA ASYA TRK TARH

2

AVRUPADA KURULAN TRK DEVLETLER VE TOPLULUKLARI ASYADA KURULAN TRK DEVLETLER VE TOPLULUKLARI

Merkezi Avrupada olan ilk Trk devletidir.

En nemli hkmdar Attiladr.

AVRUPA HUN DEVLET

AVARLAR

PEENEKLER

SABRLERKIRGIZLAR OUZLAR HAZARLAR KARLUKLAR SKTLER

TRGLER

KIPAKLAR (KUMANLAR)

ASYA HUN DEVLET

I. GKTRK

II. GKTRK (KUTLUK)

UYGURLAR

TRK GLER

SONRASI

BULGARLAR - MACARLARKavimler Gne neden

olan Trk devletidir.

Orta Avrupaya devlet ve ordu tekilatlanmasnda

rnek oldular.

Bizans ordusunda paral askerlik

yaptlar.

Ouzlarla mcadele ettiler. Bu mcadeleleri Dede Korkut

Hikayelerine konu oldu.

Tarihte bilinen ilk Trk devletidir. lk hkmdarlar Teomandr.

tkende kuruldular.

Avar hakimiyetine son vererek tken de kuruldular. lk h-

kmdarlar Bumin Kaandr. Trk adyla kurulan ilk Trk devletidir.

Trkler ikinci kez bir bayrak altnda toplandlar.

Bamszlk mcadelesi vererek kurulan ilk Trk

devletidir. lk hkmdarla-r Kutluk - lteri Kaandr.

inle etkileim sonucun-da Maniheizm inancn

benimsediler.

Orhun ve Selenga rmaklar civarnda kurulmutur. lk

hkmdar Kutluk Bilge Kl Kaandr.

Bu din, savamay ve et yemeyi yasaklad iin

alternatif bir geime ynelip tarmsal retime baladlar. Buna bal olarak yerleik

hayata geen ilk Trk devleti oldular.

ehirler ortaya kt. Mimari geliti, inicilik ve fresko

sanatlar geliti.

Moollarn Trklemesinde etkili oldular.

lk Mslman Trk Devleti olan Karahanllarla savatlar.

Krgzlar tarafndan ykldlar.

18 harfl i Uygur alfabesine sahip olup hareketli matbaay kulland-lar. Minyatr sanatnda gelitiler.

Treyi yazl hle getirdiler.

Trklere ait ilk yazl eser olan Orhun Kitabelerini

oluturdular.

Kl TiinBu kitabaler,

TonyulukBilge Kaan

adna dikilmitir.

Uygur, Basmil ve Karluklarn ayaklanmalaryla ykldlar.

Sasani ve Bizansla olan mttefik-liklerini pek Yolu iin yaptlar.

in entrikalaryla ykldlar.

Kendilerine ait 38 harfl i alfabeleri vardr.

slamiyet ncesi kurulan Trk devletlerinin en glsdr.

Trkleri ilk kez bir bayrak altnda toplamay baaran devlettir.

in Hun mcadelesinin en nemli nedeni pek Yolu

hakimiyetidir. inlilerle ilk siyasi anlamay yaptlar.

Mete, ilk dzenli orduyu oluturdu. (onluk sistem)

Teoman zamannda inliler, Hun aknlarna kar in Seddini yapmlardr.

inliler, savaarak yenemedikleri Hunlar entrikalaryla yktlar.

Bu devletler Avrupay askeri ve idari alanda etkilediler. Avrupaya maden ilemeyi rettiler. ounluu Hristiyanl benimseyip, Avrupa kltr iinde asimile oldular.

Ruslarn gor destannn konusunu da oluturdular.stanbulu kuatan ilk Trk

topluluudur.

til (dil) Bulgarlar Mslmanl benimsediler.

Sibiryaya adlarn braktlar. En uzun destan olan

Manas destanna sahiptirler.

Byk Trk devletleri kurdular.

Musevilii kabul eden ilk Trk devletidir. Hz. Osmanla savaarak slamiyetin Karadenizin

kuzeyine yaylmasn engellediler.

slamiyeti kabul eden ilk Trk topluluudur.

Tarihte bilinen ilk Trk topluluudur.

Emevilerle savaarak slamiyetin Orta Asyaya ya-ylmasn engellediler. Yerleik yaama geen ilk Trk boyudur.

Tuna Bulgarlar Hristiyanl

benimsediler.

Hristiyanl benimsediler.

Latin kltryle kaynap z benliklerini kaybettiler.

Krallklar g kaybetti.Orta a balad.Roma ikiye ayrld. (Dou ve Bat)Skolastik zihniyet ortaya kt.Avrupann etnik yaps deiti.Feodalitenin temeli atld.

ORTA ASYA TRK TARHKa

vim

ler G

(375

)

ORTA ASYADA KURULAN DER TRK DEVLET

3

DEVLET YNETM

ORTA ASYA TRK DEVLETLERNDE KLTR VE UYGARLIK

Trklerde devlet u ekilde olumutur.

Ogu (Aile)

Urug (Soy)

Bod (Boy)

Budun (Millet)

l (Devlet)

Bir devletin kurulmasnda gzetilmesi gereken ilkeler

DEVLET ANLAYII

Hkmdarn Tanr tarafndan grevlendirilmesi inancdr.

Kut, kan yoluyla babadan ou-la gemektedir. Bu durum taht kavgalarna neden olmutur.

KUT ANLAYII

lkenin ikiye ayrlarak ynetilmesidir.

lk olarak Hunlarda ortaya kmtr.

Dou (merkez)

Hakan

Tam bamsz

KL SSTEM

Hakann eidir.

Eli kabulnde bulunurdu.

Kurultay toplantlarna katlabilirdi.

Devlet ynetiminde sz sahibiydi.

HATUN

lke hanedann ortak maldr.

Trklerde tam olarak belirli bir veraset sistemi yoktur.

Verasetin belirsizlii taht kavgalarna neden olmutur.

Bu nedenle devletler ksa srede paralanmtr.

Bu nedenle devletler ksa srede

paralanmtr.

VERASET SSTEM

Devlet ilerinin grld meclis-tir. (Toy olarak da isimlendirilir.)

yeleri

Hakan Hatun Boy beyleri Hanedan yeleri

YabguKurultay yelerine Toygun denir.

Kurultay hakann belirlemesinde ve tre zerinde etkili olup, hay-van ve insan saym da yapard.

Kurultayda son sz hakanndr.

Kurultay karar verme deil danma meclisidir.

ad Tigin

KURULTAY

Bamszlk Halklke Kanun Kurultayda hakann kararlarnn sorgulanabilmesi ve herkesin zgrce fikrini sylemesi kurultayn demokratik bir zellii olduunu gsterir. Kurultayn yan sra Kenge ad verilen bir meclis de vard.

HKMDAR

Orduyu komuta etmekTreyi uygulamakSiyasi birlii salamakHalkn ihtiyalarn gidermek

GREVLER

HanHakanKaanlteberlteridikutTanhuanyuAy - Tengri

UNVANLARIOta (Kaan adr)rgin (Taht)Tu (Bayrak)DavulKotuz (sorgu)Yay

SEMBOLLER

Buyruklar Bakanlar

Yabgu lkenin bat blmn yneten kii (hkmdar kardei), hkmdarlk unvanTigin (Tekin) Hkmdar ouklarnn kulland unvanAyuk HkmetAygucu BabakanBitigi Yazmalar yrten grevli (katip)Tarhan (Tarkan) KomutanTudun Vergi ve denetim ilerinden sorumlu kii Yarguc YargTamgac Mhrdar

DEVLET GREVLLER

Bat

Yabgu

Yar bamsz ( ilerinde serbest, d ilerinde

merkeze baldr.)

4

Ordu - millet anlay hakimdir. (Kadn - erkek herkes asker saylrd.)

Mete, Onluk Sistemi getirmitir. (lk dzenli ordu)

Hilal - Turan sava taktikleridir. En nemli silahlar: ok, yay, mzrak, kl,

sng, kargdr. Bayrak yerine tu kullanlr. Baa taklan apkaya tolga denir.

Temel geim kayna hayvanclktr. Hayvancla bal olarak dokumaclk gelimi-

tir. Hayvansal rnler (kurutulmu et, deri, canl

hayvan) ihra edilmitir. pek Yolu ve Krk Yolu Orta Asyann nemli

ticaret yollardr.

Trklerin dilleri Ural - Altay dil grubuna girmektedir. Szl edebiyat gebeliin sonucu olarak gelimitir.

Sav: AtaszleriSagu: AtKouk: Saz (Kopuz) eliinde sylenen iirlerDede Korkut Hikayeleri: Ouz Kpak (Kuman) mcadelelerini anlatr.Destanlar

Uygurlar - Maniheizm Uygurlar ve Trgiler - Budizm Hazarlar - Musevilik (Yahudilik) Karluklar - slamiyet Bulgarlar, Macarlar - Hristiyanl setiler.

Toplumun temelini aile (ogu) olutururdu. Aile reisi erkekti. Tek ele evlilik hakimdi. Kk (ekirdek) aile tipleri gebeliin sonucu

olarak benimsenmitir. Sosyal snf kavramna gebelikten dolay

rastlanmazd. slamiyetten nce Trk devletlerinde dini ve

milli bakmdan nemli olan gnlerin millete kutland trenlerelen denir.

Uygurlarn yerleik yaama gemesiyle ehirler (balk) kuruldu.

Toprak devletindir bu yzden toprak aristokrasi-sine rastlanmazd.

Geleneklerden oluan yazsz kurallar vardr. (Tre)Tre zamana ve artlara gre deitirilebilir.

Hkmdarn yetkilerini yalnzca tre snrlandrabilir. Halk, hakan ve kurultay, trenin kaynan oluturur. Hakan bile treye aykr hareket edemez. Yargu - Mahkeme

Yargucu - Yarg Ar sular idam cezasna arptrlr. (Adam ldrmek,

ordudan kamak, tecavz gibi) Hapis cezalar ksa srelidir. (Gebe hayat tarzlarndan

dolay) lk yazl hukuk kurallar Uygurlar Dneminde olutu-

rulmutur. (Bu gelime yerleik yaamn bir sonucudur.)

En eski inanlar Totemdir. (kurt ve kartala sayg duyulmas)

Umay ad verilen ve tabiat olaylarn dzenledi-ine inanlan tanralar vard.

Yada Tann ans getirdiine inanlrd. Atalarn mezarlarna sayg duyulmasna Atalar

Klt denirdi. Ahiret inancnn varln, llerin eyalaryla

gmlmesi ve Cennet (uma) Cehennem (tamu) anlaylar gstermektedir.

amanizm, dinden daha ok sihir, by, gizli glere inanma biiminde ortaya kmtr.

Mezarlarna (Kurgan) Mezar talarna (Balbal) Cenaze trenine (Yu) llerin ardndan yaplan ata (Sagu) denilmi-

tir. Din adamlarna aman, Kam, Baks ad veril-

mitir.

skitler

Alp Er Tunga Ouz Kaan Manas (En uzun destan)

Bozkurt ve Ergenekon

Treyi ve G

Hunlar Krgz Gktrk Uygur

ORTA ASYA TRK DEVLETLERNDE KLTR VE UYGARLIK

Yazl edebiyat II. Gktrklere aittir. Bilge Kaan (735), Kltiin (732) ve Vezir Tonyukuk

(732) adna yazlmtr. Orhun Alfabesiyle Yollug Tigin tarafndan yazlmtr. zmleyen W. Thomsendr. Trk milleti adnn getii ilk Trke metindir. Siyasetname zellii tar. Yenisey Yaztlar Krgzlara aittir. Karabalgasun Yaztlar Uygurlara aittir. Sine Ui Yaztlar Uygurlara aittir.

On ki Hayvanl Trk Takvimi Celali Takvim Hicri Takvim Rumi Takvim Miladi Takvim

Trkler, Gne yln bugnk deerlere ok yakn bir ekilde hesaplamlardr. lk kez kat ve matbaay Uygur Trkleri kullanmlardr. Gebe Trklerin sanat eserleri tanabilir malzemelerdendir. Gebe Trklerin sanat eserlerinde av ve sava sahneleri fazlaca mevcuttur. Uygurlarla birlikte sulama kanallar, evler, saraylar ve tapnaklar yaplmtr. Uygurlarda Mani dininin etkisiyle minyatr, inicilik ve fresko sanatlar gelimitir. Hunlar Dnemine ait Pazrk Hals dnyann en eski halsdr.

Orhu

n Kita

bele

ri

Takv

imle

rT

rkle

rin K

ulla

ndk

lar

Alfa

bele

r

Die

r Kita

bele

rBi

lim, S

anat

, Mim

ari

Gktrk, Uygur milli alfabe-leridir.

Kiril, Sogd, Arap, Latin kulan-dklar alfabelerdir.

ORDU EKONOMK HAYAT

TOPLUMSAL YAPI VE HUKUKDN VE NANI

DL, EDEBYAT, BLM, SANAT VE MMAR

DESTANLAR

5

KONU KAVRAMA SORULARI

1. slamiyetten nce Orta Asyadaki Trkler genellikle komular-na canl hayvan, ksele, deri, krk ve silah satmlar, karln-da hububat almlardr.

Bu durum Orta Asyadaki Trklerin aadaki alanlarn hangisinde ilerlememi olduklarn gsterir?

A) Hayvanclk B) Maden ileme C) Tarm

D) Askerlik E) Ticaret

zm: Orta Asyada Trkler, gebe yaam tarznn sonucu eko-nomik faaliyet olarak, hayvanclkla uramlardr. Bu nedenle tarm alannda ok fazla ilerleyememilerdir. Maden ileme, askerlik, ticaret, hem gebe yaam tarznda hem de yerleik hayatta grlr.

Cevap C

2. slamiyetten nceki Trklerde, dini ve mill bakmdan nemli olan gnlerin millete kutlanmas trenlerine ne ad verilirdi?

A) Tre B) len C) Buyruk

D) Kurultay E) Yabgu

zm: slamiyetten nceki Trk devletlerinde dini ve mill bakmndan nemli olan gnlerin millete kutland trenlere len denirdi. lenler toplumsal dayanmay, birlik ve beraber-lii salard.Buyruk: Bakan anlamna gelir.Kurultay (Toy): nemli konularn grlp karara baland meclis.Tre: Sosyal hayat dzenleyen yazsz hukuk kurallar.Yabgu: lkenin batsn yneten hanedan yesi.

Cevap B

3. Aadakilerden hangisi, Uygurlarn yerleik hayata ge-tiklerine bir kant saylabilir?

A) Kendilerine zg alfabelerinin olmas B) Dini inanlarnn sanat anlaylarn ynlendirmesi C) Ticaret yapmalar D) Yazl belge brakm olmalar E) Halktan toprak, ev ve hayvan vergisi almalar

zm: Yerleik hayata geen ilk Trk devleti Uygurlardr. Bir devletin yerleik hayata getiinin kant olarak mimari kalnt-lar, mesken (ev) vergisi alnmas, duvar resmi (fresk) ve sulama kanallar gsterilebilir. Alfabe kullanlmas, ticaret yaplmas, yazl belge braklm olmas yerleik hayatn kant deildir. nk Gktrkler yukarda sraladmz zellikleri tayorlard. Gktrkler, Uygurlardan nce kurulan bir devlet olduuna gre A,B,C,D seenekleri yerleik hayatn kant olamaz.

Cevap E

4.

I. Orhun Kitabeleri

II. Manas Destan

III. Karabalsagun Kitabesi

Yukardakilerden hangileri Gktrkler Dnemine aittir?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) II ve III

zm: Orhun Kitabeleri, II. Gktrk (Kutluk) Devleti Dneminde Bilge Kaan, kardei Kl Tigin ve Vezir Tonyukuk adna yazlmtr. Manas Destan Krgzlara, Karabalgasun Kita-beleri Uygurlara aittir.

Cevap A

5. I. Toy

II. Kurultay

III. l

Yukardakilerden hangileri, slamiyetten nce kurulan Trk devletlerinde, devletin siyasi, ekonomik ve kltrel ilerinin grlp karara baland meclise verilen adlar arasndadr?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) I, II ve III

zm: slamiyet ncesi Trk tarihinde meclise toy veya kurul-tay ad verilirdi. l-el, devlet anlamna gelmektedir.

Cevap D

6. I. Kopuz II. Keman III. Kanun

Yukardakilerden hangileri, Trklere zg mzik aletleridir?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve III E) II ve III

zm: Kopuz, Orta Asyadan itibaren Trklerin kulland bir algdr.

Cevap A

7. slamiyetten nceki Trklerin kendilerinden farkl inanlara sahip insanlarla bir arada yaamas, Trklerde aadakilerden hangisine bir kanttr?

A) lke sorunlarnn grld meclis kurduklarnaB) lkeyi iki blm hlinde ynettiklerineC) Birden fazla devlet kurduklarnaD) Hogrl olduklarnaE) Yerleik hayata getiklerine

zm: Trklerin farkl inanlara sahip insanlarla bir arada yaamas, Trklerin farkl inanlara sayg duyduklarnn yani hogrl olduklarnn kantdr. A seenei kurultayla, B see-nei ikili tekilatla, C seenei tekilat yapyla, E seenei ise Uygurlarla ilgilidir.

Cevap D

8. Uygurlar Dneminde, ticari ilikilerin gelimesiyle kiiler arasndaki anlamalar yazl hle getirilmitir.

Bu durum, aadaki alanlardan hangisiyle ilgili belgele-rin oluturulduunu gsterir?

A) Hukuk B) Sanat C) Edebiyat

D) Askerlik E) Siyasetzm: Uygurlarda ticari ilikilerin yazl hale getirilmesi belli kurallarn ortaya kmasn salamtr. Bu durum hukuk alann-da belgelerin olutuunu gsterir.

Cevap A

6

9. Aadaki alfabelerden hangisi Trklere zgdr?

A) Sogd B) Kiril C) Orhon

D) Latin E) Sanskritzm: Trkler tarih boyunca Sogd, Kiril, Arap, Latin, Gktrk (Orhon), Uygur alfabelerini kullanmlardr. Bunlardan Gktrk (Orhon) ve Uygur alfabeleri Trklere zgdr. Trkiye Cumhuri-yeti Devleti Arap ve Latin alfabelerini kullanmtr.

Cevap C

10. Aadakilerden hangisinin Trklerin eski ve kkl bir kltre sahip olduklarnn bir gstergesi olduu savunu-labilir?

A) Yerleik hayata gemeleriB) lk devletlerini Orta Asyada kurmalarC) eitli dini inanlar benimsemeleri ve bunlar yaantlar-

na yanstmalarD) Boylar halinde birlikte yaamalarE) slam dinini kabul etmelerine ramen z kimliklerini

korumalar

zm: Trklerin dini inanlarnda deiiklik olmasna ramen z kimliklerini korumalar onlarn eski ve kkl bir kltre sahip olduklarnn gstergesidir.

Cevap E

11. Uygurlarn yerleik hayata gemeleriyle aadakilerden hangisi uralar arasna girmitir?

A) Heykel B) Mimarlk C) Mzik

D) Ticaret E) Resim

zm: Uygurlar yerleik yaama getikten sonra mimari geli-mitir. Uygurlardan gnmze saray ve tapnak kalntlarnn kalmas bu durumun gstergesidir.

Cevap B

12. slamiyetten nce Trklerin;

I. tarmda sulama kanallar yapma, II. hal-kilim dokumacl yapma, III. silah, at koum takmlar, ss eyas imal etme

uralarndan hangileri yerleik hayata getiklerinin kesin bir kantdr?

A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III

D) I ve II E) II ve III zm: slamiyetten nce Trklerin tarmda sulama kanallar yapmalar yerleik hayata getiklerinin kesin kantdr. Dokuma-clk, silah ve ss eyas yapm gebe yaamda da grlebilir. Ayrca konut (mesken) vergisi, duvar resmi (fresk), mimari kaln-tlar da yerleik hayatn kesin kantdr.

Cevap A

13. lk Trk devletlerinde yabgu i ilerinde serbest, d ilerinde doudaki hakana balyd.

Bu durumun aadakilerden hangisine kant olduu savunulabilir?

A) Hakann i ilerine, d ilerinden daha az nem verdiineB) Komu devletlerin gl olduunaC) lkenin federal bir yapya sahip olduunaD) Hakandan sonra tahta kma hakknn yabguya ait oldu-

unaE) Trklerin Gk Tanr inancnn dndaki inanlara da ak

olduuna

zm: lk Trk devletlerinde ikili ynetim anlay nedeniyle lke federal bir yapya sahiptir. Bu sistem ilk kez Asya Hun Devleti Dneminde uygulanmtr. Merkezde (douda) hakan bulunurdu. Baty kaann erkek kardei yabgu ynetirdi. Yabgu devleti ynetirken i ilerinde serbest hareket ederdi. Sava ve bar gibi lkeyi ilgilendiren konularda Kaana bal hareket ederdi. Bu ynetim biimine de federal ynetim denmitir. kili tekilat sisteminin uygulanmasndaki ama lke ynetimini kolaylatrmaktr. Bu sistemin uygulanmasnda lke snrlarnn genilemesi etkilidir. Ayrca bu sistem Trk devletlerinin ykl-masnda da etkilidir.

Cevap C

14. slamiyetten nce kurulan Trk devletlerinde geni topraklarn idare edilmesinin zorluu aadakilerin hangisiyle giderilmeye allmtr?

A) lkede inan zgrlnn tannmasB) Yerleik hayatn yaygnlatrlmasC) lkenin ynetim alanlarna ayrlmasD) Evlilik yoluyla baka lkelerle yaknlk kurulmasE) Komularla barl ilikilerin kurulmasna zen gsterilmesi

zm: slamiyet ncesi Trk devletleri geni topraklara sahip olmutur. Bu topraklar ynetim alanlarna blnerek ynetilmi-tir. Bu durumla ynetimi kolaylatrmak amalanmtr.

Cevap C

15. Aadakilerden hangisinin Uygurlarn matbaalarnn oldu-una ve bask yaptklarna bir kant olduu savunulabilir?

A) Tahtadan yaplm harfl erB) eviri eserlerC) 18 harften oluan alfabeD) Ta zerine yazlm kitabelerE) Kt zerine yazlm belgeler

zm: Tahtadan yaplm harfl er bask yapldnn gsterge-sidir. Uygurlarn tahta harfl ere sahip olmas matbaay bildikleri ve kullandklarnn bir kantdr. Ayrca hareketli harf sistemi de matbaann kullanldnn kant olarak gsterilebilir.

Cevap A

16. I. BulgarlarII. MacarlarIII. Gktrkler

Yukardaki Trk kavimlerinden hangileri Hristiyanl kabul etmitir? A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve IIIzm: slamiyet ncesi Trk devletlerinde en yaygn inan Gk Tanr dinidir. Trkler arasnda birok din yaylmtr. Mesela Uygurlar Maniheizm ve Budizmi benimsemi; Musevilik Hazar-lar arasnda yaylm; Macarlar, Avarlar, Bulgarlar, Peenekler, Kpaklar (Kumanlar) ise Hristiyanl benimsemitir. Trkler arasnda en fazla yaylan din ise slamiyettir.

Cevap C

KONU KAVRAMA SORULARI

7

TRK - SLAM DEVLETLER

TRKLERN SLAMYET KABULN KOLAYLATIRAN ETKENLER

SLAMYET KABUL EDEN LK TRK

Gk Tanr inancndaki kurban kesme, ahiret, cennet - cehennem gibi kavramlarn slamiyette de bulunmasTrklerin cihan hakimiyetiyle slamiyetteki cihat anlaynn benzerlik gstermesiGk Tanr inancnda da, slamiyette de ruhban snfnn olmamasTrklerdeki aman kltrnn slamiyetteki tasavvuf anlayyla benzemesiHer iki dinde de Tek Tanr inancnn olmasTrklerde var olan ahlk, hogr, eitlik ve drstlk gibi deerlerin slamiyette de bulunmasTrklerin Mslman tccarlarla kltrel etkileim yaamas

Karadeniz

Bizans

Anado

lu Sel

uklu

Devle

ti

Hazar Denizi

Aral Gl Balka Gl

AKDENZ

Karahanllar

Gazn

eliler

Byk Seluklu Devleti

ran Krfezi

TRK SLAM DEVLETLER

Bilge Kl Kadir Han tarafndan Orta Asyada kurulmutur.Karluk, Yama, iil Trklerinin birlemesiyle kurulmutur. Bu durum boylar federasyonunun yaplanmasnn kantdr.Satuk Bura Han zamannda slamiyeti benimsediler.slamiyeti benimseyen ilk Trk devletidir.Trk-slam kltrnn temelini attlar.Trk-slam sentezini oluturdular.Hkmdarlara devlet ynetiminde Noyan denilen vezirler yardm ederdi.Trk tarihinde Karahanllara ait ilkler;

lk medreseyi kurdular. lk kervansaray (ribat) kurdular. lk Trk-slam eserlerini verdiler. lk hastaneyi (bimarhane) kurdular.

Trklerin youn olarak yaad bir corafyada kurulduu iin resmi dilleri Trkedir. Uygur alfabesini kullanmlardr.Dou Karahanllara Karahitaylar, Bat Karahanllar Seluklu ve Harzemahlar son verdiler.

Karahanllar (840-1212)

Boyu

Karluklar

DevletiDevletii

til Bulgarlar Karahanllar

Devletin kurucular Ouzlarn Knk boyuna mensuptur.

lk hkmdarlar Seluk Beydir. ran, Irak corafyalar arlkl kurulmulardr.

Seluk Beyden sonra Arslan Yabgu Tugrul ve ar Beyler Alparslan Melikah Sultan Sencer hkmdar olmulardr.

Byk Seluklu Devleti (1038-1157)

TRKLERN SLAMYET KABUL ETME AAMALARI

Hz. mer 642 Nihavent Sava Komu olunmas

Hz. Osman

Kafkaslarda Hazar Trkleri ile atma

Snr atmalar

Emeviler Maverannehirde Trgi - Emevi mcadelesi ieride Emevilerin milliyeti politikas yznden kan isyanlara destek olmalar

iddetli savalar ve isyanlar

Abbasiler 751 Talas Savanda i birlii ve sonrasnda hogr politikas

Kitleler halinde Mslman olmalar

Turul Bey 1038 Niaburda kendi adna para bastrp, hutbe okutarak bamszln ilan etmitir.

1040 Dandanakan Sava Gazneli Byk Seluklu

1048 Pasinler SavaBizans Byk Seluklu

Sultan Sencer zaman devletin en gl olduu dnemdir.

1141 Katvan SavaByk Seluklu Karahitaylar (Moollarn kolu)

Taht kavgalarTrkmenlerin kstrlmesi (Ouz isyan)Batinilik hareketleriAtabeylerin bamsz olmalarAbbasi halifelerinin zararl almalar

Alp Tekin tarafndan Afganistanda kurulmutur.Kurucular Trk, halk etnik eitlilie sahiptir. Bu durum devlete imparatorluk olma zellii kazandrmtr.Gazneli Mahmut;

Hindistana slamiyeti yaymtr. lk kez sultan unvann kullanmtr.

Tarihte ilk kez Gulam (Devirme) sistemi uygulanmtr.Firdevsi - EHNAME adl eseri Gazneli Mahmut adna yazmtr.Utbi - TARH- YEMN adl kitabnda Gazne tarihini anlatr.Gazneliler, Byk Seluklularla yaptklar 1040 Dandanakan Sava ile yklma srecine girmilerdir.

Kurulduklar blgede Trk nfusun youn olmamas bununla birlikte farkl milletleri bnyesinde barndrmas etnik eitlilik ve dil eitliliine neden olmutur. Bu durum Trkenin geliimini olumsuz etkilemitir.Bilim dili Arapa, edebiyat dili Farsa, saray dili Trkedir.

Gazneliler (963 - 1187)

Anadolunun kaplar Trklere ald.lk Trk beylikleri ortaya kt.Trkiye tarihi balad.Bizansn Trklere kar Avrupadan yardm istei Hal Seferlerine neden oldu.

= Gaznelilerin Horasan hakimiyeti sona erdi.

= lk Bizans, Seluklu savadr. Anadolunun kefedildii savatr.

1071 Malazgirt Sava Bizans Byk Seluklu

= Byk Seluklular ykl srecine girdiler.

Devletin Yklma Nedenleri

=

8

TRKYE TARH

LK TRK BEYLKLER II. DNEM TRK BEYLKLER Byk Seluklu Devleti zamannda fethedilen toprak fethe-

denin maldr anlayndan dolay ortaya ktlar. 1048 Pasinler Sava bu beyliklerin miladdr. Anadolunun Trkleip slamlamasna katk yaptlar. Anadoluda bayndrlk almalarnda bulundular. Bu beylikleri, Anadolu Seluklu Devleti Anadolu Trk siyasi

birliini kurmak adna kendine balamaya almtr. Bu beyliklerden, Anadolu Seluklularn en ok Danimentli-

ler uratrmtr.

Anadolu Seluklu Devleti zamannda ortaya ktlar. 1243 Kseda Sava bu beyliklerin miladdr. Anadolunun Trkleip slamlamasna katk yaptlar. Anadoluda bayndrlk almalarnda bulundular. Bu beylikleri Osmanl Devleti Anadolu Trk siyasi birliini

kurmak adna kendine balamaya almtr. Bu beyliklerden Osmanl Devletini en ok Karamanoullar

uratrmtr.

Merkezi Anadoluda olan ilk Trk devletidir. Kurucusu Sleyman ah, merkezi zniktir. I. Klarslan Dneminde Hallarla mcadele edilmi, merkez znikten Konyaya tanmtr. I. Mesut zamannda ilk Seluklu paras baslmtr. II. Klarslan; Bizansla 1176 Miryokefalon Savan yapmtr.

Anadolu Seluklu Bizans = Anadoluda Trk egemenlii kesinlemitir. Antalya, Alanya, Samsun, Sinop, Krmda Sudak gibi nemli limanlar ele geirilmitir. Deniz ticareti

alannda gelime gsterilmitir.

Baba shak (lk Trkmen syan) 1243 Kseda Savanda Moollara kar alnan ar yenilgi Hal Seferlerinin Anadolu zerinde ykc etkileri Vezir Sadettin Kpekin entrikalar Veraset anlayndan kaynaklanan taht kavgalar

MENGCEKLLER

ANADOLUDA TRKLER

ANADOLU SELUKLULARI (1077 - 1308)

DANMENTLLERSivas, Tokat, Amasra civarnda kurulmulardr.

Tokat Yabasan Medresesi (Anadoludaki ilk medresesidir.)

lk Trk beyliklerinin en glsdr.

Erzincan, Kemah civarnda kurulmulardr.

Divrii Klliyesi (Anadolunun en eski klliyesidir.)

Divrii Ulu Camii

Kale Camii

Kaytbay CamiiARTUKLULAR

Diyarbakr, Mardin, Harputta kurulmulardr.

koldan ynetilmilerdir.

Diyarbakr Ulu Camii (Anadoluda ilk camidir.)

Malabadi Kprs

SALTUKLULARErzurumda kurulmulardr.

Anadoluda kurulan ilk Trk beyliidir.

Anadolunun en eski ant mezarn yaptlar. (Emir Saltuk Trbesi)

KARAMANOULLARI

KARESOULLARI

GERMYANOULLARI (Ktahya)

HAMTOULLARI (Isparta)

MENTEEOULLARI (Mula)

CANDAROULLARI

AYDINOULLARI (Aydn-zmir)

SARUHANOULLARI (Manisa)

DULKADROULLARI (Mara)

RAMAZANOULLARI (Adana)

OSMANOULLARI (St, Bilecik)

ERETNA BEYL (Sivas)

Konya, Karaman corafyasnda kurulmu olup Osmanly en ok uratran beyliktir. Resmi dilleri Trkedir.

Balkesirde kurulmu olup, Osmanlya balanan ilk beyliktir.

AKA BEYLzmir ve evresinde kurulmulardr.

aka Bey ilk Trk denizcisidir.

lk Trk Beylikleri

Osmanl Devleti

Trkiye Cumhuriyeti Devleti

Anadolu Seluklular

kinci Trk beylikleri - Anadolu Beylikleri

(Kastamonu-Sinop)

ANADOLUNUN TRKLEME AAMALARI

1048 Pasinler Sava

Byk Seluklular + Bizans

Bizansla ilk sava (Keif)Anadoluya ilk keif savadr.

1071 Malazgirt Sava

Byk Seluklular + Bizans

Anadolunun kaplarnn almas (Kap)Trkiye tarihinin balamasAnadoluya yerleimin balamas

1176 Miryokefalon Sava

Trkiye Seluklular + Bizans

Anadoluda Trk egemenliinin kesinlemesi (Tapu)Trkiye ad yaygnlat.

1243 Kseda Sava

Trkiye Seluklular Moollar +

Sonucu olumsuz olmakla birlikte doudan Trkmen g hzlanm, Anadoluda Trk nufusu artmtr.

nemli eserlerindendir.

nemli eserlerindendir.

Devl

etin

Y

klm

a Ned

enle

ri

9

ORTA ASYA VE YAKIN DOUDA KURULAN DER TRKSLAM DEVLETLER

Msrda kurulan ilk Trk devletidir. Kurucusu Tolunolu Ahmeddir. Msrda Trk kltr yaylm ve Msr Toluno-ullar tarafndan imar edilerek zenginletirilmitir.

905te Abbasiler tarafndan yklmtr.

Bu devlet, eski Eyybi sultanlarndan Melik Necmettin Salinin dul kars ecer-d-drn ordusundaki komutan-lardan Aybegle evlenerek sultanl ona devretmesi ile kurulmutur.

Devletin 1250-1390 yllar dnemine Trk Memlkler, 1390-1517 yllar dnemine de erkez Memlkler Dnemi denilmitir.

Memlk Devleti, Abbasilerin ykl ile sona eren Halifelik kurumunu himayeleri altna alarak devam ettirmilerdir.

Batya doru ykc bir akn yapan Moollar, Anadoluda Ayn Calud (1280) Savanda yenmiler ve onlarn Suriye ile Msra girmelerine engel olmulardr.

Devlete 1517 ylnda Osmanl sultan Yavuz Sultan Selim son vermitir.

Timur kendisine rakip grd Osmanl Devleti zerine ynelerek 1402 Ankara Savanda Osmanl Devletini malup etmitir. Timur lnce lke paralanm, zbekler 1507de bu devlete son vermitir.

Timurun torunu Ulu Bey Semerkantta dnyann en byk rasathanesini yaptrmtr. Timurun saraynda ya-ayan Ali ir Nevai, Trk dilinin Farsadan stn olduunu gstermek amacyla Muhakemetl Lgteyn adl eserini yazmtr.

Timur soyundan gelen Babr Han tarafndan Afganistan, Kuzey Hindistan ve bugnk Pakistanda kurulmutur. En parlak dnemini ah Cihan zamannda yaamtr. Mm-taz Mahal adna Osmanl Devletinden getirttii mimara, Tac Mahal adnda bir trbe yaptrmtr. Babr Devleti, Hindistan smrge hline getiren ngilizler tarafndan yklmtr.

Ouzlarn Yva boyundan olan Bayram Hoca tara-fndan Dou Anadolu ve Kuzey Irakta kurulmutur. Karakoyunlularn en nemli zellii Azerbaycan Trkletirmeleridir. Tebrizde Gk Medrese ve Muzaff eriye Medreseleri nemli eserleridir. Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan bu devlete son vermitir.

Ouzlarn Bayndr boyundan olan Kara Ylk Osman tarafndan Diyarbakrda kurulmutur. Devlet, en parlak dnemini Uzun Hasan zamannda yaamtr. Fatih Sultan Mehmet zamannda, Osmanl Devleti ile 1473te Otluk-beli Sava yaplm, Akkoyunlular bu savata yenilerek zayfl amlardr. Devlete son veren Safevi hkmdar ah smail olmutur.

Mool Devletinin kurucusu Cengiz Handr. Devlet merkezi Karakurumdur. Cengiz Han ksa srede Mool kavimlerini ynetim altna almtr. inin byk bir blmn, Harzemahlar Devletini alarak devleti imparatorluk haline getirmitir.

Tarih boyunca Trklerle Moollar i ie yaam bu nedenle ortak bir kltr meydana gelmitir. Kurulan baz devletleri Trk ve Mool olarak ayrmak mmkn olmamtr.

Mool mparatorluu Cengiz Hann lm ile drde ayrlmtr:

a. Kubilay Hanl (in) b. aatay Hanl (Trkistan) c. Altn Orda Devleti (Karadenizin kuzeyi) d. lhanl Devleti (ran) Abbasilerin yklmasnda ve Anadolu Seluklu

Devletinin ykl srecine girmesinde etkilidir.

Msrda kurulan ikinci Trk devletidir. Kutsal topraklar ilk kez bu dnemde Trklerin eline gemitir.

Bu devlet ii Fatimiler tarafndan yklmtr.

Selahaddin Eyybi tarafndan Msrda kurulmutur. Ey-ybi devleti pek ok Trk boyunun kendisine katlmasyla glenmitir. Selahaddin Eyybi Hallara kar baarl mcadeleler vermitir. Httn Savanda (1187) Hallar malup ederek Kuds geri almtr.

Selahaddin Eyybinin lm ile lke paralanmtr.

nceleri Seluklulara bal olan Harzemahlar,daha sonra bamszlklarn ilan etmilerdir.

Harzemahlar Moollara kar baarl mcadeleler vermiler ve Anadolu Seluklularyla Moollar arasnda tampon blge oluturmulardr. 1230 ylnda Anadolu Seluklularnn Yassemen Savanda Harzemahlar ykmas zerine Moollarn batya ilerleyii kolaylamtr.

Tolunoullar (868-905) Memlkler (Klemenler) (1250-1517) Timur mparatorluu (1368-1507 )

Babr Devleti (1526-1858)

Karakoyunlular (1380-1469)

Akkoyunlular (1350-1502)

Moollar (1196-1227)

Akitler (hitler) (935-969)

Eyybiler (1171-1250)

Harzemahlar (1097-1231)

Msrda kurulan bu iki devletin abuk yklmasnn temel nedeni halknn Arap, yneticilerinin ise Trk olmasdr.