knawresources.huygens.knaw.nl/ontwikkelingssamenwerking/nota... · biz inlcidmg...

BIZ Inlcidmg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

L Het probleem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

a Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

c . H i n d e j a n n v i j f t i g . k r i t i e k e n s t a g n a t i e . . . . . 15 b . Adzkrgronden van het probteem . . . . . . . . . . . . . 14

d HerorSntering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

II . Uitgangspunren vmr hulpverlening . . . . . . . . . . . . 22

a Pofitieke overwegingen . . . . . . . . . . . . . . . . 22 b . Economische aspecten voor de hulpgevende landen . . . . . . . 23

IH.KnelpuMen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27

a Schuldenlast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 b . Voedsehrraagstuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 c B e V O ~ ~ W a s . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 d . kLeMisoverdracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

N . Structuurbeletii . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

a Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 b . Programmeringmmeejarenplanning . . . . . . . . . . . 47 c Omvangvan&Nederlandsehulp . . . . . . . . . . . . 51 d . Internationalisatie v ~ n de Nederhdse hulp . . . . . . . . . 53 e. Concentratie van de Nederlandse hulp . . . . . . . . . . . 58 f . Particdkreactivitdten . . . . . . . . . . . . . . . . 63

V . ConcrcrcMpvericningenhetNeder~eMndeel dnarin . . . . . 59

a. htemahde handel en dienstenverkeer . . . . . . . . . . 69 b . Wetemchap en techndogie . . . . . . . . . . . . . . . 78 c . Landbwwbeleii en ontwikkelingshulp . . . . . . . . . . . 81

. e . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 d . Industrhbb maatregelen . . . . . . . . . . . 84 e . Internationale mometaire

VI . Het Nederhdse hulpprogr- heden en in de komede jaren . 86

a. E e n v . . . . . . . . . . . . . . . 86 b . Multilateralebulp . . . . . . . . . . . . . . . . . 86

.

c . Mengvorm~m~~ateraleenbilateralehulpverlening . . . . . 89 d Bilateralehulp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 e . VmrIi&g in Nederlmd . . . . . . . . . . . . . . . 113

6

Inleiding

M. Sumenvatting en conclusies . . . . . . . . . . . . . . . Tabellen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Belagen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. B. C. D. E. F. G.

4

H. I. J. K. L.

1 M. N. 0. P. Q. R S.

T. U.

DeEconomischeenSocialeRaaddervN(Ec0soc). . . . . . Het V N ontwikkelingsprogramna (UNDP) . . . . . . . . . . Het Kinderfonds van de Verenigde Naties (UNICEF) . . . . . . De Werehigezondheidsorganisatie (WHO) . . . . . . . . . . De. Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) . . . . . . . . . De V N Organisatie voor IndusKele Ontwikkelmg (UNOID) . . . .

De V U - en Landbouworganisatie der V N (FAO) . . . . . . De V N conferentie voor Handel en ontwikkeling (UNCTAD) . . . De Regionale Economische Commissies der V N . . . . . . . .

De Internationale Bank voor Herstel en Ontwikkeling (IBRD) . . . De Internationale Ontwikkelings Associatie (IDA) . . . . . . .

Het Feme en Tweede E E G Ontwikkehgsfonds (EOF) . . . . .

Criteria en Procedure van het Drempelprojectenprogramma . . . .

De Organisatie der V N voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UN E S C 0) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het Wereldvoedselproga (W F P) . . . . . . . . . . .

De AIgemene Overeedsomt betreffende Tarieven en Handel (G A T T) Het Internationale Monetaire Fonds (I MP) . . . . . . . . .

De Internationale Fmcierings Corporatie (IFC) . . . . . . . De Regionale Ontwikkelingsbanken . . . . . . . . . . . . De Organisatie voor Economische henwerking en Ontwikkeling (OESO) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het Nederlandse Techniihe Hulpprogramma . . . . . . . . .

114

125

129

130 133 136 137 138 140

141 143 144 148 150 152 153 154 156 158 160 164

168 171 173

Nadat in 1950 een eerste nota inzake de hulpverlening aan minder ontwikkelde gebieden aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal was overgelegd, bood de Minister van Buienlandse Zaken in 1956 een tweede, uitvoeriger nota over dit onderwerp aan, gevolgd door een derde nota in 1962. In de periode, welke sindsdien is verstreken, hebben zich tal van nieuwe ontwikkelingen op het terrein van de ontwikkelingshulp voorgedaan en zijn - internationaal en in Nederland - nieuwe inzichten gegroeid. Met name is daarbij de onverbreke- lijke samenhang van de situatie der ontwikkelingslanden met de verdere sociaaleconomische en politieke ontwikkeling van de wereld als geheel duidelijk aan het licht getreden.

Het beleid ten aanzien van de hulp aan ontwikkelimgsladen h& in h& mede- werken aan de oplossing van een wereldvraagstuk, dat in feite het sociaal-ewno- &he complement vonnt van de na-oorlogse polltieke dekolonisatie. De daarin veryaote opgave komt uiteindelijk neer OP het langs snelle en evolutionaire weg inpassen van ongeveer 80 nieuwe staten, die het armere, tweederde der wereld- b~olking omvattemie deel van de wereld W e n , in een bestel, dat zeH m voUe beweging is tengevolge van de omagwekkeude M - O O ~ O ~ S ~ evolutie van wetenschap en techniek. Een krachtig en optimaal gecoijrdineerd beleid - nationaal en internationaal - is daartoe onmisbaar.

Om deze d e n e n a& de ondergetekende het wenselijk thans opnieuw een nota over het ontwibkelingsbeleld en zijn achtergronden - zoaIs deze zich medio 1966 aftekenen - aan de StatenGeneraal over te leggen. Hij heeft daarbij meel mogelijk gestreefd naar het vermijden van herhaling van hetgeen in voorgaande nota’s is vervat en de aandacht vooral gericht op recente ontwikkelingen en actuele vraagstukken en opgaven. De tegen deze achtergrond geschetste Nederhdse beleidslijnen krijgen aldus ook een juister perspectief. Bijzondere aandacht is geschonken aan de groeiende internationale samenwerking. Opallend daarbij is, dat - evenals de multilaterale internationale samenmrking e n steeds meer in belang toenemend complement vormt van de ‘klassieke’ bilaterale buitenlandse politiek - men ook op het gebied van de financiele en technixhe hulp verlening aan ontwikkelingslanden in toenemende mate zich een analoog proces van multilatedsering ziet voltrekken. D b i j blijkt duidelijk de drijfveer te zijn de effectiviteit van de eigen bijdrage te verhogen.

Uiraard vormt de Nederlandse inSpanniag ten hhoeve van de oplossing van dit iounense en complexe vraagstuk een relatief bescheiden bijdrage. Het is daarom des te meer p e n s t , dat deze - zowel qua bijdrage aan de internationale menin% vorming als qua concrete hulpveriening - optimaal doeltreffend is. Het ontwikkelingsbeleid moet daarom zoveel mogelijk geintegreerd zijn in het algemene nationale welzijnsbeleid en op meerjarige basis worden geprogrammeerd.

8 9

Nauwe en systematkche samenwerkhg tussen allen die aan dit werk een aandeel kunnen leveren is onmisbaar. Het verheugt de ondergetekende, dat deze m e n - waking in eigen land in toenemende mate inhoud krijgt en ook bij de totstandkoming van deze nota op vruchtbare wijze tot uitdruklcing is gekomen.

Het bereiken van volledigheid of het aanbieden van een autwoord op alle vragen kan noch her doel noch het resultaat van de aan deze nota ten grondslag gelegde arbeid zijn. Op overzichtelijke wijze en in onderling verband zijn de voornaamste problemen aan de orde gesteld om een algemeen oordeel over de huidige stand van zaken met betrekking tot deze materie en over het Nederlandse ontwikkelingsbeleid te vergemakkelijken.

In het eerste hoofdstuk is een beknopte samenvatting gegeven van het problem als zodanig en van de verschillende opvattingen, die daarover in de afgelopen periode hebben gegolden. In het tweede hoofdstuk worden enkele uitgangspunten voor hulpveriening be- dwwen, welke van belang zijn v m de riehtingbepaling van he4 Nederlandse weid. In het derde hoofdstuk wordt aandacht geschonken aan enkele kernproblemen waarmee de ontwikkelingslanden worden geconfronteerd. Het vierde hoofdstuk geeft een schets van de eisen, waarmee een eigentijds hulpverleningsbeleid rekening moet houden, terwijl in het vij€de hoofdstuk de vwr- naamste sectoren van huipverlening en internationale samenwerking op ontwik- kelingsgebied bespreking vinden. Het zesde hoofdstuk geeft een overzicht van de Nederlandse hulpverlenings- dviteiten, gevolgd daw een schets van de wenselijk @te verdere gang van zalrea Het zevende hoofdstuk tenslotte bevat - met alle bQwaren verbonden aan een dergelijke verkorting - een puntsgewijze samenvatting van de hoofdlijnen van de wta. Eenmtwintig bijlagen lichten van een aantal belangrijke zich op het gebied van de hulpverleaing bewegeede internationale organisaties in het bijzonder de programmering voor & komende p r i d e toe, teneinde ook tegen deze concrete internationale&&qrondMNederlandseMnadeatekunnenafwegen.

Tdotte zij er op gewezen, dat ten aanzien van de onderhavige, over de ge4ele lija ~neer in beweging zijnde materie, niet eenheid van doelstelling of mereen- stemming ten aanzien van de te volgen werkwih wordt gesuggereerd, warmer dQe niet of nog niet in de praktijk bestaat. Integendeel. Objectid feitenmateriaal is mwdragen omtrent doel an consequeaties -66k voor heteigen land-van een

eigeatijds hulpverleningsbeleid, teneinde een democratische mdeds- V0-g over dit onderwerp en de ~gestreefde meerjarige beleidsprogrammering tebevordaaL

Uiindelijk is de beslissing tot hoever wij in concreto bereid zijn te gaan in onze nationale bijdrage aan de verhoging van de levensstandaard van de bevolking der ontwikkelingsanden, een politiek - en niet een economisch of technisch - besluit; het is een beslissiog tevens over de wereld waarin o m volgende generatie zaf leven.

Juli 1966

De Minister zunder Portefeuille belast met de aangelegenheden betreffende de hulp aan ontwikkelingslanden,

Mr. Th. H. Bot

H O O P ~ S T D K I

Het probleem

a-

1. De ontwikkeling der achtergebleven landen houdt een tot& herstructurering in van de alduar besiaande samenleving

Een d j k e en voortschrijdende verhoging van de I e v e n s s w in de in ontwikkeling zijnde landen zal alleen tot stand kunnen komen, indien tegelijkertijd in de samenleving van die landea nieuwe wrmen d e n kunnen ontstaan. Dit is S n van de condusks waartoe een betrekk&ijk korte ervaring he& @kid, die werd

sfructuur moetea worden betrokken. Vernieuwing van de socide sectoren zal evenzeer ten vuerwaarde zijj tot versnelde groei. Daarom zal gelijkelijk de aandacht verdeeld moeten worden over iQdustrie9 landbouw en handel enenijds. en onderwijs, -, bestam en bevolkingsgroei anderzijds. Zulk een verandering van het . . I n a a t d a p p i j k ~ d Z d een langdurig proceS Zijn.

2. Een afdoenrje weteRschappelijke basis voor her f e v m e n beleid ontbreekt

ET bestaat geen ontwikkeliigsthearie waarin ai deze sectoren en ai deze vraagstukken zijn betrokken. GroeimWen, die voor geindustr iakde landen werden fmtworpeu, %&en in de minder ontwikkelde landen niet toepasbaar te zijn. Pas in de lpaWe tijd Wint het haicht veld, dat men betrekkelijk weinig over deze matexie wet . De wetensrhappely %e bijdrage aan de oplming van het welvaartsprobleem isd i tnookbedmkn. * Ondanks de vde studies die verschijnen, bestaat er geen leer, geen metbode mch een blauwdruk, die kan worden gehanteerd voor een Weid mar grotere welvaart. Het tekort aan sarnabngemk kennis leidt tot wisselvallige uhprakea. In de afgelopen 20 jaar waren er perioden waarin alle nadruk wed gel@ op de kennisoverdracht, gevolgd door perioden wad^ hdmtmha . . tie& oplosing ZQU bmgen. Daama werd het accent gelegd op het onderwijs'van de middengroepen, en op het ogenblik &at de landbouw in het centrum van de weten- schappelijkc en p u b l i i belangsklhg. Het inzicht in gc-wleerde sectoren is zonder twijfd verdiept, bet beeM van de Jamenhang en van het totaal blijft nog vaag.

3. De ontwikkeling der achtergeblewn W e n vereist ook een aanpa.u+ng van her wereldeconomisch bestel

De minder ontwikLeMe landen zijn ecolwlmisch sterk met de geXndustriaLseerde landen verbonden. Een nieuwe economische en sociale structuur in de minder ontwikkelde landen zal niet ~ U M ~ I I ontstaaq indien niet ook in de wereldeconomie nieuwe vormen van samenwerking en nieuwe samenhangen g r o e k De druk om

-

12

tot zulke nieuwe vormen te komen in de wereldeconomische structuur is daarom groot. Deze druk wordt uitgeoefend met een kracht, die in de geschiedenis alleen is terug te vinden, wanneer er diep ingrijpende wijzigingen in het wereldbeeld aan de or& zijn, zoals indertijd de industnele revolutie in Europa en de dekolonisatie na de Tweede Wereldoorlog. De krachten die worden opgeroepen door het toenemend welvaartsverschil in de wereld spelen in de internationale politieke en economische verhoudingen een steeds grotere rol. De druk om te komen tot nieuwe vormen van internationale samenwerking uit zich jegens de geindustrialiseerde landen in een aantal concrete verlangens van de in ontwikkeling zijnde landen. Die verlangens bestrijken nagenoeg alle sectoren; zij liggen mwel op het terrein van het investeringsbeleid, de financiering van tekorten op de betalingsbalans, de internationale handel en de internationale monetaire politiek als op dat van het internationaal industriahatie-, landbouw- en weten- schapsbeleid. Ongetwijfeld zal het tegemoetkomen aan die verlangens het internationale economische en sociale beeld een Rieuw gezicht geven; handhaving van de bestaande situatie echter mu de inkomensverdehg in de wereld voortdurend onevenwichtiger maken, met alle - ook politieke - gevolgen van dim

4. Hulpverlening is geen hopeloze agelegenheid; een geconcentreerd inter- M t i o d beleid is onmisbaar

Het zoeken naar een oplossing voor de opgaven waarvoor de wereld is gesteld, is lntussen niet hopeloos. Integendeel. Hier en daar is reeds een bemedigend p i - tempo bereikt: landen als Mexico en Taiwan zijn daarvan de meat sprekende voorbeelden. Het ontwikkelingsprobleem blijkt echter van grotere omvang te zijn en gecompliceerder dan in de jaren vijftig werd vermoed. Het is bovendien in zijn werkingssfeer niet beperkt tot de ontwikkelingslanden alleen, doch beinvloedt evenzeer de verdere ontwikkeling van de geindustrialiirde wereld. Het klemmende punt is daarom het ontwerpen van een internationaal beleid van samenwerking dat een groter ontwikkelingsresultaat teweeg brengt dan het tot dnsverre gevoerde beleid. De inspanning, die daarvoor wordt gevraagd, zal zowel van gevende als van ontvangende landen moeten komen. Die inspanning heeft niet alleen betrekking op directe materiele offers; veel zal aan b e i i zijden ook worden gevergd van het inventieve vermogen en de politieke wil om deze meuwe wereld zijn nieuwe vormen te geven.

5. Enkek feiten en cfjfers

De ontwikkelig van de afgelopen jaren wordt intussen voor de meeste minder ontwikkelde landen gekenmerkt door een verdergaande veriangzaming van het ontwikkelingstempo. Er is sprake van een welbaast trendmatig teruglopen van de groei van het bruto nationale product: in de periode 1950-54 was de stijging ge-

13

middeld 5% per jaar, in de periode 1955-60 daalde het tot 4 3 % per jaar, en in de @ode 1960-64 schommelde het jaarlijkse groeitempo rond 4%.l Deze ontwikkeling is tegengesteld aan die in de geindustrialiseerde landen, waar het groeitempo in de periode 1955-60 3,4% was en in de periode 196063 tot

Deze groeiajfers dienen gecorrigeerd te worden met de bevolkingsaanwas om de stijging van het inkomen per hoofd van de bevolking tot uitdrukking te brengen. Die c o d e leidt tot de condusie, dat het per capita inkomen in de minder ontwikkelde landen in de periode 1950-55 steeg met 2,8% per jaar, in de periode 1955-59 met 2,1% per jaar en in de periode 1960-63 met 1,5% per jaar.3 De jaren 1963 en 1964 vertoonden enige verbetering ten opzichte van de twee voorgaande jaren ten gevolge van prijsstijgingen van grondstoffen. Volgens em schatting van de Werekibank groeit thans het inkomen per hoofd van de bevolking in ongeveer de helft van de tachtig minder ontwikkelde landen welke bij de Bank zijn aangedoten, met rond 1 % of minder per jaar. Het gemiddelde inkomen in laatstgenoemde groep li& rond de $ 120 per jaar. Bij een stijging van 1% per jaar betekent dit, dat aan het eind van deze eeuw een inkomen van $ 170 zal zijn bere&* Vergelijking van het inkomen per hoofd van de bevolking in de minder ontwikkelde landen met dat in de ontwikkelde landen geeft een indruk van de welvaarts- kloof. In 1962 was het jaarinkomen per hoofd van de bevolking in de Verenigde Staten $2.845, in Europa $1.035, terwijl het in de minder ontwikkelde landen gemiddeld $136 was. Past men de eerdergenoemde groeipercentages op deze inkomens toe, dan wil dat zeggen, dat in de periode 1960-62 in de minder ontwikkeide lsnden het inkomen met ongeveer $ 5 steeg, terwijl in de gekdustridi- seerde landen het inkomen per hoofd van de bevolking f $100 steeg.6 Uit deze cijfers blijx dat van een vermindering van het wdvaartsverschil geen sprake is. Integendeel, het v e d neemt toe. Intussen dient op dit sombere beeld een - gedeeltelijk comgerende - toelichting te worden gegeven. Immers, zolang de ontwikkeh@anden nog hoofdzakelijk grond- stoffenvrteurs zijn, kan het in bepaalde opzichten tot minder juiste mndusies leiden, indien men als basispenode voor een vergelijking de jaren neemt, waarin een oorlogs-grondstoff- viel. De periode 1950-54 werd namelijk sterk beinvloed door de Korea-crisis en de daarop volgende grondstoffen-voorraadsvorming door de Verenigde Staten (cf ook pag. 27). In zekere zin is het daarm eerder verwonderlijk, dat de groei daarna npg is voort-

f Woods, G. D., The development dcca& in the balance, 'Foreign Affairs', jan. 1966, pag. 207

4,4% steeg?

so V N The United Nations Development M e at midpoinL pag. 3 * VN world &QllOIllk SUl'VeY 1964, 1, Pag. 1 4 als',pag.207 691sf,pag.4

14

gegaan, dan dat het tempo van die groei is afgenomen. Interessant is het voorts ook, dat het groeipercentage van 4% tussen 1960 en 1964 - hoewel stellig te laag, gezien de enorme bevolkingstoeneming - hoger is dan enig land ooit v66r de Tweede Wereldoodog heeft bereikt. Indien men hierbij nog in aanmerking neemt dat dit percentage werd bereikt ondanks de snelle dekolonisatie, een vaak makke administratie, soms onjuiste investeringen en onder een bepaald niet altijd en overal bestaande rechtszekerheid, dan levert een groei van 4% niet louter grond VOOI pes- simisme. In die groei ligt veeleer een emtige aansporing tot een gecOardineerde en vergrote inspanning, zullcp temeer omdat in de afgelopen periode betrekkelijk veel hulp werd verleend voor het verbeteren van de infrastructuur, waarvan het rendement op korte termijn vanzelfsprekend beperkt is.

6. De b a h s

Dit alles neemt Get weg, dat de periode 1962-66 een weinig bevredigende ontwikkeling in de achtergebleven gebieden te zien heeft gegeven; het groeitempo is in vergelijking met het voorgaande decennium gedaaM, de bevolkingsaanwas ~ e m t toe, de voedselvoorziening stagneert. De schulddast der minder ontwikkelde landen neemt snel toe. Maar ook de hdpverlening stagneert. Tegenover al die ver- schijmelen ontstaat soms een gevoel van machtehheid. De eigen maatschappij- structuur is vaak mak. Ondanks de inspanningen komt de induhialisatie traag op gang, mede omdat door gebrek aan voldoende concrete economische gegevens soms verkeerde investexhgsbesbsiigen werden genomen. Ook het onderwijs Wjft 011-

voldoende, ondanks de krachten die zich inZetten om onderwijs op grotere schaal te geven. Politieke grenzen d e n soms niet samen met ecmtomische grenzen en de vorming van grotere economische eenheden is moeiiijk. Tot d w e m blijken de ge- inWaliseerde landen niet voldoende bij machte deze problemen, samenwerkend met de ontwikkelingslanden, doeltreffend tot em oplossing te helpen brengen. De ‘Decade of Development’ is dan ook duidelijlr het begin van een waarlijk systematische bezinning over omvang en betekenis van het onderhavige vraa@uk voor de wereld als geheel, niet de oplossing van het probleem.

by AckxgromltnvanMpWm

Het is niet nodig lang sti l te blijven staan bij de gevoelens van teleurstelling; eerder is het van belang te zoeken naar de bepalende factoren op de achtergrond van de hiervmr geschetste situatie. De na-oorbgse dekolonisatie heeft het aantal souvereine staten van ongeveer 50 doen toenemen tot ongeveer 120. Het intermtionale verkeer is hiedoor niet langer beperkt gebleven tot een in hoofdzaak westelijke kring van landen - landen dus met een vergelijkbaar levempatroon. Dat verkeer vindt thans ook plaatp tussen landen, die in een verschillende economische en sociale situatie verkeren. Hier ligt een bron van conflicten, omdat de nieuwe, in ontwikkeling zijnde landen be@&

15

lijkerwijs verlangen dakhun inzichten en belangen evenzeer in aanmerkmg worden genomen als die van de andere landen. Het internationale politieke en economische verkeer blijft echter ovenvegend het stempel dragen van de opvattingen en belangen van de geindustrialiseerde landen. Zijn dus buiten de grenzen der nieuwe landen de omstandigheden niet in elk opzicht gunstig om een eigen welvaart te bereiken, binnen die landen is een redelijke mate van welvaart een voonvaarde om tot een eerste consolidatie van het nieuwe souvereine bestaan te komen. De dekolonisatie en de daarmee gepaard gaande omwentelingen op economisch, politiek en sociaal terrein hebben diepgaande wijzigingen in de maatschappij van in ontwikkeling zijnde landen teweeg gebracht. De nieuwe nationale eenheid moet soms gemcht worden tussen groeperingen die onder het vroegere bestuur een grote zelfstandigheid en een eigen waditie bezaten. De zozeer begeerde nationale eenheid en nationale identiteit komen niet tot stand mnder dat er althans enige welvaart als uitgangspunt is en het ontbreken daarvan belemmert dan weer de mogelijkheid voor die landen om als gelijkwaardige partners in het internationale verkeer te kunnen optreden. Hierdoor stagneert de internationale samenwerking, omdat een dergelijke samenwerking alleen vanuit weder- zijds erkende gelijkwaardigheid tot stand kan worden gebracht. Een compIicerende factor is dat niet het merendee1 van de landen in het midden- gebied van de welvaart lis Twee groepen tekenen zich a€ waartussen de kloof steeds breder wordt, hetgeen betekent dat de tegenstelling steeds extremer wordt. Dit leidt tot een voortschrijrtende blokvorming en daardoor tot een meer en meer collectief ervaren weivaartsverschil, dat als een duidelijke scheidslijn door de wereld loopt. Zulk een situatie kan een bron van conflicten worden.

c. H u I p v w I e ~ i in de jaren riictiP; kriiiek en stagna&

In de jaren vijftig betroffen discussies over ontwikkelingshulp voornamelijk de efficiatie van de verschillende methoden van de verleende bijstand. Omstreeks 1962 is ten aanzien van het verlenen van de bijstand als zodanig een kritischer houding ontstaan. Dit heeft uiteenlopende oorzaken shad en zich in verschillende VOTmen gellit,

In de Verenigde Staten maakte president Kennedy in 1961 een begin met de reorganisarie van het Amerikaanse hulpprogramma. Een agentschap voor internationale ontwikkeling werd ingesteld, het Peace Corps begon zijn werk en de Alliantie voor de Voomitgang werd opgesteld. Al spoedig echter kon men kritiek vernemen op het ontbreken van een politieke conceptie en op een gebrek aan resultaten van de hulp. Critici als Morgenthau en Banfield kozen tot uitgangspunt de vraag in hoeverre Amerikaanse belangen met de hdpverlening muden worden gediend. Zij stelden dat economische groei niet identiek is met versterking van democratic of bevorhing van v r a geairag, en VW dat welvaart elders,

16

zefi indien jonge staten zich vredelievend zouden ontwikkelen, niet noodzakelijkerwijs bijdraagt tot de veiligheid van de Verenigde Staten.l In het congres ontstond een groeiende oppositie tegen de hulpverleningsadviteit, waarbij de verzwakking van de Amerikaanse betalingsbalans een rol speelde. Deze situatie bracht president Kennedy er toe, een commissie onder voorzitterschap van generaal Clay advies te laten uitbrengen over het bijstandsbeleid. Het rapport van die commissie, dat gepubliceerd werd in maart 1963, is kritisch van toon. Het neemt als uitgangspunt aan, dat de Amerikaanse buitenlandse hulp de belangen van de Verenigde Staten moet dienen en zich derhalve moet concentreren op een aantal strategisch gunstig liggende landen. Kritiek wordt geleverd op de te grote versnippering van de hulpverlening, hetgeen tot gevolg had een gebrek aan perso- nee1 om de hulp op doeltreffende wijze te vemrgen. Kritiek wordt ook geleverd op de geringe hulpinspanning van de bondgenoten vergeleken met die van de Verenigde Staten* Het rapport werd een wapen in de handen van critic5 en had een verdere besnoeiing door het congres van de hulpverleningsvoorstellen van de Amerikaanse regering tot gevolg.

In Frankrijk is de oppositie tegen de hulpverlening vooral door middel van publides gevoerd, waarbij onder meer Bonnefous en Cartier scherpe kritiek hebben geuit. Hun voornaamste argumenten tegen de Franse hulpverlening waren, dat enerzijds vele toestanden in Frankrijk zelve om verbetering vragen, andenijds de hulpverleniug aan de minder ontwikkelde landen met verspilling en corruptie gepaard mu gaan. Daarbij komt dat Frankrijk in verhoudimg tot andere hulpgevende landen zeer veel hulp geeft en dat deze uitzonderingpositie, mar de inzichten van de critici, moeilijk in overeenstemming te brengen is met het on- amanLelijk worden van de voormalige Franse k~lonien.~

In het Verenigd Koninkrijk, waar de ontwikkelingshulp vooral tot voor kort werd gezien als een onderdeel van het Commonwealthbeleid, is de kritiek op de hulp verlening bescheiden g e m t . Zij heeft zich voomamelijk beperkt tot de wi@ waarop de hulp aan de minder ontwikkelde landen wordt verstrekt.

Hetzelfde geldt voor Nederland. Zo hebben onder meer groepen uit het Nederlanb bedrijfsleven bezwaren geuit tegen de voorkeur van de regering voor multilaterale hulpverlening en gepleit voor een sterkere bhterale kanalisering. Gesteld werd dat multilaterale hulp met relatief grote verspilling gepaard mu gaan en dat door

Morgenthan, H. J., A political theory of foreign aid, The American Political Review, juni 1962. Banfield, E. C.. American Foreign Aid Doctrines, 1963. * Tbe Scope and Distribution of United States Military and Economic Assistana Programs maart 1963. 0.a Bonnefous, E., Les milliards qui s'envolent, jan 1964.

17

bilaterale hulp de Nederlandse commerciae belangen in de minder ontwikkelde landen beter zouden worden gediend."

Zoals uit deze voorbeelden blijkt, is de kritiek in de hulpgevende landen verschdlend van oorsprong en uiteenlopend van karakter. De kritische houding werd versterkt door een aantal publicaties in de wereldpers. In deze artikelen werd betoogd dat veel van de hulpgelden in de minder ontwikkelde landen door cormptie hun bestemming niet vinden en dat in de gevallen waarin de bestemming wkl wordt bereikt, de ondemomen activiteiten met een grote verspilling gepaard gaan. Bovendien werd betoogd dat van de verstrekking van ontwikkelingsgelden weinig effect mag worden venvacht zolang de minder ontwikkelde landen door hun culturele, sociale en economische omstandigheden niet tot snelle welvaartsverbetering in staat zouden zijn. In de mmer van 1965 is vooral het laatstgenoemd: ondemerp in de publieke aandacht komen te staan, onder andere door uitlatingen van Bauer en Sinai.5 Zij betoogden, dat de ontwikkeling van de achtergebleven landen vooral bepaald wordt door de sociaalculturele structuur in deze landen en dat van ontwikkelingshulp weinig te vemachten is mlang het sociaal-culturele klimaat in de achtergebleven gebieden niet op welvaartsverhoging is gericht. Intussen heeft de kritiek op de hulpverfening een duidelijk merkbaar effect gehad op het hulpverleningsbeleid van de watelijke landen. Zij heeft er naast andere factoren toe bijgedragen dat de omvang van de hulpverlening sinds 1962 tekenen van stagnatie vertoont. Uiteraard speelde ook de verslechterde betalingsbalaos, met name in de Verenide Staten, een rol.

De in tabel A opgemmen cijfers geven een overzicht van de omvang van de hulp verlening welke door het Westen wordt verstrekt. Uit deze tabel blijkt dat de hulp welke de westelijke h d e n jaarlijks uit publieke middelen verstrekken rond $ 6 miljard 4edraagt. De partidere $apitaalstroom schommelt tussen $ 2 en $ 3 miljard per jaar. Verder is uit de tabel de stagnatie sinds 1962 in de stroom van publiek kapitaal af te lezen. Deze stagnatie is mede be'invloed door de kritiek, die in brede kring werd vemomen; zij vie1 echter in een periode in welke de behoefte aan ontwikkelingshulp in de achtergebleven gebieden snel stijgende was.

6 HeroriEnteaing

De stagnatie in de stroom van hulp en de kritiek op het beleid hebben een her- orienter&g in de hand gewerkt op de aard van het ontwikkelingsvraagstuk. Deze hemrientering vindt plaats in de internationale organisat&, in de kerken en in

4 V. d. Mandelc, K. P., Algemeea Dagblad, 1 dec. 1962; zie ook rapporten Werkgevem verbonden 5 Resp. in Daily Telegraph van 2 en 3 aug. 1965, en U.S. News and World Report van 30 aug. 1965.

18

particdiere organisaties; zij is aan de orde in de administraties van de hulp gevende en hulp ontvangende landen en in de politieke partijen. In de meeste hulpgevende landen ging deze heronentering gepaard met een reorganisatie van het desbetreffende overheidsapparaat. De nieuwe opvattingen in het Amerikaanse beleid kwamen tot uitdrukking tijdens het Mwind van president Kennedy. In de conceptie van president Kennedy beoogde de hulpverlening - zoals neergelegd in de Foreign Assistance Act 1961 - ‘to help make a historic demonstration that economic growth and political democracy can go hand in hand to the end that an enlarged community of free, stable, and self- reliant countries can reduce world tensions and insecurity’.’ In het kader van deze nieuwe politiek nam president Kennedy een aantal initiatieven, waarbij de offer- bereidheid van het Amerikaanse volk werd aangemoedigd. Onder de invloed van een en ander werden de doelstellingen van de hulpverlening nader geformuleerd en normen gesteld voor het te voeren hulpbeieid. Hierbij is de invloed van Chester Bowles, destijds speciaal adviseur van de president, van belang geweest. Ten behoeve van het hulpbeleid werden de minder ontwikkelde landen in vier categorisn ingedeeld - gebaseerd op ontwikkelingspeil en maatschappelijke structuur - en werd voor elk van deze categorieen aangegeven hoe het hulpbeleid ingericht diende te worden. Deze indeling in categorien is door de A I D over- genomen en speelt nog steeds een belangrijke rol in de Amerikaanse hulpverlenings- politiek? President Johnson heeft kort na zijn ambtsaanvaardmg een ‘review committee’ benoemd, dat als taak kreeg op korte termijn aanbevelingen te doen ter verbetering van het Amerikaanse hulpbeleid. Deze commissie is niet tot concrete adviezen gekomen. De Amerikaanse regering legt sindsdien de nadruk op bezuiniging en op verhoging van de efficidntie van het hulpprogramma, waarbij in de hulpverlenin@- begroting voor 1967 de sectoren landbouw, onderwijs en gezondheidszorg een sterker accent hebben gekregea5 De discussie over het Amerikaanse hulpbeleid is nog in volle gang. Een aantal suggesties, in de aanvang van 1965 is geformuleerd door Fulbright, voorzitter van het Foreign Relations Committee van de Senaat, heeft sterk de aandacht getrokken. Zijn voornaamste gedachten zijn: decharitarisering van de ontwikkeliigshulp, los- making van het hulpbeleid van politieke overwegingen op korte termijn, een meerjarige basis voor het hulpverleningsbeleid, scheiding tussen militaire en econoinische hulp en intemationalisatie van de ontwikkelingshulp door grotere inschakeling van de IDA en regionale o n t w i k k & g s b a 4

Act for International Development of 1961, Public Law 87-195, sec 192. Bowles, C., The need for more specific criteria in programming economic assistaoce,

Johnson, L. B., Messages to Congress on Foreign Assistance, Department of State

Futbright, J. W.. New Approach for Foreign Aid Program, New York Tknes, 28-3-’65.

aug. ’62.

Bulletin, 28-2-%6

19

Deze gedachten van Fulbright hebben in het bijzonder belangstelling gekregen bij de goedkeurhg van de Amerikaanse hulpverleningswet voor 1966. Naast andere kritiek, welke in het Amerikaanse congres tot uiting werd gebracht, heeft de o p vatting van Fulbright - na langdurige discussie tussen het Huis van Afgevaardigden en de Senaat - tot een voorstel geleid om het hulpprogamma aan een nieuw onderzoek te onderwerpen. In dit verband kan worden opgemerkt dat president Johnson bij de aankondiging van het Amerikaanse hulpprogramma 1967 heeft medegedeeld te zullen streven naar een meerjarige opzet van het hulpprogramma, scheiding van militaire en economische hulp en inschakeling van internationale organisaties.

In Frankrijk heeft de regering in i963 een commissie ingesteld onder voonitter- %hap van de toenmalige oud-minister Jeanneney. Deze commissie heeft een rapport over de door Frankrijk te w r e n hulppolitiek geschreven dat in januari 1964 is gepubliceerd. In het rapport worden de oogmerken van de Franse hulpverlening besproken, waarbij het accent wordt gelegd op overwegingen van humanitaire aard, de verbreiding van de Franse cultuur en het behartigen van Franse overzeeSe belangen. Voorts worden richtlijnen gegeven voor de door Frankrijk te voeren hulp verleningspolitiek, waarbij onder andere uitbreiding van de hulp tot buiten de Communaut6 wordt bepleiL6

In Groot-BrittanniE werd in de zomer van 1965 een witboek gepubliceerd over het ontwikkelingsvraagstuk. Het rapport verscheen onder de verantwoordelijkheid van de toenmalige Minister for Overseas Development, mrs. Barbara Castle. In dit rapport woldt pragmatisch ingegaan op verschillende technieken van bijstand. Wel- vaartsverhoging, aldus het witboek, zal de stabiliteit van de ontwikkelingslanden bevorderen en zal op lange tennijn @en ook de donorlanden ten goede komen. Het ‘Nation9 Plan’, in september 1965 door de Engelse regering gepubliceerd, geeft een indicatie van het Britse beleid tot en met 1970. Hierin wordt voorgesteld aan de multilateraie hulpverteningssector meer aandacht te be~teden.~

In West-Duitsland heeft de regering tot hernieuwde overweging van de hulppolitiek bedoten na moeilijkheden welke de Bondsrepubliek heeft gehad met een aantal hulp ontvangende landen over de erkenning van Oost-Duitsland. Dit heeft tot dusverre niet tot een publiek document geleid. In het geheel van het Duitse hulpprogramma neemt de bilaterale hulpverlening de belangrijkste plaats in.

Bijzondere aandacht verdient hetgeen de Verenigde Naties en de gespecialiseerde orgmkaties van de V N aan de heronentering hebben bijgedragen. Een aantal van de toespralcen van Hammarskj0ld en Oe Thant alsmede vele secretariaatsrapporten zijn van hoog niveau. Van deze rapporten verdienen vermekling het ‘Development

~~ ~ ~~

La politique de coop6ration avec les pays en voie de d&eloppernent, jan. ’64. Overseas Development The Work of the New Ministry, aug. ’65.

20

Decade’ rapport van 1961: een aantal rapporten van de Wereldbank, U N C S A T

(VN Conferentie voor Wetenschap en Technologie) en U N C T A D (VN Conferentie voor Handel en Ontwikkeling), en het rapport dat door het vN-secretariaat is uitgegeven over de resultaten van de eerste vijf jaar van het ontwikkelingsdecennium.’ Deze publicaties hebben meer bijgedragen tot het inzicht in de omvang van het probleem, het formuleren van satorsgewijze probleemstellingen en het bepalen van het beleid, dan het werk van enige andere instantie. In dit verband verdienen ook de studies vermelding welke door het Development Assistance Committee (DAC) en het Ontwikkelmgscentmm van de O E S O zijn gemaakt. Deze rapporten handelen over achtergronden van de hulpverleningspditiek, technische hulp en internationale inkomensvergelijking.

In Nederland hebben met name politieke partijen in de afgelopen periode veel aandacht besteed aan het ontwikkelingsprobleem. Dit is gepaard gegaan met het instellen van studiegroepen in een aantal partijen, het bijeenroepen van pa& congressen over het ontwikkelingsprobleem en het publiceren van een aantal rap porten. Uiteraard kon hierbij een goed gebruik worden gemaakt van onze traditionele overzeese contacten en de &it voortgevloeide kennis en ervaring. Van de VerschUende publicaties dienen genoemd te worden het ‘Rapport inzake samenwerking met minder ontwikkelde gebieden’, uitgegeven door de Anti-Revolutionaire Partijstkhting in 1959, het rapport ‘Nederland‘s taak inzake samenwerking met de ontwikkelingslanden’, uitgegeven door de Jhr. Mr. A. F. de Savornin Lohman Stichting in 1963, het rapport ‘Hulp aan Ontwikkelingslanden’, uitgegeven door het Koos Vorrink Instituut in 1963 en de rapporten ‘Samenwerking tussen overheid en partidier initiatief bij de ontmikkelingshulp’ en ‘Nederland en de internationale ontwiklEelingssamenwerking’, uitgegeven door resptievelijk de Katholieke Volks Partij in 1962 en het Centrum voor Staatkundige Vonning in 1966. Verder verdienen vermelding het in 1962 gepubliceerde rapport over het ontwikkelings- probieem van de Maatschappij voor Nijverheid en Handel, alsmede de voorstellen tot samenwerking met ontwikkelingdanden van de Raad van Nederlandse Werk- geversverbonden van 1964.

Ook in kerkelijke kring staat het ontmikkelingsprobleem in de belangstelling. Door de Wereldraad van Kerken is herhaddelijk aandacht voor de nood in de minder ontwikkelde gebieden gevraagd, en gewezen op de plicht die de geindustrialiirde landen hebben bij het oplossen van dit probleem. In de Pawlijke encyclieken ‘Mater et Magistra’ en ‘Pacem in Tenis’ wordt op het vraagstuk van de minder ontwikkelde landen uitvoerig ingegaan. Ook Paus Paulus VI heeft aandacht aan het ontwikkelmgsprobleem geschonken in de rede welke hij in 1965 gehouden

.

* The United Nations Development Decade, Proposals for action, New York, 1962. * The United Nations Development Decade at mid-point, an appraisal by the Secretary General of the United Nations, New York, juni 1965.

21

heeft voor de Twintigste Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New YorklO Van de Nederlandse particdiere organisaties verdienen met name de activiteiten van de N O v 1 B (Nederlandse Organisatie voor Internationale Bijstand) vermelding. Het werk van deze organisatie heeft ertoe bijgedragen dat de Nederlandse publieke opinie~ betrokken blijft bij het ontwikkelingsprobleem. Deze vermelding wil niets tekort doen aan het werk van vele andere particdiere organisaties. In nummer 79 van de serie Uitgaven van het Mmisterie van Buitenlandse Zaken is van deze organisaties eem lijst met toelichting opgenomen.” Tenslotte dient hier ook reeds melding te worden gemaakt van het belangrijke werk dat de Nationale Raad van Advies inzake Hulpverlening aan Minder Ontwikkelde Landen verricht. In het afgelopen anderhalf jaar heeft de Raad acht adviezm gepubliceerd inzake economische hulp, technische hulp en een aantal specifieke ondenverpen.=

Parallel met de heroriiintering hebben in de meeste hulpgevende landen reorgani- saties in het regeringapparaat plaats gevonden. In de Verenigde Staten en Belgie heeft dit tot gevolg gehad, dat de hulpverlening administratief behandeld wordt door een instantie welke naar Nederlandse begrippen te vergelijken is met een zelfstandig regeringscommissariaat onder politieke verantwmrdelijkheid van de minister van buitenlandse zaken. In Engeland, Zweden en de Bondsrepubliek is de hulpverlening aan een zelfstandige minister toevertrouwd. In Italie wordt de hulp verlening behartigd door een zelfstandig secretariaat-generaal van het ministerie van buitenlandse d e n . Frankrijk heeft gedurende enige jaren een aparte minister voor hulpverlening gehad. Bij de kabinetsformatie van januari j.1. is de hulp verlening toevertrouwd aan een voor deze taak aangewezen staatssecretaris onder de minister van buitenlandse zaken. In Nederland kreeg een tweede in het voojaar van 1963 benoemde staatssecretaris van buitenlaudse zaken in zijn taakomschrijving het hulpverleningsbeleid toegewezen. Sinds a p d 1965 is een minister zonder portefeuille belast met de aangelegenheden met betrekking tot de hulp aan minder ontwikkelde landen. Hij is jegens het parlement verantwoordelijk voor het regeringsbeleid terzake.

lo V N doc. A/PV 1347 dd. 4 okt. 1965. l* Uitgave IV. 79 van L t Ministerie van Buitenlandse Zaken, Staatsdrukkerij, Den Haag, mei 1966. 12 Per 1 juni 1966 waren door de Raad 8 adviezen uitgebracht en gepubliceerd 1. Neder- lands Consortiumbeleid (nut ’65); 2. Projecten Programma (nut ’65); 3. Opleiding uit te zenden Deskundigen (nut ’6.5); 4. Algemene Samenstelling Hulpprogramma 1965 (aug. ’65); 5. Intemationaal Beleid (aug. ’65); 6. Rentesubsidies en Giften (aug. ’65); 7. Alge- mene Samenstelling Hulpprogramma 1966 (aug. ’6.5); 8. Bevordering Particdiere In- vesteringen (aug. ’65). Bovendien waren nog 3 adviezen uitgebracht, doch nog niet gepubliceerd, terwijl 4 adviezen in een gevorderd stadium van voorbercidmg waren.

HOOPDSTUK I1

Uitgangspunten voor hulpverlening

a. Politieke ovemegingen

Het Nederlandse buitenlandse beleid richt zich op het bevorderen van goede betrekkingen met het buitenland en op het voorkomen en beperken van internationale conflicten. Het verminderen van het welvaartsverschil tussen meer en minder ontwikkelde landen levert tot dit doel een bijdrage. Het geven van ontwikkelingshulp moet dan ook in dit licht als een wezenlijk onderdeel van de Nederlandse buitenlandse politiek worden gezien.

In dit beleid wordt ook tot uiting gebracht de veranhvoordelijkheid, die ons land heeft aanvaard om bij te dragen tot de groei van een volkerengemeenschap waarin ieder land de kans kan krijgen op een eigen, vrije sociale en economische ontplooiing en daardoor op groter welvaart voor zijn bevolking. Het internationale verkeer mu de voorwaarden moeten scheppen die zulk een ontplooiing kunnen stimuleren. Die voorwaarden hebben niet uitsluitend betrekking op de onderlinge politieke verhoudingen, maar evenzeer op de economische samenwerking. Dit is een der uitgangspunten van het handvest der Verenigde Naties, een organisatie waarvan Nederland een der oprichters is.

In het verleden werd ontwikkelingshulp vaak verantwoord door een opsomming van zdelijke, politieke en economische motieven. Een dergelijke nevenschikking wordt minder gehoord naarmate het inzicht is gegroeid in de historische betekenis van het vraagstuk der welvaartsverschillen. Dit vraagstuk is een object van buitenlands beleid van souvereine staten. In dat beleid zijn overwegingen van menselijke solidariteit en lotmerbondenheid der naties evenzeer verweven als overwegingen van economisch belang. Het geldt hier uiteraard geen relaties tussen personen, maar relaties tussen staten. Daarom d e n de verschillende hierboven vermelde motieven tot uitdrukking komen op een wi@ die eigen is aan het handelen van naties in het internationale verkeer; dit sluit overigens een goede coijrdinatie c.q. samenwerking met partidiere activiteiten op dit terrein geenszins uit. Hulpverlening is dus, naar de mening van de regering, een essentieel element van het internationale beleid, dat er immers op is gericht een vredzame internationale samenleving te bevorderen, waarin ieder land, vanuit zijn nationale identiteit, tot heil van zijn bevolking volledige ontplooiing kan vinden. Op grond hiervan is het gewenst het hulpverleningsbeleid zoveel mogelijk te beschermen tegen incidenteie politieke en economische overwegingen van korte termijn. Daarenboven ware omzichtigheid te betrachten bij het inweven van de hulpverlening in internationale politieke tegenstellingen van langere dum. De opvatting die lange tijd in het Sowjet- blok werd gehuldigd, dat men door hulpverlening politieke satellieten kon kweken is niet houdbaar gebleken en het Sowjetblok is doende daaruit de conclusies te trekken. Eve& bleek het westelijke streven om hulp te verlenen met het oogmerk de ontvangende landen bmnen de eigen politieke invloedssfeer te houden het beoogde resultaat te hebben. Deze opvattingen en uitgangspunten zijn dan ook aan

23

het verdwijnen, evenals de pogingen om aan hulp voorwaarden te verbinden met betrekking tot het economische systeem in het ontvangende land. Elke vermenging van doelstellingen blijkt in de praktijk afbreuk te doen aan het wezenlijke multaat: verhoging van de levensstandaard voor een zo groot mogelijk aantal mensen. Aan de andere kant heeft ook vermenging van doelstellingen aan de zijde der ontvangende landen vaak negatief resultaat opgeleverd. Aanvankelijk staat in de nieuwe landen de politieke onafhankelijkheid zozeer voorop, dat de economische en sociale ontplooiing bijna primair als een ondersteunende functie van die nieuw vemorven souvereiniteit wordt gezien. Dit leidt in een aantal gevallen aanvankelijk tot het entameren van bepaalde prestigeprojecten, waarvan het economisch rendement laag is, maar die voor de ontvanger een middel zijn om de nationale eenheid te versterken. Uiteraard is zulk een oneconomisch gebruik van hulpgelden weinig raadzaam. omdat het de groei naar hogere welvaart vertraagt. Met begrip en in gezamenlijk overleg zal men er naar moeten streven dergelijke projecten in de toekomst tot een uiterst minimum te beperken.

Het Nederlandse hulpverleningsbeleid heeft als uitgangspunt respect voor de nieuw verworven onafhankelijkheid der jonge landen en voor hun soms moeizaam opgebouwde nationale identiteit. Dit uitgangspunt komt in het beleid in de eerste plaats tot uitdrukking in de stelregel dat hulp alleen verstrekt zal worden als het ontvangende land daarom vraagt of althans er uitdrukkelijk toestemming voor geeft. In de hveede plaats betekent het dat de acculturatieproblemen, die ontstaan doordat westerse elementen in een cultuur worden gebracht waarin ze wezens- m m d zijn, met grote omzichtigheid en zorgvuldigheid moeten worden benaderd. In de derde plaats betekent dit een voortdurend streven naar samenwerking op gelijkwaardige basis, naar continu’iteit in de hulpverlening, naar het m spoedig mogelijk vinden van ‘counter-parts’ aan ontvangende zijde, aan wie o m kennis en ervaring kan worden overgedragen, en voorts dat m spoedig als die overdracht heeft plaatsgevonden, de vertegenwoordigers van de gevende partij uit het ontvangende land worden teruggetrokken.

b. Eeonomische sspeeten voor de hdpgevende laden

De hulpverlening is vaak beschouwd als economisch aantrekkelijk voor de hulp gevende landen. Men zag de hulp als een hvestering op lange termijn. Door de hulp muden de minder ontwikkelde landen zich sneller kunnen ontplooien en muden .afietmarkten voor de producten van de industrieen der hulpgevende landen gaan ontstaan. Vanuit een nationaaleconomische visie mu zulks bevorder- lijk zijn voor de welvaart van de gevende landen. Deze redenering heeft een aanzienlijke invloed uitgeoefend. Zij ging echter voorbij aan het doel bn het effect van eke hulpverlening, namelijk, dat de ontvangende landen in toenemende mate zelf produceren en dus concurrenten van de donorlanden kunnen worden, mwel in eigen land en regio als daarbuiten. De oorzaak van de invloed van deze argumentatie moet onder andere worden

24

gezocht in de herinnering aan de crisissituatie van de jaren dertig. Deze crisis werd vooral gemeten naar de omvang van de intemationale handel en van de werkldeid. De omvang van de handel en vooral van de werkgelegenheid werd derhalve een overwegend element in de beoordeling van het a1 of niet bestaan van welvaart. In dit licht werd een vergroting van de uiwoermogelijkheden in de eerste plaats gezien als een ontwikkeling die nieuwe werkgelegenheid in eigen land met zich mede bracht en daarom moest worden gestimuleerd. i -2s . Nu men het nationale inkomen als index van de welvaart hanteert, dient de betekenis van de hulpverlening voor het nationale inkomen van de ontwikkelde landen te worden bepaald door afweging van de voor de hulpverlening bestemde gelden tegen altematieve aanwendmgsmogelijkheden. Met andere woorden: wat is de alternatieve betekenis voor het nationale inkomen van het gevende land van geld dat in een minder ontwikketd land wordt 'gestoken' in de vorm van hulp, tepnover investering in Nederland edof in andere geindustrialiseerde landen.

Voor de altematieve investeringen zijn twee aspecten van belang: de andere kapi- taalopbrengst en het andere handelseffect. In de eerste plaats trekt het kapitaal- aspect de aandacht. Een groot deel van de hulp wordt om niet of tegen lage rente ter beschikking gesteld. Men kan concluderen dat uit deze gezichtshoek bezien investering van overheidsmiddelen in de ontwikkelingslanden eerder nadelig dan voordelig kan worden geacht. Behave echter met de duecte opbrengsten van kapitaalverschaffing moet ook rekening worden gehouden met het indirecte effect, via de investeringen. op de economische p i . Op korte termijn betekent de kapitaalexport een verminderde groei in het hulpverknende land. Daar staat weliwaar een grotere groei in de hulp ontvangende landen tegenover, doch deze grotere groei vormt slechts in zoverre een compensatie voor de hulpverlenende landen als laatstgenoemde landen via de internationale handel hieruit voordeel verkrijgen.

De betekenis voor de handel, het tweede aspect, wordt bepaald door de verschillen in handelsbevorderend effect welke de onderscheiden investeringen opleveren, omdat de blijvende inkomenscreatie uit die investeringen ongelijk is. Ogenschijnlijk valt de vergelijking in het voordeel van de minder ontwikkelde landen uit omdat investeringen in deze landen sterker inkomensverhogend werken dan in geindustrialiseerde landen, aangezien de produdefactor kapitaal in de achtergebleven landen de minimumfaaor is? Hierbij dient echter bedacht te worden dat het handelsbevorderende effect &ngt van de mate waarin de investering er toe bijdraagt de deviezeninkomsten te vergroten en voorts dat additionele koopkracht in de &der ontwikkelde landen zich voorshands verhoudmgsgewijs minder op in-

~~ ~~

' 'Advies IntemationaaI Beleid', van de Nationale Raad van Advies inzake Hulpverlening PBn &der OntWikLelde Landen, augustus 1965.

25

dustrieproducten zal richten dan in de ge'industrialiseerde landen, doch veeleer op eerste levensbehoeften ah voedsel en behuizing. Verder kan opgemerkt worden dat het importregime in ontwikkelde landen doorgaans vrijer is dan in minder ontwikkelde landen. Ter stimulering van de eigen industrie en ter bescherming van de handekbalans wordt door de regeringen van de achtergebleven gebieden vaak een prdectionistisch beleid gevoerd, waardoor de markten van de minder ontwikkelde landen minder toegankelijk worden. Op grond van deze overwegingen lijkt de conclude gerechtvaardigd, dat investeringen in ge'industrialiseerde landen meer stimulerend voor de intemationale handel d e n zijn dan investeringen in de achtergebleven gebieden. Hier komt nog bij dat het exportpakket van de minder ontwikkelde landen voorlopig naar omvang en verscheidenheid in het algemeen beperkt zal blijven en in kwaliteit met de producten uit de geindustrialiseerde landen moeilijk zal kunnen concurreren. Daaruit volgt. dat de compensatie voor het groeiverlies in de hulpverlenende landen vooral zal moeten optreden via een grotere specialisatie van de productie en daardoor een verlaging van de productiekosten, zowel in de hulpverlenende als in de hulp ontvangende landen. Deze compensatie wordt op langere termijn belangrijker naarmate de hulpbehoefte afneemt en de omvang van de hulp daalt om tenslotte geheel te worden beieindigd. Tenslotte kan worden gesteld dat voor de reeds nu hoogontwikkelde landen een situatie van orde en welvaart in de gehele wereld een additionele gunstige factor kan worden geacht voor de ontplooiing van de eigen eoonomie. Ook uit economisch gezichtspunt is dit in de eerste plaats politieke aspect van belang te achten. Samenvattend, zijn dus op lange termijn bezien we1 degelijk factoren te vinden welke in meerdere of mindere mate de gebrachte offers op korte termijn compenseren.

Indien men tot de conclusie kan komen dat, zeker op korte termijn, het verlenen van ontsvikklingshulp als een offer moet worden gezien, betekent dit overigens niet dat de hulp voor de donorlanden in het geheel geen positieve economische beteke& op korte termijn m u hebben. Integendeel, de hulpverlening leidt immers onder meer direct tot de levering van goedenn en diensten aan de ontwikkelingslanden. Tegenover een export naar de ontwikkelingdanden van de westerse geindustrialiseerde wereld van $24 miljard in 1964 staat een bedrag aan overheidshulp van $6 miljard.

I

I Het is du'delijk dat de hulpverlening invloed heeft op de omvang en ook op het patroon van de handel met de ontwikkelingslanden. Het effect van de hulpverlening moet zijn een groei van de eigen economische activiteit van de ontwikkelingslanden. Deze zal niet nalaten eveneens het patroon van de wereldhandel en daardoor de structuur van de wereldpmductie te wijzign. Voorts bestaat er een nauwe relatie tussen de omvang van de middelen die de ontwikkelingslanden door hun export en door het aantrekken van par t idere investeringen weten te verkrijgen en hun behoefte aan hulp van geindustrialiseerde landen.

- 26

Bij het bepalen van het ontwikkelingsbeleid zal men met deze en dergelijke samenhangen rekening moeten houden. Men kan dan ook het ontwikkelingshulpbeleid niet scheiden van het algemeen nationale en internationale economische beleid der hulpverlenende landen. Bij dit beleid zal men naar een integratie moeten zoeken van het belang van de verhoging van de welvaart in de ontwikkelingslanden en de behgen en wenselijkheden in de geTndustridiSeerde landen.

Hier ligt de kern van de oplossing van het ontwikkelingsvraagstuk, dat in wezen inhoudt het snel en op gelijkwaardige wi@ inpassen van de zich ontwikkelende economieEn van een tachtigtal nieuwe zelfstandige staten in het bestaande wereldeconomische systeern; dat dit systeem hiertoe zal moeten worden herzien en aangepast behoeft geen betoog. Met andere woorden, het gaat om het vinden van een oplossing voor het complement van de dekolonisatie en de politieke zelfstandigwording van tweederde van de wereldhevolking.

HOOPDSTIJK 111

Knelpunten

Voor de uitvoering van de ontwikketingsplannen hebben de minder ontwikkelde landen - afgezien van hun andere behoeften - goederen nodig die zij zelf niet of in onvoldoende mate voortbrengen, in het bijzonder kapitaalgoederen, werktuigen en materialen. De import van deze goederen roept voor deze landen twee problemen op, nametijk het besparingstekort en het tekort aan convertibele valuta Deae twee tekorten behoeven niet steeds samen te gaan. Een land kan onder een tekort aan 2nvertible valuta lijden zonder dat eeq spaartekort hoeft op te treden.

In de afgelopen jaren weken de opvattingen over de wenselijke omvang van de hulpverlening herhaaldelijk uiteen. Het resultaat van de omvangsberekening kan namelijk anders zijn, indien het is gebaseerd op het rendement van kapitaal in de ontwikkelingsgebieden met de W i t voortvloeiende kapitaalbehoefte, dan we1 indien het is gebaseerd op het betalingstekort aldaar.

De aard van het probleem - besparingstekort of tekort aan convertibele vduta - is van invloed op de aard van de maatregelen die ter verlichting genomen kunnen worden. hgevd in een bepaald land het tekort aan convertibeIe valuta domineert en er geen of bijna geen besparingstekort optreedt, kan een oplossing gevonden worden in vergroting van de export en vermindering van de import door middel van diversificatie van de productie. D e te verlenen hulp zal dan vooral van betekenis zijn ak stem voor de betdigsbalans, om derhalve het tekort aan mnver- tibele valuta op te heffen. Ingeval er echter een duidelijk besparingstekort is, zal, naast maatregelen ter verhoging van de interne besparingen, kapitaaloverdracht door middel van hulpverlening noodzalcelijk zijn om ontwikkelingsiivesteringen mogelijk te maken. Uiteraard hebben d e minder ontwikkelde Wen een besparingsprobleem maar dat is voor verschillende regio’s uiteenlopnd van intensiteit. In Latijns-Amerika is het besparingsprobleem minder klemmend dan in Afrika, het valuta-aspect is daar dominerender dan in een soot aantal Afdmnse gebieden.

De exportopbrengsten van de minder ontwikkelde landen worden nadelig beinvloed door de voor deze W e n verslechterende ’terms of trade‘ of ruilvoet In de @ode 1950 tot 1962 zijn, Zoats reeds eerder opgemerkt, de exportprijzen van de minder ontwikkelde landen eendmatig gedaald. De afgelopen twee jaren geven een e l v a l l i g beeld te zien. Zo waren in 1964 de ‘terms of trade’ van de minder ontwikkelde landen 4% verbeterd vergeleken bij 1962; in 1962 was het laagste punt sin& 1950 bereikt. D e prijzen van 1950 vormen overigens een betwistbaar uitgan@punt door de mgenaamde ‘Korea-ham’. Het kiezen vaneenonaantastbaar basisjaar is echter een uiterst moeilijke opgave, omdat ook in het verleden prijsstijgingen en priisdalingen elLaar steeds afwisselden. Hetprijsniveauvande exportgoederenvandeminderontwikkelde landenwasin 1964 17% lager dan in het begin van de jaren vijftig. Uitgedrukt in d o h betekent dit,

28

dat de minder ontwikkelde landen in het jaar 1964 $ 4 miljard aan inkomen derfden door prijsdaling van hun exportgoederen in vergelijking met de prijzen van 1950. Het laat zich niet taxeren welke trend de grondstoffenprijzen in de toekomst zullen gaan volgen. Het huidige wisselvallige beeld doet in elk geval de hoop rijzen dat de trendmatige daling tot een eind is gekomen. Internationale maatregelen welke s tabkring van de exportopbrengsten beogen kunnen zonder twijfel behulpzaam zijn. Hierop zal in hoofdstuk V punt a nader worden ingegaan. Opgemerkt zij echter dat, ook a1 m u gehoopt mogen worden dat de exportprijzen stabiel zullen blijven, de ontwikkelingslanden vermoedelijk nog geruime tijd d e n blijven kampen met het versehijnsel der stijgende invoerprijzen van industrzle goederen. Teneinde de minder ontwikkelde landen in staat te stellen hun import te con- tinueren worden de exportopbrengsten van deze landen aangedd door kredietverlening. Dit heeft tot gevolg gehad dat een - wat de Wereldbank noemt - ‘schul- denexplosie’ is ontstaan. In 1956 was de buitenlandse schuld van de minder ontwikkelde landen iets onder de $10 miljard. In 1964 was dit bedrag $33 miljard. Dit betekent dat de schuldenlast per hoofd van de bevolking in de minder ontwikkelde landen is gestegen van $ 8 in 1956 tot 5 22 in 1964. Het bedrag dat nodig is voor rente en aflossing is nog sneller gestegen: in 1956 bedroeg dit $800 miljoen per jaar, in 1964 $3.500 miljoen per jaar. Neemt men behalve bovenstaande schulden ook nog de niet door overheden ge- garandeerde particuliere schulden, de achterstallige handehchulden, de dividend- betalingen e.d. in aanmerking, dan blijkt de jaarlijks terug te betalen som aan renten en aflossingen zelfs ongeveer $6 miljard te bedragen.

Het behoeft nauwelijks nader betoog, dat een land dat met een grote schuldenlast wordt geconfronteerd in ernstige conflicten kan geraken. Wanneer een steeds stijgend gedeelte van de inkomsten van een ontw&kelingsland besteed moet worden voor het betalen van renten en aflossingen, zal dit land alleen dan in staat zijn de inv0er. benodigd voor handhaving en verbetering van de eigen levensstandaard, te financieren, indien het verzekerd is van een eveneens stijgende kredietverlening door het buitenland. Stagneert deze laatste tijdelijk, bijvoorbeeld door het achterwege blijven van verwachte hulpverlening of door moeilijkheden bij het verkrijgen van commerckele kredieten of investeringen, dan kan het ontwikkelingsland voor de pijnlijke keuze worden geplaatst om bfwel zijn ontwikkelingsprogramma drastisch te beperken - met de ernstige gevolgen die een doorbreking van de continuiteit met zich mee kan brengen - bfwel zijn schulden niet te betalen hetgeen zijn toekomstige kredietwaardigheid emstig zal aantasten. Dit laatste betekent in het internationale fiiancGle bestel een verzwakking van de zo gewenste juiste debiteuren- m o d Deze laatste overwegingen d e n er veelal toe leiden, dat het ontwikkelingsland besluit om, liever dan zijn verplichtingen tegenover het buitenland niet na te komen, zijn bvoerbehoeften drastisch te beperken, dan we1 door het opnemen van dikwijls te korte en te dure kredieten de onmiddellijke noodsituatie te verhelpen; hetgeen dan weer de moeilijkheden in de toekomst vergroot.

29

De ernst en de omvang van het schuldenvraagstuk heeft internationaal toenemende aandacht opgeeist. Gewezen moge worden op de publicatie van het Development Assistance Committee van de OESO: ‘Development Assistance efforts and policies, 1965 Review’, en op de ervaringen van de Wereldbank, mals deze 0.a. tot uitdrukking komen in de redevoering die door haar uitvoerende directeur mr P. Lieftinck is uitgesproken voor het jaarlijks congres van het Nederlandse Instituut voor Accountants te Amsterdam (d.d. 16 oktober 1965).

Deze analyses van het probleem der toenemende schuldenlasten tonen aan dat er geen eenvoudige, voor alle gevallen toepasselijke oplossing is. De regering laat zich bij haar pogingen om een bijdrage te geven tot de oplossing van dit vraagstuk leiden door de volgende beleidslijnen. 1. Slechts in intemationaal verband en slechts met de medewerking der ontwikkehgslanden zelf kan worden getracht de gevaren te keren die deze landen bedreigen uit hoofde van overmatige schulden. Samenwerking tussen de ontwikkelde W e n zoak deze nu in de D A c met kracht ter hand is genomen en waarop hierna onder 2. verder wordt ingegaan, moet worden aangevuld door maatregelen die de ontwikkelin&anden zelf nemen ter vermijding van een ongunstige schuldenstructuur. Internationale organisaties en vormen van multilaterale samenwerking mals consortia en consultatieve gmepen kunnen er toe bijdragen, dat mogelijke gevaren tijdig worden onderkend, d6confitures door gezamenlijke actie kunnen worden voorkomen en instituten worden gecreEerd, die onevenwichtigheden in de betalings- capadteit van ontwikkelingslanden kunnen opvangen.

2. Voonnver het het eigenlijke hulpverleningsbekid betreft, moet het streven erop zijn gericht, mwel de omvang als de kwaliteit van de hulp zodanig te verbeteren, dat de verhoudmg tussen de jaarlijkse verplichtingen der ontwikkelingslanb voor rente en aflossing en de ontvangen hulp geen verdere verslechtering ondergaat. Wat de omvang van de hulp betreft, zij opgemerkt, dat de eerder vermelde jaarlijkse terugbetalingsverplichtingen van naar .*g $ 6 miijard staan tegenover een nieuwe kapitaalstroom uit alle aangegeven bronnen van ongeveer $12 miljard. Deze s i t h e dreigt echter snel te verslechteren, vooral b r d a t voor vele ontwik- kelhgdeningen die enige jaren geleden zijn opgenomen, de terugbetahgsvrih periode tot een einde komt. Volgens berekeningen van de Wereldbank m u de terugstroming van renten en aflossingen van de ontwikkelingslanden naar de geindustrialiseerde wereld over vijftien jaar de stroom van nieuw kapitaal in omge- keerde richting geheel compenseren, tenzij inmiddels de hulpverlening m u worden vergroot, of de voorwaarden drastisch verzacht. De noodzaak tot vergroting van de brut0 hulp is dus reeds uit daen hoofde aanwezig, nog af- van de overweghgen die in een volgende paragraaf over de omvang van de hulp naar voren worden gebracht. Naast vergroting van de hulp is echter ook vemchting van de mrwaarden van de hulp ecn belangrijke factor bij het verminderen van de lasten voor de ontwikkelings-

landen. Dit geldt zowel voor de rentevoet als voor de aflosingsperiode, terwijl in een aantal gevallen ook de verleniog van een kortere of langere afIossingvrije periode van veel belang zal kunnen zijn. Het streven naar algemene verbetering van de hulpverleningsvoorwaarden heeft geleid tot een besluit van de D A C van juli 1965 waarin aan de DAc-landen wordt aanbevolen, dat zij alle binnen drie jaren de voorwaarden van hun hulp w verbeteren, dat minstens 80% van hun hulpprogramma wordt verstrekt in de vorm van giften of zachte leningen (i.c. leningen met een rente van maximaal3% en een looptijd van minstens 25 jaar). De regering besloot in 1965 haar leningsbeleid zo te wijzigen, dat aan deze aanbeveling wordt voldaan.

De D A c heeft eveneens aanbevolen de leningsvoorwaarden voor individuele landen aan te passen aan de omstandigheden, d.wz. vooral aan de terugbetalingscapaciteit van het betrokken land. De toepassing van dit, ook in de V N Conferentie voor Handel en Ontwikkeling uitgesproken, beginsel levert echter nog vele practische en theoretische problemen op. Zonder hierop nader in het kader van deze nota diep in te gaan zij slechts gewezen op de noodzaak om, indien men de hulpbehoeften en de terugbetahgscapaciteit van een ontwikkelingsland wil bepalen, eerst vast te stelIen in hoeverre deze behoeften worden bepaald door een tekort aan deviezen en in hoeverre door een tekort aan besparingen. De grootste van deze factoren behoort bepalend te zijn.

3. De maatregelen die de ontwikkelingslanden zeIf kunnen nemen ter vermijdhg van een onguustige schuldenstructuur moeten, naast de algemene vereisten van een realistisch invoeren ontwikkelingsbeleid en een gewnd monetair en budgettair regem, vooral worden gemht in de sector van de korte kredietopnemingen van commercZle aard. Ernstige f w c Z l e moeilijkheden van enkele ontwikkelingslanden zijn in het recente verleden vooral ontstaan, doordat het betrokken land onverantwoord mare verplichtingen op korte termijn op zich had genomen, waarbij overigens ook de kredietverstrekkende landen soms uit concurrentie-overwe&gen d e r en meer krediet hadden verschaft dan het betrokken ontwikkelingsland als geheel kon dragen. Onvoldoende inzicht in de omvang van deze kredietverhou- dingen van mmmeruele aard, voorzover tussen particulieren bestaand, is voorts een medebepalende factor gebleken. Het exportkredietverzekeringsbeleid in het algemeen en de rol van het korte krediet in het ontwikkelingsproces in het bijzonder zijn dan ook onderwerpen die mede met het oog op het schuldenvraagst.uk nog aaozienlijke studie zullen verekn. D A C en Wereldbank doen reeds pogingen om het inzicht terzake te verdiepen. In de loop van dit jaar is een studie van de Wereldbank over dit onderwerp te verwachten.

b. VoedseIwaagduk

In de ontwikkelingsplannen die in de jaren vijftig in de minder ontwikkelde landen zijn ontwoqa, is naar verhouding geringe aandacht besteed aan de land-

31

bouw. In deze eerste ontwikkelingsfase gaven de meeste minder ontwikkelde landen de voorkeur aan een snelle industrEle ontplooiing en aan de opbouw van een economkhe infrastructuur. Aan ontwikkelingsprojecten als staalfabrieken, electriciteitscentrales en wegenbouw werd, als uitgangspunt voor ontwikkeling en als tastbare vormen van moderne economie en techniek, de voorkeur gegeven. Deze nadruk op industrialisatie en infrastructuur is een van de redenen geweest waarom de vergroting van de landbouwproductie beperkt bleef. Een trage groei van de landbouwproductie heeft echter ook emstige gevolgen voor de toekomstige algemene economische groei in de minder ontwikkelde landen. Hierbij zijn twee factoren van belang. In de eerste plaats ging de beperkt toenemende landbouwproductie gepaard met een sterke bevolkingsaanwas. Dit heeft tot gevolg gehad dat de slechts langzame vergroting van de landbouwproductie voor een belangrijk deel wordt geabsor- beerd door de bevoIkingsaanwas. Reeds enige tijd geldt voor een aantal van deze landen dat de bevolkingsgroei de stijging in de voedselproductie overtreft, hetgeen betekent dat de voedingsconditie van de bevolking verslechtert Volgens de Iaatste 'circular letter' no 92 d.d. maart 1966 van de Directeur- Generaal van de P A O (de Voedsel- en Landbouworgarktie der VN) is over het geheel genomen in de ontwikkelingslanden gedurende de periode 1954/55-1964/65 de voedselproductie per hoofd met gemiddeld 0,5% per jaar gestegen, al is dit percentage de Iaatste jaren nog iets gedaald. De bevolkingstoename in d ie l fde periode bedroeg gemiddeld 2,4% per jaar. Volgens F A o Commodity Study no. 15 (1964) is gedurende de jaren vijftig de voedselproductie in de Verenigde Staten jaarlijks gestegen met 1,9% en in Europa met 2,7%, tenvijl in diezelfde periode de bevolking in de ontwikkelde landen met 1 B 13% per jaar toenam.

Voor de wereld als geheel genomen betekent dit, dat de laatste 10 B 15 jaar de voedselproductie sterker is toegenomen dan de bevolking. Gaf dit tot het begin van de jaren zestig aanleidmg tot het ontstaan van steeds grotere overschotten, daarna zijn deze door toenemende consumptie enigszins verminderd. Hoewel de voedingstoestand dus over het geheel, en ook we1 enigszins in de ontwikkelingslanden, vooruitgaat, is deze in laatstgenoemde landen ongetwijfeld nog verre van bevredigend en bestaat in vele dier gebieden een situatie van permanente ondervoeding. Aan de verdere opvoering van de productie in die landen zal dan ook bijzondere aandacht moeten worden geschodcen. De kans op incidentele hongersnoden blijft voorlopig nog bestaan. Afgezien van het menselijke drama heeft een acute hongersnood uiteraard een sterk remmende invloed op de economische ontwikkeling. &n bevolking die op de rand van de hongerdood left is niet tot effi&nte productie in staat. Bovendien zal politieke druk ontstaan om alie beschikbare middelen aan te wenden voor import van voedsel. Dit betekent, dat vele ontwikkelingsprojectm zullen moeten worden dgelegd zodra de voor dit doe1 bexhikbare middelen aan het ontwikkelingsprogramma worden onttrokken. Een zelfde tendens valt reeds op te merken

32

. in de hulpgevende landen. In acute gevallen van h o n g e r s d zijn zij bereid voedsel te verstrekken, maar zij zijn geneigd dit te doen ten koste van het hulp- verleningsbudget. Op lange termijn wordt hierdoor het probleem eerder vergroot dan verkleind.

In de tweede plaats wordt de economische groei ten gevolge van de wage stijgng van de voedselproductie ook nog indirect ondermijnd. De talrijke nieuwe projecten weke in de minder ontwikkelde landen worden uitgevoerd, hebben tot gevolg dat additionele koopkracht ontstaat, welke zich - maIs bij een lage levensstandaard normaal is - voornamelijk op voedsel richt. Blijft voldoende voedselaanbod om deze vraag te bevredigen achterwege, dan mUen zich inflatoire ontwikkelingen in de voedselsector voordoen, gepaard gaande met de daaruit voorvloeiende ont- wrichtingen in het verdere sociaal-economische leven. Naannate de economische groei van een land voortschrijdt, bijvoorbeeld door de uitvoering van omvangrijke industriahatieprojecten, zal zich laatstgenoemd verschijnsel des te sterker doen gevoelen. Dit betekent, dat bij het ontbreken van voldoende voedselaanbod in de economische groei als het ware een rem wordt hgebouwd, welke voorshands des te krachtiger werkt naarmate meer projecten worden uitgevoerd. Uit deze omstandigheden blijkt, dat het van vitaal belang is een oplossing te vinden voor het voedselprobleem in de minder ontwikkelde Panden. Hierbij kan men - naast eventuele beperking van de bevolkingsaanwas - aan drie mogelijkheden denken: ten eerste verhoging van de eigen voedselprodude in de minder ontwikkelde landen, ten tweede vergroting van de import van voedsel en ten derde verstrekking van voedsel als consumptieve hulp.

Aan de verhoging van de eigen voedselprodude van de minder ontwikkelde landen is in november 1965 op de conferentie van de F A O veel aandacht besteed. Bij de discussis op deze bijeenkomt werd in het bijzonder aandacht besteed aan de behoefte aan technici en specialistische bijstand, aan versterking van produde- prikkels, aan de noodzaak tot aanpassing van het landbouwondenvijs en de voorlichting aan de bkale omstandigheden, aan landbouwhervorming en aan de op nchting van ooiiperatieve landbouworganktia. De problemen zijn vanzelfsprekend niet in alk onderontwikkelde landen gelijk. In sommige landen domineert het tekort aan technische kennis, in andere landen vonnen pachtverhoudingen, het tramp& het handekysteem en het vasthouden aan tradities de belangrijkste problemen. Met name grote delen van Mi behoren tot laatstgenoemde groep. Eveneens in november 1965 gaf het Amerikaanse departement van landbouw een publicatie uit waarin prioriteit werd gegeven aan de verhoging van de eigen voedselproductie in de 0ntWikkelingslanden.l De in dit rapport geformuleerde gedachten-

US. Department of Agriculture, Economic Report No. 27. Changes in Agricultare in 26 Developing Nations. 1965.

33

gang vormde de tegenhanger van de door de Directeur-Generaal van de F A O geformuleerde idee&. Deze bepleitte een meer planmatig georganiseerde distributie van de wereldvoedselproduktie, waarvan beschikbaarstelling van voedsel door geindustrialiseerde landen aan onderontwikkelde landen een belangrijk element vormde. Sindsdien is er een intensieve internationale discussie over het wereldvoedselvraagstuk gevoerd. De inzichten van de Verenigde Staten zijn daarbij ge- nuanceerder geworden. Enenijds blijft Amerika het belang van vergroting van de voedselproduktie in de minder ontwikkelde Ianden sterk accentueren, anderzijds wordt erkend dat gedurende een lange periode in de minder ontwikkelde landen een voedseltekort zal bestaan, dat alleen door invoer van buitenaf kan worden aangevuld.

De tweede mogelijke bijdrage tot de oplossing van het wereldvoedselvraagstuk is de vergroting van de voedselimport door minder ontwikkelde landen uit de voedselexporterende landen. Het voortzetten van deze import wordt echter steeds moeilijker door de uitputting van deviezenreserves van de minder ontwikkelde landen en door de groeiende schuldenlast waaronder deze landen gebukt gaan. De Verenigde Staten, die een belangrijk aandeel hebben in de voedselexport naar de minder ontwikkelde landen, worden geconfronteerd met e n trendmatige terugloop van him voedseloverschotten. Deze terugloop van de Amerikaame voedsel- voorraden hangt samen met de geleidelijk stijgende binnenlandse consumptie, de produktiebeperkende maatregelen die door de Anierikaanse regering zijn getroffen en de regelmatige internationale graanaankopen door de oostbloklanden.

Naast de verhoging van de eigen voedselproduktie en de vergroting van de voedselimport is, als hiervoor gesteld, een derde rnogelijke oplossing van het wereldvoedselvraagstuk de verstrekking van voedsel als ontwikkelingshulp. Hiermee hangt samen de mogelijkheid van het eventueel b e n t creren van daartoe bestemde voedseloverschotten in voedselexporterende landen. Het geven van ontwikkelingshulp in de vom van voedsel ter vootziening in consumptieve behoeften betekent een doorbreking van het beginsel dat hulp alleen uit produktiefactoren dient te bestaan. die bedoeld zijn om de produktie in de minder ontwikkelde landen te stimuleren. In feite is dit beginsel reeds losgelaten bij de invoering van programmahulp naast projecthulp, zodra die programmahulp mede consumptiegoederen omvat. Ook het Wereldvoedselprogramma van V N en F A O heeft een duidelijk consumptief aspect. Hoewel door dit programma voedsei voornamelijk verstrekt wordt in het kader van de uitvoering van projecten, valt niet te ontkennen &t deze hulp toch primair van consumptieve aard is. De ervaringen met het Wereldvoedselprogramma zijn ovengens all& gunstig: door de invoer van voedsel worden op produktie gerichte projecten mogelijk gemaakt.

Men kan een verschuiving van voedselhulp in het kader van projecten - zoals door het Wereldvoedselprogramma wordt gedaan - naar algemene voedselhulp ver-

34

gelijken met de verschuiving van projecthulp naar programmahulp. In beide gevallen wordt de desbetreffende hulpactiviteit vermimd tot de totale economie of althans een groot deel daarvan. Het onderscheid is slechts schijnbaar van wezenlijke aard; een economische activiteit in de vorm van een project is immers nimmer ge’isoleerd van de economische omgeving waarin het project is geplaatst; er zal integendeel een constante wisselwerking met de omgeving zijn. Men zou verder kunnen gaan en de vraag stellen of in het kader van het ont- wikkeligsprobleem het onderscheid tussen enenijds kapitaalgoederen in de zin van produktiefactoren en anderzijds consumptiegoederen juist is. Elementaire behuizing, voeding en onderwijs zijn immers, ook ak zij geen kapitaalgoederen zijn, toch evenzeer produktief als middelen ter instandhoudiig en stimulering van de arbeid aJs voornaamste produktiefactor. Bovendien is er nog een puur economische overweging. Onvoldoende voedselaanbod zal - zoals eerder werd gesteld - sterk remmend werken op de uitvoering van ontwikkelingsprogramma’s. Men mag aannemen dat het later weer versnellen van deze programma’s een veelvoud zal kosten van het overbruggen van het voedseltekort door middel van voedselhulp.

Naast kwalitatieve heeft het wereldvoedselprobleem vanzelfsprekend ook kwantitatieve aspecten. Om hierio een inzicht te krijgen dienen de minder ontwikkelde landen in twee groepen te worden verdeeld. De eerste groep bestaat uit landen, die nog geheel in het begin van hun economische ontwikkeling staan. In deze landen is de groei van het nationale inkomen en van de landbouwproduktie zeer laag; daar is tevens de toename van de voedselbehoefte primair een functie van de bevolkingsaanwas. De tweede groep bestaat uit landen die een verder stadium van economkhe groei hebben bereikt. Door de stijging van het nationale inkomen wordt in deze landen het voedseltekort groter, omdat door de inkomens- groei de vraag naar voedsel relatief sterk toeneemt.

De vorm van de voedselhulp zal van meerdem factoren afhankelijk zijn. Daarbij zijn aan de ontvangende kant de aard van het tekort en de vervoers- en opslag- mogelijkheden belangrijke elementen. Aan de gevende zijde zal getracht dienen te worden zodanig met voedselhulp te manoeuweren, dat deze noch de lokale markt in de ontwikkelingslanden verstoort door ongunstige invloed op de prijs en de produktie, noch de internationale handels- en produktieverhoudingen.

Aangezien dit vraagstukken zijn met wereldwijde implicaties, zullen zij ook slechts in internationaal verband benaderd kunnen worden. Overleg in het Development Assistance Committee te Parijs en in de Consultative Subcommission on Surplus Disposal (van de F A 0) te Washington en bevordering van actieve deelname aan het WereIdvoedseIprogramma acht de regering dan ook de meest gaigende middelen.

Intussen blijkt uit prognoses dat voorlopig nog gerekend moet worden met grote voedseltekorten in ontwikkelingslanden. Aangezien de voedselproduktie in vele

‘

35

van die landen de bevolkingsgroei rnaar nauwelijks kan bijhouden, zal import van voedsel dan ook voorlopig noodzakelijk blijven.

Op grond van al deze overwegingen is het wenselijk dat de minder ontwikkelde landen prioriteit geven aan de opvoering en rationalisering van hun landbouwproduktie. De ondergetekende is dan ook voornemens de hulpverlening meer daarop te richten. Teneinde te bereiken dat het stimuleren van de landbouwproduktie bij de hulp ontvangende landen continu aandacht krijgt, zal de regering dit ondenverp betrekken in de gesprekken welke plaats vinden in de consortia en de consultatieve groepen van de Wereldbank en de o ES 0.

Verder acht de ondergetekende het wenselijk dat - conform hetgeen in de nota van 1962 werd aangeduid - ter overbrugging van emstige en structurele voedseltekorten in minder ontwikkelde landen de bestaande ontwikkelingshulp wordt aangevuld met de verstrehng van hulp in de vorm van voedsel.

Dergelijke voedselhulp is door de Verenigde Staten reeds jaar en dag verstrekt uit overschotvoorradea Hoewel de tarwevoorraden van de Verenigde Staten volgens de ‘Foreign Agricultural Circulars’ van het Amerikaanse miniiterie van landbouw sin& 1963 met ongeveer 26% gedaald zijn tot mim 36 mln. ton (per 1 jan. 1966), zijn de totale wereldvoorraden in die tijd relatief veel minder gedaald, namelijk met slechts 9% tot rond 75 mln. ton. De mais-voorraden in de Verenigde Staten en Argentin% daalden indie periode met 2,5% (sinds 1964 met 6%) tot ruim 105 mln. ton. De waarde van deze voorraden beloopt thans (tegen wereldmarktprijzen) ruwweg $4,9 miljard voor tarwe en $4.7 miljard voor mais. In het licht van de gehele situatie kan er van worden uitgegaan dat, ook indien men rekening houdt met de Amerikaanse voorraadpolitiek en met een stijgende vraag uit Oost-Europa en de Chinese Volksrepubliek, er vm1opig nog ruim voIdoende graan voor voedselhulp beschikbaar is, mits hiervoor de fiianciering kan worden gevonden. Daarnaast moet worden erkend, dat zeer vaak de aanvullende voedselhulp beter niet in de vonn van eiwitarme producten kan worden gegeven, omdat veelal in het dieet van de ontwikkelingslanden het tekort aan eiwithoudende voe- dingsmiddelen het meest pregnant is. Opgemerkt kan worden dat de produktie van eiwitrijk voedsel in vrijwel d e ge-‘industrialiseerde gebieden reeds veel ruimte laat voor hulpverlening, terwijl zij zeer me1 kan worden uitgebreid indien de financieIe middelen voor de afiet beschikbaar zijn. De mogelijkheden van voedselhdp worden dan ook eerder beperkt door financGIe moeilijkheden dan door het huidige pmduktieniveau; de noodzaak van zogenaamde ‘planned surplus production’ lijkt dan ook vooraknog niet aanwezig.

1

I

I

c. De kv-m

Een complement van de pogingen tot vergroting van de landbouwproduktie en het voedselaanbod zijn de pogingen om tot vermindering van de vraag naar vcedsel te komen, 0.m. door een gerichte bevolkingspolitiek. Het enorme geboortenover-

36

schot in tal van arme landen heeft vanzelfsprekend verderreikende gevolgen dan een druk op de voedselsituatie aIleen. Het roept vraagstukken op met betrekking tot d e onderdelen van het ontwikkelingsproces: zowel ten aanzien van het algemene welvaartspeil en het individuele inkomenspeil ak ten aanzien van onderwijs, huisvesting, gemndheid, urbanisatieen werkgelegenheid. In tabel I1 is een prognose gegeven van de te verwachten toeneming van de wereldbevolking, waarbij ter illustratie de cijfers zijn opgenomen over de periode 175G1960. Deze schattingen zijn gemaakt door het secretariaat van de VN.

In een aantal minder ontwikkelde landen vormen programma’s ter beperking van de bevolkingspi een belangrijk onderdeel van de economische en sociale ontwikkelingsplannen. Dit geldt onder meer voor India, Pakistan, Zuid-Korea, Tunesi6 en de Chinese Volksrepubliek. In vele andere minder ontwikkelde landen zijn programma’s van bescheiden omvang in uitvoering. De betekenis van het besluit programma’s tot beperking van de bevolkingsaanwas in te voeren ligt niet zozeer in de onmiddellijk resultaten - deze d e n eerst op langere tennijn optreden - doch in de verandering van inzicht die uit deze besluiten blijkt. In de praktijk blijkt echter telkens weer, dat hier een terrein ligt, dat men slechts met grote omzichtigheid in de ontwikkelingslanden kan betreden. Huwelijks- gewoonten, religieuze factoren, economische en fysiologische omstandigheden spelen mede een belangrijke rol.

Het bevolkingsvraagstuk is in de V N voor het eerst ak apart ondenverp aan de orde gesteld tijdens de zeventiende Algemene Vergadering in 1962. Deze ge- dachtenwisseling resulteerde in een aanbeveling om statistische gegevens te verzamelen, demografiiche experts op te leiden en de verdieping van het inzicht in de samenhang tussen bevolkingsgroei en economische en sociale ontwikkeling te be- vorderell. De gedachte om landen die daarom vragen hulp op demografisch gebied te verlenen is in de mmer van 1964 tijdens de 37ste zitting van de ECOSOC aanvaard. In aansIuiting hierop is tijdens de 39ste zitthg van de ECOSOC (medio 1965) een M u i t aangenomen waarin de aanbevelingen van de V N Bevolkingscommissie inzake het werkprogramma op demografisch gebied worden ondersteund. In deze resolutie worden vlu-organen en -organkties uitgenodigd de mogelijkheden van uitbreiding van hun activiteiten op het terrein der bevolkingspolitiek in ovenveging te nemen; voorts wordt de aandacht van de Algemene Vergadering der V N gevestigd op de noodzaak hiervoor meer fondsen beschikbaar te stellen en wordt de secretark-generaal vermcht, aan het werk op genoemd terrein grote aandacht te schenken, onder meer door, op verzoek van regeringen, van advies te dienen en opleidingsmogelijkheden ter beschikking te stellen. Tenslotte wordt de secretaris- generaal in deze resolutie gevraagd aan de Bevolkingscommissie voorsteUen te doen voor een prioriteitenprogramma voor perioden van twee tot vijf jaar in het kader van een werkprogramma op lange t e h j n .

37

De achttiende vergadering van de Wereldgezondheids Organisatie (1965) heeft de directeur-generaal der W H O verzocht voort te gaan met de ontwikkeling van activiteiten ten aanzien van de gemndheidsaspecten van de wereldbevolkingsgroei. Deze activiteiten omvatten de uitvoering van studies van de medische aspecten van steriliteit en fertiliteit, methoden van gebootebeperking en van andere aspecten van de bevolkingsexplosie. Voorts droeg de vergadering de directeur-generaal op om op verzoek adviezen te verstrekken omtrent de gezondheidsaspecten van menselijke voortplanting. Deze adviezen hebben geen betrekking op operationele activiteiten; de achttiende vergadering van de Wereldgezondheids Organisatie achtte het niet tot de taak van de W H O te behoren, een of andere vonn van bevolkingspolitiek te steunen of te propageren.

De regering stelt zich op het standpunt dat zij - met erkenning van de rechten en verantwoordelijkheden van de ouders bij de bepaling van de gezinsgrootte - haar medewerking wil verlenen om tot een verantwoorde oplossing van het bevolkingsvraagstuk te komen. Zij neemt derhalve een positieve houding aan tegenover ver- zoeken die leden-staten tot de V N of daaronder ressorterende organisaties of tot haan& riceten om technische bijstand m.b.t. het bevolkingsvraagstuk. Zij heeft recentelijk aan dit standpunt uitdrukking gegeven tijdens de negentiende Wereldgemndheidsvergadeadering in mei 1966 te Gentve. Deze vergadering nam overigens een genuanwrd standpunt ten aanzien van het vraagstuk in kwestie in: de ietwat cryptische resolutie tenake beperkt de rol van de w H O op dit terrein tot het geven van technische adviezen op verzoek, binnen het raam van een georganiseerde gemndheidsdienst, zonder de normale preventieve en curatieve functies daarvan in de weg te staan. Em ontwerp-resolutie waarbij de directeur-generaal der W H O in duidelijke be- woordiigen werd vermcht aan het U N I C E F te adviseren inzake de gezondheidsaspecten van het bevolkingsvraagstuk. en steun te verlenen aan leden-staten, kwam door aanvaarding van eerstgenoemde resoiutie niet in stemming. De besluitvorming in de negentiende vergadering van de Wereldgezondheids Organisatie over de taak der W H O werd overigens geenszins door unanimiteit gekenmerkt.

De regering heeft intussen --naast haar evengenoemde bereidverklaring in het kader van de W H O - een concreet project voor samenwerking terzake met een bevriend donorland in studie. De regering heeft verder met belangstelling het in juni 1966 te Amsterdam gehouden congres ‘De mens in dichte pakking’ gevolgd.

d. Kennisovadracht

De oudste vorm van ontwikkeligsbijstand is technixhe hulp: de uitzending van deskundigen en, in de geindustrialiseerde landen, de ontvangst van bursalen voor studie of scholing. Kennisoverdracht werd gezien als de centrale voonvaarde voor het op gang brengen van het ontwikkeiingsproces in achtergebleven landen. Of-

-

38

schoon later de ontwikkelingsbijstand veel meer facetten is gaan vertonen, is daarin de kennisoverdracht een belangrijk onderdeel gebleven. Maar tevens zijn de methoden en technieken die voor deze overdracht werden gehanteerd sinds 1950 nagenoeg ongewijzigd gebleven. In ontwikkeling zijnde landen vragen langs bilaterale weg of via internationale organisaties deskundigen aan, die op grond van taakanalyses in meer ontwikkelde landen worden gerecruteerd en voor rekening van die landen voor enige tijd worden uitgezonden. Beurzen worden verstrekt - zolang er plaatsen zijn of geld voorhanden is - aan degenen, die zich langs welk kanaal dan ook aanmelden voor een beurs, zodra een sel&commksie hun opleiding of ervaring in overeenstemming acht met de toelatingseisen voor de opleiding die de aanvragers ambieren. Dit gehele systeem nu van uitzending en beursverlening bevindt zich in een over- gangfase die eerst na grondige reorganisatie van de methodenvan kennisoverdracht voltooid zal kunnen worden. In zuuC een situatie spelen talrijke factoren een rol. Onder die factoren geldt in de eerste plaats het doorbrekende inzicht dat de tot nu toe gevolgde werkwijze niet optimaal is en dat nieuwe oplossingen daarvoor moeten worden gevonden. Andere problemen en omstandigheden die de situatie kenmerken zijn de volgende:

1. Bepaling der prioriteiten

Het stond uiteraard reeds tang vast dat de behoefte aan technische hulp onbegrensd is. Tegenover bet beperkte aantal deskundigen staat een actuele vraag naar deskundigen, die uiteraard op een keuze berust welke het vragende land doet uit de onbeperkte behoeften. In de praktijk is echter gebleken, dat in vele gevallen de actuele vraag niet met de werkelijke prioriteiten in overeenstemming is, of, met andere wooden, niet in overeenstemming is met de r&l verwerkbare externe hulp. Deze negatieve vaststelling kon tot dusver niet eenvoudig worden omgezet in de pi t ieve bepaling, waar dan wbl door plaatsing van deskundigen een optimaal resultaat koa worden bereikt. Dit is thans een onderwerp van onderzoek waarbij met name de Verenigde Staten en Frankrijk baanbrekend werk vemchten. Daarbij wordt door middel van socio-economische studies getracht de strateghhe punten te isoleren waar dekundigenhdp het grootste resultaat bereikt voor de opvoenng van het ontwikkelingstempo.

2. Het aanbod van deskundigen

Het aantal beschikbare deskundigen in de geindustrialiseerde landen is betrekkelijk schaars. De pogingen tot vermiming van het aanbod zijn tot dusver weinig succes- vol geweest. Afgezien van interne factoren zoals de krappe arbeidsmarkt spelen hierbij vooral kwesties een rol als de speciale opleiding die de deskundige moet krijgen om zijn vakbekwaamheid aan te vullen met de specifieke vaktechnische aspecten die in een minder ontwikkeld land van belang zijn. Maar daarenboven is de deskundige vaak pas redelijk bruikbaar indien hij een speciale opleiding krijgt, onafhankelijk van zijn vak, in de methodiek van kennisoverdracht. In Nederland

39

is hiennee een aanvang gemaakt door concentratie der opleidingen op het Konink- lijk Instituut voor de Tropen. Daarnaast dient systematisch aandacht te worden geschonken aan het feit, dat de aanwezigheid van deskundigen in ontvangende landen een object van spanning blijft. Het besef van afhanketijkheid is moeilijk te verwerken. Ondanks de buiten twijfel staande toewijding en onbaatzuchtigheid van velen, die in dienst van de overheid, van internationale organisaties, of van particdiere organisaties in minder ontwikkelde landen werken, blijkt een patemalistische houding nogal eens een moeilijk geheel te wutraliseren eigenschap. Een afdoend opleidingspatroon is hiervoor nog niet gevonden. Het werk van het in Genbve gevestigde ondenoekinstituut voor sociale ontwikkeling zal ook hiervoor belangrijk materiaal leveren.

3. Drainoge van intellect

In twee opzichten begint zich een situatie af te tekenen waarbij de kennisoverdracht contraproduktief werkt. In de werkwijze der laatste jaren wordt namelijk op goede gronden door de donorlanden verlangd dat het ontvangende land een deskundige vooniet van CCn of meer ‘counterparts’ uit het eigen land aan wie de deskundige zijn kennis kan overdragen, zodat die kennis behouden blijft en niet vervliegt bij het vertrek van de deskundige. Elke deskundige derhalve bindt een aantal eenheden van het op zichzelf schaarse intellect waarover het ontvangende land beschikt. Mocht, zoals onder punt 1 is aangegeven, de deskundige op een minder strategisch punt wakzaam zijn dan wordt dit intellect onttrokken aan arbeid die elders in het eigen land meer vrucht zou afwerpen (zie ook punt 5). Een tweede zorgelijk verschijnsel is de stroom van pas opgeleide deskundigen van OnWikkelingslanden naar donorlanden, waar hun vaak aantrekkelijker en beter betaald werk wacht dan in het eigen land. Uit Azie emigreerden in 1962 meer dan 500 wetenschappelijk gevormden en technisch geschoolden naar de Verenigde Staten. In 1963 groeide dit aantal tot ruim 1200. Uit Latijns-Amerika verdwijnt een stroom van duizenden academisch gevormden naar de geindustrialiseerde landen.

4. Integratie VM projecten

De uitzending van afzonderlijke deskundigen kan als verouderd worden beschouwd zonder dat nieuwe uitxndingstechnieken voldoende zijn ontwikkeld. Dem nieuwe technieken tenderen in de richting van een ‘technisch hulppakket’, waarbij men zoekt naar een zo gunstig mogelijke combmatie van deskundigenhulp, materiaalvoorziening, opleiding, research, bursalen en jongere vrijwilligers. Dit pakket m u in een zo gunstig mogelijke veihoudmg tot het pakket van fiiancieelecono- mische bijstand moeten worden gebracht en vervolgens voorzien worden van de voorwaarden van continuiteit en follow-up. Hierbij strekt de programmering zich dus uit over een langere periode dan die, welke nu voor de meeste bilaterale programma’s regel is. Met zulk een werkwijze is hier en daar een begin gemaakt doch het is niet eo dat men reeds kan spreken van een werkelijk ingrijpende vernieuwing. We1 is in een aantal gevallen reeds afgestapt van het systeem waarbij

passief wordt afgewacht welke bursalen zich melden voor door hen gewenste op leidingen. Een fysisch seminar van de Universiteit van Uppsala in Zweden volgt reeds het systeem dat voor een aantal postdoctorale werkgroepen specifieke universiteiten elders worden uitgenodigd tot het voordragen van bursalen die geacht kunnen worden een meer dan gemiddeld nut uit de opleiding te trekken. Deze bursalen kunnen tijdens hun opleiding in Uppsala een project voor het eigen land ontwerpen op het gebied hunner specialisatie en voor dat project de deskundigen, de eventuele materiaalvoorziening, eventuele beurzen etc. voor periodes van een aantal jaren bij het Zweedse ministerie van ontwikkeling aanvragen.

5. Analfabetisme, onderwgs, communicatie-media (a) A N A L F A B E T I S M E

Het vraagstuk van de kennisoverdracht blijft uiteindelijk onoplosbaar indien niet tegelijkertijd voldoende aandacht wordt besteed aan de bestrijding van het analfabetisme en de ontwikkeling van informatie-media in de ontwikkelinglanden. Zeven- honderd miljoen mensen zijn analfabeet, d.w.z.4476 van alle volwassenen. Van het totale aantal staten op de wereld zijn er 97 waarvan meer dan de helft der inwoners analfabeet is. Bovendien is het absolute aantal analfabeten de laatste tien jaar nog toegenomen, ondanks een relatieve vermindering van het percentage.

In onderstaande overzicht * is een vergelijking tussen 1950 en 1962 gemaakt m.b.t. de aantallen analfabeten in de verschillende werelddelen. Aantallen analfabeten van I5 jaar en ouder (in miljoenen)

1950 (circa) 1962 (circa) Gerniddeld iaarliiks groeipercentage

Afrika 94- 99 115-122 1,2 -2-25 45- 41 49- 51 0,35-LO5 Amerika

M e en oceanie 330-340 347-357 0,15-0,65

Europa en U.S.S.R. 28- 36 20- 28 -5,O -0,O Chin. Vdksrep..

Noord-Korea en Zuid-Afrilra (tezamen) 184-207

(AUShaliii)

Noord-ViCtnam,

Totaal 681-129

Naar bekend wordt het analfabetisme behalve door het tekort aan onderwijs ook bepaald door een complex van economische, politieke, sociale, psychologische en culturele factoren. Weke de historische of politieke oorzaken van de situatie ook

Ontlecnd aan ‘Statistics of Illiteracy’, UNESCO, Parijs, 6 aug. 1965, doc. CS/0665, 14BDA. 8 (WS), pag. 6.

41

mogen zijn, feit is, dat het analfabetisme samenvalt met het minder ontwikkeld zijn. Het analfabetisme is zowel de oonaak als het gevolg van de mindere ontwikkeling en is daarom mede verantwoordelijk voor de steeds groter wordende afstand tot de ontwikkelde landen. De bestrijding van het analfabetisme moet dientengevolge een wezenlijk onderdeel vormen van de hulpverlening aan de minder ontwikkelde landen. De conclusie mag dan ook getrokken worden dat. aangezien de oorzaken van het analfabetisme complex zijn, men bij het zoeken naar oplossingen het probleem moet bezien in nauw verbaod met de economische situatie, de sociale structuren, algemene maatschappij-opvattingen en de ontwikkeling van het onderwijs.

(b) O N D E R W U S

Met name het onderwijs vormt een van de beslissende factoren in de economische, technologkche, sociale en culturele vooruitgang. De wijze van bestrijding van het analfabetisme door middel van het onderwijs zal echter niet alleen wisselen met de tijdsomstandigheden, maar zal ook in ieder land verschillend moeten ziin; bovFndicn zal het onderwijs ook in kwalitatief opzicht vooruit moeten gaan en zich zoveel mogelijk van de andere media bedienen. Dit onderwijs zal moeten zijn gericht zowel op de jonge generatie die nog niet in het arbeidsproces is opgenomen als op de oudere generatie die nog geen lager onderwijs heeft genoten.

Meer en meer is men intussen, op grond van veelzijdige ervaring, doordrongen van de noodzaak dat de opzet van het onderwijs aan volwassenen nauw verbonden moet zijn met de eigen persoonlijke economische en maatschappelijke vooruitgang, even& met de economixhe en sociale prioriteiten en behoeften van het betrokken gebied, teneinde de algemene levensstandaard te kunnen verbeteren. Grote aandacht behoort daarom te worden gegeved aan vakopleidingen, die overigens zo breed mogelijk opgezet moeten worden. Bij de onderwijsplanning in de ontwikkelingslanden zat daarom zeer in het bijzonder rekening moeten worden gehouden met de andere onhvikkel ingpla . Men zal er dus naar moeten streven deze van meet af aan onderling te integreren en op elkaar af te stemmen.

,

Recente ondemkingen hebben veel bijgedragen tot verheldering van de inzichten in het onderwijsprobleem. Deze verheldering heeft een aantal ernstige knelpunten blootgelegd. In sommige ontwikkelingslanden is de opgebouwde onderwijs-apparatuur niet afgestemd op het vermogen van deze landen om de afgestudeerden werk te verschaffen. Wijziging van die situatie is moeiiijk omdat het eenmaal bestaande schlsysteem, dat met externe h i p werd gecreeerd, de tendens heeft zich uit te breiden. In sommige gevaHen werd teveel lager onderwijs gecreeerd doch te weinig middelbaar en vaktechnisch onderwijs, in andere gevallen werd het universitaire apparaat in tweeiklei opzicht te groot. In de eerste plaats door het ontbreken van geld om de studenten van beurzen te voorzien, waardoor een toenemende vraag naar exteme f i d e l e hulp ontstaat; voorts door het ontbreken van de zekerheid

p-

42

dat de afgestudeerde op een hem passeode plaats in de maatschappij kan worden geplaatst, hetgeen kan leiden tot ernstige spanningen. Het spreekt vanzelf, dat bij de planning de opleiding van onderwijzend personeel op de verschillende niveaus, de toe te passen technieken en de verzorging van leer- materialen bijzondere aandacht verekn. In dit verband zij vermeld dat de ondergetekende aan een technische uitgeverij de opdracht heeft verstrekt om in samenwerking met de op 22 juni jongstleden opgerichte Stichting Onderwijsbijstand en met andere geinteresseerde uitgevers van educatieve media leerstof te vervaardigen voor projecten op het gebied van het techniiche onderwijs.

(C) C O M M U N I C A T I E - M ED I A

Maar ook voor hen, die kunnen lezen en meer of minder onderwijs hebben genoten, is er in de ontwikkelingslanden vaak onvoldoende ‘follow-up’ om de verworven kennis op peil te houden of uit te breiden, als gevolg van een chronisch tekort aan informatiemiddelen. Volgens gegevens van de u N E s c o kan 7w0 van de wereldbevolking niet beschikken over een minimum aan informatie-middelen, welk minimum is gesteld op 10 exemplaren van een krant, 5 radio-ontvangtoestellen en 2 bioscoopplaatsen per 100 inwoners. onder auspicien van de U N E S C O worden, naar bekend, vele activiteiten ondernomen ter bestrijding van het analfabetisme en de ontwikkeling van communicatiemedia? D e bevolkiigsaanwas en de stijging van het inkomen per hoofd van de bevolking doen de behoefte aan communicatiemiddelen echter sterk toenemen.

Op grond van een resolutie aanvaard tijdens de 13e Algemene Conferentie van de U N E s c 0, wordt door deze orpnisatie e&n programma voorbereid ter bevordering van de produktie en distributie van boeken in de ontwikkelingslanden gedurende de periode 1967 tot 1976. Dit houdt verband met de verwachting dat de waag naar boeken en pendieken in M e en Afrika in 1975 zal zijn verdrievoudigd. Momenteel worden door 12 landen, waaronder Nederland, driekwart van alle boeken ter wereld vervaardigd. Onder d a e landen is India het enige ontwikkelingsland. Daarnaast moet worden bedacht dat 90% van de boeken die in ontwikkebp- landen worden vervaardigd leerboeken zijn, hetgeen duidt op een gebrek aan v01- doende diversiteit van Iectuurvooniening? Tijdens de internationale conferentie ter bestrijding van het analfabetisme, gehouden te Teheran in September 1965, is van Nederlandse zijde aan de u N E s c o medewerking toegezegd voor het opzetten van literatuurbureaus, tenvijl praktische suggesties werden gedaan voor een meer optimaal gebruik, via een mort ‘clearing house’ van de in de verschillende ontwikkelingslanden beschikbare literatuur (zie voorts pag. 105 e.v.).

U N E S C O Developing information medii in Africa, press, radio, film, television. Report no. 37, 1963. * U N E S C O - Activitks in the book field Report by U N E S C O to the I n t e m a t i O d Publishers Congress, mei 1965. U N E S C O - Books for the Developing Countries. Asia, Africa. Report no. 47, 1965.

43

In de ontwikkelingslanden is eveneens een groot tekort aan kranten. Het verbruik van krantenpapier per hoofd der bevolking bedroeg in 1964 in Nederland 16,9 kg, in Marokko 0,3 kg, in IndonesZ 0,2 kg. Per 100 inwoners beschikt men in Afrika over 1,2, in Azi8 over 3,8 en in Zuid-Amerika over 7,4 exemplaren van een krant. In Europa heeft men per 100 inwoners 23,9 dagbladen ter beschiing?

Nu naast de meer traditionele grafische communicatiemiddelen de media van radio en televisie tot grote ontwikkeling zijn gekomen, kan men zich afwagen of en in hoeverre onder bepaalde omstandigheden aan deze beide laatste media voor ontwikkelingslanden de voorkeur moet worden gegeven. Hoe men daarover ook oordeelt, in elk geval kan worden gesteld dat, afgezien van de technische moeilijkheden voor ieder land, en dus ook voor ontwikkelingslanden, het medium van de grafische communicatie onvervangbaar is. Dit medium h e n heeft enkele uit- zonderlijke voordelen. Communicatie door middel van drukwerk biedt namelijk de mogelijkheid van de p o t s t e differentiatie, terwijl dit medium tevens de consument toestaat zelf te bepalen of, en zo ja, op welke tijd en in welk tempo hij van wat tot hem wordt gebracht in zich opneemt. De andere media bieden deze mogelijkheid niet of in veel mindere mate: zij zijn bij uitstek massa-media. Uiteraard kan het grafiihe communicatiemiddd, in zeer grote oplagen verspreid, eveneens massamediun zijn, doch het behoeft dit niet te zijn. Een ander voordeel van dit communicatiemedium is voorts, dat het ook in kleine hoeveheden economisch verantwoord kan worden vervaardigd en gedistribueerd. Daarom is dit medium bij uitstek geschikt om te YOOrzien in de culturele behoeften van kleinere gemeen- schappen, die wanneer zij gehee-1 afhankelijk zouden worden van de massa-media, het gevaar zouden lopen, van lieverlede op te gaan in een ongedifferentieerd groot geheel en daardoor veel van hun culturele eigenheid zouden gaan verliezen. Dit verlies heeft voor gemenschappen in ontwikkeling nog veel ingrijpender gevolgen dan voor om. Daar immen kreeg men veelal nog geen gelegenheid een eigen cultuur tot voldoende ontwikkelig te brengen. Het in die fase eenzijdig ondergaan van de homogeniserende invloed van de massa-media leidt tot extra grote acculturatieproblemen.

Verantwoorde ontwikkeliugshulp op dit terrein zal daarom moeten uitgaan van een inzicht in de grote betekenis van het kunnen herkennen van een eigen cultuur- patroon in de produkten van de communicatiemedia en in het bijzonaer van die van de drukpers. Dit houdt in. dat een evenwichtig ontwikkelingsbeleid ook emtige aandacht moet schenken zowel aan het scheppen van opleidingsmogelijkheden voor de ontwikkeling van auteurs en journalisten ah aan het ontwikkelen van een in voldoende mate gedifferentieerde grafische industrie en daarmee van een gedifferentieerde pers.

Dr. Michael Heim. Die Weltpresse in m e n . Zeitungs- und Zeitschriften-Verlag, 3 iuni 1966.

44

In een tijdperk dat gekenmerkt wordt door de neiging tot concentratie in grote produktieeenheden ligt het voor de hand dat men geneigd is ook voor de ontwikkelingslanden in eerste aanleg te denken aan de vestiging van een of enkele grafische grootbedrijven instede van a m een groter aantal middelgrote en kleinere hedrijven. Het gevaar hiervan is echter, dat in die landen, die tegelijkertijd ook kampen met ernstige transport- en dus met distributiemoeilijkheden, door een dergelijke eenzijdige structuur van de grafische industrie enerzijds het eigenlijke doe1 niet wordt bereikt en anderzijds een te eemijdig accent gaat vallen op een gecentraliseerde en massale verspreiding van drukwerk. Er bestaat een duidelijk onderkenbare grote behoefte aan goedkope grafiihe produktiemiddelen die de gebruiker in staat stellen op eenvoudige wijze via grafsche uitdrukkingsmiddelen deel te (gaan) nemen aan het culturele leven van het gebied waarin hij werkzaam is. Het is om die reden, dat de ondergetekende in aansluiting op de in september 1965 te Teheran gehouden wereldconferentie ter bestrijding van het analfabetisme de Staatsdmkkerij heeft verzocht de ontwikkeling ter hand te nemen van een prototype van een eenvoudige mobiele grafische produktie-eenheid. Bij de o p t hiervan wordt uitgegaan van de mogelijkheid, alle aanwezige uitdrukkingsmiddelen voor de journalistieke, de voorlichtende en informatieve taal optimaal te gebmiken. In dit verband zij eraan herinnerd, dat wij tot voor kort in de westerse wereld de letter steeds hebben gezien als vrijwel het enige middel om de geschreven taal zichtbaar te maken. De elementen beeld en kleur zijn daarbij vanouds in hoofdzaak gebruikt als versienngselementen. De grafiihe uitdrukkingsmogelijkheden zelf (lettertype, kleur etc.) worden echtzr steeds meer vormen van de journalistieke taal zelf, niet alleen in wat zij zeggen, maar ook in de wijze waarop zij tot ons spreken. De vormgeving via letter, tekening, montage, collage etc. van het visuele kan echter ook zelf taal zijn; deze vormgeving is niet louter meer artistieke toevoeghg. maar krijgt meer en meer ook i n h o d - waarde. Bij het verlenen van ontwikkelingshulp in deze sector zal er dan ook met name tegen moeten worden gewaakt, niet aan de ontwikkelingslanden een grafisch- technihe structuur op te dringen, die nog te veel aan verouderde westerse tradities is verbonden. Gezien de omvang van het analfabetisme en de enorme behoefte aan praktische en concrete hulpmiddelen ter bestrijding van deze fundamentele achterstand, is - als derde uitvloeisel van evengenoemde te Teheran gehouden conferentie - momenteel overleg gaande over de mogelijkheid om in Nederland te komen tot de oprichting van een instituut voor grafiiche ontwikkelingshulp, dat onafhankelijke en niet-comerciele adviezen over concrete grafiiche vraa-en aan ontwikkelingslanden kan geven. De regeering ziet in de bevordering van de informatie door middel van de druk- pen bovendien een uiterst belangrijke mogelijkheid om de uitwerkhg van de thans veelal zeer incidentele en verspreide kennisoverdracht via deskundigen, fellows en projecten, op grote schaal en systematisch te verbreden; dit mu het ealnomisch rendement van deze vormen van hulp aanzienlijk verhogen.

45

Hetgeen in het vorenstaande is gezegd met betrekking tot het belang van het oudere grafische communicatie-medium voor de verspreiding van kennis en cultuur geldt - zij het mutatis mutandis - in belangrijke mate ook voor de moderne audio- visuele media van radio en televisie. Het belang van de stimulering van het gebruik van deze beide moderne media bij het onderwijs - ook van volwassenen - in de ontwikkelingslanden, behoeft nauwelijks nadere toelichting, evenmin als de noodzaak van het opleiden van deskundig personeel voor het verzorgen der toestellen. In dit kader onderzoekt de regering momenteel de mogelijkheid om in samenwerkmg met de N v Philip en de Wereld- omroep een opleidmgscentrum op te richten voor ondemcht in radio- en televisie- programmering.

Tenslotte mu de ondergetekende nog willen wijzen op de belangrijke rol, die in dit kader het United Nations Office of Public Information (OPI) kan spelen. Het verspreiden van meer en ruimere kennis over de op alle terreinen van het maatschappelijke leven sterk uitgebreide ontwikkelingsactiviteiten van de V N en haar organisaties. inzonderheid in de m snel in aantal toegenomen ontwikkelingslanden, is van niet te- schatten betekenis voor hun verdere ontwikkeling. Aan regionaal gecoiirdineerde actkiteiten terzake via ECAFE, E C A en E C L A zal daarbij bijzondere aandacht moeten worden geschonken.

6. Gebrek aan gegevens

De hiervoor genoemde problemen vinden hun plaats in een systeem van kennisoverdracht dat zich over een groot deel van de wereld uitstrekt, waarbij de behoeften groot zijn, het aanbod gering en het groeitempo laag. De conclusie dringt zich op, dat het vraagstuk van de optimale programmering van technische bijstand niet op het nationale maar op het internationale vlak ligt. Gegevens omtrent de verleende bijstand zijn schaars of ontbreken, waardoor het opsporen der optimale situaties slechts bij toeval gelukt. Een zeer grote intensivering van de uitwisseling van gegevens twen donorlanden en internationale Organisaties is een minimum- vereiste. Verdergaande suggesties betreffen de ingebruikneming van een centrale computer die op ieder gewenst ogenblik een vouedig beeld mu kunnen geven van de aan een land verleend of toegezegde hulp. In de loop van 1966 zal de F A O een documentatiecentrum oprichten van de hulp op landbouwgebied, hierbij zal vermoedelijk reeds gebruik worden gemaakt van computer-techniek. Het ligt voor de hand dat daarna centra zullen volgen voor onderwijs bij de UNESCO, voor medische bijstand bij de WHO etc. Overkoepeling wordt dan mogelijk door co- ordinatie van de programmering met behulp van computers waarin ook de omvangrijke bilaterale programma’s zijn opgenomen.

H O O F D S T U K I V

Structuurbeleid

a. Inleiding

De verlening van bijstand aan minder ontwikkelde landen is aanvankelijk gezien als een incidentele zaak die in tijdsduur beperkt zou zijn, een soort sequeel van de dekolonisatie. Het bijstandsbeleid is dan ook niet, zoals bijvoorbeeld het defensie- beleid, een integrerend onderdeel gaan uitmaken van het voor langere termijnen ontworpen politieke en economische beleid van de hulpverlenende landen. De bijstand voor in welvaart achtergebleven gebieden is met name in Nederland aanvankelijk vooral in het perspectief gesteld van charitatief humanitaire overwegingen. Die overwegingen hebben het incidentele karakter van de hulpverlening verder versterkt, waardoor de onderschatting toenam van de tijdsduur en van de veelomvattende problemen verbonden aan het ontwikkelingsvraagstuk. Het incidentele en charitatieve element in deze, in den beginne wijd verbreide visie had tot gevolg, dat de hulp werd beschouwd als de overdracht van een restant eigen welvaart en ak het ware werd gehleerd van het algemene nationale beleid, dat geconcentreerd was op optimale eigen ontplooiing. Van het daaruit voor de eigen welvaart behaalde resultaat, werd vervolgens een klein deel aan de minder wel- varenden beschikbaar gesteld. Eerst werd dus getracht in de sectoren van internationale handel, van landbouw en industriahatie de eigen welvaart te maximali- wren, veelal zonder daarbij direct acht te slaan op het mogelijke gevolg daarvan voor de minder ontwikkelde landen, waarna een &el van het aldus bereikte resultaat aan de minder ontwikkelde landen werd overgedragen. Het welvaartstekort was een probleem van anderen; er kon aan tegemoet gekomen worden wanneer men overschotten bezat. Deze omstandigheden leidden er toe dat hulp vrijwel uitsluitend werd verstrekt in de vonn van kennis en kapitaal. Het inzicht is intussen doorgebroken dat zuk een handelen, hoezeer ook te goeder trouw, niet in staat is de voorwaarden te scheppen tot een redelijke stijging van de levensstandaard in de ontwikkelingslanden, en hun geleidelijke inpassing in het wereld-economische bestel te bevorderen.

Verhoging van de levensstandaard in de minder ontwikkelde landen kan niet teweeg worden gebracht zonder dat hiervoor een internationaal gecoiirdineerd beleid en een internationale strategie wordt ontworpen, die verandering in het wereldeconomisch beeld mede tot oogmerk heeft. Daarom kan hulpverlening niet beperkt blijven tot overdracht van k e d s en kapitaal. Alle raakvlakken tussen de geindustrialiseerde landen en de &der ontwikkelde landen die van belang zijn voor de economische en sociale ontwikkeling d e n in die hulpverlening betrokken moeten worden. Het bijstandsbeleid verandert daardoor van karakter: van incidentele hulp tot structurele ontwikkelingsstrategie. Voor de geindustrialiseerde landen betekent dit dat het ontwikkelingsbeleid een integraal d d wordt van het algemene nationale beleid, mwel in eigen land als naar buiten, en aldus van een restfactor tot een wezenlijk element wordt van alle politieke bandelen. De raakvlakken zijn vete: zij doorsnijden het terrein van onderwijs en wetemchappen, van landbouw en van indutriali.de. Zij zijn te vinden in de

47

sectoren van ruimtelijke ordening, van dienstenverkeer, van sociaal en maatschappelijk werk, van handel en van monetair beleid. Deze groei naar een intemationale structurele samenwerking op hulpverlenings- gebied vertoont een zekere verwaptschap met de ontwikkeling van het nationale overheidsbeleid op sociaal-economisch terrein in het tweede kwart van deze eeuw. Ook dit was oorspronkelijk van een aanvullend en incidenteel karakter. Geleidelijk aan is het omgebouwd tot een modem economisch sturen, waarbij de overheid zich richt op strategische, macro-economische ingrepen. Alles wijst er op, dat in het internationale samenwerkingsbeleid een verwante ontwikkeling zal plaatsvinden. Het is echter niet eenvoudig een concreet samenwerkmgbeleid te formuleren voor al deze terreinen; zowel in hulp gevende als in ontvangende landen zijn bij zodanig beleid gevestigde belangen betrokken en tal van instanties. Daamm verloopt de besluitvorming traag en zijn de resultaten tot op heden beperkt. Op het gebied van de internationale handel zijn besprekingen gaande over concrete voorstellen, waarbij in dq landbouwsector voortgang wordt gemaakt; op de terreinen van intemationaal monetair beleid, dienstenverkeer en inschakeling van wetenschap en technologie is het belang van de minder ontwikkelde landen erkend, maar stagneert de aanloop MU concrete actie. Op het terrein van de industriahatie verkeert de gedachtenvorming nog in een eerste stadium.

b. Programmering em meerjarenplanning

Een internatiohale ontwikkelingtrategie zal de beschikking vergen over een wel- overwogen analyse, taakstelling en programmering van internationale economische samenwerking. Dit inzicht vindt langzaam ingang. In de geindustrialiseerde landen ontstaat een tendens om een plafond van uitgaven voor ontwikkelingsbijstand voor meer jaren vast te leggen en in minder ontwikkelde landen worden ontwikkelingsproga’s eveneens voor perioden van langer dan Gn jaar opgesteld. In een internationale strategie passen beide elementen: de meerjarige ontwikkelingsplannen en de voor langere termijn geplande maatregelen der hulpverlenende landen. Ter oxidersteuning van zulk een programmering is een analyse gewenst van de voornaamste economische en sociale factoren die de ontwikkeling beinvloeden en van de opstelling van richtlijnen en taakstelhg voor de hantering van deze factoren.

De programmering heeft in 1966 intemationaal bijzondere aandacht gekregen door de eerste bijeenkomst van het ‘Committee for Development Planning‘ van de Ver- enigde Naties. Deze Commissii is ingesteld op grond van een resolutie weke in 1965 is aangenomen tijdens de a t e fitting van de EC os oc. De eerste bijeenkomst van de Commissie, waarin een aantal der beste deskundigen uit de wereld zitting hebben, heeft in mei j.1. plaats gevonden in New York. Tijdens deze bijeenkomst zijn algemene beschouwhgen geftrijd aan de thans in de wereld plaats vindende programmeringsactiviteiten en aan de problemen die bij de uitvoering van de

48

programma’s optreden. Verder is besproken op welke wijze de Commissie de E C O S O C en de Verenigde Naties in de toekomst kan bijstaan bij de arbeid op het terrein van de programmering. Bij haar eerste besprekingen heeft de Commissie het tekort aan buitenlandse valuta en het achterwege blijven van de uitvwring der ontwikkelingsplannen als de belangrijkste knelpunten aangewezen welke de ontplooiing van de achtergebleven landen vertragen. Teneinde in de programmering van de minder ontwikkelde landen verbetering te brengen en daardoor de uitvoerbaarheid van de plannen te bevorderen, acht de Commissie het wenselijk dat verbetering wordt gebracht in de prognoses van de wereldeconomie en dat de minder ontwikkelde landen op nationaal niveau worden geholpen bij het opstellen van hun ontwikkelingsplannen. Dit alles op een wijze waarbij men zich baseert op de mogelijkheid van het formuleren van een samenhangende reeks economische en d a l e doeleinden. Teneinde op nationaal niveau de minder ontwikkelde landen te kunnen bijstaan bij het opstellen van hun ontwikkelingsplannen zal voorts aandacht moeten worden besteed aan de methodologische en organisatorische aspecten van de ontwikkelingsprogrammering, zal uitwisseling van ervaring nodig zijn en zal personeel voor ontwikkelingsprogrammering moeten worden opgeleid, in het bijzonder door regie nale ontwikkelingsinstituten. Verder zal een tijdschrift door de Verenigde Naties worden uitgegeven Over kernis en ervaring van de verschilknde elementen van de ontwikkefingsprogrammering. Op grond van de gehouden besprekingen heeft de Commissie besloten de volgende onderwerpen als haar werkterrein te kiezen: I. de beschouwing en evaluatie van de programma’s van de Verenigde Naties en de gespecialiseerde organisatis voor zover deze de programmering en het opstellen van projecten betreffen, en het formuleren van maatregelen welke door de E c o S 0 C

kunnen worden ondemomen ter vedktering van de bestaande situatie; 2. de beschouwing en evaluatie van de voodtgang, gemaakt in de Verenigde Naties en de gespeciaiseerde organkties bij de kennisoverdracht aan minder ontwikkelde landen, en de opleiding van personeel op het terrein van programmering en prognoses; 3. het analwren, in samenwerking met de Verenigde Naties en de gespecidiseerde organisaties, van de belangrijkste ontwikkelingen in de programmering in de wereld aIsmede van de daarmee samenhangende problemen en oplossingen, in het bijzonder voor mver deze van belang zijn voor de ontwikkeling van de minder ontwikkelde gebieden; 4. de bestudering van de individuele vraagstukken der ontwikkelingsprogrammering welke door de E c o s o C, de secretark-generaal of de gespecialiseerde organisaties relevant worden geacht.

Het ‘Center for Development Planning, Projections and Policies’ van de Verenigde Naties (C D P P P) zal als ambtelijke staf van de Commissie fungeren. Op de volgende zitting van de Commissie zal aandacht worden besteed aan rapporten over de be-

49

langrijkste activiteiten op het terrein van de programmering in de Verenigde Naties en aan methoden ter bepaling van het effect van de uitvwring van ontwikkelingsplannen. Verder zal aandacht worden gewijd aan het probleem van het betalingstekort van de minder ontwikkelde landen. Voor daarop volgende zittingen staan onder andere op het programma het formuleren van voorstellen om te komen tot betere wereldwijde economische prognoses en een taxatie van het wereldvoedsel- tekort Het C D P P P is, mede daartoe in staat gesteld door een Nederlandse bestemmings- bijdrage aan de Verenigde Naties, thans doende de belangrijkste gegevens bijeen te brengen die de grondslag zullen moeten vormen voor het beleid in het volgende ontwikkelingsdecennium. Daarbij zal prioriteit worden gegeven aan een her- berekening van de welvaanskloof zoafs die, naar men verwachf in 1970 zal zijn, aan een schatting van d i relile behoefte aan kapitaalhulp in 1970 en aan een analyse van een mogelijke internationale arbeidsverdeiing tussen meer en minder ontwikkelde landen op het gebied der indusHele productie. Voor de programmering van het beleid in de sociak sectoren worden criteria geformuleerd door het V N Instituut voor Sociale Ontwikkeling (UN RISD) te Genkve. De eerste rapporten en studies bevatten analyses van de correlatie tussen mno- mische groei en het ontwikkelingsniveau in sociale sectoren atS openbare gezondheid en ondenvijs. Voor een versnelde ontwikkeling is het immers essentieel dat de sociale sectoren in het ontwikkelingsproces worden venveven. De onvoldoende belangstelling v y r &en als urbanisatie en huisvesting heeft tot een v6rgaande ont- reddering gebid op dit gebied. Hier was ovengens nog enige mate van kwantjficatie mogefijk, in het vervoQ zal men vooral aandacht moefen besteden aan niet-kwanti- ficeerbare ondenverpen als psychologische en religieuze omstandigheden, de be- stuursvormen, de organisatie van het maatschappelijk leven en het verenigings- wezen. Al deze categorieb zijn, mals de studies van het Geneefse Instituut uit- wijzen, van onmiddeujke betekenis voor de economische en sodale p i . Pro- bkmstelhg en analyse verkeren hier echter nog in een rudimentaire fase.

Voor het tot stand komen van een internationale ontwikkeliigsstmegie is het verder wenselijk, dat de hulpgevende landen hun bijstand op basis van meerjarige toezeggingen ventrekken. De argumenten hiervoor zijn: I. VM de minder ontwikkekk landen wordt gevergd dat zij zich basemn op een meerjarig onmikkehgsplan. Zij h e n dit alleen doen als zij weten k v e e l hulp beschikbaar zal komen. Meerjarige programmering van de hulpverlening is dan ook een comequentie van de eis van meerjarige ontwikkelingsprogrammering WelLe aan de ontwikLelingslaoden wordt gesteld; 2. effectieve internationate coiirdinatie en het opstellen van een meerjarige internationale strategie worden emstig bemoeiijkt zolang de hulp wordt gegeven op een incidentele bash 3. ZDtang de omvang en de vorm van de hulp per jaar worden hepahi, ondergaa! deze licht de invloed van inadentele politieke gebeurtenissen, betalingsbalans-

50

problemen, het optreden van belangengroepen en dergelijke. Het grote belang van de hulpverlening vereist, dat deze door meerjarige programmering tegen incidentele invloeden wordt beschermd. Door meerjarige programmering wordt de hulp in plaats van een sluitpost een basispost in het budget.

Op grond van deze ovenvegingen zal ook de Nederlandse bijstand voortaan op een voortschrijdende vierjarige basis worden geprogrammeerd, waarbij de definitieve vaststelling van het jaarlijks feitelijk te besteden bedrag op bask van de ingediende begrotingsvoorstellen telkenjare bij de wet geschiedt. Uiteraard kan dit geen programma in de eigenlijke zin des woords zijn. Voor Nederland dient zich geen specifieke, naar omvang en vorm bepaalde vraag om hulp aan. Evenmin kan men zich vastleggen op concrete maatregelen in een moeilijk overzienbare toekomt, waarin de accenten steeds wisselen. Uitgangspunten zijn geweest de overweghgen die in een volgende paragraaf over de omvang van de Nederlandse hulp uiteengezet worden, en de algemene tendenties die zich in de totale vraag aftekenen. Uiteraard is het Nederlandse aandeel een beperkte factor in de totale stroom van bijsmd. Intemationaal is een heronentering gaande inzake de ontwikkelings- vraagstukken en in zulk een periode komt een gezamenlijke strategie moeilijk tot stand. Toch zal het Nederlandse beleid nauw moeten aansluiten bij hetgeen andere hulpgevende landen doen. Voorts is Nederland partner in verschiende multilaterale afspraken. Met name de EEO beinvloedt sterk de Nederlandse positie ten aanzien van de minder ontwikkelde landen. De Gemeenschappelijke Markt voert een actief hulpverleningsbeleid waarin Nederland krachtens de verdragen van Rome en Yaoundk participeert. Op een aantal terreinen is Nederland niet vrij autonome activiteiten te ondernemen, aangezien daar de bevoegdheid geheel of ten dele bij de Europese instintten berust. Dit geldt voor sectoren van de internationale handel en de Iandbouw. Om land behoeft echter geen afwachtende of passieve houding aan te nemen. De urgentie van het ontwikkelingsprobleem staat zulks trouwens niet toe. Ook wanneer o n bijdragen beperkt zijn en autonoom handefen soms niet mogelijk zal zijn, kan om land met name bij de voorbereiding van een intemationaal hulpverleningsbeleid kwalitatief goede bijdragen leveren en m op wezenlijke wijze een aandeel nemen in de oplossing van belangrijke vragen.

Een internationale ontwikkelingsstrategie kan deen tot stand komen op de grond- dag van intensieve samenwerking tussen hulp gevende en hulp ontvangende landen. Zulk een samenwerkhg is niet verenigbaar met een situatie waarin een blok van rijken zijn belangen moet verdedigen tegenover een blok van armen. Daarom ware te streven naar het tot stand brenpn van vormen van overleg waarin men elkanders beleid bestudeert en beoordeelt. In de periode van de Marshall-hulp werd dit in de o E s o een algemeen aanvaarde onderzoekprocedure, die tham ook mrdt gevolgd in het Development Assitane Committee van de o ES o ten aanzien van het hulp verleningsbeleid der leden-staten. Si& enige tijd wordt een analoge werkwie ook in de Organisatie van Amerikaanse Staten toegepast.

5 1

De regering acht het van groot belang dat - tegen de achtergrond van de doelstellingen der V N als vervat in art. I, derde lid jo. 55 en 56 - ter bevordering vaneen vruchtbare internationale samenwerking met betrekking tot de sociaal-economische ontwikkeling der achtergebleven landen systematisch een aantal duidelijke richtinggevende gemeenschappelijke uitgangspunten en gedragsregels worden geformuleerd, welke gelijkelijk gelden voor meer en minder ontwikkelde landen. Hierbij kan men aansluiten bij reeds bestaande gedragsregels, mals neergelegd in de o A T T en andere overeenkomsten. De aldus in een ‘Handvest voor internationale ontwikkelingssamenwerking’ op te nemen grondbeginselen en praktische gedragsregels zouden vervolgens kunnen dienen ah concrete leidraad, mwel bij het nastreven van de ontwikkelingswnenwerking als zodanig aki bij de beoordeiing van de resultaten van die samenwerking. Niet bemgd wordt, dat het hier bedoelde handvest een samenstel van afdwingbare rechtsregels mu mdten inhouden. Het dient veeleer een richtsnoer te zijn tot stimulering van de samenwerking op het ooderhavige gebied, zoals de Verklaring van de Rechten van de Mens en het Sociale Handvest merkbare invloed hebben

. uitgewfend op de internationale ontwikkeling op sociaal terrein.

In hoofdstuk V van deze nota wordt aangegeven weke de onderwerpen zijn van een internationale samenwerkingsstrategie en - waar zulks nuttig is - op welke wijze Nederiand daarin een bijdrage kan geven. In de volgende paragrafen van dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op enkele actuele vraagstukken die voor het tot stand komen van zulk een strategie van belang zijn.

c. Om- VPB de Nedertandse hulp

In het verleden heeft de ontwikkelingshulp, gezien de alom heersende, in hoofdstuk I &scl.ueven opvattingen, ook in het kader van het Nederlandse beleid een relatief bescheiden mate van prioriteit gehad. Slechts waar het ging om het.vaststellen van een begrotingsbedrag voor ontwikkeliigshulp of waar het belang van de ontwikkeling van de achtergebleven landen zeer rechtstreeh in het licht trad, mals bij de bebandeling van grondstoffenvraagstukken, kreeg het problem meer aandacht. Het zal uit het voorgaande duidelijk zijn geworden dat deze benadering niet in overeenstemming is met het gewicht der kwestie. De- omvang van de hulp kan het beste gebaseerd worden op een pragmatische be- hoeftenbepaling, uitgaande van de tekorten die zich manifesteren bij de uitvoering van mrgvuldig opgestelde ontwikkelingsprogramma’s in de achtergebleven landen. Hierbij moet ervan worden uitgegaan. dat deze programma’s op een redelijk groeitempo zijn gericht en vanzelfsprekend dat de hoogte van het bedrag afhankelijk moet blijven van de mogelijkheid er een reele bestemming aan te geven. Voigem schattingen van de Wereldbank is het absorptievermogen der ontwikke- lingsliden sterk toegenomen; er m u thans een onmiddellijke aanwending VM

finanaae hulp inclusief partidier kapitaal mogelijk zijn tot een bedrag van $ 4 miljard meer dan de straom van geld nu bedraagt. Ongehvijfeld d e n de r&e

.

52

bestemmingsmogelijkheden steeds verder toenemen, terwijl men ervan kan uitgaan, dat de progrmeringsmachinerie en de met de uitvoering der plannen belaste organen allengs beter op gang komen. De economische groei van de ontwikkelingslanden is evenwel niet mogelijk zonder dat hierdoor - zoals eerder werd toegelicht - in toenemende mate ook het economische wereldverkeer wordt beinvloed. De verschuivhgen in de verhoudingen zullen dan ook de economieen der geindustrialiseerde landen op veel punten raken en deze d e n reeds thans zich op deze gang van zaken moeten instellen. De grotere inspanning die nodig is gebleken om een bevredigende groei in de ontwikkelingslanden mogelijk te maken zal dus slechts bereikt kunnen worden, indien door de industrielanden aan de ontwikkelingshulp een grotere prionteit binnen het algemene regeringsbeleid wordt gegeven dan in het verleden in het algemeen is geschied. Dit zal moeten gebeuren op alle terreinen waar het nationale beleid van betekenis kan zijn voor de groei van de in ontwikkeling zijnde landen. Uiteraard wil dit niet zeggen dat de nationale belangen in engere zin, die daarbij in het gediig Zijn, niet hun volle gewicht in de schaal zouden mogen leggen. Integendeel. De. hoagte van het bedrag dat voor hulpverlening zal worden bestemd, moet steeds worden afgewogen tegen andere mogelijke bestemmingen, ook in de nationale sector. Zulk een vaststelling der prioriteiten is uiteraard in de eerste plaats een binnentandse politiekeconomische beslissing. Het huidige kabinet heeft in de eerste maanden van zijn optreden getracht, door middel van enkele duidelijke verhogingen in het budget der ontwikkehgsbijstand, de achterstand in deze ietwat teruggebleven publieke sector te verminderen. In de regeringsverklaring van aprill965 is aangekondigd dat het voornemen bestaat, voor het Nederlandse hulpprogramma in de komende jaren geleidelijk meer geld aan te vragen. Daarbij gold als doelwit, dat Nederland via een -tal jaarlijkse stijgingen zo spoedig als mogelijk en - gelet op de andere verplichtingen - verantwwrd was, het nationaal en internationaal gehanteerde streefcijfer van 1% van he$ nationale inkomen zou moeten bereiken. Bij de berekening van de 1% dient men, zoals dat internationaal gebruikelijk is. uit te gaan van het netto nationaal produkt tegen factorkosten. De l%-formule wordt vaak verschiIfend geinterpreteerd. In de VN, waar he& als politiek ge-mpireerd streefcijfer door India was geintroduceerd, werd in de 1%- formule aanvankelijk zowel de publieke als de par t idere kapitaalstroom begrepen. Ook thans worden nog herhaaldelijk in de internationale organisaties beide kapitd- stro-men samengevoegd bij de berekening van de totale omvang van de hulp die de donorlanden zouden dienen te verstrekkeu In een aantal landen, waaronder Nederland, zijn velen verder gegaan. Door hen is 1% sinds vele jaren gehanteerd als het streefcijfer voor de bepaling van de wenselijke hulpstroom van de publieke middelen. Dit cijfer werd, aldus gekterpreteerd, ook in het Nederlandse parlement bij herhding als desideratum naar voren gebracht. Hoewel de regering dit percentage voor de publieke middelen - tegen de achterpond

53

van de bestaande behoeften aan hulp en de snel toenemende absorptiecapaciteit der ontwikkelingslanden - als zodanig als een wenselijk streefcijfer ziet, meent zij onder de huidige omstandigheden in het kader van deze algemene nota zich te moeten onthouden van het doen van uitspraken over het tempo van verwmnlijking daarvan. Het behoeft geen nadere toelichting, dat het huidige kabinet slechts beslissingen kan nemen v6or een nabije toekomst. De nadere concrete uitwerking zal nog door dit kabinet worden gegeven in een studie die het wijdt aan de ontwikkeling van de departementale uitgaven tot en met 1970.

Het spreekt intussen vanzelf, dat, om een beeld te krijgen van de totale bijdrage die Nederland levert aan de versnelling van de economische groei van de achtergebleven landen, ook de stroom van particuliere gelden - hoewel deze zeker niet als ontwikkelingshulp als zodanig mag worden beschouwd - in aanmerking dient te worden genomen. Zoals uit TabelI blijkt. neemt de netto particuliere kapitaalstroom van Nederland naar de ontwikkelingslanden in verhoudiig tot vergelijkbare landen een belangrijkQlaats in.

d. Jnkrnationalkafie vau de Nedertandse hdp

Het verstrekken van hulp aan 80 minder ontwikkelde landen door 20 hulpverlenende landen, kan niet louter op basis van bilaterale overeenkomsten plaats W e n ; alleen reeds het feit, dat vele donorlanden kampen met een betalingsbalans- tekort, maakt dit duidelijk. Dit geldt eveneens voor structurele maatregelen. Over- eenkomteu dp het gebied van de internationale handel, van het internationale monetaire beleid, het industrialiatiebeleid en de voedselpolitiek kunnen alleen worden bereikt in internationaal overleg en zij kunnen alleen tot uitvoering komen in internationale organisaties als de Verenigde Naties, de V N Organisatie voor IndustriEle Ontwikkeling, de V N Conferentie voor Handel en Ontwikkeling, het V N Ontwikkelings Programma waarin het Speciale Fonds en het Uitgebreide hogramma van Tkhnische Bijstand zijn ondergebracht, U N I c E F en de Regionale EconomisChe Commissies der vN. Voorts in de gespecialiseerde organisaties van de Verenigde Naties, zoals de Wereldbank, het IM F, de IDA, de F AO, de w HO, de U N E S C O en vele anderen. Tenslotte spelen hierin ook een belangrijke rol de G A T T en de OESO.

Multilaterad - bilateraal

De vroeger in het centrum van de discussies staande tegenstelling tussen multi- Iaterale hulp en bilaterale hulp is nu niet meer van controversiiile aard. Algemeen wordt aanvaard dat een land als Nederland van beide kanalen gebruik dient te maken (zie ook pag. 86 e.v.). Het nog we1 vernomen bezwaar van verspilling in rnuMakraaI kader blijkt niet bestand te zijn tegen toetsing aan de werkelijkheid. Internationale organisaties blijken, in het bijzonder wat betreft kapitaalhulp, een betere controle te kunnen uitoefenen dan de nationale overheden, zeker die van kleinere landen. De ervaring leert voorts, dat internationale organisaties veel beter

.

54

dan afzonderlijke donorlanden in staat zijn bepaalde minimumprestaties van de ontvangende landen verwezenlijkt te krijgen. Zo hebben de Wereldbank en het Speciale Fonds met succes het opstellen van economische en sociale ontwikkelingsplannen als voorwaarde gesteld voor hulpverlening. Tevens hebben zij bereikt dat de minder ontwikkelde landen in de te financieren projecten zelf een aanzienlijke bijdrage leveren. In analogie hiermee stelt het Internationale Monetaire Fonds, na de eerste automatkche trekkingen, het treffen van voldoende anti-inflatiemaatregelen veelal als voorwaarde voor verdere steun aan de betalingsbalans. Het Fonds biedt bijstand aan het betrokken land voor de opstelling van een effectief anti-inflatieprogamma. De regering hecht nog steeds grote waarde aan het standpunt aangaande de verhoudiig multilaterale-biiaterale hulp, dat werd uiteengezet in de Nota over de Hulp aan minder ontwikkelde landen, die in 1962 werd gepubliceerd. Uit die nota volgen hieronder enige der meest toepasselijke passages.

Multilaterale hulp

‘De regering heeft voor wat betreft hulp buiten het Koninkrijk steeds de voorkeur gegeven aan de verlening van bijstand langs multilaterale weg. De belangrijkste. overwegingen hiervoor zijn: I. Multilaterale hulpverlening biedt het grote voordeel dat zij geschiedt in een internationaal kader waarin zowel de hulpverstrekkende als de hulpontvangende landen participeren. Aldus kan hun gezamenlijke verantwoordelijkheid voor het ontwikkehgsbeleid tot uitdrukking komen en bestaan instellingen die het ver- trouwen kunnen bezitten van beide groepen landen. In het bijzonder kan op deze Wi3e een rechtstreekse verhouding van crediteur-debiteur tussen genoemde groepen, met de daaraan verbonden risico’s, vermeden worden. 11. Nederland beschikt als klein land over onvoldoende financiiile middelen om langs bdaterale weg op mime schaal hulp te verstrekken aan minderontwikkelde landen. Slechts een zeer beperkt aantal dezer landen zou derhalve voor een dergelijke hulp in aanmerking komen, hetgeen de relaties met andere landen nadefig kan beinvloeden, daar ons land begenzingen, zoals Engeland die heeft in de Commonwealth en Frankrijk in de CommunautB, in veel mindere. mate bezit. Het gevaar bestaat dan ook dat als Nederland tot het geven van bdaterale hulp aan enkele willekemige landen zou besluiten, ons land onder politieke en economische druk komt te. staan om op uitgebreider shad hulp te verlenen dan zijn financsle capaciteit veroorlooft. III. Nederland beschikt als klein land, anders dan internationale organisaties en protb landen, niet over het politieke gewicht en het administratieve apparaat, dat het in staat zou stellen een effectief toezicht uit te oefenen op een rationele en economische besteding van de gelden in het ontvangende land. Deze voorkeur voor multilaterale kanalisatie sluit bilaterale steun niet Uit: in een evenwichtig programma van Nederlandse bestdingen ten behoeve van minder ontwikkelde gebieden dient aan bilaterale steun een aanvullende plaats te worden gegeven’ @ag. 22).

55

Bikaterale hulp

Ten gunste van bilaterale hulp gelden verschillende argumenten. Zo zal het gevende land een zekere bekendheid krijgen en dit kan bijdragen tot het ontstaan van culturde en sociale betrekkingen tussen Nederland en de ontvangende landen. Op e c o n o k h terrein kan het contact leiden tot een geneigdheid bij het ontvangende land orders, die al of niet met zijn ontwikkeling verband houden, in het gevende land te plaatsen. Het tonen van demonstratiemateriaal bij projecten van uitgebreide technische hulp kan voorts leiden tot nabestellingen van soortgelijk materiaal. Hierbij moet in het oog worden gehouden dat het grootste deel van de internationale hulpverlening bilateraal geschiedt, zodat het ontbreken van Neder- landse bilaterale hulp aan ontwikkelingslanden om land in een relatief minder gunstige positie kan brengen. Met het oog op exportbevordering is dit uiteraard van belang’ (pap. 23).

Binnen het Koninkrijk is de hulp uit de aard der zaak bilateraal tussen enerzijds het rijksdeel Nederland en agderzijds de njksdelen Suriname en de Nederlandse Antillen. Een kwart van de totale ontwikkelingsbijstand wordt langs dit kanaal geleid. Er kunnen ook andere overwegingen zijn die pleiten voor een bilaterale band op het gebied van de ontwikkelingsbijstand. Het behoeft geen nadere toelichting dat dit ook voor IndonesE het geval is. De reeds twee jaar geleden gesloten raamovereenkomst voor technische bijstand is van zulk een bilaterale band een illustratie en dat geldt ook $oar de meer recente ontwikkeling. Om lidmaatschap van de EEG leidt in een aantd gevallen tot bdaterale verhoudingen op het gebied van de bijstand; met name voor Griekenland is dat het geval en het is niet onmogelijk dat latere associaties, afgezien van het multilaterale E E G Ontwikkelingsfonds, dat door de Europese Commissie wordt beheerd, eveneens tot bilaterale relaties zullen leiden.

Tussenvorm: kapitaalhulp via consortia en consultatieve groepen; ‘binding‘ van hulp

J3e hierboven bedoelde overwegingen om naast multilaterale ook bilaterale hulp te verlenen hebben een concrete uitdrukking gevonden in de sector kapitaalhulp via consortia en consultatieve groepen van de Wereidbank en van de o E s 0. De internationalisatie van de hulp die de leden van consortia en consultatieve p e p e n bereid zijn toe te passen kan hierin plaats vinden zonder dat de door deze landen gewenste rechtstreekse relaties met het betrokken ontwikkelingsland worden af-

Zonder hier in te gaan op de werkwijze dezer consortia en consultatieve groepen - zie hiervoor hoofdstuk VI sub c 2 - zij hier melding gemaakt van de-kwestie gebonden of ongebonden hulp. Nederland heeft in de D A c getracht de gedachte aan ongebonden hulpverlening meer ingang te doen vinden. Behalve het over- heersende belang voor de ontwikkelingslanden, om vrijelijk zo gcedkoop mogelijk

Besnedea

56

te kunnen kopen, zouden ook de nationale economische belangen het beste gediend worden met ongebonden hulpverlening. Ce Nederlandse afzetmogelijkheden in de ontwikkelimgslanden zouden dan immers geen beperkingen ondervinden doordat bepaalde leveranties aan bepaalde landen zouden worden voorbehouden. Het is echter gebleken dat de meeste en met name de grote donorlanden weinig neighg vertonen om hun hulp multilateraal en ongebonden te verlenen. Sommigen verklaarden, dat bijworbeeld wegens betalingsbalansmoeilijkheden of wegens de publieke opinie in hun landen juist de binding hen in staat stelde op ruime voet hulp te verlenen.

Ook om deze reden is het nuttig te achten dat Nederland binnen de gremn der mogelijkheden bereid is om op belangrijke schaal bilaterale hulp te geven, teneinde de nadelen welke onze economische belangen van de bilaterale gebonden hulp van de andere donors ondervinden zoveel mogelijk te compenseren. De consortia en consultatieve groepen geven hiertoe ook voldoende gelegenheid. Deze hulp is, als gezegd, een tussenvorm W e n de bilaterale en de multilaterale hulp, waarbij zonder tot binding van de hulp over te gaan toch mede onze handelsbelangen worden gediend. De keuze van de besteding wordt namelijk aan de ontvangende landen overgelaten, doch de verwachting wordt uitgesproken, dat zij vddoende gelegenheid zullen vinden om tot besteding in Nederland over te gaan. Op deze wijze wordt het gevaar verminderd, dat Nederlandse leveranciers niet aan bod kunnen komen, omdat men bepaalde goederenaankopen of diensten wil finan- Cieren met de gebonden bilaterale huipgelden van andere donors. Afgezien van bovenbedoelde Nederlandse kapitaalhulp is in de afgelopen jaren gebleken, dat Nederland ook bij de technische hulpverlening, naast zijn bijdragen in de internationale voor dit doe1 bestaande fondsen (Special Fund, Expanded Programme etc.), door het verlenen van bilaterale hulp een nuttige bijstand aan de ontwikkelhgslanden kan geven. Het is op grond van deze overwegingen dat de regering besloten heeft om het sinds 1962 ingevoerde beleid iazake bilaterale hulp met overtuiging voort te zetten (cf. pag. 103 e.v.).

Organirarie van de internationale ontwikkelingssamenwerking

Wat de internationaal-administratieve zijde betreft is voor het opbouwen en uitvoeren van een internationale ontwikkelingssmte~e een web van internationale organisaties beschikbaar. De zeer gedifferentieerde structuur van de talrijke organen van de Verenigde Naties en van de gespecialiseerde organisatiies mag als bekend worden verondersteld. De overkoepeling en de co6rdinatie van alle activiteiten in die gmep vindt plaats in de Economische en soc'.ale Raad van de Verenigde Naties, die onlangs van 18 tot 27 landen is uitgebreid. Deze organisatiestructuur is in zijn opzet adequaat. De bestaande machinerie mag zelfs in staat worden geacht een aanzienlijk omvangrijker samenwerking te begeleiden, dan die &=eke thans bestaat. Er is geen behoefte om de apparatuur verder

57

uit te breiden met nieuwe instrumenten; we1 is het noodzakelijk van die apparatuur een beter gebruik te maken dan tot dusver.

Voor de verbetering van het gebruik van deze apparatuur zowel als voor een betere co6rdinatie der hulp zelve is onderling overleg tussen de donorlanden over het te voeren beleid van belang. De regering acht daarom de activiteiten van de O E S O en het Development Assistance Committee (DAC) van die organisatie van grote waarde. Het is voor geen tegenspraak meer vatbaar, dat het beleid dat de 21 leden-staten van de o E s o elk in eigen land voeren op economisch, financieel en handelspolitiek gebied, van rechtstreekse invloed is op de welvaart in de minder ontwikkelden landen, evenals omgekeerd het we1 en wee van de ontwikkelingslanden de verdere mtwikkeling van de wereldeconomie in toenemende mate zal be"mvtwden. Bij het onderlinge overleg over dit beleid in de O E S O wordt dan ook steeds meer het ontwikkelingsaspect in aanmefking genomen. De regring streeft er naar, dit aspea in de o E so in toenemende mate nadruk te laten ontvangeu De O E S O vervult naar het oordeel van de regering een uiterst nuttige functie als orgaan voor overleg tussen de westelijke landen over de door die landen in te nemen standpunten in bijeenkomsten van wereldwijde internationale organisaties. We1 dient er bij het overleg voor gewaakt te worden dat eventuele coUectieve standpunten niet tot stand komen op een minimum-basis.

Naast dit dgemene beraad vindt het westelijke overleg over ontwikkelingshulp plaats in een der commissies van de o ES 0, het Development Assistan= Committee. De D A C is in het bijzonder geschikt voor de voorbereiding van de ondeiwerpen die in de Fin-anccile en Dimten Commissie van de u N c T A D en in de Wereld- bank (bijvoorbeeld het beleid ten aanzien van consortia en consultatieve grmpen) aan de orde d e n komen. Voorts onderwerpen de D A c-leden - de belangrijkste donorlanden dus - zich aan jaarlijkse 'examens' waarbij de leden elkaars hulp- verkningsbeleid aan een kritisch onderzcek onderwerpen en waarvan het resultaat ter vertrouwelijke kennisneming aan de leden-staten wordt toegestuurd. Deze procedure heeft een stimulerende invloed op de ontwikkelingshulp, wwel in kwantitatief als in kwalitatief opzicht. Daarnaast worden in de D A c verschillende vraagstukken aan de orde gesteld, waarmee de DAC-leden bij hun hulpverleningsbeleid te karnpen hebben. In het kader van zulk overleg werd, zoals in een latere paragraaf wordt uiteengezet, in 1965 door de D A c een aanbeveling aanvaard die tot strekkhg heeft binnen een periode van drie jaar een verzachting van de hulp verleningsmrwaarden te bereiken. Ook bespreekt men in de D A c een reeks van problemen betreffende de totale omvang en de kwaliteit van de hulpverlening. ZO wordt getracht mveel mogelijk statistisch materia te venamelen om inzicht te krijgen mwel in de totale behoefte aan hulp als ten aanzien van de vraag wat een redelijk aandeel van ieder donorland in de totale hutpinspanning is. Bij dit laatste wordt als norm veelal gekozen het

58

percentage van het nationale inkomen dat aan hulp wordt besteed, met dien ver- stande echter, dat ook de relatieve draagkracht der afzonderlijke donorlanden en aard van hun hulpprogramma hierbij in de beschouwing worden getrokken.

e. Concentratie van de Nederlandse hulp

Een optimaal resultaat van de stroom van hulp kan pas worden bereikt - zoals ook in de vorige paragraaf reeds werd gezegd - indien de donorlanden samenwerken met het oog op cdrdinatie en onderlinge werkverdelmg en indien hun gezamenlijke inspanning wordt gericht op de zwakste plekken in de maatschappelijke situatie in de minder ontwikkelde landen. Wordt in de praktijk aan deze twee vmrwaarden voldaan? Het is, mals in een eerder hoofdstuk werd uiteengezet, nog steeds onvoldoende bekend waar precies zich deze zwakste plekken of, met andere woorden, de strategische punten in de stagnerende socioeconomische ontwikkeling der achtergebleven landen bevindea Men zal zich dus moeten behelpen zolang het wetenschappelijk ondenoek, de landenanalyses en de prioriteitenbepaling nog onvoldoende resultaat opleveren. Intussen zal in toenemende mate kunnen worden geprofiteerd van de thans sterk gestimuleerde activiteit van het vN-‘Center for Development Planning, Projections and Policies’, de vN-staf die de Conferentie w o r Handel en Ontwikke- ling bedient, de staf van de Wereldbank en de secretariaten van andere gespecialiseerde organisaties van de v N.

De t w d e voorwaarde, namelijk die van de samenwerking tussen de donorlanden. is nog pas ten dele vervuld. De langzame voortgang is het gevolg van verschillen in motieven en doelstelling der donorlanden bij de ontwikkelinpamenwerking. Zoals eerder uiteengezet vindt het belangrijke overleg tussen de donorlanden onderling plaats in de consortia, de consultatieve groepen van de Wereldbank en in de o E s 0. De regering streeft mar een uitbreiding van die coardinatievorm door daarin niet deen bkterale relath te betrekken, doch ook de inshakeling te bepleiten van alle daarvoor relevante internationale organisaties. Eerst dan kan worden bereikt, dat de finanazle hulpverlening geintegreerd wordt en daardoor beter wordt gericht op de knelpunten in de landen waarvoor consultatieve groepen of consortia functio- n a e a In de toekomst zal de hierbedoelde samenwerking van de donorlanden met het oog op gcmeenschappelijke overeenstemming inzake prioriteiten en werk- verdeling kunnen leiden tot specialisatie van afionderlijke donors op bepadde soorten hulp en op bepdde hulp ontvangende landen. Dit zou het rendement van de hulp vergroten. Aangezien tot nu toe een dergelijke internationale samenwerking nog onvoldoende werd verwezenlijkt, wordt in anticipatie daarop reds thans in de Nederlandse hulpprogramma’s gemcht naar concentratie door middel van seleaie. Dit is het onontkoomhe gevolg van bdaterale hulp. Hetgeen thans echter door middel van zelfstandige beslissingen moet geschieden, zal in de toekomt in toenemende mate kunnen worden afgeleid uit een gemeenschappelijk plan van d e .

59

Voor de kapitaablp heeft het concentratieproces zich intussen reeds min of meer voltrokken door de omstandigheid dat de Nederlandse regering alleen zulke hulp geeft aan landen voor welke de Wereldbank, de O @ S O en de I D B (Inter-American Development Bank) een bijzondere groep hebben georganiseerd. Een uitzondering hierop vormen de overzeese rijksdelen Suriname en de Nederlandse Antillen en, om andere redenen, Indoneskk. Bij de kennisoverdracht en de projectenprogramma’s is echter nog geen vergelijkbaar systeem van concentratie ingevoerd. AIS gevolg hiervan is een groot aantal onafhankelijke. onderling ge-wleerde Nederlandse acfiviteiten ontstaan. In 1963 bedroeg de totale Nederlandse bilaterale technische hulp ruim 8 miljoen gulden, in 1966 zal zij meer dan 107 miljoen gulden bedragen. Ongetwijfeld mu een zekere concentratie het effect kunnen verhogen. Daze kan worden gevonden door aan- passingen in de methodiek van kennisoverdracht, door beperking van de onderwerpen waammtrent kennis word overgedragen. door groepering van b e p q e soorten kennisoverdracht per geografische regio en door beperking van het aantal landen dat in aanmerking komt. Dat de concrete werkelijkheid de verwezenlijking van deze wenselijkheden niet altijd vergemakkelijkt, behoeft geen afbreuk te doen aan het streven om waar mogelijk een grotere concentratie te bereiken dan thans het geval is.

Een voor de hand liggende vorm van concentratie kan zijn de technische hulp in belangrijke mate beschikbaar te houden voor die landen - indien en voomver de= althans daarii zijn geinteresseerd - die in de sector kapitaalhulp reeds zijn geselec- teerd. Een tweede uitwerking mu kunnen liggen in een voortschrijjende beperking van de terreinen waarop techniihe hulp wordt verleend, te weten tot die terreinen waarop in Nededand bijzondere specialistische kennis of ervaring aanwezig is. Een derde mogelijke uitwerking is een geleidelijke wijziging in de methodiek. waarbij echter de reserve gemaakt moet worden dat hieromtrent - ook internationaal - nog weinig ervaring is. Het is echter duidelijk, dat er in toenemende mate naar moet worden gestreefd de projecten van kennisoverdracht te ’vedengen’ en te ’verbreden’. Met verlengen wordt bedoeld, dat deze projecten uit een reeks geintegreerde - hetzij achtereen- vdgende, hetzij gelijktijdige - activiteiten d e n bestaan: opleidmg ‘fellows’. terugkeer van ‘fellows’ naar hun moederland vergezeld van experts, opbouw van meerjarige projecten en de nazorg daaraan verbonden. Met verbreden wordt bedoeld het betrekken van andere dan louter technjsche aspecten in de landen-programma’s, teneinde een levenskrachtige activiteit in het minder ontwikkelde land te bereiken. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan begeleidende ondenvijactiviteiten en gemeenschapsontwikkeling in het ontvangende land. Om de continuiteit van dergelijke landenprogramma’s te vemkeren, d e n bij voorkeur projecten worden ondemomen waarvmr in Nederland een ‘counterpart’- instirnut bestaat dat voor een voortdurende voeding van het project kan zorgen. In de praktijk gebeurt dit reeds in Nederland met betrekking tot een aantal pro-

-

60

jecten in engere zin. 20 verzorgen het International Training Centre in Delft, het Koninklijk Instituut voor de Tropen, het Bouwcentrum te Rotterdam en de universiteiten en hogescholen van Nijmegen, Delft, Tilburg en Eindhoven de inhoudelijke delen van projecten van kennisoverdracht en fungeren zij tevens als thuisbasis. De regering is, met name op het gebied van het wetenschappelijk ondenvijs, voor- stander van deze activiteiten der universiteiten en hogescholen en is bereid deze financieel te ondersteunen en organisatorisch te begeleiden, waarbij echter voorkomen moet worden dat doublures gaan ontstaan door de instelling van diensten van technisch-organisatorische of administratieve aard. De concentratie op een meer beperkt aantal landen van een pakket van Neder- landse kapitaalhulp, projecten en kennisoverdracht in de eerdergeschetste zin, zal er toe leiden dat in de ontvangende landen een ‘infrastructuur’ aan Nederlandse hulpactiviteit wordt opgebouwd, die aansluit op een zeer intensieve voorbereiding, begeleidmg en nazorg. die de nieuwe methodiek met zich meebrengt. In de praktijk ontstaat hierbij een probleem ten aanzien van de vorm die zulk een infrastructuur moet aannemen. De eerste vraag die zich daarbij voordoet is of de Nederlandse diplomatieke posten in de ontwikkelingslanden vddoende zijn toege- rust om zulk een toenemende activiteit naast het gebruikelijke werk te verrichten. Het antwoord op deze vraag kan niet zonder meer bevestigend luiden. Het is duidelijk dat naar gelang het werk van de hulpverlening toeneemt, ook de staf van de betrokken diplomatieke posten zal moeten worden uitgebreid. Een andere conclusie echter, waartoe men in de praktijk elders thans in een aantal gevallen is gekomen, is p W m g in het buitenland van voor dit werk gespecialiseerde vertegenwoordigers, die al of niet in een relatie worden gebracht tot de chef van de diplomatieke missie in het werkgebied. De Amerikaanse bijstandsorganisatie, de AID, heeft in tal van landen vertegenwoordigingen die formeel resorteren onder de chef de poste van de Verenigde Staten in die landen. In Zweden heeft de bijstandsorganisatie van de overheid eigen vertegenwoordigers die rechtstreeks onder die organisatie ressorteren. In Belgid wordt overwogen de Dienst van Ont- wikkelings Samenwerking (DO s) te voonien van eigen regionale vertegeumrdigers die, onder de diplomatieke post resorterend, zelfstandig verslag uitbrengen aan DOS en rechtseks htruct~ ‘es ontvangen. Ook voor de Nederlandse diplomatieke vertegenwoordigers blijkt in sommige gevallen de belasting, die uit bijstandsactiviteiten voortvloeit, te zwaar te worden. Een tussenvorm is in 1965 door de ondergetekende reeds ingevoerd door aanstelling van een w6rdinator-adviseur in dienst van de Afdeling Jongeren Vrijwilligers, die in Latijns-Amenka toezicht houdt op het werk van verschillende vrijwilligersteams aldaar. Eensdeels zai voonichtigheid moeten worden betracht met de oprichting van een afionderlijk buitenlands apparaat vmr technische hulpattachts, zoals dat eerder het geval was met de corpsen van emigratie-attach&, landbouw-attach& en finan- &le attach&, waarbij thans nog een uitbreiding wordt overwogen met een groep van wetenschapsattach6s. Andenijds is het de vraag of men de onmisbare specia-

61

liistische kennis die voor de bijstandsactiviteiten wordt gevraagd voldoende aanwezig mag veronderstellen in de opleiding en ervaring van de ambtenaren van de Buitenlandse Dienst, die op meer algemene kennis is gericht.

Een intermante tussenvorm verdient intussen nadere studie en overweging. Deze tussenvorm beoogt gebruik te maken van de in Nederland in opleiding zijnde studenten en afgestudeerden in de culturele anthropologie en de niet-westerse sociologie. Deze studierichtingen, waarin het vraagstuk van de minder ontwikkelde landen centraal is gesteld, trekken in ons land grote belangstelling. Een aantal hoogleraren heeft aan de regering de suggestie voorgelegd uit degenen die zich in die vakken bekwamen, een groep jongeren te selecteren die in de minder ontwikkelde landen of regio’s bij de begeleiding van de Nederlandse ontwikkelingshulp kunnen worden in&chakeld. De modaliteiten van dit denkbeeld zijn nog in e& stadium van overweging. Gedacht is aan stages van zes maanden na het kandidaats-examen, in een minder ontwikkeld land, waarbij de betrokken doctoraal-student in enigerlei relatie wordt gebracht met de daar gevestigde diplomatieke post. Gedurende deze stage kan een begin van specialisatie plaats vinden, die nader bij het doctoraal examen tot uitdrukking komt. Na dit examen zullen de aldus voorbereide afgestudeerden opnieuw worden uitgezonden, thans met olllschreven verantwoordeIijk- heden met betrekking tot de Nederlandse hulpactiviteit in de regio’s waar aan zdk ekn uitzending behoefte bestaat. Hierbij zal waarschijnfijk aan Iangere termijnen van uitzending moeten worden gedacht dan gebruikelijk zijn voor de Buitenlandse Dienst, zodat een regionale specialisatie en kennis van zaken kan worden verkregen die voor het te bereiken doe1 optimaal is. Uiteraard verdienen deze gedachten en suggesties nadere uitwerking; het is echter we1 duidelijk dat enigerlei oplossing van het hier aangeduide probleem bij een beleid van concentratie niet te lang kan

Behalve naar mncentratie van bijstand op een beperkt aantal landen of concentratie naar bijzondere Nederlandse specialismen zal ook gestreefd worden naar een zekere concentratie van bepaalde soorten hulp in bepaalde regio’s. Deze gedachte tracht tegemoet te komen aan het bezwaar dat het bijstandsbeleid van de verschillende donorlanden te weinig differentiatie vertoont ten opzichte van de a t - vangende landen of, met andere woorden, dat deze laatste landen alle over t6n kam worden geschoren. De Ame- mnoom Galbraith wijt deze tendens aan de te lang populair gebleven theorie van Rostow, waarin alle aandacht werd geconcentreerd op het groeitempo, dat zo snel mogelijk het ‘take-off’ stadium voor een bepaald land mu moeten bereiken, waarna de verdere ontwikkeling uit eigen kracht wu moeten voortgaan. Deze overmatige aandacht voor het groeitempo heeft stagnatie verwekt in de analyse van de redenen voor optredende remmingen in het ontwikkelingsproces. Die redenen kunnen van land tot land verscfiiflen of tussen -pen van landen verschillen en vragen, naar gelang hun aard, om specifieke maatregelen tot opheffing van de obstakek. Galbraith komt tot een globale typolo& van drie

uitblijven.

-4

62

worten landen waarin de obstakels verschillend zijn en derhalve de hulpverlening verschillend van aard moeten zijn. Ruwweg - en met alle gevaren van zulk een vereenvoudiging van een complexe materie - zouden de drie typen kunnen worden aangeduid als het gemiddelde Afrikaanse land ten zuiden van de Sahara, het gemiddelde Latijns-Amerikaanse land en het gemiddelde Zuidaziatische land. In het Afrikaanse model noemt Galbraith de hinderpaal tot verdere groei het uiterst beperkte aantal mensen dat onderwijs of opleiding ontvangt. Volgens sommige gegevens studeerden sinds 1952 slechts 8.OOO Afrikanen ten zuiden van de Sahara af op een middelbare school. De ontwikkeling aldaar kan niet op gang komen zonder een topprioriteit te geven aan de opleiding van leraren die op hun beurt opnieuw leraren en onderwijzers moeten scholen. Het Latijnsamerikaanse model vertoont een groot aantal geschoolden; evenmin is hier beslissend het tekort aan kapitaal, behoudens enkele uitzonderingen. Toch blijft de bevolking arm. Hier is maatschappelijke structuur vooral het obstakel. Economische macht, aldus Galbraith, heeft daar het verband verloren met economische groei of welvaart voor allen. De machtsfactor functioneert niet als ont- wikkelingsfactor en daardoor functioneert, evenmin als in Afrika trouwens. in Latijns-Amerika het kapitaal als stimulans tot ontwikkeling. In dit LatijWmeri- kaanse model ware de bijstand dus vooral te richten op venterking van de maatschappelijke stxuctuur, op projecten van gemeenschapsontwing, op bijstand in de OrganisatieS van werkgevers en werknemers en het functioneren van die organisaties in het algemeen belang, op landhervorming en op alle andere terreinen van maatschappelijke aard. In het Zuidaziatische model noteert Galbraith een groot aantal intellectuelen. In India zijn evenveel hoogleraren als in Zuid-Amerika. De feodale topstructuur werd enkele tientallen jaren geleden in korte tijd weggevaagd. De maatschappelijke rechtvaardigheid komt hier duidelijk tot gelding, in dier voege althans dat het economische product niet naar groepen gaat die geen economische functie hebben mals in het tweede model. Hier bestaat vooral het klassieke probleem van d i s p - portie t w s n de omvang van de bevolking en de natuurlijke hdpbronnen van het land. Hier acht Galbdth het noodzakelijk dat de hulp in het bijzonder geconcentreerd wordt op afremming van de bevolkingsgroei en toeneming van de agrarische produlaie. Voor alle Fal len geldt dat hqt donorland zich niet mag opstellen aan de zijde dergenen die maatschappelijke evolutie blokkeren. In alle &der ontwikkelde landen geldt voor de in welvaart achtergeblevenen dat hun verlangen naar meer ontwikleliig gepaard gaat met een verlangen naar meer respect voor menselise waardigheid. De analyse van Galbraith bevat - als gezegd - uiteraard het risico van generali- sexing.‘ Maar andenijds is zijn verdienste dat hij de pnonteiten wil afstemmen op de vownaamste remmende factoren.

Men denLC bijv. aan de in Latijns-Amenika ongemeen -1 toenemende bcvolking. 2

63

Het ligt dan ook voor de hand dat bij het ten uitvoer leggen van een naar zijn aard beperkt Nederlands hulpprogramma, behalve aan concentratie van de hulp, ook emstige aandacht zal worden geschonken aan de onderhavige suggesties van Galbraith, in dier voege dat in het algemeen voor Afrikaanse landen opleidingsprojecten de voorkeur zullen krijgen, voor Latijnsamerikaanse landen projecten die betrekking hebben op de‘maatschappelijke structuur en voor Aziatische landen projecten die betrekking hebben op het voedse lvraae en de bevolkingsproblemen.

.. . n f. & k t i d k e -

Een doeltreffend structuurbeleid zal er op gericht moeten zijn alle whikbare krachten te mobiliseren die tot oplossing van het ontwikkelingsvraagstuk een bijdrage h e n leveren. Daarom is een optimale combhatie gewenst van particuliere activiteiten - mwel van het bedrijfsleven als van niet-commerciele particuliere organisaties - met overheidsactiviteiten. Het is moeilijk een duidelijke taakverdeling tussen overheid en particulieren te vinden. Uit de aard der zaak zullen de grote, kapitaalintensieve infrastructuur- werken in de eerste plaats op het terrein van de overheid en de grote internationale hulporganisaties liggen. In de sector van de kennisoverdracht en de technische bijstand zijn het in de regel particuliere organisaties die onder primitieve omstandigheden het moeilijke en ondankbare werk doen, daar waar de hehoefte aan bijstand naar eenvoudige menselijke maatstaven bet allergrootst is. In de partidiere activiteiten van niet-commerciele aard wordt vaak bijstand geboden door mensea die een zeer gevarieerde kennis en bekwaamheid inbrengen en door hun bijzondere relaties met de bevolking hulpverlening mogelijk maken op terreinen waar de overheid all& minder vermag. Vervolgens ligt er een breed terrein voor overheidsactiviteit in de verlening van studietcelagen aan bursalen en in de uitzending van deskundigen. Maar hier is ook het bedrijfsleven werkzaam waar ook daar initiatieven zijn ontstaan voor scholing. Bij de technixhe-hulpprojecten die in samenwerking met het bedrijfsleven worden uitgevoerd ontstaat opnieuw een gezamenlijk optreden van overheid en partidere bedrijven. Sterker komt dit nog naar voren bij de drempelprojecten.” In de sector kapitaalhulp draagt de overheid bij door middel van giften aan inter- natiOnaleorganisaties,zoals hetUNDPmdeID.4. Naast de giften aan deze internationale organisatie zijn ook de leningen tegen ’zachte’ voorwaarden, die verstrekt worden aan consortium- en consultatieve groep landen, uiteraard een ondemerp voor overheidsactiviteit. Dit geldt ook voor de te verlenen garantk op exportkredieten (welke stricto sew niet tot de ontwikle- lingshulp worden gerekend), doch hier wordt een gedeelte van het risico alwem door het klrijfsleven gedragen. De part idere hvesteringen of kredieten op

* Hetlraralttu van rbzeprojeden wordt bescbreven o p e 65.

64

commerciele voonvaarden completeren de stroom van kapitaal op particuliere basis. Partidiere investeringen voor de oprichting van bedrijven door ondernemers uit de industrielanden hebben het voordeel dat zij het ondernemerstalent plegen in te brengen, dat in de ontwikkelingslanden in het algemeen onvoldoende beschikbm is, tenvijl ook de technische kennis daarbij wordt ingebracht. Deze investerhgen hebben, naast de kapitaalinbreng, het vmrdeel dat zij werk verschaffen aan een aantal arbeiders, hetgeen de in veke minder ontwikkade landen heersende werkloosheid verlicht, terwijl deze arbeiders in zulk een bedrijf ervaring kunnen opdoen met moderne werkmethoden en arbeidsverhoudmgen. In vele gevallen wordt ook actief aandacht W e e d aan de opleiding van personeel. De totstandgekomen bedrijven dragen voorts, door middel van belastingen, bij a m de gewoonlijk te lage staatsinkomsten van het minder ontwikkelde land. Boven- dien werken de gefabriceerde goederen ofwel importvervangend ofwel export- vergrotend, hetgeen de betalingsbalanspitie ten goede komt, ofwel zij verhogen het voor consumptie beschikbare goederenpakket en dragen aldus direct bij tot de welvaartsverhoging. Inweving van de par t idere activiteiten in de ontwikkelingssamenwerking betekent derhalve naast een kwantitatieve vooral ook een kwalitatieve uitbreiding van de hulp. In de afgelopen jaren zijn verschillende vormen van samenwerking tussen de overheid en de particdiere sector ontstaan.

1. Particuliere commerci2le activiteiten

De sfroom van patticdiere investeringen sehommelde in de afgelopen jaren rond een bedrag van $2.000 miljoen, zijnde ongeveer een kwart van de totale kapitaalstroom (plus minus $8.OOO miljoen). Tot 1% nam de par t idere kapitaalstroom af. yanaf 1964 trad weer enig herstel op. De oorzaken van deze niet zeer bevredigende ontwikkehg zijn: 1. aan investeringen in de &der ontwikkelde landen zijn grotere politieke risico’s verbonden dan in geindustrialiseerde landen; 2. welvaartsnkeau en economische groei in de minder ontwikkelde landen zijn zodanig dat gekdustrialiseerde landen meer mogelijkheden bieden voor een rede- li& rendement van het geinvesteerde vermogen; 3. het ontbreken van een infrastructuur in minder ontwikkelde landen werkt kostenverhogend. De politieke risico’s kunnen worden beperkt door een systeem van investerhp garanties. Zulk een systeem is tot dusver niet tot stand gekomen. De Wereldbank heeft echter haar voorstudies over een door de o E so ingediend ontwerp afgesloten en men kan aannemen, dat in de loop van 1966 een ontwe&onventie zA worden gepubliceerd. Het is echter niet bevredigend werkelom op deze ontwikkeling, waarvan de merites nog niet vaststaan, te wachten. De ondergetekende heeft daarom een nationaal systeem voor het p e n van garanties doen ontwerpen, dat zodanig is ge-

/ -

65

construeerd dat het ingepast kan worden in een multilateraal systeem zoals door de OESO ontworpen, indien dit inderdaad tot stand zou komen. Zou de ontwerp conventie van de Wereldbank weinig bevredigend blijken te zijn of niet in uitvoering kunnen worden gebracht, dan is de regering bereid een wetsontwerp Yot instelling van een nationaal systeem van investeringgaranties op korte termijn bij de Staten- Generaal in te dienen.l - Terwijl oorspronkelijk het projectenprogramma reeds een mogelijkheid bood tot een samenwerking met het bedrijfsleven (vergelijk de Nota 1962, pag. 13), hebben twee in 1964 en 1965 getroffen maatregelen die mogelijkheid sterk venuimd. Bij de eerst getroffen maatregel werd onder het projectenprogramma een bedrag gereserveerd voor het uitvoeren van technische-hulpprojecten in landen die door de minister van econokische zaken worden voorgesteld in het kader van met die landen gevoerd handelspolitiek overleg. Bij de tweede maatregel werd het projectenprogramma wederom uitgebreid, thans met het doe1 vestigingen van het bedrijfsleven te vergemakkelijken. Dit wordt bere& door uit het projectenprogramma middelen ter beschikking te stellen ( f20 miljoea voor 1%6) voor investeringprojecten (surveys, research en proefonder- nemingen), die, bij pnstig resultaat, de belofte inhouden verdere particdiere investeringen vanuit Nederland naar minder ontwikkelde landen op te roepen. In mime mate is bekendheid gegeven aan de procedure voor indiening van plannen en aan de criteria die bij de beoordehg van deze drempelprojecten - zoah zij kort- heidsWve worden aangeduid - worden gehanteerd. Medio 1966 waren een twintigtal aanvragen ingediend, waarvan er intussen twee zijn goedgekeurd, die een totaal bedrag van f 4 mjoen d e n vergen. De criteria en procedureregels zijn als bijlage T bij deze nota gevoegd (zie voorts ook pag. 69 e.v., pag. 86 e.v. en pag. 104 e.v.).

2. Particuliere niet-commerciZk activiteiten

In twee sectoren manifesteert iich thans de intensieve samenwerking tussen niet- commerciele particdiere organisaties en de overheid in de Stichting Nederlandse Vnjwiiligers en bij de uitvoering van het Programma van Medefmanciering van Partidiere Projecten, terwijl door de mente oprichting van de Stichting Onder- wijsbijstad een derde mogeiijkheid tot samenwerking op korte termijn gereali- d zal wordfm.

~

1 Op 25 mei ,1966 is te Washington een Rrdrag ondertekend inzake de beslechting van investerbgsgexbillen tuSSen ststen en onderdanen van andere staten. Indien dit verdrag te zijner tis, na ratZcatie door een vddoende aantal landea. m we- treedt, ml het kunnen bijdragen tot een verbettring van het economische verkeer met de ont- Wilrtrelingslanden (Tractatenblad 1966, no. 152). Bij de o ESO is sinds g e ~ h e tijd e m overeenfromst betreffende de beschenning van buitenlaadse eigendommen in voorbereiding.

66

(a) STICHTING N E D E R L A N D S E VRIJWILLIGERS

Sinds juli 1965 werken overheid en particuliere organisaties samen in de ‘Siichting NederIandse vrijwilligers’. Na een enigszins aarzelend begin is de samenwerking goed gaan lopen en verwacht mag worden dat een verdere intensivering van die samenwerking in de loop van dit jaar zal plaats vinden. Sinds de totstandkoming van deze stichting woden alle projecten, gefinancierd ult de rijkmiddelen, uitgevoerd onder auspicien van de stichting. De overheid is in het stichtingsbestuur vertegenwoordigd; de staf die dit bestuur ter b h i k k i n g staat en die van het bestuur W t i e s ontvangt is de AfdeIing Jmgeren Vrijwilligers van het minikterie van buitenlandse d e n . Voorts zijn de Rijhgeneeskundige Dienst en de Rijks- psychologkche Dienst bij de selectie ingeschakeld. De opleiding der jonge vrijwilligers is geconcentreerd bij het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amster- dam. De uitzending van jonge mensen naar minder ontwikkeide landen met duidelijke taken en opdrachten, die hen in een nauw persoonlijk contact met de b e v o h g brengen, is een belangrijke aanvulling geworden van de mogeiijkheden van bijstand.

Aan het Amerikaanse Peace Corps komt de eer toe dit het eerst en het duide- lijkst te hebben gezien. Eind 1965 bestond alleen reeds in Afrika 10% van de van buiten gekomen leerkrachten uit onderwijzers en leraren van het Peace Corps (4OOO personen). De regering venvacht dat het Nederlandse programma - dat in 1966 200 vrijwilligers in het veld beoogt te hebben - zich gaandeweg verder zal uitbreiden en dat de sterk vervlochten samenwerking van particuliere sector en overheid tot goede resultaten zal leiden. Ook hier streeft de regering naar co- ordinatie en samenwerking met andere donorlanden. De recrutering, opleiding en uitzending van de vrijwilligers en het opstellen van de projecten, benevens de begeleiding tijdens de uitvoering van die projecten, is intussen een moeilijke taak, die een eigen werkklimaat vooronderstelt en vooratsnog alle aandacht van de stichting, die voor dit doel werd opgericht, zal opeisen (zie ook pag. 107 e.v.).

@) MEDEFINANCIERING V A N P A R T I C U L I E R E P R O J E C T E N

Het daarnaast bestaande belangwekkende Programma van Medefinanciering van Part idere Ontwikkelingsprojecten (f 15 miljoen voor 1966) heeft zich gunstig ontwikkeld; het is nu al niet meer weg te denken uit het instrumentarium der Nederlandse technische en fmancyele hulp. De voor dit programma vastgestelde criteria zijn in de praktijk een p e d uitgangspunt gebleken. De vereiste instemming van de regering van het ontvangende land, waar het project zal worden uitgevoerd, is Vrijwel steeds zonder moeilijkheden verworven. De regering blijft vasthouden aan deze voorwaarde van instemming aan ontvangende zijde. Zouden zich onder dit programma in andere landen activiteiten gaan ontwikkelen waarvan niet is gebleken dat de regering aldaar die activiteiten gaarne ziet, dan zou dit programma de weg opgaan van inmenging in het ontwikkelingsbeleid van het ontvangende land. Zulk

67

een inmenging is principieel onjuist. Niet wij beoordelen wat goed of verstandig is voor de onderdanen van een vreemde regering, doch die regering zelve, zulks temeer waar in vele nieuwe landen gevoeligheden op dit punt bestaan. Bovendien is het soms uitgesproken verlangen om buiten de regering van een ontvangend land om te werken een uiting van een patroniserende, bevoogdende mentaliteit die niet past in de ontwikkelin&menwerking en op den duur zelfs slechte gevolgen mu oproepen. De tweede voorwaarde in het kader der criteria van dit programma, dat het project moet passen in de ontwikkelingsplannen van het ontvangende land, heeft eveneens zijn nut bewezen. Deze voorwaarde immers maakte het noodaakelijk bij eke aanvrage na te gaan welke de structurele bijdrage van het bewuste project is aan de ontwikkeling van het land waar het wordt uitgevoenl. Nagegaan wordt, hoe de samenhang van het voorgestelde schoolproject is met andere onderwijs- activiteiten in een bepaalde regio, of welke bijdragz een nieuw gezondheidsproject levert aan de volksgezondheid in breder verband. Zdk een o n d e m k blijkt k e n - dien - en dit is een bijzonder nuttige ontwiklceling - mogelijkheden te kunnen openen voor een nauwere samenwerking. niet alleen tussen de overheid en parti- d i r e organisaties, maar ook tussen de particuliere organisaties onderling.

In verschillende recente d d e s is de vraag aan de orde hoever de overheid zal kunnen gaan met de financiering van particuliere ontwikkelingsactiviteiten. Som- mige suggesties zijn beperkt en concreet, andere suggestieS zijn zeer vbrstrekkend. De regering is bereid de huidige praktijk te verruimen, waarbij zij echter een duidelijk beeld voor ogen heeft waar de gmns zal m t e n worden getrokken. De bedoelde vermiming heeft betrekking op het scheppen van de mogelijlheid, projecten die zijn aanvaard voor medefinanciering - waarbij de kapitaaluitgaven dus tot een maximum van 75% door de overheid worden gedragen, zodat de benodigde gebouwen en installaties tot stand kunnen komen - te combineren met het Deskun- digenprogramma. In de praktig komt dit er op neer. dat, indien in &e projecten in de eerste periode de leerkrachtm die ginds op hun beurt leerkrachten moeten opleiden, nog geheel of gedeeltelijk gerecruteerd moeten worden in de m e r ontwikkelde landen, voortaan hiervoor ook een beroep op het Deskundigenprogramma zal kunnen worden gedaan. Zu€ke leerkrachten zullen dan op dezelfde voet als andere deskundigen - derhalve op grond van een arbeidsovereenkomst met de overheid - kunnen worden uitgezonden. Met de hierboven omschreven vermiming wordt aan de bestaande regeling een zinvol oomplement toegevoegd met het doel ook de follow-up van het project te vergroten (zie ook pag. 106 e.v.). Er zijn suggesties gedaar~ om tot een nog verdergaande vermiming over te gaan, waaraan, afgezien van de vraag of deze de kwaliteit of de kwantiteit van de projecten d e n vergroten, een aantal d e n van principZle aard kleeft. De suggestie bijvoorbeeld om tot subsidi6ring over te gaan van (eventueel zelfs nog op te richten) c o m b d e s van partidere organisaties die zich ten doel stellen het voorbereiden, uitvoeren en begeleiden van projecten, is vanzelfsprekend moeilijk te verwezen-

68

lijken. Het behoeft immers geen nadere toelichting, dat dergelijke activiteiten onmiddellijk doublures zouden scheppen, met name omdat goed functionerende organen met lange en veelzijdige ervaring ter beschikking staan, die de organisatorische en administratieve behandeling van de verschillende projectaanvragen vemrgen. Bovendien zou een ontwikkeling in de richting van het scheppen van meerdere zelfstandige beleidvoerende organisaties, die gescbeiden van en naast de activiteiten van de overheid qich met de beleidsaspecten, prioriteiten en activiteiten van de hulpverlening bezighouden, lijnrecht ingaan tegen de duidelijk bestaande behoefte aan grotere coijrdinatie dezer activiteiten en aan concentratie van het beleid met het oog op de dringende noodzaak om op het wise terrein van de ontwikkelingsbijstand ~t iopaa l en internationaal de juiste prioriteiten op basis van een gektegreerde planning te kunnen vaststellen.

H O O F D S T U K V

Concrete hulpverlening en het Nederlandse aandeel daarin

a. Internalionale b d e l en dienstenverkeer

1. Algemeen

De stagnatie in de hulpverlening heeft de aandacht van de minder ontwikkelde landen voor hun exportopbrengten doen toenemen. Dit is tot uiting gekomen in een toenemende druk van de minder ontwikkelde landen om tot maatregelen te komen welke een drastische herziening van het patroon van de wereldhandel beogen. Deze aandrang is vooral tot uiting gekomen in de V N Conferentie voor Handel en Ontwikkeling (UNCTAD) welke in 1964 te Genbve bijeenkwam. Ook door de geindustrialiseerde landen wordt de noodzaak van een versnelde toeneming vattde expprtopbrengsten van de minder ontwikkelde landen erkend. Dit is onder andere tot uiting gekomen in het tot stand komen van Hoofdstuk IV van de

Ook is de bereidheid om bij het vaststellen van het eigen handelspolitieke beleid rekening te houden met de belangen van de minder ontwikkelde landen, tot uiting gekomen bij het opstellen van de beginselen welke bij het voeren van de Kennedy- tariefonderhandelingen in acht dienen te worden genomen. De ontwikkelde landen welke aan de onderhandelingen deelnamen hebben zich op het uitgangspunt gesteld dat voor de te verlenen tariefconcessies van de achtergebleven gebieden geen volledige reciprociteit zal worden verlangd. Ondanks dit alles moet worden geconstateerd dat de concretiseriig van een handelspolitiek beleid, w& principieel en systematisch rekening wordt gehouden met de belangen van de minder ontwikkelde landen, in de afgelopen jaren slechts weinig gevorderd is. Dit heeft tot scherpe kritiek van de minder ontwikkelde landen geleid. Mede onder druk van deze kritiek is in november 1965 door de westelijke landen besloten, in het kader van de o E s o een hernieuwde poging te doen om een beleid te formuleren op basis waarvan concrete handelspolitieke maatregelen ten behoeve van de minder ontwikkelde gebieden tot stand zouden kunnen komen. Bij dit overleg is n&ar voren gekomen welke factoren het bereiken van overeenstemming tussen ge-dustrialiseerde landen in de weg staan. De voornaamste hiervan zijn:

(a) de uiteenlopende mate van bereidheid tot het brengen van offers; (b) de uiteenlopende visies op de wenselijkheid en doeltreffendheid der verschil-

lende methoden (zoals ten aanzien van grondstoffenovereenkomsten en pre- ferentiele tarieven);

(c) het streven naar het mveel mogelijk in stand houden van de grondregels voor he.t wereldhandelsverkeer mak deze in de GATT-OVereenkOmsten zijn vastgelegd, waarbij - met de herinnering aan de jaren dertig - grote vrees bestaat voor ingrijpen in de bestaande situatie.

GATT.

De mogelijkheid voor Nederland om individueel op handelspolitiek terrein tot initiatieven en maatregelen ten behoeve van de ontwikkelingslanden te komen, is vanzelfsprekend beperkt door de bindingen welke om land heeft in Benelux, E EG,

70

O E S O en GATT. Anderzijds mu het van weinig realiteitszin getuigen, indien Nederland eenzijdig bepaalde maatregelen mu treffen. Daarbij komt .dat een aantal maatregelen alleen effectief zal zijn, als meerdere geindustrialiseerde landen een overeenkomstig beleid voeren. Een voorbeeld hiervan zijn de grondstoffenovereenkomsten welke slechts kunnen werken en effectief zijn als het merendeel der producenten- en consumentenlanden aan de overeenkomsten deelneemt.

2. UNCTAD

Zoals hierboven gesteld, wordt het totale probleem van de internationale handel, het dienstenverkeer en de huipverlening besproken in de U N C T A D . Deze besprekingen in de U N c T A D hebben, mede gezien hun wordingsgeschiedenis, van meet af aan een zeker antithetisch karakter gedragen. De eerste conferentie is dan ook min of meer een confrontatie geworden tussen de ‘75’ (later 77) minder ontwikkelde landen en de betrekkelijk kleine groep der geindustrialiseerde westelijke landen, waarbij beide blokken zich als zodanig steeds duidelijker tegenover elkaar opstelden, hetgeen het bereiken van concrete resultaten niet heeft vergemakkelijkt. De conciliatieprocedure welke ter oplossing van verschil van mening is ingesteld is in dit verband weinig bevredigend. Conciliatie is bruikbaar om kwesties van technische aard op te lossen welke rijzen nadat in beginsel overeenstenming over iets is bereikt Conciliatie is echter weinig bruikbaar bij het nemen van principZ1e besluiten; deze kunnen alleen resulteren uit politieke overeenstemming. De hierboven geschetste gang van zaken is voor een belangrijk deel het gevolg van de verwarring welke bestaat over de taak van de U N c T AD. Naar Nederlands inzicht is deze taak tot op grote hoogte te vergelijken met die van de bestaande gespecialiseerde organisaties. Dit betekent dat in de U N c I A D door de leden-staten hun Visie wordt gepresenteerd over de te behandelen onderwerpen en dat de leden, ak de daartoe benodigde eensgezindheid aanwezig is, tot aanbeveliigen voor acties komen, zoals in de statutaire bepalingen van de U N C T A D is vastgelegd. Na sanctionering door de Economische en Sociale Raad en de Algemene Vergadering, h e n deze aanbevelingen voor uitwerking en uitvoering aan executieve organen ak 0 A T T, IMP en Wereldbank worden voorgelegd. In deze opzet is het de taak van de U N C T A D een bijdrage te leveren aan de algemene beleidsvorming inzake de internationale handel, de financiering en het ontwikkeliingsbeleid in het algemeen. Daarnaast zijn aan UNCTAD, naar bekend, ook de onder auspicign van de V N opgerichte internationale grondstoffencommis- sies, zeals de Sugar Council e.d., overgedragen. Deze blijven hetzelfde werk doen ak voorheen, namelijk rapporteren over grondstoffen en eventueel handelspolitieke of andere aanbevelingen doen aan de ledenstaten. Waar deze taak nu onder de jurisdictie van de U N C T A D valt, heeft deze organisatie naast evengenoemde meer algemene taken dus ook nog een zekere specifieke functie op bepaalde terreinen. Het overleg in de u N c T A D kan vooral door eerstgenoemde taakstelling van een

71

grote openheid zijn en een belangrijke bijdrage leveren voor deze noodzakelijke evolutie, zowel bij ontwikkelde als ontwikkelinglanden, met betrekking tot het denken over de nieuwe vormen die het economische beeld zullen moeten beheersen. Rapportage door de leden-staten over de uitvoering van uncia~aanbevelingen - naar analogie van de wijze waarop dit plaats vindt in bijvoorbeeld de I L O - past in dit beeld. Ook - 31s daartoe de nodige overeenstemming te vinden is - het formuleren van een stelsel van uitgangspunten als bedoeld op pag. 51 kan in deze o p t van positieve waarde zijn. Intussen tekent zich - zoals op de 3e Board-zitting in maart jongtleden is gebleken - een ontwikkeling af, waarin de nadelen van de blokvorming worden overwonnen in dier voege, dat de organisatorische samenhang tussen de verschillende landengroepen ertoe bijdraagt concrete resultaten te bereiken. Voortgang op het gebied van handelspolitieke maatregelen ten behoeve van de ontwikkelingslanden en het harmonisch inpassen van deze landen in een verantwoord aangepast wereldhandelsbestel zijn sterk afhankelijk van de mate waarin de westelijke landen erin zullen slagen een gezamenlijk beleid te formuleren, dat de problemen niet uitsluitend beziet en tegemoet treedt vanuit de bestaande econo- &he westeme structuur als een ‘vanzelfsprekende’ achtergrond, doch ook vanui: het oogpunt van het belang van de ontwikkeliigslanden. Onder deze omstandigheden is het Nederlandse bekid er voor altes op gericht het westelijk overleg terzake in positieve zin te beTnvl0eden. Waar geen bindingen van het Nederlandse beleid bestaan door internationale overeenkomsten zoals E E G en GATT, is de vrijheid om de Nederlandse visie in wereldwijd verband uit te dragen groter dan op de terreinen waar we1 zulke bindingen bestaan. Het lijkt dan ook in eerste aanleg aanbeveling te verdienen om met betrekking tot het Nederlandse aandeel in het uNcTaPoverleg in het bijzonder de aandacht te richten op eentgenoemde terreinen waar Nederland in staat is zelfstandig op te treden. Met betrekking tot de terreinen waarop een zelfstandig Nederlands optreden niet mogelijk is, zal het Nederh~dse standpunt vooral in het kader van het westelijk overleg kenbaar moeten worden gemaakt. Daarbij kan het, mede in het belang van de ontwikkelingslanden, noodzakelijk zijn ook steun te verlenen aan voontellen die - hoewel niet geheel in ovemmstemming met hetgeen door Nederland ah de meest aangewezen benadering wordt beschouwd - niettemin nuttige uitgangspunten kunwn vormen voor een gecoiirdiineerd westelijk beleid terzake. De regering waardeert het dat, in de ham in de O E S O ondemomen poging een gezunedijk handekpolitiek beleid ten aanzien van de ontwikkelingslanden te fomuleren, in het bijmnder aandacht wordt geschonken aan het totstandkomen van grondstoffenovereenkomsten en aan de mgelij@den van een systeem van preferenties voor de invoer van halffabrikaten en eindproducten uit de ontwikkelingslanden. De regering is van mening dat, zoals hieronder nader wordt toegelicht, op deze beide terreinen concrete mogelijkheden liggen voor handelspolitieke maatregelen, gericht op een vergroting van de exportopbrengsten der ontwikke€ingslanden.

72

Met het bovenstaande wil overigens bepaald niet zijn gezegd dat Nederland in de UNCTAD niet een eigen geluid zou kunnen of willen doen horen. Integendeel, Nederland neemt in dit forum - op basis van de erkenning. dat een snelle uitbreiding van hun handel en een toenemende gelijkwaardige deelneming aan het wereldhandelsverkeer voor de ontwikkelingslanden en trouwens voor de hele wereld van essentieel belang zijn - op duidelijke en constructieve wijze deel aan het gezamenlijk zoeken naar wegen en middelen om deze doelstellingen te realiieren. De instructieS van de Nederlandse delegaties naar de bijeenkomsten van de UNCTAD zijn dan ook hierop gericht.

In de standpunten die Nederland zal innemen zal dus tot uiting moeten komen dat het Nederlandse beleid op het terrein van de internationale handel niet onder het uitsluitende primaat van de eigen en regionale commerciele belangen zal staan, maar dat daarin tevens met de belangen van de minder ontwikkelde landen rekening zal worden gehouden. Dit betekent dat Nederland waar mogelijk, en voor- wver nodig via de E E 0, het totstandkomen van maatregelen zal steunen welke de positie van de achtergebleven gebieden op deze terreinen systematisch verbetert.

3. Consequenties voor de Nederlandse economie

Wat het eigen land betreft moet - hoewel dus niet voorzien kan worden wanneer en op welke wijze het Westen in staat zal ziin een handelspolitiek beleid te reakren, dat duideiijker en d m t e r dan thans nog het geval is, mede is afgestemd op de beiangen der ontwikkelingslanden - niettemin reeds op dit moment met de come- quenties van een zodanig beleid rekening worden gehouden, opdat te zijner ti$ deze handelspolitieke maatregelen w gunstig mogelijk in het algemene economische beleid kunnen worden ingepast. De regering meent dat hier met name een taak voor de overheid is weggelegd, door in haar stntauurbeleid dit ekment reeds thm zo voUedig mogelijk te verdisconteren. Dit zal onder andere in concreto inhouden, dat onderzocht zal worden in welke produktie-sectoren, naar het oordeel van de overheid, in een situatie waarin aan de ontwikkelingslanden ruimere mogelijkheden op de westelijke markt worden geboden, een zekere specialisering gewenst zal zijn. Deze specialisatie zal het begin vonnen van een zich geleidelijk wijzigende internationale arbeidsverdeling, waarin de ontwikkelingslanden nieuwe mogelijkheden worden geMen; deze leidt tot een ontwikkeling waarin uiteindelijk, naast wellicht regionale, een mondiale produktiestructuur tot stand komt, waarin de capaciteiten en mgelijkheden van wwel ontwikkelings- als ontwikkelde landen op de meest efficiente wijze worden benut, om in de, mede onder invloed van de versnelde economische expansie in de ontwikkelingslanden, steeds toenemende wereldvraag te voorzien. Op de herallocatie van de produktie die het bovenstaande zal kunnen inhouden, wordt in de paragrafen ‘Landbouwbeleid en ontwikkelingshulp’ en ‘Ind- ’e’ teruggekomen.

73

4. Stimulering vergt ook samenwerking der ontwikkelingslanden

In dit verband dient ook bijwndere aandacht te worden geschonken aan het stimuleren van de voor de hand liggende mogelijkheid dat de minder ontwikkelde landen - naast vergroting van hun export naar de geindustrialiseerde landen - hun export vooral ook bevorderen door onderlinge economische integratie; hierdoor worden de markten in de minder ontwikkelde gebieden zelve tot voldoende omvang uitgebreid om effciente produktie mqgelijk te maken. Door onderlinge handel kan soms bovendien de import uit geindustrialiseerde landen worden beperkt, hetgeen deviezenbesparend werkt. In de afgelopen periode zijn verschillende initiatieven genomen, bijv. in Zuid- en Midden-Amerika, om een dergelijke marktverruiming te bereiken. Tot nu toe zijn de resultaten beperkt geweest. Recente plannen, wals onder andere uitgewerkt op de vergadering van ‘Economic Commission for Africa’ te Loesaka in november 1965 en tijdens de conferentie van de ‘Economic Commis- sion for Latin America’ in mei 1965, lijken echter waardevol te zijn en waar mogelijk zal de regering zulke initiatieven steunen. Deze stew kan met name geschieden door bij te dragen in de regionale ontwikkelingsbanken. Verwacht mag immers worden dat deze regionale ontwikkelingsbanken een stimulerende i n v l d op regionale integratie kunnen uitoefenen door het te voeren kredietbeleid (zie bijlage Q betreffende bankstatuten). Bovendien hebben dergelijke banken het voordeel dat zij de eigen verantwoordelijkheid van de regio duidelijk tot uitdrukking doen komen. Activiteiten en werkwijze kunnen daarenboven bekr worden afgestemd op het eigen karakter van het betreffende gebied dan een wereldwijde organisatie zullcs kan doen.

5. ‘Trade not ai#: hogere prijzen of ruimere exportmoge&kheden

In de eerste jaren van het ontwikkelingsckennium heeft de Ieuze postgevat: ‘trade not aid‘. Deze slagzin is door de minder ontwikkelde en geindustrialiseerde landen veelal uiteedopend geinterpteteerd. De minder ontwikkelde landen beoogden met ‘trade not aid’ een verbetering van de voorwaarden waaronder zij exporteren in de zin van hogere en stabiele p r i b per produkteenheid. Door de meeste geindustrialiseerde landen werd onder ‘trade not aid‘ verstaan het verruimen van de exportmogelijkheden van de achtergebleven gebieden, wnder dat dit noodzakelijkerwik met prijsverhoging gepaard zou gaan. Dit verschii in interpretatie is vag grote betekenis, in het bijzonder waar het de export van grondstoffen betreft. Inderdaad wordt door verhoging en stabilkring van de exportprijzen bereikt dat het inkomen van de ontwilckelingslanden onmiddellijk stijgt waardw dus de mgelijkheid tot besparing toeneemt, terwijl tege- lijke- een eventueel tekort aan convertibele valuta wordt aangedd. Anderzijds bergt vooral het effect van een prijsverhoging juist voor de ontwikkelingslanden grote bezwaren in zich. Em hogere prijs immers bevoniert als regel een tendens tot veriaging van het verbruilc, terwijl bij een te hoge prig voor een

74

aantal producten het risico van het overgaan naar vervangingmiddelen direct aanwezig is. Daarnaast heeft een hoge prijs ook een produktiestimulerend effect, hetwek het risico van onverkoopbare overschotten snel doet toenemen. In dit verband dient met het verhogen van prijzen grote voorzichtigheid te worden betracht. De interpretatie van de geindustrialiseerde landen neemt als uitgangspunt dat, indien ontwikkelingslanden meer gaan produceren, zij voor deze extra produktie toegang op de westelijke markten dienen te krijgen. Hiermee alleen is het probleem van het spaartekort echter niet opgelost. Een zekere stabilisatie van het prijspeil op een niet te laag maar ook niet te hoog niveau zal daarnaast nodig zijn om te voorkomen dat de anders veelal belangrijke fluctuaties in het prijspeil waarvoor de produkten kunnen worden afgezet, ongunstige reacties geven op de ontwikkeling van het exporterende land.

6. Grondstoffenovereenkomst

Voor de korttijdige fluctuaties in de exportopbrengsten is in de afgelopen periode getracht een oplossing te vinden door overeenkomsten te sluiten ter stabilisering van de grondstoffenprijzen. De resultaten hiervan zijn beperkt gebleven: in de gehele na-oorlogse periode is slechts een vijftal overeenkomsten tot stand gekomen, namelijk voor tarwe, suiker, tin, koffie en olijfolie, waarvan overigens slechts twee actief in de betreffende grondstoffenmarkt ingrijpen. Voorts is een overeenkomst voor cacao in bewerking. Ondanks deze beperkte resultaten acht de regering het wenselijk met kracht naar het tot stand komen van meer grondstoffenovereenkomsten te blijven streven. De prijsstabiliisatie welke door deze overeenkomsten kan worden bereikt heeft een duidelijk ontwikkelingseffect op de minder ontwikkelde landen, omdat de wisselvalligheid in de deviezeninkomsten van deze landen hierdoor wordt beperkt.

7. Betekenis van het bestaande internationale bestel

I De regering is van mening dat, algemeen gesproken, de systematische verbetering van de positie der achtergebleven gebieden bij voorkeur dient te geschieden door maatregelen welke het internationale handels- en prijsmechanisme mveel mogelijk intact laten. Fixatie op kunstmatig hoge niveaus acht zij een minder wenselijke aanpak. In plaats daarvan staat de regering veeleer een internationaal beleid voor, dat de ontwikkelingslanden in een zekere kunstmatig versterkte concurrentiepositie brengt ten opzichte van het aanbod van goederen en diensten uit de geindustrialiseerde landen. Hiertoe kunnen, al naar gelang van de marktsituatis van bepaalde produkten en de omstandigheden van de daarbij betrokken landen, maatregelen dienen op het gebied van tarieven c.q. contingenten, op belastinggebied en met betrekking tot exportbevordering. De hier bedoelde maatregelen moeten gericht zijn op het verkrijgen van een versterkte exportpositie van de achtergebleven gebieden. Zij

\

75

zullen geleidelijk aan kunnen verdwijnen naannate de betrokken ondernemingen in deze gebieden concurrerend zullen zijn geworden. In deze geest neemt Nederland ook in positieve zin deel aan de, thans in de U N c T A D ter tafel liggende, voorstellen inzake preferentGle handelstarieven voor minder ontwikkelde landen. Voor dit onderwerp is eveneens een groep van vier deskundigen door de ministeriele raad van de OESO ingesteld, welke v S r 1 juli 1966 rapport zjd uitbrengen.

8. Tariefpreferenties

Intussen zijn ten aamien van tariefpreferenties zowel de ontwikkelde als de minder ontwikkelde landen verdeeld. Enerzijds neemt de druk van de ontwikkelingslanden ten gunste van een systeem van nondscriminatoire (dat wil zeggen voor alle ontwikkelingslanden gelijke) preferenties toe, terwijl anderzijds in wetenschappelijke kring de mening de overhand verkrijgt, dat juist deze nondiscriminatoire preferenties van betrekkelijk weinig nut zijn omdat daarvan slechts enkele - de relatief meest ontwikkelde - achtergebleven landen zullen profiteren. Ook in de dagelijkse praktijk van het handelsbeleid blijft Nederland, om toegang van grondstoffen en fabrikaten uit de onderontwikkelde landen tot de markten van de geindustrialirde landen te bevorderen, streven naar algemene verlaging van invoertarieven en afschaffing van contingenteringen. Op deze beide punten moet het Nederlandse beleid tot uiting komen via de E E G.

9. Actieve exportbevordering ontwikkelingslanden

De regering heeft naar aanleiding van een desbetreffende suggestie in de eerste fitting van Commisste 11 van de u N C T A D de mogelijkheid in studie om in samenwerking met ontwikkelingslanden te komen tot instelling van een voorlichtingscentrum in Nederland. dat tot taak zal krijgen de verkoop van producten uit minder ontwikkelde landen op de Europese markt te bevorderen. Mede op aandringen van deminder ontwikkelde landen is thans in principe overeengekomen, dat het International Trade Centre van de GATT zich met behulp van de aangesloten ge%dustrialiierde landen zal gaan bezighouden met het verzamelen van gegevens over exportmogelijkheden van produkten uit de d e r ontwikkelde landen in de westerse landen. De Nederlandse Economische Voor- lichtingsdienst is h i i j ingeschakeld. Ook volgen stagiaires uit de minder ontwikkelde landen een opleiding op de E V D in de techniek van de handelstevordering.

10. Besparingstekort en particuliere kapitaalsinvesteringen

Intussen zal versterking van de concuRentiepositie van de ontwikkelingslanden in de internationale handel en het dienstenverkeer wel enig, maar onvoldoende soelaas bieden voor het bestaande besparingstekort en voor de korttijdige fluctuaties in de exportopbrengsten.

76

De aanvulling van het resterende besparingstekort zal moeten worden bereikt door stimulering van de pkculiere investeringen in de ontwikkelingslanden en door kapitaaloverdracht - leningen en giften - in de vorm van hulp. Voor deze kapitaalhulp acht de regering de IDA, de Wereldbank, de regionale ontwikkelingsbanken en de conwrtia en consultatieve groepen van Wereldbank en de OESO de meest geschikte instrumenten.

11. Compematoire financierinn

Wat de korttijdige fluctuaties in de exportopbrengsten betreft is er, naast de grondstoffenovereenkomsten, in de periode sinds 1962 vooral ook aandacht gegeven aan schema’s voor compensatoire financiering. Deze laatste hebben tot oogmerk plotselinge verslechteringen in de verhouding tussen im- en export van de achtergebleven landen op te vangen door compenserende leningen of giften. Het systeem van compensatoire financiering door verstrekking van geldmiddelen op korte termijn, dat het I M F heeft m r d , verdient in dit verband vermelding. Naast de voordelen die zowel grondstoffenovereenkomten als systemen van compensatoire financiering ongetwijfeld hebben, vertonen deze systemen echter ook een aantal bezwaren zoals het nadeel van eerstgenoemde maatregelen dat zij slechts een deel van de handel omvatten, tenvijl voor beide soorten van maatregelen geldt dat het technisch moeilijk is om bruikbare formules vast te stellen. Bovendien is het automatisme dat deze systemen in meerdere of mindere mate kemnerkt een bezwaar. De. hierbedoelde systemen van compensatoire financiering betekenen dat de gelden aan de minder ontwikkelde landen worden overgedragen onamankelijk van de vraag of deze landen verantwoordelijk zijn voor de verliezen en onafhank&jk van de vraag of zij een ontwikkelingsplan en een adminiitratie hebben die een goed gebmik van de gelden waarborgen. Bovendien wordt geen rekening gehouden met het welvaartsniveau en komen de landen met weinig of geen export niet of vwr zeer kleine betaliig in aanmerking, terwijl juist deze vaak de armste landen zijn. Ook heeft een automatisch system het nadeel dat de druk om tot rendabele vormen van produktie te komen wordt weggenomen.

12. Brits-Zweeds plan voor supplementaire financiering

In verband met het gestelde in de vorige paragraaf verdient het vermelding, dat momenteel in de F i c i U e en Diensten Commissie van de UNCTAD aandacht wordt besteed aan een tijdens de eerste UN C T A D-bijeenkomst gelanfeerd voorstel waamver de staf van de Wereldbank op v e m k van de u N c T A Dleden een rapport heeft uitgebracht, namelijk het Brits-Zweedse planvoor supplementaire finanaehg. Dit Brits-Zweedse voorstel voor een systeem van supplementaire f inan~erhg heeft tot oogmerk te voorkomen, dat de uitvoering van ontwikkelingsplannen onderbroken moet worden ingeval de exportopbrengsten van een bepaald ontwikkelingsland achterblijven bij de ramingen. Een internationaal orgaan zal er op

77

toe moeten zien dat de exportramingen redelijk zijn en dat een achterblijven van de feitelijke exportopbrengsten niet het gevolg is van een onjuist beleid van het betrokken land. Daartoe zal het internationale orgaan regehatig contact onder- houden met de deelnemende ontwikkelingslanden terzake van hun ontwikkelingsplannen en het gevoerde beleid. Is aan de twee genoemde voorwaarden voldaan dan kan, aldus het voorstel, het beherende orgaan leningen tegen zachte voorwaarden verstrekken indien het betrokken land niet over andere middelen beschikt om de gevolgen van de achterblijvende exportopbrengsten op te vangen. Het Brits-Zweedse plan is in het Wereldbankrapport gunstig beoordeeld. In dit rapport wordt er op gewezen, dat de onzekerheid met betrekking tot de exportopbrengsten der ontwikkelingslanden r e 1 een groot problem vormt en dat lane de lijnen van het Brits-Zweedse voorstel een belangrijke bijdrage tot de oplossing ervan kan worden geleverd. Het Wereldbankrapport begint met een vergelijking te trekken tussen het Brits- Zweedse plan en andere plannen op het gebied van supplementaire of complementaire financiering. AI deze plannen worden naar vier criteria ingedeeld:

(0 Plannen die van een rechtvaardigheidsargument uitgaan, gebaseerd op het ‘terms of trade‘-argument @et dvoet-nadeel van ontwikkelingslanden is een vwrdeel voor de oatwikkelde landen) versus plannen gebaseerd op het behoefte- argument. Het Brits-Zweedse voorstel is op het laatste argument gebaseerd, hetgeen de Wereldbank terecht een juister uitgangspunt acht. (b) Korte-tennijnplamen versus lange-termijnplannen. Ifet onderhavige voorstel valt hier enigszins tussen in. Voorgesteld wordt namelijk de te verlenen steun aan de varikende behoeften aan te passen. (c) Niet-financi5le maatregelen zoals grondstoffenovereenkomsten en dergeiijke, yersus tinanciile maatregelen mak in bet onderhavige plan voorgesteld. De Wereid- bank acht bide soorten maatregelen in zekere zin aanvdlend: naarmate h e n compensatie geboden wordt yoor onverwachte exportdalingen, zijn grondstoffenovereenkomten minder n d g en omgekeerd zal het bestaan van grondstoffen- overe-enkomsten tot minder omvangrijke compensatoire financiering behoeven te leiden. De complementariteit betekent ovengens niet, aldus het rapport, dat het Brits-Zweedse plan afhankelijk is van het bestaan van grondstoffenovereenkomsten. Ter h i k i n g van een bepaald niveau van deviezeninkomsten acht het rapport supplementaire financiering trouwens meer bevredigend dan gron&toffenovereen- komsten. (d) Plannen met een zeker automatisme versus ‘discretionary schemes’. Tegenover de wordelen van zekerheid en snelheid, besloten in eerstgenoemde soort plannen, staan, aldus het rapport, als nadelen hun rigiditeit (tenvijl de ontwibkelingen op lange termijn to& m d j k te voorspellen zijn) en bet feit dat automati.sche re- niet de uiteindelijke bestemming van de supplementake fondsen h e n bepalen. Bovendien kan een niet-automatisch systeem beter aangepast worden aan spedieke omstandigheden.

78

Vervolgens wordt er op gewezen, dat het Brits-Zweedse plan niet bedoeld is om voorzienbare exportdalingen te compenseren, doch integendeel het achterblijven van de feitelijke opbrengsten bij de verwachte opbrengsten. Methoden worden besproken hoe de venvachte opbrengsten bepaald moeten worden. Wat de te verwachten omvang van de ter beschikking te stellen fondsen betreft, wordt in het Wereldbankrapport gesteld, dat hierover niets met zekerheid te zeggen valt, aangezien het plan juist bedoeld is om onverwachte exportdalingen te compenseren. Gaat men de export uit de minder ontwikkelde landen na voor de periode 1959-1963 en interpoleert men deze gegevens voor de toekomst, dan schat de Wereldbank, dat een bedrag van $ 2 miljard in totaal nodig zal zijn, waarbij rekening wordt gehouden met het feit dat, zowel door de betere prognoses als door aandacht te schenken aan het volgen van de juiste politiek in de ontwikkelings- fanden, de export-‘shortfall’ relatief kleiner zal kunnen zijn dan in de beschouwde periode 1959-1963. Slechts een klein deel van genoemd bedrag mu contant voldaan behoeven te worden; de rest w u in ‘promissOry notes’ kunnen worden betaald. De conclusie van de Wereldbank is dat het Brits-Zweedse plan mals door haar uitgewerkt, een goed instrument kan zijn in het geheel der maatregelen ten gunste van de welvaart der ontwikkelingslanden. Ook de Financzle en Diensten Commissie heeft zich in meerderheid, waaronder Nederland, gunstig over het door de Wereld- bank uitgewerkte voorstel uitgelaten. Op voontel van de commissie zal een goep regeringsexperts nog een nadere studie maken van enkele vraagpunten.

De regering ziet het als een belangrijk voordeel van het onderhavige plan dat het geen automatisnle bij de uitkeringen inhoudt, met alle daaraan verbonden bezwaren, doch dat het we1 waarborgen biedt voor snelle hulpverlening in daarvoor in aanmerking komende gevalleu. Bovendien kan het voorziene regelmatige overleg tussen het internationale orgaan en de deelnemende landen uitgrocien tot een samen- werkingsvorm waarbij enerzijds de ontwikkelingslanden aanvaarden een verantwoord ontwikkelingsbeleid te vmren en zich daarvoor de nodige eigen inspanning te getroosten, terwijl andenijds de ontwikkelde landen een verantwoordelijkheid erkennen voor het mede helpen dragen van tegeenslagen die de ontwikkelingslanden treffen.

b. Weteoscbp en teebwlogie

In februari 1963 werd in Genhe de V N Conferentie inzake de Toepassing van wetenschap en Technologie’ (UNCSAT) gehouden. Deze conferentie beoogde na te gaan hoe wetenschap en technologie in dienst kunnen worden gesteld van het ontwikkeliigsproces. Op deze bijeenkomst werden drie facetten van het ontwikkelingswerk nader belicht. In de eerste plaats het feit, dat zich bij de ontwikkeling van de jonge landen problemen voordoen die men in het Westen nimmer is tegengekomen. Dit betekent dat de beschikbare kennis en technologic in de geindustrialiseerde wereld geen

I

1 ~’

79

antwoord heeft op die problemen en dat de bestaande kennis op dit punt uitbreiding behoeft. in de tweede plaats het feit, dat zich bij de economische en sociale ontwikkelig van de minder ontwikkelde landen vraagstukken voordoen, die in het Westen welis- waar niet onbekend zijn, maar waarfoor de oplossing die voor die problemen is gevonden, in de minder ontwikkelde landen onbruikbaar is als gevolg van de sterk afwijkende economische en sociale omstandigheden in die landen. Dit betekent dat voor deze vraagstukken een nieuwe analyse moet plaats vinden, opdat de westerse oploking vertaald kan worden in termen, die aangepast zijn aan de omstandigheden en behoeften van de minder ontwikkelde landen. In de derde plaats het feit dat, op gebieden waar we1 aandacht aan de situaties in minder ontwikkelde landen wordt besteed, dit op een incidentele wijze geschiedt, hetgeen doublures veroorzaakt of inefficiency door gemis aan kennis van de werke4ijke prioriteiten. In aansluiting op de Geneefse conferentie werd door de V N een AdviescOmmissie voor Wetenschap en Technologie ingesteld. In een der rapporten van d a e commissie is een analyse gegeven van de mogelijkheden voor een gezamenlijke inspanning van ontwikkelde en minder ontwikkelde landen. De commissie heeft daarbij als prioriteiten aangegeven verbetering van de voedselvoorziening en van de gemndheidszorg, een verbeterd inzicht in het bevolkingsprobleem, exploratie en gebruik van de natuurlijke hulpbronnen, industrialisatie, huisvesting, stedelijke planning, transport en onderwijs.

Smdsdien heeft de V N een vijfjarenprogramma opgesteld, dat in april 1966 is gepubliceerd; tot de uitvoering zal in de loop van dit jaar kunnen worden bedoten. Dit vijfjarenprogramma beoogt een beleid te stimuleren tot geintegreerde ont- m e l i n g van natuurlijke hulpbronnen. Het voorstel is om negen wereldsurveys te ondernemen, waarvan vier voor mineralen, twee op het gebied van watergebruik en drie op het gebied van energievoorziening. Het programma zal een termijn van vijf jaar vragen voor de uitvoering; de kosten bedragen ongeveer f 40 miljoen. Op de ge-kdustrialiseerde landen zal een beroep worden gedaan, individueel of gezamenlijk enkele van de projecten te adopteren.’

Het programma beoogt: (a) nieuwe gegevem, idee& en benaderingen te verkrijgen ten aanzien van de natuurfijke hulpbronnen van de ontwikkelingslanden; (b) lange-termijnprojdes op te stellen inzake vraag en aanbod met betrekking tot n a W i j k e hulpbronnen; (c) de betrokken regeringen te helpen bij de juridische en organisatorische opzet voor een optimale ontwikkeling van hun natuurlijke hulpbronnen;

~

Het programma bestaat uit de volgende onderzoekingen, waarbij de omschrijving der V N is gevolgd: (zit onderaan volgende bladzijde).

80

(d) projecten op te stellen voor multilaterale of bilaterale technische en financi6le hulp. Voor een aantal onderwerpen waaraan de commissie hoge prioriteit geeft zijn door de regering interdepartementale commissies ingesteld die nagaan op welke punten Nederland een bijdrage kan leveren. Voorts is contact opgenomen met het V N Centrum voor Industriele Ontwikkeling, waarbij van Nederlandse zijde de samenwerking via T N o plaatsvindt. Deze activiteiten worden nader uitgewerkt in hoofdstuk VI van deze nota (cf. pag. 11 1). Het in de begroting 1966 aangekondigde voornemen om in Nederland, gefinan- cieerd door de overheid, symposia van een bijzonder karakter te organiseren is thans in volle uitwerking. In juni vond in Den Haag een bijeenkomst plaats gewijd aan een studie van de actuele stagnatie in de ontwikkeling van Me. Deze bijeen- kornst waaraan vooraanstaande inleiders uit het buitenland deelnamen, stond onder leiding van Prof. Dr. J. Tinbergen; het lig in de bedoeling om de belangwekkende conclusies van dit symposium in ruime kring bekend te maken. In het najaar zal een symposium gewijd worden aan vernieuwing en pooling van de kennis op het gebied van irrigatie en drainage, waarvoor Nederlandse deskundigen uit het buitenland overkomen, deskundigen uit Nederland zelf zijn uitgenodigd, benevens buitenlandse. inleiden van wie bekend is dat zij nieuwe kennis kunnen toevoegen aan het bestaande arsenaal. Naar bekend, is de bedoeling van d a e symposia om op geconcentreerde wijze de kennis in Nederland te verrijken met de nieuwste resultaten, die elders zijn bereikt en zulks vanuit het gezichtspunt van aanpassing onzer westerse kennis aan de omstandigheden in de minder ontwikkelde landen.

wmIg van mi van biz. 79

Kosten verbonden aan het ondemk

Ondrrzoek naar ijzerertsbronnen $ 861.300 Ondermek naar belangrijke non-ferro metalen $ 1.482.250 Ondermek naar gcselecteerde mijnen in de ontwikkelingslanden ter vergroting van de ijzerertsvmaden en producten door toepassing van maderne technieken $ 1.750.430 OndeMek naar mineralen in de zeebodem in de buurt van ontwiklelingslanden $ 487.135 Ondenoek naar de waterbehoefte en naar waterbronnen in landen die een ernstig gebrek hebben aan water $ 1.591.040 Onderzoek naar de rnogelijkheden internationale rivieren in de ont- w&k&n&nden aan te wenden bij de economische ontwikkeling $ 1.841.840 Ondemknaar mogelijkc geothermische bronnenin ontwiklelingslanden $ 1.100.880 OnderuKk naar oliebronnen $ 971.403 Ondermek naar de behoefte aan kleine energiegeneratoren $ 1.523.379

$ 11.609.657

81

c. Landbouwbeieid en ontwikkelingshulp

Evenzeer ak zuks bij ons handelsbeleid het geval is, zullen ook bij het uitstippelen of aanpassen van ons landbouwbeleid - wwel op internationaal als op nationaal gebied - de problemen van de ontwikkelingslanden steeds mede in beschouwing worden genomen. Enerzijds zaJ men daarbij rekening dienen te houden met de noodzaak voor de ontwikkelingslanden om een afzet voor hun exportpmdukten in de ge’industrialiseerde landen te vinden, anderzijds dient men te bezien - en zulks kan in feite slechts in internationaal verband - of en zo ja, in hoeverre het noodzakelijk is het landbouwbeleid in de geindustrialiseerde landen aan te passen aan de behoefte aan voedsel, die er, naar het zich althans momenteel laat aanzien, de eerste decennia nog zal bestaan in de ontwikkelingslanden. Het beleid zal er primair op moeten zijn gricht te bewerkstelligen dat de ontwikkelingslanden zelf zo spoedig mogelijk in staat zullen zijn hun eigen produktie aan te passen aan de voedselbehoefte, doch dit aanpassingsproces zal zich ongetwijfeld niet zo snel kunnen ontwikkeien als op zichzelf wenselijk wu zijn. Een internationale analyse van dit probleem en het formuleren van eventuele voorstellen zijn dan ook onontbeerlijk om een internationaal gesprek mogelijk te maken en de bereidheid tot samenwerking te stimuleren. Op de laatste PA+ conferentie is in dit verband het besluit genomen dat door deze organisatie een poging zal worden gedaan om op wereidomvattende schaal een overzicht te verkrijgen van de vraag naar en het aanbod van landbouwprodukten per regio en op de wereld ak geheel met de daarbij plaatsvindende handelsstromen. Deze projecties d e n worden gericht op de jaren 1975 en 1985. Dit ‘Indicative World Plan for Agricultural Development’ is bedoeld een steun te zijn voor regeringen en regionale landengroepen bij het formuleren van hun landbouwbeleid. waarbij het tevens kan dienen als richtlijn voor de donorlanden bij de hulpvedening aan ontwikkelingslanden. Dit plan zal natuurlijk voortdurende cor- reaKs behoeven om up to date te blijven en van nut voor de regering. De regering acht deze poging tot het verkrijgen van betere basisgegevens van groot belang en verleent dan ook haar volle medewerkmg aan het totstandkomen van dit plan. Over de praktische waarde ervan voor de bepaling van het nationale landbouwbeleid en voor de standpuntbepaling inzake de positie van & Nederlandse landbouw in de EEG kan op dit moment nog geen oordeel worden uitgesproken. In ieder geval acht de regering het - als gezegd - gewenst in het bijzonder aandacht te blijven schenken aan alle mogelijkheden, die het streven kunnen bevorderen van ontwikkelingslanden zelf om hun eigen voedselproduktie te verbeterFn.

De nauw met de minderontwikkeldheid samenhangende chronische ondervoeding of verkeerde voeding bij grote delen van de bevolking in vele ontwikkelimgslanden enemjds en de neiging van de landbouwproduktie in de geindustriliseerde landen om sneller toe te nemen dan de commerci%le vraag anderzijds, hebben de vraag doen rijzen of de landbouwproduktie in de ontwikkelde landen niet verder moet

82

worden aangemoedigd om de aldus bewust geproduceerde overschotten als voedselhulp ten behoeve van de ontwikkelingslanden aan te wenden. Zoals evenwel reeds eerder bag. 30 e.v.) is opgemerkt, zijn bij het thans gevoerde landbouwbeleid de mogelijkheden om voedsel aan ontwikkelingslanden beschikbaar te stellen in voldoende mate aanwezig en is het vraagstuk van de onvoldoende toevoer naar de landen waar meer voedsel nodig is, vrijwel geheel een financieel probleem. De regering is daarom van mening dat doelbewuste overproduktie minder wenselijk moet worden geacht, te meer daar de oplossing voor het probleem aIs zodanig niet gevonden moet worden door een meerproduktie van de ge'industrialiseerde landen, doch door produktie-uitbreiding in de ontwikkelingslanden zelf. Een dergelijke produktie-uitbreiding in die landen zou zelfs worden afgeremd, indien op den dum de ontwikkelde landen hun produktie te ver zouden hebben opgevoerd. Niettemin is het duidelijk dat in de eerste decennia de beschikbare leverings- mogelijkheden van voedsel aan de ontwikkelingslanden zoveel mogelijk door internationaal overleg dienen te worden gecoijrdineerd. Het internationale overleg (0.a. in de werkgroep van het Development Assistance Committee van de oESO) over dit probleem dat begonnen is tijdens de India-crisis, zal dienen te worden ge- continueerd en geintensiveerd. Tellslotte en volledigheidshalve zij in dit kader vermeld, dat de regering in het overleg over het ~~~landbouwbele id er steeds rekening mee houdt de afzet van de ontwikkelingslanden waar mogelijk te verzekeren.

. . . d. h&&mbhe

Naar reeds is uiteengezet, is het van s o o t belang voor de ontwikkelingslanden te geraken tot industrialisatie. De vraag in welk tempo, in welke bedrijfstakken en voor welke markten deze industrialisatie met de meeste kans op succes en met het grwtste rendement voor de ontwikkeling van deze landen kan worden aangevat is nog niet met juistheid op korte termijn te beantwoorden. Het is daarom van

Enkele belangrijke initiatieven dienen hier te worden gememoreerd. Zo is door de V N voor 1967 een Wereldsymposium over het industrialisatievraagstuk bijeen- geroepen. Dit symposium zal zich niet met industrieel-technixhe problemen bezig houden, maar zal zich geheel richten op vraagstukken van industrialisatiebeleid. Ter voorbereidmg van deze bijeenkomst hebben in 1965 en dit jaar drie regionale symposia plaats gevonden in Manilla, Kairo en Santiago de Chile. De resultaten

Venvacht wordt, dat het Wereldsymposium zal leiden tot beter inzicht in de wenselijkheden en mogelijkheden van een internationale arbeidsverdeling op industrieel terrein. Te New York ondemeemt het vN-%enter for Development Planning, Projections and Policies' een studie over het probleem van de herallocatie en struc- a l e OntWiLkeling van de industrie. Zolang internationaal nog geen duidelijk beeld bestaat over het uiteindelijk te

, bijmnder gewicht dat hieraan internationaal emstig aandacht wordt besteed.

I van deze regionale symposia d e n als materiaal dienen voor het Wereldsymposium.

83

bereiken internationale patroon van de industriele produktie, laat staan over de wijze waarop en het tempo waarin dit moet worden bereikt, zal Nederland er mee moeten volstaan enerzijds mede te werken aan het internationale multilaterale overleg over de eventuele vormgeving van de industrialisatie der ontwikkelingslanden, andenijds de concrete wensen, plannen en acties van de ontwikkelingslanden op het gebied van de industrialisatie als een gegeven te aanvaarden. Voor wat betreft de eventuele bijdrage aan de concrete industrialisatieprojecten is reeds gewezen op het grote belang de ontwikkelingslanden maximaal profijt te doen trekken van ervaring, kapitaal, werkkracht en dynamiek van het westerse en i.c. het Nederlandse bedrijfsleven, en dus projecten van dit bedrijfsleven voor - in het kader van de ontwikkeling gewenste - investeringen in ontwikkelingslanden waar nodig of nuttig te stimuleren en te ondersteunen. In dit verband passen maatregelen als investeringsgaranties, de financiering in het kader van de drempelprojecten, terwijl voor dit doe1 eveneens van direct belang zijn de kapitaalhulp in het kader van consortia en consultatieve groepen, alsmede de beschikking over kapitaal dat de ontwikkelingslanden krijgen in de vorm van kredieten bij levering van kapitaalgoederen. Door het bedrijfsleven zoveel mogelijk de helpende hand te bieden, wanneer het zich daadwerkelijk in ontwikkelingslanden interesseert en daarbij op non-commer- cieb moeilijkheden mu stuiten, kan het effect van de van overheidszijde geboden hulp ten bate van de ontwikkelingslanden sterk worden vergroot. Aan de andere zijde moet echter eveneens terdege rekening worden gehouden met het effect van de indushialisatie in ontwikkelingslanden op de Nederlandse industrie. Het behoeft geen betoog dat de industrialisatie van ontwikkelingslanden kan leiden tot marktverlies voor Nederlandse bedrijven en soms wellicht een aantasting van de bestaansbasis voor Nederlandse bedrijven tot gevolg zou kunnen hebben. Voor een deel van het marktverlies, namelijk de afzetmogelijkheden op de markt van derde landen, betreft het hier een ontwikkeling waar de Nederlandse overheid geen of - wanneer het gaat om onaanvaardbare vonnen van conamentie - slechts beperkte i n v l d op kan uitoefenea Anders staat het met de toegang tot de Nederlandse markt. In principe zou de Nederlandse overheid, telkens wanneer dit met inachtneming van de aanvaarde internationale handelspolitieke regels mogelijk is, marktverstorende invoeren geheel kunnen weren, ook wanneer deze komen uit ontwikkelingslanden. De Nederlandse regering neemt echter het standpunt in dat, voomver voldaan wordt aan een aantal hieronder te noemen voorwaarden, het belang van de ontwikkeliogslanden een even- waardige plaats in haar beleid moet krijgen naast het b e h g van het Nederlandse bedrijfsleven. Het behoeft intussen geen betoog, dat een gezonde ontwikkeling van de Nederlandse economie mede bepalend is voor de mate waarin ook in de toekomst hulp zal kunnen worden geboden. Aantasting van deze basis door bijvoorbeeld een al te grote vrijheid in de invoerpolitiek kan betekenen dat een winst op korte termijn voor de ontwikkelingslanden mu verkeren in een veel groter gemis aan

84

hulp op langere termijn. Er zal dus in een evenwichtig beleid met alle aspecten ge- lijktijdig rekening moeten worden gehouden. Twee onderwerpen zullen van Nederlandse kant steeds zorgvuldige aandacht moeten hebben. In de eerste plaats het tempo, waarin invoervermiming plaats vindt en de mate waarin andere geindustrialiseerde landen hun grenzen voor de invoer openstellen. De offers, die de gehdustrialiseerde wereld terecht zal brengen behoren op een evenredige wijze te worden verdeeld. Een tweede punt is de vraag weke mate van productiestimulering in de minder ontwikkelde landen nog aanvaardbaar is. Uiteraard zal de industriahatie in deze gebieden aanvankelijk met bescherming, premies e.d. gepaard gaan. Dit leidt onontkoombaar tot een kunstmatig element in de concurrentieverhoudingen. Ook hier echter zal in een structuurbeleid een evenwichtige afweging van belangen binnen en buiten NederW moeten plaats vinden.

e. Internationale moaetain maatregelen

Het huidige internationale overleg over monetaire aangelegenhiden is vanzelfsprekend ook voor de ontwikkelingslanden van groot belang. Naar bekend heeft het overleg betrekking op de vraag of de voocziening met internationale liquiditeiten (goudvoorraden en mervevaluta aangehouden door de centrale banken, alsmede krediekverIening door het Internationale Monetaire Fonds) beantwoordt aan de mondiale behoefte en zulks ook in de toekomst zal doen en vmrts. indien deze vraag ontkennend moet worden beantwmrd, op welke wijze de internationale liquiditeiten dienen te worden aangevuld. Tevens komt hierbij bet vraagstuk van een eventuele h e m o i n g van het internationale monetaire stelsel aan de orde en de vraag we& beleid het meest e i g e n d is om betalingsbalansonevenwichtigheden te vmrkomen of te redmseren.

Een eventueel tekort aan internationale liquiditeiten mu met name h e r s de geindustrialiseerde landen tot een restrictieve economische pditiek nopen en daarmee een ongunstige invloed uitoefenen op de wereldconjunctuur en de internationale handeL De ontwikkelingslanden zouden hiervan noodzakelijkerwijs de weerslag ondervinden. Hun exportopbrengsten zouden worden aangetast - vooral de grondstoffenprijzen zijn zeer gevoelig yoor fluctuaties in de wereldconjunctuur - en tevens mu de hdpverlenhgscapaciteit der ontwikkelde landen worden aangetast. Op grond hiervan acht de regering het verlangen van de ontwikkelingslanden, dat zij op adequate wijze gekend zdlen worden in eventuele bedsingen op monetair @Sed, allesdns gere&tvaardigd. De regering erkent echter tevens, dat de in nrOnetair opzicht belangrijkte landen uit hoofde van hun directe betrokkenheid bij de monetaire problematiek een eigen veranhvoordelijkheid terzake dragen. Momenteel bestuderen deze landen de monetaire vraagstukken vooral in de XI-

gaamde Groep van Tien (selgie, Canada, Bondsrepubliek Duitsland, Frankrijk,

It&& Japan, Nederland, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten en Zweden). Voorts is en wordt no2 overleg gepleegd in wijder verband, namelijk in de o E s 0,

het IM F en in de Raad voor Handel en Ontwikkeling en de Financrele en Diensten Commissie van de u N c T A D. De regering hoopt, dat de Groep van Tien er in zal slagen constructieve vmr- stellen te formuleren. Eventuele beslissiogen zullen echter in het kader van het I M P worden gewmen. De regering zal daabij ernstige aandacht schenken aan de belangen van de ontwikkelingslanden. Zij is van oordeel dat, ingeval te gelegener tijd tot creatie van additionele liquiditeiten zal worden overgegaan, mede de ontwikkelingslanden daarvan dienen te profiteren. Dit houdt geenszins in dat de regering liquiditeitscreatie als een vorm van ontwikketingshulp beschouwt. De omvang van een eventuele liquiditeitscreatie mag, naar haar oordeel, uitsluitend afgestemd worden op de mondiale behoefte aan internationale betaalmiddelen.

H O O F D S T U X VI

Het Nederlandse hulpprogramma: heden en in de komende jaren

a. Een vierjarenprogramma

Uit de hiervoor beschreven situatie zal het duidelijk zijn geworden, dat de stroom van hulp groter moet worden en dat de continuiteit ervan sterker dan voorheen verzekerd moet worden. Dit laatste vereist meerjarige programmering en - zo

. mogelijk - budgettering via gelijkwaardige integratie van deze sector van over- heidsbemoeienis in het totaal van het nationale beleid. Beide elementen gelden eveneens voor het Nederlandse hulpprogramma: de hulp zal moeten toenemen op basis van een meejarige programmering. Zulk een meerjarige opzet - die het onmisbare complement vormt voor de eis van het hebben van een meejarig ontwikkelingsplan aan de zijde van de ontwikkelingslanden - houdt in, dat het bedrag aan hulp en met name de stijging per jaar voor een reeks van jaren wordt aangegeven, zodat - behoudens schommelingen naar boven of beneden in verband met bijmndere omstandigheden van tijdelijke aard - het verloop van het plafond over die periode mu vaststaan. Het kabinetsbeleid terzake is uiteengezet in Hoofdstuk IV c: ‘Omvang van de hulp’ (cf. pag. 51 e.v.).

Bij de optelling der begroting, c.q. de extracomptabele staat, waarop alle ont- wikketingshulpposten voorkomen, zal het streven voortgezet worden om de jaren ~3 goed mogelijk vergelijkbaar te maken. Dit betekent dat in de daarvoor in aanmerking komende gevallen de verplichtingen in de staat worden opgenomen, en niet de werkelijk uitgekeerde bedragen. Met name de contributies voor internationale organen worden onregelmatig opgevraagd. Zouden alleen de opgevraagde bedragen worden opgenomen en niet de verptichtingen dan mu een uitermate wisselend beeld ontstaan, hetgeen telkenmale tot gecompliceerde uiteenzettingen aanleiding zou moeten geven. Zoals bekend geeft Nederland in het kader van de internationale samenwerking zowel f m c k l e als technische hulp. Deze hulp wordt verstrekt hetzij via multilaterale, hetzij via bilaterale kanalen. Naast deze twee vormen van hulpverlening bestaat er - als eerder toegelicht - ook een derde, die het midden houdt tussen multhterale en bilaterale hulp. In het bierna volgende zal op basis van dit onderscheid een schematisch overzicht worden gegeven van de onderdelen van het Nederlandse hulpprogramma.

b. Mnltilaterale balp

Het grote belang dat de regering hecht aan multilaterale hulp zal tot uiting komen in een actieve voortzetting van de participatie in een aantal multilaterale hulpprogramma’s. Deze participtie vindt bij een aantal programma’s plaats volgens eea bij verdragsverplichting aangegane verdeelsleutel - zoals bij de International Development Association en de hulp via de gewone VN-begrotingen - en bij een aantal programma’s op grond van vrijwillige bijdragen, mals het V N Ontwikke- hgsprogramma en de hulp aan Zuidoost-Mi.

57

1. De Internationale Ontwikkelings Associatie (ID A)

In bijlage 0 treft men een overzicht van de fondsen aan waarover de I D A thans beschikken kan en de wijze waarop deze besteed worden. Krachtens verdrag draagt Nederland tot en met 1967 j 19,9 miljoen per jaar bij. Aangenomen kan worden, dat in de jaren 1968 tot 1971 het werk van de I D A krachtig zal worden uitgebreid. Een veelzeggende indicatie hiervoor levert de uitspraak van de heer Woods, dat de absorptiecapaciteit van de ontwikkelingslanden thans zodanig is toegenomen, dat $ 4 miljard meer in deze landen ge’investeerd kan worden. Aan de andere kant neemt - zoals uiteengezet werd - de schuldenlast van de ontwikkelingslanden toe, zodat meer dan voorheen een beroep zal worden gedaan op de we1 zeer voordelige leningen van de I D A (Iooptijd 50 jaar, 10 jaar grace en 34% rente).

2. VN-hulp via de gewone begrotingen

De hulp via de gewone vN-begrotingen bedraagt het deel van de contributies aan begrotingen van de V N en de gespeciatiseerde organisaties dat direct voor bijstand aan minder ontwikkelde landen wordt besteed. Dit bedrag groeit met de stijging van de genoemde begrotingen. Derhalve zal deze post in de komende vier jaren een bescheiden stijging te Sen geven.

3. O E S o - technische hulp en OESO-Ontwikkelingscentrum

De OESO verstrekt technische hulp aan Griekenland, Turkije, Spanje, Portugal en Zuidslavii Het Ontwikkelingscentrum heeft als opdracht het organiseren van korte cursussen in de ontwikkehgslanden en het beschikbaar stellen van deskundigen d w o o r , het houden van studieconferenties over actuele vraagstukken de ontwikkelingshulp betreffende en het stimuleren van samenwerking tussen wetenschappe- tijke instituten. Tenslotte legt het c e n m zich ook toe op het uitvoeren van studie- opdrachten. Deze laatste activiteit heeft reeds geleid tot de publicatie van studies, die ieder een bepaald aspect van de economische ontwikkeling tot onderwerp hebben. Financieel bezien zijn de activiteiten van de OESO bescheiden. Het laat zich aanzien dat in de komende vijf jaren slechts een geringe uitbreiding van activiteiten zal worden bepleit.

4. Het Ontwikkelingsprogrmma van de V N (UNDP)

Nederland k f t aan de technische hulpprogramma’s van de V N sinds hun oprichting $43,4 miljoen bijgedragen, dat wil zeggen 4% van bet totaal der contributies sin& 1950. Daarvan was $18 miljoen bestemd voor het Uitgebreide Programma voor Technische Hulp. Daartegenover stond dat dit bijstandsprogramma meer dan $20 miljoen of j 72 miljmn besteedde aan Nederlandse deskundigen die onder VN-Vhg werden uitgezonden, na in Nederland gerecruteerd te zijn door de Neder- landse technische bijstandsadmidstratie. Op 1 januari van dit jaar waren 139

88

Nederlandse deskundigen in dienst van het u N D P, waarin thans het Uitgebreide Programma voor Techniche Hulp en het Speciale Fonds zijn samengesmolten. Zij waren werkzaam in 56 landen. Onder hen bevonden zich 13 projectleiders. Tot eind van het vorige jaar waren in Nederland orders geplaatst voor een bedrag van $ 2 miljoen; daarenboven werd door het Speciale Fonds aan twee Surinaamse projecten uitgegeven voor een bedrag van ruim $ 1 miljoen, tenvijl voor deskundigenhulp aan Suriname en de Antillen $0,5 miljoen werd besteed. Vijf raad- gevende ingenieurs of constructiebureaus uit Nederland zijn verantwoordelijk voor 9 Speciale Fonds-projecten, die een totaal belopen van bijna $ 3 miljoen. Tot ongeveer een jaar geleden financierden de beide VN-organisaties ongeveer 1500 fellowships voor studie in Nederland. Hun verblijf in Nederland werd prgani- seerd en begeleid door de Nederlandse technische bijctand. Vanuit o m bilaterale programma’s leverden wij 37 deskundigen en 22 beurzen voor bijstand binnen het kader van deze VN-prOjeCten. Deze opsomming, die op recente cijfers berust, geeft wellicht beter dan iets anders een beeld van de be- seerd en begeleid door de Nederlandse technische bijstand. Met de samenvoeging van het Speciab Fonds en het Uitgebreide Programma voor Techniche Hulp van de V N in 1965, is te zelfder tijd voorgesteld, de middelen waamver het nieuwe UNDP kan beschikken uit te breiden van $150 miljoen tot $200 miljoen. Bijgevolg zal ook op Nederland een dringend beroep worden gedaan de vrijwillige bijdragen te verhogen met een overeenkomstig percentage (33%%) als het streefcijfer. Hiermede zal in de toekomst rekening gehouden moeten worden. Voor 1966 heeft Nederland een VrijwiUige bijdrage van f 23,5 miljoen voor dit v N-programma uitgetrokken. Voor een overzicht van de activiteiten van het V N Ontwikkelingsprogramma wordt verwezen naar bijlage B.

5. Voedselhulp: UN I c e F en WereIdvoedrelprogrcunma

Het verstrekken van voedselhulp heeft tot nu toe hoofdzakelijk op bilaterale wijze plaats gevonden. De meest omvangrijke voedselhulp wordt sinds 1964 door de Verenigde Staten verstrekt. Dit programma omvat jaarlijks een voedselhulp ter waarde van ca. $ 1.500 miljoen. Consumptieve hulp werd door Nederland tot nu toe verstrekt via u N I C EF en het Wereldvoedselprogramma. De Nederlandse bijdrage aan U N I C E F is tot nu toe bescheiden geweest. Voor het Wereldvoedselprogramma werd in 1966 f6,O miljoen op de begroting uitgetrokken, terwijl tevens voor de jaren 1967 en 1968 respectievelijk werd toegezegd f 7,2 en f 8.4 miljoen. Bij de verdere programmering is er eveneens van uitgegaan dat voor de jaren 1969 t/m 1971 een sterk toenemende behoefte aan voedselhulp zal bestaan door de dan te verwachten structurele tekorten aan veedsel in een aantal minder ontwikkelde landen.

I

Cf Handelingen Eerste Kamer, 1965/1966, pag. 860.

a9

6. VN-onrwikkelingsinrtituten

De regionale economische commissies van de V N en de aan deze commissies verbonden planning- en pro~ammeringsinstituten zoak het ‘Institut Africain de DCve- loppement Economique et de Planification’ te Dakar, het ‘Asian Institute of Economic Development and Planning’ te Bangkok, het ‘Latin-American Institute for Economic and Social Planning’ te Santiago de Chile en het ‘International Institute for Educational Planning’ van de u N E s c o te Parijs vervullen een uiterst nuttige functie door het verzamelen en bewerken van economische gegevens en het opleiden van economische programmeringsdeskundigen. Nu ook internationaal behoefte wordt gevoeld aan regionale planning en programmering d e n dergelijke activiteiten sterk toenemen. Daarnaast wordt ook steeds meer aandacht geschonken a m de planning van het onderwijs in de ontwikkelingslanden en tracht men tevens te komen tot een gerichte sociale verandering. Voor het stimuleren van deze activiteiten heeft de regering veel belangstelling omdat hierdoor een basis wordt gelegd voor een internationaal structuurbeleid. De regering, die in 1966 f6,8 miljoen heeft uitgetrokken voor dergelijke VN- ontwikkelingsinstituten, zal ook in de komende vier jaren deze instituten blijven steunen.

c. Mengpow van mnltilaterale en bilatede hulpvedeuiug

1. De hulpverlening door de E EO

Sids het verschijnen van de hulpverleningsnota 1962 is door de E E G een aantal overeenkomsten afgesloten, waardoor de hulp van de E EG aan geassocieerde staten is uitgebreid. Hoewel de regering de taak van de E E G ten aanzien van de hulpverlening beperkt ziet tot hetgeen bij verdrag is vastgelegd ten behoeve van de geassocieerde staten - waarover hieronder een meer gedetailleerde uiteenzetting volgt -, acht zij in BEGverband ook een zekere mate van coiirdinatie van daarvoor in aamnerking komende delen van het hulpbeleid der leden-staten nuttig. Zulks geschiedt onder meer in de werkgroep voor technische bijstand, tenvijl voorts in de werkgroep inzake krediitverzekering, garanties en financieringskredieten alsmede de finan- ciiee werkgroep eveneens punten aan de orde komen, die de stroom van financzle middelen naar de ontwikkelingslanden betreffen.

(a) Griekenland

In Protocol no. 19 gehecht aan de associatie-overeenkomst tussen de BEG en Griekenland wordt voorzien in de mogelijkheid, dat de Europese Investeringsbank leningen verstrekt tot een totaal van $125 miljoen (in de periode van 1 november 1962 tot 1 november 1967) voor de financiering van projecten die de versnelde ontwikkeling van de Griekse economie zouden kunnen bevorderen. De regeringen

90

verstrekken voor deze leningen rentesubsidies die dus ook op de Nederlandse begroting tot uitdrukking worden gebracht. Het valt nog niet te zeggen of, en zo ja, op welke wijze deze hulp aan Griekenland M 1 november 1967 zal worden voort- gem.

(b) Turk@

Ook het later gesloten associatieverdrag tussen de E E G en Turkije vooniet in de mogelijkheid tot het verstrekken van Europese Investeringsbank-lening (protocol no. 2 $175 miljoen in de periode van 1 december 1964 tot 1 december 1969). Deze leningen worden verstrekt uit bijdragen van de leden-landen die wat Neder- land betreft op de begroting paraisseren met een jaarlijks bedrag van f 9,2 miljoen.

(c) Nigeria

De ~ e - o v e ~ o m s t met Nigeria die binnenkort getekend zal worden, voorziet niet in financiele hulp van de Gemeenschap aan dit land. Omtrent de mogelijkheid dat de akkoorden met Noordafrikaanse landen of met de Oost- afrikaanse federaties, waarover de onderhandelingen van de E E G met deze gebieden zich in een beginstadium bevinden, eveneens in hulp van de Gemeenschap zouden voorzien, valt op dit moment nog weinig te zeggen.

(d) Suriname en de Nederlandse Antillen

Krachtem een besluit van de E E G R ~ ~ ~ van 24 februari 1964 wordt voorts een bedrag van $70 miljoen voor een aantal niet-soevereine landen en gebieden overzee, waaronder Suriname en de Nederlandse Antillen, k h i k b a a r gesteld.

(e) De met de B E G gemwcieerde Ajrikaanse staten

(1) A ET E E R S T E E E W N T W I KKE L I N 0 S P ON D S t

In de penode 1958 t/m 1963 hebben de leden-staten in totaal voor het Eerste BOP ter beschikking gesteld Op 31 deccmber 1965 was het bedrag van f 577,l mln voor guedgekeurde projecten gecommitteerd. Op deze datum was door het fonds uitgegeven een bedrag van $ 297,75 mln

Het fonds beschikte derhalve op 1 jan. 1966 over $ 283,50 mln

Uit dit kwantitatieve overzicht kan men opmaken dat sin& de oprichthg van dit fonds, nu een kleine acht jaar geleden, iets meer dan de helft van het bedrag dat door de leden-staten ter beschikking werd gesteld door de commissie is uitgegeven. Hierbij moet bedacht worden, dat in de eerste twee jaar van het bestaan van dit Eerste EOP weinig activiteiten zijn ontplooid, omdat &n de EEoCommissie zich op deze nieuwe taak moest inrichten &n ook de Afrhame staten nog niet gereed waren om geed uitgewerkte projecten voor te leggen. Beide factoren hadden tot

$ 58135 mln i i I

!

91

gevolg, dat pas in 1960 de eerste project-aanvragen uit de Afrikaanse gebieden door de commissie onwangen werden en dat in 1961/1962 de eerste reele uitgaven werden vemcht. Krachtens een met de leden-staten gemaakte afspraak heeft Nederland een bedrag beschikbaar gesteld van $70 miljoen voor de hulpverlening door het Eerste EOF. Omgerekend in Nederlandse courant betekent dit een bedrag van f 258,3 miljoen. Van dit bedrag werd door de commissie opgevraagd in 1960 f 0,639 mln

f 8,457 mln 1961 1%2 f 4,160 mln 1963 f 7,000 mln 1964 f 3,000 mln 1965 f 34,561 mln 1966 (januari tot en met mei) f46,901 mln (inclusief revaluatieverschil ad f 4,74 mln) f 109,458 d n

Resteert f148,842 mln

Van de Nederlandse stortingen op dit fonds was tot eind vorig jaar slechts een fractie opgenomen. Op de Nederlandse rekening stond ultimo december nog een bedrag van $56 miljoen, zijnde 80% van de Nederlandse bijdrage aan het fonds. Het in verhoudiig tot de totale bestedingen geMge gebruik van de Nederlandse contributies is veroonaakt door het oorspronkelijk door het fonds reserveren van de Nederlandse gelden voor het voormaiig Nederhds Nieuw- Guinea en de Rijksdelen Suriname en de Nederlandse Antillen. Deze reservering van Nederlandse valuta voor genoemde gebieden vloeide voort uit het streven om de valutmmwkehgen door het fonds tot een minimum te beperken. Sin& begin 1966 zijn echter de opvragingen van de Nederiandse bijdrage goed op gang gekomen.

'(2) H E T T W E E D E E E W N T W I KK E L IN 0 S P O N D S

Dit fonds, opgericht bij het verdrag van YaoundC en in werking getreden op 1 juni 1964, heeft tot 31 december 1965 - dus in anderhalf jaar van zijn bestaan - een bedrag van f 205,3 mln voor derlei soorten projecten, die door de geassocieerde staten zijn ingediemi, gecommifteerd. Dit is 25% van het totaal - te weten $800 miljoen - waarover het Tweede E ~ P in vijfjaren (I juni 1964 t/m 31 mei 1969) zal kunnen beschikken. Van het gecommitteerde bedrag werd 10% uitgegevea Volgens de reglementen van het Tweede E 0 F wordt van de Men-staten niet gevraagd dat zij jaarlijks een be* bedrag zullen storten voor dit fonds, maar stelt de E E G-comrnksie op grond van haar raming van de te verwachten betalingen die in de loop van elk begrotingsjaar d e n moeten worden gedaan, een vervalboek op voor het &oepen van de bijdragen der ledenden . Tot dusver heeft de commissie nog geen behoefk gehad aan bijdragen van de leden-Wen gezien de pote

92

I

bedragen die voor haar gereed ligen op de bijzondere rekeningen in de hoofd- steden, gestort door de leden-staten voor het Eerste EOP.

Aangezien door het verdrag van Yaoundd dus niet werd bepaald, dat de leden-staten jaarlijks (in de jaren 1964 t/m 1969) moeten storten voor het Tweede E O F kon de begrotingsverwerking van deze verdragsverplichting door elke lidstaat naar eigen goeddunken geschieden. Nederland heeft aanvankelijk gemeend, te beginnen met het jaar 1963, elk jaar op de begroting l/s van de totale Nederlandse bijdrage, zijnde j47,5 mdjoen, op te moeten voeren. Aangezien echter nog een zo groot bedng op een rekening hier in Nederland was geblokkeerd voor het Eerste EOP en de commissie dus geen behoefte bleek te hebben aan het opvragen van gelden, heeft de regering in 1965 gemeend de jaarlijkse verplichting van j47,5 miljoen niet meer op de begroting buitenslijns te moeten vermelden. W&I werd in de extracomptabele staat, die een overzicht geeft van de Nederlandse hulpverlening in een bepaald jaar, deze j47,S miljoen verwerkt om aan te geven dat Nederland de verplichting erkent, en om een vergelijking met voorgaande jaren mogelijk te maken. De vermelding van j47,S miljoen in het overzicht van de Nederlandse ontwikkelingshulp heeft dus geen betekenis voor het totaal van de rijkuitgaven. Het bedrag zal eerst weer buitenslijns op de begroting worden uitgetrokken zodra de commissie meer geld opvraagt dan reeds in de begrotingen sin& 1963 is voorzien maar dan zal deze voorziening niet nogmaals in de extraamptabele staat vermeld worden. Het verdrag van Yaound6 loopt zoak gezegd op 3 1 mei 1969 af. Er zal echter mee rekening gehouden moeten worden, dat ook na dat tijdstip de thans met de E EO geasocieerde Afrikaanse staten op hulp van het Westen aangewezen blijven. Het k nu nog niet met zekerheid te Eggen, of deze hulp wederom via de EEG zal lopen. Daarbij rijst de vraag of de huidige methode van een fonds gehanteerd moet worden, of dat een meer open systeem w u moeten worden gevolgd, waarbij aan de hulp gevende kant naast de leden-staten van de E EG ook andere donorlanden muden kunnen staan, en aan de hulp ontvangende kant een groep Afrikaanse staten, die een samenhangende regio vonnen. Hierbij w u dan overwogen kunnen worden of deze laatste categorie wellicht met andere uitgebreid zou kunnen worden. Voor een overzicht van de werkzaarnheden van het Eerste en Tweede E O F

vide bijlage R

2. Consortia en consultatieve groepen

In de ontwikkelingsnota 1962 werd uiteengezet om welke redenen de regering het juist acht dat Nederland deelneemt in de consortia die de Wereldbank organkeert ten behoeve van de financiEle hulpverlening aan bepaalde landen. Door deze consortia wordt de bilaterale hulpverlening geplaatst in een multilateraal kader; verwezen zij in dit verband naar hetgeen in hoofdstuk IV sub d is uiteengezet. In herinnering zij gebracht dat de Wereldbank dit beleid is begonnen door de oprichting van consortia voor een tweetal landen, te weten India en Pakistan. De deelnemende landen aan deze consortia hebben zich min of meer vastgelegd op

93

een langdurige hulpverleningsinspanning voor beide landen; het jaarlijks benodigde bedrag wordt door India c.q. Pakistan in nauw overleg met de Wereldbank vastgesteld. In een jaarlijkse ‘pledging’-vergadering proberen de deelnemende landen gezamedijk het totale bedrag op tafel te krijgen. Na deze twee consortia zijn geen nieuwe consortia door de Wereldbank opgericht. We1 werd een aantal consultatieve groepen opgericht door de Wereldbank en wel voor Nigeria, Sedan, Tunesi&, Columbia en recentelijk voor Male%& en Thailand. Deze organisatievorm is ‘laser’ en legt met name een minder zware morele verplichting op de leden-landen om jaarlijks een bepaald totaalbedrag aan hulp gezamenlijk te fourneren, doch het zo belangrijke element van continuiteit blijft behouden. De Wereldbank blijft voorts betrokken bij het ontwikkelingsbeleid van het betrokken land, maar in iets minder ingrijpende mate.

Opgemerkt zij, dat consortia en consultatieve groepen overlegorganen zijn: de hulpverlening wordt bilateraal door de donorlanden verstrekt in een vonn en op voorwaarden, die door het donorland worden bepaald. Er is in deze consortia en consultatkve groepen uiteraard wel een streven om gezamenlijk de aard en de voorwaarden van de hulp aan te passen aan de situatie van het ontwikkelingdand. De grondslagen op grond waarvan de regering deelneemt in deze consortia zoals uiteengezet in de ontwikkelingsnota 1962 kunnen in grote lijnen worden gehand- haafd. Nederland zal toetrediing overwegen tot alle door de Wereldbank op te richten consortia en consultatieve groepen. mits aan deze voorwaarden is voldaan. Een aanpassing van deze voorwaarden aan enkele ontwikkelingen die sin& 1962 hebben plaats gevonden is echter noodzakelijk.

De waarborg dat de voor ontwikkelingshulp op de begroting uitgetrokken fondsen primair de ecowmiSche ontwikkeling ten goede komen is van het grootste be- hg. In dit verband is de aanwezigheid van een door de Wereldbank goedgekeurd, en in zijn uitvoering gecontroleerd ontwikkehngsplan van essentiele betekenis. Nederland kan zich dan beperken erop toe te zien dat de kteding van de Nederlandse fondsen onderdeel uitmaakt van een ontwikkehgsplan. In 1965 is de Wereidbank pas overgegaan tot het oprichten van een consortium of consultatieve groep, wanneer hij zelf op een dergelijke intensieve wijze betrokken was bij het oatwikkelingsbeleid van het betreffende ontwikkelingslan& sin& 1965 echter stelt de Wereldbank dit niet meer als een conditio sine qua non voor het oprichten van nieuwe consultatieve groepen. De regering zal daarom f i i c Z 1 e hulp aan landen waarvoor nieuwe consultatieve groepen worden opgericht slechts kuunen verlenen wanneer en mdra de Wereldbank ertoe is overgegaan het ontwikkelingsplan goed te keuren en in zijn uitvoering te controleren. Met een ontwikkehgsplan zal daarbij, voor het onderhavige doel, gelijk gesteld kunnen worden een lijst van door de Wereldbank goedgekeurde en bij de uitvoering gecontrokrde projecten, waarbij de besteding van de Nederlandse leningen dan een onderdeel van 66n of meer projecten uit de lijst dient te betreffen.

94

De van 1962 t/m 1965 door Nederland verstrekte leningen waren in feite kapitaal- marktleningen met overheidsgarantie. Het Nederlandse standpunt was in 1962 dat bilaterale financgle bijstand aan gebieden buiten het Koninkrijk tegen voor de debiteur uitzonderlijk gunstige voorwaarden voor Nederland niet in aanmerking h a m . In 1965 werd echter, mede op grond van de in het hoofdstuk ‘Schuldenlast’ (pap. 27 e.v.) uiteengezette ovenvegingen besloten de mogelijkheid te openen de bilaterale leningen welke in het kader van consortia en consultatieve groepen worden verstrekt te verlenen tegen zachte voorwaarden, te weten aflossingstermijnen van 25 jaar. een aflossingvrije periode van Even jaar en een rente van 3%. De aldus geintroduceerde verlaagde rente werd mogelijk gemaakt door de post rente- subsidie op de begroting aanzienlijk te verhogen. Met ingang van 1966 worden de voor de leningen benodigde bedragen echter niet meer door de Nederlandse In- vesteringsbank voor Ontwikkelingslanden opgenomen op de kapitaalmarkt. Deze leninbn worden thans uit het overheidsbudget verstrekt door tussenkomst van de NIO; de post rentesubsidies kon daarmede beperkt blijven tot de v&r 1965 toe- gekende leningen.

Het gewijzigde karakter van de Nederlandse leningen brengt voorts een zekere vermiming in de normen voor toetreding tot nieuwe consultatieve groepen met zich mede. Werd in 1962 als voorwaarde gesteld dat de Wereldbank zelf leningen aan het betrokken ontwikkebgsland dient te geven, thans zal toetreding ook reeds overwogen worden wanneer slechts de International Development Associajion leningen aan dit land verstrekt. De regering meent dat toetreding tot nieuwe consortia en consultatieve groepen van de Wereldbank voor landen waaraan Nederland reeds langs andere we& b.v. via de E EO, soortgelijke hulp verleent niet wenselijk is. We1 toetreding overwogen worden tot consortia en consultatieve groepen voor landen in Latijns-Amerika; aan deze landen zal dan hulp kunnen worden verleend uit de speciale fondsen die in samenwerking met de Inter-American Development Bank worden verstrekt. Voorts zal Nederland - in o v e r e e n s t e d g met het algemeen geldende g e b d - niet deelnemen aan consortia of consultatkve groepen voor landen die o d e schuldverplichtingen nog niet hebben geregeld dan we1 nog geen regeling hebben gemffen yoor ~ t i ~ d k a t i e s etc., tenzij onder de voorwaarde dat dergelijke regelingen in het kader van deze consortia of consultatieve groepen zullen worden getroffea

D e tcepassing van bovenstaand beleid alsmede de omstandigheid, dat de Wereld- bank op grond van de toenemende behoefte aan gecoiirdineerde kapitaalhulp het voornemen heeft het aantal cunsultatiwe groepen geleidelijx uit te breiden, brengen met zich mede dat voor de komende jaren op een sterke stijging van de Nederlandse begrotingspost voor consortia en consultatieve groepen moet worden gerekend. De huidige stand van de Nederlandse bijdragen aan consortia en consultatieve groepen kan als volgt worden samengevat (situatie per eind juni 1966):

95

~

Betaling Tcegezegd Land

India 136,s Pakistan 42 Nigeria 20 soedan IO TunesE 5 Columbia 5 Turkije 29,s

79 12.8 3,9 0.7 3.5 5

15,s

Totaal f 248,3 mln f 120,4 mln

Dae cijfers hebben allem betrekking op o m bijdragen in de vonn van lang- bpende leningen. In de m w t e gevallen zijn daarnaast aan de betrokken landen 10-jarige ficieringskredieten (in totaal i: f 150 miljoen) toegezegd, die echter niet in het Nederlandse hulpverleningspmgramma worden meegerekend.

3. Ontwikkelingsbanken

Op grond van het in het vorige hoofdstuk gestelde acht de regering een uitbreiding van de activiteiten van de regionale h k van nationale ontwikkehgsbanken van belang. Laatstgenoemde zijn in het bijzonder van betekenis voor de financiering van kleine industriZle activiteiten in minder ontwikkelde landen. Tot nu toe heeft de regering geparticipeerd in de Aziatische Ontwikkelingsbank en de Tanzaniaanse Ontwikkehgsbank. Vi de consdtatieve groep voor Columbia is een lening verstrekt aan het columbiaanse Private Investment Fund, terwijl een programma van leningen aan Latijns-Amerika is opgezet in samenwerking met de Inter-Ameri- kaanse Ontwikkelingsbank. Samenwerking met de Afrikaanse Ontwikkelingsbank is in overweghg; kapitaal-participatie in deze Bank door niet-regionale landen is statutair uitgesloten. Voor 1966 is f 10 miljoen voor participatie in de activiteiten van de ontwikkebgsbanken uitgetrokken. Voor een nader ovenicht van de activiteiten en statuten der ontwikkelingsbanken vide bijhge Q.

4. Urgentie-programma Zuiimt-AziZ

In 1965 heeft de regerin& mede op aandringtn van de Tweede Kamer der Saten- Generaal,’ gemeend het urgentieprogramma van Zuidoost-AziE te moeten steunea M e n de politicke s i d e in dirdeel vande wereEdzal ook in de komende jaren door Nederland Iuhne hulp aan dit gebii moeten wordem gegeven. AziZ als zodanig - daaronder uiteraard begrepen IndonesZ - zal in de komende vier jaren een versnelde economische ontwikkeling te zien geven. Op het regionale

I

I 1

Zie Handclingen Tweede Kamer 1964/1%5. pag. 1414 t/m 1430.

96

industrialisatie-symposium vorig jaar te Manilla gehouden, werd bijvoorbeeld besloten een aan het E c A F E-secretariaat verbonden organisatie op te richten die zich met de industriele ontwikkeling zal bezig houden. In het kader van de door de regering voorgestane concentratie van hulp, zal in toenemende mate aan ge- selecteerde Aziatische landen hulp worden geboden.

d. Bilateraie hnlp

1. Suriname - Nederlandse Anrillen

Een aparte plaats in het Nederlandse hulpprogramma won- ingenomen or de ontwikkelingbijstand aan de Koninkrijksdelen Suriname en de Nederlandse An- tillen. De tripartite relatie in het Koninkrijk der Nederlanden houdt in, dat Neder- land de primaire verantwoordelijkheid draagt voor het verstrekken van ontwikkelingshulp aan genoemde rijksdelen. Deze verantwoordelijkheid wordt tot uitdrukking gebracht in de financiering van een groot aantal ontwikkelingsactiviteiten geheel of ten dele direct ten laste van de Nederlandse schatkist. De hulp aan Suriname en de Nederlandse Antillen is in de afgelopen periode gestegen van f 35,6 miljoen in 1962 tot f 103,l miljoen in 1966. Dit betekent dat momenteel ongeveer 9% van het nationale inkomen van genoemde rijksdeten uit Nederlandse hulp gelden bestaat. In het programma voor de periode 1967-1971 is er van uitgaan dat Nederland met eenzelfde prioriteit hulp zal blijven verlenen aan Suriname en de Nederlandse Antillen als de laatste jaren is geschied. Verwacht wordt dat met deze en met uit andere bronnen (zoals 0.a. het E E GfOIIdS) beschikbaar komende fondsen een programmering van het ontwikkelingswerk mogelijk zal zijn, welke een substantZle bijdrage zal kunnen leveren tot de o p lossing van het welvaartsprobleem van Suriname en de Nederlandse Antillen.

-

2. Het Nederlandse Technische Hulpprogramma

De Nederlandse technische hulp beoogt vooral mede te werken aan blijvende verbeteringen. Bij de hulpverlening wordt er dan ook steeds naar gestreefd mede- werkers uit het ontwikkelingsland intensief bij de activiteiten te betrekken door hen praktisch en theoretisch te scholen. ZO wordt de ‘follow-up’ van de Nederlandse technische hulpverlening zo goed mogelijk verzekerd en voorkomen dat er, nadat de Nederlandse hulp eindigt, stagnatie in de activiteiten optreedt. Dit streven naar zoveel mogelijk waarborgen voor continuiteit blijkt uit nagenoeg alle projecten: het veeteelt-instructiebedrijf in Tunis, de medewerking aan de universiteit van Nsoekka (Nigeria), en bijv. de technische scholen waarbij altijd het accent fig op de opleiding van leraren, die de taak der Nederlandse docenten zullen overnemen.

97

(a) H E T D E S K U N D I G E N E N A S S I S T E N T - D E S K U N D I G E N P R O G R A M M A

Onder het deskundigenprogramma worden gewoonlijk specialisten uitgezonden in adviserende functies. De periode van uitzending is soms enige weken, dikwijls ook enkele jaren. Het doe1 is: door advies en het geven van opleiding de lokale autoriteiten behulpzaam te zijn bij de uitvoering van ontwikkelingwerkzaamheden. In de laatste jaren wordt voorts een toenemend aantal deskundigen uitgezonden in een uitvoerende functie om open plaatsen in de overheidsdienst van ontwikkelingslanden te vullen. Op deze wijze zijn ongeveer 40 artsen en 15 verpleegsters in Oost- afrikaanse landen werkzaam; voorts enkele landbouwkundigen en leraren. Zij zijn formeel in dienst van de regering van het ontwikkelingsland, maar ontvangen een aanvulIing op hun salaris onder het deskundigenprogramma. Deze toeslag op het Afrikaanse Saaris maakt het hun mogelijk een functie in het ontwikkelingsland te a a n v a a r h Zij voorzien in een behoefte zolang het tekort aan artsen, leraren, landbouwkundigen en technici in vele Afrikaanse landen nog groot is. Het assistentdeskundigenprogramma is een vorm van ontwikkelingshulp, die via de internationale organisaties wordt gegeven. Het initiatief tot deze vorm van hulp verlening is naar bekend destijds door Nederland genomen. Het programma is een succes gebleken; het ondervindt grote belangstelling en v e l waardering, tot uiting komend in het stijgend aantal uitgezondenen en in de navolging van het Nederlands voorbeeld door enige andere landen.

De volgende cijfers van de aantallen deskundigen en assistentdeskundigen, in de laatste jaren uitgezonden, geven een beeld van de omvang en de groei dezer programma’s.

DesLundigen Assistentdeskundigen 1962 27 44 1963 34 54 1964 65 IO 1965 82 81

(1) Pool van deskundigen

Si& een -tal jaren reeds wordt getracht door middel van het instellen van een speciale overheidsdienst, van een afmnddjk corps het aanbod van deskundigen te vecgroten. In Engeland is met e n dergelijk systeem - de instelling van een ‘career service’ - een aanvang gemaakt. In de Verenigde Staten is een wet in voocbeceiding waardoor ambtenaren voor perioden van enige jaren in zulk een ‘career service’ worden opgenomen voor uitzending naar ontwikkelingslanden, met name voor adviserende functies op het gebied van openbaar bestuw en over- heiddmhktxatie. In andere landen zoekt men nog naar de juiste vonn om aan deshmdigen een vaster band met de eigen overheid en de nodige sociale zekerheden te versdmffen.

98

In Nederland werd dit onderwerp enkele jaren geleden actueel toen vele overheidsdiensten, waarop geregeld een beroep werd gedaan om deskundigen beschikbaar te stellen, door personeelsgebrek in onvoldoende mate tot medewerkiog in staat bleken. De interdepartementale commissie voor de technische hulp nam daarom in het ‘Remuteringsrapport’ van 1961 de aanbeveling op om de formatie van de bedoelde diensten met enige plaatsen uit te breiden. Deze aanbeveling werd in november 1961 door de regerihg aanvaard waarna door enkele overheidsdiensten van deze mogelijkheid gebruik is gemaakt. Verdere bespreking heeft geleid tot plannen voor het vormen van een pool van deskundigen. De voor de technische hulp van belang zijnde kennis en ervaring wordt daardoor bijeen gebracht in CCn organisatorisch verband en wordt beschikbaar voor de uitvoering van het ontwikkelingsplan. De omstandigheid dat het ver- wezerdijken van deze plannen ingrijpende maatregelen vergt en een n o m in het overheidsapparaat betekent, rechtvaardigt een wat uitvoeriger uiteenzetting in deze nota.

De poolgedachte heeft een eerste vormgevhg gekregen in de per 1 januari 1965 in werking getreden landbouwpool. Deze pool, voorbereid door het ministerie van landbouw en visserij in overleg met de Directie Internationale Technische Hulp van het ministerie van buitenlandse zaken, is te beschouwen als een voorloper van een breder opgezette, centrale pool. Het beheer van de landbouwpwl wordt gevoerd door het dagelijks 9 t u u r van het Internationaal Agrarisch Centrum te Wageningen. Met bijzondere mrg zijn door het ministerie van landbouw en visserij in Den Haag en het centrum te Wageningen de voorzieningen voor de organisatie en het beheer getroffen. In de korte periode die sedert de instelling van de landbouwpool is verbpen, werd reeds enige ervaring ve~~orven; deze ervaring zal van grote waarde blijken te zijn bij de vorming van een algemene pooL De bedoeling van deze pool is het vormen van een corps van technischehulp deskundigen, die getoond hebben geschikt te zijn voor de ontwikkelingshulp en van wie vemacht wordt dat ze mwel in multilated als in bilateraal verband een waardevolle taak kunnen vervullen. Deze deskundigen, die thans op tijdelijke contracten worden uitgezonden en die vroeg of laat een functie in Neder- land verkiezen boven de onzekerheid van het werken in het verband der ontwikkelingshulp, d e n in een corps worden verenigd en hieraan de zekerheden inclusief pensioenrechten van een ambtenaar ontlenen. Naar de o p t voorziet de pool in een opvangmogelijkheid voor de deskundigen gedurende de periode waarin zij in Nederland zijn en - als gezegd - in de zekerheid die geboden wordt voor de toekomst, met name in de vorm van pensioenrechten. Gedurende de periode van verblijf in Nederland zullen de deskundigen te werk worden gesteld op hun vakgebied in een instituut of aan een universiteit. Zij ontvangen zo de gelegenheid om hun theoretische kennis te verdiepen, zich voor te bereiden op een nieuwe uitzending, deel te nemen aan cursusactiviteiten of op andere wijze de verkregen kennis en ervaring door te geven. Op deze wijze wordt

99

bovendien een band gelegd tussen de deskundigen te velde en de instelling in Nederland die hen met raad en daad terzijde kan staan. De positie van de technische-hulp deskundigen in een corps als hier bedoeld zou wellicht het beste geregeld kunnen worden in een afzonderlijk statuut. Het vaststellen evenwel van de noodzakelijke regelingen vereist meer ervaring en inzicht in de praktische problemen die zich kunnen voordoen dan thans ter beschikking staan; daarom wordt overwogen de pool in de beginperiode te organiseren als een gewone overheidsdienst. De betrokken deskundigen d e n gedurende de periode, dat zij in afwachting van uitzendhg in Nederland verblijven, een specifieke taak hebbn, hun aangewezen door de beheerders van de pool. Hun aanstelling zal gebonden zijn aan enkele voorwaarden, verband houdend met hun speciale taak voor de ontwikkelingshulp. Voor het beleid inzake de pool zal een kleine commissie worden gevormd, bestaande uit bijv. vijf leden, te benoemen door de minister zonder portefeuille, op voordracht van de ministers die hierbij het meest betrokken zijn. Het beleid zal omvatten het vaststellen van richtlijnen voor het beheer en het voorbereiden van bijzondere regelingen en voorzieningen, wellicht samen te brengen in een afionderlijk statuut. Het ligt daarbij in de bedoeling, dat een ambtenaar van de DEectie Internationale Technixhe Hulp als secretaris van de wmaissie zal optreden. Deze zal zorgdragen voor de uitvwring van de beslissingen van de wm- missie en worden beiast met de dagelijkse. coiirdmatie met de vakministeries. De pooldeskundigen d e n in beginsel in het buitenland werkzaam zijn in een functie die zij door bemiddehg van de Directie Internationale Technische Hulp hebben verkregen. Bij het te werk stellen van de deskundigen van de pool zal het ontwikkdiagsbeleid de bepalende factor zijn. De uitzendhg kan geschieden in het kaderVandegespecialiseerde organisaties of in bilateraal verband.

Gedurende de periode, waarin de d&undige in Nederland verblijft - welke periode in het algemeen beperkt zal zijn tot enkele maanden of een jaar - wordt hij geplaatst bij een dienst of een instituut in overeenstemming met zijn specialisatie, d g en toekomstige taak. De deskundige blijft in overleg met de directie van de die.nst of het instirnut waar hij is geplaatst in deze periode ter beschikking voor speciale korte missies naar een ontwikkelingsland. Is het wdig dat een deskundige in verband met de opleiding van zijn kinderen gedurende een langere periode in Nederland mu moeten blijven, terwijl het wenselijk is hem voor de technische hulp te behouden, dan kan hij aldus via de pool een andere deskundige, die wordt uitgezonden, vervangen. Tevens kan hij speciale opdrachten veryuUen of zich wijden aan cursusactiviteiten. Bij de aanstelling van een pooldeskundige zal door de poolcommissie uiteraard nauwkeurig dienen te worden nagegaan of de deskundige aan de gestelde vaktechnische en persoonlijke &en voldoet en of verwacht mag worden dat er ook in de toekomst vraag zal zijn naar zijn specialisatie. Bij de aanstelling zal de deskundige zich bereid moeten verklaren om zich beschikbaar te houden voor een technischehulp uimnding en om gedurende een overwegend deel van de totale

diensttijd actief werkzaam te zijn in het kader van de technische hulp. Indien de deskundige zich niet aan de gestelde voorwaarden wenst te houden, of wanneer er medische belemmeringen optreden zal de afvloeiing uit de pool door overgang naar een overheids- of andere bepekking in Nederland dienen te volgen, met inachtneming van een billijke overgangsregeling. Een deskundigenpool zal in de praktijk moeten groeien. Eerst na enige jaren ervaring zal voor de specifieke problemen, die zich zullen blijken voor te doen, een oplossing kunnen worden gevonden. De eerdergenoemde poolcommissie zal aan de hand van deze ervaring definitieve regelingen dienen voor te bereiden.

(2) Sympsia

In een eerdere paragraaf (hoofdstuk V, par. b.. pag. 78) zijn nadere inlichtingen gegeven over de uitwerking van het plan om de Nederlandse keMis door middel van een bepaalde symposiumtechniek aan te vullen met ervaring opgedaan in minder ontwigkelde landen. In de volgende jaren zal een toenemend aantal onderwerpen op deze wijze aan geconcentreerde studie worden onderworpen.

(b) H E T F E L L 0 W S H IP - P R 0 0 R A M M A

Het fellowshipprogramma beoogt personen (bursalen) uit de OntwikkeIingslanden die een universitaire opleiding hebben genoten en in hun werkkring reeds enige erVaring hebben opgedaan, in de gelegenheid te stellen zich in Nederland nader te specialiseren, nadat zij hiervoor door hun regering zijn voorgedragd dan we1 de vereiste toestemming hebben verkregen. De voordracht vindt plaats via de Nederlandse diplomatieke vertegenwoordiging in het betrokken land. Het komt ook voor dat bij projecten van ontwikkelingshulp het verlenen van fellowships noodzakelijk wordt geoordeeld. De voordracht geschiedt in zulk een geval in eerste aadeg door de in het ontwikkehgsland verblijvende projectleider. De studies worden mogelijk gemaakt door plaatsing op de internationale cursussen, waarvan er jaarlijks ca. 35 in om land worden gehouden, onder meer onder aus- piaEn vzux het Bouwcentnim te Rotterdam, het Intemationaal Agrarisch Centrum te Wageninpen. het Institute of Social Studies te Den Haag, het International Training Centre (IT c) for Aerial Survey te Delft, waar de leerstof thans ook in de Franse en Spaanse faal wordt verwerkt, de N 0 F P I c (Netherlands Universities Foundation for International Cooperation) teDenHaagen de NV Philips te EindhOVm r n V e I S U U l .

Daarnevens komen aanvragen voor studies binnen, waarvoor geen cursussen bestaan, Bij de samenstelliag van programma’s voor deze studies wordt medewerking ontvangen van rijksinstellingen, het bedrijfsleven en andere partidiere organisaties. De verwezenlijkiag van deze individuele studieprogramma’s is voor de ontvangende

101

instanties een mare belasting. De desondanks van deze instanties verkregen, vaak belangeloze steun wordt daarom hogelijk gewaardeerd. De belangstelliag voor opleidingen in Nederland neemt met de jaren toe. Het aantal ontvangen fellows bedroeg in

1963 498 1964 537 1965 689

Voor geheel Nederlandse rekening, onder het Nederlandse fellowshipprogramma dus, kwamen hiervan resp. 213,285 en 505 personen. In de eerste helft van 1966 arriveerden 450 nieuwe fellow, waaronder 350 met een beurs van het Neder- landse fellowshipprogramma De voor dit onderdeel van het Technische Hulp programma gereserveerde gelden stegen van f 1,s miljoen in 1963 tot f 6 miljoen in 1966. Bij de uitvoering van het fellowshipprogramma wordt - evenals bij het deskundigenprogramma - speciale aandacht gegeven aan de aanvragen uit IndonesW. Op basis van de in april 1964 gesloten raamovereenkomst werd tijdem het overleg met de Indonesihe delegatie in het najaar van dat jaar overeengekomen dat rekening gehouden wu worden met de plaatsing vqn een honderdtal Indonesische fellows per jaar. Dit aantal zou, indien daaraan behoefte m u blijken te bestaan, in de komende jaren kunnen worden uitgebreid. Tot dusver arriveerden 70 fellows uit hdonesiii. Vermeldenswaard is voorts de groter wordende samenwerking met de Organisatie van Amerikaame Staten (OAS), vanqelke zijde een toenemend aantal aanvragen om beursverlening is ingediend. Van deze fellowships komen de internationale reislcosten voor rekening van de OAS, de overige kosten worden door Nederland

De meeste bursalen komen uit A z i E en het Verre Oosten, gevolgd door die uit Afrika, Midden- en Zuid-Amerika, Europa (Griekenland, Turkije, Zuidslase? en het Midden-oosten. Het aantal aanvragen uit Afrika en A d en het Verre Oosten vertoont duidelijk een stijgende lijn. m gedachte aan beursverlening voor studiemogelijkheden in het ontwikkelingsland zelve is in beginsel aanvaard. Voor studie aan de hvanium-universiteit te Kinshasa (vroeger Leopoldstad) zijn 15 b e m n beschikbaar gesteld. In de toekomst worden opleidingsmogelijkheden verwacht op het gebied van Aerial Survey in India en Suriname door activiteiten van het i~c-Delft. Suriname heeft o h g s mede- w e r b g verkend bij de ontvan@ van drie costariceenSe njstbouwexpcrts die een Nederlandse beurs wor deze specialistkche studie ontvhgen. Ook aan de P A o gjn in het kader van het Internationale Rijstjaar 1966 e m tweetal beurzen aangeboden voor een studie in Suriname. In de Afrikaanse landen bestaat een duidelijke behoefte aan opleidingen op middelbaar niveau. Om hieraan tegemoet te komen zijn in de eem plaats $tudies mogelijk aan de Rijb Hogere hdbouwschool te &venter (ook in de Franse tad). Bij de opleidingen in de sociaal-medische sector is e a nauwe en vruchtbare samen-

gedragen.

102

werking ontstaan met enkele particuliere organisaties in Nederland die zich bezighouden met het organiseren van cursussen voor Afrikaanse vrouwen. In het bijzonder dienen hier genoemd te worden de Stichting ‘Pro Africa’ te Oudenbosch onder wier hoede momenteel 17 vrouwelijke fellowshipbursalen studeren op het gebied van landbouwhuishoudkunde en gemeenschapsontwikkeling (‘community- development’), het Centraal ComitC Afrikaanse Studerenden dat 10 vrouwelijke fellowshipbursalen onder zijn hoede heeft en de cursussen organiseert aan de Katholieke k i a l e Academie te Breda en de Vroedvrouwenschool te Heerlen, die ook worden bezocht door EEGbursden. De N V Philips te Hilversum vemrgt middebare opleidingen op het terrein van radio en telecommunicatie, tenvijl de Hogere Hotelvakschool te Maastricht twee Tunesische fellows accepteerde. Thans volgen 99 Afrikanen een opleiding op middelbaar niveau in de landbouw, telecommunicatie, gemeenschapsontwikkeling en enkele andere vakken. Het aantal beurzen dat door de E E G verleend wordt aan de 18 geassocieerde staten in Afrika en aan een 7-tal landen en gebieden overzee, waaronder Suriname en de Nederlandse Antillen, is in de laatste vijf jaar gestegen van 3 11 tot 1774. In Nederland werden daarvan ontvangen in

1961-1962: 18 (6%) 1962-1963: 15 (3%) 1963-1964: 60 (8%) 1964-1965: 115 (8%) 1965-1966: 146 (8%)

Wegens de speciale koninkrijksbanden enerzijds en de geringe mogeliweden tot franstalige opleidmgen in Nederland anderzijds is het contingent Surinamers en Anmanen onder de EEGbursalen in vergelijking tot de Afrikanen groot. Op dit moment bevinden zich in Nederland 64 Antillianen. 37 Surinamers en 45 Afrikanen uit de geassoCieerde staten. De Afrikanen zijn afkomstig uit Boeroendi, Somali&, Dahomey, Kongo-BraPa, Boven-Volta, Kameroen, Kongo-Kinshasa, Togo, Niger, Tsjaad, Centraalafrikaanse Republiek en Madagaskar. Voorts zijn er nog EEG bursalen in Nederland uit NieuwCaledonie en de Comoren-Archipel. De opleiding der EEGbursalen in Nederland vindt plaats in Zeer uitemlopende sectoren. Velen der Antillianen en Surinamers volgen post-academiale en universi- take studies; een aantal bemekt een kweekxhool. Bij de opvang, plaatsing en studiebegeleiding der Surinaamse en Antilliaanse burden wordt intensief samengewerkt met de studiebureaus van de kabinetten der Gevolmachtigde Ministers van Suriname en de Nederlandse Antillen. De Afrikaanse bursalen worden meer aangetroffen op opleidmgsinstituten en in praktijkstages op sub-universitair en middelbaar niveau. Van de mannelijke Afrikanen is een zeer groot deel ingeschreven voor de speciale 2-jarige cursus op de Rijks Hogere Landbouw School te Jkventer, terwijl de vrouwelijke Afrikanen v d a l cursussen in het medisch-sociale vlak volgen. V66r het begin van de daadwerkelijke studie of stage worden de Afrikaanse E E G bursalen eerst opgevangen op een introductkcwus. Deze cursussen worden georganiseerd in samenwerking met de Volkshogeschool te Bergen (N.H.) en de

103

Stichting Bijstand Buitenlandse Studerenden (SB B s) te Utrecht. Met behulp van een talenprakticum leert men de Nederlandse taal en voorts maakt men kennis met velerlei facetten der Nederlandse samenleving.

(C) €I ET P R 0 J E C T E NP R 00 R A M M A

Het nog betrekkelijk jonge programma van uitgebreide technische hulp - het werd in 1963 met een bescheiden budget van f2,S miljoen ingesteld - is thans we1 duidelijk op gang gekomen. Niet alleen in die zin, dat het aantal projecten in voorbereiding of uitvoering nu al zestig bedraagt, maar ook omdat sedert dat jaar in kwalitatieve zin veel is gewonnen. AUe gelden die in 1963, 1964 en 1965 voor dit programma beschikbaar werden gesteld hebben inmiddels hun bestemming gevonden of zijn gecommitteerd voor verplichtingen, die reeds met bepaalde ontwikkelingslanden zijn aangegaan. Naar bekend hebben de meeste projecten een looptijd van omstreeks 5 jaar. De goede voortgang in dit programma blijkt uit het volgen& bevonden zich op 1 januari 1965 tien projecten in een uitvoerend stadium, op 1 januari 1966 was dit aantal meer dan verdubbeld, terwijl de uitvoenng van nog eens 19 projecten zeer aamtaande was. Per 1 juli 1966 waren 31 projecten in het stadium van uitvoering en werd van 29 projecten het begin van uitvoering nog in de loop van 1966 verwacht. Ook het feit, dat daarnaast nog enkele tientallen projectaanvragen zijn geregistreerd waarvan het o n d e m k in de eerste fase is, wijst er op, dat de belangstelling voor dit programma in vele ontwikkelingslanden groot is. Deze kwantitatieve groei is intussen ook van belang voor de kwaliteit van het projectenprogramma Door het stijgende aantal aanvragen kan men namelijk selectiever te werk gaan en daarbij de voorkeur geven aan projecten die w nauw mogelijk zijn aangepast aan de concrete behoeften en mogelijkheden, die er in de ontwikkelingslanden bestaan. Hiertoe worden o.a de ontwikkelingsprioriteiten in de betrokken landen nagegaan, waartoe veelvuldig overleg wordt gepleegd en samengewerkt met multilaterale organisaties, even& met de bilaterale programma’s van andere donorlanden. Ook de snel gmeiende ervaring in het onderzoeken, beoordelen en voorbereiden van projecten komt de kwaliteit der uiteindelijke projecten duidelijk ten goede. De snel groeiende omvang van het programma opende bovendien steeds meer mogelijkheden tot een zekere diversificatie in de aard van de projecten. Naar bekend waren de oorspronkelijke opleidingsprojecten er vooral op gericht hulp te verlenen bij het tot stand brengen van h t e l h g e n waar vakopleidingen worden gegeven, w& een technische school, een opleidingsscbl voor landbouwvoor- lichters, een opleidingsinstituut voor middelbaar gezondheidspersoneel, etc. Daarmmt wed in toenemende mate aandacht geschonken aan projecten in samenwerking met het bedrijfsleven. Het komt namelijk nogal eens voor dat Nederlandse instellingen of bedrijven door ontwikkelingslanden worden uitgendgd mede te werken aan het opstellen of uitwerken van plannen. die deel uitmaken van ont-

104

wikkelingsprogramma’s. In de gevallen waarin het duidelijk is, dat de studies of surveys van de betrokken Nederlandse deskundigen noodzakelijke voorbereidingen zijn tot een spoedige uitvoering van onontbeerlijke infra-structurele werken en dat de mogelijkheid tot het verrichten daarvan afhankelijk is van medefinanciering uit Nederlandse hulpfondsen wordt de gevraagde steun zoveel mogelijk verleend, zijnde een goede vorm van uitgebreide technische hulpverlening. Vervolgens werd ervaring opgedaan met projecten van technische hulp die werden aangeboden in het kader van het handelspolitieke overleg. Ter verbetering van het gespreksklimaat tijdens handelspolitieke besprekingen werd het namelijk wenselijk geacht de mogelijkheid te openen, ter gelegenheid van economische besprekingen een project van uitgebreide technische hulp aan te bieden indien aan te nemen viel, dat de gesprekspartner op grond van soortgelijke ervaringen met andere donorlanden een zodanige geste verwachtte. De aard van de in dit kader aan te bieden projecten verschilt intussen in geen enkel opzicht van die van de eerder genoemde projecten van uitgebreide technische hulp. Zij hebben alle hetzelfde doel, nl. een blijvend nuttig effect op de verdere sociale en economische onwikkeling van het ontvangende land. Slechts de bepaling van het tijdstip waarop en de keuze van het land waaraan de technische hulp wordt verleend zijn in dit geval afgestemd op het handelspolitieke belang. In 1965 werden op deze wijze projecten aangeboden aan Kameroen, Ivoorkust, Gabon en Senegal. Gedurende de laatste maanden van het vorige jaar is een begin gemaakt met de voorbereiding van weer een nieuw type projecten, die het best kortweg kunnen worden aangeduid met de term ‘drempelprojecten’. Deze projecten zijn er op gencht vestigingen van het Nederlandse hedrijfsleven in ontwikkelingslanden te stimuleren. Het doel ervan is. op deze wijze de economische en indus~ele ont- Wikkeling in deze landen te bevorderen, naar analogie van de activiteiten van het toenmalige Special Fund van de VN. Voor deze nieuwe vorm van uitgebreide technische hulp komen drie typen projecten in aanmerking, nl.

(1) expbratie-projecten

Het verzamelen en analyseren van gegevens, die Nederlandse ondernemingen nodig hebben om een verantwoorde beslissing te nemen ten d e n van de aard en de omvang van de geprojecteerde activiteiten in het ontwikkelingsland (exploratie, research, surveys, etc.).

(2) beperkte infra-structurele projecten

Het treffen van beperkte voorzieningen, noodzakelijk voor een goede uitvoering van de vestigingsplannen. Tot deze voorzieningen worden gerekend zekere pre-investeringen zoals woningbouw, het entameren van opleidingen, het verbeteren van transportfaciLiteiten en andere infra-structurele voorzieningen.

105

(3) proefprojecten

Het ondernemen van proefprojecten. nodig om daannee kennis en ervaring te verkrijgen omtrent de methoden waarmee en de omstandigheden waaronder k t project op grote schaal kan worden uitgevoerd (pilot-projects); de nadruk zal hierhij liggen op beperkte ondernemersactiviteiten als wegbereider voor grotere meer permanente investeringen. Voor een nadere toelichting op dit deel van het projectenprogramma en de bij voorbereiding en uitvoering te te hanteren criteria en procedureregels, die in interdepartementaal overleg zijn opgesteld, zij venvezen naar bijlage T.

Deze criteria en prdureregels, die in de afgelopen maanden uiteraard ook besproken zijn met het georganiseerde bedrijfsleven en waarbij tevens overleg plaats- vond omtrent de wijze van indiening der aanvragen, zijn vervolgens in ruime mate via de vakbladen en dagbladen bekendgemaakt. Dit heeft tot nu toe geleid tot een twintigtal aanvragen voor deze nieuwe vorm van projecten, die thans in behandeling zijn. De projecten zijn verdeeld over India, Id-oorkust, Jordanid, Ghana, Kameroen, Marokko, Nigeria en Turkije. De opgegeven kosten zijn verdeeld over de volgende drie categorisn (afgerond): I. door de bedrijven te maken exploratiekosten f 1.500.000,-

zieningen f 3.000.000,- biervan 8v0 aan de overbeid gevraagd f z.m.m,-

III. door de bedrijven te maken kosttn voor proerprOiecten f 15.000.m,- biervan 50% aan de overbid gevraagd f 7.500.000.-

De projecten, waarvoor overheidshulp wordt gevraagd, zijn verdeeld over een veelheid van branches. Ten aanzien van projecten in Turkije en India is intussen reeds overeenStemming bereikt over een hulpverlening. Bij de uitvoering van het projectenprogramma is in sterke mate de noodzaak gevoeld methodieken van standaardisatie en rationalisatie te ontwikkelen. Name samenwerking groeide met vakdepartementen en vakinstellingen, die zorg dragen voor de kennis-inbreag op de vakgebieden waarop de projecten betrekking hebben. In het bijmnder dient hier te worden vermeld de toenemende samenwerking met wetenschappelijke instituten en instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Vooral bij de voorbereiding van projecten op het @bid van middelbaar en lager technisch onderwijs is er behoefte aan een zekere standaardisatie in de vorm van een standaardproject dat een sy-nthese vormt van de Nedshdse mogelijkheden op dat gebied en de gevarieerde behoeften in verschillende ontvangende landen. Aan het tot stand komen van een dergelijk standaardproject wordt thans intensief p e r k

(d) BET L I T E R A P U U R P R O G R A M M A

Zoas blijkt uit de begroting 1966 heeft de regering binnen het raam van de ontwikkelingshulp het initiatief genomen tot het verstrekkcn van wetenschappelijke

hiervan 50% aan de overheid gevraagd f 750.000,- door de bcdrijven te maken kasten voor in€ra-structurele VOOT- II.

106

literatuur aan minder ontwikkelde landen. Om tot een verantwoorde literatuur- verstrekking te komen is getracht, alvorens de regeringen van de jonge landen op de hoogte te stellen van dit nieuwe programma-onderdeel, een globaal inzicht te krijgen in de intensiteit van de behoefte aan wetenschappelijke literatuur in de minder ontwikkelde landen. Hiertoe zijn de Nederlandse ambassades en vele Neder- landse deskundigen die in het veld werkzaam zijn, schriftelijk verzocht een indicatie te geven van de behoefte aan literatuur in hun omgeving. De terreinverkenning die aldus wordt ondemomen is thans in volle gang. Inmiddels zijn drie concrete aanvragen ontvangen.

De eerste aanvrage is afkomstig van de rector van de universiteit van m a n @ (vroeger Stadeystad) in Kongo. Voor deze in opbouw itjnde universiteit wordt een bibliotheek ingericht en de eerste aanvrage ten behoeve van deze bibliotheek bevat een duizendtal titels van boeken, die betrokken zullen worden uit Nederland, Frank- rijk, Bel& de Bondsrepubliek Duitsland, de Verdgde Staten en Canada. Ook wordt gevraagd om materiaal voor het inrichten van de bibliotheek. Deze aanvrage zal worden gehonoreerd en zal tevens leiden tot additionele leveranties van literatuur in de komende jaren. De tweede aanvrage komt van het Nigerian Institute of Social and Economic Research, gevestigd te Ibadan. Deze aanvrage richt zich op algemene referentie- werken op het gebied van de sociale en economische wetenschappen. Het derde concrete venoek om literatuur komt van de regering van Iran. Het geldt hier de opbouw van een bibliotheek op het gebied van veeteelt voor &e ’School of Agriculture’. verbonden aan de Pahlevi Universiteit van Shuaz. Er zijn thans voldoende aanwijzingen dat het programma zozeer in een behoefte voorziet, dat het in de komende jaren geleidelijk zal worden uitgebreid.

(e) M E D E P IN A N c I E R IN G P A R T I c u L I E R E

In 1964 werd bedoten tot een nieuwe vonn van ontwikkelingshulp, die het mogelijk zou maken ontwikkelingsactiviteiten van particuliere nietammerciiele organi- =ties in ontwikkelingslanden te stimuleren. In 1965 werd het hiertoe bestemde programma begomen met een budget van f 5 miljoen. Hierbij is uitgegaan van de gedachte, dat de sociale en economische groei der ontwikkelingslanden door velerlei krachten bevorderd wordt, waartoe ook bepaalde dviteiten van niet-commercGle par t idere organisaties behoren. Hiertoe behoren onder meer de kerken en daaruit ontstane organisaties, die veelal zodanig geworteld zijn in de ontwikkelingslanden dat zij ah autochtoon dienen te worden beschouwd. Dit is met name van belang voor de instandhouding van projecten op langere tennijn, die de lokale 0r-e al dan niet met steun van haar eigen regering kan waarborgen. Vwrts kunnen voor medefinanciering in aanmerking komen ontwikkelingsprojecten, welke niet in een ontwikkelingsland gevestigde Nederlandse organisaties in zulk een laud willen uitvoeren.

O N T W I K K E L I N G S P R O J E C T E N

-

107

(1) De uitvoering van her programma voor medefinanciering

Het voor dit programma ingestelde bureau onderzoekt bij iedere aanvrage of het project past in het programma voor de medefinanciering en voldoet aan de algemene voorwaarden. Als dit het geval is wordt nader advies omtrent het project in- gewonnen waarbij ook wordt nagegaan of de vereiste instemming der regering van het ontwikkelingsland vemkerd lijkt. Bij de beoordeling van de ingediende projecten wordt veel aandacht besteed aan de samenhang met het algemene ontwikkelingspatroon van het desbetreffende land. De projecten worden v&r alles beoordeeld uit een oogpunt van technische hulp verlening en het project wordt alleen dan uitgevoerd indien de regering van het ontvangende land ermede instemt

(2) Zngediende projecten

Op 1 april 1965 - d.wz drie maanden nadat het programma in werking was getreden - waren er reeds 10 aanvragen voor medefinanciering ontvangen en voor het einde van dat jaar konden 18 projecten worden goedgekeurd. Enkele hiervan kwamen korte tijd later in uitvoering. Er zijn in 1965 in totaal ruim 90 projecten ingediend, die een gezamenlijke waarde van f 40 miljoen vertegenwoordigden en waarvoor aan de overheid f 25 m i l j j medefinanciering werd gevraagd. Mede door het gedegen voorbereidende werk van de betrokken particuliere organisaties is het programma snel op gang gekomen. De in 1965 beschikbare middelen werden nagenoeg uitgeput en de gmte belangstelling vmr dit programma gaf aanleiding de begmtingspost himoor te verhogen tot f 15 miljoen in 1966. De tot nu toe ingediende aanvragen waren in hfdzaak afkomstig uit de ontwikkelingslanden. De organisaties in die lauden dienden hun aanvragen rechtstreeks, via een organisatie in Nederland of een Nederlandse ambassade in een ontwikkelingslaud in. Van 1 januari 1966 tot 15 $mi 1966 werden 43 projectaanvragen ontvangen. Hieronder bewonden zich 66n nietanfessioneel project in Nigeria en twee Islami- tische projecten in M a n en Jordaniz. Het merendeel der tot nu toe goedgekeurde projecten bevindt zich in Afrika, terwijl een w@ kleiier gedeelte uit M 6 en Latijns-Amerika afkomstig is. De tot nu toe ingeaiende aanvragen betroffen vooral het ondenvijs en de gezondheidszorg. In toenemende mate gaan de partidere organisaties zich richten op landbouw en gemeenschapsontwikkeling. Verscheidene aanvragen op het gebied van de Wgenoemde sectoren zijn thans in W e .

’

\

(0 J O N O E R E N V R I J W I L L I G E R S

In hoofdstuk N paragraaf f van deze nota is de samenwerking uiteengezet die is ontstaan tussen de overheid en par t idere organisaties. Hier volgen nadere ge-

108

gevens omtrent de activiteiten op BCn der terreinen waarop die samenwerking bijzonder intensief is: de uitzending van jongeren vrijwilligers. In elf ontwikkelingslanden zijn thans vrijwilligers werkzaam. Negen maanden M de oprichting (juli 1965) van de Stichting Nederlandse Vrij- willigers waren vijf projecten in uitvoering, die mede door particulier initiatief tot stand kwamen. Op instigatie van de ‘Unie van Vrijwilligers voor Medische en Sociale Hulp en Onderwijs’ te Maarn werd een drietal projecten in Brazilie in uitvoering genomen. In samenwerking met de ‘Katholieke Werkende leugd’ te Utrecht werden twee projecten in Zambia opgezet: CCn in de medisch-sociale sector, CCn in de bouw- sector. Reeds v66r de totstandkoming van de stichting waren een zevental projecten in uitvoering. Naar Kameroen en Columbia werden op v e m k van de betreffende regeringen opnieuw vrijwilligerteams gaonden. De overige projecten worden in Ivoorkust, Zambia, India en Nigeria uitgevoed, CCn project wordt gerealiseerd in het kader van de United Nations Relief and Work Agency. Het grootste deel van de activiteiten van vrijwiuigers vindt plaats in de agrarische sector (80% van de bevolking van de ontwikkehgslanden leeft van de landbouw); kleinere groepen zijn werkzaam op het terrein van de huishoudkunde, van de volksgezondheid en van het ondenvijs. Behalve de twaalf bpende projecten zijn er elf aanvragen in voorbereidmg, waarvan d e l e zijn voorgesteld via par t idere organisaties. De aanvragen komen Uit Ghana, India, Ivoorkust, Kameroen, Kenya, Nigeria, Peru, Tanzania en Zambia. De ervaring heeft intussen geleerd dat sommige ontwikkelingslanden met de inzet van Nederlandse vrijwilligers meer gebaat zijn dan andere, waardoor een zekere concentratie van activiteiten ontstaat in die gebieden die een goede ‘absorptiecapaciteit’ hebben. Concentratie biedt ook in organisatorisch opzicht belangrijke voordelen. Men heeft steeds met demlfde autoriteiten en demlfde bevolking te doen. Opvallend is dat verschillende landen waar vrijwilligers werkzaam zijn, om grotere aantallen vragen. Gebleken is namelijk dat de vrijwilligers een unieke p i t i e kunnen innemen bij de opbouw van een inheems middenkader. Z j werken in direct contact met de bkak bevolkingsgroepen; een dergelijk intensief en gehgageerd contact is in de geschiedenis van de verhouding tussen de volkeren betrekkelijk mldzaam. Zeker is - zoah bleek uit getuigenissen van vooraanstaande p e m d i j k - heden uit de ontwikkelingslanden - dat men Nederlandse vrijwilligers zeer appre- c i a Een ander ervaringsfeit is dat het rendement van het vrijwilligerswerk dikwijls in belangrijh mate vergrwt kan worden, indien daaraan kleine financiele injecties worden gegeven, of - in andere gevallen - indien CCn of enkele deskundigen daaraan hun medewerking verlenen. Daarmede hangt nauw samen de vraag naar de continuiteit van het werk. Het is immers duidelijk dat als de vrijwilligers er op hun niveau in slagen de ontwikkehg op gang te brengen, zij dikwijls een s i m e scheppen, die vrijwilligers all& niet meer aan kunnen. De vrijwilligers d e n dan

109

gesteund moeten worden met andere middelen. Er wordt daarom thans ook in dit verband gestreefd ~ a r een verdere integratie van de verschdlende technische hulp programma’s. Van de samenwerking in stichtingsverband is tevens gebruik gemaakt om de voorlichting en werving op een nieuwe leest te schoeien. In 1963 werden 42 vrijwinigers uitgemnden, in 1964 eveneens 42 en in 1965 67. In de eerste helft van 1966 verlieten 46 vrijwilligers om land om hun plaats in een ontwikkelingsland in te nemen, terwijl nog 29 jonge mensen op het punt staan hun opleiding in het Koninldijk Instituut voor de Tropen te voltooien. In september as. d e n wederom circa 50 vrijwilligers in opleiding worden genomen, die dan in december hun bestemming d e n volgen. Indien derhalve op de huidige voet kan worden voortgegaan en de voorlichting ook met de ncdige intwiteit kan worden voortgezet, mag worden verwacht dat het jaar 1966 een aanziedijk groter aantal uitzendingen dan de voorgaande jaren te zien zal geven.

(1) Dienstplichtfaciliteiten voor assistent-deskundigen en jongeren vrijwilligers

Bij vele gelegenheden is de h t e jaren de vraag naar voren gekomen of en in hoeverre aan dienstplichtigen die een functie in het kader van de techniihe hulp wensen te aanvaarden dienstplichtfaciliteiten behoren te worden verleend. Men denkt daarbij aan uitstel van de opkomst voor eerste oefening, aan een verkorting van de diensttijd of zlfs aan algehele vrijstelling. Krachtens een met het ministerie van defensie getroffen regeling wordt aan assistentdeskundigen steeds uitstel van eerste oefening verleend. Assistent-deskundigen zijn - op een enkele uitzondering na - academisch gevormde jongelieden, gewoodijk zonder (of met slechts zeer korte) ervaring, die toegevoegd worden aan een e m tecbnische-hulp expert, m e e d in dienst van een der intermtionale organisaties. Zij zijn &den jonger dan 25 jaar en zijn in de regel drie jaar in een OntWiLkelingJfand werkzaam. Zodra met de assistentdesbndige een verbintenis is gesloten of een verktaring wordt afgegeven dat het sluiten van een verbitenis BBllstaande is, wordt hem voor de duur van het contrau uitstel van eerste oefening verleend. Bij het eindigen van het contract zijn de assistentdeskundigen in de meeste gevallen 28 jaar of ouder. AangQien het ministerie van defensie weinig behoefte heeft aan onge- oefenden van deze leeftijd worden terqgekeerde assistentdeskmdi gen niet meer OPPWP= In de praktijk werkt deze regehg bevredigend. Zij wordt ook toegepast op personen van dienstplichtige leeftijd, die niet onder het assistentdeskundigenpm gramma, do& onder &n br andere programma’s worden uitgezonden, dat komt - in beperkte gevallen - d voor bij jonge artsen en een d e l e maal bij technici of anderen, die een functie in het kader van de techni.de hulp aan- v66r zij de dienstplichtige leeftijd zijn gepaseed.

110

Ten aanzien van de jongeren vrijwilligers is de situatie minder eenvoudi& en we1 om twee redenen: De gemiddelde leeftijd der vrijwilligers is lager dan die der assistentdeskundigen en hun dienstverband, gewoonlijk 27 maanden, is iets korter. Zij zijn na terugkeer in Nederland in vele gevallen twee of drie jaren jonger dan terugkerende assistentdeskundigen. Dat wil zeggen dat zij bij hun terugkeer gewoodijk nog we1 worden opgeroepen. Thans wordt nagegaan op welke wijze de bezwaren tegen de bestaande regeling h e n worden ondervangen of verminderd. Waarschijnlijk zal slechts in uit- mnderingsgevallen het werk als vrijwilliger tot vrijstelling van militaire dienst leiden, maar vermoedelijk in de meeste gevallen we1 tot een verkorting van de dienstperiode.

(g) I N S T I T U T E N E N C U R S U S S E N

In de nota betreffende de Nederlandse ontwikkelingshulp 1966 (stuk 8308) die op 21 September 1965 aan de Tweede Kamer werd aangeboden, is op pagha 11 als bijlage V een specificatie gegeven van het voor 1966 begrote bedrag van ruim f 14 miljoen voor instituten en cursussen weke geheel of ten dele als ontwikkelingshulp kunnen worden beschouwd. Vergeleken bij 1965 was dat een stijging met ruim f 8 miljoen. Uit de specificatie blijkt dat aanzienlijke bedragen bested d e n worden voor investeringen ten behoeve van huisvesthg van cursussen voor studenten uit minder mtwikkelde landen. Voor het begrotingsjaar 1966 zijn dat y g e n van in totaal bijna f 7 miljoen, De vraag is gerechtvaardigd of dexe gebouwen en hichtingen als ontwikkelingshulp moeten worden aangemerkt D e regering meent dat deze vraag bevestigemi moet worden beantwoord, ofschoon het grote bedrag eerder duidt op een in te halen achterstand dan op een post die tot in lengte van jaren zal blijven bestaan of toenemen. Er is op dit ogenblik evenwel duidelijk behoefte aan moderne f d t e i t e n voor huisvesthg, mnder dewelke de aantrekke- lijkheid van om land voor studie door buitenlanders in relatie tot andere landen snel zal dalen. Daarenboven echter past het bibnder goed in het streven van de regerhg het probleem van de welvaartsversc~en in de wereld levend te maken in het Nederlandse denken, waartoe de nieuwe onderwijs- en opleidingscentra

Een groot en modern geEquipeerd gebouw in Wageningen bijvoorbeeld, waar talrijke c u r ~ u ~ ~ e n en opleidingen worden gegeven en waar het Internat iod Agrarisch Centrum is gehuisvest, zal zeker een stimulerende invloed hebben op de behgstelling van jonge opgroeiende mensen voor deze d e n . In Amsterdam is de eerste steen gelegd voor het logeergebouw verbonden aan het KoninLlijk Instituut voor de Tropen; wanneer dat het volgende jaar in gebtuik zal worden genome& zal het mnder twijfel een levend centrum worden van contact tussen studenten van elders, jongem vrijwilligers, bij te scholen deskundigen en degenen die teNgkeren van ruissies. Deze contacten zijn van grote betekenis en vandaar dat de regering bereid is geweest de genoemde bedragen in deze nchting te

tastbare aanleiding geven.

111

leiden. Aan de andere kant is dit een typisch voorbeeld van de grensgevallen die gaan ontstaan wanneer er een bepaald begrotingsplafond wordt geschapen voor onhvikkelingshulp, zoals thans het geval is. Vanzelfsprekend bestaat er een neiging om activiteiten die we1 met ontwikkelingshulp te maken hebben maar die toch ook andere aspecten vertonen onder dit plafond te brengen. De regering meent dan ook, dat nadat de achterstand zal zijn ingehaald, terug- houdendheid geboden is tegenover plannen om ontwikkelingsgeld te besteden aan nieuwbouw in Nederland.

(h) T O E P A S S I N G V A N W E T E N S C H A P E N T E C H N O L O G I E

In het kader van de inschakeling van Nederlandse wetenschap en technologie voor de behoeften van de minder ontwikkelde landen zijn, mals hierboven reeds vermeld, thans besprekingen gaande met TNO over een aantal concrete opdrachten. Het eemte onderwerp is een economisch-technologkche studie van koperverwerking in Afrika. In Oost-Afrika wordt ruwe koper gewonnen en in laagbewerkte vonn geExporteerd. De vraag waar het o n d e m k een antwoord op zal moeten geven is, in hoevexre de verwerking van de grondstof tot buizen, platen en draad wellicht rationeler in ooat-Afrika zelve ter hand kan worden genomen dan elders. Het tweede project betreft de ontwikkeliig van de visvangst in Oost-Afrika. In dit gebied ligt een aantal meren, mals het Victoriameer, het Nyasameer, het Roekwa- meer en het Bengwmloemeer, die alle rijk aan vis zijn, en het is juist met het oog op de prote-kbehoefte dan ook te betreuren dat noch de zoetwatervisvangst, noch de mutwatervisvangst in de Ooatafrikaanse gebkden verder tot ontwikkeling is gekomen. Voor het ondenoek naar de mogelijkheden om tot een betere exploitatie van deze voedselrijkdomrnen te geraken toont T N O grote belangstelling. Reeds wordt door T N O een dergelijk onderzoek ondemomen in Tanmnia, waarbij wordt nagegaan welke soorten netten en andere vistechnieken gebruikt muden moeten worden om tot een efficiente exploitatie te komen. Ook wordt gedacht aan de invoering van een nieuw type vissersboot van polyester. Het derde project betreft de verbeteriag van de kwaliteit en vergroting van de produktie van de sisalvQeL Dit produkt ondervindt steeds meer concurrentie van kunststoffen. De eerste vraag is dan ook of het economisch verantwoord is de produktie van sisal te stimuleren ook a l mu de kwaliteit verbeterd worden. T N O is voomemens een ondenoek mar kwaliteitsverbetering in te stellen als door mathanalyse de rentabiiteit kan worden aangetoond. In het vierde aan TNO voorgelegde voorsteI wordt gevraagd om na te gaan, of het methaangas, dat in de bodem van het Kivoemeer voorkomt, mdabel te exploiteren m u zijn. Kemelijk onder de indruk van de ervaring die Nederland heeft met de eigen gasbel wordt thans een beroep gedaan op Nederland de& ervaring over te dragen aan Aftika Ten aanzieh van deze aanvraag heeft TNO voorshands een voorbehoIEd gemaaln Naar het zich op het ogenblik namelijk laat aanzlen betreft het hier dechts kkine hoeveelheden methaangas, waarvan een rendabele exploitatie

I

112

twijfelachtig is. Een nader onderzoek naar de rentabiliteit lijkt dan ook gewenst. Over het vijfde project, de aanwending van melasse, zijn nog geen reacties bekend van het betreffende instituut van T NO. Tenslotte wordt in het zesde project de hulp van T N O ingeroepen bij het kweken van een anti-Bilharziakruid. Uit dit kruid, dat thans in kleine hoeveelheden gevonden wordt in Ethiopie wordt een extract gewonnen, waannee de plaag van de Bilhania-slak bestreden kan worden. Een kleine hoeveelheid van dit extract in een meer of rivier schijnt reeds voldoende te zijn om deze slak uit te roeien. T N O staat positief tegenover dit project, omdat het op dit gebied reeds bepaalde onderzoekingen heeft verricht in samenwerkhg met de w H 0.

Behalve de zojuist genoemde projecten die het resultaat zijn van het contact met het UN Center for Industrial Development wordt op het mo-instituut voor Graan, Med en Brood op venoek van de P A o en mede uit de voor ontwikkeliigsgelden bestemde fondsen gefinancierd, een project uitgewerkt, dat ten doe1 heeft brood te bereiden uit cassave en andere gewassen die de ontwikkelingslanden zelf voortbrengen. Het brood dat in vele minder ontwikkelde landen thans wordt gegeten, wordt gemaakt van ge-importeerd tarwemeel. Indien men tot een bevredigend sub- stituut zou weten te komen zal dit een belangrijke deviezenbesparing met zich mee brengen. De ontwikkeling van het project verloopt tot dusverre gunstig. Behalve het contact dat werd opgenomen met het U N Center for Industrial Develop ment, zijn op venoek van de ondergetekende een aantal werkgroepen in voorbereiding die aan de hand van de bestaande VN-rapporten d e n M- of en w ja, in hoeverre Nederland - behalve door inschakeling van T N O - ook op andere wijze een bijdrage zou kunnen leveren bij de aanpassing van wetenschap en techniek aan de behoeften van de minder ontwikkelde landen. Uit deze contacten zijn enige initiatieven ontsproten, die tham echter nog in e n beginfase verkeren. Zo zal door het ministerie van cultuur, recreatie en maatschappelijk werk een werkgroep worden opgericht welke zich zal baig houden met de bevolkings- en urbanisatieproblemen. Het ministerie van volkshuisvesting en ruimtelijke ordening zal in samenwerking met het Bouwcentrum te Rotterdam een werkgroep opnchten die zal nagaan, of in Nederland nieuwe methoden kunnen worden ontwikkeld om in de minder on-elde landen tot een meer doeltreffende woningbouw te komen en tot toepassiug van stedelijke planning. Het ministerie van onderwijs en wetenschappen heeft het nationale coinit6 voor het internationale hydrologische tien- jarenplan venocht na te gaan in hoeverre Nederland een bijdrage kan leveren voor hydrologische proefgebieden in de ontwikkelingslanden, in aansluiting op de waterbouwkundige surveys en projecten die hetzij door regering hetzij door Nederlandse ingeniewbureaus of andere bedrijven in ontwikkelingslanden worden uitgevoerd. Na een eerste terreinverkenning is dit comit6 tot de conclusie gekomen dat Nederland inderdaad op dit gebied een eigen gespialiseerde kennis in dienst van de ontwikkelingslanden kan stellen. Over de verdere uitwerking hiervan is tham overleg gaande.

113

Het ministerie van sociale zaken en volksgezondheid heeft een werkgroep ingesteld die zich zal bezig houden met problemen van gezondheidsverbetering; op de miniisteries van landbouw en visserij en van verkeer en waterstaat worden momen- tee1 werkgroepen voorbereid.

e. VooriifhtinginNederland

De wereldwijde activiteit op het gebied van de bijstand en het Nederlandse aandeel daarin dienen naar de mening van de regering het onderwerp te worden van meer voorlichting dan tot dusver het geval was. Er is een tekort aan kennis van feiten en mede daardoor soms een onzekere instelling van het publiek tegenover de bij- standsverlening. De regering streeft ernaar zodanige voonieningen te treffen dat binen afzienbare tijd een voortdurende stroom van voorlichting zal kunnen ontstaan waardoor in ons land de publieke opinie zich een welgefundeerd beeld kan vormen van het beleid en de grondslagen daarvan. Tot voor kort bestond er vaak een neiging de hulp aan minder ontwikkelde landen voornamelijk te illustreren met voorbeelden van het venorgen van zieken of het voeden van hongerigen. Uiteraard ligt ook menselijke bewogenheid mede ten grondslag aan vele hulpactiviteiten, maar het vraagstuk van de enorme welvaartsverschillen en de pogingen om de econo- &he en sociale groei van hele tie^ op gang te brengen ligen in dimensies die tot nu toe te weinig het object van voorlichting zijn geworden. Daarom ligt hier voor de overheid een taak, omdat de publieke opinie recht heeft op een verantwoording van de aanzienlijke bedragen aan publieke middelen, die voor ontwikkelingshulp worden uitgegeven.

.

H O O F O S T U K V I 1

Samenvatting en conclusies

In de hoofdstukken I tot en met IV wordt weergegeven hoe het denken over en het handelen ten aanzien van de hulpverlening in de laatste jaren is geevolueerd en hoe, mede als gevolg hiervan, het karakter van deze vorm van internationale samenwerking nieuwe accenten heeft gekregen. In hoofdstuk V en in het bijzonder in hoofdstuk VI worden de concrete Nederlandse activiteiten in de verschillende sectoren der hulpverlening geschetst. De inleiding bevat een beknopte verantwoording van de opzet van deze nota.

A. DoeldeUing en kamkter van bet Nederlandse ontwWelhgsbeleid

1. Het Nederlandse ontwikkelingsbeleid heeft ten doe1 om - in overleg en samenwerking met zowel hulp gevende als hulp ontvangende landen en in het M e r van de daarvoor geeigende internationale organisaties - een zo doeltreffend mogelijke bijdrage te leveren aan (I. de systematische bevordering van het individuele en collectieve welzijn van het tweederde deel van de wereldbevoking dat in de ontwikkelingslanden leeft; b. de harmonkche socid-economische inpassing van de ongeveer 80 nieuwe staten, die het in versnelde ontwikkeling zijnde zuidelijk deel van onze wereld uitmaken, in een tengevolge van wetenschap en techniek op zichzelf reeds snel evoluerend wereldbestel.

2. Het vraagstuk van de oplossing der toenemende welvaartsverschillen is in de wereld een object van buitenlands beleid van souvereine staten. In dat beleid zijn overwegingen van menselijke solidariteit en lotsverbondenheid der naties evenzeer verweven als overwegingen van economisch belang. Het ontwikkelingsbeleid omvat niet het heoefenen van liefdadigheid, noch mag het in het bijzonder berusten op handels- of machtspolitieke overwegingen. Onhvikkelingshulp wordt uitsluitend verleend op aanvraag van, dan we1 in over- enstemming met de regeringen van de betrokken ontwikkelingslanden en zoveel mogelijk op basis van meerjarige ontwikkelingsplannen bag. 22 ex.).

B. Pbts en omvang van het ontwikkehg~beleid in bet Nederlpndse kader

1. Het verwezedijken van de in A sub 1 weergegeven tweeledige doelstewg vereist op het nationale vlak niet slechts, dat het ontwikkelingsbeleid naast de andere meer traditionele overheidstaken een gehtegreerd en gelijkwaardig onderdeel vonnt van het geheel van het nationale overheidsbeleid, doch ook dat op het terrein der ontwikkelingshulp een optimale samenwerking wordt nagestreefd tussen overheid enerzijds en commersele en nietcommerci8le par t idere organisaties anderzijds bag. 46 e.v.).

2. Een meerjarige programmering als complement van de van de ontwikkelingslanden gevraagde meerjarige ontwikkelingsplannen voor deze sector der overheids- taak is ter verzekering van de noodzakelijke continu'iteit der hulpverlening onontbeerlijk bag. 47 e.v.). De plicht tot voortgezette medewerking voor een lengte

115

van jaren aan de verwezenlijking van de in A sub 1 omschreven doelstelling maakt het bedrag van de daaraan verbonden overheidsuitgaven tot een der bouwstenen van het totale begrotingsbeleid en bepdt mede de prioriteit die daaraan naast de andere, meer direct op het eigen nationale welzijn gerichte overheidstaken moet worden gegeven. De regering is voornemens de Nederlandse bijdragen voor de ontwikkeligssamen- werking zoveel mogelijk op een voortschrijdende vierjarige basis te programmeren; (pag. 86); de definitieve vaststelling van het jaarlijkse feitelijk te besteden bedrag geschiedt telken jare bij de wet op basis van de concreet ingediende regerings- voorstellen. 3. De omvang van de hulpinspanning moet - gezien het nog steeds toenemende welvaartsverschil enerzijds en anderzijds de voortdurend groeiende behoefte aan en de verwerkelijkingsmogelijkheden van hulp in de ontwikkelingslanden - regelmatig toenemen. De regering acht daarom een geleidelijke uitbreiding van de Nederlandse overheidshulp gewenst bag. 51 e.v.). De regering acht hulpverlening uit publieke middelen ter grootte van 1% van het nationale inkomen een wenselijk streefcijfer. Op het tempo van de verwezenlijking zal nader worden ingegaan in een studie die door het kabinet wordt gewijd aan de ontwikkeling van de overheidsuitgaven tot en met 1970.

C. RichtQjnen voor bet o n t w i l r k e ~ l e i d

1. Accdturatieproblemen

De regering streeft er naar de modaliteiten van verwezenlijking der verschillende vomen van hulpverlening steeds zoveel mogelijk aan te passen aan de bijzondere situatie van de ontwikkelingslanden en de regio waarin zij zich bevinden. Zij schenkt daarom - ook bij de opleiding van personeel ten behoeve van de ontwikkelingslanden - grote aandacht aan de acculmatieproblemen waarvoor deze landen zich m vele gevallen gesteld zien @ag. 23).

2. Ampassing van de politieke en maatschappelcke structuren

Het in de jonge staten versneld in gang &de ontwikkelingsproces betekent een totale verandering van het daar bestaande levens- en maatschappijbeeld. Western economische groeimodellen zijn daarop niet of slechts nauwelijks toepasselijk. %der dan waar ter wereld ook kan men de economische ontwikkeling van de jonge staten geholeerd beschouwen van de politieke en maatschappelijke ontwikkeling die tenelfdertijd in deze 1;mden aan de gang is. Een verandering in de economische sector werkt door in - maar wordt zelf tevens geoonditionneerd door - de bestaande politieke en maatschappelijke structuren en het tempo, waarin deze evolueren. De regering acht ook om deze redenen de aaieve en systematische medewerking van autoriteiten en bevolking in de ontwikkelingslanden onmisbaar. Zij schenkt

116

- zowel multilateraal als bilateraal - om deze redenen aan het aspect van de sociale, administratieve en culturele hulpbehoefte toenemende aandacht. Daarbij sluit zij geenszins de ogen voor het feit, dat er - gezien de moeilijkheid om deze meer-dimensionale relaties onder C6n noemer te brengen - geen afdoend omlijnde modellen bestaan over de beste wijze waarop ontwikkelingshulp moet worden geboden. Zij is echter van mening, dat men - in het licht van de omvang en de betekenis van de opgave waarvoor de wereld in dit opzicht is geplaatst - niet moet aanelen om waar nodig nieuwe wegen in te slaan, ook wanneer (nog) niet nauwkeurig vaststaat, in hoeverre deze beter of sneller tot het gewenste doe1 leiden. Tegelijkertijd echter acht zij het voor ontwikkelings- en geindustrialiseerde landen beide van vitaal belang een optimaal gebruik te maken, uiteraard waar nodig onder aanpassing aan de nieuwe organen, van die werkwijzen, internationale instituten en instellingen, die hun praktische waarde voor de sociale en economische vooruitgang van de wereld hebben bcwezen. In dit licht hecht de regering ook grote betekenis aan het evaluatie-onderzoek dat zij heeft doen aanvatten naar de werkwijze en resultaten van de diverse methoden van hulpverlening.

3. I n t e r n a t i d e ontwikkelingsstrategie

De gecompliceerdheid en grote omvang van het ontwikkelingsvraagstuk vereisen, dat Noord en Zuid in het kader van een u) breed mogelijke samenwerking komen tot het opstellen van een internationale ontwikkelingsstrategie om een hogere levensstambard voor de inwoners der OntwWdmgsgebieden te bewerkstelligen en het nog steeds toenemende welvaartsverschil te verkleinen. Slechts in voortdurende samenwerking - ook in het kader van de betrokken internationale. organisaties - op & terreinen van het sociaaleconomische en cuiturele l e v a h e n hulp gevende en hulp ontmngende landen zakelijke prionteiten o p stellen ten aanzien van de vraagstukken die om strijd om een onmidd&jke op

De regering zal dan ook bij de vaststelling van het eigen nation4 c.q. regionaal en internationaal te voeren beleid bij voortdwhg de belangen van de &der ontwikkelde landen in het oog houden; zij gaat er daarbij vanuit dat in dezelfde geest ook de ontwikkelingslanden zich eve- grok inspanning en offers voor de eigen versnelde ontwikkeling moeten getroosten.

4. Handvest voor ontwikkelingssumenwerking

Op grond van het sub 3 gestelde, is de regering overtuigd dat het - tegen de achtergrond van de doelstellingen der Verenigde Naties, als vervat in de artikelen 1, derde lid, jo. 55 en 56 - ter bevordering van een doeltreffende samenwerking op het onderhavige gebied gewenst is op systematkcbe wijze te streven naar het spoedig formuleren van een aantal richtinggevende gemeenschappelijke uitgangspunten en gedragsregek voor ontwilkelingssamenwerkhg.

IQsSingvragen.

117

De hier bedoelde, in een ‘Handvest voor internationale ontwikkelingssamenwerking’ op te nemen grondbeginselen en praktische gedragsregels zouden naar het oordeel van de regering vervolgens als een concrete internationale leidraad voor de leden- staten - zowel hulp gevende als hulp ontvangende landen - kunnen dienen bij het nastreven van de ontwikkelingssamenwerking en het objectief-zakelijk beoordelen van de resultaten ervan. D e regering is voornemem aan het bevorderen van de uitwerking van deze gedachte bij voortduring emstige aandacht te schenken bag. 51).

D. Uihroering van het ontwikkehgsbeleid

1. Verbeterde hulpimpanning

Op basis van het sub B. 3. gestelde nopens de omvang van de Nederlandse hulp verlening zal de regering wat betreft de concrete activiteiten het tot heden gevolgde beleid met kracht voortzetten en nieuwe mogelijkheden onvenvijld ondermeken op hun waarde voor een daadwerkelijke verbetenng der hulpinspanning.

2. Multilaterale hulp

De regering zal het centrale belang dat zij hecht aan het ontwikkelingswerk in muftilateraal kader-ook in de komende periode tot uiting brengen in een geleidelijk toenemende deelneming in de verschillende multilaterale hulpprogramma’s waarbij zij - hetzij op basis van wrdragwerplichtingen, hetzij van vrijwilligheid - is betrokken @ag. 53 e.v. en pag. 86 e.v.).

3. Bilrerale hulp

(a) f i n a n c i e l e h u l p

Ten aanzien van de bdaterale hulpverlening blijft de regering financyele hulp uitduitend verschaffen via de bij uitstek daartoe doeltreffend te achten consortia en consultatieve groepen onder leiding van de Wereldbank en de o E s 0. Het feit, dat deze als het ware een tussenvom tussen bdaterale en multilaterale hulp inhouden, acht de regering van grote waarde bag. 55 e.-+!‘ en 92 e.v.). D e sinds September 1965 in een akkoord vastgelegde samenwerking met de Inter- Amerikaanse Ontwikkelingsbank (IDB) voor de besteding van het jaarlijks voor financiele hulp aan Latijns-Amerika te reserveren bedrag beschouwt de regering van analoge betekenis, terwijl zij, op grond van het grote belang voor de zdfwerk- d i d der ontwikkehgslanden, deeheming aan andere regionale ontwikkelingsbanken van uitermate groot belang vindt @ag. 95).

@) t e c h n i s c h e h u l p

Wat betreft het rijk geschakeerde palet van de bdaterale technische hulp (pag. 96 e.v.), w e b de regering op grond van de opgedane ervaringen eveneem met over-

118

tuiging en kracht wil blijven bevorderen, wil zij het accent leggen op grotere geo- grafixhe concentratie en waar mogelijk op integratie van verschillende hulp activiteiten in samenhangende grotere projecten (pag. 58 e.v.). Het in deze vorm van hulp gelegen element kennisoverdracht wil zij zo krachtig mogelijk tot zijn recht doen komen door bij voorkeur die projecten te ondernemen, waarvoor in Nederland ‘counterparts’-instituten of -instellingen bestaan, die ook in de verdere toekomst voor eventueel gewenste begeleiding en uitwisseling van ervaring kunnen zorgdragen (pap. 37 e.v.).

(c) desk und i g e n h u 1 p

Ter stimulering van het beschikbaar komen van grotere aantallen deskundigen is de regering voornemens: (1) op korte tennijn een pool van deskundigen in te stellen; de omstandigheid dat

het verwezenlijken daarvan ingrijpende adminiitratieve voorzieningen vergt en een novum in de arbeidsverhoudingen in het overheidsapparaat betekent. wordt op pag. 97 e.v. nader foegelicht;

(2) de criteria voor stem aan het zogenaamde medefinancieringsprogramma (zie hiema onder samenwerking met particuliere organisaties, sub 4. b.) te ver- &en in dier voege, dat projecten die als zodanig voor medefmanciering aanvaard zijn, in bepaalde daarvoor in aanmerking komende gevallen kunnen worden gecombmeerd met het deskundigenprogramma;

(3) de activiteiten van universiteiten, hogescholen en wetenschappelijke instituten op het gebied van het (tijdelijk) ter beschikking stellen van deskundigen systematisch te stimuleren door, waar mogelijk, deze financieel te steunen en organisatorisch te begeleiden.

(d) s t u d i e beu rz e n cf e 11 ow s’)

Het voomemen bestaat, in de volgende jaren geleidelijk de voor 1966 gektrodu- ceerde mogelijkheid van het verlenen van studiebeurzen voor studie aan instellingen van ondenvijs en wetenschap in ontwikkehgslanden geleidelijk uit te breiden, zonder - gezien de snei stijgende behoeften aan onderwijs en specialisatie - de hier te lande plaatsvindende f 35 cursussen in te krimpen. We1 zal de regerhg zoveel mogelijk de hand blijven houden aan het beginsel dat, om voor deze laatste cursussen in aanmerking te komen, een univenitaire opleiding en enige praktische ervaring verekt zijn (pag. 100 e.v.).

4. Samenwerking met parhculieren De regering hecht aan de toenemende samenwerking met particuliere organisaties - zowel van nietammerciele als van commerciele aard - grote waarde yoor het bereiken van een optimaal d t a a t van haar ontwikkelingshulpactiviteiten (pag 63 e.v. en pag. 103 e.v.).

119

(a) h a n d e l e n bedr i j f s leven

20 streeft de regering er in de eerste plaats naar om ter uitbreiding van de hulp ook de Nederlandse particuliere kapitaalstroom naar de ontwikkelingslanden te vergroten. Een van de belangrijke maatregelen daartoe acht Zij het spoedig tot stand komen van een multilateraal garantiesysteem voor investeringen in ontwikkelingslanden. Indien een dergelijk multilateraal garantiesysteem voor investeringen niet spoedig tot uitxoering kan komen, is de regering bereid een wetsontwerp tot instelling van een nationaal systeem op korte termijn bij de Staten-Generaal in te dienen (pag. 64 e.v.). Daarnaast heeft de regering de mogelijkheid in studie tot het verlenen van verdere belastingfaditeiten bij vestiging onder bepaalde voorwaarden in ontwikkelingslanden. Tenslotte meent zij, dat de particuliere kapitaalstroom aanziedijk kan worden vergroot door de in 1965 ingevoerde zogenaamde ‘drempelprojecten’. Deze vomen, naar bekend, een onderdeel van het Nederlandse projectenprogramma en beogen via ‘pre-investment’-subsidies voor Nederlandse ondernemingen barrier- weg te nemen, die het ondernemen van activiteiten in de betrokken gebieden anders wellicht zouden belemmeren.

(b) n i e t-c o m m e r c i e l e or g a n i s a t i es

Het programma van medefinanciering van particuliere ontwikkelingsprojen van niet-commerciEle organisaties tot 75% van de investeringskosten blijkt zich alleszins bevredigend te ontwikkelen @g. 66 e.v. en pag. 106). Teneinde aan deze vonn van samenwerking tussen overheid en particulier initiatief een nog grotere doeltreffendheid te verlenen, is de regering voornemens de mogelijkheid te openen om bij dergelijke projecten in bepaalde gevallen ook gebntik te maken van de facili- teiten van het Nederlandse deskundigenprogramma.

(c) S t i c h t i n g N e d e r l a n d s e V r ij w i l l i ge r s

De samenwerking tussen overheid en particulieren in de in juli 1965 tot stand gekomen Stichting Nederiandse Vrijwilligers, waarin de voordien gescheiden ondernomen acftviteiten voor het uitzenden van jongere geschoolde vrijwilligers werden gebundeld, ontwikkelt zich eveneens gunstig @g. 107 e-v.), en de aantallen dit jaar UitgQOnden en nog uit te zenden vrijwilIigers en de resultaten te vel& wettigen de verwachting, dat het Nederlandse Jongeren Vrijwilligers Programma zijn kinder- ziekten heeft overwonnen en een snel in belang toenemend onderdeel uitmaakt van het totale Nederlandse hulpprogratnma, dat zowel voor de bevolking der ontwik- keimgslaoden als voor de vorming van de betrokken vrijwiIIigers zelf van eminent belang is. Over de definitieve regeling van de verhouding dienstpiicht - vrijwilligem contract VOOT de mannelijke vrijwiIIiger wordt momenteel met het ministerie van defensie overleg gepleegd.

120 121

(d) S t i c h t i ng 0 n d e r w ij s b ij s t a n d De in juni van dit jaar tot stand gekomen Stichting Onderwijsbijstand aan Ontwik- kelingslanden, waarin de samenwerking tussen overheid en particuliere instanties op het gebied van bet onderwijs nadere vaste vorm heeft gekregen, acht de regering van &root nut. Zij heeft onmiddellijk aan deze stichting enkele onderwerpen voor advies en medewerking voorgelegd, waaronder een verzoek tot advies en eventuele medewerking aan het samenstellen van zekere gestandaardiseerde basisleerstof ten behoeve van het technisch onderwijs.

(e) w e t e n s c h a p p e 1 ij k 0 n d e r w ij s

Grote aandacht wil de regering voorts ook blijven schenken aan de samenwerking met universiteiten, hogescholen en wetenschappelijke instellingen, hetzij in het kader van de NUFFIC, hetzij daarbuiten. Via haar deskundigen- en projectenprogramma zal zij voor de verdere ontplooiing der ontwikkelinglanden onmisbare activiteiten krachtig blijven steunen en in het kader van de noodzakelijke co- ordinatie organisatorisch begeleiden.

(f) N a t i o n a l e A d v i e s r a a d

De regering hoopt, dat zij ook in de toekomst voordeel zal kunnen blijven trekken van de uiterst waardevolle adviezen van de Nationaie Raad van Advies inzake Hulpverlening aan Minder Ontwikkelde Landen. Zij zal gaame aan deze werkzaamheden elke technische medewerking blijven verlenen die nodig wordt geacht bag. 21).

(9) N O V I B

De activiteiten van de particuliere organisaties die zich op het terrein van de ontwikkelingshulp bewegen, waaronder met name de N o V I B zij genoemd, acht de regering van groot praktisch belang. Zij zal dan ook waar mogelijk de samenwerking met die organisaties trachten te verstmken bag. 21).

E. Enkele COW onhikkebgsactiviteiten

1. L.andbouw

De trage groei van de landbouwproduktie en de benarde voedselsituatie in vele ontwikkelingslanden, waarvan bovendien een sterk remmende invloed op hun alge mene economische ontwikkeling uitgaat, zijn voor de regering aanleiding met bijzondere kracht mede te werken aan alle maatregelen, die kunnen leiden tot verlichting van deze voor de toekomst van letterlijk vitale betekenis zijnde situatie (pag. 30 e.v. en 81 e.v.). Van de daartoe zich aandienende drie mogelijkheden - systematische verhoging van eigen voedselproduktie in de ontwikkelinglanden, - verpoting van voedselimporten door die landen, en - giften van voedsel aan die landen als consumptieve hulp,

acht de regering de eerste verreweg de belangrijkste. Z j verleent aan de bevordering daarvan, zowel multilateraal als bilateraal, bij voorrang op verschillende w i h haar concrete medewerking (onder andere ook indirect via steun aan door bet Instituut TNO terzake ondernomen studies). Zij is bovendien voomemens dit onderwerp voortaan ook steeds te betrekken bij de besprekingen over het verlenen van financiele ontwikkelingshulp, te houden in het kader van consortia en consultatieve groepen onder leiding van Wereldbank en o E s 0.

De tweede mogelijkheid acht zij, gezien de deviezenschmte der ontwiklrelings- landen, slechts zeer beperkt voor verwezenlijking vatbaar. De derde mogelijkheid is als tijdelijke overbmgghgmaatregel aanvaardbaar, wes- halve de regering ook voor de nieuwe periode van het Wereldvoedselprograa e a substantiele bijdmge heeft toegezegd. De regering ziet intussen voorshands geen noodzaak om in het kader van een versnelde voedselvoohening te komen tot een zogenaamd ‘planned surplus production’ in de western, gehdustrialiseerde landen, enerzijds omdat de mogelijkheden van de voedselhulp eerder beperkt worden om financYele redenen dan door het huidige produktieniveau, andenijds omdat het de noodzakelijke eigen landbouw- pmduktie-activiteit in de ontwikkelingslanden kan afremmen.

2. Bevolkingsvraagstuk

Ten aanzien van het vraagstuk van de bevolkmgsexplosie in de ontwikkelimgslanden - die niet slechts leidt tot een vemaarde druk op de voedselvoorziening, doch ernstige vraagstukken oproept met betrekking tot alle onderdelen van het ontwikkelingsproces - stelt de regering zich op het standpunt, dat haar hier als overheid van e n westers geTndustridiseerd land, meer dan op welk ander terrein van ontwikkelingshulp ook, grote odchtigheid past @ag. 35 e.v.). Zij is echter ten volle bereid om - onder erkebng van de rechten en verantwmrde- lijkheden van de ouders bij de bepaling van de gezinsgrootte - in het kader van de door de Verenigde Naties en haar organisaties aanvaarde resoluties en recom- mandaties - daadwerkelijke hulp te verlenen op het gebied van family-planning en bevolkingspolitiek aan ontwikkelingslanden die daar om vragen, hetzij in multilaterad verband, hetzij bdateraal. Tijdem de in rnei jongstleden te Genkve gehouden plenake vergadering van de Wereldgezondheibrganisatie heeft de regering dit standpunt in multilateraal kader uitgedragen, terwijl ze met een bevriend donorland enkele concrete mogelijkheden van samenwerking op dit gebied van hulpverlening in bilateraal kader uitwerkt.

3. Analjabetisme en ondenvds

Ats voorwaarde voor elke verdere sociaaleconomische vmrUitgang acht de regering een drastische bestrijding geboden van het analfabetisme en het gdijktijdig o p bouwen van goed basis- en technisch onderwijs, primair v w r de jeugd, doch voorts ook voor volwassenen bag. 40 e.v.).

3

i

t.

I 2 2

Gelijke aandacht verdient het vemrgen van de onverbrekelijk met het voorgaande verbonden ‘follow-up’ van passende educatieve en ontspannende lectuurvoorziening en een snelle ontwikkeling van goed gedoseerde en gedifferentieerde communicatiemedia (drukpers, radio en televisie). De regering verleent daarom veelzijdige medewerking aan projecten op dit gebied. Het op haar verzoek eind 1965 in ontwikkeling genomen prototype van een eenvoudige mobiele grafiiche en audio-visuele produktie-eenheid maakt goede vorde- ringen. Daarnaast worden de mogelijkheden tot respectievelijk het oprichten in Nederland van een instituut voor grafische ontwikkelingshulp en het vestigen van een opleidingscentrum voor radio- en televisieprogrammeurs ondenocht. Een gestandaardiseerde basiscursus voor technische scholen is in voorbereiding.

4. Schukienlast

Ten aanzien van het vraagstuk van de stijgende schuldenlast der ontwikkelingslanden @ag. 27 e.v.1 is de regering van oordeel dat een oplossing daarvoor slechts kan worden bereikt in internationaal verband en met voortdurende actieve medewerking van de ontwikkelingslanden Elf. Zij acht de bestaande samenwerking in het Development Assistance Committee van de o E s 0 een uiterst nuttig middel daartoe en zal hieraan ook in de toekomst haar actieve medewerkmg blijven verlenen. Internationale coiirdinatie van fmancifle hulp als plaats vindt in consortia en consultatieve gmepen draagt eveneens bij tot het tijdig onderkennen van dreigende gevaren en het eventueel voorkomen van structurele onevenwichtigheden in de betalingscapaciteit der ontwikkelingslanden. Voorts zullen zowel omvang ak aard en kwaliteit der hulpverlening zodanig moeten zijn, dat de verhouding tussen de jaarlijkse verplichtingen van de ontwikkelingslanden en de ontvangen hulp geen verdere verslechtering ondergaat. Onmisbaar echter voor het uiteindelijk welslagen van maatregelen ter beteugeling van een verdere toeneming der schuldenlast acht de regering daarnaast de maatregelen, die de ontwikkelingslanden zelf kunnenhoeten nemen op het gebied van een realistisch invoeren ontwikkelingsbeleid en ter bevordering van een gezond monetair en budgettair beleid, met name ook door het beperken van de omvang van korte kredietopnemingen van commercifle aard.

5. Handel en dienstenverkeer

De regering is ervan overtuigd, dat de hulpverlening nimmer tot het gewenste resultaat: een in toenemende mate op eigen kracht verdergaande sociaal-economische vooruitgang van het tweederde deel der wereldbevolking dat le f t in de ontwikkelingslanden, zal leiden, als niet tegelijkertijd - nationaal en internationaal - een handelsbeleid wordt gevoerd, waarin principieel en systematisch rekening wordt gehouden met de belangen van de ontwikkelinglslanden (pas. 69 e.v.). Zij ontveinst zich niet, dat hiermee tal van problemen zijn gemoeid, die direct verband houden met de bestaande eigen, regionale en rnondiale economische struc-

123

turen. Het tijdig onderkennen van deze problematiek is ook voor de verdere ontwikkeling van eigen land van evident belang, opdat bijujds hervo-gen kunnen worden ingevoerd, waartoe de economische ontwikkehg in de achtergebleven landen en hun geleidelijke deelname aan de wereldeconomixhe activiteiten nood- &en. De regering zal voorts bij voortduring een op deze overweging gebaseerde positieve bijdrage leveren m de betrokken regionale en mondiale OrganiSaties waarvan zij deel uitmaakt (E E G, GATT, u N c TAD, em.), zowel voor wat betreft haar houding ten aanzien van grondstoffenovereenkomsten en tariefpreferenties ak ten aanzien van plannen tot supplementaire financiering en dergelijke. Zij acht het daarbij echter in aller belang zoveel mogelijk gebruik te maken van de internationale handels- en prijsmechanismen en vooral die tijdetijke hulpmaamgelen ten behoeve van de economisch nvakkere ontwikkelingslanden te nemen, die ertoe kunnen bijdragen dat zij sneller concurrerend kunnen optreden. Tenslotte zij vermeld, dat zij de mogelijkheid ondemkt tot het oprichten in Nederland van een voorlichtingscentrum ten behoeve van de a h t van produkten uit de ontwikkeliigslanden.

6. Wetemhap en fechnologie

De grote betekenis die de regering hecht aan de mobilisering van de hulpbronnen van westers wetenschap en techniek ten behoeve van een vemelde en blijvende VoOrtUitgang van de ontwikkelingslanden, komt tot uitdrukking in haar actieve deelneming aan bet werk dat werd ingeleid door de in februari 1963 te Genhve gehouden VN-Conferentie inzake de Toepassing van Wetenschap en Technologie (UNCSAT) (pag. 78 e.v. en pag. 111 e.v.). Zo k f t de regering in de loop van 1965 op basis van de rapporten van de als resultaat van evengenoemde conferentie ingestelde v NCommissie voor Wetenschap en Technologie een nauwe samenwerking tot stand gebracht met het Nederlands Instituut voor T N O ten behoeve van een mtal conmete projecten. De prioriteit welke deze commissie verleent aan de verbetering van de voedselvoorZienhg en de gemndheidszOrg, het bevolkingsprobleem, de exploratie en het gebruik van natuuriijke hulpbronnen, de industrialisatie, de huisvesting en stadsplanning, het transport en het onderwijs, is aanleiding voor de regeering geweest om een aantal (inter-)departementale werkgroepen in het kader van de onder voonitterschap van de minister zonder prtefeuille voor ontwikkelingshulp staande Interdeparte- mentale Coiirdinatie Commmissie in het leven te roepen, die zich op basis van de rapporten van eerdergenoemde commissie beraden over mogelijke verdere Neder- landse activiteiten terzake. Deze werkgroepen ondewken voorts op welke terreinen Nederland een bijdrage kan leveren in het ktader van het eveneens uit 1965 daterende v N vijfjarenprogramma tot geintepxrde ontwikkeling van natudijke hulpbronnen, waartoe een negental wereldsurveys - vier voor mineralen, twee op het gebied van het watergebruik en drie op het gebied van de energievooniening - worden ondernomen.

c

124

7. Cemale planning en sociologische aspecten

Centraal bij bet uitstippelen van haar concrete toekomstige bulpverlenings-programmering staat voor de regering een zo nauw mogelijke aansluiting bij de resultaten van bet werk van de V N commissie voor Ontwikkelimgsplanning, die in mei 1966 Baar eerste bijeenkomst hield en waarvan de staf wordt gevormd door het V N centrum voor ontwikkelingsplanning, -projectie en -beleid, terwijl voor de sociale w r e n het te Ge&ve gevestigde Ondenoekinstituut voor Wale Ont- wilrkelingshulp de criteria voor de programmering verschaft (pag. 47 e.v.). De betekenis, die de regering aan het werk van dit New Yorkse centrum en bet

bijdragen die de regering daaraan beeft gegeven. Met name acht zij de prhriteiten die bet meergenoemd centnun thans geeft aan een bexberekening van de wel- Hoof zoals deze. in 1970 verwacbt kan worden, aan een schatting van de re8e kapitdbehoefte in 1970 en aan een analyse van een mogelijke,internationak arbeidsverdekg op industrid gebied tussen meer en minder ontwikkelde landen voor de sard van bet hulpverleningswerk op middellange termijn, van niet te schaUen betekenis. Zij zai dan ook in volgende jaren aan dit werk daadwerkelijh steun blijvea verlenen.

F. VoorkMhg

Tenslotte is de regering voornemens om op het gebied van de internationale ontwikkebgssamenwerking en ten aanzien van het Nederlank aandeei daarin zodanige voorzieningen op het gebied van de voorlichting te treffen, dat binnen afzienbare tijd de publieke opinie in om land regelmatig een meer con- beeld kan hebben van bet bulpverhingibeleid en zijn acbtergronden dan tot heden in de aanloopperiode bet p a l kon zijn (pag. 113 ex).

G. Smhame ea Be Nededamk Ant”

Van een nadere toelichting van het bulpverleningsbeleid ten aanzien van de beide Koninkrijksdelen Suriname en de Nederlandse Antillen is - waar de ver- antwoordelijieid daarvoor bij de vice-minister-president berust - afgezien. Aan de bulp aan Suriname en de Nederlandse Antillen zal eemelfde prioriteit wotden toegekend als in de voorgaande jaren het gevd was (pag. 96 e.v.1.

sociale onderzuekinstituut te Genbve hecbt, blijkt uit de speciate bestemmi w-

Tabellen

126

T A B E L 1

(Iu miljocnea US. dollars) @%nat. inkomen)

1960 1961 1962 1963 1964 1964

I. Totalc nem publieke kapitaalstroom Bel& Canada Denemarlren Bondaepubliek Duitsland Franlcrijk llaliz Japan N & M Narrwegen Oostenrijk p- Ve-d Koninkrijk Verenigde Staten

Totaal ~~c-landen Waarvan: bilaterale

multilaterak

101 75 6

324 842 75 125 47 10

37 406

2.850

4.898 4.242 655

-

92 62 7

589 943 66 214 69 9 2 30 458

3.535

6.076 5.264 812

80 54 7

427 977 67 165 91 7 9 37 418

3.713

6.052 5.388 664

90 98 10 422 843 64 172 38 21 4 47 414

3.842

6.064 5.680 384

80 0.67 129 939 I1 0.15 460 038 841 1.26 56 0,14 178 0.33 49 0,37 17 0.35 13 0,20 63 224 491 0,67

3.534 0,70

5.921 0,66 5.554 367

ILTotaIcnettoparticuliere kapi- lange termijn Waarvan: direac iwsteringen (2.513) (2658) (2.088) (1.949) (2.728) en andem nieuwe leningen (2.420) (2.437) 11.8201 (1.722) (2.339) Netto urportkrrdietgaranties W h 5 j a a r (93) (221) (268) 227 (390)

SIX. Totalc nctto kapitaalstroom BenW (7.410) (8.7341 (8.140) (8.013) (8.650)

( ) = voorlopige cijfers. Ontleend aan: ‘Development Assistana Efforts and Policies‘ 1965 Review. Report by W d l d L. Thorps Chairman of ttte Development Assistance Conunittee. organization for Eumxnic Co-operation and Development, Par& september 1965.

1962 1963 1%4

(ii miljoenen US. dollars)

BelgiE 3018 57,O 49.6 ceaada 41,6 46 2093 lkrmwhn 497 390 52 Bodsepnbliek Duitsland 150,l 107,4 194.2 Franlrrijk 295,6 29735 3473 rn 186,6 129.8 75.1 Japan 103,l l00,6 8094 Nededand 31,7 98,3 50,2 Noorwegen 1,6 490 5.2 Oostenrijk 62 3,6 1.4

Verenigd Koninluillr 199.3 183.3 210,o Portugal - - - Vatnigdestaten 769,O 733@ 1.303,O

T W D A C ~ ~ P O I W ~ ) 1.820,3 1.722,l 2.3389

Ontkend aax ‘Dewlopment Assistawr. Efforts and Policies’ 1965 M w . Repnt by

Economic Co-operation and Development, Parijs, scptember 1965. Willard L Th~chai rmanof thc Development Assistance ccmmittee, & g a n h t h far

130

B U L A G E A

De EconomiPche en Soeiale Raad der V N &COSOC)

De Economische en Sociale Raad (Economic and Social Council of the United Nations) is een der hoofdorganen van de V N (Art. 7 Handvest). De Raad heeft, onder de autoriteit van de Algemene Vergadering der vN, de verantwoordelijkheid voor de taak der Verenigde Naties op economisch, sociaal en cultureel terrein en op het gebied van de rechten van de mens (Hoofdstuk IX Handvest). De functies van de E c o s 0 c en de coiirdinerende taak van de Raad zijn neergelegd in Hoofdstuk X van het Handvest. Hierin zijn onder meer de betrekkingen geregeld tussen de Raad en de gespecialiseerde organisaties, alsmede de wnsultatieve relatie met niet- gouvernementele organisaties. De E C O S O c heeft regionale wrnmissies voor Azie en het Verre Oosten (ECAFE), Latijns-Amerika (E c L A), Afrka (E c A) en Europa (E c E), functionele wmmissies (zoats de Commissie voor de Rechten van de Mens, de Commissie voor h i a l e Ontwikkeling en de Bevolkingswmmissie) en enkele comitCs, mals het ComitC voor Ontwikkelingsplanning en het Adviescornit6 voor de Toepassing van Weten- schap en Technologie. De Raad heeft, onder de autoriteit van de Algemene Ver- gadering, een overkoepelende bestuursfunctie ten aanzien van alle economische en Socide organen van de VN-organisaties zelf, waaronder het V N Ontwikkelings- programma (U N D P). de V N Conferentie voor Handel en ontwikkeling (u N c TAD), het V N Kinderfonds (u N 1 C E F), het Hoge Commissariaat voor de Vluchtdingen, het Wereldvoedselprogramma (w F P) en de in oprichting zijnde V N Organisatie voor Industriele Ontwikkeling (UNOID). Van de gespecialiseerde organisaties (de Internationale Arbeidsorganisatie (I L o), de Voedsel- en Landbouworganisatie der V N (FAO), de V N Organisatie voor Ondenvijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO), de Internationale Bank voor Herstel en Ontwikkeling (IBRD), het Internationaal Monetair Fonds (IMF), etc.) ontvang de E C O S O C jaarlijks r a p porten; zij drdineer t de activifeiten dezer organisaties en doet aanbevelingen ten d e n daarvan. De E C O S O C is derhalve het centrale mondiale forum, waar de activiteiten van alle vworganen en -0rganisaties op economisch en sociaal gebied in geintegreerd verband in beschouwing worden genomen en, mede naar aanleiding van E c o so c- rapporten over de internationale economische en sociale situatie, wereldwijde doekitellingen en prioriteiten voor deze activiteiten worden vastgesteld en nieuwe initiatieven ontplooid.

De discussies in de Raad hebben veel bijgedragen tot benustwording van de saam- horigheid der naties en hun gemeenschappelijke verantwoordelijkheid voor economische en sociale vooruitgang, alsmede tot een duidelijker baef van de interrelatie tussen economkche en sociale ontwikkeling. Voorts heeft de Raad veel aandacht besteed aan wnventies en declaraties op het gebied van de rechten van de mens. U t de aard der zaak richt de E C O S O C zijn activiteiten voor een deel op de ontwikkeling der achtergebleven landen. Van de belangrijke initiatieven die de

13 1

ECOSOC heeft genomen kunnen worden genoemd de instelling van het Uitge breide Technische Hulpprogramma en van het S w a l e Fonds der V N (thans samengesmolten tot het v N Ontwikkelingsprogramma). Voorts heeft de E c o s o c medegewerkt aan de instelling van de Internationale Ontwikkefings Associatie (ge iieerd aan de Wereldbank) en van het Wereldvodselpm- Vde studies werden door de Raad ge'intieerd op het gebied van planning en projdes, ontwikkelin&hanciering, sociale ontwikkeling, internationale grondstoffenproblemen, industriahatie, etc. Met name de laatstbedoelde studies hebben de basis gelegd voor de instelling van de U N C T A D en de oprichting van een V N Organisatie voor IndustrZle Ontwikkeling (u N o I D). Tenslotte geven de rapporten van de E c o s o c over het V N Ontwikkelingdemmhn een duidelijker inzicht in de pmblemen waannede men bij het ontwikkelingsproces der achtergebleven landen te maken heeft, en ook een beter beeld van hetgeen in het licht van de doekitellingen van het decennium dient te worden nagestreefd. Het gezag van de E C O S O C is versterkt door de recente uitbreiding van het lidmaatschap van 18 tot 27 leden. Voorts heeft de instelling van een Planning Corn- missie van topdeskundigen, die de E c o s o c adviseert over planning en projecties met betrekking tot alle economische en sociale vwrganen en -organisatieS, duide lijker perspectief gegeven aan de wereldwijde beleidsvormende taak van de Raad. Als illustratie van de betekenis der laatste zittingen voor het prakkhe ontwik- kehgswerk diene het volgende.

De negenendertigste Zitting van de Ewnomische en Sociale Raad, welke op 30 juni 1965 te Genkve begon, held zich, behalve met vele andere onderwerpen, in het bijzonder bezig met 'the Development Decade at mid-point'. Bij k t opmaken van de balm van wat in de eerste helft van het aan de ontwikkeling gewijde decennium werd berekt en bij het ovenvegen van de toekomstperspectieven kondea de leden van de Raad gebruik maken van voor dit doe1 opgestelde rapporten. In deze rapporten werd zowel teleurstelling tot uitdrukking gebracht over de nogal b e perkte resultaten en de p t e afstand die nog moest worden afgelegd, als enige tevredenheid getoond over een toenemend actieve en effectieve intemationale samenwerking, mwel op economisch als op sociaat gebied. Als positieve punten werden mar voren gebracht, dat de V N nieuwe middelen hadden gevonden voor de behandeling van handel en ontwikkeling; dat zich een grotere flexibiliteit begon voor te doen bij het verschaffen van ontwikkelingkapitaal; dat de belangstelling voor ontwikkelings-planning op lange termijn groeide; dat de training in gespecialiseerde vaardigheden uitgebreid werd; dat de poghgen om de hulpmiddelen van de natuurwetenschappm en de technologk toe te passen bij het oplossen van ontwikkeiingsproblem~ werden gebtensiverd en, tenslotte, dat het Wereldvoed- selprogramma goede resultaten had opgeleverd. Tot de punten die zorg baarden, behoorden de te gerhge aandacht voor de gezondheid in ontwikkelingsplannen, de soelle bevollcinggoei in vele ontdikelings- landen en de ongelijkmatige vooruitgang op verschillende sociale gebieden.

,132

De vooruitzichten voor de tweede helft van het aan de ontwikkeling gewijde decennium werden geacht in hoge mate af te hangen van de beschikbaarhid van middelen voor intensiever werk op terreinen waaraan prioriteit was toegekend. Verder ook van voortgezette benutting van de rijke ervaring op het gebied van ontwikkelingstechnieken die de laatste jaren werd opgedaan en van het ontwevn van mechanismen voor het vroegtijdig ontdekken van tekortkominm en onevenwichtigheden. Ook gedurende de zomerzitting van dit jaar hield de Raad zich weer met rapporten over het ontwiklcelingswerk bezig, en we1 ditmaal in het bijzonder met evaluaties van specifieke projecten, met name in Thailand, Chili en Tunesie, waaruit verschillende aanbevelingen van algemene aard voortvloeiden die op de aanpak in de toekomt van invloed zullen kunnen zijn. Zo werd gesuggereerd de tijdsperiode tussen het aanvaarden en het tot uitvoering brengen van een project te verkleinen; de vertegenwoordigers van de V N in de betrokken landen groter status en autoriteit toe te kennen als ‘spil’ voor alle verstrekte hulp; goed-opgezette ‘fellowship’ te realiseren om ‘counterpart personnel‘ voor te bereiden voor training; en ‘post- project inspections’ te houden om het overnemen van de taken door mensen uit het land zelf te begeleiden. De E c 0 s 0 c richt de aandacht thans onder meer op industrialisatie, ontwikketings- finan*& mensenrechten, een vijfjarenprogramma voor overdracht van wetenschap en technologic, een vijfjarenprogramma voor studies inzake niet-agrarische hulpbronnen, op sociale ontwikkeling, en het probleem van de wereldvoedsel- situatie. Mede in het licht van het voorgaande is de drdinerende taak, die de E c o s o c heeft ten m i e n van de economixhe en sociale activiteiten van de V N en de gespedkerde organisaties, van essentieie betekenis voor een behoorlijke samenwerking tussen alle genoemde organen en organisaties, waarbij de inspanning zo doelmatig mogelijk kan worden gericht.

I

133

B I J L A G E B

€€et V N OnMkkelingspm~ma (UNDP)

Het V N Ontwikkefingsprogramma (UN Development Programme) is tot stand gekomen door een h i e van het Speciale Fonds van de Verdgde Naties en het Uitgebreide Programma voor Technixhe Hulp van de V e d g d e Naties. De eerste bijeenkomt van het hoogste orgaan van het O n m e h g s p r o P m t W de Raad van Bestuur, vond plaats in januari 1966. De d u d e van het Programma wordt gevormd door een administrateur en een CQ- admiiistrateur. Als administrateur treedt op de Uitvoerend Directeur van het voormalige Speciale Fonds, als co-administrateur fungeert de Voorzitter van de voormalige Raad voor Technische Hulp, waarin alle aan het Uitgebreid Programma voor Technixhe Hulp deelnemende organisaties waren vertegenwoordigd. In de Raad van Bestuur van het Ontwikkelingsprogramma hebben 37 landen zitting. Hiervan zijn 19 zetels beschikbaar voor ontwikkelingslanden (inclUsief ZuiddaVig en 17 voor ontwikkelde landen (14 voor westelijke landen en 3 voor Oosteuropese landen). Voor de 37e zetel is een regeling getroffen volgens welke deze de eerste twee jaren aan het Westen toekomt, de volgende drie jaren aan Oost-Europa, daarna voor drie jaren aan de ontwikkelingslanden en vervolgens weer voor 66n jaar aan het We&en.

De financiele middelen die het V N Ontwikkelingsprogramma ter beschikking staan worden verschaft door 122 landen. De in 1965 door het Speckle Fonds en het Uitgebreide Programma voor Technische Hulp gedane uitgaven kwamen aan 130 landen en gebieden ten goede.

In 1965 werd middels vrijwillige bijdragen aan het Speciale Fonds een hedrag van $91.582.000 beschikbaar gesteld en aan het Uitgebreide Programma voor Tech- nische Hulp $53.998.000. De beide programma’s tezamen beschikten in 1965 dus over een totaal van ruim $145 miljoen. De Nederlandse bijdrage aan het Speciale Fonds in 1965 bedroeg $3.842.000, aan het Uitgebreide Programma voor Techniche Hulp $1.790.000. Het streefcijfer van het Ontwikkeligs Programma is gesteld op een jaarlijkse bijdrage van $200 miijoen.

Het Speciale Fonds heeft sedert zijn oprichting in 1959 tot een totaal van $442 miljoen aan bijdragen ontvangen. Het totale aantal goedgekeurde proHen ultimo 1965 bedroeg 522 w m e d e een bedrag van meer dan $ 1 miljard gemoeid was. Dit bedrag bestond uit 41,546 uit bijdragen van het Speciale Fonds en voor 58,596 uit bijdrapen van ontvangende landen.

Van het W e aantal goedgekeurde projecten was per ultimo 1960 in uitvoering 2646, reeds voltooid 146, totaal27%, 1963 in uitvoering 7396, reeds voltooid 6%, totaal7%, 1964 in uitvoenng 6696, reeds voltooid lo%, totaal7646. 1965 in uitvoering 6146, reeds voltooid 121, totaal73%.

134

Het totaal aantal experts dat in 1965 in diem was van het Speciale Fonds bedroeg 1.484. Sedert de oprichting van het Speciale Fonds werden totaal 3.282 experts aangesteld.

Het Speciale Fonds verleent zogenaamde pre-investexingshulp. Het beweegt zich in hoofdzaak op drie terreinen: onderzoek naar de aanwezigheid en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen, oprichting van opleidingsinstituten en uitvoering van grotere demonmatieprojecten. De Speciale Fonds-projecten zijn bedoeld om de weg te bereiden voor latere grote kapitaalinvesteringen. Ter illustratie diene dat 22 voltooide projecten, waarmede een totaal bedrag aan Speciale Fonds-hulp en bijdragen van ontvangende landen van slechts $28 miljoen gemoeid was, investeringen hebben weten aan te trekken tot een totaal bedrag van ruim $ 1 miljard.

Het Uitgebreide Programma voor Technische Hulp heeft sedert zijn oprichting in 1949 tot en met 1965 een totaal bedrag van $504 miljoen aan vrijwillige bijdragen ontvangen. De activiteiten van het Uitgebreide Programma voor Technische Hulp bestaan uit het verschaffen van technische hulp aan regeringen, hoofdzakelijk op de navolgende gebieden: landbouwontwikkeling, economische overzichtstudies en planning, gexondheid en onderwijs. Vooral trainingscentra worden in het kader van dit programma opgericht. Ook de financiering van seminars, studiereizen en surveys gebeurt door ~nschakeling van het Uitgebreide Programma. Deze vorm van technixhe hulpverlening moet worden onderscheiden van de zogenaamde ‘reguliere programma’s’ van de diverse organen van de v N zoals F A 0, I L o en u N E s c 0, welke eveneens technische hulp verlenen, maar zulks doen met gebrubaki ig van eigen middelen. Overigens wordt de uitvoering van de activiteiten van het Uitgebreide Programma aan laatstgenoemde organen van de V N toevertrouwd. In de jaren 1963 en 1964 werden in totaal 6.583 experts aangesteld en 7.884 fellowships toegekend.

Het thans gevomde V N Ontwikkelingsprogramma zet de activiteiten van de twee oonpronkelijke organisaties voort. Het zal door de samensmelting van de twee complementaire, maar verschillende typen van hulpverlening op meer flexibele . wijze kunnen voorzien in de regionale en nationale behoeften aan pre-investerings- hulp. Ook zal door een nauwere coiirdin&ie met andere sectoren van de technische samenwerking der VN, bijvoorbeeld het u N I c E F en het Wereldvoedselprogramma, efficZnter en continulteit-bevorderend gewerkt kunnen worden. Op de eerste bijeenkomst van de Raad van Bestuur werd bepaald, dat voor het toekomstige beleid pnmair zal gelden: de bestudering van de verwachte tegenwoordige en toekomstige behoefte aan experts op de voornaamste gebieden, die het Ontwik- kelingsprogramma zal bestrijken. Deze studie zaI ook de contracteringsmethode

135

omvatten. Voorts werd besloten de pre-investeringshdp te venterken en uit te breiden.

De Raad heeft in zijn eerste zitting (januari 1966) een 82 projecten omvattend nieuw programma goedgekeurd. De kosten hiervmr werden geraamd op $255 miljoen, waarvan $104 miljoen door het Ontwikkelingsprogrmma Sefinancierd zal worden en bijna $151 miljoen door de ontvangende regeringen.

Het aantal nieuwe projecten kan worden onderverdeeld in: surveys wetenschappelijk onderzoek scholing en opleiding planning en economische ontwikkeling

Een andere indeling der projecten geeft het volgende beeld: landbouw industrie en infrastructuur

De regionale verdeling der projecten is als volgt: Afrika Amerika Azie en Verre Oosten Europa Midden-Oosten

31 23 27 1

37 45

34 23 20 4 1

In zijn tweede zitthg (juni 1966) heeft de Raad van Bestuur van het Ontwikkelings- programma 55 nieuwe projecten goedgekeurd. De kosten van dit nieuwe programma d l e n $161 miljoen bedragen, waarvan het U N D P $63 miljwn voor zijn rekening zal nemen.

136

B U L A G E C

Het Kindexfonds van de Verenigde Naties (U N I C E F)

Het Kinderfonds van de Verenigde Naties (United Nations Children’s Fund) werd opgericht op 11 december 1946. Aanvankelijk stelde het zich ten doel hulp te verlenen aan kinderen in landen die het slachtoffer van de t w d e wereldoorlog waren. In 1950 echter kreeg u N I c E F de veel omvangrijker taak van verbetering van de levensvoorwaarden van kinderen in de ontwikkelingslanden. Bij de reali- sering van dit doel werkt U N I C E F samen met de regenngen van de betrokken landen en met andere gespecialiseerde organisatiff van de VN, alsmede met niet- gouvernementele organisaties. De gespecialiseerde organisaties hebben de technische leiding bij hulpverleningsprojecten; zij leveren de nodige experts en zonder hun fiat kan geen project worden uitgevoerd. Hulpverlening geschiedt op verzoek van de regering van een ontwikkelingsland, dat zelf voor een tenminste even groot bedrag als U N I C E F in het project moet participeren. In feite dragen de ontwikkelingslanden gemiddeld twee en een half

De activiteiten van U N I C E F strekken zich uit over de gebieden van preventieve en curatieve gemndheidszorg, voeding, voedselconservering, welzijnw.org voor gezin en kind, onderwijs, beroepwpleidingen, gezinsplanning. Voor de fmanciering van projecten en administratieve kosten is U N I C E F afhankelijk van vrijwillige bijdragen. Deze komen in hoofdzaak van regeringen, hoewel het percentage van de inkomsten uit particuliere bron voortdurend stijgt.

Op de in mei 1966 te Addis Abeba gehouden zitting van de Raad van het Kinder- fonds werd besloten, de plamen tot het ondersteunen van regeringsprogramma’s voor ‘family planning’ opnieuw op de volgende zitting, in 1967, ter sprake te brengen. Intussen zullen deze plannen voor advies Ban een gezamenlijke mmmissie van u N I c E F en de Wereldgezondheidsorganisatie worden voorgelegd. Op dezelfde zitting werden 206 projecten goedgekeurd, die door 86 landen waren ingediend en tezamen bijna $30 miljoen zutien vereisen.

In 1966 droeg Nederland f 0,6 miljoen aan dit programma bij (1965: f 0,s miljoen).

maal U l v d bij & UN I C E F.

I

137

B U L A G E D

D e W e d d g e m n d h e ~ ~ (W H 0)

De Wereldgezondheidsorganisatie (World Health Organization) werd opgericht in 1947, enerzijds met het doel de beschikbare kennis en ervaring op het uitgestrekte terrein der mondiale gemndheidszorg ten dienste der leden-staten te stellen en anden.ijds ter bevordering van het wetenschappelijk ondenoek en de ontwikkeling van nieuwe methodieken, waarbij ook gezondheidsplanning en operationeel onderzoek een belangrijke 1-01 spelen. De bestrijding van besmettelijke volksziekten behoort tot de meest spectaculaire taken. De malariabestrijding maakt voortgang, doch niet zonder tegenslagen. In mei 1966 heeft de Negentiende W e r e l d g e m n d h e i d n g haar goedkeuring gehecht aan een voorstel van de Duecteur Generaal van de w A o om een wereld- campagne ter bestrijding van pokken te lanceren. Zuke campapes brengen in toenemende mate met zich mede, dat met steun en advies van de W H O gezond- heiddensten worden opgezet die, alhoewel aanvankelijk bedoeld voor de bestrijding van malaria of andere ziekten, uitgroeien tot een basis-gezondheihga- nisatie, waarin alle taken van preventieve en curatieve gezondheihrg (w.o. moederschaprg en kindertrygene, voeding, geesteli~xe gemndheidszorg) worden ondergebracht. Onder de huidige omstandigheden is er in vele landen weinig hoop, dat de op het gebied van de milieuhygiene beschikbare deskundigen het hoofd kunnen bieden aan de nieuwe problemen opgeroepen door urbanisatie en industrialisatie en door de toenemende bevolkingsdruk. Drinkwatervoorziening en vuilvenvijdering zijn echter onderwerpen van primordid belang voor de verhoging van het gezond- heidspeil en daarmede van de sociale en economische vooruitgang van de ontwikkeliigslanden. Tekorten aan financiele middelen, aan opleidingsmogelijWen en dientengevolp aan geschoola gezondheidspersoneel zijn in vrijwel alle ontwikkelingslanden de knelpunten voor de gezondheihrg. De WHO doet haar uiterste best, op al deze terreinen deskundige adviezen en daadwerkefijke steun te verlenen en, waar mogelijk, onder meer door een uitgebreid fellowshipprogramma kennisoverdracht te stimuleren.

De p o n e begroting van de w A o beloopt voor 1 967 een bedrag van $ 5 1.5 15.O00, waarin is begrepen een bedrag van $2.400.000 voor de wereldpokkencampape. Ook is een bedrag gereaerveerd voor medisch onderzoek. Uit extra-budgettaire fondsen, fondsen voor techni.de hulp en uit het Vnjwillig Fonds voor Gezond- heidsbevordenng tevunen komt nog ongeveer $45.500.000 beschikbaar. De Nederlandse begrotingsbijdrape voor 1967 is gesteld op $ 527.600.

138

BIJLAGE E

139

Internatioaale A r b e i i ~ * "e QLO)

De in 1919 opgerichte Internationale Arbeidsorganisatie (International Labour Organization) is in 1946 een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties geworden. De voornaamste sectoren van haar programma zijn: verbetering van arbeids- en levensomstandigheden, ontplooiing van de rnenselijke hulpbronnen en ontwikkeling van maatschappelijke instellingen. In 1965 heeft zij haar programma aan de moderne behoeften verder aangepast. In verband hiermee zijn ook de structuur en de werkwijze van k t Internationale Arbeidsbureau gemganiseerd.

sedert enkele jaren worden binnen het actkiteitenprogramma van de Internationale Arbeidsorganisatie de belangen van ontwikkelingslanden meer centraal gesteld. Niet aUe-en blijkt dit uit een verhoging van de beschikbaar gestelde gelden voor technische hulp maar ook kan worden geconstateerd, dat de onderwerpen, welke op de jaarlij&se Interndonale Arbeidsconferentie worden behandeld, vooral de laatste jaren dikwijls een speciale verwijzing inhouden naar de ontwikkelingslanden. Een korte samenvatting van het verloop van de ontwikkelingshulp via de i L o geeft het volgende beeld.

In 1950 is de Internationale Arheidsorganisatie met ontwikkelingshulp begonnen en & M e n is rneer dan $150 miljoen aan technisehe hulp uitgegeven. Meer dan 60% van dit bedrag is besteed aan de ontplooiing van menselijke hulpbronnen, vooral door middel van vakopkiding. In 1965 waren er 109 projecten op het gebied van de vakopkiding in 63 landen. Er waren in dat jaar 41 projecten op het gebkd van 'management development'. Voor het jaar 1967 zal een totaalbedrag van meer dan $15 miljoen beschiikbaar zijn voor projecten van de internationale Arbeidsorganisatie (hierbij zijn inbegrepen bijdragen van het Uitgebreide Pro- gramma voor Technische Hulp van de Verenigde Naties en van het Speciale Fonds).

De beIangrijkste sectoren welke voor 1966 op het programma van de Internationale Arbeidsorganisatie staan, hebben hetrekking op verbetering van arbeiis- en levensomstandigheden, ontplooiing van menselijke hulpbronnen en ontwikkeling van maatschappelijke instellingen. Ter conferentie van 1966 leidden de discussies over de rol welke de Coiiperatie kan spelen in de economische en sociale ontwikkeliig van ontwikkelingslanden, tot de aanvaarding van een aanbeveling daaromtrent. Het rapport van de Directeur-Generaal van het Internationale Arbeidsbureau wijdt in 1966 onder het hoofd 'Mustrialisation and Labour' in de eerste plaats aandacht aan de problemen welke de industriali.de in ontwikkelingslanden met zich brengt. Hierbij wordt stilgestaan bij verschillende sociale en arbeidsproblemen welke recht- s b k s de industrialisatie be'invloeden, zoals de opleiding in de ruimste zin van bet wobrd, het loonbeleid, problemen ten aanzien van de arbeidsduur, verhoudingen tussen werkgevers en werhemers en de verantwoordelijkheid van de vakbeweging. Daarbij wordt aangegeven, dat de i L o bij voortduring een belangrijke rol moet

spelen bij internationale inspanningen ter bevordering van de industrialisatie. Daar- mast behouden de traditionele activiteiten van de ILO, die gericht zijn op de aanvaarding ea nalevhg van internationale arbeidsverdragen, hun beteke&.

Tenslote Zij nog vermeld, dat de gewone begroting van de Internalionale Arbeiids- organisatie voor het kalenderjaar 1967 een bedrag beloopt van $22.472.398. Deze begroting werd in juni 1966 vastgesteld. De Nederlandse begrotingsbijdrage voor het jaar 1966 was $229.818.

140

BIJLAGE F

De V N Organisatie voor Indwlriiile Ontwikkeling (U N 0 I D)

De Twintigste Algemene Vergadering van de Verenigde Naties heeft het besluit genomen tot oprichting van een V N Organisatie voor Industriek Ontwikkeling (UN organization for Industrial Development). Deze Organisatie is opgezet als een autonoom onderdeel van de Verenigde Naties en orgaan van de Algemene Vergadering. De Organisatie zal een eigen secretariaat hebben onder leiding van een Uitvoerend Directeur voor Industriele Ontwikkeling. Dit secretariaat wordt aangesteld door de Secretaris-General van de Verenigde Naties en vormt een onderdeel van het V N-SeCn?tariaat. Het voornaamste orgaan van de Organisatie wordt de Industriele Ontwikkelings- raad, die tenminste 6th maal per jaar bijeen zal komen. De omvang van de Raad is voorlopig vastgesteld op 45 landen. De administratieve en ondemkactiviteiten van de Organisatie zullen worden gefinancierd uit de gewone VN-begroting. Operationele activiteiten worden bekostigd ulwel uit vrijwillige bijdragen, gestort in een apart trust fund, als uit vrijwillige bijdragen voor industrialisatie, die aan het v N Ontwikkelingsprogramma worden verstrekt De nieuwe organisatie, die naar venvacht wordt na 1 januari 1967 in werking zal treden, zal in de plaats komen van het bestaande V N Centrum voor Industriele Ontwikkeling, terwijl de Industriele Ontwikkelingsraad het huidige ComitC voor Industriele Ontwikkeling van de E c o s o c zal vervangen.

Door Nederland is aan het V N Ontwikkelingsprogramma een bijdrage van f 3 miljoen toegezegd voor industriele projecten. De bestediig hiervan zal geschieden in overleg met de V N Commissaris voor Industri6le Ontwikkeling en mag niet leiden tot een vermindering van het aantal projecten op industrieel gebied, dat het v N Ontwikkelingsprogramma reeds voornemens was te financieren.

141

B I J L A G E G

Organisstie der V N voor Onderwijs, Wetenschap en coldnnr (U NE S C 0)

De OrganiSatie der Verenigde Naties voor OnderwijS, Wetenschap en Cdtuur (United Nations Educational, Scientific and C u l t d Organization) is opgericht op 16 november 1945. Deze organisatie leg zich toe op het coiirdineren van de activiteiten van nationale organisaties op het gebied van onderwijs, wetenschap ea cultuur. Daamaast heeft de u N E s c o een informatieve en stimulerende taak. Sedert enige jaren wordt steeds meer nadruk gelegd op de aanwendhg van onderwijs en wetenschappen in het belang van de economische en sociale ontwikkeling van de jonge staten. De U N E S C O stelt zich voor, het programma vooral op de volgende onderwerpen te richten:

In de onderwijssector moet een zekere prioriteit worden gegeven aan de planning, de verbetering van de status en de opleiding van het onde&jzend personeel, de voortgezetk W j d i n g van het analfabetisme, de vo-g van jongeren buiten schdverband, alsmede de toelating van vrouwen en meisjes tot het onderwijs. Ook in de sector van de natuurwetenschappen zal de planning de hoogste prioriteit moeten verkrijgen; het ondemcht in de basiswetenschappen zal dan het tweede prioriteitsgebied zijn. Vervolgens moet aandacht worden besteed aan de bevordering van de research in het belang van de wetenschappelijke vooruitgang. Operationele activiteiten dienen te worden gericht op de opleiding van twhniisch en wetenschappeli3i personeel.

De begroting der U N E S C O beliep in 1965 $23.9 miljoen. Aan extra budgettaire b i a g e n (mclusief die van het UNDP) kwam in dat jaar $ 25,O miljoen beschikbaar. Voor 1966 zijn deze bedragen naaf schauing respectievelijk $24,9 miljoen en $25,0 miljoen groot. Om de plannen voor de jaren 1967 en 1968 uit te kunnen v m , zal op de begroting voor die jaren in totaal $62.9 miljoen worden opge- bracht, waarnaast nog eens een bedrag van $56,8 d j m aan extra budgettaire bijdragen (dusief die van het UNDP) wordt verwacht. De Nederlandse bijdragen waren mor 1965 $10,5 miljoen en voor 1966 eveneens $10,5 miljoen.

Tot de projwten die uit de extra budgettaire bijdragen van het v N ontwikkelingsprogramma worden bekostigd, behoren drie programma's in resp. Algerije, Iran en Mali, elk enkele proefprojecten omvattend waarbij het analfabetisme onder volwassenen wordt bestreden in directe samenhang met het door hen verrichte werk zgn. Work-Oriented Adult Literacy Pilot Projects'. Deze ge'integreerde aanpak is de eerste poging de waarde van een geheel nieuwe strategie voor de bestrijding van het analfabetisme te testen, die als zij aan de verwachtingen voldoet van grote betekenis kan worden. Zij is mede een direct gevolg van de beraadsla&gen en besluiten van het in september 1965 op initiatief van de Sjah in Sjah van Iran en onder auspisen van de U N E s c o te Teheran gehouden wereldconm van ministers van onderwijs, waar de Nederlandse delegatie onder leiding stond van de minister be-

k

142

last met de hulpverlening, dit teneinde de sunenhang tussen de ktrijding van het analfabetisme en sociale en economische ontwikkeling met nadruk te onderstrepen. Het is deze samenhaug die bij de genoemde projecten centraal is geste.1d. Meer dan veertig landen hebben reeds hun belangstelhg voor deelneming aan verdere projecten van deze aard doen blijken.

BIJLAGE H

143

DeVoedaelenLMdboow ~ ' derVN(FA0)

De Voedsei- en Landbouworgankatie (Food and Agriculture Organization of the United Nations), die als gespecialiseerde organiSatie der V N in 1945 werd o p e richt, heeft tot doel de verbetering van de voeding en de 1-4 de vergroting van de produktiviteit in landbouw, visserij en bosbouw en een verbeterde efficiency in de distributie van levemmiddelen en landbouwprodukten in het aIgemeen, en de bevordering van het welzijn der pkittelandsbevolking. Om dit dcel te. bemiken bevordert de FAO het wetenschap@& ondeazoek naar v e r e d e landbouwmethoden, naar verbetering van de v-gewoonten en van de vmerking, afiet en distributie van levensmi- De. aldus verkregen regultaten worden door het secretariaat van de or- geanalysed en ter beschikldng van de autoriteiten van de ontwikkehgsbden gesteld. Voorts

I

t i

veIsterkt de F A 0 de geaachtenwisseling tussen de V e r S C h i k l M k wetenscbappelijke inStitUten door symposia te organkren of d e g r o e p e n te vormen. De door genoemde organisaties v e r h d e technische bijstand e~ncentceert zich op landbouw- onderwih en -worlichting. Ook het vraagstuk der landhwhdetveflening heeft haaraandack Had het werk van de FAO oorspronkelijk een me-er algemeen karakkr, in de loop van de jaren is het maarkpunt van de werkzaamheden meer wmchoven naar de behoeften van de minder ontwikkelde landen, waarbij naast de tschnische huIp verb@ ook de planning meer aandacht verkreeg. Het aandeel van de P A O in

In 1962 w e d in samenwerking met de V N bedoten op rndtihterde basis het Wereldvoedselprogramma in te stellen. Voor ~ d e m informatie moge worden verwezen naar bijlage I. De b r g d b e i d over de inadequate voeding en over het achterblijven van de toe name van de voedselproduktie bij de bevolkingsgroei drukt een beiangrijk stempel

me&& en de toepassing van wetenschap en techniek zal in toenemende mate de integratie van de landbouw in de totale economische en sociale ontwilrketing

L

het U N D P k relatief bijzoeder grroot.

op de groeiende operatiode actiViteit van de F A O . Naast de verbeteh g van

de aandadlt opeisen-

De begrothg van de F A O bedroeg voor bet biennium 1964/65 een bedrag van $38,8 miljoen en bedraagt voor het biennium 1966/67 $49,9 miljoen. De Nederlaudse bijdragen waren voor 1964/65 $ 0 3 miljoen en voor 1966/67 $0,7 mil-.

144

B I J L A C E I

Het WereMvoedselprogramma (W F P)

In 1962 is het Wereldvoedselprogramma (World Food Programme) ingesteld op initiatief en onder verantwoordelijkheid van de Verenigde Naties en de Voedsel en Landbouworganisatie (F AO) gezamenlijk. Aangezien het hier een nieuwe activiteit betrof, waarvan men de consequenties moeilijk kon ovenien. besloten de oprichters het Programma in eerste instantie voor een pmefperiode van drie jaar in te stellen (1 januari 1963 tot en met 31 december 1965). In deze proefperiode mu het WFP moeten kunnen bexhikken over een bedrag van $100 miljoen, dat voor tweederde m u moeten bestaan uit voedselschenkingen en voor het overige uit geld en dieasten (bijv. vervoer). In werkelijkheid is door bijna 70 Ianden bijna $95 miljoen aan produkten, geld en diensten bijeengebracht. Het Programma wordt geleid door de executive director ir. A. H. Boenna, bijgestaan door een betrekkelijk beperkte staf, de goede diensten van andere internationale organisaties, 0.2 de F AO, en een bestwr (Intergovernmental Committee), WaaTin 24 landen - ook Nederland - vertegenwoordigd zijn.

De activiteiten van het w F P zijn primair gericht op de uitvoering van economische en sociale ontwikkelingsprojecten, waarin naast kapitaalgoederen en geld ook voedsel aangewend kan worden. Door integra& in projecten krijgt het voedsel veel meer effect dan wanneer het alleen verstrekt wordt tot bevrediging van con- sumptiebehoeften. &der dit soon projecten worden ook verstaan de zga speciale voedingsprogramma’s, bijv. voor (school-)kiaderen, studenten, onderwijzend personeel en as. moeders. Tot begin 1966 zijn er sinds de start van het programma 116 van zulke projecten in uitvoering genomen tot een waarde (van w FP-bijdragen) van ruim $65 d j o e n . In de tweede plaats wordt 25% van de middelen van het W F P gereserveerd voor hulp in noodsituaties. Tot begin 1966 werd in 32 gevallen zulke hulp verleend tot een bedrag van ca. $ 15 miljoen (de hongersnood in India was hier nog niet bij inbegrepen.

Eind 1965 is door de ~ao-conferentie en de Algemene Vergadering van de VN, gezien de goede resultatm, besloten het Wereldvoedselprogramma voor onkperkte tijd Goort te zetten. Het plan was, op de in januari 1966 gehouden z.g. ‘pledging conference’ van de V N voor de periode 1-1-1966 tot 1-1-1969 $275 miljoen bijeen te brengen. Tot nog toe is hier ca. $208 miljoen van gerealiseerd, onder voorbehoud van de VS, dat de Amerikaanse voedselbijdrage niet meer dan de helft van de totale voedselbijdragen zal zijn. Daardoor is in feite thans nog niet meer beschikbaar dan ongeveer 0 153 miijoen. Van een aantal landen worden echter nog bijdragen of verhogingen van bijdragen venvacht. Voor de periode 1966 t/m 1968 zijn reeds aanvragen voor projecten tot een waarde van S 167 miljoen op het hoofdkwartier te Rome ontvangen. De Nederlandse bijdrage voor genoemde periode is vastgesteld op $ 6 miljoen.

145

Een overzicht van de bijdragen en de bestedingen van het w F P volgt hieronder.

Bijdragen aan voedrelprodukten, verdeeld naar donorlanden (1963-17 januari 1966) (in duizenden dollars)

Donorlanden Aangegane Reeds Toegekend Totaal k van de verplich- afgeleverd maar niet aangegane tingen afgeleverd velplicll- (1) (2) (3) (2 + 3) tingen

Verenigde Staten 40.0oO 12.486 26.722 39.208 98.02 Bondsrepnbliek Duitsland 6.800 6.660 140 6.800 100,00 Canada 5.172 2.637 2.535 5.172 lO0,OO Verenigd Koninkrijk 3.200 1.839 1.198 3.037 9490 Franlrrijk 2.150 1.174 905 2.079 96,69 Noderland 1.563 1.100 ~ 463 1.563 100,00 Denemarken 1.333 994 333 1.327 9955

70 1.106 100.00 NOOrWegen Austral2 1 .Ooo 680 196 876 87,60 Zweden 1 .Ooo 640 35 1 991 99,lO V.A.R. 889 831 - 831 93,48 Finland 625 213 412 625 100,00 Iedand 600 512 56 568 94,63

1taIie 500 Overige landen 2.460 960 520 1.480 60,16

68.947 32.122 34.090 66.212 96.03

1.106 1.036

Belgik 549 360 189 549 100,00 - - - -

Nogtoe te kennen$68.947.000-$66.212.000=$2.735.000. Het grootste deel (54%) van de bijdragen aan voedselproduaen bestaat uit $raan en graanprodukten, gevolgd door zuivelprodukten (21%), ingeblikte en gedroogde vis (7%) en phtaardige vetten (6%).

146

Aangegane verplichtingen in de vonn van dienstenverlening (zeevracht en vemkering) en comnte bfidragen (1 963-1 7-1-1 966)

Aankegane Reeds veIpli&tingen opgmomen

A. ~ v e r ~ g $ 5.064.682 f 2511.318 $ 19.958.491 $ 17.870.093 B. contsnte bijdragen

$ 25.023.173 $ 20.381.411

Middricn ter beschikking van her Wereldvaedselpmgramma (1963-17 j a m d 1%)

contante -in Totaal * middelen yorm Van

endmwten- voedsel- - p r o d u L t a r (1) (2) (1) + (2)

Aaagegane verplichtingen I 25.023.173 4- $ 68.947.471 = $ 93.97&6# -Aftr&van- uitga-

ven, reservefonds cn d i m ver- lkm ten ~ v o l g e deValUatie-$ 4.921.819

+divnseinlrOmsten 4-S 2217.466 - diverse uitgaven -$ 1510.000

Ter beschiulng . staande middeleu $ 22318.820 + $ 67.437.471 = $ 89.756B1

Als volgt toegezegd en/of besteed: Noodgevallen (pecommiaeerd Op 17-1-1966) ontwiktelingsproiecten

- $ 24.440.700

(Becommittecrd ~p 17-1-1966)

Restant $ 971.555

- $ 64.344.036

147

Aange$ane veqdickingen voor de periode 1966-1968 ( a f g e d in duizenden dollars)

Totapl I

92.000 20.625 4.667 3.975 3.100 3.000 4.000 3.067 1.600 -

6.000 6.875 2.333 2.385 3.100 3.000 2.000 1.533 400

1.633

130.000 27.500 7.000 7950 6.200 6 M 6.000 4.600 2000 1.633

136.034 33.590 29.259 198.883

OIlCTigelandcn 5827 500 3.066 9.393

Totepl Is 141.861 34.090 32.325 208.2762

148

B U L A G E J

De V N Conferentie voor Handel en OntwiWreling (U N C T A D)

De V N Conferentie voor Handel en Ontwikkeling (UN Conference on Trade and Development) werd op 30 december 1964 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties opgericht als autonoom orgaan van de Algemene Vergadering. De belangrijkste functies van de u N c T A D zijn: Q. de bevordering van de internationale handel, speciaal met het oog op de versnelling van de internationale economische ontwikkeling, in het bijzonder tussen landen met een ongelijk ontwikkelingspeil, tussen ontwikkelingslanden onderling en tussen landen met verschillende economische systemen; b. de formulering van principes en richtlijnen, welke betrekking hebben op de internationale handel en aanverwante problemen van economische ontwikkeling; c. het doen van voorstellen ter uitvoering van de onder b. genoemde principes en richtlijnen, daarbij rekening houdend met verschillen in economkh systeem en mate van ontwikkeling.

De Conferentie, het hoogste drgaan, komt tenminste eens in de drie jaren bijeen. Wanneer de Conferentie geen zitting houdt, berusten de functies van de organkatie bij de Raad voor Handel en Ontwikkeling, welke in beginsel tweemaal per jaar bijeenkomt. In het bijzonder dient de Raad zorg te dragen voor de uitvoering van de aanbeveling% resoluties en andere besluiten van de Conferentie. De Raad heeft een viertal hoofdcommissies ingesteld, welke, ieder op het aan de commissie toegewezen deelterrein, de Raad behulpzaam moeten zijn bij de uitvoering van zijn taak. Dit zijn de Commissie voor Grondstoffen, voor Eindprodukten, voor Dienstenverkeer en Handelsfinanciering en voor Scheepvaart. De commissies hebben thans 66n gewone zittjng gehad, waarop voornamelijk organisatorische kwesties aan de orde kwamen, zoals de opstelling van de werkprogramma's. Met de uitvoering daarvan is niet, of nog nauwelijks een begin gemaakt.

De voornaamste twee punten van het werkproghma van de Grondstoffen- commissie zijn: u. de bestudering en de bevordering van maatregelen ter verbetering van de mar&- situatie en van de marktorganisatie, vooral van die grondstoffen welke voor de minder ontwikkelde landen van belang zijn; b. de bestudering van de problemen, die voor bepaalde grondstoffen rijzen door het bestaan of de creatie van synthetica en substitutie-produkten.

Aan de Commissie, die in zijn werkzaamheden zal worden bijgestaan door een permanente sub-mmmissie, zijn thans een drietal expert-studies voorgdegd over cacao, rubber en oliBn en vetten. In die studies worden beschouwingen gegeven over de mogelijke organisatie van de markt van deze grondstoffen.

149

Van het werkprogramma van de Eindproduktencommksie zijn de belangrijkste punten: Q. de m e r i n g van de kwestie van de instelling door ontwikkelde landen van een niet-wederkerig systeem van preferenties ten gunste van minder ontwikkede landen; b. de bevordering van de diversificatie en de toeneming van de export van eindprodukten en halfprodukten uit de minder ontwikkelde landen; c. de bevordering van de invoermogelijkheden in de ontwikkelde landen voor eindprodukten en halffabrikaten uit minder ontwikkelde landen. Deze commissie heeft een speciale groep ingesteld, welke zich over het preferentie- vraagstuk zal beraden. De groep komt in juli van dit jaar bijeen. Voorts heeft de commissie een begin gemaakt met de bestudering van door het secretariaat met betrekking tot sub c. genoemde invoerbevorderende maatregelen.

Het werkprogramma van de derde commissie is te onderscheiden in ondenverpen, welke het dienstvverkeer en die welke de handelsfinanciering betreffen. Voor- lopig zal onder de eerste categorie vooral aandacht besteed worden aan ver- zekeringsproblemen en aan het toerisme. In de tweede categone staan de volgende punten op de voorgrond: de bestudering van de economische groei van de minder ontwikkelde landen, de hulpverlening door ontwikkelde landen en de relatie tussen de groei en de hulpverlening; het rapport dat de Wereldbank heeft uitgebracht over een systeem van supplementake financiering van ontwikkelingsplannen van minder ontwikkelde landen in geval van onvoorziene daliig van hun inkomsten uit de export; het Horowitz-plan tot verlaging van de rentetarieven van leningen voor minder ontwikkelde landen; de bestudering van de problemen die zich voordoen bij leveranciers-kredieten en kredietverzekering, bij de fianciering van regionale ontwikkelingsplannen en bij de betalingsregelmgen tussen minder ontwikkelde landen. De commissie heeft het rapport van de Wereldbank over supplementake financiering tijdens een aparte zitting aan een eerste discussie ondenvorpen. De meeste landen stonden in beginsel welwillend tegenover het rapport, dat dan ook, indien de Raad daarmede instemt, door een groep van regeringsdeskundigen verder zal worden bestudeerd en uitgewerkt.

De concrete taken van de kheepvaartcommissie voor de eerstkomende jaren zijn: u. de bestudering van de vrachttarieven, de conference-praktijken en de ddmatig- heid van de lijndiensten; b. de bestuderhg van het havenvraagstuk, de ontwikkeling van de vlotten in de minder ontwikkelde landen en de vooruitzichten van de scheepvaart Op korte en Jzage termijn. Tijdens een speciale zitting zal de commissie het schema, dat het Secretariaat zal opzetten voor een studie van de onder a. genoemde kwesties, bespreken. Van het resultaat van die bespreking zal afhangen of en op welke wi@ deze studies d e n worden vooTtgezet.

150

B U L A G E K

151

D e Regionale Economiscbe Commissies van de Verenigde Naties

De hdpverleningsactiviteiten van de Regionale bnomische Commissies van de Verenigde Naties bestaan uit:

a. de bestudering en hespreking van de economische ontwikkeling van de landen bwen het geografiische gebied van de commissies en de zich daarbij voordoende problemen in de ruimste zin des woords;

b. het initieren en Coiirdineren van regionale of sub-regionale ontwikkelings- pr0jecte-n;

E. het oprichten van regionale of sub-regionale opleidingsinstituten en cursussen en het verschaffen van adviezen aan regeringen.

1. Economische Commissie voor Azie en her Verre Oosten (ECAPE)

ada. De Commissie heeft, teneinde haar taak als overlegforum te kunnen uit- w r e n , een aantal sub-organen in het leven geroepen. De belangrijkste hiervan zijn de Commissie voor Handel, de Commissie voor Transport en Verbindingen en de Commissie voor Industrie en Natuurlijke Hulpbro~en. De. EC A F E en haar sub-organen beleggen circa 40 bijeenkomsten per jaar.

ad b. Ontwikkelingsprojecten, die door de Commissie zijn ge-dtieerd en gecoiirdineerd zijn het Mekong-project en het Aziatische wegenproject. Voorts nam de EC A F E het initiatief tot stichting van de Aziatische Ontwikkeligsbank. Deze zal echter een autonoom bestaan gaan leiden. Het Mekong-project is een project dat vooniet in de ontwikkeling van he-t Beneden- Mekongbekken door middel van irrigatieprojecten, hydro-electrische projecten, bevaarb-aking van de Mekong-rivier en waterheheening. Fondsea worden verkregen uit vrijwillige bijdragen. Ultimo 1965 beliepen de totale fondsen $105 miljoen. Door Nederland is bijgedragen voor diverse deelprojecten S 430.000 en voor het Nam Ngum Project $3,3 miljoen. Het ligt in de bedoeling, voor het jaar 1966 nog een additioneel bedrag ad $1,3 miljoen yoor het Mekong-project te bestemmen. Het Aziatische wegenproject vooniet in de aanleg van een aan internationale standaarden beantwoordende verkeersweg die uiteindelijk Istanboel moet verbinden met Singapore en Saigon. Een coiirdinatiecommissie op ministeneel niveau is belast met de coiirdinatie van de werkzaamheden aan het project.

ad c. Diverse trainingsinstituten en cursussen werden reeds in het leven geroepen, onder andere op bet gebied van statistiek, telecommunicatie, handel, spoorweg- vervoer en douane. Een belangijk opleidingsinstituut waaraan de ECAFE medewerking heeft verleend is het te Bangkok gevestigde Aziatisch Instituut voor Economische Ontwikkeling en Planning.

i

i

!

2. Economische Commkie voor Latern-Ameriku (E c L A )

ad a. De Commissie he& twee vaste sub-organen, namelijk de Commissie voor de Handel en de Commissie voor de Centraal-Amerikaanse Integra&. Dat de E C L A niet tot verdere uitbouw is gekomen, vindt Zijn verklaring in het feit op h e l f d e gebied als de E c L A beweegt, namelijk de Inter-Amerikaame Econo-

staten, waarmee de mische Wale Raad van de Organisatie van Am- E c L A nauw samenwerkt.

nd 6. Wangrijk overeenkomsten die dienstbaar zijn aan de economische ont- m e l i n g van grote delen van Latijns-Amerika, waartoe de ECLA bet initiatief en bet voorbereidend werk heeft v&cht, zijn de Centraal-he&amse Econo- &he Integra& Ovemnkomst en de Latijns-AmenkaanSe Vrijhandelszone Over- eenkomst.

ad c. Opleidingsinstituten en -cursussen bestaan op diverse gebieden zoals fiscde administratie, wegenbouw, statistiek, overheidsadministratie en woningbouw. He4 Latijns-Amwikaanse Instituut VOOT Economische en Sotiale Planning te Santiago de Chile werd opgericht met medewerking van de E c L A.

3. Economische Commisrie voor Ajrika (ECA)

ada. Voor haar overlegtaak heeft de Commissie een aantal sub-organen ge- cr-d, zoals de werkgroepen voor Intra-Afrikaans Handel, voor Industrie en NaNurlijke Hdpbronnen, voor Transport en Telecommunicatie, voor h d b o u w en voor Economische Integratie. De ECA en haar vaste en ad hoc sub-organen beleggen jaarlijks circa 30 bijeenkomsten.

od b. Een ontwikkelings-proefproj&, dat door de Commkie ge-dtieerd werd, is het proef-tebmmunicatieproject dat Addis Abeba met Lagos verbindt. Voorts heeft de E c A belangrijke medewerking verleend aan de stichting van de Afrikaans Ontwikkelingsbank en aan het beleggen van sub-regionale conferenties waarin nagegaan wordt, in hoeverre landen die behoren tot min of meer geografisch bepaalde subregio’s van het Afrikaans continent, kunnen samenwerken bij hun economische ontwikkeling.

ad c. Diverse trainingsimtituten en cursussen bestaan reeds, onder andere op het gebied van statistiek, landbouw en woningbouw. Een belangrijk opleidingshst&uut, waaraan de ECA medewerking heeft verleend, is het te Dakar gevestigde Afri- kaanse Instituut v q Economkhe Ontwikkeling en Planning. Op verschillend gebied worden d@r het secretariaat adviezen verleend aan leden- landen.

152

B U L A C E L

153

B I J L A G E M

De Algemene Overeenkomst betreffende Tarieven en Handel (G A T T)

Hoofddoelstelling van de GATT (General Agreement on Tariffs and Trade) zijn volgens de preambule:

1. opvoering van de levensstandaard; 2. waarborging van volledige werkgelegenheid; 3. grote en gestadige toeneming van het re& inkomen en de effectieve vraag; 4. ontwikkeling van een volledige benutting der ‘world resources’; 5. uitbreiding van de produktie en goederen-uitwisseling.

De damtoe gebezigde middelen zijn wederkerige en tot wedenijds voordeel strek- kende regelingen, gericht op: I. een substantiele reductie van tarieven en andere handelsbambres; 2. de eliminatie van discriminatoire behandeling in de internationale handel.

Hoewel in Art. x v 11 I van deze overeenkomst reeds uitzonderingsregelingen waren getroffen voor ontwikkelingshnden, is er sedea een tiental jaren een evolutie gaande om het accent der activiteiten verder ten ynste van de handelsbelangen der ontwikkelingslanden te verleggen. Daarbij wordt uitgegaan van het feit, dat enerzijds uitbreiding van de handel der ontwikkelingslanden een essentieel onderdeel van hun economische ontwikkeling is en anderzijds, dat deze landen zich geplaatst zien tegenover partners, die in veel opaichten kracbtiger en ervarener zijn dan zijzelf. Een en ander heeft in 1965 geleid tot de toevoeging van een nieuw hoofdstuk aan de Overeenkomst, getiteld: ‘Handel en Ontwikkeling’. In dit hoofdstuk worden beginselen, doelstellingen en verplichtingen omschreven, welke ertoe moeten leiden dat de positie der ontwikkelingslanden op handelsgebied versterkt wordt en hun handel uitgebreid. Een zeer belangrijk punt is, dat hier gebroken wordt met het principe van non-discriminatie. hlen kan het hoofdstuk zien als het begin van een internationale ontwikkelingscode op handelsgebied. Ter uitvoering van de bepalingen van het hoofdstuk is een ‘Commissie voor Handel en Ontwikkeling’ in het leven geroepen. De Commissie heeft een aantal sub-commissies in het leven geroepen die elk een eigen taali hebben. Een der belangrijkste is de sub-commissie die zich baighoudt met de bestudering van de relatie tussen handel en buitedandse hulp.

, i

Het Intendode MOaetaire Fonds (IMF)

Het Interndonale Monetaire Fonds (International Monetary Fund), 6th van de Bretton Woods-instellingen, verschaft krediet voor het ovehruggen van -rigs- balans-tekorten. Het daarvoor benodigde kapitaal wordt in eerste instantie gevormd door de inschrijvinggelden der leden-staten. Daamaast worden onder meer inkomsten verkregen door investeringen van een gedeelte van de goudvoorraad en het heffen van administratiekosten. Vele m i n k ontdkkelde landen hebben van de krediethulp geprofiteerd. Deze hulp wordt verleend in de vorm van mgenaamde trekkingsrechten: dit zijn rechten om eigen valuta tot bepaalde bedragen te verwisselen in valuta van andere landen.

Aangezien de door het I M P te verknen trekkingsrechten evenrdg zijn aan de hoogte van de mgenaamde quota welke yoor elk land zijn vastgesteld, hebben de minder ontwikkelde landen belang bij verhoging van hun quota, Aan een aantal minder ontwikkelde I M F-landen zijn bijzondere quotaverhogingen toegekend. De minder ontwikkelde landen d e n uiteraard ook profiteren van de algemene quota- verhoging van 25% wBartoe hoogst waarschijnlijk in 1966 zal worden besloten.

Ingevolge een in 1963 tot stand gekomen regeling kan aan minder ontwikkelde landen additionele hulp worden gegeven in de vorm van compenserende finan- cienng. Deze hulp kan worden verstrekt in geval van moeilijkbeden op korte termijn, w e b vemrzaakt worden door scherpe daling van de waarde van de exportopbrengsten ten gevolge van omstandigheden buiten de controle van het betrokken minder ontwikkelde land. Deze faciliteit zal normaliter niet meer bedragen dan 25% van het quotum en heeft daarom kwantitatief geen grote betekenis. Er wordt dan ook weinig gebruik van gemaakt.

Het Fonds verschaft ook adviexen en technische hulp. Van belang zijn onder meer de consultaties welke het Fonds met de leden-landen houdt en waarbij een analyse van de ecollornische en financiEle problemen wordt gemaakt en nuttige wenken worden gegeven. Ook stelt het Fonds stafpersoneel beschikbaar, terwijl voorts cursussen voor opleiding van personeel uit de leden-landen worden gehouden.

154

BULAGE N

155

De Intermtiode Bank voor Herstel en Ontwikkeiiug Q B R D)

De Wereldbank (International Bank for Refonstruction and Development) is t i zamen met het IMP opgericht tijdens de internationale monetaire conferentie te Bretton Woods in 1944. Beide instellingen behoren tot de g e s p i a l i i r d e organisaties van de VN. De Wereldbank verkrijgt haar middelen door kapitaalbijdragen van haar leden en door het aangaan van leningen op de particuliere kapitaal- marktea. In 1962 heeft Nederland de laatste verplichte kapitaalstorting vemcht. Het Nederlandse aandeel in het kapitaal bedraagt 2,5476. Het gestorte kapitaal van de I B R D bedraagt $2.116 miljoen. Van bet per medio 1965 door de Bank op de particdiere kapitaalmarkten opgenomen bedrag ad $2.724 miljoen bestond een bedrag van $36,5 miljoen uit guldensleningen. De Wereldbank gebruikt de beschikbare middelen voor financiering van door haar goedgekeurde projecten in kredietwaardig geachte landen. Het accent komt steeds meer op de ontwikkelingslanden te liggen. Circa 8096 van bet totale lenings- bedrag is thans voor deze landen uitgetrokken. Medio 1965 had de Bank sedert 1946 in totaal circa $ 8,95 miljard aan leningen verstrekt, ~aarvan ongeveer $5,35 miljard aan de minder ontwiWrelde landen. De. bptijd der Wereldbankleningen bedraagt doorgaans 15 tot 35 jaar; de rentevoet is op het ogenblik 6%.

De Wereldbank vemcht ook andere activiteiten zoals het verlenen van technische bijstand, het geven van opleidingen aan belangstellenden uit de &der ontwikkdde landen en bet vemchten van studies. 20 heeft de I B R D op verzoek van de u N c T A D en de O E s 0 rapporten uitgebracht over diverse ondenverpen die de ontwikkelingshulp d e n , d. het Brits-Zweedse plan voor supplementaire financiering, het Horowitz-voorstel en het probleem van de schuldenlast van de ontwikkehgslan&n. Een studie over het gebruiL en de voorwaarden van leverancierskredieten en kredietvemkering is in voorbereiding. De Wereldbank is tevens bezig met de voorbereiding van een multilateraal investerings-garantiesysteem waarbij een o E s 0-

rapport als leidraad dient.

Teneinde de hupverlening te coiirdineren en te stimuleren heeft de Wereldbank voor een aantal ontwikkelingslanden consortia of consultatieve groepen opgericht. Tot dusver kwamen Wereldbank-consortia tot stand voor India en Pakistan en consultatieve groepen voor Columbia, Nigeria, Soedan en Tunes%. Oolc Nederland neemt als donorland deel aan deze consortia en consultatieve groepen, waarbij de regering gebruik maakt van de diensten van de Nederlandse Investeringsbank voor Ontwikkelingslanden (N I 0). Het ondersande overzicht geeft een beschrijving van de Nederlandse participatie.

Leningen verstrekt door de Nederlandse Investeringsbmk voor Onhvikkelings- landen aan landen warvoor een international consortium of consultatieve groep is opgericht

Het totaalbedrag van door de Nederlandse Regering toe-& hulp bedroeg per ultimo juni 1966 f248,3 miljoen. De bestedingen ten laste van door de N I O afgesloten leningsovereenkomsten bedroegen per ultimo juni 1966 bij leveranciers geplaatste orders f 1602 miljoen waarvan aan leveranciers reeds betaald f 1244 mil- De v e r d e l i van de leningen over hulp ontvangende landen was per ultimo juni 1966 als volgt (in miljoenen guldens):

Landen

India 136,s 104 19 Pakistan 42 20,4 12,s

29,8 19,7 IS> Turkije 1

Toezeggingen Orders Waarvan betaald

Nigeria 20 4 2 3 9 soedan 10 3 47 T d i 5 43 35

5 5 5 Columbia

2482 160,s 120,4

Voor verschillende ontwikkelingslanden (T’hailand, Maleisie, Korea, Marokko) zijn consultatieve g r o e p in voorbereiding. Een besliiing over het verstrekken van Nederlandse leningen aan deze landen is nog niet genomen. De lenhgtoezeggingen hebben in de @ode 1962-1966 het volgende verloop gehad. Met uitzondering van toezeggingen aan Pakistan tot een totaal bedrag van f 18 miljoen en aan Turkik tot een bedrag van f 7,2 miljoen zijn alle toezeggingen gerealiseerd in lenings- overeenkomten van de N I 0.

India 1 4 1 9 6 2 tot 1 4 1 9 6 5 totaal f 78 miljoen; f 5 8 5 mln. tot 1-7-1966.2 Pakistan 1-7-1962 tot 1-7-1965 totaal f 24 mln; f 18,O mln. tot 1-7-1966.2 Turkije Nigeria 1963 tot en met 1965 f 20 mh? Soedan 1964 tot en met 1966 f 10 mln.” Tunesje 1963 tot en met 1965 f 5 mln.2 Columbia 1962 tot en met 1964 f 5 mln“

1963 f 6,3 mln.; 1964 f29,14 mln.; 1965 f 7,2 mln.; 1966 f 7,2 mln.

1 Turkije ontvans deze bedragen in het kader van het 0 E SO-cxxWrtium. In 1966 vmr deze landen (nog) geen toezeggingen gedaan.

156

B U L A G E 0

DeInmwode-- - (IDA)

De Internationale Ontwikkdhgs Associatie (International Development Associa- tion) werd in September 1960 opgericht en is geaf€iieerd aan de Internationale Bank VOOT Herstel en Ontwikkeling (IB RD). De IDA heeft tot doe1 de bevordering van de econamiscbe ontwikkeling van de minder ontwikkelde landen die lid zijn van de As9ociatie. Daartoe verstrekt de I D A kredieten op gemakkelijke voonvaarden: looptijd *an 50 jaar, de eerste 10 jaar geen aflossing en geen rente, doch we1 jaarlijks 34% van het resterend bedrag voor administratiekosten. Even& door de Werekibank worden door de I D A strenge maatstaven aangelegd bij de toe- kenning van de uit te geven leningen, opdat het kapitaal zo doelmatig mogeIijk wordt aangewend. De middekn verkrijgt de I D A van zijn leden-staten. Daarbij zijn twee groepen te O d e X S C h 'den: de ontwikkelde landen (groep I), die hun bijdragen geheel in convertibele valuta moeten voldoen (medio 1965 18 landen) en de minder ontwikkelde landen (groep II), die slechts 10% van hun bijdragen in convertibele valuta be- k e n te voldoen en de rest in eigen valuta, welke bovendien slechts gebruikt mogen worden met toestemming van het betreffende land (medio 1965 76 landen). De sectoren waarvoor leningen worden verstrekt, zijn in hoofdzaak transport, landbow en industrie, en in mindere mate energie, telecommunicatie en onderwijs.

Voor een overzicht van per 1 januari 1966 totaal beschikbare middelen ($1.605 miljoen), alsmede van de kredietverleningen (S 1.192,6 miljoen) wordt naar de hieronder volgende tabellen venvan. Bij de per 1 januari 1966 k h i k b a r e fondsen, die tot eind 1967 moeten dienen, moeten nog $75 miljoen gevoegd worden, welke door de Wereldbank uit zijn reserves aan de I D A zijn verstrekt. De staf van de IDA verwacht, dat de beschikbare fondsen in 1966 d e zullen zijn gecommitteerd, zodat in 1967 geen kredieten zullen kunnen worden verstrekt. Verwacht mag dan ook worden dat binnenkort opnieuw een beroep op de leden- staten zal +orden gedaan voor aanvullende bijdragen.

\

157

TABEL I

Ovetzicht van de totale middelen welke ier beschikking zlin gesteld van de I D A in de periode 1960 t / m 1965 (in miljoenen dollars)

I. a. Contributies van indumitlanden (zgn. 'Part I' landen) &t eersk tijdvak (1960 t/m 1964)

b.Contribatits van &der ontwikkelde leden-landen (zgn. 'Part II' landen) gedurende he.t eerste. tijdvak (1960 t/m 1964) Biidragm in de uitbreiding der middelen gedurende bet tweede t8dVak (1965 t/m 1963, uitsluitend door de zgn. 'Part I' landen op te brengen

75 1 4

29

745 23

II.

III. Extra bijdrage van Zweden IV. Bijdrage uit nettowkt van de Wereldbank 1963-1964

B i m nit nettowinst van de Wereldbank 1964-1965 50 7s - 125'

v. Diversen 7

1.680 -

TABEL II

Overziiht van de door I D A gecommitteerde leningen in de penode 1960 t /m 1965

d f

Azie en Midden-Oosten 898J Afrilra 127.7

65.7 100,s

-Pa Westelijj Halfrond -

1.192,6

In bet totaal heeft Nederland aan bijdragen toepzegd: 1960-1965 $27.24 ndjocn

$163 miljoen 1965-1967

$ 44,24 miljoen

158

BJJLAGE P

COrpMatie ( I F 0 De Internationale Fhmaemg

De Internationale Financiering Corporatie (International Finance Corporation) werd in juli 1956 opgericht als een affiliatie van de Wereldbank en heeft ten doel de industriiile ontwikkeiing in de minder ontwikkelde landen te bevorderen, speciaal door de vestiging en de uitbreidiug aan le moedigen van industrieh en andere ondememingen. Daartoe PartiCipeert de I F C met kapitaal in de particuliere bedrijven. Tevens bevordert de 1F c de vergroting van de kapitaalmarkt in de minder ontwikkelde landen, zowel door de aankoop van effecten van i n m i l e ondernemingen, als door deelneming bij plaatsingen van leningen op de kapitaaharkt. f i n nieuwe activiteit van de I F c is de sbulering, door &del van financ2k en technische bijstand, van particdiere ontwikkelir~gstxmlceq ten- eirnie deze in staat te stellen te participeren bij inveSteringtn in de industrie. In de staf van de I F C k daartoe eeu speciale afdeIing CDevdopeut Bank Servi’)

. .

Opge*

Elke lid-staat dient bij toetreding een bepaald bedrag aan de I F C bij te dragen. Medio 1965 waren 78 landen lid. Deze hadden t~amen bijna $99 djoen bij- gedrage-n. Daarvan hadden 20 ontwikkelde leden-staten $81,8 mil+ (of 82,6%) geleverd (Nederhd ruim f 3 miljoen of 3%). De totae fondsen die de I F C medio 1965 ten dienste stonden, bedroegen $174 miljoen. Eind 1965 is he$ voorts door amendering van de verdragen van Wereld- bank en IF c mogelijk geworden, dat de IF c leningen verkrijgt van de Wereki- bank. Het resultaat zal zijn, dat aan de fondsen van de I F C een bedrag van circa $400 mil- zal worden toegevoegd, waardoor de inveskringsmogelijkheden van de IF c aanzienlijk zijn uitgebreid. Tot medio 1965 had de I F c een bedrag van $126 mil jm gecOmmitteerd, wasr- van op dat moment $62,7 miljoen was opgenomen. Investeringen werden vemcbt in de sectoren ijzer en staal, voedselverwerking, pulp en papier, ontwikkekings- banken, constntctiwateriaal, textid en chemie.

159

Overzicht van de verdeling der totalen van kningen en kapitaaldeelmtm van de IF c tot 30 juni 1965 per regio (in dollars):

Am&

Afrika

Mi

7.660.000 1.850.000 6.965983 6.363.244 4.580.690 1.776.712 2.614.979

141.68 1 249.250 224.000

MarokkO Tunesie’ Ethiopie Ivoorkust Nigeria soedan Tanzania Oeganda

India Pakistan Thailand Maleisre Philippijnen Iran Turk&

Finland Griekenland I M Spanje

1.495.774 2.474.427 2.073.778

204.08 1 1.852.637

487.747 4.73 1.085 2.220.838

2.794.755 4.693.400

193.108 817.917 205217 150.000 916.667

32.432.539

15.540.367

9.771.064

434.122 1.060.836

%0.000 2246.391

4.701.349

260.000

160

B U L A G E Q

161

De Regionale OntWikLehtgsbmken

I. De Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank

De Inter-Amerikaame Ontwikkelingsbank werd in 1960 opgericht door 20 leden van de Organisatie van h e r h a m e Staten. Het lidmaatschap van de Bank staat alleen open voor leden van deze organisatie. Het maatschappelijk kapitaai is gesteld op $2,15 miljard, waarvan $475 miljoen dient te worden gestort; het overige deel fungeert als garantiekapitaal. Voorts kent de Bank een fonds voor ‘Special Operations’ met een kapitaal van ruim $ 1 miljard waaruit leningen tegen gemakkelijke voorwaarden kunnen worden verstrekt, akmede het door de Verenigde Staten ten behoeve van de ’Alliance for Progress’ opgerichte ‘Social Progress Trust Fund‘ met een kapitaal van $525 iniljoen, waarvan de Bank de administratie v o e ~ De Bank kan bovendien buitenlands kapitaal in de vonn van leningen aantrekken. De door de Bank verstrekte leningen worden aangewend tea behoeve van de ontwikkehg van de leden-staten en voor investeringen in bedrijven in deze staten. Nederland verstrekt leningen aan Latijns-Anerika in samenwerking met de Bank. Deze w n w e r k i n g heeft tot doel in overleg met de Bank te beoordelen of de door Nederland te financieren projecten van voldoende prioriteit zijn voor de economische ontwikkeling van de betrokken Latijnsamerikaame landen. De Inter- AmeriLaanse Ontwikkelingsbank is nauw betrokken bij de economische ontwikke ling van Latijns-Amerika en derhdve bij uitstek in staat tot een beoordeling van projecten. Nederland heeft in 1965 en 1966 jaarlijks een bedrag van f 18 miljoen bestemd voor leningen aan Latijns-Amerika. T-ggingen voor financiering uit de onderhavige fondsen zijn gedaan voor projecten in Columbia (circa f 7,5 miljoen), in Brazilie (circa f 7,s miljoen) en in Ecuador (circa f 2,s djoen).

II. De Afrikaanse Ontwikkelingsbank

DeAfrikaanse Ontwikkelingsbank is in 1965 opgericht op grond van een uit de EC A voortgekomen Afrikaans initiatief en beoogt bij te dragen tot de economische en &ale vooruitgang van de leden-landen, individueel en gemeenschappelijk. Alleen Afrikaanse landen kunnen deehemen in het kapitaal van de Bank, dat $250 miljoen bedraagt en waarvan de helft moet worden gestort. Van de zijde van de Wereldbank en de V N is technische hulp aangeboden voor het opzetten en het doen functioneren van de Bank, terwijl het u N D P bereid is fondsen te verstrekken voor preinvesteringsprojaen van de Bank. In verband met de geringe omvang van het eigen kapitaal speelt men met de gedachte de financieringsmogelijkheden van de Bank in de toekomst uit te breiden door het aantrekken en kanalisem van buitenlands kapitaal. Financii5le bijdragen van niet-Afrikaanse landen wuden dan kunnen worden geleid via een speciaal fonds van de Bank; ook is parallelle financiering en technische hulpverlening in studie.

i

i

III. De Aziatische Ontwikkelingsbank

De in 1965 opgerichte Aziatische Ontwikkelingsbank, waarvan de zetel is g e vestigd in Manilla, is de enige van de drie grote regionale ontwikkebgsbanken, die het lidmaatschap heeft opengesteld voor niet-regionide landen. Nederland heeft van deze gelegenheid gebruik gemaakt door, met een bedrag van $11 miljoen, deel te nemen in het oprichtingskapitaal ($l.OOO miljoen) van de Bank. Niet-regionde ontwikkelde landen hebben in totaal $350 miljoen bijgedragen in het kapitaal van de Aziatische Ontwikkelingsbank. He$ M j f van de Bank zal bestaan in het financieren van regionale en nationale projecten en ontwikkelingsplannen. Voorts zal de Bank de leden bijstaan in de akirdinatie van hun oatwikkelingsbeleid, alsmede in het opstellen en uitvoeren van ontwikkelingsplannen en -projecten. Het initiatief tot oprichting van de Aziatische Ontwikkehgsbank is genomen door de E c A F E. De Aziatische Ontwikkelingsbank kan naast het eigen kapitaal waarover de Bank zal beschikken (van de S 1.OOO miljoen zal de helft dienen te worden gestort) tevens leningen opnemen op de openbare kapitaalmarkten. De volgende landen nemen deel in het kapitaal van deze Bark

RePionale Lunden

Land Bedrag in mln.

Niet-regionale Lunden

Land Bedrag in mln.

~

BelgS Canada Denemarken Bondsrepubliek Duitsland Finland ItaliB Nederland Noorwegen Oostenrijk Verenigd KoninLriJk Verenigde Staten Zweden

5 350,O

162

U i k s e l Statuten OntwikLelm ' gdmnken

Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank

art. 1: d e 1: The purpose of the Bank shall be to contribute to the acceleration of the process of economic development of the member countries, individually and collectively. art. 1: sectie 2a: To implement its purpose, the bank shall have the following functions: (Iv) to cooperate with the member countries to orient their development policies

toward a better utilization of their resources, in a manner consistent with the objectives of making their economies more coinplementary and of fostering the orderly growth of their foreign trade.

art. 3: sectie 7: (a) The Bank may take or guarantee loans subject to the following rules and

conditions: (VI) loans made or guaranteed by the Bank shall be principally for financing

specific projects, including those forming part of a national or regional development programme.

Afrikaanse Ontwikkelingsbank

Preambule: The Governments on whose behalf this Agreement is signed; Determined to strengthen African solidarity by means of economic co-operation

Realizing the importance of co-ordinating national plans of economic and social development for the promotion of the harmonious growth of African economies as a whole and the expansion of African foreign trade and, in particular, inter- African trade; . . . . . . . .

art. 1: The purpose of the Bank shall be to contribute to the economic development and social progress of its members - individually and jointly. art. 2: lid 1: To implement its purpose the Bank shall have the following functions: (a)

between African States; . . . . . . .

Have agreed to establish hereby the African Development Bank. . . .

to use the resouTces at its disposal for the financing of investment projects and programmes relating to the economic and social developments of its members, giving special priority to: (i) projects or progratnmes which by their nature or scope concern several

members; and

I

I

163

(ii) projects or programmes designed to make the economies of its members increasingly complementary and to bring about an orderly expansion of their foreign trade;

to undertake, or participate in, the selection, study and preparation of , projects, enterprises and activities contributing to such development.

(b)

art. 17: lid 1: The operation of the Bank shall be conducted in accordance with the following principles: (a) The operations of the Bank shall except in special circumstances, provide

for the financing of specific projects or groups of projects, particularly those forming part of a national or regional development programme urgently required for the economic or social development of its members.

(i)

Aziatische Ontwikkelingsbank

The Contracting Parties Considering the importance of closer economic co-operation as a means of achieving the most efficient utilization of resources and for accelerating the economic development of Asia and the Far East;

art. 1: The purpose of the Bank shall be to foster economic growth and co-operation in the region of Asia and the Far East and to contribute to the acceIeration of the process of economic development of the developing member countries in the region, collectively and individually. art.2 To fulfill its purpose the Bank shall have the following functions: lid 2: I

to utilize the resources at its disposal for financing development of the developing member countries in the region, giving priority to those regional, sub-regional as well as national projects and programmes which will contribute most effectively to the harmonious economic growth of the region as a whole, lid 3: to meet requests from members in the region to ,assist them in the wrdination of their development policies and plans with a view to achieving better milkation of their resources, making their economies more complementary, and promoting the orderly expansion of their foreign trade, in particular, intra-regional trade; art. 14: lid 1: The operations of the Bank shall provide principally for the financing of specific projects, including those forming part of a national, sub-regional or regional development programme.

Preambule: L

. . . have agreed to establish hereby the Asian Development Bank.

164

BIJLAGE R

Het Eerste en Tweede EEG-Ontwikkelingsfonds

Eerste E Eeontwikkelingsfonds (E 0 F)

Op grond van artikd 131 e.v. van het Verdrag van Rome (1957) en nader uitgewerkt in de Toepassings Overeenkomst betreffende de Associatie van de Landen en Gebieden overzee met de Gemeenschap’, dat aan het EEC-verdrag is gehecht, werd het Eerst EEG-Ontwikkelingsfonds ingesteld. Het doe1 van dit Fonds mu i j n om directe financiele bijstand te verlenen ten behoeve van de ontwikkeling van die landen en gebieden waar de leden-staten, als gevolg van historische banden, bijmndere betrekkingen mee onderhielden. De leden-staten kwamen overeen, een bedrag van S 5S1,25 miljoen te storten in het Fonds. Eke lid-staat zou naar even- redigheid bijdragen volgem onderstaand schemx

Bijdragen van de leden-staten van de E E G

Belgitt Bondsrepubliek Duitsland Frankrijk ItaliE

Eerste EOF in b mln.

70 200 200

All Luxemburg Nederland

.- I ,25 m

581,25

Het totale bedrag mu in vijf jaar (1958-1963) bijeengebracht moeten worden. Voorts werd overeengekomen dat 70-75% van het totale bedrag bestemd mu moeten worden voor investeringen van economische aard en 25-30% voor investeringen in de sociale sector. Het beheer van het Fonds werd opgedragen aan de E E GJhmmissie.

Door gebrek aan ervaring en door administratieve en technische moeilijkheden is het brs te E 0 F traag op gang gekomen. Nadat echter deze moeilijkheden ovm- wonnen waren hebben de activiteiten van het Fonds een snelle vlucht genomen. In 1960 werden de eerste fnancieringsovereenkomsten getekend. In 1963 werd de khissnelheid gehaald, dat wil zeggen dat in dat jaar evenveel werd uitgegeven als aan nieuwe projecten werd toegewezen. Op 31 december 1965 was een totaal bedrag van $577,1 miijoen van het Ekrste Fonds gecommitteerd terwijl een bedrag van $297,7 miljoen reW was uitgegeven.

Tweede E EG-Onfwikkelingsfonds

Het Verdrag van Rome bepaalde dat de associatie-overeenkomst met landen en gebieden overzee vijf jaar na inwerkingtreding (195s) mu moeten worden henien.

i ! .

i

I

165

Gedurende de eerste vijf jaren-periode veranderde er echter veel. Vrijwel d e vmrmalige Franse, Belgische en Italiaanse kolonien werden Zelfstandig terwijl het bestuur over het voormalige Nieuw-Guinea voorlopig tot 1969 aan de Repu- bliek Indonesia werd overgedragen. Als gevolg hiervan konden de leden-staten niet eenzijdig bepalen of de associatiesvereenkomst al dan niet mu worden voortgezet De nieuwe onafhankelijke staten waren, op Guinea na, daartoe echter bereid. De niwwe associatie-regeling werd geregeld bij het Verdrag van Yaoundt. Dit verdrag werd ondertekend door achttien Afrikaanse landen en de zes EEGstatell andeni@. Het Verdrag van Yaoun&, dat gd0ten is voor een +ode van vijf jaren, trad in werking op 1 juni 1964. In het Verdrag van Yaoundd is voorzien in de oprichting van een Tweede E E G- OntwWelingsfondS dat ten &en van de omvang en vorm van financiering, de aard van de te verlenen hulp en het bebeer van het Tweede Fonds enkele verschillen vertoont met bet brste Fonds. In de eerste plaats is overeengekomen dat het Tweede Fonds in totaal een bedrag van $730 miljoen Whikbaar zal stellen voor hulpverlening. De leden-staten voegen hieraan toe t7Olmiljoen voor de niet-zelfbesturende gebieden. De ver- &ling van dit bedrag is als volg:

Bijdragen van de leden-staten van de E E G Tweede EOP in li mln.

69 BclgiE 246,s Bondsrepublik Duitsland 246,5

F W j k 100

2 I& Luxemburg 66

730 70

Nederjaad -

E I n-leningen

800

Van het bedrag ad $730 miljoen zal $620 miljoen worden verstrekt in de vorm van giften. Voor de hulp aan niet-zelfbesturende gebieden wordt $60 miljoen verstrekt als gift en $10 miljoen als lening. De leningen worden verstrekt door W Fonds en door de Europese Invateringsbank (E I B). Wat de aard van de hulpverlening betreft bepaalt het Verdrag, dat een bedrag van 5 500 miljaen bes&md wordt voor economische en sociale investenngen en - hetgeen in vergdijking tot het Eerste Fonds een nieuw element is - voor technische hulp. Voorts werd $ 183 miljoen bestemd vmr maatregelen ter bevordering van de produktie en de diversificatie van die produktie in elf in het Verdrag met name

166

gcnoemde Afrikaanse staten en f 47 miljoen voor bevordering van de diversificatie da proauktie in de overige Afrikaanse staten. Het Verdrag voorziet ook in de mogelijkbeid tot het ventrekken van hulp in noodsituatia. Ook bij het Tweede Fonds is het feitelijke beheer opgedragen aan de ~ ~ o C o m - missie, die thans, wat betreft de bestemrmn . g van de fondsgelden, meer bevoegd- heden geniet dan gedurenae bet Eerste EOP. Euce uitgave behoeft niet meer de goedknving van de Raad van de EEG. In plaats daarvan is een Adviesaxnit6 Op&&t, ktaande Uit delegati= van de leden-staten Yan de EEG, Waafaan de Commhie mnder uitmndering over alle te o n h e m e n activiteiten advies moet vragen. EEGCommissie en Adviesunnit6 komen ongeveer eenmaal in de zes wekm bijeen.

Hiema treft men een overzicht aan van de aanvragen die in de p e d e 1-6-1964 t/m 31-12-1965 door de beheerders van het Tweede Fonds na overleg met het Advkcomit6 zijn goedgekeurd.

167

Door de EEG goedgekeurde projecten t.l.v. het Tweede EOP in de periode 1-6-1961 tot en met 31-12-1965 in $ mln.

produktimun

tachnische hulp aan diverse staten tezamcn 19,37

12196 88.46 46.46 1.85 ~

II. SIlrinrunc en Nederlandsi? Antillen 2.08

lIl. Niet-zelfbcsturende Fronrr gebieddelen comaen 022 GuadcloYpc 0,37 <

168

B U L A G E S

De Organisstie voor Jkonomlsehe Samenwerkjng en OntwikLelfng (OESO)

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkelmg werd in 1960 opgericht als opvolgster van de Organisatie voor E u r o p Economische Samen- werking (OEES). Nadat het na-oorlogs herstel in Europa was voltooid en het onderlinge handelsverkeer weer was genomaliseerd, werd de behoefte gevoeld de samenwerking in de Organisatie tot de gehele Atlantische regio uit te breiden en er ook de relaties met ontwikkelingslanden in te betrekken. De Verenigde Staten en Canada, beide geassocieerd lid van de OEES, traden derhalve als vol- waardig lid tot de o E so toe, waarvan de doelstellingen werden omschreven als het bevorderen van een beleid gericht op: a. het bereiken van de hoogst mogelijh economische groei en werkgelegenheid en een stijgende levensstandaard in de leden-staten, onder handhaving van financiele stabiliteit, teneinde aldus bij te dragen tot de ontwikkeling van de wereldeconomie; b. bij te dragen tot een gezonde economische expansk zowel in de deelnemende als in de niet-deelnemende landen die in het stadium van ontwikkeling verkeren; c. bij te dragen tot de uitbreiding van de wereldhandel op multilaterak en niet- discriniinatoire grondslag overeenkomstig de internationale verplichtingen. Met deze taakomschrijving hebben de leden-staten van de O E S O mwel op het gebied van de economische politiek als van de handelspolitiek en het ontwikkelingshulpbeleid een verantwoordelijkheid jegens de ontwikkelingslanden aanvaard. De volgende landen zijn nu lid van de Organisatie: Bel@, Canada, Denemarken, de Bondsrepubliek Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, IWe, Japan (toe- getreden in 1964), Luxemburg, Nederland, Noorwegen, Portugal, Spanje, Turkije, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, IJsland, Zweden en Zwitserland. Voorts neemt Austral% deel aan het werk van de D A c (zie hieronder punt 1) en Zuidstavie aan dat van het Economic and Development Review Committee, terwijl Finland als waamemer vertegenwoordigd is in het Maritime Transport Committee en enkele commissies in de industriek sector. HoeweI op grond van de doelstellingen van de OESO de relaties met de ontwikkelingslanden relevant zijn voor de werkzaamheden van alle commissies van de Organisatie, zijn met name wat betreft hun bemoeienis met de ontwikkelingshulp de volgende commissies en organen te noemen.

1 . De Commissie voor Ontwikkelingsbijstand (Development Assistance Committee)

Het D A c is het orgaan waarin de hulpverstrekkende landen van de o E s o streven naar een coiirdinatie van hun ontwikkelingsbeleid. Het onderling overleg heeft tot doe1 een vemeerdering van de ontwikkelingshulp en andere kapitaalverschaffing aan ontwikkelingslanden, alsmede een verbetering van de kwaliteit en de effectiviteit van de verleende hulp. De mate van r d i t i e van deze doelstelling wordt aan een regelmatig onderzoek onderworpen in de Annual Aid Review waarbij

169

de D A c-leden met assistentie van het OE s 0-Secretariaat elkaars hulpverleningsbeleid examineren. De bevindingen van het onderzoek worden jaarlijks gepubliceerd in een rapport van de voorzitter van de DAC. Voorts vindt in de D A C regelmatig overleg plaats over ontwikkelingshulpproblemen van gemeenschappelijk belang. Hiertoe zijn drie werkgroepen ingesteld, die respectievelijk de finandele aspecten van de hulpverlening, de omvang van de ontwikkelingshulp en de coiirdinatie inzake u N c T A wvraagstukken bestuderen. Ekrstgenoemde werkgroep (onder Nederlands voorzitterschap) stelde in 1965 een recommandatie betreffende de hulpverleningsvoomaarden op, die vervolgens door de D A C op ministeneel niveau werd aanvaard. Deze recommandatie beveelt de DAC-landen die niet tenrnhte 70% van hun hulp in de vorm van schenkingen verlenen aan, binnen een termijn van drie jaar tenminste 80% van hun hulp te verlenen in de vorm van giften en leningen met een rentevoet van maximaal 376, een looptijd van tenminste 25 jaar en een respijtperiode van tenminste 7 jaar. De Werkgroep bestudeert voorts mogelijkheden tot vermindering van het probleem van de schuldenlast der ontwikkelingslanden en onderzoekt de rol die de exportkredieten hierbij spelen. Op basis van het overleg in de tweede Werkgroep aanvaardde de ministerzle D A c-zitting in 1965 een recommandatie inzake de omvang van de hulp, waarin de regenngen om. wordt gevraagd maatregelen te nernen, teneinde de U N C T A D

doelstelling betreffende de omvang van de kapitaalverschaffing aan ontwikkelingslanden (1% van het nationale inkomen) te bereiken en zo rnogelijk te overtreffen. Vermelding verdient voorts de uitwisseling van, ervaringen der hulpverstrekkende landen op diverse terreinen, bijv. op het gebied van de technische hulpverlening en op het terrein van de voorlichting.

2. De Commissie voor Technische Samenwerking (Technical Co-operation Com- mittee)

Deze commissie is verantwoordelijk voor de opstelling van en het toezicht op de technische hulpprogramma’s voor de minder ontwikkelde leden-staten van de OESO. De hulp bestaat voornamelijk uit het beschikbaar stellen van experts en opleidingsfaciliteiten.

3. De consortia voor Griekenland en Turkije

In 1962 werden onder auspicien van de OESO consortia voor hulpverlening aan resp. Griekenland en Turkije opgericht. Van de consortia maken de o E s 0-landen deel uit die bereid zijn een bijdrage te leveren tot de flnanciering van de ontwikkelingsplannen van genoemde landen.

4. Het Ontwikkelingxentrum van de OESO

In 1964 ving het Ontwikkelingscentrum zijn werkzaamheden aan; deze liggen op het gbied van research, informatie, documentatie en opleiding. Uit hoofde van

L

i

170

laatstgenoemde fundic worden 0.m. seminars geor@secrd in ontwikklinp landen; deze Seminars zijn bestemd voor de met de uilwerhg van ontwikkebgs- projecten Waste plaatselijke autoriteiten. Vmrb wordt de uitwisseling van infor- matics e n de ontwikkdde o ~so-landen en oatwkkehgdandcn bevorderd. Een o v d c h t van 225 instellingen op het gebied van onhv&kehgsfhana&g is in v o o M d i n g . Vervdgens zal een evaluatie van het werk van deze instellingen worden ondemomen. De research-activiteiten Mben geleid tot publikatie van e a aantal studies. In voorbereidig zijn 0.a studies betreffade respctievelijk ont- wikkehgsstatistieken en het verband tussen internationale handel en de bew- dering van de industrZele onhvikkehg.

c

171

BISLAGE T

(xiteria en procednn van bet h m p e l p r o ~ ~

a. Criteria

1. De overheidshulp zal de drie volgende vormen van projecten betreffen: a. ex- ploratieprojecten; b. beperkte infrastmcturele projecten; c. proefprojecten.

2. De voorgenomen activiteiten van de Nederlandse onderneming in het ontwikkelingsland moeten een bijdrage leveren aan een evenwichtige economische en socide onhvikkeling in dat land, en m mogelijk in een concreet regionaal ontwikkehgspropmm passen.

3. Voorkeur zal worden gegeven aan die gevallen waarin een gunstig verloop van de investerings-activiteiten een stimulans zal kunnen vormen voor andere mrt- gelijke of daarmee. samenhmgende activiteiten in het ontvangende land (multi- plier effect).

4. Voor hulpvexlening komen in aanmerking nieuwe projecten, die worden ondernomen door Nederlandse ondernemingen die niet alleen technisch, maar ook qua f inde le draagkracht en personeel in staat geacht kunnen worden de auiviteiten in het ontwikkelingsland met succes uit te voeren.

5. Er dienen voldoende aanwijzingen te zijn dat de investeringsphnen van de Nederlandse ondememing mnder Nederiandse overheidmedcwerking niet of imeiiijk realiseerbaar zouden zijn, omdat in verband met de bijmndere in onhvikkelingslanden bestaande d g h e d e n bij de voorbereiding &of de uitvoering van de investeringspiannexb kosten dienen te worden gemaakt, waarvan redelijkerwijze niet verwacht mag worden dat d e geM d m het bedrijf worden gedragen.

6. Het bedrijf dat het project ondemeemt zal moeten aantonea, dat ten aanzien van de mogelijkheden van investering in het ontwikkelingsland - K i n de draagkracht van de hierbij betrokken onderneming - een behuorlijk v&r- ondazoek heefi plaatsgevonden.

7. Van de onderneming zal worden gevraagd een nader te bepalen percentage te dragen van de te maken kosten; bovendien zal worden nagegaan hoe en in welke mate de Nederlandse onderneming de fiianciele overheidshulp zal dienen terug te W e n indien de gesteunde investering tot een bevredigende exploitatie leidt.

8. Voor de uitvoering van de projecten is de instemming van de overheid van het mtvangmde land vereist.

h. Procedure

1. Voor de beoordeling van de projectvoorstellen wordt een interdepartementale

economische zake~~, van financii en van landbouw en visserij, onder leiding van de chef van de Directie Internationale Technische Hulp van het ministerie van buitwlandse zaken

werkgroep ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van de ministers V B n L

172 173

2. Aanvragen dienen te tweevoud te worden ingediend bij het Bureau Projecten van de Directie Internationale Technische Hulp (DTH) van het ministerie van buitenlandse &en te ’S-Gravenhage.

3. Na registratie aldaar worden de leden van de werkgroep ingelicht en wordt CCn exemplaar van de aanvrage voor advies toegezonden aan het tenake van het project deskundige vakdepartement

4. Dit vakdepartement stelt in overleg met het bedribleven en eventuele andere tenake deskundige instanties een advies op, houdt daarbij contact met DTH en zendt vervolgens het advies aan het Bureau Projectf? van DTH. Het Bureau Projecten van D T H gaat daarbij na in hoeverre de in punt 8 van de criteria genoemde instemming verleend is of venvacht mag worden, voegt eventueel nog nodig geachte opmerkingen bij het advies en zendt het afgeronde advies aan de leden van de werkgroep.

5. De werkgroep beoordeelt de projectenaanvrage en brengt advies uit aan de ~

minister zonder portefeuille belast met de aangelegenheden betreffende de hulp aan ontwikkelingslanden, die daarop een beslissing neemt.

6. De. Coiirdinatie-Commissie zal periodiek in kennis worden gesteld van de be-

7. De uitvoering van het project geschiedt door de aanvragende onderneming op grond van een daartoe met het Bureau Projecten van D T H gesloten overeenkomst, waarin de verplichtingen van beide partijen worden vastgelegd. De overeenkomst zal een nauwkeurige omschrijving bevatten van de aard, de omvang en de tijdsduur van het project, de wijze van uitvoering door de onderneming en de wijze van financiering door de overheid alsmede de regeling van de terugbetaling. p e n d i e n zullen daarin de rapportage omtrent het verloop van dit project en de wijze van controle op de u i t v k g worden

8. D e rapportage door de uitvoerende onderneming zal, afhankelijk van de ti@- duur van het project, driemaandelijks of zesmaandelijks in vijfvoud dienen te geschieden aan DTH. Voorzover de rapportage vaktechgische problemen betreft, zal D T H deze aan de meest betrokken vakdepartementen voorleggen en hun reacties verwerken in het commentaar, dat met het verslag ter kennis van de werkgroep wordt gebracht. .

9. De controle op de uitvoering door de onderneming zal geschieden door de Centrale Accountants Dienst, die naar eigen inzicht eventueel gebruik kan maken van de externe accountant van de betrokken onderneming.

Slissingen.

wegeld.

B I J L A G E U

Hel Nederlandse Technisehe Hulpprogramma

Gevolg gevend aan de motie-Ruygers, die op 22 december 1955 door de Tweede Kamer der Staten-Generaal werd aanvaard en waarin de regering werd uitgenodigd in de Rijksbegroting voor 1957 een post op te nemen voor bilaterale hulp t.b.v. de sociale en economische ontwikkeling der minder ontwikkelde gebieden buiten het Konkinkrijk, heeft de regering in 1957 de uitvoering ter hand genomen van een Nederlands fellowship-programma en een Nederlands deskundigenprogramma, alsmede van enige projecten voor technische en economische bijstand. Het reeds sedert 1954 bestaande programma voor het beschikbaarstekn van assistentdeskundigen aan de internationale organisaties werd tevens opgenomen in het nieuw ingestelde bilaterale Nederlandse Technische Hulpprogramma (N H P). Na een penode van vijf jaren, waarin de verschillende programma-onderdelen geleidelijk tot ontplooiing werden gebracht, werd het programma aan een herziening ondenvorpen. In haar nota betreffende de hulp aan minder ontwikkelde landen van 1962 lichtte de regering toe, dat het effect van deskundignhulp, vervat in projecten met een opleidmgs- en voorbeeldkarakter, in bepaalde gevallen groter kan zijn dan van deskundigenhulp zonder meer. Het ondernemen van dergelijke projecten biedt ook gelegenheid tot meer geeoncentreerde en specifiek Nederlandse prestaties, welke kunnen bijdragen tot de bekendheid van Nederland in het ontvangende land. Op grond hiervan besloot de regering het Nederlandse Technische Hulp programma in 1963 uit te breiden met een programma voor projecten van uitgebreide technische hutp. In latere jaren werd de omvang en de diversiteit van dit programrna-onderdeel aanzienlijk verruimd, zodat het thans het meest omvangrijke deel van het N H P uitmaakt. Voorts besloot de regering in 1963 tot de instelling van e m Jongeren Vrijwilligers Programma. Door de in 1965 gevonden samenwerking tussen overheid en het gebundelde particuliere initiatief in de ‘Stichting Nederlandse Vrijwilligers’ is aan de taak van het oorspronkelijke J V P

een bredere basis gegeven. Tenslotte besloot de regering, op grond van een daartoe strekkend verzoek van het Centrad Missie Commissariaat en van de Nederlandse Zendimgsraad, in 1965 middelen beschikbaar te stellen voor de mede-financiering van ontwikkelingsprojecten van non-commerciele particuliere organisaties, tenemde op deze wijze een grotere overdracht van kennis en ervaring van deze organisaties aan minder ontwikkelde landen mogelijk te maken. In het hierna volgende wordt een meer uitvoerig overzicht gegeven van de verschillende onderdelen van het Nederlandse bilaterale technische hulpprogrma

Het fellowshipprogramma w

Uit dit programma worden studiebeurzen verstrekt aan belangstellenden uit de minder ontwikkelde landen, die een postdoctorale cursus in Nederland willen volgen. In 1966 is ook de mogelijkheid geopend om studiebeurzen te verlenen aan

174 175

studenten in de minder ontwikkelde landen, die een studie willen volgen aan een universiteit in een minder ontwikkeld land zelf. Thans worden ongeveer 500 fellowships verstrekt. Hiervan zijn ca. 350 beurzen voor het volgen van een van de 22 hiertoe in Nederland ingestelde functionele cumussen. Uit onderstaande tabel krijgt men een ovenkht van het verloop van dit programma.

Tabel I . Totaal aantal per jaar aanwezise fellows

1962 23 32 33 7 21 58 174 1963 51 30 33 14 28 54 210 1964 61 58 52 23 20 71 285 1965 87 91 85 44 29 151 487

Het deskundigenprogramma

Dit heeft ten doel, op verzoek van de regeringen van minder ontwikkelde landen Nederlandse deskundigen in adviserende functies beschikbaar te stellen voor de duur van maximaal twee jaar. Jaarlijks worden 50 i 60 deskundigen per jaar voor korte of langdurige missies uitgezonden, waarvan een beperkt aantal in docerende functies. Voorts wordt in het kader van dit programma bemiddeling verleend aan Nederlandse deskundigen, die een dienstverband aangaan met regeringen van minder ontwikkelde landen. In totaal waren in 1965 187 Nederlandse deskundigen in de minder ontwikkelde landen werkzaam.

In vele gevdlen, ongeveer 50 per jaar, wordt aan de deskundige een suppletie op ziin locale salaris gegeven opdat zijn sakis van een redelijk voldoende niveau zal zijn. De onbevredigende verhouding tussen vraag en aanbod, eensdeels veroorzaakt door een absoluut tekort aan hooggekwalificeerde deskundigen op bepaalde specialistkche terreinen (bijv. planeconomen, deskundigen voor technisch onderwijs en vakopleidingen) en andersdeels veroorzaakt door onvoldoende zekerheid voor her- plaatsing in Nederland in adequate positie na een uitzending van langere duur, is het onderwerp van studie binnen het departement en de Nationale Adviesraad. De noodzaak de aangeworven deskundigen en assistentdeskundigen beter voor te bereiden op hun taak in het ontwikkelingsland wordt sedert enige jaren opgevangen

door het verplicht doen volgen van een speciaal daartoe hgestelde voorberei&&e cursus-cyclus bij het Koninklijk Instituut voor de Tropen.

Tabel 11. Totaal aantal Neakrlandse deskundigen per jaar werkzaam in buitenland

2 1962 13 1 6 - 5 2 27 1963 18 3 5 4 2 4 36 1964 22 3 6 15 1 20 67

30 187 1965 53 IS 21 57 11

Her assistent-deskundigenprogramma

In het kader biervan worden jaarlijks 25 i 30 pas afgestudeerde academici ter beschikking gestekl van de. Verenigde Naties en van enige gespecialiseerck organisaties (PAO, UNESCO en WHO). Deze jongeren zijn werkzaam als assistent van een internationale deskundige. Het is niet ongebruikelijk, dat na een dienstverband van drie jaar de assistentdeskundige door de internationale OrganiSatie wordt benoemd tot deskundige.

1

Tabel 111. Totaal aantal ashtentdeskundigcn per jaar werkzaam in het buitenland

1962 24 3 - 1 14 2 44 1963 34 5 2 1 8 4 54 1964 48 2 2 3 9 3 67 1965 45 7 6 - 13 8 79

176 177

Het projectenprogramma

Dit programma bestaat uit de vijf hieronder vermelde categoribn. a. Projecten van uitgebreide technische hulp, die een opleidings- en voorbeeldkarakter dragen en gericht zijn op kennisoverdracht. Met het aanbieden van dit type projecten is Nederland in 1963 begonnen. In 1964 werden reeds de eerste projecten-overeenkomsten goedgekeurd. Met de uitvoering van deze projecten is ongevea vier tot vijf jaar gemoeid.

Tabel IV. Tot& oantal projecten per jaar in uifvoering

10 1964 3 2 3 2 1965 6 8 10 3 - 27

- - -

b. h jec ten waarbij de overheid een financiele bijdrage levert bij de door Neder- landse bedijven of instellingen op te stellen plannen, welke een ondenk.1 vormen van ontwikketingsprogramma’s van de ontwikkelingslanden (surveys). c. Projecten tot begeleiding met technkhe hulp van de Nederlandse partidiere bedrijfsvestigingen in ontwikkelingskmden, of van levering van kapitadgoederen door Nederlandse bedrijven aan ontwikketingslanden. d. Projecten gericht op het stimuleren van activiteiten van het Nederlandse bedrijfsleven in minder ontwikkelde landen, waardoor de economiscbe en industriele ontwikkeling in die landen wordt bevorderd. Voorlopig zijn hiervm drie typen projecten aangegeven, n.1. exploitatieprojecten, pre-investeringsprojeden en proefprojecten (‘pilot projects’). e. Tedotte is voor het eerst in de begroting 1966 het literatuurprogramma ge- intduceerd. Met de Staatsdrukkerij is overeengekomen, dat deze instelling de aankoop en verzending van boeken regelt. In 1966 werden reeds twee aanvragen ontvangen, ken uit Kongo-Kinshasa en ken uit Nigeria.

Het Jongeren Vrijwilligers Programnza

Op 16 juli 1965 is door de minister zonde: portefeuille en door de Stichting Jongeren Vrijwilligers Corps, vertegenwoordigende het Nederlandse particuliere initiatief t.a.v. de uitzending van jongeren vrijwilligers, bij notarZle acte in het leven geroepen de Stichting Nederlandse Vrijwilligers. Deze stichting beoogt hulp

verlening a m en de samenwerking met ontwikkelingslanden door uitzending van jonge vriwm.

Tot en met eind 1965 waren in totaal elf teams met e n gearndijk aantal van 135 Vrijwilligers uitgemnden en was de uitzedng van wg acht teams met on- geve-er 130 vri- in voorbereiding.

Tabel V . T o t 4 aantal in he; buitenland werkzame jongeren vnjwaigers

1963 7 1 1 7 17 8 41 1964 I5 1 17 13 21 16 83 1965 21 5 19 24 34 28 135

Het programma tot medefinanciering van ontwikkelingsprojmen van non-commer- CiLk particdiere organisaties

vi de 84 tot ebd 1965 binaengelcomen aanwagen voor medefknaerbg zijn er 18 @gekeurd, waarmede het gehele budget voor dat jaar gecommitteerd werd. In prhcipe. zaf de arerheidsbijdrage niet meer bedragen dan 75% van de kapitital- uitgaven voor het project en d e n de peffoneefs- en exploitatiekosten ten laste van de partidiere o r m e die- te kornen.

Tabel VI. kelingsprojccten

Tolgal aanlal goedgekeurde nedefimncieringen van phculiere ontwik-

- - I5 1 - 2 18 1965

178

Om een indruk te geven van de regionale spreiding van de Nederlandw Techniscbe Hulp wordt hieronder een o v d c h t gegeven van de ver$chi&nde programma's onderverdeeid naar regio.

AfrikO

Fellowships 1962 2 16 4 - 1963 21 6 10 2 4 2 51 1964 34 13 17 2 8 11 85

4 6 32

1965 50 19 36 6 2 48 161

hkundigen * 1 12 1962 6 - - - 5

1963 11 2 4 3 2 22 9 36 1964 9 2 4 12 -

1965 21 11 9 52 1 17 117

As&tent&knndigen 1962 7 2 1963 9 3 1964 22 1 - - 1 - 1965 21 5

Projecten in ulvoering 1964 1 1 1 2 - - 1965 2 2 3 3 - -

-

2 1 12 1 3 16

24 5 2 33

- - - - - -

5 10

Jongeren vr#willigers in het b u i t e d d 1963 6 1 1 2 9 2 21 1964 6 1 1 2 9 2 21 1965 16 5 3 8 22 14 68

Medefinancim-ng van porticulivc on&kkeiingsprojecien 1965 - 12 - 12 - - - * H S i j Ziin nLt inbcgrepen de voor proicacn van uitgebreidc tdmische hulp aitpe- mmkn deslrandisen, 111.6 h 1%3.20 in 1964.21 in 1965.

h

179

AziZ en het Vure Oosten

Frllowshipr 1962 4 3 10 - 4 21 42 1963 2 1 11 6 5 21 52 1964 1 14 10 6 4 21 68

56 150 1965 14 33 19 18 10

Desbdgen 4 1962 4

1 2 1963 1 1964 2 - 8 12 2 1965 9 1 6 3 5 9 33

Asdstent-deskmdigen 5 1962 2 - - - 8 1963 3 - 2

12 1964 5 A 2 1965 6 - 4 - 3 4 17

Projecten in uilvmring 2 1964

1965 - 3 4

Jongeren vr&dligers in het bui:enland 1965 -

s

- - - - - - - - - - -

- 3 3 4

- - - -

2 1

- - - - - - -

5 - - - - 5

180 181

MiddenOosten

Fellowships 1962 6 4 1 2 1 12 26 1963 10 6 6 1 5 9 37 1964 8 2 4 8 1 8 31 1965 8 9 14 6 5 10 52

Deskundigen * 1962 - 1963 2 - - - - - 1964 4 - - 1965 2 2

Atristentdeskundigen I 1962 5 - - - 2 -

1 8 1963 6 1 1964 6 1 - 1 1 1 10

1 3 1965 2

Pr&ten in Uirvoering 1964 - - - - - 1965 -

Jongem w$vi&ers in kt b u i t e d d 1963 - 1964 -

- - - - - - 2

2 7 2 6

- 1 - - -

- - - - - - -

- - 1 - - - - 1

- - - - - - 8 8

- - - 8 8

Hiubij Zih n& inbegnpen de voor projecten van uitgebrride technischc huip uitge- zondendeslilmdigcn. n.l. 1 in 1965.

- 1965 - - - - -

h

Zuid- en Midden-Amerika

Fellowships 1962 3 7 13 5 10 15 53 1963 8 7 5 4 9 18 51 1964 5 8 17 5 6 21 62 1965 13 22 11 10 12 27 95

Deskuntiigen * 1962 3 1 1 3 1 9 1963 4 1 1 1 2 1 10 1964 5 - - 2 1 1 9 1963- 13 1 6 2 4 2 28

Adentdeskundigen 1962 10 1 - 1 6 1 19

21 1%3 15 1 - 1 4 1964 16 - - 2 3 1 22 1965 13 2 1 - 5 1 22

proiceten in uitvmring 2 1964 2 - 8 1965 4 1 3

-

- - - - - - - ~~

Jongeren vrijwil&ers in kt 1 bdtenlond - - 5 8 6 20 1963 1964 9 - 8 11 12 14 54 1965 9 - a 11 12 14 54

knawresources.huygens.knaw.nl/ontwikkelingssamenwerking/nota... · biz inlcidmg...

Documents