11

“Birleştirilmiş Sınıflarda Öğretim” Ders NotlarıÖğr. Gör. Osman ALBAYRAK- 2013

BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİM

1. BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF KAVRAMI

Başta öğrenci sayısının azlığı olmak üzere, coğrafi ve ekonomik koşullar nedeniyle birden fazla sınıfın aynı derslikte bir araya getirilerek bir öğretmen tarafından yetiştirilmesiyle oluşan eğitim ortamına birleştirilmiş sınıf denir (Köksal, 2009 ). Bir başka tanımla, birleştirilmiş sınıflarda öğretim, iki ya da daha çok sınıfın bir grup teşkil ederek bir öğretmen yönetimiyle birlikte çalışmasıdır (Binbaşıoğlu, 1999).

Birleştirilmiş sınıf uygulaması, ülkemiz eğitim sistemi içerisinde yer alan 12 yıllık kesintili mecburi eğitimin ilk 4 yıllık dönemine yönelik bir uygulamadır.

Birleştirilmiş sınıflı okullardaki bir sınıf farklı yaşlardaki öğrencileri içerir. Örneğin, bir sınıf 1. ve 2. ya da 1.2.3. ve 4. sınıflardaki öğrencilerden oluşabilir. Bu sınıflar birleştirilmiş sınıf olarak adlandırılır. Buna göre, bir sınıfta farklı yaş grubundan öğrenciler bulunur ve bu öğrenciler farklı yeterlik düzeyinde öğrenirler ve çalışırlar.

Bu sınıflarda öğrenciler, öğretmenlerin rehberliğinde bireysel ve gruplar halinde çalışırlar. Bu nedenle birleştirilmiş sınıflı okullar, öğrenci merkezli okullardır ve iyi organize edilmesi durumunda en güzel aktif öğretim ortamları olabilirler.

Birleştirilmiş sınıflarda öğretim, ilköğretim programında öngörülen bir uygulama biçimidir. Buna göre, bağımsız bir sınıfta yapılan öğretim ile birleştirilmiş sınıfta yapılan öğretim arasındaki fark, öğretim biçiminden kaynaklanmaktadır. Birleştirilmiş sınıflarda, bağımsız sınıflardan farklı olarak öğrenciler derslerin büyük bir kısmını kendi kendilerine ( ödevli ) çalışarak geçirmektedirler.

2. BİRLEŞİTİRLMİŞ SINIFLI OKULLARIN ORTAYA ÇIKIŞ NEDENLERİ

Bir iki derslikli okullar yaparak bu okullarda birden çok sınıfın birleştirilmesi sonucu oluşturulmuş öğrenci kümesiyle öğretim yapma, uzun yıllardır yaygın olarak izlenen bir yoldur.

Birleştirilmiş sınıflarda öğretim, Türkiye’de toplumdaki tüm öğrencilerin ilköğretimden yararlanamaması sorununa çözüm üretmek amacıyla ortaya çıkan bir eğitim gerçeğidir. Aslında, birleştirilmiş sınıflarda öğretim daha çok köy olgusuna dayanmaktadır. Bu olgu devam ettiği sürece de birleştirilmiş sınıflarda öğretim uygulamasının süreceği söylenebilir. Türkiye’de geçmişten günümüze kimi sosyal ve ekonomik nedenler, kırsal yerleşim birimlerinde öğrencilere ilköğretim sağlama noktasında kimi çözümler üretilmesini zorunlu kılmıştır. Bu bağlamda, birbiriyle yakın ilişkili üç neden, birleştirilmiş sınıflarda öğretimin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Öğrenci sayısının az olması: Köyden kente göç nedeniyle köy nüfuslarının azalması, öğrenci sayısının da azalmasına yol açmaktadır. Bu durumda, okullarda her sınıfa çok az sayıda öğrenci düşmesinden dolayı sınıfları birleştirmek en akılcı çözüm olarak ortaya çıkmaktadır.

Öğretmen sayısının yetersiz olması: Geçmişte ilköğretimde sınıf öğretmenlerinin sayıca yeterli olmaması ve her okula derslik sayısı kadar öğretmen görevlendirilmesinin ekonomik olmaması, birleştirilmiş sınıflarda öğretim uygulaması seçeneğini ortaya çıkarmıştır.

Derslik sayısının az olması: Öğrenci sayısı az olan yerleşim birimlerinde beş derslikli okullar yerine bir iki derslikli okullar yapılması söz konusu olduğundan, sınıfların birleştirilmesi zorunlu olmaktadır. Böylece, okul ve öğretmenden daha ekonomik yararlanma olanağı sağlanmaktadır.

Birleştirilmiş sınıflarda öğretimin ortaya çıkmasında genelde, coğrafi ve sosyoekonomik etmenler etkili olmakla birlikte, kültürel etmenleri de unutmamak gerekmektedir. Çoğu ülkede, kültürel etmenler de etkili olmaktadır (http://notoku.com).

11

3. ÜLKEMİZDE VE DİĞER ÜLKELERDE BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF UYGULAMALARININ DURUMU

Birleştirilmiş sınıf uygulaması 19.yüzyılın ikinci yarısında, Kuzey Amerika ve Avrupa’da birleştirilmiş sınıflar ilkokullarda yaygın olarak uygulanan model olmuştur. Sanayi devrimi ve şehirleşme ile birlikte bu sistem, yerini homojen yaş ve seviyeleri içeren klasik sisteme bırakmıştır. 1960’ların sonlarında, eğitimin etkisinin artması ve kaynak yönetiminin iyileşmesiyle beraber, birleştirilmiş sınıflardan oluşan küçük okulları kaldırma girişimleri başlamıştır. Fakat 1980’lerden itibaren bu anlayış tersine dönmüş ve bu "küçük okullar" dünyanın her yerinde tekrar işlevsel hale getirilmeye başlanmıştır (Bayar, 2009). Bugün AB ülkelerinin hemen hepsinde, ABD’de, Japonya ve Kanada gibi pek çok ülkede de birleştirilmiş sınıflar uygulaması yapılmaktadır ( TTKB, 2012)

Birleştirilmiş sınıflarda öğretim, özellikle Avrupa ülkelerinde de yaygın biçimde uygulanmaktadır. Örneğin, Hollanda’da, öğretmenlerin %53′ü birleştirilmiş sınıflarda öğretim yapmaktadır. İskoçya’da okulların %26.8′i İrlanda’da da %40′ı, Norveç’te %42′si, Yunanistan’da %31′i, Çek Cumhuriyetinde %35′i birleştirilmiş sınıflıdır. Yine Avusturya’da okulların %25′i bir, iki ya da üç sınıflı okullardan oluşmaktadır. Bunun yanı sıra, Almanya, İsviçre ve İsveç’te birleştirilmiş sınıflı okullar çok az düzeydedir (Mulyran-Kyne, 2005). Öte yandan, %3 gibi çok az da olsa ABD’de de birleştirilmiş sınıf uygulaması yapılmaktadır ( Dursun,2006).

Türkiye’de birleştirilmiş sınıflı eğitimin temelleri Osmanlı Devleti’nden günümüze uzanan bir süreçtir. Ülkemizde eğitimin önemi Tanzimat dönemindeki yenileşme hareketleriyle anlaşılmaya başlamıştır. İlköğretim düzeyinde okullaşma ise 23 Nisan 1920’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılmasından sonra önem kazanmış ve 1 Kasım 1928’de yeni Türk harflerinin kabul edilmesinden sonra başlatılan Millet Mektepleri uygulamasıyla yaygınlaşmaya başlamıştır.

1930 yılında Köy Mektepleri Müfredat Programı yürürlüğe konmuştur. Bu programda, bir, iki ve üç öğretmenin bulunduğu köy okullarında (Bu tarihte köy okullarında öğretim süresi üç yıldır) derslerin nasıl yürütüleceği ile ilgili esaslar belirtilmiş ve ayrıca programda örnek haftalık ders çizelgelerine yer verilmiştir (Şahin, 2007: 3).

1926 yılında yürürlüğe giren 789 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun’da şehir ve kasaba gündüz, şehir ve kasaba yatılı, köy gündüz ve köy yatılı olmak üzere dört tür okul bulunmaktaydı (Akyüz, 2006: 346).

1939’da toplanan Birinci Milli Eğitim Şurasında köy okullarının üç yıldan beş yıla çıkarılmasıyla tek öğretmenli ve beş sınıflı köy ilkokulunda öğretim konusu ile köye öğretmen yetiştirme işi yeniden gündeme oturmuştur. Baltacıoğlu, 1939 Şura hazırlık dökümanı olarak hazırladığı “Tek öğretmenli beş sınıflı ilkokul‛ adlı broşürde “beş sınıf talebesini toplayan, fakat yekûnu 40’ı geçmeyen bir dersaneyi tek öğretmenle idare etmek teknik bir imkândır” diyerek hem köy ilkokulunun beş yıla çıkması için olumlu görüş belirtmiş hem de birleştirilmiş sınıfta bulunması gereken en çok öğrenci sayısına dikkat çekmiştir. 1946 yılında ilköğretim beş yıla çıkartılmıştır.

İlkokulun beş yıla çıkarılması, beş sınıfın bir arada okutulması sorunu da beraberinde getirmiştir. Bu soruna yabancı uzmanlarla çözüm aranmıştır. 1951 yılında köy okulları ile ilgili rapor sunan Amerikalı eğitimci K. V. Wofford, ‚sınıf sistemi‛ yerine ‚grup sistemi‛ önermiş ve bu öneri uygulamaya konmuştur. Buna göre birinci, ikinci ve üçüncü sınıflar bir, dördüncü ve beşinci sınıflarda ayrı bir grup altında birleştirilerek, gruplar için her yıl birbirine eşit güçlükte öğretim programları uygulanmıştır. Bu görüşe önce 1962 ilkokul program taslağının, daha sonra 1968 tarihli ilkokul programının hazırlanmasında temel alınmıştır (Binbaşıoğlu, 2009: 390; Köklü, 2000: 33, Kazu, 2011).

Türkiye’de birleştirilmiş sınıflarla ilgili çalışmaların 1960’lı yıllarda yoğunlaştığı gözlenmektedir. 1968’de hazırlanan ilköğretim programında birleştirilmiş sınıflı okullar geniş yer tutmaktadır. 1968 ilkokul programında; birleştirilmiş sınıflı okullar için Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Fen Bilgisi programları mihver dersler olarak kabul edilmiştir. A grubu için; Hayat Bilgisi dersi 1. Yıl, 2. Yıl ve 3. Yıl üniteleri; B grubu için ise; Sosyal Bilgiler ve Fen Bilgisi dersleri 1. Yıl ve 2. Yıl üniteleri olarak ele alınmıştır. Bu uygulamaya Talim ve Terbiye Kurulu’nun 18.05.2000 tarih ve 122 sayılı kararıyla son verilmiştir ( Kazu, 2011) .

11

Türkiye’de özellikle sosyal, ekonomik ve coğrafi koşullar, birleştirilmiş sınıflar uygulamasını zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle ülkemizin tüm illerinde birleştirilmiş sınıflar uygulamasının yapıldığı okullar bulunmaktadır. Türkiye’de 2004–2005 eğitim-öğretim yılı verilerine göre; ilköğretime giden öğrencilerin % 40’ı birleştirilmiş sınıfı bulunan ilköğretim okullarında okurken bu sayı son yıllarda eğitimde yapılan düzenlemeler sonucunda 2011–2012 eğitim öğretim yılı verilerine göre; % 35 ‘e kadar gerilemiştir , bu tarih itibariyle 10.413 ilköğretim okulunda 305.201 öğrenci birleştirilmiş sınıflı okullarda eğitim görmekteydi. Diğer yandan 2012 yılında geçilen 4+4+4 kesintili 12 yıllık mecburi eğitim uygulamalarıyla birlikte bu durumun ne şekilde etkileneceğini kestirmek şimdiden mümkün bulunmamaktadır.

Bu kadar yüksek bir oranı teşkil eden birleştirilmiş sınıf uygulamasını daha etkili ve verimli duruma getirmek için yukarıda da belirtildiği üzere değişik dönemlerde çalışmalar yapılmış, programlar hazırlanmıştır. 2000–2001 eğitim öğretim yılına kadar “Birleştirilmiş Sınıflar Programı” ilkokul programı içinde ayrı bir program olarak yer almaktayken, 2000–2001 eğitim öğretim yılından itibaren değişikliğe gidilmiştir. Talim ve Terbiye Kurulu'nun 18.05.2000 tarih ve 122 sayılı kararıyla 2000–2001 eğitim öğretim yılından itibaren uygulamadan kaldırılan programların yerine, müstakil (bağımsız) sınıflarda uygulanan; "fen ve teknoloji ", "sosyal bilgiler" ve "hayat bilgisi" programlarının birleştirilmiş sınıflarda da okutulması kararlaştırılmıştır.

Bu uygulama ile ;

1. İlköğretim okullarında aynı programın uygulanması, 2. Eğitim-öğretimde birlik ve bütünlüğün sağlanması, 3. İlköğretim okullarında program farklılığından doğan sınıf uyumsuzluklarının ortadan kaldırılması, 4. Ölçme ve değerlendirmede, üst öğrenime yönlendirmede bütünlüğün sağlanması hedeflenmiştir

(Yıldırım, 2008; TTKB, 2012).

4. BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIF UYGULAMASININ AVANTAJLARI VE SINIRLILIKLARI

4.1 Birleştirilmiş Sınıf Uygulamasının Avantajları ve Akademik Üstünlükleri

Eğitim salt, bilgi aktaran bir süreç değildir. Öğrencinin entelektüel ve sosyal gelişimini de biçimlendiren önemli bir araçtır. Konuşan, tartışan, soran, sorgulayan ve analitik düşünen bireyleri “bilgi aktaran” eğitim süreci yetiştiremez.

Okul, her şeyden önce bir yaşam yeridir. Zorlama, sıkıntı ve kişilik bozulmalarının yaşandığı bir yer olmamalıdır. Özgür ifade, deneme, araştırma, yaşamı paylaşma ve bağımsızlık kazanma yolunda bir gelişme ortamı olmalıdır.

Öğrenme yalnızca bir şeyler almak değildir. Bilgiyle değişmek, heyecanlanmak, kavramak, sindirmek, bütünleşmek ve kendine mal etmektir. Zorlayıcı ve sıkıcı tekrarların kanıksanması öğrenme değildir. Altı yaşını dolduran her çocuk zorunlu eğitimden dolayı okula gelir. Bu çocuklar aynı sınıfa alınırlar. Eğitimde sınıf kavramı, bir gruplamayı temsil etmektedir. Buna, mevcut ve yaygın uygulamaya göre, “aynı yaştaki çocukların birlikteliği” diyebiliriz. Pratikte öyle olmamasına karşın. Böylesine heterojen bir gruba, programın ön gördüğü kazanımlar için aynı etkinlikleri yaptırmak hiç de eğitsel değildir. Öğrencilerin geldikleri ailelerin sosyal-kültürel düzeyleri ve yeteneklerinin farklılığı bu uygulamanın yanlışlığının en temel kanıtıdır. “Öğrenciye görelik” ilkesi, “bireysel ayrılıklar” ve yaklaşık yirmi yıldır adından sıkça söz edilen “çoklu zeka kuramı” bu uygulamalarla dikkate alınmamaktadır.

Arkadaştan öğrenme, grup çalışması, bağımsız çalışma, çevre ile bütünleşme eğitim biliminin idealize ettiği uygulamalardır. Bu uygulamalar, birleştirilmiş sınıflarda zorunluluktur. Çünkü birleştirilmiş sınıflarda grup çalışması kaçınılmazdır. Ödevli ders saatlerinde, öğrencinin bireysel olarak ya da grup halinde bağımsız çalışması gerekmektedir. Farklı düzeylerde öğrencilerin bir arada olması seviye grupları yapmayı kolaylaştırmaktadır. Küçük bir yerleşim biriminde okuma yazmayı öğrenememiş ya da herhangi bir derste çok geri olan bir öğrenciyi diğer arkadaşlarının düzeyine getirmek oldukça güçtür. Ancak birleştirilmiş sınıflarda çok kolaydır. Farklı düzeydeki öğrenciler aynı derslikte sürekli birlikte ders yapıyorlar. Bu derslerde öğretmen, aynı düzeydeki öğrencilere sınıflarına bakmaksızın aynı etkinlikleri çok rahat yaptırabilir. Bağımsız sınıflarda bunu yapmak çok güç ya da olanaksızdır. Birleştirilmiş sınıf ortamı “ezberci sistem”in yok edilebileceği en uygun ortamıdır.

11

Tüm bunların gerçekleşmesi, hiç kuşkusuz iyi yetişmiş öğretmen, uygun bir çevre, iyi hazırlanmış bir müfredat programı, nitelikli yönetici ve nitelikli denetçilerle mümkündür.

Bu çalışmalar sonucunda öğrenciler araştırıcı bir kişilik yanında demokratik değerler açısından da önemli kazanımlar elde edeceklerdir.

Bu kazanımlardan bazıları;

Yarış ve bireysel yükselme yerine, yardımseverlik ve birlikte, iş yapma alışkanlığı.

Sürekli bireysel kazanç yerine, paylaşım.

Şartlandırma yerine, kişiliğin özgürce gelişmesi.

Hoşgörüsüzlük yerine, farklılıklara karşı saygılı olma.

Sorgusuz uyum yerine, eleştirel bakış.

Pasif kabullenme ve başkalarını izleme yerine, girişimcilik.

Bunların tümü, eğitim sistemlerinin özenle geliştirmeye çalıştığı yeterliklerdir. Birleştirilmiş sınıf uygulamasının bunu gerçekleştirmesi önemli bir avantajdır.

Madde ve insan kaynaklarının etkili ve verimli biçimde kullanılmasına olanak sağlayan birleştirilmiş sınıf uygulaması, öğretmenin bilinçli çabaları sonucu şu avantajları da sağlayabilir:

Birden çok sınıfa bir öğretmen görevlendirilerek, öğretmen kaynağı akılcı biçimde kullanılmakta ve ülke düzeyinde öğretmen ihtiyacını karşılama kolaylaşmaktadır. Eğer sitemde böyle bir uygulama olmasa idi, zorunlu olarak on ya da yirmi öğrencinin bulunduğu bir yerleşim birimine en az dört öğretmen atanacaktı. Dünyanın en zengin ülkelerinde bile böyle bir savurganlığa izin verilmez.

Her yerleşim birimine dört derslikli okul yerine, bir-iki derslikli okul yapılarak daha çok yerleşim birimine okul yapabilme olanağı doğmaktadır.

Birden fazla sınıfın birleştirilmesi, farklı yaş, deneyim ve bilgiye sahip öğrencilerin bir arada olması, onlara birbirlerinden öğrenme ve yardımlaşma imkânı sağlamaktadır.

Birleştirilmiş sınıflarda zamanın bir bölümünü öğretmensiz (ödevli) ders saatleri biçiminde programlanmıştır. Bu zaman diliminde öğrenciler kendi kendilerine çalışma, kendi kendilerine öğrenme, kendi kendini yönetme, araştırma yapma gibi zihinsel becerilerini geliştirme imkânına sahip olurlar.

Birleştirilmiş sınıflarda öğretim iyi düzenlenir ve yürütülürse, öğrencileri ilgi duydukları ve yetenekli oldukları alanlarda bireysel olarak geliştirmek ve bireysel farklılıklara göre öğretim ortamları hazırlamak mümkün olmaktadır.

Birleştirilmiş sınıf uygulamasının belirtilen yararları yanında bir çok sınırlılıkları da vardır. Birleştirilmiş sınıfları yönetmek bile başlı başına bir sorundur. Belirtilen yararlar, ilkin iyi yetişmiş yetenekli öğretmenler, yeterli araç-gereç ve okulun bulunduğu çevrenin çalışma koşullarına uygunluğu ile sağlanabilir.

4.2 Birleştirilmiş Sınıf Uygulamasının Sınırlılıkları

Çeşitli önlemler alınsa bile, birleştirilmiş sınıf uygulamasının bağımsız sınıf uygulamasına göre bazı sıkıntıları ve sınırlılıkları vardır. Bu sınırlılıklardan bazıları aşağıda sıralanmıştır:

Öğretmenin görev, yetki ve sorumluluklarının boyutu artmaktadır. Dört sınıfı bir arada okutan öğretmen aynı zaman da müdür yetkilidir. Bağımsız sınıflarda uygulanan program, 2000-2001 öğretim yılından itibaren aynen birleştirilmiş sınıflarda uygulanmaya başlamıştır. Tek bir sınıfı (bağımsız sınıf) okutan bir öğretmenle, dört sınıfı bir arada okutan müdür yetkili bir öğretmenin görev, yetki ve sorumluluklarının boyutu tartışılmaz.

Öğretmenin derse hazırlık için harcadığı zaman ve enerji artmaktadır. Özellikle ödevli ders saatlerinde, öğrencileri kendi kendilerine çalışmaya yönlendirmek ve bunu etkili biçimde gerçekleştirmek için yapılacak hazırlık çok zaman almaktadır.

11

İlköğretim programında belirtilen hedeflerin tümüne ulaşmak güçleşmektedir. Koşullar, özellikle zaman yetersizliği hedeflere erişmeyi güçleştirmektedir.

Sınıf öğretmenliği yapanların tümü, birleştirilmiş sınıf uygulaması konusunda yeterli bilgi ve birikime sahip değillerdir. Değişik kaynaklardan (Öğretmen okulu, eğitim enstitüsü, eğitim fakültesi ve pedagojik formasyonu olan değişik fakülte mezunları) yetişen sınıf öğretmenlerinin arasında, birleştirilmiş sınıflar konusunda yeterli bilgiye sahip olmayan öğretmenler vardır. Bu öğretmenler, uygulama konusunda bilgi sahibi olmadıkları için ciddi sıkıntı yaşamakta ve yaşatmaktadırlar. Birleştirilmiş sınıflarda öğretim konusunda mesleki bilgiye sahip olmayanlara hizmet-iç1 eğitim verilerek sorun giderilebilir.

Öğretmenler, gerektiği kadar rehberlik hizmeti alamayabilir. Birleştirilmiş sınıf öğretmeni, birlikte çalıştığı fazla sayıda meslektaşı ve deneyimli yöneticisi olmadığı için sıkıntı yaşayabilir. Buna ek olarak, bulunduğu yerin ulaşım vb. koşulları her yıl rehberlik amaçlı müfettişlerle görüşmelerini de engelleyebilir.

Bu sınırlılıklara ek olarak, öğretmen sayısının azlığı, derslerin öğretmenli-ödevli olması ve farklı yaş gruplarının birlikte eğitilmeleri de sorun olarak gösterilmektedir. Bu sorunlar incelediğinde sanıldığı gibi olmadığı görülecektir( Köksal,2009,s:16-17). Zira özellikle ülkemizde 2004-2005 Eğitim Öğretim yılından itibaren uygulamaya sokulan öğretim programının dayandığı Yapılandırmacı Eğitim felsefesinin doğasını öğrencilerin kendi öğrenmelerinden kendilerinin sorumlu olduğu esasına dayanmaktadır. Bu anlamda Birleştirilmiş Sınıflı Okullarda mecburiyetten kaynaklanan öğrencinin grupla ya da bireysel bir takım çalışmalar yapması tamda bu programın amacına ulaşması için fırsatlar oluşturmaktadır. Ancak , bu süreçte öğretmenin rehberliği ciddi manada önem arz etmektedir.

5. BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARI OLUŞTURMA BİÇİMLERİ

Ülkemizde 30/03/2012 tarihinde 222 Sayılı Eğitim ve Öğretim Kanunu üzerinde yapılan değişiklikle birlikte 4+4+4 şeklinde uygulamaya sokulan kesintili mecburi eğitim uygulamasından Birleştirilmiş Sınıflı Okullar da etkilenmiştir. İlgili yasa gereği 5. Sınıfların ortaokul bünyesine dahil edilmesiyle birlikte en fazla dört sınıfın bir arada okutulduğu birleştirilmiş sınıflardan söz edebilmekteyiz.

Birleştirilmiş Sınıflı Okullarda öğrenciler , A ve B grubu olmak üzere iki grupta toplanırlar, 1, 2 ve 3. Sınıf öğrencilerin oluşturduğu grup A grubu, 4. Sınıf öğrencilerin oluşturduğu grup ise B grubudur. Bu okullarda sınıfları A ya da B şeklinde gruplandırmanın nedeni mihver derslerdir. Zira mihver ders diye nitelendirilen dersler A grubu (1.2.3. Sınıflar ) için Hayat Bilgisi, B Grubu ( 4. Sınıf ) için Fen ve Teknoloji ile Sosyal Bilgiler dersidir. Bu hususla ilgili açıklamalar ilerleyen ünitelerde yapılacaktır.

Birleştirilmiş Sınıflı Okullarda öğretmen , derslik ve öğrenci sayılarına ( sınıf mevcutlarına ) göre, sınıfların oluşturma biçimleri aşağıdaki tabloda belirtilmiştir:

Öğretmen Sayısı

1 .Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf

1 (1+2+3+4 )

2 (1+2) (3+4)

3 ( 1 ) (2+3) (4)

Tablo 1: Birleştirilmiş Sınıfları Oluşturma Biçimleri

Tek öğretmenli birleştirilmiş sınıflarda 1, 2, 3 ve 4. sınıf öğrencileri birleştirilerek bir öğretmen tarafından okutulur. Yönetimi en zor olan birleştirilmiş sınıf biçimidir. Bu tür sınıflarda kazanımların tümü için etkinlik yaptırmak diğer sınıflara göre daha güçtür. Öğretmen, sadece A ya da B grubunu okutuyorsa Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler ve Fen ve Teknoloji derslerini tüm sınıflarla birlikte öğretmenli işliyor. Ancak dört sınıf bir arada olunca, bu dersleri öğretmenli ve ödevli işlemek zorunda kalmaktadır.

11

İki öğretmenli birleştirilmiş sınıflarda normal koşullarda 1 ve 2. sınıf öğrencileri bir grup, 3 ve 4. sınıf öğrencileri bir grup olacak şekilde birleştirilmeleri önerilir. Ancak öğrenci ve derslik sayısı gibi etkenler göz önünde bulundurularak farklı modeller düzenlenebilir (1) ve (2+3+4) ya da (1+2+3) ve (4) gibi.

Üç öğretmenli birleştirilmiş sınıflarda normal koşullarda 1. sınıf bağımsız, 2 ve 3. sınıf öğrencileri bir grup, 4. sınıf bağımsız olacak şekilde uygulama yapılması önerilir. Ancak öğrenci ve derslik sayısı gibi etkenler göz önünde bulundurularak farklı modeller düzenlenebilir (1+2) ve (3) ve (4) ya da (1) ve (2,+3) ve (4) gibi.

Birleştirilmiş Sınıflı Okullarda öğrenci sayısı dağılımlarının oldukça anormal olması durumunda, yukarıda da belirtildiği üzere farklı uygulamalara gidilebilir. Örneğin, 1. Sınıfta 8 öğrenci, 2. Sınıfta 9 öğrenci, 3. sınıfta 5. öğrenci ve 4. Sınıfta yine 6 öğrencinin olduğu üç öğretmenli ve üç derslikli bir okulda sınıf oluşturma biçimi aşağıdaki gibi olabilir.

Öğretmen Sayısı

1 .Sınıf 2. Sınıf 3. Sınıf 4. Sınıf

3 8 Öğrenci 9 Öğrenci 5+6=11 Öğrenci

Tablo 2: Üç öğretmenli ve üç derslikli bir okulda öğrenci sayıları dikkate alınarak sınıf oluşturma biçimi

Diğer yandan, öğrenci ve öğretmen sayısının fazla ancak derslik sayısının daha az olduğu bir okulda ikili eğitim yapılabilir. Daha doğrusu, birleştirilmiş sınıflı bir okulda daha nitelikli bir eğitim için imkanlar ölçüsünde her türlü düzenlemeye gidilebilmesi imkanı mevcuttur. Bu tip uygulamaların yasal açıdan herhangi bir sakıncası yoktur.

11

6. BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETİMİN ESASLARI

6.1 BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLI OKULLARDA HAFTALIK DERS PROGRAMLARI

Tek Öğretmenli ve Dört Sınıflı Birleştirilmiş Sınıflar İçin Haftalık Ders Programı

11

İki Öğretmenli Sınıflar İçin Birleştirilmiş Sınıflar İçin Haftalık Ders Programı

11

Üç Öğretmenli (1), (2-3) ve (4). Sınıflar İçin Birleştirilmiş Sınıf Haftalık Ders Programı

11

6.2 - BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETMENLİ VE ÖDEVLİ DERSLER

Birleştirilmiş sınıfta öğretim yapan bir öğretmen, programdaki bazı derslerin öğretimini öğretmenli ve ödevli saatler olarak gerçekleştirir.

6.2.1.- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETMENLİ DERSLER

Birleştirilmiş sınıflarda "öğretmenli saatler" öğretmenin öğrencilerle doğrudan doğruya ilgileneceği saatlerdir. Öğretmenli derslerde öğretmen öğrencilere kılavuzluk eder kazandırılmak istenen bilgi, tutum ve beceriyi kazandırıcı etkinlikleri öğrencilerle birlikte yapar.

Öğretmenli derslerin niteliğini artırmak için ;

Öğretmen önceden için çok iyi bir hazırlık yapmalıdır Yapılacak öğretimin planı ayrıntılı bir şekilde hazırlanmalıdır. Öğretmen, öğrencilerin kendi kendilerine öğrenmeleri güç olan konulara öncelik vermelidir. Öğrencilerin ödevli saatlerde yaptıkları çalışmalar grupça değerlendirilmelidir. Öğrencilerin ödevli derslerde yapacakları çalışmalara yol gösterici bir strateji takip edilmelidir. Ödevli derslerle bir bütün oluşturacak biçimde düzenlenmeli ve işlenmelidir.

6.2.2- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖDEVLİ DERSLER

Özellikle ödevli derslerde çalışmalar tesadüfe bırakmamalı, hem planlaması ayrıntılı bir şekilde yapılmalı hem de öğrencilerin ne şekilde meşgul olacakları çok iyi anlatılmalıdır. Birleştirilmiş sınıflarda öğretimde asıl başarı, ödevli geçen derslerde öğrencilerin kendi kendilerine yaptıkları çalışmaların verimliliğine bağlıdır (Akbaşlı Pilten 1999: 20).

Ödevli derslerin niteliğini artırmak için;

Öğretmen çalışmaları çok iyi planlamalıdır Bir eksiklik olarak değil, öğrencilerin kendi kendilerini etkin kılmaya yarayan özel bir fırsat olarak

değerlendirilmelidir. Öğrencilere ne yapacakları ve nasıl çalışacakları konusunda örneklerle ayrıntılı bir açıklama

yamalıdır. Öğrenciler kendi kendilerine meşgul olacakları saatlerde sadece öğrendiklerini tekrarlama değil,

aynı zamanda yeni öğrenmelere, çalışmalara hazırlanma imkanı verilmelidir. Çalışmalar mutlaka öğretmenle birlikte grupça ödevli saatin amacına ulaşılıp ulaşılmadığını anlamak

üzere değerlendirilmelidir.

Ödevli derslerde, öğrencilerin yapacağı kendi kendine çalışmalardan verimli sonuçlar alabilmek için, bu derslerde verilecek ödevlerin aşağıda sıralanan nitelikleri taşıması gerekir (Türk, 22.12.2005).

Ödevler, belli ve iyi düşünülmüş bir eğitim ve öğretim amacının gerçekleşmesine hizmet etmelidir. Ödevler, öğrencilerin yapacakları işin önemini ve amacını kolayca kavramalarına yardımcı olmalıdır. Ödevler, öğrenciler tarafından anlaşılabilecek şekilde açık ve kesin olmalıdır. Ödevler, çevreye ve öğrenci ihtiyaçlarına uygun olmalıdır. Ödevler, öğrencilerin çalışma olanaklarına ve işin yapılacağı süreye uygun olmalıdır. Ödevler yeni konularla, eskiden işlenmiş konular arasında bağlantı kuracak nitelikte olmalıdır. Ödevler, öğrencileri düşünmeye sevk etmelidir. Genel ödevler, sınıfın orta düzeydeki öğrencilerinin seviyelerine göre; bireysel ödevler, o ödevi

yapacak çocuğun seviyesine göre ayarlanmalıdır. Ödevler öğrencilerin bireysel ve grupça çalışmalarına uygun olmalıdır. Ödevler, öğretmen tarafından önceden düşünülüp hazırlanmış olmalıdır.

11

6.3- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETMENLİ VE

ÖDEVLİ DERSLERDE SEVİYE VE İLGİ GRUPLARIYLA ÇALIŞMALAR

Birleştirilmiş sınıflarda öğretmenli ve ödevli derslerde grup çalışmasında seviye ve ilgi grupları şeklinde çalışılabilir (Akbaşlı & Pilten, 1999; Vural, 2000; Koksal, 2002):

6.3.1- Birleştirilmiş Sınıflarda Seviye Grupları

Kalabalık öğrenci gruplarıyla yapılan öğretimde, öğrencilerle teker teker hazırbulunuşluk düzeylerine uygun bireysel öğretim yapmak oldukça güçtür. Her bir öğrenci için ayrı ayrı ilgilenme imkanı daha sınırlı olan birleştirilmiş sınıf öğretmeni, olumsuzlukları aza indirmek ya da ortadan kaldırmak için seviye grupları yapmak zorundadır. Belli bir bilgi ve beceri alanında birbirlerine yakın düzeyde bulunan öğrencilerin birlikte çalışmak üzere oluşturdukları gruba "seviye grubu" denir. Seviye gruplarının oluşturulma nedenleri şunlardır (MEB, 11.09.2005):

Benzeşik kümelerde öğretim daha kolaydır.

Her birey kendiliğinden her şeyi öğrenemeyeceğinden gruplama kaçınılmazdır.

Öğrencilerin ilgi, tutum ve yeteneklerinin aynı olmaması, sosyoekonomik statüleri ve kalıtsal özelliklerinin farklılığı da seviye grupları oluşturmayı zorunlu kılmaktadır.

Birleştirilmiş sınıflı okulların A ve B gruplarında ifade ve beceri derslerinde (özellikle Türkçe ve Matematik derslerinde) öğrencilerin bu derslerdeki başarı durumları dikkate alınarak seviye grupları oluşturulmalıdır. Örneğin, A grubunda matematik dersinde geri kalmış bir 3. sınıf öğrencisi aynı seviyedeki 2. sınıf öğrencileriyle birlikte çalıştırılmak üzere bir seviye grubu oluşturulabilir.

Seviye grupları yapılırken, demokratik eğitim ve bireysel farklılıkların esası olan "her birey kendi yeti ve yeteneklerine göre eğitilmelidir." ilkesi göz önüne alınmalıdır. Hata yapma riskini azaltmak için seviye grupları yeterli gözlem yapıldıktan sonra oluşturulmalıdır. Gözlemlere öğretim yılının başında başlanmalı ve yıl boyunca sürdürülmelidir. Seviye grubunun oluşturulması özel dikkat ister. Aksi durumda öğrencilerde istenmeyen davranışlar gözlemlenebilir. Öğrenciler genel olarak düzey olarak düşük gördükleri grubun üyesi olmak istemezler. Böyle bir grubun üyesi olduklarını kabullenmeleri zordur. Aynı şekilde öğrencinin kendini ileri düzeyde gördükleri bir grubun üyesi olarak görmeleri de aşırı güven ve buna bağlı olarak bir takım olumsuz gelişmelere neden olabilir. Bu yüzden seviye kümeleri oluştururken öğrencilere bu durumun hissettirilmemesi gerekmektedir. Ayrıca öğrencinin içinde bulunduğu seviye grubu sürekli aynı düzeyde olmamalı ve aynı öğrencilerden oluşmamalı zaman zaman öğrenciler değiştirilmelidir.

Seviye grubu uygulamaları öğrencilere grup içinde bireysel çalışma hızlarına göre birlikte öğrenme fırsatı sağlar. Seviye kümesinde belli bir öğrenci sınırlaması yoktur ve derslere göre yapılır (özellikle ifade ve beceri derslerinden Türkçe ve Matematikte)

6.3.2- Birleştirilmiş Sınıflarda İlgi Grupları

Birleştirilmiş sınıflarda A ve B gruplarında mihver ve ifade ve beceri derslerinde öğrencilerin ilgi duydukları alanlarda, konularda derinlemesine çalışma fırsatı hazırlamak için "ilgi grupları" oluşturulur. İlgi gruplarının çalışmalarında çevrenin özelliğine göre:

Projeler oluşturmak Deneysel çalışmalar yapmak İncelemeler yapmak Gözlemler yapmak Araştırma yapmak

için öğrencileri motive etmek gerekmektedir. Bunun yapılabilmesi için öğretmenin öğrenciyi her yönüyle çok iyi tanıması gerekmektedir.

İlgi grupları öğrencilerin yeteneklerini ve yaratıcı güçlerini geliştireceğinden bu tür çalışmaya öğretmence gereken önem verilmelidir. İlgi gruplarının çalışmalarında öğrencilerin güçleri, yetenekleri ve hazırbulunuşluk düzeyleri dikkate alınmalıdır.

6.3.3- Birleştirilmiş Sınıflarda Seviye ve İlgi Grupları İle Çalışmanın Yararları / Sınırlılıkları

Seviye ve ilgi grupları ile çalışmanın olası yararlan ve sınırlılıkları şunlardır:

Birleştirilmiş Sınıflarda Seviye ve İlgi Grupları İle Çalışmanın Yararları

Planlı iş yapma ve birlikte planlama yapabilme becerisi kazanırlar. Öğrenci ihtiyacına ve ilgisine uygun konuyu öğreneceği için daha istekli çalışır ve daha verimli

olur. Bir grubun üyesi olarak, diğer grup üyeleriyle bir şeyleri paylaşmak ve yardımlaşmak kendilerine

olan güveni artırır. Sorumluluk alma, verilen görevi yerine getirme, karşılaştırma yapabilme, tartışma, inceleme,

dinleme, eleştirme, paylaşma gibi becerileri kazanırlar ve geliştirirler. Yaparak- yaşayarak öğrenme yaşantıları kazandığından derslere olan ilgisi daha canlı olur.

Birleştirilmiş Sınıflarda Seviye ve İlgi Grupları İle Çalışmanın Sınırlılıkları

Gerekli araç- gerecin bulunmaması çalışmaların verimsiz olmasına neden olabilir. Öğretmeninin seviye ve ilgi grupları ile çalışma konusundaki yetersiz bilgi, beceri ve deneyime

sahip olması çalışmaların etkililiğini ve verimliliğini sınırlayabilir. Öğrencilerin grup çalışmasına önceden yeterince hazırlanıp gelmemeleri sınıf içerisinde yapılacak

çalışmaların etkililiğini sınırlayabilir. Zamanın sınırlı olması ilgi ve seviye gruplarıyla etkili ve verimli çalışmayı sınırlayabilir.

6.4- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRETMENLİ VE

ÖDEVLİ DERSLERDE KÜME ÇALIŞMALARI

Ünitenin işlenmesi çalışmalarında ünitedeki problemlerden ve konulardan doğan ilgi ve ihtiyaçlara göre genel olarak amaçları aynı olan , farklı yetenek seviyelerindeki yaklaşık 3-7 öğrenciden oluşan gruplara küme denir. Küme çalışmasının amacı yapacakları bireysel ve ortak çalışmalarla gerekli problemleri çözmek, konuları öğrenmek, öğrendiklerini küme ve sınıf arkadaşlarının bilgisine sunmaktır.

6.4.1- Birleştirilmiş Sınıflarda Küme Çalışmasında Dikkat Edilecek Noktalar

Küme çalışmaları; öğrencileri bir konu etrafında karşılıklı işbirliği, dayanışma ve yardımlaşmaya dayanarak çalıştırmak, daha doğru sonuçlara varabilmek için yapılmalıdır.

Küme çalışmalarının demokratik bir ortamda yapılması sağlanmalıdır. Amaç, demokratik tutum ve davranışlar öğretmektir. Bunun için kümede işbölümü yapılırken başkan, sözcü ve yazıcının belirlenmesi seçimle olmalıdır.

Küme çalışmalarında öğrencinin gücü ve kapasitesi göz önünde bulundurulmalıdır. Kümedeki bütün öğrencilerin faal olması sağlanmalıdır. Küme çalışmalarında işbirliği esas olmalıdır. Küme çalışmasında ortaya çıkan zorluklar , hoşgörü ve uyumla giderilmeye çalışılmalıdır. Küme çalışmalarında düşünceye saygı esas olmalıdır. Küme çalışmalarına öğretmen rehberlik yapmalıdır. Küme çalışmasında öğretmen kümenin çalışmalarının her safhasını izlemelidir.

12

6.4.2- Birleştirilmiş Sınıflarda Küme Çalışmasının YararlarıKüme çalışmasının olası yararları şunlar olabilir:

Çocuklar, sorumluluk üstlenme, kendine güven duyma, iş başarma, düşünme, tartışma, inceleme, eleştirme duygu ve yeteneklerini kazanır1ar.

Birbirlerini daha iyi tanırlar Diğer insanlarla iletişim kurabilme becerileri gelişir Başkalarının haklarına, düşüncelerine saygı duymayı öğrenirler Demokratik tutum ve becerileri öğrenirler. Kendi ilgi duyduğu konu üzerinde çalışacağından öğrenmeleri daha kalıcı olur

6.5- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖĞRENCİLERİN KENDİ KENDİLERİNE

ÇALIŞMALARI

Kendi kendine çalışmaya alışmak bütün öğrenciler için gereklidir. Birleştirilmiş sınıflardaki öğrenciler için ise zorunludur. Birleştirilmiş sınıflı okullarda öğrenciler, okuldaki zamanlarının bir bölümünü kendi kendilerine çalışarak geçirmek durumundadırlar. Öğretmen bir grup öğrenci ile ilgilenirken, diğer bir grup kendi kendine çalışmak zorundadır. Bu zorunluluktan dolayı, öğrencilerin kendi kendine çalışarak "öğrenmeyi öğrenmeleri" gerekmektedir. Özellikle beceriler daha çok ferdi çalışmalarla elde edilir ve geliştirilir. Birleştirilmiş sınıf öğrencilerinin ödevli derslerde yapacakları kendi kendine çalışmalardan verimli sonuçlar alabilmek için gerekli beceri ve alışkanlıkları kazanmış olmaları gerekir. Bu beceri ve alışkanlıklar şunlardır (MEB, 2005):

1. Planlı çalışmak, neyi nasıl yapacağını, nelerden yararlanacağını anlamış olmak,2. Bilginin kaynağını bulmak,3. Araştırma, gözlem, deney ve incelemenin nasıl yapılacağını bilmek,4. Kitaplıktan nasıl yararlanılacağını öğrenmek,5. Kitap, defter, kalem ve araç-gereçlerini her an çalışmaya hazır bulundurmak,6. Kitabın nasıl okunacağını bilmek,7. Harita, atlas, sözlük, ansiklopedi ve benzeri kaynaklardan nasıl yararlanılacağını bilmek ve bunları

kullanmak,8. Resim, şekil, grafik vb. görsel kaynaklardan bilgi edinmenin yollarını öğrenmek,9. Sessiz okuma alışkanlığını kazanmak,10. Düşüncelerini grafik, çizelge, harita, resim vb. yolları kullanarak açıklayabilmek,11. Deney, gözlem, araştırma ve inceleme sonuçlarını düzenleyip, rapor hazırlayabilmek,12. Çalışırken çevreyi ve özellikle grubundaki arkadaşlarını rahatsız etmemek,13. Tertipli ve düzenli çalışmak,14. Zamanı iyi değerlendirerek çalışmak,15. Dikkatli ve sabırlı çalışmak.

Öğrencilerin kendi kendilerine çalışmalarında verilecek ödevler, çocukların ilgi ve ihtiyaçlarını karşılamalı, yeni bilgi, beceri, davranış, değer duygusu ve alışkanlıklar kazanmalarını sağlamalıdır. Öğrencilerin kendi kendilerine çalışmalarında verilecek ödevlerin amaçları şunlardır (Türk, 2005):

1. Öğrencilerin yeni bilgi, beceri, davranış, değer duygusu ve alışkanlıklar kazanmalarını sağlamak.2. Öğrencilerin bilgilerini derinleştirmek ve genişletmek,3. Öğrenilen bilgileri tekrar ettirmek, uygulatmak ve uyum gücü kazandırmak,4. Öğrencilere kendi kendilerine çalışma ve iş yapma alışkanlığı kazandırmak,4. Öğrencilere kendi kendini yetiştirme ve öğrenmenin yollarını yaparak öğretmek.5. Öğrencilerin kendine güven ve iş yapma gücünü artırmak,6. Öğrencilere sabır, sürekli ve planlı çalışma alışkanlığı kazandırmak,7. Öğrencilerin düşünce yeteneklerini işletmek ve geliştirmek,8. Öğrencilerin hayal gücü, imgeler ve estetik duygularını geliştirmek,9. Öğrencilerin kendi kendine çalışmada, başarılı ve başarısız yanlarını tanımak,10. Öğrencilerin özel yeteneklerini geliştirme olanağı vermek,11. Öğrencilerin bilgilerini kontrol etmek,

13

12. Öğretmene diğer sınıflarla "öğretmenli ders" için rahatça çalışma olanağı sağlamak.

İlköğretim programına göre öğrencilerin kendi kendilerine çalışmalarında göz önünde bulundurulacak hususlar şunlardır.

1. Çocuklar kendi kendilerine çalışabilme alışkanlıklarını kazanmalı ve geliştirmelidirler. Öğretmenle yapılan çalışmalar kendi kendine çalışmaların bir başlangıcıdır. Kontrollü çalışmada kazanılan alışkanlık ve çalışma teknikleri kendi kendine çalışmalarda kullanılır. Kitaplarda ve çevrede verilen bilginin yerini tespit etmek, bulunan bilgileri yazmak, sanat ve iş araçlarının kullanılmasını öğrenmek, ilgi kümelerinin, seviye gruplarının ve birleştirilmiş sınıflarda ödevli geçen saatlerde çalışma şekilleri gibi kendi kendine çalışma etkinlikleriyle ilgili yollar ve gerekli alışkanlıklar kazandırılmalıdır.

2. Kendi kendine çalışmalar, çocuklar için önemli ve okul çalışmalarının bölünmez bir parçası olmalıdır. Kendi kendine etkinlikler çocukların eğitim amaçlarını gerçekleştirecek nitelikte olmalı, yapılacak işler çocuklar tarafından benimsenmeli ve onların işbirliği ile planlanmalıdır. Kendi kendine çalışma saatlerinde çocuklara becerilerini geliştirme, ders kitaplarını ve daha başka bilgi kaynaklarını inceleme, çeşitli araçları kullanma fırsatı verilmelidir. Bu çalışmalar çocukların kavrayış ve takdir duygusunu geliştirmeli ve bütün ders alanlarında gerekli becerileri kazandırmalıdır.

3. Öğrenci çalışma kitapları ve daha başka basılı kaynaklar, çocukları kendi kendilerine çalışmaya yöneltmede yararlı olabilir. Çocukların seviyelerine uygun bu kitaplar dersliğin kitaplığında bulundurulmaya çalışılmalıdır.

4. Bir okul-aile birliği toplantısı, bir müsamere, sergi, okul gazetesi çıkarma, çeşitli bayramlar özel günler ve haftalar (Cumhuriyet Bayramı, Veremle Savaş Haftası, Kızılay Haftası gibi) bütün çocukların katılacağı çalışmalara yol açar ve kendi kendilerine çalışmaları için ayrılan zamanın yararlı şekilde geçmesini sağlar.

5. Birleştirilmiş sınıfta okuyan öğrenciler, ödevli ders saatlerinde sadece "öğrenci çalışma kitabı"ndaki etkinlikleri yapmakla yetinmeyecek buna ek olarak başka etkinlikler de yapacaktır. Kendi kendine çalışma saatleri için uygun olacak etkinlikler çocukların ilgi ve ihtiyaçlarına , ele alınan üniteye göre şunlar olabilir:

a. Yeni derse hazırlık. Evlerinde uygun çalışma ortamı bulamayan öğrencilere, ödevli derslerde, bir sonraki derste işlenecek konu ödev olarak verilir. Böylece işlenecek olan konunun bu öğrenciler tarafından daha kolay anlaşılmasına yardımcı olunur.

b. Geçen derslerin tekrarı. Geçmiş konularla ilgili ödevler verilerek, ödevli derslerde öğrenciler kendi kendilerine çalıştırılır. Bu çalışma, konuların tekrarlanmasını sağlar. Bu çalışmada çocuğa bıkkınlık veren ve onu ezberciliğe yönelten tekrarlardan kaçınılmalıdır. Konu birkaç kez tekrarlanacaksa, hep aynı yöntemle tekrar edilmemelidir. Tekrar, daima öğrencilerin ilgisine dayanmalı ve onları düşünmeye sevk etmelidir.

c. Zevk ve eğlence amacıyla okuma. Kitaplardan ve dergilerden hikaye, masal, roman, şiir, temsil, tabiat, hikayeleri okunabilir ve bazı parçalar dramatize edilebilir.

d. Yaratıcı yazma denemeleri. Çocuklar orijinal hikayeler, şiirler, bilmeceler, tasvirler, resimler, okul gazetesi için haber ve makaleler , mektuplar, tebrikler, gezi, gözlem ve deneylerle ilgili yazılar, işlenen ünite ile ilgili hikayeler yazabilirler, resimli sözlükler yapabilirler.

e. Yaratıcı sanat çalışmaları. Çocuklar, çeşitli sanat gereçleriyle çalışarak resimler yapabilirler; resimleri boyayabilirler. Çeşitli kağıt işleri, yapıştırma modelleri, çamur, tel, ağaç işleri, oyma, dokuma , dikiş, örgü, sepet örme, bayram ve tatil hediyeleri hazırlama, dersliği süsleme, flüt ve benzeri müzik aletleriyle koro halinde sanat çalışmaları yapma gibi etkinliklerde bulunabilirler.

f. Ele alınan üniteyle ilgili çalışma ve deneyler. Çocuklar Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Fen ve Teknoloji alanında bitki ve hayvanların yetiştirilmesi, beslenmesi yönünden okul ve uygulama bahçesinde gözlemler ve deneyler yapıp yazmak, çeşitli fen araçlarının kullanılmasıyla ilgili denemeler yapmak, bu amaçla ilgili kitapları okumak, resim ve grafikleri incelemek, koleksiyon için öteberi toplamak veya toplanan şeyleri düzenleyip etiketlemek, gazete ve dergilerden kesilen yazı ve

14

resimleri, düzenlemek, bülten tahtası hazırlamak, bir rapor planlamak, okunan kitapların bibliyografyasını hazırlamak, özetini çıkarmak, çizgiler, grafikler ve modeller yapmak gibi etkinliklerde bulunabilirler.

g. Çeşitli becerilerle ilgili araştırmalar. Kendi kendine çalışma saatlerinde çocukların geliştirmek ihtiyacında oldukları özel beceriler için elde bulunan araçlar ile alıştırma yapılabilir. Örneğin, okuma, el yazısı, matematik, imla ile ilgili alıştırmalar yapmak, ders kitaplarıyla yardımcı kitaplardan bilgi toplayıp bu bilgileri düzenlemek, belli bir konumlum özetini! «çıkarmak gibi işler üzerinde çalışabilir.

h. Derslik ve okulla ilgili ödevler. Temizlik yapmak, saksılardaki çiçeklerin bakımı, kitaplık işleri, araç ve gereçlerin düzenlenmesi, kil veya çamur hazırlama, çeşitli sanat gereçlerinin, bülten tahtasının ha-zırlanması, derslik veya okuldaki çeşitli eşyanın tertip ve düzeni, oyun araçlarının sınıfın yararlanacağı şekilde hazırlanması, okul alanının temizlik ve düzeni, misafir kabul etme ve gelen- gidenlere kıla-vuzluk etme gibi okul dersliğin günlük işleri yapılabilir.

i. Küçük grupları ilgilendiren işler. Bazen bir çok çocuğu ilgilendiren bir iş, bu çocuklar tarafından yapılabilir. İki çocuk özel bir beceri üzerinde çalışabilir. Birkaç çocuk bir hikayenin temsilini planlayabilir. Oyun saati için oyunlar hazırlayabilir. Bazı bireysel işler için sorumluluk üstlenebilirler.

j. Sosyal etkinlikler. Çocuklar sosyal alanda da kendi kendine çalışabilirler. Dersliğin okul-aile birliği için hazırlanması, ana-babalara okulda yapılacak toplantılar için davetiyeler yazmak, bayram, doğum vb. özel günler için kutlama kartları hazırlamak, hasta arkadaşlarına mektup yazmak, kardeş okul öğrencileri için hediyeler sağlamak , sosyal bir gezinin planlanması, çeşitli bayramlarda okulun ve köy alanının temizlik ve düzeni, sosyal kol çalışmaları gibi çeşitli işleri yapabilirler.

k. Değerlendirme etkinlikleri. Çocukların kendi kendilerine çalışmalarındaki çeşitli etkinlikler değerlendirildiği zaman bir anlam kazanır. Değerlendirilmeyen kendi kendine çalışma etkinlikleri önemini kaybeder. Bu değerlendirme öğretmenin de katılmasıyla yapılabildiği gibi çocuklar yaptıklarını kendi kendilerine değerlendirebilirler. Sergileme tahtasına (veya bülten tahtasına) asılacak resimler, okul gazetesine girecek hikayeler, şiirler, haberler, makaleler vb. yazılar seçilebilir. Bir veya birden fazla çocuk yapılan işleri kontrol edebilir. Bir tören, müsamere vb. gibi özel bir günde okunacak şiirler ve bunları okuyacaklar seçilebilir. Bununla beraber küme ve grup çalışmalarının değerlendirilmesi, grup öğrencilerinin kendi aralarında olmalı ve ihtiyaç öğretmen bu değerlendirmeye müdahale etmemelidir.

6.5.1- Birleştirilmiş Sınıflarda Kendi Kendine Yapılacak Çeşitli Çalışmalar

Birleştirilmiş sınıflarda öğrencilerin yapacağı kendi kendilerine çalışmalar bir kısmı sesli bir kısmı da sessiz çalışmalardır. Çalışmaların tek derslikte sürdürüldüğü birleştirilmiş sınıflarda daha çok sessiz çalışma ödevleri tercih edilmelidir. Birleştirilmiş sınıflarda kendi kendine çalışma ödevleri verilirken dikkat edilecek hususlar şunlardır (Türk,2005):

Kendi kendine çalışma saatlerinde verilecek ödevler, aynı zamanda sınıfta diğer grupla geçecek olan öğretmenli saatte yapılanlara benzerlik göstermelidir.

Yapılacak çalışmaların niteliği ne olursa olsun ayrıntılı bir biçimde planlanmalıdır. Bu planlamada öğretmenin günlük planını yaparken her iki grupla da yapacağı faaliyetleri ayrıntılı bir biçimde göstermesi, sınıfta farklı gruplarla da olsa yapacağı faaliyetlerin başarısını artıracaktır.

Verilecek kendi kendine çalışma ödevleri öğrencilerin düzeylerine uygun olmalı ve zorluk bakımından da kolaydan zora doğru bir sıralama takip etmelidir.

Verilecek ödevler, yapılacak çalışmalar çocukların kolayca ulaşabilecekleri kaynaklardan olmalıdır.

Öğretmenli veya ödevli olsun öğrencilerin yapacakları tüm çalışmaların öğretmen tarafından kontrol ve değerlendirilmesi yapılmalıdır.

Verilecek olan kendi kendine çalışma ödevleri planlanan zaman içerisinde bitirilebilecek düzeyde olmalıdır.

15

Kendi kendine çalışma ödevlerinde araç-gereç vb. söz konuşu ise mümkün olduğu kadar bu araç-gereçler sınıf ortasında hazır olarak bulunmalıdır.

Ödevli (sessiz) çalışmalardan istenilen verimin alınabilmesi için öğrencilerin önceden not alma, ana fikri bulma, anlayarak sessiz okuma, düşündüklerini yazılı olarak anlatma, kaynak tarama vb. becerilere sahip olması gerekir. Öğretmen sessiz çalışmalara geçmeden önce öğrencilere bu becerileri kazandırmaya öncelik vermelidir.

Kendi kendine çalışma ödevleri öğrenci açısından somut ve yapılan çalışmanın sonucunu gösterecek nitelikte olmalıdır ve aynı zamanda kendi kendine yapılacak olan çalışmalardan önce öğrencilere yapacakları çalışmanın bir taslağı verilerek bilgilendirilmelidir.

6.5.1.1- Birleştirilmiş Sınıflarda Kendi Kendine Yapılacak Sesli Çalışmalar

Sesli çalışma ödevleri genellikle birleştirilmiş sınıfların ayrı dershanelerde ders yaptıklarında verilir. Öğretim tek derslikte yapıldığında da, öğretmen diğer grupla dersliğin dışında çalışma yapacaksa, derslikte kalan gruba sesli çalışma ödevleri verilebilir. Sesli çalışma ödevleri şunlar olabilir (Akbaşlı & Pilten, 1999; Binbaşıoğlu, 1999; Köklü, 2000):

Bir çalışmayı planlamak, çalışmayla ilgili yapılacak olanları tartışmak Herhangi bir çalışmanın raporunu veya yazma çalışmasının düzeltmesini yapmak Bireysel olarak veya kümece bir okuma parçasını veya yazıyı okumak Bir film yada televizyon seyretmek, radyo dinlemek Geçmiş dersleri yinelemek, pekiştirmeler yapmak Bir piyes oynamak ve dramatizasyon çalışmaları yapmak Oyun oynamak Bir müzik aleti çalmak

6.5.1.2- Birleştirilmiş Sınıflarda Kendi Kendine Yapılacak Sessiz Çalışmalar

Birleştirilmiş sınıflarda öğrencilere verilecek sessiz çalışma ödevleri dersten derse değişiklik gösterebilir.

Mihver derslerde (Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Fen ve Teknoloji)

Bu derslerde ünite çalışmaları yapılır. Öğretmen ünite çalışmalarının başında öğrencileri çalışmaya yöneltir. Bu derslerde öğrenciler küme çalışması yoluyla yapacakları çalışmaları öğrenciler kendileri planlar ve yürütürler. Öğretmen çalışmalarda öğrencilere rehberlik yapar. Mihver derslerde kendi kendine yapılacak çalışmalar şunlar olabilir (Akbaşlı & Pilten 1999; Binbaşıoğlu, 1999; Köklü, 2000):

1. Üniteyle ilgili inceleme, araştırma, gezi, gözlem yapma2. Üniteyle ilgili yazılı kaynak, araç-gereç toplama3. Üniteyle ilgili hazırlık soruları hazırlama4. Üniteyle ilgili sözlük, ansiklopedi, haritalara bakma5. Ünite konularıyla ilgili özet çıkarma6. Küme raporları hazırlama7. Yapılacak deneyler için hazırlık yapma8. Üniteyle ilgili gözlem , inceleme yapma9. Ünite köşeleri, sergiler hazırlama çalışmaları10. Okul uygulama bahçesinde ünite konusuyla ilgili tarım çalışmaları yapma

İfade ve beceri derslerinde

İfade ve beceri derslerinde üniteyle bağlantılı olarak sessiz çalışma ödevleri verilebilir.

Türkçe dersinde

A ve B grubunda çeşitli sessiz çalışmalar verilebilir.

A grubunda (1.2.3. sınıflar) verilebilecek sessiz çalışmalar şunlardır (Ak- başlı & Pilten, 1999; Köklü, 2000):

1. Birinci sınıflara düzensiz ve düzenli çizgi alıştırmaları yaptırmak2. Birinci sınıflarda ilkokuma-yazma çalışmaları

16

3. Düzeylerine uygun hikaye kitaplarını okuma4. Ünitelerle ilgili okuma parçalarını okumak, ana fikirlerini bulmak5. Çeşitli kaynaklardan şiirler okumak6. Resimleri yazıyla anlatmak7. Okuma parçasında geçen sözcük çeşitlerini bulmak,8. Yabancı sözcüklerin anlamlarını öğrenmek ve cümle içinde kullanmak9. Öğrenilen konularla ilgili özet hazırlamak10. Atasözlerini açıklamak11. Okunan parçanın sorularını cevaplandırmak

B grubunda (4. sınıf) verilebilecek sessiz çalışmalar şunlardır 1. Okunan bir metni kendi ölçütlerine göre kendi cümleleriyle özetleme2. Kişisel yaşantıları üzerine serbest yazılar yazabilme3. Herhangi bir konuyla ilgili rapor yazabilme4. Verilen resimlerden kompozisyonlar hazırlama5. Yarım kalan bir öyküyü tamamlama6. Gördüğü rüyaları yazma7. Öğrendiği dilbilgisi kurallarıyla ilgili alıştırmalar yapma8. Fıkra ve öykülerden sonuçlar çıkarma9. Mektuplar yazma10. Okuduğu öykülere benzer öyküler yazma

Matematik dersinde ;

Öğrencilere yaptırılabilecek kendi kendine çalışma ödevleri şunlar olabilir (Akbaşlı & Pilten, 1999; Köklü, 2000):

1. Matematik dersi kaynak ve yardımcı kitaplarından öğrenilen konularla ilgili çeşitli alıştırmalar yaptırmak

2. Öğrenilen konularla ilgili olarak kaynak ve yardımcı kitaplardan problemler çözdürmek3. Çeşitli geometrik çizimler yaptırmak4. Grafik, şema yaptırmak5. Kil, çamur, plastik gibi çeşitli maddelerle geometrik çiziler yapma6. Pekiştirici alıştırmalar yapma

Diğer ifade ve beceri dersleri için de çeşitli sessiz çalışma ödevleri vardır. Bunlar Resim-iş dersinde üniteyle ilgili resim, üç boyutlu çalışmalar yaptırma olabilir. Bireysel ve Toplu Etkinliklerde ise bilmece -bulmaca hazırlama, koleksiyon çalışması yapma, sergi düzenleme çalışmalar yapma olabilir.

6.5- BİRLEŞTİRİLMİŞ SINIFLARDA ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİMİ OLAN

ÖĞRENCİLERLE ÇALIŞMA

Birleştirilmiş sınıflarda da bağımsız sınıflarda olduğu gibi bireysel farklılıklarından dolayı özel eğitime gereksinimi duyan öğrenciler vardır. Bu öğrencileri 2 grupta toplayabiliriz

1. Üstün yetenekli ve zekalı olan öğrenciler2. Bedensel ve zihinsel engelli öğrenciler

Birleştirilmiş sınıfı okutan öğretmenin sorumluluğu özel eğitime gereksinimi duyan öğrenciler yönünden daha da artmaktadır. Birleştirilmiş sınıflarda öğretmen, birden fazla sınıfı bir arada okuttuğu için özel eğitimi gereksinimi olan öğrencilerle ilgilenmesi bağımsız sınıfları okutan öğretmene göre hem zaman hem de teknik açıdan daha da zordur. Bu açıdan birleştirilmiş sınıfı okutan öğretmenin özel eğitimi gerektiren öğrencilerle ilgilenmesi için gerçekten büyük özverilerde bulunması gerekmektedir.

6.5.1- Birleştirilmiş Sınıflarda Üstün Yetenekli ve Zekalı Öğrencilerle Çalışma

Bu tür çocuklar öğretmen tarafından "nasıl olsa ileri" düşüncesiyle ihmal edilirler. Üstün zekalı öğrenciler özellikle uygulanan program kendilerine basit geleceğinden yapılan sınıf içi etkinliklere pek fazla ilgi göstermezler. Böylece bu öğrenciler de "uyum" sorunu ortaya çıkabilir.

17

Üstün zekalı ve yetenekli bireyler sadece o toplum için diğer toplumlar için de bir şanstır. Bu üstün zekalı çocukların ortaya çıkarılması ve eğitilerek onlardan insanlığın azami derecede faydalanması için eğitilmelerine gerek vardır.

Öğretmen sınıfında olabilecek bu tip öğrencilerin hak ettiği eğitimim alabilmeleri için azami gayret göstermeli gerekirse merkezlerdeki rehberlik ve araştırma servislerinden destek istemelidir.

6.5.2- Birleştirilmiş Sınıflarda Bedensel ve Zihinsel Engelli Öğrencilerle Çalışma

Bu öğrencilerle çalışma üstün yetenekli ve zekalı öğrencilerle çalışma kadar önemlidir. Nasıl üstün zekalı ve yetenekli öğrenciler normal programa ilgi göstermediğinden uyum problemleri ortaya çıkarsa , bedensel ve zihinsel engeli olan çocuklara da kapasitelerinin üstünde bir program uygulanırsa bu öğrencilerde de "yılgınlık" ve "okuldan uzaklaşma sorunları ortaya çıkar.

Özel eğitimi gerektiren bedensel ve zihinsel engelli öğrencileri aşağıdaki şekilde belirtebiliriz:

1. Görme engelliler

2. İşitme engelliler

3. Konuşma engelliler

4. Ortopedik engeli olanlar

5. Zihinsel engeli olanlar

6. Öğrenme güçlüğü gösterenler

7. Uyumsuz (Duygusal ve davranış sorunu ) olanlar

Birleştirilmiş sınıfları okutan öğretmen bedensel ve zihinsel engelli öğrencilerle ders içi ve dışı çalışmalarda gereken özel ilgiyi göstermeli ve mevcut programları onların kapasitelerine göre ayarlamalıdır. Ama bu ne seviyelerinin altında ne de üstünde olmalıdır. Bu konuda öğretmen öğrencileri tanıdıkça daha iyi ayarlama yapabilecektir. Buna göre birleştirilmiş sınıflarla öğretim yapan öğretmen:

1. Bedensel ve zihinsel engelli öğrencilerin kendilerine olan güveni kazanmaları için yapabilecekleri konusunda mümkün olduğunca en basitten başlayarak ve kademeli olarak seviyeyi yapabileceğinin üst seviyesine çıkaracak çalışmalar düzenlemelidir.

2. Özel durumlar hariç ayrıcalıklı ve özel davranmamalıdır. Ayrıcalıklı davranmak özel eğitimi gerektiren çocukların kişilik gelişimlerini de olumsuz etkileyecektir.

3. Öğretmen özellikle normal ve üstün öğrencilerin bu tür öğrencilere karşı kırıcı ve incitici söz ve davranışlarda bulunmamaları için gereken önlemleri sınıf içi ve dışında almalıdır. Aksi takdirde özel eğitime muhtaç olan çocukların kişisel gelişimlerinin sağlıklı olması düşünülemez.

4. Ayrıca bedensel ve zihinsel engeli olan öğrencilerin anne ve babalarının eğitimlerine önem vermelidir. Engelli çocuğa sahip anne -babaların bu durumu olduğu gibi kabullenebilmeleri ve yapabilecekleri için eğitmelidir ( Erdem, 2008, s: 171-192).

18