Baş, Boyun ve Yüzün Gelişimi

Prof.Dr.Murat AKKUŞ

Sunum Planı

Farengeal Arkuslar Farengeal CeplerFarengeal YarıklarFarengeal (membran) ZarlarYüz gelişimi

Farengeyal kompleks ,farengeyal arkuslar, farengeyal cepler, farengeyal yarık ve farengeyal membranlardan oluşmuştur.

Farengiyal embriyonik yapılar çoğunlukla baş,boyun ve yüz oluşumuna katılırlar.

Baş, boyun ve yüz yöresindeki çoğu doğuştan anomaliler farangial kompleksin ergindeki yapılarına dönüşmeleri sırasında meydana gelir.

Farengeyal kompleks

Her farengeyal arkus, dıştan yüzey ektodermi, içten endoderm ve ortasında mezodermdenoluşur.

Baş ve boyun bölgesinin oluşumuna katılan farengeyal kompleksteki yapılar normalde işlevlerini bitirdikten sonra kaybolurlar.

Farengeyal komplekse ait yapılar ortadan kalkmadığı durumda; çoğunlukla doğuştan konjenital anomalilere ( Baş ve boyun anomalisi) sebep olabilir .

4. haftada (25. günde) nöroporus anterior kapanmadan önce krista nöralis hücreleri baş, boyun bölgesine göç etmekle birlikte farengeyal arkuslar gelişmeye başlar.

Farengeyal arkusların mezodermi paraxial ve lateral mezodermden köken alır.

Farengeyal arkusların mezoderminin içine krista nöralis hücrelerinin göç etmesiyle mezoderm isim değiştirir, oluşan yeni mezoderme baş mezoderm denir.

ilk farengeal arkus çifti (çene taslağı) gelişmekte olan farinksin lateralinde yüzey kabartıları olarak dikkati çeker.

İlk arkus çifti geliştikten kısa süre sonra diğer arkuslar gelişmeye başlar ve yuvarlak çıkıntılar şeklinde gözlenirler.

4. haftanın sonunda 4 çift arkus dışardan gözlenir.

5. ve 6. çift farengeal arkuslar rudimenterdir ve embriyo dışından gözlenmezler.

5. farengeal arkus olmayabilir.

Her farengeal arkus birbirinden belirgin farengeal yarıklarla ayrılır.

Farengeal yarıklar farengeal arkuslar gibi kraniyokaudalyönde numaralandırılır.

Dört adet farengeal cep, farengeal arkusların medialinde, dört adet farengeal yarık ise farengeal arkusun lateralinde yer alır.

1. farengeyal cep ve yarık 1. ve 2. farangial arkuslar arasında yer alır.

2. farengeyal cep ve yarık 2. ve 3. farengeyal arkuslar arasında oluşur ve böyle devam eder.

Farengeyal membranlar 4. haftada boyun bölgesinin her iki tarafında 4 adet olup farengeyal yarıkların tabanında görülür.

Farengeyal membranlar bir cep ile yarık epitelin karşı karşıya geldikleri yerde oluşurlar.

1. Farengeal arkus 1. farengeal arkus iki kısıma ayrılır.

Bunlardan küçük olan maksiller büyük olan mandibular kısımdır.

Maksillar ve mandibular çıkıntılar yüz iskeletinin oluşumuna intra membranöz kemikleşmeyle büyük ölçüde katılırlar.

1-Maksiller parça arka kısmı oluşturur.

Maksillar çıkıntının mezenşimi intramembranöz kemikleşleyle (ossifikasyon) premaksilla, maksilla, zigomatik kemik, buruna ait vomer kemiğinin bir kısmı ve temporal kemiğin yassıparçası oluşur.

2- mandibular çıkıntı ön parçayı oluşturur.Mandibular çıkıntının mezenşim özü

farklanarak merkel kıkırdağı ve çiğneme kaslarını yapar.

Merkel kıkırdağının dorsal ucukemikleşerek orta kulağın malleus ve inkus’u yapar

Merkel kıkırdağının orta parçası geriler perikondriyum, malleus’un anterior ligamenti ve sfenomandibular ligamenti oluşturur.

Merkel kıkırdağının ventral parçası mandibula’yıolışturur.

Merkel kıkırdağının etraftaki mezenşimi intramembranöz kemikleşmeyle mandibula gelişirken kıkırdak ortadan kalkar.

1.farangeyal arkusun kas elemanları;çiğneme kasları olan;

m.temporalis, m. Maseter, m.pterigoideus, m.milohiyoideus, m.tensor timpani, m. tensor palatini ve m. digastrikusun karınbölgesini meydana getirir.

1. farangeyal arkus kaslarının sinir desteği sadece nervus trigeminusun (5. kafa çifti) mandibular dalı ile sağlanır.

1. farengeyal arkusun mezenşimi yüz derisine katıldığı için yüz cildinin duyu desteği nervus trigeminusa ait oftalmik maksiller ve mandibular dallarıyla sağlanır.

2. Farengeal arkus (hyoid arkus)

5. haftada 2. arkus genişler ve 3. ile 4. arkusların üzerinden aşarak servikal sinüsdenilen bir ektoderm çöküntüsü oluşturur.

7. haftanın sonunda 2.arkus tan 4.arkusa kadar farengeal yarıklar ve servikal sinus kaybolur.

2. farengeal arkus ya da hyoid arkusun mezenşim özü reichert kıkırdağını yapar

Reichert kıkırdağı kemikleşerek orta kulağın stapesini ve temporal kemiğin styloid çıkıntısını yapar.

Stiloid çıkınti ile hiyoid kemik arasındaki kıkırdak parçası geriler perikondriyum ve stillohiyoid ligamenti yapar.

2. arkus kıkırdağının ventral ucu kemikleşerek hiyoid kemiğinin küçük boynuzunu ve hiyoid kemiği bedeninin süperior parçasını yapar.

2. arkusun mezenşimi; yüzün ifade (mimik) kaslarını, m.frontalis, m.orbikularis oris, m.orbikularis okuli, m. Platysma, m.bukkinatör, m. Stapedius, m.stilohiyodeus, m.digastrikus posterior ve m. Anterioru yapar.

2. farengeyal arkus nervus fasialis (7.kafa çifti) dallarıyla inervasyon alır ve tüm yukardaki kasları inerve ederler.

3. Farengeal arkus

Üçüncü arkus mezenşimi, stilofarangeus kaslarını, hiyoid kemik bedeninin alt parçasını ve hiyoid kkemiğinin büyük boynuzunu oluşturur.

3. arkus, glossofaringeal sinirden(9. kafa çifti)innervasyon alır ve yukarıda sayılan kasları inerve eder.

4. Farengeal arkus 4. ve 6. farengeal arkus kıkırdakları kaynaşarak

epiglot hariç larinks kıkırdaklarını oluşturur. Bu kıkırdaklar tyroid, crikoid, arytenoid,

cornikulat ve cuneiformdur. 4. farengeyal arkusun kasları m. krikotiroid, m.

lavator palatini ve farenksin konstriktör kaslarını yapar.

4. farengeyal arkusun kasları nervus vagusun(10. kafa çifti) dalı olan superior larengeal sinir tarafından innerve edilir.

Larinksin intrinsik kasları ise nervus vagusun rekurrent larengeal dalıyla innerve olur.

Farengeal Cepler

İnsan embriyosunda gelişim esnasında dört çift esas iki çift de rudimenter olarak toplamda altı çift farengeal cep gözlenir.

Bunlardan beşincisi sıklıkla dördüncü cebin bir devamı olarak kabul edilir.

Ceplerin epitelial endodermi bir dizi önemli organları oluşturur.

1. Farengeal Cep

Birinci farengeal cep, dış kulak yolunu oluşturacak olan 1. farengeal yarığın epiteliyal döşemesine dokunan sap benzeri bir divertikulumu, tubo-timpanik çukuru oluşturur.

Bunun distal bölümü orta kulak boşluğu şeklinde genişlerken, proksimal parçası da östaki borusunu oluşturur.

Timpanik boşluk epiteli daha sonra timpanik membran ( kulak zarı) oluşumuna yardımcı olur.

2. Farengeal Cep Bu cebin iç yüzünü döşeyen epitel çoğalarak,

çevresindeki mezenşim dokusunun içine doğru tomurcuklar halinde gömülür.

Bu tomurcukların mezodermal doku tarafından işgal edilmesiyle palatin tonsilin primordiumuortaya çıkar.

3. ve 5. aylarda tonsil yavaş yavaş lenfatik doku tarafından da infiltre edilir.

Cebin geride kalan kısmı yetişkinlerde tonsiller fossa oluşturur.

3. ve 4. ceplerin distal uçlarında ki birer adet dorsal ve ventral kanatla karakterizedir.

5. haftada 3.farengeyal cebe ait dorsal kanadın epiteli inferior paratiroid bezine farklanırken ventral parça timusu oluşturur.

İnferior paratiroid ve timus primordiyumu farinks arka duvarıyla olan bağlantısını kaybeder.

Timus inferior paratiroid bezini beraberinde çekerek kaudal ve medial doğrultuda göç eder.

Timusun ana bölümü torakstaki son konumuna doğru hızla hareket edip, burada karşı taraftan gelen eşiyle birleşirken kuyruk bölümü varlığını bazen tiroid bezine gömülü şekilde veya bağımsız timik artıklar şeklinde sürdürür.

3. Farengeal Cep

Distal ucunda bir adet dorsal ve bir adet ventral kanatlakarakterizedir.

5. haftada dorsal kanat inferior paratiroid bezine ventral parça ise timusa farklanır.

Daha sonra timus inferior paratiroid bezini de beraberinde çekerek kaudal ve medial bir doğrultuda torakstaki son konumuna hareket eder.

Timus gelişimini puberteye kadar sürdürür. Küçük çocuklarda bez sternumun arkasındadır.

Daha sonraki yaşlarda atrofiye olduğu için ve yerine yağ dokusu geliştiği için fark edilmesi zordur.

Üçüncü farengeal cebin paratiroid dokusu tiroid bezinin arka yüzüne yerleşir ve inferior paratiroid bezini oluşturur.

4. Farengeal Cep

Bu cebin dorsal kanadının epiteli süperior paratiroid bezini oluşturur.

Paratiroid bez, farinksin arka duvarıyla bağlantısını kaybettiğinde aşağı doğru inmekte olan tiroid bezine tutunur ve bu bezin arka yüzünde süperior paratiroid bezi olarak yer alır.

5. Farengeal Cep

5. farengeyal cep en son gelişen ceptir ve 4. farengeal cebin bir parçası olarak kabul edilir.

5. farengeyal cep tiroid bezine katılan ultimobrankial cismi meydana getirir.

Ultimobrankial cisme ait hücreler tiroid bezinin folliküler veya c hücrelerini oluşturur.

C hücreleri kandaki kalsiyum düzeyinin düzenlenmesiyle ilgili bir hormon olan kalsitonini salgılar.

Farengeal Yarıklar 1.Faringeal Yarık

Dış kulak yolunu yapar. Bu yolun en sonundaki epitel kulak zarının oluşumuna katılır.

2,3 ve 4 Faringeal YarıklarSinüs servikalise dönüşür daha sonra ortadan kalkar

Farengeal membranlar Membranlar dördüncü haftada, embriyonun

boyun bölgesinde her iki tarafta dört adet farengeal yarıkların tabanlarında görülürler.

Bu membranlar yarık ve ceplerin epitellerinin karşı karşıya geldikleri yerde oluşurlar.

İnsan embriyolarındaki geçici yapılardır. Ceplerin endodermi ve yarıkların ektodermi

mezenşimle birbirinden ayrılırlar. Yalnızca bir çift membran ergin yapılara katkıda

bulunur. 1. farengeal membran arasındaki mezenşimle

birlikte timpanik membranı meydana getirir.