BAHÇE BİTKİLERİ

BAHÇE BİTKİLERİ TARIMI

• Bitkisel Üretimin

Meyve ağaçları, asma, sebze ve süs bitkileri yetiştiriciliği ile uğraşan dalına “Bahçe Bitkileri Tarımı” adı verilir.

Daha yaygın olarak “Bağ - Bahçe Tarımı” terimi kullanılır.

BAHÇE BİTKİLERİ

MUHAFAZA

Soğuk tekniği, termodinamik

ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİĞİ

İnşaat-makine mühendisliği

ISLAH

Genetik, sitogenetik, biyoteknoloji

UYGULAMALI BİLİMLER

Fizyoloji, biyoloji, ekoloji

TEMEL BİLİMLER

Matematik, fizik, kimya

HASTALIK VE ZARARLILAR

Zooloji, entomoloji, fitopatoloji

Bu sınıflandırma şeklinde, bitki türleri

morfolojik özelliklerine göre sınıflandırılır.

Çiçek yapıları (çiçek tipi, çiçek organlarının

yapısı ve çiçek rengi) öncelikle tanımlanır.

Bitkiler aleminin sistematik olarak

sınıflandırılması:

SİSTEMATİK SINIFLANDIRMA

Rosaceae familyası çiçeği

SINIF

ALT SINIF

TAKIM

FAMİLYA

CİNS

TÜR

ALT TÜR

ÇEŞİT

Rosales

Rosaceae

Malus domestica

Amasya elması

BAHÇE BİTKİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Malus domestica

Elma

Cins ismi Tür ismi

Amasya Elması, Golden, Starking, Granny Smith, Fuji, Gala

Çeşit

Carl von Linne (1707-1778)

- İsveçli taksonomist

Eserleri

- Systema Naturae

- Bibliotecha Botanica

- Fundementa Botanica

- Genera Plantarum

- Classes Plantarum

3658 bitki sınıflandırmıştır…!

SİSTEMATİK SINIFLANDIRMA

• MEYVELER (Meyve Özelliklerine Göre)

1. Yumuşak Çekirdekliler (Elma, Armut, Ayva, Yeni Dünya, Trabzon

Hurması)

2. Sert (Taş) Çekirdekliler (Kiraz, Vişne, Şeftali, Kayısı, Erik, Kızılcık, İğde)

3. Sert Kabuklular (Fındık, Ceviz, Badem, Antepfıstığı, Kestane)

4. Turunçgiller (Portakal, Mandarin, Limon, Altıntop, Turunç)

5. Üzümsü meyveler (Çilek, Dut, Ahududu, Böğürtlen)

6. Akdeniz Meyveleri (Zeytin, İncir, Muz, Yeni Dünya, Nar)

7. Keyif Bitkileri (Çay)

• SEBZELER (Yenilen Kısımlarına Göre) 1. Meyvesi Yenenler (Domates, Biber, Patlıcan, Karpuz, Kavun,

Hıyar, Kabak, Bamya)

2. Baklagiller (Fasülye, Bezelye, Bakla, Börülce)

3. Çiçek Yapıları Yenenler (Karnabahar, Brokkoli, Enginar)

4. Kök, Yumru, Soğanları Yenenler (Soğan, Sarımsak, Pırasa, Havuç, Şalgam, Turp)

5. Yaprakları Yenenler (Lahana, Ispanak, Marul, Salata, Tere, Maydanoz, Roka)

ASMALAR 1. Ürünü İçin Yetiştirilen Türler Vitis vinifera L. %96 (Sofralık, Kurutmalık, Şaraplık-Şıralık) Vitis labrusca %4 (Sofralık, Şıralık) 2. Filokseraya ve Nematodlara Dayanıklı Anaç Olarak Kullanılan

Amerikan Türleri Vitis riparia Bunların hem birbiriyle Vitis rupestris hem de Vitis vinifera ile Vitis

Vitis berlandieri melezlenmelerinden çok sayıda anaç elde edilmiştir.

• SÜS (TASARIM) BİTKİLERİ 1. Kesme Çiçekler (Karanfil, Gül, Gerbera, Orkide)

2. İç Mekan (Saksılı) Süs Bitkileri (Kaplı olarak iç mekanda yetiştirilen tüm tek ve çok yıllık bitkiler)

3. Dış Mekan (Tasarım) Süs Bitkileri (Süs ağaç ve çalıları, mevsimlik tek ve çok yıllık çiçekler, yer örtücü bitkiler, çimler)

4. Doğal Çiçek Soğanları (Doğadan toplanan ve/veya kültüre alınarak çoğaltılan doğal soğanlı, yumrulu ve rizomlu bitkiler)

BİTKİSEL ÜRETİM DEĞERİNİN ,

TÜİK’in 2011 yılı değerlerine göre bitkisel üretim için kullanılan alan 24.941 000 ha

olup, bu alanın %20,8’i (5 192 000 ha) üzerinde bahçe bitkileri tarımı ve % 79,2’

sinde (19 749 000 ha) tarla bitkileri tarımı yapılmaktadır.

MEYVE ÜRETİMİNİN ,

% 23,5 Üzüm,

% 13,3 Sert çekirdekliler

% 19,5 Yumuşak çekirdekliler

% 19,5 Turunçgiller

% 10 Zeytin

% 6,4 Sert kabuklular

% 7,8 Diğer

(Dut, Çilek, Ahududu, Nar, Trabzon hurması, Keçiboynuzu,Muz, İncir, Kivi,

Avakado) oluşturmaktadır.

SEBZE ÜRETİMİNİN ,

% 79 Meyvesi yenen,

% 5,6 Yaprağı yenen,

% 10,6 Soğansı, yumru ve kök,

% 3,2 Baklagil sebzeler,

% 1 Diğer sebzeler oluşturmaktadır.

Çizelge 2.1 Bahçe bitkilerinin tarım alanlarımız içinde kapladığı alan (1000 ha)

YIL

LA

R

TA

RL

A

BİT

KİL

ER

İ

SE

BZ

E Ü

RE

TİM

AL

AN

LA

RI

BA

Ğ

AL

AN

LA

RI

ME

YV

E Ü

RE

TİM

AL

AN

LA

RI

ZE

YT

İN Ü

RE

TİM

AL

AN

LA

RI

TO

PL

AM

BA

HÇ

E B

İTK

İLE

RİN

İN

OR

AN

I (%)

EK

İLE

N

NA

DA

S

GE

NE

L

BA

HÇ

E

BİT

KİL

ER

İ

2000 18.207 4.826 793 535 2.553 600 26.379 4.481 17,0

2005 18.148 4.876 806 516 2.776 662 26.607 4.760 17,9

2008 16.582 4.259 761 483 2.904 774 24.505 4.922 20,1

2009 16.336 4.323 741 479 2.894 778 24.295 4.893 20,1

2010 16.460 4.249 729 478 2.956 784 24.394 4.947 20,3

2011 15.846 4.017 734 473 3.033 798 23.630 5.038 21,3

2012 15.463 4.286 831 462 3.085 814 24.941 5.192 20,8

%67,5

%16,9

%3,1

%7,4 %2,0 %3,1

Ekilen

Nadas

Sebze

Meyve

Bağ

Zeytin

Türkiye’nin bitkisel üretimi içinde Bahçe Bitkilerinin alan olarak yeri (TÜİK 2011)

BAHÇE BİTKİLERİ: %20,8

%23,5

%19,5

19,5%

%13,3

%6,4

%7,8

%10

Üzüm

Yumuşak ÇekirdeklilerTurunçgiller

Sert ÇekirdeklilerSert KabuklularDiğer MeyvelerZeytin

Türkiye meyve üretimi (TÜİK 2012)

MEYVE ÜRETİMİ 2012 YILI

ÜRETİM (TON) %

TOPLAM ÜRETİM 17 820 000

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ MEYVE TÜRLERİ 3 484 919 19,5

SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVE TÜRLERİ 2 418 362 13,3

TURUNÇGİLLER 3 475 024 19,5

SERT KABUKLU MEYVE TÜRLERİ 1 151 354 6,4

ÜZÜMSÜ MEYVE TÜRLERİ 1 312 490 7,3

ÜZÜM 4 185 126 23,5

SEBZE ÜRETİMİ (2012)

• Toplam: 26,5 milyon ton

%

Meyvesi Yenenler (Domates, Karpuz, Kavun, Hıyar, Biber,

Patlıcan)

79,6

Baklagiller (Taze Fasülye, Taze Bezelye, diğerleri) 3,2

Kök, Yumru, Soğanları Yenenler (Kuru soğan, şalgam,

havuç, taze soğan, sarımsak)

10,6

Yaprakları Yenenler (Lahana ve diğer Turpgiller, Salata-

Marul, Ispanak)

5,6

Çiçek Yapıları Yenenler (Karnabahar, Enginar) 0,8

Diğer 0,2

Çizelge 2.2. Meyve üretiminin tür bazında dağılımı (TUİK 2012) MEYVELER 2012 YILI

ÜRETİM

(TON)

TOPLAM ÜRETİM 17 820 000

YUMUŞAK ÇEKİRDEKLİ

MEYVE TÜRLERİ

ARMUT 442 646

AYVA 136 577

ELMA 2 888 985

MUŞMULA 4 606

YENİDÜNYA 12 105

3 484 919

SERT ÇEKİRDEKLİ MEYVE

TÜRLERİ

ERİK 300 046

İĞDE 4 896

KAYISI 760 000

KİRAZ 470 887

KIZILCIK 12 368

ŞEFTALİ-NEKTARİN 611 165

VİŞNE 186 443

ZERDALİ 35 483

2 381 288

ZEYTİN 1 820 000

4 201 000

TURUNÇGİLLER

ALTINTOP 226 738

LİMON 710 211

MANDARİN 874 832

PORTAKAL 1 661 111

TURUNÇ 2 132

3 475 024

SERT KABUKLU MEYVE

TÜRLERİ

ANTEPFISTIĞI 150 000

CEVİZ 203 212

BADEM 80 261

FINDIK 660 000

KESTANE 57 881

1 151 354

ÜZÜMSÜ MEYVE TÜRLERİ

ÇİLEK 351 834

DUT 74 170

İNCİR 275 002

KEÇİBOYNUZU 14 166

MUZ 207 727

NAR 315 150

TRABZON HURMASI 32 392

KİVİ 37 247

AVAKADO 1 463

AHUDUDU 4 080

ÜZÜM 4 185 126

5 497 619

Çizelge 2.2 Sebze üretiminin tür bazında dağılımı (TUİK 2012)

SEBZELER 2012 Yılı

TOPLAM ÜRETİM 26 557 674

YAPRAĞI YENEN

Lahana (Baş) 481.511

Lahana (Yaprak) 85.023

Enginar 32.173

Kereviz 1.559

Marul (Göbekli+Kıvırcık) 350.482

Ispanak 222.225

Pırasa 229.359

Pazı 5.953

Tere ve Roka 12.165

Semizotu 6.945

Maydonoz 56.614

Nane 12.598

Dereotu 2.901

1 499 508

BAKLAGİL

Fasulye 621.036

Bezelye 101.959

Bakla 40.471

Börülce 20.566

Barbunya 84.134

868 166

MEYVESİ YENEN

Kavun 1.688.687

Karpuz 4.022.296

Balkabağı 93.612

Kabak (sakız) 302.374

Hıyar 1.741.878

Patlıcan 799.285

Bamya 36.001

Domates 11.350.000

Biber (Sivri) 748.422

Biber (Dolmalık) 383.213

21 165 768

SOĞANSI, YUMRU,

KÖK SEBZELER

Sarımsak (Kuru, Taze) 105,201

Soğan (Kuru, Taze) 1.886.785

Havuç 714.280

Turp (Bayır, Kırmızı) 146.442

Şalgam 1.537

Yerelması 883

DİĞER SEBZELER

Karnabahar 169.097

Kuşkonmaz 7

3 024 232

TARIM SEKTÖRÜNDEKİ İTHALAT-İHRACAT KALEMLERİNİN DOLAR CİNSİNDEN DEĞERLERİ (2009-2010 DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI VERİLERİ)

SEKTÖRLER

2000 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Değer

Oran

(%) Değer

Oran

(%) Değer

Oran

(%) Değer

Oran

(%) Değer

Oran

(%) Değer

Oran

(%) Değer Oran (%)

Değer Oran

(%)

Tahıl ve bitkisel

ürünler 781 2,59 873 1,12 905 0,65 1.154 1,06 1.220 1,01 1.027 0,72 1.075 0,67

1.104 0,76

Bahçe bitkileri

ürünleri 104 0,34 312 0,40 673 0,49 681 0,63 782 0,64 768 0,54 720 0,45

656 0,45

Tarım ve

Hayvancılık 1.651 5,47 3.314 4,26 3.923 2,86 4.336 4,01 4.919 4,08 5.148 3,64 5.170 3,24

4.933 3,39

Hayvan ve hayvan

ürünleri 15 0,04 34 0,04 135 0,09 146 0,13 174 0,14 298 0,21 368 0,23

391 0,26

Balıkçılık 24 0,07 139 0,17 240 0,17 188 0,17 156 0,12 186 1,31 190 0,11 238 0,16

Tarım ve

Ormancılık 1.659 5,50 3.328 4,28 3.936 2,86 4.347 4,02 4.934 4,10 5.166 3,65 5.191 3,26

4.958 3,41

Madencilik ve

taşocakçılığı 400 1,32 810 1,04 2.155 1,57 1.682 1,55 2.687 2,23 2.805 1,98 3.161 1,98

3.547 2,44

İmalat sanayi 25.517 84,63 68.813 88,65 125.18

7 91,27 95.449 88,39

105.46

6 87,64

125.96

2 89,1 143.289 90,02

129.388 89,

10

Toplam 30.151 100 77.623 100

137.1

54 100 107.983 100

120.33

8 100

141.36

0 100 159.164 100

145.215 100

SEKTÖRLER 2000 2005 2008 2009 2010 2011 2012 2013

I. TARIM 4.019.377 9.668.441 13.558.893 13.260.372 15.039.712 17.887.224 19.127.253 21.352.808

A. BİTKİSEL ÜRÜNLER 3.468.130 7.528.146 10.104.146 9.930.289 11.148.665 13.073.097 13.603.744 14.905.493

Hububat,Bakliyat,Yağlı Tohumlar

ve Mamulleri 1.141.539 2.220.692 3.806.566 3.648.365 4.112.524 5.459.028 5.882.530 6.586.157

Yaş Meyve ve Sebze 396.750 968.626 1.770.762 1.955.040 2.184.303 2.339.308 2.180.176 2.351.780

Meyve Sebze Mamulleri 362.316 866.424 1.097.900 1.034.853 1.119.555 1.204.755 1.259.674 1.331.417

Kuru Meyve ve Mamulleri 418.923 636.747 1.081.512 1.111.730 1.243.308 1.372.595 1.364.650 1.439.207

Fındık ve Mamulleri 587.910 1.928.987 1.416.010 1.183.971 1.544.484 1.762.755 1.796.990 1.773.285

Zeytin ve Zeytinyağı 59.114 307.476 186.646 209.359 189.520 181.212 201.151 439.742

Tütün 488.377 563.781 699.038 737.821 698.728 677.121 845.418 906.814

Kesme Çiçek 13.201 35.415 45.713 49.150 56.242 76.322 73.154 77.092

B. HAYVANSAL ÜRÜNLER 171.345 412.942 854.194 828.729 962.309 1.421.426 1.661.916 1.988.676

Canlı Hayvan,Su Ürünleri ve

Mamulleri 171.345 412.942 854.194 828.729 962.309 1.421.426 1.661.916 1.988.676

C. AĞAÇ VE ORMAN

ÜRÜNLERİ 379.903 1.727.354 2.600.553 2.501.354 2.928.738 3.392.701 3.861.594 4.458.639

Ağaç Mamulleri ve Orman

Ürünleri 379.903 1.727.354 2.600.553 2.501.354 2.928.738 3.392.701 3.861.594 4.458.639

II. SANAYİ 22.593.098 62.243.740 110.681.534 81.306.928 93.520.669 111.537.870 114.226.873 119.048.130

A. TARIMA DAYALI

İŞLENMİŞ ÜRÜNLER 3.444.844 6.548.796 9.294.485 7.665.490 9.086.993 11.023.599 11.483.180 12.489.069

B. KİMYEVİ MADDELER 1.904.339 6.750.348 13.608.594 9.664.715 12.720.421 16.347.328 17.513.306 17.441.096

C. SANAYİ MAMULLERİ 17.243.916 48.944.595 87.778.455 63.976.723 71.713.255 84.166.943 85.230.387 89.117.966

III. MADENCİLİK 567.789 1.513.969 3.258.401 2.507.373 3.658.875 3.876.383 4.179.511 5.042.322

TOPLAM (*) 27.180.265 73.426.151 127.498.828

101.629.00

0 113.685.989 134.571.338 151.695.192 151.707.002

Bahçe Bitkileri Ürünlerinin Genel İhracat Değerleri İçerisindeki Yeri (milyon dolar)

Bahçe bitkileri dış satımının türlere göre dağılımı (DIŞ TİCARET MÜSTEŞARLIĞI VERİLERİ, 2011)

İhracat Kalemleri Gelir (1000$) Miktar (ton)

İç Fındık

Domates (taze/soğutulmuş)

Kuru Üzüm

Kuru Kayısı (zerdali dahil)

Limon ve Lime (taze/kurutulmuş)

Mandarin,klemantin,viking vb.(taze/kurutulmuş)

Üzüm

İncir (taze/kurutulmuş)

Portakal (taze/kurutulmuş)

Kiraz

Zeytin

Altıntop ve pomelo (taze/kurutulmuş)

Hıyar ve kornişon

Capsicum/pimenta cinsi meyveler

İç Badem

Elma

Şeftali ve Nektarin

Çilek

Kayısı (zerdali dahil)

İç Ceviz

Kabak (Balkabağı, kabak ve su kabağı)

Armut

Kuru Soğan

Antep Fıstığı(kabuklu, taze/kurutulmuş)

Antep Fıstığı (kabuksuz, taze/kurutulmuş)

Havuç ve Şalgam

Patlıcan

Mantar (Agaricus cinsi ve diğer mantarlar)

Karpuz

Pırasa ve diğer soğanımsı sebzeler

Erik ve çakal eriği

Kavun

Kestane(kabuklu, taze/kurutulmuş)

Kestane (kabuksuz, taze/kurutulmuş)

Kabuklu Fındık

Hurma (taze/kurutulmuş)

Marul (baş marul ve diğer marullar)

Lahana

Ispanak, Yeni Zelanda ve bahçe ıspanağı

Fasulye ve barbunya

Kuru Erik

Karnabahar ve Brokoli

Sarımsak

1.054.280

400.691

520.190

296.503

266.481

292.700

162.593

196.610

230.258

156.393

25

107.945

67.059

74.914

65.189

28.515

28.049

19.855

41.613

59.756

25.420

10.252

20

4.799

24.057

9.362

9.419

7.821

6.551

4.322

14.163

3.174

16.280

21

4.456

4.424

751

-

864

1.128

886

610

310

161.461.534

560.291.324

224.947.399

101.549.819

367.217.267

405.892.964

209.395.604

63.932.990

327.190.172

55.038.861

8.576

165.717.434

88.633.805

69.721.932

7.508.624

68.773.939

43.539.536

21.425.890

56.201.910

5.439.985

35.088.906

16.199.705

5.608

663.286

1.664.483

52.173.220

11.419.503

474.322

27.204.023

8.164.115

25.591.951

5.393.651

5.442.004

15.988

1.487.893

2.916.241

881

-

707

889

343

1.257

309

TÜRKİYE’NİN BAHÇE BİTKİLERİ GEN POTANSİYELİ BİTKİ GEN MERKEZİ (ANAVATANI)

• Bitkilerin ilk ortaya çıktıkları ve evrimlerini tamamladıkları yerlerdir.

Tanınmış Rus Botanikçisi (1887-1943) N.I. Vavilov 1926 yılında yayınladığı “Studies on the Origin of Cultivated

Plants” isimli eserinde dünyada 8 bitki gen merkezi belirlemiştir.

1. Çin

2. Hindistan

3. Orta Asya

4. Yakın Doğu

5. Akdeniz

6. Etiyopya

7. Güney Meksika-Orta Amerika

8. Güney Amerika

Ülkemiz; Yakın Doğu ve Akdeniz gen merkezlerinin

kesiştiği yerdedir.

• Bu yüzden ülkemiz eşsiz bir tür ve çeşit zenginliğine sahiptir.

• Dünya’da yetiştirilen 138 meyve türünden 75’i; 80 sebze türünden 60’ı ülkemizde yetiştirilirken; dünya üzüm üretiminin %96’sını sağlayan Vitis vinifera L. asma türünün gen merkezi Anadolu’dur.

• Anadolu, asmanın yanı sıra aralarında zeytin, elma, armut, badem, ceviz, fındık, çilek, erik, antepfıstığı, nar, kiraz ve vişnenin de olduğu 38 meyve türü ile 7 sebze türünün (lahana, kavun, pırasa, karnabahar, kereviz, nane, pazı) anavatanıdır.

Ülkenin tür ve çeşit zenginliğinin yararları:

1. Farklı iklim koşullarına uyabilecek çeşitleri seçebilmek

2. Dış ve iç Pazar isteklerine, farklı değerlendirme şekillerine (sofralık, kurutmalık, konservelik vb.) uygun çeşitleri seçebilmek

3. Hastalıklara karşı dayanıklı çeşitleri seçebilmek

BAHÇE ÜRÜNLERİNİN BESİN DEĞERİ

• Bahçe ürünlerini beslenme açısından çok değerli kılan en önemli özellikleri vitaminler ve minerallerce zengin olmalarıdır.

• Bunun yanı sıra, kurutulmuş (üzüm, incir, kayısı, erik) ve sert kabuklu (fındık, badem, ceviz, antepfıstığı) meyvelerin kalori değerleri yüksektir.

• Ayrıca özellikle siyah renkli sofralık, kurutmalık ve şaraplık üzümler ile nar ve kırmızı pancar, yüksek antioksidan içerikleri nedeniyle son yıllarda değerleri artan ürünlerdir.

• Meyve ve sebzelerin lifli yapıları, sindirim sisteminin düzgün çalışması açısından çok önemlidir.