Çay atýðýndan hazýrlanan farklý kompost ve partikül...

Gökçen YAKUPOÐLU1, Aysun PEKÞEN2*

1Namýk Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, 59030 Tekirdað-TÜRKÝYE2Ondokuz Mayýs Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, 55139 Kurupelit,Samsun-TÜRKÝYE*Corresponding author: [email protected]

Çay Atýðýndan Hazýrlanan Farklý Kompost vePartikül Büyüklüðünün Ganoderma lucidumMantarýnýn Verimi ve Bazý Morfolojik ÖzellikleriÜzerine Etkisi

ÖzetBu çalýþmanýn amacý meþe hýzar tozu (ince talaþ) ve odun yongasý (kaba talaþ) ile %10, 15, 20 ve 25 oranýndaçay atýðý (ÇA) karýþýmlarýndan hazýrlanan yetiþtirme ortamlarýnýn Ganoderma lucidum mantarýnýn verim vebazý morfolojik özellikleri üzerine etkilerini belirlemektir. G. lucidum mantar türünün tohumluk miselleriDenizli'den Agromycel firmasýndan temin edilmiþtir. Çalýþmada yetiþtirme ortamlarýnýn pH, nem, karbon,azot ve karbon:azot oranlarý belirlenmiþtir. Ayný zamanda yetiþtirme ortamlarýnýn ilk primordium oluþumsüresi, verim ve bazý morfolojik özellikler üzerine etkisi tespit edilmiþtir. Meþe aðaç türüne ait odun yongasýve hýzar tozunun %18 buðday kepeði (BK), %1 sakkaroz ve %1 CaCO3 ile karýþýmlarýndan hazýrlananortamlar kontrol ortamý olarak kullanýlmýþtýr. En yüksek verim meþe odun yongasýnda 73,07 g/kg ortam ile90:10 ÇA ortamýndan, meþe hýzar tozu ile hazýrlanan karýþýmlarda ise 21,21 g/kg ortam ile 75:25 ÇAortamýndan elde edilmiþtir. Meþe hýzar tozu ile hazýrlanan 80:20 ÇA, 85:15 ÇA ve 90:10 ÇA ortamlarýdýþýnda, diðer ortamlara ait verim deðerleri 80:18 BK kontrol yetiþtirme ortamýna göre daha yüksekbulunmuþtur. Anahtar Kelimeler: Çay atýðý, Ganoderma lucidum, kompost, meþe, partikül büyüklüðü.

Influence of Particle Size and Different Substrates Containing Tea Waste on Yield and SomeMorphological Characters of Ganoderma lucidum MushroomAbstractThe objective of this study was to determine the effects of substrates prepared by the mixtures of sawdustand wood-chip of oak with tea manufacture waste (TW) at the rate of 10, 15, 20 and 25% on the yield andsome morphological characters of Ganoderma lucidum mushroom. Ganoderma lucidum was obtained fromCompany of Agromycel in Denizli. In the study, pH, moisture, N and C contents, and C:N ratios ofsubstrates, and also days to first fruiting, yield and some morphological characters were determined.Substrate mixtures of sawdust (OS) and wood-chip (OWC) of oak at the rate of 80% with 18% wheat brain(WB), 1% sucrose and 1% CaCO3 were used as their controls. The highest mushroom yield was obtainedfrom 90 OWC:10 TW (73.07 g/kg substrate) and 75OS:25TW (21.21 g/kg substrate). It was determined thatmushroom yields of the substrates, except for the mixtures of 80:20TW, 85:15TW and 90:10TW preparedby oak sawdust with tea waste, were higher than that in control substrate of 80:18WB. Keywords: Ganoderma lucidum, particle size, substrate, oak, tea waste.

Yakupoðlu G, Pekþen A (2011) Çay Atýðýndan Hazýrlanan Farklý Kompost ve Partikül BüyüklüðününGanoderma lucidum Mantarýnýn Verimi ve Bazý Morfolojik Özellikleri Üzerine Etkisi. Ekoloji 20 (78): 41-47.

No: 78, 2011 41

Ekoloji 20, 78, 41-47 (2011)doi: 10.5053/ekoloji.2011.787

GÝRÝÞGünümüzde tarýmsal üretimdeki kayýplarý

azaltarak, artýk materyallerin tekrar üretimekazandýrýlmasýna yönelik çalýþmalarda mantarüretiminin önemli bir yeri vardýr. Özellikle tarýmsalatýklarýn mantar yetiþtiriciliðinde kullanýlmasý hembu materyallerin ziyan olmasýný ve çevre kirliliðiniönlemekte hem de ilave bir gelir saðlamaktadýr.

Ülkemizde iþlenen çay yapraklarýnýn standartlarauygun olmamasý nedeniyle atýk miktarýnýn yaklaþýk%10 civarýnda olduðu tahmin edilmektedir. Bazenihtiyaç fazlasý olmasý durumunda düþük kaliteli yaþçayýn imha edilmesi bu oraný daha dayükseltmektedir (Öksüz 1985). Ülkemizde oldukçabüyük bir potansiyele sahip olan fabrika çayatýðýndan gerektiði gibi yararlanýlamamaktadýr. Bu

Geliþ: 26.02.2010 / Kabul: 30.07.2010

Yakupoðlu ve PekþenEkoloji

atýklar, yakýlarak ve çürümeye terk edilerek yokedilmeleri nedeniyle de büyük çevre problemleriyaratmaktadýr. Çay atýklarýnýn içerdiði azot miktarýyüksektir ve mantar yetiþtiriciliðinde kullanýlabi-lirliði konusunda yapýlmýþ çalýþmalar bulunmaktadýr(Uzun 1996, Baysal ve ark. 2003, Doðan ve Pekþen2003, Gülser ve Pekþen 2003, Çolak ve ark. 2007,Pekþen ve Günay 2009).

Dünyada kültürü yapýlan mantar türlerininbaþýnda Agaricus bisporus, shiitake (Lentinus edodes) vePleurotus türleri gelmektedir. Bu türlerin dýþýndayenilebilir özelliði olmadýðý halde týbbi deðerindendolayý Ganoderma lucidum türünün yetiþtiriciliði güngeçtikçe yaygýnlaþmaktadýr.

Ganoderma lucidum (Fr.) Karst., Hymenomycetessýnýfýnýn Aphyllophorales takýmýndan Polyporaceaefamilyasýna dahil bir Basidiomycetes mantartürüdür (Kendrick 1985). Lamelsiz, porlu birmantar olan G. lucidum, týbbi özellikleri nedeniylekültüre alýnan önemli bir mantardýr. Ganodermamantarýnýn en önemli farmakolojik aktifbileþenlerinin triterpenoidler ve polisakkaritlerolduðu bildirilmektedir (Boh ve ark. 2004).Ýçeriðinde bulunan polisakkaritler, aminoasitler,triterpenler, askorbik asit, steroller, lipitler,alkoloidler ve iz elementlerin baðýþýklýk sistemindekietkileri üzerinde yoðun olarak çalýþýlmaktadýr.Örneðin polisakkaritlerden özellikle -D- glukanlarkanser önleyici ilaçlarda kullanýlmaktadýr (Wasser veWeiss 1999, Kim ve ark. 1999, Mizushina ve ark.1999). Ganoderma ekstraktlarý analjezik, anti-alerjik,bronþit önleyici, anti-bakteriyel, anti-oksidant, anti-tümör, kan basýncýný düþürücü etkileri de içine alançok sayýda farmakolojik etkiye sahiptir. Bu sebepleözellikle migren ve baþ aðrýsý, yüksek tansiyon,arterit, bronþit, astým, iþtahsýzlýk, gastrit, hemoroit,yüksek kolesterol, nefrit, kabýzlýk, deri veremi,hepatitler, kalp damar problemleri ve lösemi dahilolmak üzere birçok hastalýðýn tedavisindekullanýlmaktadýr (Mizuno ve ark. 1995). Ülkemizdede son yýllarda "ölümsüzlük mantarý" ve "Reishi"isimleri ile anýlan G. lucidum mantarýna ait çay,þurup, tablet gibi ürünler piyasadan eldeedilebilmektedir.

G. lucidum doðada nadir olarak yetiþtiðindendoðadan toplanarak temin edilen mantar miktarý bumantarýn ticaretindeki talebi karþýlamak için yeterlideðildir. Günümüzde G. lucidum mantar türü doðalodun kütüðünde kapalý ortamlarda ve seralarda yýlboyu yetiþtirilebilmektedir. Ancak týbbi özellikleri

nedeniyle G. lucidum mantarýna olan talebin artmasýkütük yetiþtiriciliði yerine ticari torba ve þiþe gibiyetiþtiricilik yöntemlerinin yaygýnlaþmasýný teþviketmiþtir.

Bu türün torba yetiþtiriciliði için talaþ ve farklýtarýmsal artýklarýn yetiþtirme ortamý olarak uygunolup olmadýðý konusunda çeþitli çalýþmalaryapýlmýþtýr. Triratana ve ark. (1991) tarafýndanyapýlan çalýþmada Havea brasiliensis, Dipterocarpusalatus, Pentacme suavis ve Tectona grandis talaþýndanhazýrlanan ortamlar kullanýlmýþ ve en uygun miselgeliþimi Havea brasiliensis talaþýndan hazýrlananortamlardan elde edilmiþtir. Daha sonrakiçalýþmalarda buðday kepeði, buðday kabuðu,Hindistan cevizi lifi, yer fýstýðý kabuðu, mýsýr,sorgum ve þeker kamýþý gibi ilave katký maddeleriyetiþtirme ortamýna karýþtýrýlýp kullanýlmýþtýr. En iyimisel geliþimi ve ürün buðday kepeði, öðütülmüþmýsýr ve öðütülmüþ sorgum ilave edilen ortamlardanelde edilmiþtir. G. lucidum yetiþtiriciliðinde tamamýmýsýr koçaný (%100 mýsýr koçaný=kontrol) ve6 farklý kombinasyonda (%73-88) mýsýr koçanýna,buðday kepeði, sakkaroz, alçý, soya unu, üre ve mýsýrunu karýþýmýndan oluþan ortam formüllerinin etkisiaraþtýrýlmýþtýr. Çalýþma sonucunda her bir ortamýnG. lucidum'un misel geliþimi ve verimininkontrolden daha iyi olduðu tespit edilmiþtir (LiMing ve ark. 1996). Hsieh ve Yang (2004) G. lucidumyetiþtiriciliðinde katý faz fermantasyonunda soyaartýklarýný kullanmýþlar ve en yüksek misel geliþimoranýný C:N oraný 80 olan test tüplerinden (6mm/gün) elde etmiþlerdir. C:N oraný 70-80 olanortamlarda mantar (karpofor) tamamen geliþmiþtir.Yang ve ark. (2003) G. lucidum yetiþtiriciliðindeyetiþtirme ortamý olarak çeltik kavuzununkullanýlabilirliðini deðerlendirmiþlerdir. Kültürlerideney tüplerinde ve propilen torbalarda farklýoranlarda buðday kepeði, çeltik veya talaþ ilaveedilen çeltik kavuzu ortamlarýnda yetiþtirmiþlerdir.Çalýþmada mantar üretimi için %60 oranýnda nemiçeriðine sahip olacak þekilde talaþa 4:1 oranýndaçeltik kavuzu ilave edilmesi ile hazýrlanan ortamýnen uygun olduðu tespit edilmiþtir.

Türkiye'de makromantar florasýnda bulunma-sýna raðmen, G. lucidum'un yetiþtiriciliði konusundaçok az çalýþma (Yakupoðlu ve Pekþen 2008, Pekþenve Yakupoðlu 2009, Erkel 2009) yapýlmýþtýr.

Bu çalýþma meþe hýzar tozu (ince talaþ) ve odunyongasý (kaba talaþ) ile çay atýðýnýn belirlikarýþýmlarýndan hazýrlanan yetiþtirme ortamlarýnýn

No: 78, 201142

Çay Atýðýndan Hazýrlanan Farklý Kompost ve Partikül... Ekoloji

ve yetiþtirme ortamlarýnýn partikül büyüklüðününG. lucidum mantarýnýn ilk primordium oluþumsüresi, verim ve mantarýn bazý morfolojik özellikleriüzerine etkilerini belirlemek amacýyla yapýlmýþtýr.

MATERYAL VE METOTBu araþtýrma Ondokuz Mayýs Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümüne ait mantarüretim odasý ve laboratuvarlarýnda yürütülmüþtür.Denemede kullanýlan Ganoderma lucidum (Fr.) Karst.mantar türünün tohumluk miselleri Denizli'denAgromycel firmasýndan temin edilmiþtir. Çalýþmadakullanýlan meþe odun yongasý ve hýzar tozu aynýaðaçtan elde edilmiþtir. Meþe odun yongasýnýnuzunluk ve geniþliði ortalama 4,35 ve 3,2 cm, hýzartozu ise 1,4 mm ve daha küçük partikül halindedir.Ortamlara katýlan çay atýðý (ÇA) Rize'de bulunanözel bir çay fabrikasýndan, buðday kepeði (BK),kireç, sakkaroz ve yetiþtirme ortamlarýnýndoldurulduðu ýsýya dayanýklý jelatin torbalarpiyasadan temin edilmiþtir.

Araþtýrmada hazýrlanan yetiþtirme ortamlarýndakullanýlan materyaller ve karýþým oranlarý Tablo 1'deverilmiþtir. Partikül büyüklüklerine göre her ortamiçin Chen (1999) tarafýndan önerilen ortam (%80meþe odun yongasý veya hýzar tozu, %18 buðdaykepeði, %1 sakkaroz ve %1 CaCO3) kontrol ortamýolarak kullanýlmýþtýr.

Araþtýrmada yetiþtirme ortamý olarak kullanýlanmateryaller karýþýmlardaki % oranlarý esas alýnaraktartýlmýþ, karýþtýrýlmýþ ve hazýrlanan karýþýmlarçeþme suyu ile 2 gün boyunca ýslatýlarak ortamýnuygun nem seviyesine ulaþmasý saðlanmýþtýr.Kontrol uygulamalarýnda kullanýlan CaCO3,yetiþtirme ortamlarýnýn sterilizasyon öncesibelirlenen pH deðerlerinin literatür deðerlerindenyüksek bulunmasý nedeniyle ilave edilmemiþtir.Hazýrlanan yetiþtirme ortamlarý 1 kg olacak þekilde25 x 42 cm boyutundaki ýsýya dayanýklý jelatintorbalara doldurulup, el ile hafifçe bastýrýlarak sunibir kütük haline getirilmiþ ve otoklavda 121°Csýcaklýkta 1,5 atmosfer basýnçta 1,5 saat steriledilmiþtir. Sterilizasyondan sonra yetiþtirmeortamlarýnýn pH (Jackson 1962), nem, kül ve azot(N) (Kacar 1994), karbon (C) (Cormican veStaunton 1991) ve C:N oranlarý belirlenmiþtir.

Yetiþtirme ortamlarýna yaklaþýk 2±0,2 gtohumluk misel olacak þekilde misel ekimiyapýlmýþtýr. Misel aþýlanan torbalar mantar üretimodasýna yerleþtirilmiþ, karanlýk koþullarda25±2°C'de misel sarmasý için gerekli koþullar

saðlanmýþtýr. Misel geliþimi tamamlandýktan sonraüretim odasýnda sýcaklýk 25±2°C, aydýnlanma 10saat 100-200 lux ýþýk olacak þekilde ayarlamayapýlmýþtýr. Primordium görülen torbalarýn üzeriaçýlmýþ ve oda düzenli bir þekilde nemlendirilip,havalandýrýlmýþtýr. Hasadýn devam ettiði 90 günlüksürede 1-2 flaþ ürün alýnmýþtýr. Çalýþmada ilkprimordium oluþum süresi (gün) ve toplam verim(g/kg yetiþtirme ortamý), ortalama mantar aðýrlýðý(g), þapka uzunluðu ve eni (cm) belirlenmiþtir.Misel geliþimini tamamlamýþ ve hasada gelmiþmantarlarýn üretim odasýndaki genel görünümleriÞekil 1'de verilmiþtir.

Deneme tesadüf parselleri deneme deseninegöre 10 tekrarlamalý olarak yürütülmüþtür. Mantarkalitesiyle ilgili ölçümler uygulamalarýn tümtekerrür ve torbalarýndan elde edilen mantarlarüzerinde yapýlmýþtýr. Yetiþtirme ortamlarýnýnkompost özelliklerini belirlemek amacýyla yapýlanlaboratuvar analizleri 2 tekrarlamalý olarak yapýl-mýþtýr. Denemeden elde edilen bulgularýn istatistik-sel analizleri SPSS programýnda yapýlmýþ, istatistik-sel analiz sonucunda farklýlýk gösteren ortalamalararasýndaki gerçek önemli farklýlýklarý tespit etmek vefarklý olanlarý derecesine göre gruplandýrabilmekiçin yine ayný paket programýndaki "Duncan ÇokluKarþýlaþtýrma" testi kullanýlmýþtýr.

BULGULAR VE TARTIÞMAMeþe, çay ve kepek materyalinin yetiþtirme

ortamýnda kullanýlmadan önce belirlenen baþlangýçnem, kül, C, N ve C:N oranlarý Tablo 2'deverilmiþtir. Bu materyallerden çay atýðý ve kepeðinN deðerlerinin yüksek olmasý nedeniyle baþlangýçC:N oranlarý düþük olarak tespit edilmiþtir.

Meþe odun yongasý ve hýzar tozuna deðiþikoranlarda çay atýðý ilave edilerek hazýrlananyetiþtirme ortamlarýnýn pH deðerleri arasýndaortamlar, ortam partikül büyüklükleri (odun yongasý

No: 78, 2011 43

Tablo 1. Denemede ele alýnan yetiþtirme ortamlarý.

ÇA: Çay atýðý, BK: Buðday kepeði

ve hýzar tozu) ve ortamxortam partikül büyüklükleriinteraksiyonu ortalamalarý arasýnda P<0,01düzeyinde önemli farklýlýk tespit edilmiþtir. Odunyongasýndan hazýrlanan 80:18 BK kontrol ortamýdýþýnda, odun yongasýndan hazýrlanan diðerortamlarýn hýzar tozundan hazýrlanmýþ ortamlaragöre pH deðerleri daha düþük bulunmuþtur (Tablo3). Bu durum standart formüldeki CaCO3

ilavesinden kaynaklanabilir. Odun yongasýkullanýlarak hazýrlanan yetiþtirme ortamlarýnýn pHdeðerlerinin 5,80-7,35, hýzar tozu kullanýlarakhazýrlanan yetiþtirme ortamlarýnda ise 5,70-7,05arasýnda deðiþtiði belirlenmiþtir.

Nem içerikleri bakýmýndan ortamlar ve ortampartikül büyüklükleri arasýnda istatistiksel olarakfark bulunmamýþtýr. Deðiþik oranda çay ilavesiyapýlarak meþe odun yongasýyla hazýrlananyetiþtirme ortamlarýnýn nem içerikleri %50,26-60,09ve hýzar tozuyla hazýrlanan ortamlarýn nem içerikleriise %55,24-65,92 olarak bulunmuþtur. Ýstatistikselfark olmamakla birlikte odun yongasý ile hazýrlananortamlarýn nem içeriklerinin hýzar tozu ilehazýrlananlara göre daha düþük olduðubelirlenmiþtir (Tablo 3). Bu durum odun yongasýnýnsu tutma kapasitesinin daha düþük olmasýndankaynaklanabilir. Ayný zamanda ortamlardaki çayatýklarý miktarý azaldýkça, nem içeriði de azalmýþtýr.Scrase ve Elliott (1998) misel geliþimi için optimumnem içeriðinin odunlar için %35-60, diðersubstratlar için %60-80 arasýnda olmasý gerektiðinibildirmiþtir. Pekþen ve Yakupoðlu (2009) yaptýklarý

çalýþmada çay atýðý ile hazýrlanan yetiþtirmeortamlarýnýn nem içeriklerinin %67,03-72,71arasýnda deðiþtiðini bildirmiþlerdir. Nem deðerleri-miz araþtýrýcýlarýn belirttiði nem deðerlerindendüþük olduðu görülmektedir.

C içerikleri bakýmýndan karþýlaþtýrdýðýmýzdaortamlar ve ortamxpartikül büyüklükleriinteraksiyonlarý istatistiksel olarak P<0,01düzeyinde önemli, partikül büyüklükleri ise P<0,05düzeyinde önemli bulunmuþtur. En yüksek Cmiktarý hem odun yongasýnda (%48,59) hem dehýzar tozunda (%47,42) 80:20 ÇA ortamýndan eldeedilmiþtir. En düþük C deðerleri ise odunyongasýnda %45,53 ile 80:18 BK ortamýndan, hýzartozunda %46,33 ile 90:10 ÇA ortamýndan eldeedilmiþtir. Odun yongasý ve hýzar tozu ile hazýrlananortamlarda 75:25 ÇA ortamý dýþýndaki karýþýmlardaçay atýðý oraný artýkça C miktarlarý artmýþtýr (Tablo3).

Ortamlarýn N miktarlarý bakýmýndan yapýlanvaryans analizi sonuçlarý ortamlar, partikülbüyüklükleri ve bunlarýn interaksiyon ortalamalarýarasýnda istatistiksel olarak P<0,0 düzeyinde önemlifarklýlýklar olduðunu ortaya koymuþtur. En yüksekN miktarý meþe odun yongasýnda ve hýzar tozunda%1,46 ve %0,76 ile 75:25 ÇA ortamýndan eldeedilmiþtir. En düþük N deðeri ise odun yongasýnda%0,70 ile 85:15ÇA, hýzar tozunda %0,55 ile 90:10ÇA ortamýndan elde edilmiþtir. Odun yongasýndanhazýrlanan ortamlarýn N miktarlarýnýn hýzartozundan hazýrlananlardan daha yüksek olduðubelirlenmiþtir. Çay atýðý ilave edilerek hazýrlananortamlarda çay atýðý oraný artýkça yetiþtirmeortamlarýn N içerikleri de kýsmen artmýþtýr (Tablo3). Bunun nedeni çay atýðýnýn baþlangýç N deðerinin(%1,96) yüksek olmasýdýr (Tablo 2).

Meþe odun yongasý ve hýzar tozuna deðiþikoranlarda çay atýðý ilave edilerek hazýrlananortamlarýn C:N oranlarýnýn %32,88-84,95 arasýndadeðiþtiði belirlenmiþtir. C:N oraný bakýmýndanpartikül büyüklüðü ve ortamlar arasýnda istatistikselolarak P<0,01 düzeyinde önemli fark tespitedilirken, ortamxpartikül büyüklüðü interaksiyonuönemsiz bulunmuþtur. Çay atýðý ilave edilenortamlardaki çay atýðý miktarý artýkça C:N oranlarýgenellikle azalmýþtýr. Bu ortamlarýn C:N oranlarýnýnazalmasý ortamlardaki N miktarýnýn yüksekolmasýndan kaynaklanmaktadýr (Tablo 3).

Yetiþtirme ortamlarýna ait ilk primordiumoluþum süresi incelendiðinde ortam partikül


No: 78, 201144

Þekil 1. Denemede hasada gelmiþ Ganoderma lucidummantarlarýnýn genel görünüþleri.

Tablo 2. Yetiþtirme ortamlarýnda kullanýlan materyallerin baþlangýç nem, kül, C, N ve C:N deðerleri.


No: 78, 2011 45

büyüklükleri arasýndakifark istatistiksel olarak önemsiz, ortamlar ve

ortamxortam partikül büyüklükleri interaksiyonuarasýndaki farklar P<0,01 düzeyinde önemlibulunmuþtur. Ýlk primordium oluþum süresi odunyongasýnda 52,33-81,67 gün ve hýzar tozunda 53,50-56,20 gün arasýnda belirlenmiþtir. En kýsa oluþumsüresi meþe odun yongasý ve hýzar tozuylahazýrlanan ortamlarda sýrasýyla 52,33 ve 53,50 günolarak 90:10 ÇA ortamýndan elde edilmiþtir (Tablo4). Shin ve Seo (1988) ile Stamets (1993) tarafýndanG. lucidum'un talaþ ortamýnda mantar oluþturabil-mesi için 3 ay gerekli olduðu bildirilmiþtir.

Mantar verimi açýsýndan karþýlaþtýrdýðýmýzdaortamlar arasýnda P<0,05 düzeyinde, ortam partikülbüyüklükleri ve ortamxpartikül büyüklükleriinteraksiyonlarý arasýnda ise P<0,01 düzeyindeönemli farklýlýk tespit edilmiþtir. Meþe odun yongasýile hazýrlanan ortamlarýn verim deðerleri (38,30 g/kgortam), hýzar tozu ile hazýrlananlara (14,61 g/kgortam) göre daha yüksek bulunmuþtur. En yüksekverim odun yongasýnda 73,07 g/kg ortam ile 90:10

ÇA ortamýndan, meþe hýzar tozu ile hazýrlanankarýþýmlarda da 21,21 g/kg ortam ile 75:25 ÇAortamýndan elde edilmiþtir. Odun yongasý ilehazýrlanan 90:10 ÇA ortamýndan en yüksek verimelde edilmesine raðmen, ayný karýþýmýn hýzar tozuile hazýrlandýðý ortamdan çok düþük (9,76 g/kgortam) verim elde edilmiþtir. Pekþen ve Yakupoðlu(2009), %20 çay atýðý ilave edilen gürgen talaþý ilehazýrlanan ortamlardan en yüksek verim alýndýðýnýbildirmiþtir. Çalýþmada elde edilen verim deðerlerimeþe odun yongasýndan hazýrlanan 90:10 ÇA(73,07 g/kg ortam) ortamý dýþýnda Pekþen veYakupoðlu (2009)'nun elde ettiði verim deðerlerin-den düþük bulunmuþtur. Erkel (2009) meþe, kavakve kayýn aðaç talaþý ile buðday, çeltik ve mýsýr kepeðikarýþýmlarýndan hazýrlanan 9 yetiþtirme ortamýnýnverimlerinin 25,00-68,44 g/kg ortam arasýndadeðiþtiðini tespit etmiþtir. Meþe odun yongasýna çayatýðýnýn farklý miktardaki karýþýmlarýndan hazýrlananortamlara ait verim deðerlerinin 80:18 BK kontrolyetiþtirme ortamýndan daha yüksek olduðu,karýþýmdaki çay atýðý miktarý azaldýkça verimin

Tablo 3. Meþe odun yongasý ve hýzar tozuna deðiþik oranlarda çay atýðý ilave edilerek hazýrlanan yetiþtirme ortamlarýnýn pH, nem, C, N miktarlarý ve C:N oranlarý.

öd: önemli deðil, *: P<0,05 olasýlýkla önemli, **: P<0,01 olasýlýklaönemli

Tablo 4. Meþe odun yongasý ve hýzar tozuna deðiþik oranlarda çay atýðý ilave edilerek hazýrlanan yetiþtirme ortamlarýnýn ilk primordium oluþum süresi, verim ve mantarýn bazý morfolojik özellikleri üzerine etkisi.

öd: önemli deðil, *: P<0,05 olasýlýkla önemli, **: P<0,01 olasýlýklaönemli


No: 78, 201146

arttýðý tespit edilmiþtir. Bununla birlikte meþe hýzartozu çay atýðý karýþýmlý ortamlarda çay atýðý miktarýazaldýkça verim deðerleri azalmýþtýr (Tablo 4).Verimdeki bu azalmanýn hýzar tozuyla hazýrlanankarýþýmlardaki sýkýþmanýn odun yongasý ilehazýrlananlara oranla daha fazla olmasýndan ve bunabaðlý olarak havalanmanýn yetersiz kalmasýndankaynaklanmýþ olabileceði düþünülmektedir. Ohga(1990)'nýn bildirdiðine göre küçük partiküllüyetiþtirme ortamlarýnda misel geliþim hýzý fazlaolmasýna karþýlýk, oksijen noksanlýðýndan dolayýmisel biyokütlesi azalmaktadýr. Partikül büyüklüðü-nün verim üzerine etkisini belirlemek için dahadetaylý çalýþmalara ihtiyaç bulunmaktadýr.

Meþe odun yongasý ve hýzar tozuna deðiþik oran-larda çay atýðý ilave edilerek hazýrlanan yetiþtirmeortamlarýndan elde edilen mantarlarý ortalamaaðýrlýklarý bakýmýndan karþýlaþtýrdýðýmýzda sadeceortam partikül büyüklüðü bakýmýndan istatistikselolarak önemli (P<0,01) fark tespit edilmiþtir. Meþeodun yongasý-çay atýðý karýþýmlarýndan hazýrlananortamlardan elde edilen mantarlarýn ortalamamantar aðýrlýklarý (21,19 g), hýzar tozundanhazýrlanan ortamlardan (11,75 g) daha yüksekbulunmuþtur. Ortalama mantar aðýrlýklarý 7,99-31,19 g arasýnda deðiþmiþtir. Meþe hýzar tozu ile çayatýklarý karýþýmlarýndan hazýrlanan ortamlarýn þapkaeni ve uzunluklarý, meþe odun yongasýndanhazýrlanan ortamlardan istatistiksel olarak önemli(P<0,01) düzeyde kýsa bulunmuþtur (Tablo 4).

Mantarlar þapka eni bakýmýndan incelendiðindeortamlar ve ortamxortam partikül büyüklüðüinteraksiyonu arasýnda P<0,05 düzeyinde önemli,ortam partikül büyüklükleri arasýnda ise P<0,01düzeyinde önemli farklýlýk tespit edilmiþtir. En uzunþapka eni meþe odun yongasýnda aralarýndaistatistiksel fark bulunmayan 80:20 ÇA (8,45 cm),90:10 ÇA (7,72 cm) ve 80:18 BK (7,09 cm)ortamlarýndan elde edilmiþtir. En kýsa þapka eni isehýzar tozunda 85:15 ÇA (4,28 cm) ve 80:20 ÇA(4,32 cm) ortamlarýnda tespit edilmiþtir (Tablo 4).Þapka uzunluðu da odun yongasý-çay atýðý ilehazýrlanan ortamlarda (7,77 cm), hýzar tozu-çay atýðýortamlarýndakinden (6,56 cm) daha uzunbulunmuþtur. Mantar þapka uzunluðu bakýmýndanortamxortam partikül büyüklüðü interaksiyonunönemli olduðu tespit edilmiþtir. Her iki kontroluygulamasý ve meþe odun yongasý-çay atýðýkarýþýmlarýndan hazýrlanan ortamlardan elde edilenmantarlarýn þapka uzunluklarý diðerlerine göre

yüksek bulunmuþtur. En uzun þapka uzunluðuodun yongasýnda 8,85 cm ile 80:20 ÇA ortamýndan,en kýsa ise hýzar tozunda 5,91 cm ile 80:20 ÇAortamýndan elde edilmiþtir.

Mantar yetiþtiriciliði son yýllarda KaradenizBölgesinde fýndýk ve çay tarýmý dýþýnda ek gelirgetirecek yeni veya alternatif üretim dallarý arayankiþilere oldukça cazip gelmektedir. Yetiþtiriciliðidiðer mantar türlerine göre daha hassas uygulamalargerektiren Agaricus bisporus üretimi yerine, shiitake(Lentinus edodes), Pleurotus türleri ve Ganodermalucidum gibi mantar türlerinin yaygýnlaþtýrýlmasýnýnbölge için daha ekonomik olacaðý düþünülmektedir.Ayrýca Karadeniz Bölgesinde yaygýn olarak üretimiyapýlan fýndýk, çay, çeltik ve mýsýrýn hasat ve harmanartýklarý, tek baþýna ya da karýþýmlar halinde bumantar türlerinin yetiþtiriciliðinde deðerlendiri-lebilir.

G. lucidum türü ile ilgili olarak Türkiye'deyeterince çalýþma bulunmamaktadýr. Çalýþmadameþe aðaç türüne ait odun yongasý ve hýzar tozlarý ilefarklý oranlarda çay atýðý ilave edilen ortamlarýnkontrollü üretim odasý koþullarýnda G. lucidummantarýnýn geliþim, verim ve morfolojik özellikleriüzerine etkileri belirlenmiþtir. Denemede meþeodun yongasý ile çay atýklarýndan hazýrlananortamlarýn G. lucidum üretiminde kullanýlabileceðisonucuna varýlmýþtýr. Bu atýklarýn deðiþik mantartürlerinin üretiminde kullanýlmasý çevre kirliliðininönlenmesi yanýnda atýklarýn yeniden ekonomiyekazandýrýlabilmesi bakýmýndan büyük önemtaþýmaktadýr. Ancak G. lucidum yetiþtiriciliðinde çayatýðý ile hazýrlanan ortamlar ve partikülbüyüklüðünün verim üzerine etkisini belirlemekamacýyla daha detaylý çalýþmalarýn yapýlmasýnaihtiyaç bulunmaktadýr. Dünya ticaret piyasalarýndaoldukça fazla iþlem gören, doðal floramýzdabulunan, ancak halkýmýz tarafýndan çok iyibilinmeyen Ganoderma lucidum mantar türünündoðadan toplanýp, mevcut ýrklarýn kültüre alýnmasýve verim potansiyellerinin yanýnda kalitelerininbelirlenmesi konusunda da detaylý çalýþmalarýnyapýlmasý faydalý olacaktýr.

TEÞEKKÜRBu çalýþma Gökçen Yakupoðlu'nun Yüksek

Lisans tezinden hazýrlanmýþtýr. Çalýþmaya maddiolarak destek saðlayan Ondokuz Mayýs ÜniversitesiAraþtýrma Fonuna (Proje No: Z-426) teþekkürederiz.


No: 78, 2011 47

KAYNAKLARBaysal E, Yalýnkýlýç MK, Peker H, Çolak M, Göktaþ O, Özen E, Çolak AM (2003) Atýk kaðýtlarýn

çeþitli bitkisel ve odunsu atýk-artýk substratlarla Pleurotus ostreatus Jacq. ex. Fr. Kummer kültivasyonundadeðerlendirilmesi. Ekoloji 12 (49): 12-16.

Boh B, Berovic M, Wraber B, Hodzar D, Habijanic J, Pohleven F, Zore I (2004) Ganoderma lucidum(W.Curt.:Fr.) Lyoyd and G. applanatum (Pers.) Pat. (Aphllophoromycetideae) from Slovenian habitats:Cultivation, isolation, and testing of active compounds. International Journal of Medicinal Mushrooms6: 15-32.

Chen AW (1999) Cultivation of the medicinal mushroom Ganoderma lucidum (Curt.:Fr.) P. Karst.(Reishi) in North America. International Journal of Medicinal Mushrooms 1 (3): 263- 282.

Cormican T, Staunton L (1991) Factors in Mushroom (Agaricus bisporus) Compost Productivity. In:Maher MJ (ed), Mushroom Science, Vol. XIII, Science and Cultivation of Edible Fungi, Rotterdam,221-226.

Çolak M, Baysal E, Þimþek H, Toker H, Yýlmaz F (2007) Cultivation of Agaricus bisporus on wheatstraw and waste tea leaves based composts and locally available casing materials Part III: Dry matter,protein, and carbohydrate contents of Agaricus bisporus. African Journal of Biotechnology 6: 2855-2859.

Doðan H, Pekþen A (2003) Çay atýklarýndan hazýrlanan yetiþtirme ortamlarý ve dezenfeksiyonyöntemlerinin Pleurotus sajor-caju'nun verim ve kalitesine etkisi. Ondokuz Mayýs Üniversitesi ZiraatFakültesi Dergisi 18: 39-48.

Erkel EI (2009) The effect of different substrate mediums on yield of Ganoderma lucidum (Fr.) Karst.Journal of Food Agriculture and Environment 7: 841-844.

Gülser C, Pekþen A (2003) Using tea waste as a new casing material in mushroom (Agaricus bisporus(L.) Sing.) cultivation. Bioresource Technology 88: 153-156.

Hsieh C, Yang F (2004) Reusing soy residue for the solid-state fermentation of Ganoderma lucidum.Bioresource Technology 91: 105-109.

Jackson ML (1962) Soil Chemical Analysis. Prentice Hall. Inc., New York.Kacar B (1994) Bitki ve Topraðýn Kimyasal Analizleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eðitim,

Araþtýrma ve Geliþim Vakfý Yayýnlarý, No: 3, Ankara.Kendrick B (1985) The Fifth Kingdom. Mycologue Publications, Waterloo.Kim HS, Kacew S, Lee MB (1999) In vitro chemo preventive effect of plant polysaccharides Aloe

barbadensis Miller, Lentinus edodes, Ganoderma lucidum and Coriolus versicolor. Carcinogenesis 20: 1637-1640. Li Ming, Cui Sheng, Zhang Hongrong, Ha Baoru (1996) An experiment on Ganoderma lucidum

culture with maize cob. Journal of Hebei Agricultural University 19: 64-66.Mizuno T, Wang G, Zhang J, Kawagishi H, Nishitoba T, Li J (1995) Reishi, Ganoderma lucidum and

Ganoderma tsugae: bioactive substance and medicinal effects. Food Reviews International 11, 151-166.Mizushina Y, Takahashi N, Hanashina L, Koshino H, Esumi Y, Uzawa J, Sugawara F, Sakaguchi K

(1999) Eukaryotic DNA polymerses from basidiomycete, Ganoderma lucidum. Bioorganic and MedicinalChemistry 7: 2047-2052.

Peksen A, Gunay A (2009) Use of substrates prepared by the mixture of tea waste and wheat straw inAgaricus bisporus (L.) Sing. cultivation. Ekoloji 19 (73): 48-54.

Pekþen A, Yakupoðlu G (2009) Tea waste as a supplement for the cultivation of Ganoderma lucidum.World Journal of Microbiology and Biotechnology 25 (4): 611-618.

Ohga S (1990) Growth rate of mycelium of shiitake, Lentinus edodes, in relation to water potential ofmedium. Journal of the Faculty of Agriculture Kyushu University 34: 413-420.

Öksüz M (1985) Türkiye'de çay atýklarýnýn kafein üretimi. Çaykur Dergisi 1 (3): 18-19.Scrase RJ, Elliott TJ (1998) Biology and technology of mushroom culture. In: Wood BJB (ed)

Microbiology of fermented foods, vol 2, Blackie Academic Professional, London, 543-584.Shin GC, Seo GS (1988) Classification of strains of Ganoderma lucidum. Korean Journal of Mycology

16: 235-241.Stamets P (1993) Growing Gourmet and Medicinal Mushrooms. Ten Speed Press, Berkeley. Triratana S, Thaithatgoon S, Gawgla M (1991) Cultivation of Ganoderma lucidum in sawdust bags. In:

Maher MJ (ed), Science and cultivation of edible fungi, Mushroom Science XII Vol. 2, Balkema,Rotterdam, 567–572.

Uzun A (1996) Çay Atýklarýnýn Agaricus bisporus Mantarýnýn Misel Üretiminde Sardýrma MateryaliOlarak Kullanýmý. In: Yýlmaz K (ed), Türkiye 5. Yemeklik Mantar Kongresi, 5-7 Kasým 1996, Yalova, 33-41.

Wasser SP, Weiss AL (1999) Therapeutic effects of substances occuring in higher basidiomycetesmushrooms: a modern prespective. Critical Reviews in Immunology 19: 65-96.

Yakupoðlu G, Pekþen A (2008) Influence of Wood-Chip Particle Size and Different SubstratesContaining Tea Waste on Protein and Mineral Contents of Ganoderma lucidum. In: Dursun S, Esmeray E,Doðan S, Kalýpçý E (eds) JIEAS and Blacksea International Environmental Symposium Proceedings CD,25-29 August 2008, Giresun, 176-182.

Yang F, Chienyan H, Chen H (2003) Use of stillage grain from a rice-spirit distillery in the solid statefermentation of Ganoderma lucidum. Process Biochemistry 39: 21-26.

Çay atýðýndan hazýrlanan farklý kompost ve partikül...

Documents