1

DOĞU KARADENİZ İHRACATÇILAR BİRLİĞİ

GENEL SEKRETERLİĞİ

DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE ÇAY SEKTÖRÜ

&

DÜNYA’DA ÇAY SEKTÖRÜNDEKİ

SON GELİŞMELER

TRABZON, 2013

2

1.GİRİŞ:

Dünya üzerinde çay bitkisi, kuzey yarım kürede yaklaşık 42 enlem derecesinden, güney yarım kürede

27 enlem derecesine kadar olan kuşak üzerinde yetiştirilmektedir. Yağışın bol ve iklimin sıcak olduğu

bölgelerde yetiştirilmesine rağmen dünyada çay üretiminin ekonomik olarak yapıldığı yerler sınırlıdır.

Hindistan, Çin, Sri Lanka, Endonezya, Kenya ve Japonya çay bitkisinin yaygın olarak yetiştirildiği ve

çay üretiminin yoğun olarak yapıldığı ülkelerdir. Bu ülkeler ve Türkiye ile birlikte 30’a yakın ülkede

ekonomik düzeyde çay üretimi gerçekleştirilmektedir.

Çay yetişmesine etki yapan en önemli etken iklim ve topraktır. Yıllık sıcaklık ortalamasının 14

santigrat derecenin altına düşmemesi, toplam yıllık yağışın, 2000 mm’den az olmaması ve aylara göre

dağılımının düzenli olması, bağıl nem oranının ise en az %70 olması, çay bitkisinin normal gelişimi

için gerekli olan koşullardır. Çay bitkisi kumdan kile değin değişen yapıdaki asit tepkimeli

topraklarda yetişebilmektedir.

2.SEKTÖRÜN DURUMU:

2.1.Çay Üretiminin Dünya Ekonomisindeki Yeri

FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations) – Birleşmiş Milleler Gıda ve Tarım

Örgütü 2006 yılı istatistiklerine göre; Dünya’da çay tarım alanları 2.717.398 hektara ulaşmıştır. Bu

alanın % 87,8’i Asya, % 9,8’u Afrika, geri kalan % 2,4’lük kısmı ise Güney Amerika, Okyanusya ve

Avrupa kıtalarında bulunmaktadır. 2002-2006 yılları arasında çay üretim alanları % 9 oranında

genişlemiştir. Ülkeler itibariyle çay tarım alanlarının, % 41,1’i Çin, % 18’i Hindistan, % 7,8’i Sri

Lanka, % 5,4’ü Kenya, % 4,3’ü Endonezya, % 4,5’i Vietnam, % 2,8’i Türkiye ve % 1,8’i Japonya’da

bulunmaktadır.

Dünyada çay üretimi 2006 yılında 3.649.490 ton’a ulaşmıştır. Bu üretimin % 82’si Asya, % 15’i

Afrika, % 3’ü ise Amerika, Okyanusya ve Avrupa kıtalarında gerçekleştirilmektedir. 2002-2006

yılları arasında, beş yıllık süreç sonunda dünya üretimi % 13 oranında artmıştır. Yıllık artış oranı

ortalaması % 2,6’dır. 1995-2005 yılları arasında, on yıllık süreç sonunda en yüksek üretim artışı

Vietnam (%141,2) da, en fazla üretim azalışı ise ( 37,6) Gürcistan’dadır.

Dünya toplam çay üretiminin % 27,1’ini Çin, % 24,4’ünü Hindistan, % 8,5’ini Sri Lanka, % 8,5’ini

Kenya, % 5,5’ini Türkiye, % 4,7’sini Endonezya, % 2,5’ini Japonya ve % 18,8’ini diğer üretici

ülkeler gerçekleştirmektedir. Dünya çay üretiminin % 70’i Siyah, % 23’ü Yeşil, % 7’si Oolong,

İnstant, White çay ve diğer çay çeşitlerinden oluşmaktadır.

Dünya’da çay ithalatı, hem çay üreticisi olan ülkeler, hem de çay üreticisi olamayan ülkeler tarafından

yapılmaktadır. FAO’nun 2004 yılı verilerine göre, toplam çay ithalatı 1.404.971 ton ’dur. İthalatta en

büyük paya sahip ülkeler, AB-25 ülke (% 23,1), Rusya Federasyonu ve Bağımsız devletler (% 12,2),

Pakistan (% 8,2), ABD (% 7,0), Mısır (% 5,2), Irak (% 4,9) ve Japonya (% 4,0) dır.

Dünyada tüketim amaçlı net ithalat miktarı ise 1.395.000 tondur. Toplam ithalat ile net ithalat

arasındaki fark 124.000 tondur. Bu miktar ise ülkeler tarafından re-export edilmektedir.Re-export

dünya çaycılığında özellikle üretici ülkelerin birbirlerinin çaylarını harmanlamak suretiyle yada

tüketici ülkelerin ithal ettikleri çayı yeniden harmanlayıp ihraç etme işlemidir. Re-export yapan en

önemli tüketici ülke İngiltere’dir.

Yıllık kişi başına çay tüketim miktarları yüksek olan ilk beş ülke ise; İrlanda (3,2 kg), İngiltere (2,6

kg), Kuveyt (2,5 kg), Türkiye (2,3 kg) ve Katar (2,0 kg)’dır.

3

Türkiye, çay tarım alanlarının genişliği bakımından, dünyada üretici ülkeler arasında 7. sırada, kuru

çay üretimi yönünden de 5. sırada, yıllık kişi başına tüketim bakımından ise 4. sırada yer almaktadır.

Tablo 1: Dünya Çay Tarım Alanları 2010 yılı

ÜLKELER ÇAYLIK ALAN

(Bin Hektar)

ÇİN 1.419

HİNDİSTAN 490

SRİ LANKA 213

KENYA 147

ENDONEZYA 116

VİETNAM 123

TÜRKİYE 77

Diğer Ülkeler toplamı 857

Genel Toplam 2.717

Tablo 2:Dünya Çay Üretimi 2010 yılı

ÜLKELER MİKTAR

(Bin Ton)

ÇİN 1,467

HİNDİSTAN 991

KENYA 311

SRİ LANKA 282

TÜRKİYE 235

VİETNAM 198

İRAN 166

ENDONEZYA 150

Diğer ülkeler toplamı 77

Genel Toplam 3.649

2.1.1.Dünya Çay Ticareti

2010 yılı verilerine göre dünya çay ticareti 9,9 milyar doların üzerinde gerçekleşmiş olup dünya

ihracatının yaklaşık %90’ından fazlası Sri Lanka, Kenya, Çin, Hindistan Endonezya, Arjantin,

Vietnam, Uganda ve Malavi gibi üretici ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Birleşik Arap

Emirlikleri, İngiltere, Almanya ve Hollanda gibi ülkeler ise reeksportçu ülkeler olarak bilinmektedir.

Tablo 3: Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Çay İthalatı

SIRA ÜLKE MİKTAR (TON)

DEĞER (1.000

$)

BİRİM DEĞER

($/TON)

1 RUSYA FEDERASYONU 181.619 563106 3100

2 İNGİLTERE 149.821 420716 2808

3 ABD 126.868 400729 3159

4

BİRLEŞİK ARAP

EMİRLİKLERİ 64.224 267216 4161

5 PAKİSTAN 94.463 266639 2823

6 MISIR 87.194 262270 3008

4

7 SUUDİ ARABİSTAN 31.594 211271 6687

8 JAPONYA 43.301 194882 4501

9 ALMANYA 50.835 168992 3324

10 KANADA 17.643 160434 9093

11 FRANSA 19.496 156126 8008

12

İRAN (İSLAM

CUMHURİYETİ) 58.769 153810 2617

13 POLONYA 46.539 134540 2891

14 FAS 54.470 111523 2047

15 KAZAKİSTAN 30.193 105203 3484

16 HOLLANDA 28.521 101137 3546

17 AVUSTRALYA 14.023 98969 7058

18 UKRAYNA 20.322 87281 4295

19 SUDAN (ESKİ) 32.669 82229 2517

20

SURİYE ARAP

CUMHURİYETİ 29.974 69758 2327

TOPLAM 1.182.538 4.016.831 81.454

Tablo 4: Başlıca Ülkeler İtibariyle Dünya Çay İhracatı

DÜNYA ÇAY İHRACATI – 2010 YILI

SIRA

Bölge Miktarı (ton) Değer (1000 $) Birim değer ($ / ton)

1 SRİ LANKA 312.908 1.365.966 4.365

2 KENYA 417.661 1.165.137 2.790

3 ÇİN 305.857 806.954 2.638

4 HİNDİSTAN 234.560 694.661 2.962

5 BÜYÜK BRİTANYA 30.676 327.691 10.682

6 BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 49.819 232.225 4.661

7 VİETNAM 136.515 199.979 1.465

8 ALMANYA 25.939 194.718 7.507

9 ENDONEZYA 87.101 178.549 2.050

10 MALAWİ 49.999 120.787 2.416

11 ARJANTİN 85.695 94.475 1.102

12 BELÇİKA 10.082 83.062 8.239

13 POLONYA 10.008 75.794 7.573

14

AMERİKA BİRLEŞİK

DEVLETLERİ 10.835 68.357 6.309

15 UGANDA 55.079 68.263 1.239

16 HOLLANDA 17.628 66.074 3.748

17 RUSYA FEDERASYONU 9.170 55.949 6.101

18 FRANSA 3.980 51.216 12.868

19 JAPONYA 2.287 50.241 21.968

20 TANZANYA 26.172 47.324 1.808

TOPLAM 1.881.971 5.947.422

5

2.2.Türkiye’de Çayın Ekonomideki Yeri ve Gelişimi

Türkiye’de çay tarımı Doğu Karadeniz Bölgesinde Gürcistan sınırından başlayarak Ordu ilinin Fatsa

ilçesine kadar olan kuşakta yapılmaktadır. Bu bölge içerisinde başta Rize olmak üzere Ordu, Giresun,

Trabzon ve Artvin illerinde çay yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu bölge dünyada çay yetiştiriciliği

yapılan alanlar içerisinde en üst bölgeler arasında yer almaktadır. Gürcistan sınırından Trabzon ilinin

Araklı ilçesine kadar olan alan Türkiye’de çay yetiştirilmesi bakımından en elverişli ve birinci

derecede verimli çay üretim alanlarını oluşturmaktadır. Çay Doğu Karadeniz Bölgesinde yaşayan

halkın en önemli gelir kaynaklarından birisini teşkil etmektedir.

Ülkemizde çay yetiştiriciliğine Rize ve çevresinin uygun olduğu ilk kez 1917 yılında belirlenmiş ve

Rize ili ve Borçka kazasında Fındık, Portakal, Mandalina, Limon ve Çay yetiştirilmesine dair 407

Sayılı Kanun 1924 yılında çıkarılarak çay üretimi başlamış ve aynı yıl Çay Araştırma Enstitüsü

kurularak ülkemizde çaycılığın geliştirilmesi yönünde faaliyete geçmesiyle birlikte çay üretimi

ülkemizde ticari açıdan önem kazanmaya başlamıştır.

Türkiye’de çay sektörü diğer üretici ülkelerle karşılaştırıldığında nispeten yeni bir faaliyet

görünümünde olmasına rağmen kısa süre içerisinde büyük gelişme göstermiştir. 1950’li yıllarda kuru

çay üretimi 25 000 tonun altında gerçekleşirken son dönemlerde bazı yıllar 200 bin tona yaklaşmış,

2004 yılından itibaren de 200 bin tonun üzerine çıkmıştır. Bugün Türkiye çay üretiminde önemli

üretici ülkeler arasında yer almakta ve üretim miktarı açısından Çin, Hindistan, Sri Lanka, Kenya ve

Endonezya’dan sonra altıncı sırada bulunmaktadır.

ÇAYKUR ülkemizde üretilen kuru çayın %65’ini, özel sektör de %35’ini üretmektedir. ÇAYKUR’un

46 adet, özel sektörün ise 230 adet yaş çay işleme fabrikası bulunmaktadır. ÇAYKUR’un üretim

kapasitesi 6760 ton/gün, özel sektörün ise 8746 ton/gündür.

TÜRKİYE’DE ÇAY TARIMI

Türkiye’de çay tarımı, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde başta Rize olmak üzere Ordu, Giresun, Trabzon

ve Artvin illerinde yapılmaktadır. Türkiye’de çay tarımı, 205 bin üretici tarafından, 759 bin dekar

(ruhsatlı) alanda küçük aile işletmeciliği şeklinde yapılmaktadır. Çay Doğu Karadeniz Bölgesi’nde

yaşayan halkın en önemli gelir kaynaklarından birisini teşkil etmektedir. Çay üretimi bölge ve

Türkiye ekonomisinde son derece önemli bir yer tutmaktadır.

Türkiye’de çay tarımı ve sanayi faaliyetleri 1938-1948 yılları arasında Devlet Ziraat İşletmeleri

Kurumu’nca, 1949-1973 yılları arasında ise Tekel Genel Müdürlüğü ve Tarım Bakanlığı işbirliği ile

sürdürülmüştür. Çay tarımı ve sanayisinin ekonomik ve sosyal yönden daha etkin hale getirilmesi

amacıyla 1971 yılında 1497 sayılı Çay Kurumu Kanunu çıkarılmış, çıkarılan bu Kanun ile çay ile

ilgili tüm faaliyetler, bir iktisadi devlet kuruluşu olarak kurulan Çay Kurumu’na devredilmiş ve Çay

Kurumu (ÇAYKUR) 1973 yılında fiilen faaliyete geçmiştir. 1973 yılından 1984 yılına kadar

ÇAYKUR, ülkenin tarım politikasına uygun olarak çay tarımını geliştirmek, kalitesini ıslah etmek ve

işlenmesini teknik esaslara göre yürütmek, iç ve dış pazar isteklerine uygun ürün üretmek gibi

konularda tekel konumunda faaliyetlerini sürdürmüştür. 1984 yılına kadar devlet tekeli altında

sürdürülen çay işletmeciliği Aralık 1984 tarih ve 3092 sayılı “Çay Kanunu” ile serbest bırakılmıştır.

Kanunun 1. Maddesinde; gerçek ve tüzel kişilerin yaş çay işleme ve paketleme fabrikaları kurup

işletebilecekleri, ihtiyaçları olan yaş çay yaprağını doğrudan üreticilerden satın alabilecekleri

belirtilmiştir.

6

1982 yılında Kamu İktisadi Kuruluşu (KİK) niteliğine dönüştürülen Çay İşletmeleri Genel

Müdürlüğü, 1994 yılında çıkartılan 4046 Sayılı “Özelleştirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve

Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun” 35.

maddesi gereğince, İktisadi Devlet Teşekkülü (İDT) statüsüne alınmıştır. ÇAYKUR, 3046 sayılı

yasanın 4060 sayılı yasayla değişik 4. ve 3313 sayılı yasayla değişik 10. maddeleri uyarınca 26 Kasım

2002 tarihinde Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın ilgili kuruluşu olmuştur.

Sektörde yıllar itibariyle dalgalanmalar olmakla birlikte yaş çay üretim miktarında son yıllarda artışlar

görülmüştür. Bu durumun temel gerekçeleri iklim koşullarının bitki gelişimi için uygun geçmesi, çay

tarım alanlarının (kaçak yapılan çaylık tesisleri) genişlemesi ve alımlarda ürün standardının tam

anlamı ile korunamamış olmasıdır ÇAYKUR Türkiye’de üretilen kuru çayın %65’ini, özel sektör de

%35’ini üretmektedir. 2011 yılı itibariyle 758.895 dekar alandan 1,23 milyon ton yaş çay üretimi

gerçekleştirilmiştir.

Tablo 5. Yıllar İtibariyle Çay Üretimi

Çaylık Alan (Dekar) Yaş Çay

Üretimi

(Ton)

Kuru

Çay

(Ton)*

2007 765 808 1 145 321 121.694

2008 758 257 1 100 257 123.804

2009 758 513 1 103 340 111.594

2010 758 641 1 305 566 106.355

2011 758 895 1 231 141 116.357

Kaynak: *ÇAYKUR fabrikalarında üretilen kuru çay miktarıdır.

Türkiye’de çay tarımı Doğu Karadeniz Bölgesinde Gürcistan sınırından başlayarak Ordu ilinin Fatsa

ilçesine kadar olan kuşakta yapılmaktadır. Bu bölge içerisinde başta Rize olmak üzere Ordu, Giresun,

Trabzon ve Artvin illerinde çay yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bu bölge dünyada çay yetiştiriciliği

yapılan alanlar içerisinde en üst bölgeler arasında yer almaktadır. Gürcistan sınırından Trabzon ilinin

Araklı ilçesine kadar olan alan Türkiye’de çay yetiştirilmesi bakımından en elverişli ve birinci

derecede verimli çay üretim alanlarını oluşturmaktadır. Çay Doğu Karadeniz Bölgesinde yaşayan

halkın en önemli gelir kaynaklarından birisini teşkil etmektedir .

Çaylık alanların % 65,62’si Rize, % 20,46’sı Trabzon, % 11,3’u Artvin, % 2,6’si ise Giresun ve Ordu

illerinde bulunmaktadır (Grafik 1) Üretici cüzdan sayısının %62’si Rize, %24’ü Trabzon, %10’u

Artvin ve %4’de Giresun ve Ordu illerinde bulunmaktadır.

7

Grafik1. Çaylık Alanlara Göre İllerin Dağılımı (%)

Grafik 2. Üretici Sayısına Göre İllerin Dağılımı (%)

Türkiye’de Çay Yetiştirici Profili

Çay üretimi bölge ekonomisinde son derece önemli bir yer tutmaktadır. Bölge sanayisinin neredeyse

tamamı çay üretimine yöneliktir. Ancak bölge insanının arazi mülkiyeti sınırlı olduğu için çay üretimi

küçük çapta aile üretimi şeklinde yapılmaktadır. Yapılan üretim genellikle geçimlik olmakta hatta

birçok aile için bu dahi mümkün olmamaktadır. Çay üretiminin bu özelliği, üretici kesimi ekonomik

anlamda tatmin etmediği için bölge insanını farklı arayışlara iterek büyük kentlerin göç sorununu

derinleştirmektedir.

Çay yetiştiriciliği yapan üreticiler, genel olarak küçük aile işletmeciliği şeklinde faaliyette

bulunmaktadır. Türkiye’de çay Mayıs- Ekim ayları arasında 6 aylık bir periyotta üç sürgün olarak

hasat edilmektedir. Türkiye’de üreticilerin %80’i 5 dekarın altında çay bahçelerinde yetiştiricilik

8

yapmaktadır. Bu üreticilerin sahip olduğu çaylık alan miktarı ise toplam çaylık alanlarının %50’sini

oluşturmaktadır.

Tablo 6. Çaylık Alanların Üretici (Cüzdan) Sayısına Göre Dağılımı (2011)

Çaylık Alanların Üretici (Cüzdan) Sayısına Göre Dağılımı (2011) Alan Aralığı

(Dekar) Üretici (Cüzdan)

Sayısı

Oranı

(%)

Çaylık Alanı

(Dekar)

Oranı

(%)

0–0,49 2.569 1,27 905 0,12

0,5–0,99 10.615 5,24 7.973 1,05

1–1,99 41.379 20,43 59.194 7,8

2–4,99 97.555 48,18 313.756 41,36

5–9,99 43.304 21,39 285.528 37,64

10–14,99 5.732 2,83 66.475 8,76

15–19,99 1.024 0,51 17.090 2,25

20–24,99 226 0,11 4.925 0,65

25–99,99 99 0,05 3.032 0,4

TOPLAM 205.312 100 758.641 100

Ülkemizde kuru çay üretiminde Ortodoks, CTC ve Rotervane işleme metodları kullanılmaktadır.

Çay da ayran, salep, boza ve kahve gibi Türk insanının milli içecekleri arasında yer

almaktadır. Yıllık yurt içi tüketim miktarı 140 bin tonun üzerindedir.

Tablo 7: Türkiye Kuru Çay Üretimi

YILLAR (TON)

1993 117 099

1994 134 350

1995 102 713

1996 114 540

1997 139 523

1998 177 850

1999 199 155

2000 138 770

2001 142 900

2002 150 000

2003 155 000

2004 210 000

2005 215 000

2006 204 000

2007 222 000

2008 215 000

9

Çayda Destekleme Prim Ödemesi

1984 yılına kadar devlet tekeli ve denetiminde yürütülen çay tarımı ve endüstrisi, 1984 yılında

3092 sayılı Çay Kanunu ile özel girişimcilerin faaliyet alanına açılmıştır. Çay tarımı ve

endüstrisi özel girişimcilere açılmasına rağmen özellikle çay tarımında ve üretiminde en etkili

ve yönlendirici kuruluş halen bir İktisadi Devlet Kuruluşu olan ÇAYKUR’dur. ÇAYKUR

ürün alımlarını bu fiyattan yaparken, özel sektör işletmeleri bu fiyattan veya bu fiyata yakın

bir fiyattan farklı alım politikaları ile satın alma işlemi yapmaktadır. 2003 yılından itibaren

yaş çay alımlarında çay üreticilerine Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından

destekleme primi ödemesi yapılmaktadır Ayrıca 2004 yılından itibaren Çay tarım alanları

içindeki ruhsatlı çay bahçelerinin her yıl 1/7'sinin budanmasından doğacak gelir kaybını

önlemek amacıyla budama tazminatı ödemesi yapılmaktadır.

Tablo 7. Çizelge Yıllar İtibariyle Destekleme Primi Ödemeleri

YIL ÜRETİCİ

SAYISI

ÇAY MİKTARI (TON) PRİM

MİKTAR

I (KG/TL)

DESTEKLEME

PRİMİ TUTARI

(BİN TL)

ÇAYKUR ÖZEL TOPLAM

2007 174.288 655.486 476.043 1.131.529 0,090 101.838

2008 177.753 647.804 457.570 1.105.374 0,1017 112.417

2009 178.727 592.330 503.384 1.095.714 0,115 126.007

2010 179.124 589.286 470.437 1.059.723 0,115 148.465

2011 183.188 652.024 573.195 1.225.219 0,120 147.026

2011 yılında yaş çay ürünü için 183 bin üreticiye fark ödemesi desteği olarak 147 milyon TL,

Budama tazminatı ödemesi olarak ise 68 milyon TL ödenmiştir.

Yaş Çay Taban Fiyat Uygulaması

27.03.1940 tarihinde çıkarılan 3788 sayılı Çay Kanunu ile çay tarımının ve üreticilerin

desteklenmesi güvence altına alınmıştır. Bu tarihten sonra çay desteklenen ürünler kapsamına

alınmıştır. Yeşil çay üreticisine ürün bedeli olarak verilecek olan çay fiyatı her yıl Bakanlar

Kurulu tarafından çayın ilk sürgünü verdiği mayıs ayında belirlenmektedir [6]. 2003 yılından

itibaren ise çay fiyatları taban fiyatı + destekleme fiyatı şeklinde belirlenerek hem üretici hem

de sanayici memnun edilmeye çalışılmıştır. Buna göre 2011 yılı fiyatı 1,10 TL olarak

belirlenmiştir..

Tablo 8. Yıllar İtibariyle Kampanya Açılış Tarihleri ve Yaş Çay Fiyatları

YIL Kampanya

Açılış Tarihi

Yaş Çay Alım Fiyatı (TL/Kg) Değişim

(%) Alım Fiyatı

(Taban Fiyatı)

Destekleme

Primi Toplam

2007 15 Mayıs 0,640 0,090 0,730 12,3

2008 25 Nisan 0,737 0,1017 0,8387 14,9

2009 15 Mayıs 0,790 0,115 0,905 7,9

2010 13 Mayıs 0,885 0,115 1,00 10,5

2011 20 Mayıs 0,98 0,12 1,10 10,0

10

GENEL DEĞERLENDİRME

Türkiye’de Doğu Karadeniz Bölgesi’nde dar bir alanda yetişme olanağı bulunan çay, ülke

ekonomisine katkısıyla birlikte temel içecek maddesi olarak da çay önem arz etmektedir.

Ayrıca çayın yetiştiği bölgede farklı tarım ürünü yetiştirme olanağının fazla olmaması bölge

insanı için çayın ekonomik değerini artırmıştır. Bunun yanında çayın aradığı iklim

şartlarından dolayı farklı bölgelerde yetişme olanağının olmayışı çay bölgesinin önemini

artırmıştır. Çay ürününün yetiştiği Trabzon ve Rize yöresinin genel coğrafi ve sosyo-

ekonomik yapısının kendine has özelliklerinin tarımsal alanda çay üretimini bölgede

alternatifsiz bırakmaktadır. Çay üretimi bölge ekonomisinde son derece önemli bir yer

tutmaktadır. Bölge sanayisinin nerdeyse tamamı çay üretimine yöneliktir. Ancak bölge

insanının arazi mülkiyeti sınırlı olduğu için çay üretimi küçük çapta aile üretimi şeklinde

yapılmaktadır.

3. TÜRKİYE’DE ORGANİK ÇAY

Organik tarım, üretimde kimyasal girdi kullanmadan, yönetmeliğin izin verdiği girdilerin

kullanıldığı, üretimden tüketime kadar her aşaması kontrollü ve sertifikalı tarımsal üretim

biçimidir. Organik tarımın amacı, toprak ve su kaynakları ile havayı kirletmeden, çevre, bitki,

insan ve hayvan sağlığını korumaktır. Tüm dünyada hızla artan organik tarımsal ürünler

arasında genellikle ülkelerin geleneksel ürünleri yer almaktadır. Örneğin Hindistan'da çay,

Danimarka'da süt ve süt ürünleri, Arjantin'de et ve et ürünleri, Orta Amerika ve Afrika

ülkelerinde muz, Tunus'ta hurma ve zeytinyağı, Türkiye'de kurutulmuş ve sert kabuklu

meyveler organik olarak üretilen ürünler olarak ilk sırayı almıştır.

3.1. Organik Çay Dünyada çay üretimine ayrılan alan 2,3 milyon hektardır. Bu alanlardan elde edilen ürün 3,2

milyon tona ulaşırken, organik çay üretimine ancak 5.000 hektarlık alan ayrılmakta ve üretim

4-5 bin ton seviyesinde gerçekleşmektedir. Organik çay üretme fikri 1980'li yılların başında

ortaya çıkmış olup, ilk üretim 1986 yılında Sri Lanka’da gerçekleşmiştir. Üretici ülkeler

arasında başta Sri Lanka olmak üzere Çin, Japonya, Şili, Tanzanya, Kenya, Malawi ve

Arjantin yer almaktadır. Organik çay üretiminde öncelikle, çay tarımı için ayrılan arazilerin

rakımının deniz seviyesinden en az 700 metre yüksekte olması tercih edilmektedir. Üretim

için gerekli olan diğer ekolojik şartları; yıllık sıcaklık ortalamasının 18-20oC, ortalama günlük

güneş ışınının 4 saat, yıl boyu minimum yağışın 1600 mm, nispi nemin % 70-90, toprak

PH’ının 4,5-5,5 olması olarak sıralayabiliriz.

Organik çay üretimi, tamamen izole edilmiş alanlarda yapılmalı, bunun için çay bahçelerinin

çevreleri herhangi bir vasıtanın girmeyeceği şekilde tamamen ağaçlarla kaplı olmalıdır. Çay

tarımının yapıldığı alanlar gerek endüstri sahalarından gerek yerleşim merkezlerinden

kilometrelerle ifade edilebilecek uzaklıkta bulunmalı, taşımada kati surette motorlu araç

kullanılmamalıdır. Toprağın ve bitkinin istenilen hale gelmesi için en az 3 yıllık bir süre

gerektiği, üretime başlamadan önce belirlenen tüm toprak analizlerinin yapılması gerektiği

unutulmamalıdır. Organik çay için elbette organik gübre kullanılması gerekmektedir. Organik

gübre başlangıçta, organik gübre satışı yapan belgeli firmalardan karşılanacak, zaman içinde

organik olduğu belgelenmiş hayvan gübreleriyle, çay budama ve üretim artıkları (çöp, lif vs.)

11

ile de desteklenecektir. Organik çay üretimi işçilik maliyeti normal üretim maliyetlerine göre

en az %25'lik bir fazlalık göstermektedir.

Organik tarım, sadece kimyasal mücadele ve suni gübreleme yapılmaması değildir. Üreticiden

tüketiciye ulaşana kadar, organik tarımın yapıldığı tarladaki her safha kayıt altına alınmalı,

kontrol edilmeli, kontrol edildiği dekontrol edilmeli, belirleme ve izlenebilirlik sağlanmalıdır.

Organik çay üretiminin Uluslararası Organik Tarım Federasyonu (IFOAM) veya bağlıları

tarafından akredite edilip sertifikalandırılması gerekmektedir. Türkiye’de çay tarımı, Doğu

Karadeniz Bölgesinde Doğuda Sarp sınır kapısından başlayarak, Batıda Araklı Deresine kadar

olan alan içinde Artvin, Rize, Trabzon illerini kapsayan 180 km. uzunluktaki kıyı şeridinde ve

iç bölgelerde 10-35 km içerilere kadar uzanan kesimde, 1000 metre yükseltilere değin ulaşan

yamaçlarda yapılmaktadır. Giresun ve Ordu illeri ile Fatsa ilçesini kapsayan kesim ise çay

yetiştiriciliğinde tali bölge olarak kabul edilmektedir.

Doğu Karadeniz bölgesinde yetişen çaylar, ekolojik şartlar nedeniyle kış aylarında kar altında

kalmaktadır. Bu doğal özellik dünyada Doğu Karadeniz kıyılarından başka hiçbir bölgede

bulunmamaktadır. Coğrafi ve ekolojik şartlar gereği Doğu Karadeniz’deki topraklarda ve de

çay bitkisi üzerinde hiçbir suretle kimyasal ilaçla mücadele yapmaya gerek duyulmamaktadır.

Kimyasal zirai mücadele ilacı kullanılmadığından bölgede üretilen siyah ve yeşil çaylarda

pestisit kalıntısına da rastlanmamıştır. Bu durum ise ülkemizi sağlıklı siyah, yeşil ve organik

çay üretimi için ideal ülke durumuna getirmektedir. Sadece bu özelliğinden dolayı Türk Çayı

dünyanın en sağlıklı en doğal çayı olma özelliğini taşımaktadır.

Organik çay tarımına geçişte sadece kullanılan gübre organik gübre olarak değiştirilmiş,

toprak yapısı organik standarda gelene kadar beklenmiştir. Organik çay üretimini

sertifikalandıran, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nca da yetkilendirilen kontrol ve sertifikasyon

kuruluşları ve bağlı olduğu ülkeler: BCS- Almanya, IMO- İsviçre ve SKAL- Hollanda'dır.

Türkiye’de 2002 yılında 5 ha çaylık alanda 63 ton organik yaş çay üretimi yapılmışken, 2010

yılında 224 ha çaylık alanda 1.971 ton organik yaş çay üretimi sağlanmıştır.

Tablo 9. Organik Çay Üretim Alanı, Üretim Miktarı, İhracat-İthalat

Yıllar Çiftçi sayısı Üretim alanı

(ha)

Yaş Çay

Üretim miktarı

(ton)

* İhracat (kg) İthalat (kg)

2002 6,00 5,55 63,00 202,40

2003 6,00 5,26 57,00 75,00

2004 15,00 14,73 27,00

2005 30,00 28,45 59,42

2006 65,00 37,84 215,60 310,00

2007 77,00 45,22 263,00 88,00

2008 69,00 35,44 211,85

77,00

2009 428,00 144,03 1.270,16 64,00

2010 714,00 224,81 1.971,85

KAYNAK: TÜGEM

* İhracatçı Birliklerinden alınan ihracat verileri ihracatçı firmaların organik olarak beyan ettikleri partilere ait olup,

gerçekleşen ihracat verilerini kapsamamaktadır.

12

Tam bir organik çay üreticisi olabilmek için 3 yıl geçiş süreci yaşanmaktadır. Bu süreci

geçiren üreticiler organik çay üreticisi kapsamına girmektedir. 2010 yılında 621 geçiş

sürecindeki çiftçi 167 ha çaylık alandan 1.480 ton organik yaş çay elde etmişlerdir (Tablo2).

Organik çay üretimi Rize ve Trabzon illerinde yapılmaktadır. 2010 yılında Rize ilinde 1.776

ton Trabzon ilinde 195 ton olmak üzere toplam 1.971 ton organik yaş çay üretimi

gerçekleşmiştir. 1.480 ton olan geçiş süreci organik yaş çay üretiminin tamamı ise Rize ilinde

yapılmıştır.

Tablo 10. Geçiş Süreci Organik Çay Üretim Alanı, Üretim Miktarı

Yıllar Çiftçi sayısı Üretim alanı (ha) Yaş Çay Üretim miktarı

(ton)

2003 1,00 0,85 18,00

2004 25,00 17,20 51,00

2005 44,00 26,65 122,80

2006 19,00 11,08 70,30

2007 35,00 12,37 144,74

2008 398,00 132,50 922,82

2009 364,00 124,86 950,46

2010 621,00 167,88 1.480,88

Kaynak: Tügem

Tablo 11. İller’e göre Organik Çay Üretimi (2010)

İller Çiftçi sayısı Üretim alanı (ha) Üretim miktarı(ton)

Trabzon 51 19,80 195,55

Rize 663 205,01 1.776,30

Toplam 714 224,81 1.971,85

Türkiye’de Rize ili Çamlıhemşin ve Hemşin ilçelerinde ÇAYKUR tarafından yapılan çay

tarımı titiz çalışmalar sonucu belirlenen organik çay tarım havzalarında dünya standartlarında

yapılmaktadır. ÇAYKUR tarafından yapılan çalışmalar neticesinde, organik çay tarımı

yapmak isteyen gönüllü üreticiler tespit edilmiş ve daha sonra uygun olan çay bahçeleri

sertifikalandırılıp Ocak 2007 tarihinden itibaren organik çay tarımına geçiş sağlanmıştır.

Uluslararası sertifikasyon firması ve ÇAYKUR’un çok titiz denetimleri sonucu çay tarımında

gerekli olan 5 yıllık süre dolduktan sonra ülkemizde organik çay tarımının ilk mahsulleri

alınmıştır. Rize’nin Hemşin bölgesinde kurulan modern ve hijyenik çay fabrikası 2009 yılında

hizmete açılarak 5 yıllık emeğin sonucu yetiştirilen çay yapraklarından elde edilen ilk organik

siyah çay ürünleri olan Organik Hemşin, Organik Rize ve Organik Zümrüt Çayı tüketicilerin

beğenisine sunmuştur. 2011 yılında Hemşin Organik Çay Fabrikası 1.000 üreticiden organik

yaş çay almıştır. Geçiş sürecindeki üretici sayısı ise 300’dür.

Tablo 12. Hemşin Çay Fabrikasına Ürünlerini Getiren Üretici Sayısı

Tam Organik Geçiş Süreci

Çiftçi sayısı Üretim alanı (da) Çiftçi sayısı Üretim alanı (da)

2009 290 792 730 1.827

2010 600 1.639 570 1.438

2011 1.000 2.529 300 854

13

2010 yılında Hemşin Çay Fabrikası tarafından 798 ton organik yaş çay alınmış olup,

152 ton organik siyah kuru çay üretilmiştir. Ayrıca aynı yıl ÇAYKUR Taşlıdere çay

fabrikasında 5 ton organik yeşil çay üretimi gerçekleştirilmiştir.

Tablo 13. Hemşin Çay Fabrikasında Üretilen Organik Siyah Kuru Çay Miktarı (kg)

Yıl Satın Alınan Yaş Çay Üretilen Organik Çay

2009 347.051 57.786

2010 798.203 152.090

3.3. Organik Tarım Destekleri

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından 30. 04.2005 tarih ve 25801 sayılı Resmi Gazete’de

yayınlanan “Bitkisel Üretimle İlişkili Olarak Doğrudan Gelir Desteği Ödemesi Yapılmasına

İlişkin Tebliğ” ile organik tarım üreticilerine doğrudan gelir desteğine ilave olarak dekara 3

YTL ek destek ödenmesi sağlanmıştır. Bu ek destek 2007 yılında 5 YTL olmuştur. “Organik

Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları İle Toprak Analizi Yaptırılmasına ve Bambus Arısı

Kullanımına Destekleme Ödemesi Yapılmasına Dair 2008/14353 Sayılı Bakanlar Kurulu

Karar” ile 2008 yılında dekara 18 TL destekleme ödemesi yapılma kararı alınmıştır. “Organik

Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları ile Bombus Arısı Kullanımına Destekleme Ödemesi

Yapılmasına Dair 2009/15602 sayılı Bakanlar Kurulu Karar” ile de 2009 yılında dekara 20 TL

destekleme ödemesi yapılması kararlaştırılmıştır. 2011/1430 sayılı “2011 Yılında Yapılacak

Tarımsal Desteklemelere İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı” ile Bitkisel Üretimde Çiftçi Kayıt

Sistemine dahil olan ve icmallerin alındığı tarih itibari ile en az bir yıl süre ile Organik Tarım

Bilgi Sistemine kayıtlı olarak organik tarım yapan çiftçilere dekara 25 TL destekleme

ödemesi yapılmaktadır. Ayrıca organik tarımsal ürünleri ve girdileri üreten müteşebbislere

düşük faizli krediler verilmiştir.

Organik çay üreticilerini teşvik etmek ve olası ürün kayıplarını telafi etmek için ÇAYKUR

yönetim Kurulu Kararı ile ÇAYKUR tarafından her yıl organik çay üreticilerine ürün desteği

verilmektedir .

Tablo 14. ÇAYKUR Tarafından Hemşin Çay Fabrikasına Ürünlerini Getiren

Üreticilere Verilen Destekler

Yıl 1 Yıllık Üretici 2 Yıllık Üretici 3 Yıllık Üretici

2010 125 225 375

2011 140 250 415

Kaynak: ÇAYKUR, Hemşin Çay Fabrikası

3.4. Genel Değerlendirme:

Dünyada sudan sonra en çok tüketilen içecek olan çayın üretimi; Türkiye ve Gürcistan

dışında, dünyanın ekvatoral ve ekvatora yakın tropikal iklime sahip diğer bölgelerinde de

yapılmaktadır. Çayda bakteriyel ve mantari hastalıkların yanısıra 160 farklı böceğinde tespit

edildiği çay üretimi yapılan bu alanlarda kış mevsiminin olmaması, çay hasadının 11 ay

14

boyunca sürdürülüyor olması, hastalık ve böceklerle kimyasal bir mücadeleyi zorunlu

kılmaktadır. Dünyanın en büyük çay üreticileri arasında yer alan ülkeler de dahil olmak üzere

kimyasal mücadele yapılmayan tarım arazisi çok kısıtlıdır. Türkiye’de Doğu Karadeniz’deki

topraklarımızda ve de çay bitkisi üzerinde hiçbir suretle kimyasal ilaçla mücadele yapmaya

gerek duyulmaması büyük bir avantaj olarak değerlendirilmelidir. İnsan sağlığı, ekolojik

denge ve çay sektörünün geleceği açısından organik çay üretiminin yaygınlaştırılması ve

desteklenmesi gerekmektedir.

15

4. ÇAYIN DIŞ TİCARETİ

ÇAY:

GTİP Ürünün Tanımı

090210 Yeşil Çay (3 kg.ı geçmeyen hazır ambalajlarda)

090220 Diğer Yeşil Çaylar

090230 Siyah Çay ve Kısmen Fermente Edilmiş Çay(3 kg.ı geçmeyen hazır ambalajlarda)

090240 Diğer Siyah Çaylar

0903 Paraguay Çayı

4.1. DÜNYA ÇAY DIŞ TİCARETİ

Tablo 15: ÇAYIN DÜNYA İHRACATI

ÜLKELER

DÜNYA İHRACATI- ÜLKELER BAZINDA

2011 YILI İHRACATI -

DEĞER (1.000 $)

2011 YILI

İHRACAT-

MİKTAR

(TON)

TON BAŞINA

FİYAT

(USD/TON)

DÜNYA 6.707.760 1.993.729 3.364

1 SRİ LANKA 1.475.038 321.074 4.594

2 KENYA 1.176.308 388.344 3.029

3 ÇİN 965.080 322.580 2.992

4 HİNDİSTAN 865.427 322.548 2.683

5 İNGİLTERE 261.780 26.435 9.903

6 ALMANYA 227.114 28.624 7.934

7 ENDONEZYA 166.717 75.450 2.210

8 POLONYA 141.864 14.147 10.028

9 VİETNAM 124.833 83.660 1.492

10 ARJANTİN 105.247 86.650 1.215

11 BELÇİKA 100.834 15.423 6.538

12 MALAVİ 86.273 46.007 1.875

13 ABD 73.651 11.326 6.503

14 UGANDA 72.126 55.256 1.305

15 B.A.E 61.808 11.205 5.516

16 JAPONYA 60.353 2.420 24.939

17 RUANDA 52.762 23.207 2.274

18 RUSYA FEDERASYONU 50.500 7.309 6.909

19 FRANSA 49.660 3.173 15.651

20 TANZANYA 46.938 27.114 1.731

21 HOLLANDA 42.589 8.389 5.077

22 KANADA 35.618 2.227 15.994

23 AZERBAYCAN 32.284 7.520 4.293

24 ÇİN TAİPEİ 31.126 2.815 11.057

25 MISIR 23.225 4.305 5.395

26 MACARİSTAN 21.474 1.951 11.007

16

27 HONG KONG 20.013 2.255 8.875

28 NEPAL 19.448 8.854 2.197

29 İSVİÇRE 17.242 2.677 6.441

30 AVUSTURYA 17.188 1.976 8.698

31 ZİMBABVE 15.266 9.760 1.564

32 FAS 13.722 745 18.419

33 YEMEN 13.649 2.699 5.057

34 İRAN 13.243 12.950 1.023

35 BURUNDİ 13.159 9.406 1.399

36 GÜNEY AFRİKA 11.989 2.542 4.716

37 İTALYA 11.632 1.266 9.188

38 SİNGAPUR 11.148 1.677 6.648

39 İRLANDA 10.710 1.270 8.433

40 İSVEÇ 10.580 727 14.553

41 TÜRKİYE 10.367 2.242 4.624

42 DANİMARKA 9.805 559 17.540

43 BREZİLYA 8.595 1.965 4.374

44 SUUDİ ARABİSTAN 7.773 1.165 6.672

45 AVUSTURALYA 7.227 1.217 5.938

46 PAPUA YENİ GİNE 6.904 4.162 1.659

47 MALEZYA 6.808 2.503 2.720

48 ÇEK CUMHURİYETİ 6.616 737 8.977

49 LİTVANYA 6.434 382 16.843

50 İSPANYA 6.287 496 12.675

50 DİĞER ÜLKELER 81.826 21.097

50 DÜNYA TOPLAMI

6.707.760 1.993.729 3.364

TABLO: 16. ÇAYIN DÜNYA İTHALATI:

ÜLKELER

DÜNYA İTHALATI- ÜLKELER BAZINDA

2011 YILI İTHALATI -

DEĞER (1.000 $)

2011 YILI

İTHALAT -

MİKTAR

(TON)

TON BAŞINA

FİYAT

(USD/TON)

DÜNYA 6.418.357 1.832.374 3.503

1 RUSYA FEDERASYONU 625.188 187.770 3.330

2 İNGİLTERE 461.421 154.500 2.987

3 ABD 440.206 127.511 3.452

4 PAKİSTAN 350.697 119.231 2.941

5 MISIR 291.190 104.496 2.787

6 İRAN 265.157 65.049 4.076

7 B.A.E 264.206 70.605 3.742

8 ALMANYA 219.543 57.642 3.809

9 JAPONYA 207.309 42.013 4.934

10 FAS 196.091 64.562 3.037

17

11 KANADA 171.598 19.174 8.950

12 FRANSA 165.269 18.081 9.140

13 AFGANİSTAN 162.077 48.557 3.338

14 UKRAYNA 150.707 25.750 5.853

15 POLONYA 140.901 48.779 2.889

16 SURİYE 129.063 29.809 4.330

17 KAZAKİSTAN 121.288 28.775 4.215

18 AVUSTRALYA 103.602 20.909 4.955

19 IRAK 92.878 24.992 3.716

20 HOLLANDA 87.829 19.810 4.434

21 SUUDİ ARABİSTAN 82.479 20.583 4.007

22 BELÇİKA 72.035 16.660 4.324

23 İTALYA 68.324 6.977 9.793

24 HONG KONG 62.033 11.677 5.312

25 ÇİN 59.146 13.952 4.239

26 SUDAN 55.945 25.137 2.226

27 ÇİN TAİPEİ 50.561 29.452 1.717

28 İRLANDA 49.278 9.876 4.990

29 ŞİLİ 47.290 23.302 2.029

30 GÜNEY AFRİKA 44.756 24.050 1.861

31 HİNDİSTAN 44.744 22.161 2.019

32 İSVEÇ 41.120 3.828 10.742

33 ÖZBEKİSTAN 40.648 20.427 1.990

34 BELARUS 39.555 4.496 8.798

35 MALEZYA 39.402 19.331 2.038

36 ÜRDÜN 37.420 5.873 6.372

37 SRİ LANKA 35.392 11.590 3.054

38 KUVEYT 34.069 9.994 3.409

39 YEMEN 33.613 17.774 1.891

40 SİNGAPUR 30.969 4.830 6.412

41 İSVİÇRE 28.334 4.295 6.597

42 MALİ 28.251 7.384 3.826

43 İSPANYA 28.147 5.038 5.587

44 LİBYA 27.608 9.379 2.944

45 ENDONEZYA 27.318 19.812 1.379

46 AVUSTURYA 25.479 3.115 8.179

47 OMAN 24.849 4.586 5.418

48 GİNE 24.152 7.626 3.167

49 ÇEK CUMHURİYETİ 24.075 3.204 7.514

50 YENİ ZELENDA 20.995 2.614 8.032

51 CEZAYİR 20.737 15.658 1.324

52 FİNLANDİYA 20.477 1.731 11.830

53 AZERBAYCAN 20.398 9.176 2.223

54 BENİN 20.214 8.875 2.278

55 DANİMARKA 19.407 1.986 9.772

18

56 LİTVANYA 18.594 1.420 13.094

57 LÜBNAN 18.233 2.690 6.778

58 NORVEÇ 17.845 1.102 16.193

59 TÜRKİYE 17.732 8.066 2.198

4.2. EN ÖNEMLİ İTHALATÇI ÜLKE:

TABLO: 17 - RUSYA FEDERASYONU:

İHRACATÇI

ÜLKELER

2011 YILI

İTHALAT

DEĞERİ (1.000

$)

2011 DŞ

TİCARET

DENGESİ

(1.000 $)

2011

YILI

İTHAL

EDİLEN

MİKTAR

(TON)

BİRİM DEĞER

(USD/TON)

DÜNYA 625.188 -574.688 187.770 3330

1 SRİ LANKA 282.168 -282.163 62.074 4546

2 HİNDİSTAN 126.728 -126.728 46.975 2698

3 KENYA 59.233 -59.233 18.203 3254

4 ÇİN 54.971 -54.971 17.592 3125

5 VİETNAM 26.127 -26.085 16.591 1575

6 ENDONEZYA 25.222 -25.222 11.697 2156

7 ALMANYA 13.565 -12.028 2.111 6426

8 AZERBAYCAN 11.354 -10.949 4.081 2782

9

BİRLEŞİK

ARAP

EMİRLİKLERİ 4.986 -4.986 1.113 4480

10

PAUA YENİ

GİNE 4.250 -4.250 2.222 1913

11 MALAWİ 2.479 -2.479 1.050 2361

12 POLONYA 2.020 -1.743 203 9951

13 İRAN 1.946 -1.946 1.538 1265

14 İNGİLTERE 1.923 -1.923 158 12171

15 FRANSA 1.818 -1.818 67 27134

19

RUSYA FEDERASYONUNDA ÇAY İTHALATI İLE İLGİLİ BELLİ BAŞLI FİRMALAR

Company name

TİCARETİ

YAPILAN

ÜRÜN VE

HİZMET

KATEGORİ

SAYISI

ÇALIŞAN

SAYISI ÜLKE ŞEHİR Website

"Oktava" Company 10 21-50 RUSYA

FEDERASYONU

Saint

Petersburg http://www.oktava-spb.ru

Future Enterprises.

Representative Office 3 21-50

RUSYA

FEDERASYONU Moscow http://www.maccoffee.ru

Karavan 3 21-50 RUSYA

FEDERASYONU Saint

Petersburg + 7 (812) 6050890 (faks)

Nestle Russia 28 5001 and

more

RUSYA

FEDERASYONU Moscow http://www.nestle.ru

ROSBI Ltd Company 10 501-1000 RUSYA

FEDERASYONU Moscow http://www.rosbi.su

Sevco 42 501-1000 RUSYA

FEDERASYONU Moscow http://www.sevco.ru

TABLO: 18 RUSYA FEDERASYONU’NUN EN FAZLA İTHALAT YAPTIĞI

ÜLKE – SRİ LANKA

ürün

kodu-

G.T.İ.P

ürün etiketi –

G.T.İ.P

TANIMI

Rusya Federasyonu’nun Sri Lanka’dan ithalatı Dünya'ya Sri Lanka

ihracatı

Dünyadan Rusya

Federasyonu'nun

ithalatı

Değer 2011,

(USD 1.000)

Rusya

Federasyonu'nun

ithalatı içindeki

payı,%

Sri Lanka'ya

Rusya

Federasyonu

tarafından

uygulanan

Eşdeğer ad

valorem

tarife

Değer 2011,

(USD

1.000)

Dünya

ihracatı

içindeki

payı,%

Değer

2011,

(USD

1.000)

Dünya

İthalatı

İçindeki

Payı, %

'090240

Siyah çay

(fermente

edilmiş) ve

kısmen

fermente

edilmiş çay 3

kg’ı geçen

ambalajlarda

182.236 41.6 0 743.538 20,2 438.161 12

'090230

Siyah çay

(fermente

edilmiş) ve

kısmen

fermente

edilmiş çay 3

kg’ı

geçmeyen

ambalajlarda

92.066 71.4 15 685.235 39,5 128.898 7,9

20

'090210

Yeşil çay

(fermente

edilmemiş) 3

kg geçmeyen

ambalajlarda

6.844 35.8 15 42.244 4,9 19.104 2,8

'090220

Yeşil çay

(fermente

edilmemiş) 3

kg'ı aşan

paketler

halinde

1.022 2,1 0 4.021 0,9 39.025 8,4

4.3. TÜRKİYE’NİN ÇAY DIŞ TİCARETİ

Türkiye, dünyanın en büyük çay üretici ülkeleri arasında yer almasına rağmen bu güne kadar

bazı istisna yıllar dışında dünya çay ihracatından yeterli düzeyde pay alamamıştır. İç

tüketimin oldukça yüksek olması ve maliyetlerin diğer üretici ve ihracatçı ülkelerinin

maliyetleri ile karşılaştırıldığında oldukça yüksek olması gibi diğer bazı nedenlerle ülkemiz

uzun yıllar ihracata dönük bir politika izlememiştir.

Ülkemizden çay ihracatı 1970’li yıllardan itibaren başlamıştır. 1970’li yıllara gelinceye kadar

iç üretimin tüketimimizi karşılamaması nedeniyle genel olarak net ithalatçı bir ülke

pozisyonunda olan ülkemiz, üretimimizin iç talebi karşılaması ve stokların oluşmaya

başlaması ile birlikte ihracata önem vermeye başlamış, ancak uzun yıllar birim ihraç

fiyatlarının ortalama maliyetlerin altında kalmasından dolayı çay ihracatımız genellikle

zararla sonuçlanmıştır. Özel sektörün de devreye girmesinden sonra çay ihracatımız karlılık

açısından daha istikrarlı bir yapı kazanmıştır.

Bugün ülkemizden yıllık 12 milyon Dolar civarında çay ihracatı gerçekleştirilmektedir. Yakın

geçmişte özellikle Rusya Federasyonu ve Özbekistan’la yapılan doğalgaz ve Eximbank kredi

anlaşmaları ile çay ihracatımız önemli boyutlara ulaşmış ancak bu anlaşmaların olmadığı

diğer yıllar ise ihracatımız genel olarak düşük düzeylerde seyretmiştir.

2012 yılı çay ihracatımızda Belçika ve Almanya en önemli ülkeler olup, bu ülkeleri, ABD,

Hollanda, KKTC ve Fransa izlemektedir.

TABLO: 19- TÜRKİYE ÇAY İHRACATI (2011- 2012)

2011 2012

MIKTAR

KG

FOB $ MIKTAR

KG

FOB $

1 BELÇİKA 1.156.998,50 4.627.194,67 1.461.428,60 5.844.272,45

2 ALMANYA 167.599,02 909.776,22 394.962,93 1.302.341,32

3 BİRLEŞİK DEVLETLER 105.168,24 508.063,07 216.939,16 858.112,51

4 HOLLANDA 225.236,01 946.750,72 127.141,63 584.097,49

5 KKTC 87.425,42 654.485,42 78.160,64 543.013,94

21

6 FRANSA 91.580,00 366.502,39 91.542,00 363.792,06

7 TÜRKMENİSTAN 35.847,17 175.834,53 66.283,94 327.025,43

8 AZERBAYCAN-NAHCİVAN 16.715,43 219.581,24 20.621,78 277.162,53

9 IRAK 5.891,62 30.582,37 73.998,65 202.429,91

10 AHL SERBEST BÖLGE 11.751,03 178.762,32 14.301,79 192.846,31

11 GÜRCİSTAN 34.724,88 158.008,00 449.386,35 191.087,80

12 SUUDİ ARABİSTAN 14.317,40 92.533,72 23.950,00 161.574,90

13 İSRAİL 14.532,12 150.088,84 12.387,00 129.701,66

14 DANİMARKA 5.810,00 27.790,74 30.440,00 125.522,78

15 BİRLEŞİK KRALLIK 38.584,44 175.491,45 16.807,87 102.316,85

16 AVUSTRALYA 5.075,48 32.264,40 15.266,53 85.237,52

17 İRAN (İSLAM CUM.) 3.733,80 112.308,00 2.649,36 75.060,72

18 SİNGAPUR 14.499,68 61.905,38 13.825,86 71.242,05

19 KANADA 4.205,80 21.675,26 31.041,66 70.151,78

20 EGE SERBEST BÖLGE 11.092,40 49.744,80 16.660,45 64.666,73

21 AFGANİSTAN 8.231,62 60.207,97 9.448,58 54.652,80

22 İST.DERİ SERB.BÖLGE 12.600,00 49.842,00 12.600,00 49.968,00

23 ÇİN HALK CUMHURİYETİ 21.642,11 123.242,37 7.009,52 48.989,60

24 BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 1.655,16 8.431,29 6.246,34 47.299,81

25 FAS 1.440,00 19.450,74 6.396,00 44.729,89

26 JAPONYA 2.280,80 19.447,32 5.424,58 40.353,17

27 BOSNA-HERSEK 2.608,75 11.046,78 6.819,54 35.379,32

28 KOSOVA 7.385,10 37.413,25 7.385,00 29.303,52

29 İSVİÇRE 12.718,40 66.648,91 5.942,00 29.217,47

30 POLONYA 21,60 546,24 22.432,00 27.088,00

31 KAZAKİSTAN 4.439,80 24.831,72 2.730,60 19.485,00

32 ÜRDÜN 29.058,00 86.813,89 6.000,00 15.390,00

33 MAKEDONYA 2.701,41 27.029,60 903,95 12.831,80

34 LÜBNAN 803,69 11.911,03

35 YUNANİSTAN 456,25 9.534,15 716,20 10.548,93

36 BURSA SERBEST BÖLG. 1.437,11 10.443,94 1.630,74 10.444,50

37 EKVATOR GİNE’Sİ 1.599,00 6.191,16 1.043,00 9.612,02

38 AVUSTURYA 99,00 582,74 4.956,94 9.322,54

39 ARNAVUTLUK 2.836,60 16.575,08 1.433,25 7.614,50

40 GİNE 60,00 240,00 2.259,96 6.908,05

41 NORVEÇ 2.918,99 32.532,73 203,52 5.678,32

42 SOMALI 2.000,00 5.193,37

43 MOĞOLİSTAN 363,00 2.000,25 771,89 4.621,75

44 DOMİNİK CUMHURİYETİ 252,00 1.146,60 1.002,00 4.348,68

45 RUSYA FEDERASYONU 295,59 4.101,40

46 GABON 800,00 3.382,57

47 TAYVAN 345,00 3.366,00

48 BULGARİSTAN 12,75 124,31 269,60 3.364,18

49 İTALYA 3,00 255,60 718,50 3.354,00

50 KATAR 314,00 3.791,52 540,00 3.175,00

22

51 PAKİSTAN 1.344,52 2.766,83

52 MALEZYA 145,59 2.597,50

53 MENEMEN DERİ SR.BLG. 41,64 1.453,05 142,92 2.542,57

54 TACİKİSTAN 156,00 1.024,40 337,73 2.389,80

55 KOMOR ADALARI 2.158,00 12.875,38 200,00 2.189,40

56 BERMUDA 119,98 2.102,70

57 KIRGIZİSTAN 500,00 1.925,00

58 PAPUA YENİ GİNE 297,00 1.646,46

59 NİJERYA 138,00 1.351,20

60 KUVEYT 250,00 500,00 70,81 710,80

61 MOZAMBİK 10,00 20,00 120,00 646,80

62 HİNDİSTAN 3.198,00 636,90

63 GÜNEY KORE CUMHURİYET 43,82 558,15

64 SURİYE 44,96 212,00 18,24 383,04

65 YEMEN 27,00 223,20 47,25 357,00

66 LİBYA 10,00 251,64 46,22 355,20

67 ORTA AFRİKA CUMHURİYET 72,00 303,37

68 BURKİNA FASO 72,00 396,00 36,00 180,00

69 KOLOMBİYA 24,00 168,00

70 KONGO(DEM.CM)E.ZAİRE 108,00 147,96

71 MALDİV ADALARI 15,00 54,00

72 ARJANTİN 9.320,00 43.000,00

73 MISIR 9.000,00 34.380,00

74 GÜNEY AFRİKA

CUMHURİYETİ

1.852,10 11.189,22

75 ÖZBEKİSTAN 403,00 2.593,60

76 CİBUTİ 300,00 1.908,00

77 İSVEÇ 72,00 1.751,62

78 BURUNDİ 228,00 1.189,80

79 LİTVANYA 47,25 938,70

80 MEKSİKA 35,00 873,00

81 MACARİSTAN 65,00 501,64

82 UKRAYNA 20,20 425,04

83 DOĞU TİMOR 9,36 88,82

84 HONG KONG 0,95 17,12

85 ZAMBİYA 0,12 1,80

GENEL TOPLAM 2.192.045,47 10.233.527,73 3.283.949,27 12.157.304,64

Kaynak: TUİK

2012 yılı verileri eksik ve tahminidir.

Ülkemizde harmanlanmış veya harmanlanmamış yabancı çaylara olan talebin artması sonucu

2010 yılında özellikle Güney Asya ülkelerinden önemli miktarlarda çay ithalatı da

gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki yıllarda bu talebi karşılayacak yerli imalatın da artması ile

2010 yılında 21,5 milyon Dolar civarında gerçekleşen çay ithalatı nispeten sonraki yıllarda

düşüş göstererek 2011 yılında 17,7 milyon dolara gerilemiş ve 2012 yılı kesin olmayan

verilere göre ise 12,1 milyon dolar (Ocak-Kasım verileri) ithalat gerçekleşmiştir. Çay

23

ithalatımızda Sri Lanka en önemli ülke olup, bu ülkeyi Kenya, İran, Vietnam ve Endonezya

izlemektedir.

TABLO: 20- TÜRKİYE ÇAY İTHALATI (2010- 2012)

2010 2011 2012

Ülke adı

2010

İthalat

Dolar

Ülke adı

2011

İthalat

Dolar

Ülke adı

2012

İthalat

Dolar

Sri Lanka 11.961.850 Sri Lanka 6.991.241 Kenya 4.914.791

Kenya 2.845.659 Kenya 3.347.615 Sri Lanka 3.929.898

İran 2.439.822 Vietnam 3.006.185 Endonezya 1.550.129

Endonezya 1.366.795 Endonezya 1.875.306 Çin 434.424

Vietnam 963.646 Arjantin 783.951 Hollanda 408.883

Almanya 698.192 İran 761.021 Vietnam 335.458

Çin 511.256 Çin 376.902 Almanya 253.413

Hollanda 215.077 Hollanda 296.087 Hindistan 158.604

A.B.D. 200.132 Almanya 193.114 Polonya 67.961

İngiltere 89.643 İngiltere 32.557 A.B.D. 45.992

Singapur 58.845 Singapur 32.467 Fransa 11.236

Suudi Arabistan 53.509 Polonya 30.461 İran 4.319

B.A.E. 51.264 Avustralya 2.005 Belçika 3.312

Hindistan 36.021 A.B.D. 1.720 Irak 1.914

Arjantin 29.821 İsveç 900 Avustralya 1.167

Belçika 6.473

Ekvator

Gine’si 0 Malezya 0

İsveç 2.308 Afganistan 0

Suudi

Arabistan 0

İtalya 140 Güney Kore 0 Moğolistan 0

Avustralya 0 Yemen 0 İngiltere 0

YIL TOPLAMI 21.530.453

YIL

TOPLAMI 17.731.532

YIL

TOPLAMI 12.121.501 Kaynak: TUİK

2012 yılı verileri eksik ve tahminidir.

24

5. DOĞU KARADENİZ BÖLGESİNDE ÇAY İHRACATÇISI

FİRMALARIN İHRACAT KAPASİTESİNİN ARTIRMA PROJESİ

5.1. PROJENİN GENEL AMACI:

Dünyada, ülkemizin de içinde bulunduğu 40 kadar ülkede çay tarımı yapılmaktadır. Dünya

çay üretimi (siyah ve yeşil) yaklaşık 3.600.000 ton ‘dur. Dünya çay üretiminde, % 28.3 ile

Hindistan birinci, % 23.6 ile Çin ikinci, % 9.6 ile Kenya üçüncü, % 9.1 ile Sri Lanka

dördüncü, % 6 ile Türkiye beşinci sırada yer almaktadır. Dünya çay ihracatının yaklaşık %

40’ı üretici ülkeler tarafından gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla Dünya çay ihracatında

üretimle paralellik gösterecek şekilde Sri Lanka, Kenya, Çin ve Hindistan ilk sıralarda yer

almakta olup, Almanya, İngiltere, Hollanda ve Belçika gibi ülkeler çay üretmedikleri halde

ithal ettikleri çayları işlemekte veya doğrudan ihraç edebilmektedir. Rusya, İngiltere, Pakistan

ve ABD ise en fazla çay ithalatı yapan ülkeler arasında ilk sıralarda yer almaktadır.

Dünya çay üretiminde 5’inci sırada yer alan Ülkemiz, aynı zamanda Avrupa’ya da en yakın

çay üreticisi olan ülke konumundadır. Türk çayının tarım ve sanayisinde kimyasal ilaç ve

katkı maddesi kullanılmadan üretilmesi ihracatta önemli bir avantajdır. Ancak bu avantaj iç ve

dış pazarda yeterince kullanılamamaktadır. Ülkemiz, AB'ne üye olunması halinde, AB

ülkeleri içinde çay üreten tek ülke konumunda olacaktır. Uluslararası standartlarda ve AB

tüketicilerinin damak tadına uygun çay üretmek şartıyla, arz fazlası bulunan üretilen çayın

potansiyeli ölçeğinde ihraç edilmesi mümkün bulunmaktadır. Türk çay sektörü, mevcut

yapısını modern çağın gereklerine dönüştürmek, teknolojik yenilenmeye ve yapısal reformlara

açık olmak zorundadır. Bu zorunluluk sektörün Dünya pazarlarında varlığını sürdürülebilir

kılmasının temel şartıdır.

Birçok yönü ile ihracatta güçlü avantajlara sahip olan Türk Çay sektörü ihracat potansiyeli arz

etmesine rağmen Dünya ticaretinde gereken performansı sergileyememiştir. Ülkemiz,

Dünyanın en büyük çay üreticisi ülkeleri arasında yer almasına rağmen bu güne kadar bazı

istisna yıllar hariç, Dünya çay ihracatından potansiyeli ölçeğinde pay alamamıştır. Ülkemizin

çay ihracatının gelişememiş olmasının altında yatan en önemli etmenler rekabet edilebilir bir

fiyata erişmedeki zorluklar ve uluslararası rekabet ortamını göğüsleyecek kalite ve pazarlama

bilincindeki yetersizliklerdir.

Bölgemiz açısından bakıldığında Çay tarımı ve ticareti; Doğu Karadeniz Bölgesi

ekonomisinde çok önemli bir yer tutmakta, dengeli gelir dağılımı sağlamakta, istihdam

yaratarak bölgesel göçün azalmasında rol oynamaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesinde 758 bin

dekar çaylık sahada yaklaşık 209 bin üretici çay tarımı ile uğraşmaktadır. Yıllık yaş çay ürünü

rekoltesi iklim ve tarımsal teknik önlemlere bağlı olarak 1.000 – 1.200 bin ton arasında

değişebilmektedir. Ülkede tüketime karşılık arz fazlalığı mevcut bulunan ve üretim miktarı ile

Doğu Karadeniz Bölgesinin en önemli tarımsal ürünlerinden biri olan çay sektörü, mevcut

durum itibariyle bölgede arzu edilen katma değeri yaratamamakta ve bölgenin sürdürülebilir

sosyo-ekonomik kalkınmasına beklenen derecede katkı sağlayamamaktadır.

Var olan alt yapı olanakları incelendiğinde sektördeki üretici ihracatçıların gerek üretim

maliyetleri ve kalite yönünden ve gerekse de pazarlama konusundaki bilgi ve becerilerinin

geliştirilmesi yönünden en az rakip ülkeler ölçeğinde desteklenmesine ihtiyaçlarının

bulunmakta olduğu görülmektedir. Bu nedenle, Bölgedeki çay sektörünün varlığını

25

sürdürebilmesi; dünya çay pazarlarına olduğu kadar Türk çay piyasasına ve gıda kodeksine

uygun uluslararası standartlarda kaliteli çay sunulmasına ve etkili bir pazarlama stratejisi

geliştirilmesine bağlıdır. Günümüzden bir örnek verecek olursak, Çay üretimi bulunmayan

Dubai’nin “Dubai Trade Center” aracılığı ile çayı pazarlama konusundaki manevra kabiliyeti,

ihracat ve pazarlama stratejisi arasındaki hedeflenen başarı ilişkisine iyi bir örneği teşkil

etmektedir. Ayrıca, Çay sektörünün sağlıklı bir yapıya kavuşması, mali açıdan güçlü olması,

sağlam bir finansman kaynağı yaratılabilmesi için, stok fazlası ürünün ihraç edilmesi

zorunluluk arz etmektedir.

Bahsekonu sorunlarının çözümlenmesine katkı sağlamak amacıyla tasarlanan projemiz ile

sektör temsilcisi 10 imalatçı/ihracatçı firmanın dış ticaret kapasitesinin arttırılmasını

sağlayacak biz dizi eğitim, danışmanlık, pazar araştırması ve teknik inceleme ve ticareti

geliştirme heyetleri gibi faaliyet ile kurumsallaşma kapasitelerinin gelişmesine ve ihracat

faaliyetlerin artışına katkıda bulunulması hedeflenmektedir. Böylelikle, üretim teknolojileri

açısından uluslararası pazarlara açılabilme potansiyeli olan ancak uluslararası pazarlama

bilgisi konusunda dezavantajlı bulunan, bu nedenle ihracat konusunda modern bilgi

sistemleriyle donanımlarının kuvvetlendirilmesi planlanan firmaların, proje süreci sonucunda

uluslararası pazarlara daha güçlü bir şekilde tutunması sağlanacak, Türk çayı için önemli birer

pazar niteliğinde bulunan komşu ve çevre ülkeler ile AB ülkelerine yönelik dış ticarette

olumlu gelişmeler yaşanacak, sektör güçlenecek ve çarpan etkisiyle Bölgenin ve bu

doğrultuda Ülkenin rekabet olanaklarının geliştirilmesine olumlu katkılar sağlanmış olacaktır.

Bu çerçevede projenin genel amacı: Doğu Karadeniz Bölgesinde ekonominin belkemiği niteliğinde olan çay sektörü

ihracatçılarının, çay ve çay mamullerini yüksek katma değer ile ihracata odaklamasını

sağlamak amacıyla tarladan uluslararası pazarlara sunulmasına kadar olan tüm süreçlerle ilgili

olarak bilinçlendirilmesi suretiyle uluslararası rekabet olanaklarının geliştirilmesi ve ihracat

kapasitelerini arttırarak Bölgenin sosyo ekonomik gelişimine ve sürdürülebilir ihracat artışına

katkı sağlamaktır.

5.2.PROJENİN GEREKÇESİ

Bilindiği üzere; Ülkemizdeki ticareti geliştirme kuruluşları ve bu kuruluşlardan biri olan

İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterlikleri dış pazarlara henüz girmemiş olan şirketlere çözüm

ortaklığı anlamında ihracat sürecinin her aşamasında yardımcı ve rehber olmaktadır.

Bu kapsamda, dış ticaret ile ilgili firma ve kuruluşlarda çalışan elemanların bu konudaki bilgi

ve becerilerini geliştirmek, gereksinim duyulan nitelikli işgücünün yetiştirilmesine katkıda

bulunmak ve firmalarımızı ihracata yönlendirmek üzere, aynı zamanda 2010/8 sayılı

Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Hakkındaki Tebliğe göre

‘İşbirliği Kuruluşu’ olarak nitelendirilen İhracatçı Birliklerinden biri olan Doğu Karadeniz

İhracatçıları Birliğimizce, yıllık olağan faaliyet programlarımız dahilinde çeşitli konularda dış

ticarete yönelik eğitim programları düzenlenmektedir.

Ancak, bazı sektörlerde sahip olunan tüm stratejik üstünlükler, alt yapı ve teknik olanaklara

rağmen bölgemizden gerçekleştirilen sözkonusu sektöre ait ihracat, var olan potansiyeli

ölçeğinde gerçekleşmemektedir. Bu sektörlerden biri de bölgemizin en önemli tarımsal ve

ekonomik gelir kaynaklarından birini teşkil eden Çay sektörüdür.

26

Bugün dünyada 3,6 milyon ton kuru çay üretilmektedir. Üretilen kuru çayın yaklaşık 1,96

milyon tonu üretici ülkelerde tüketilmektedir. Geriye kalan, 1,44 milyon ton tüketim fazlası

çayın ise, dünya pazarlarına sürülmesi için üretici ülkeler arasında büyük bir rekabet

yaşanmaktadır.

Sektörün fiziki yapısı incelendiğinde; Türkiye’de çay tarımının Doğu Karadeniz Bölgesinde

Gürcistan sınırından başlayarak Ordu ilinin Fatsa ilçesine kadar olan kuşakta yapılmakta

olduğu, dolayısıyla Bölgenin ana üretim hinterlandını teşkil ettiği görülmektedir. Dolayısıyla

Türkiye çay üretiminin tamamı TR90 Bölgesinde yapılmaktadır. Bölge içinde çay üretiminin

% 76’sını Rize karşılarken Trabzon % 15’ini, Artvin % 6,7’sini, Giresun % 2,3’ünü

karşılamaktadır. Çaylık alanların % 65’i Rize, % 21’i Trabzon, % 11’i Artvin, %3’ü ise

Giresun ve Ordu illerinde bulunmaktadır.

Gürcistan sınırından Trabzon ilinin Araklı ilçesine kadar olan alan, Türkiye’de çay

yetiştirilmesi bakımından en elverişli ve birinci derecede verimli çay üretim alanlarını

oluşturmaktadır. Bu stratejik avantajları ile bölge, dünyada çay yetiştiriciliği yapılan alanlar

içerisinde en üst bölgeler arasında yer almakta olan Türk Çay sektörü, Doğu Karadeniz

Bölgesinde yaşayan halkın en önemli gelir kaynaklarından birini teşkil etmektedir. Çayın;

yetiştirmesi, bakımı, toplanması, taşınması ve yüklenmesi emek yoğun çalışmayla, fabrikalara

intikal eden yaş çayın mamul kuru çaya dönüşmesi işlemi ise teknoloji yoğun çalışmayla

yapılmaktadır. Bu yönleriyle Bölgede gerçekleştirilen çay tarımı, aynı zamanda önemli bir

istihdam kaynağını teşkil etmektedir.

Bölgesel istatistiklere bakıldığında, Doğu Karadeniz Bölgesinin iki temel tarımsal ürününden

biri olan çay ile ilgili olarak Bölgede 47’si kamuya (ÇAY-KUR) ve 312’si özel sektöre ait

olmak üzere, toplam 359 üretim fabrikası mevcut bulunmakta olup, bu sektörde 17.689

ton/gün kapasite ile faaliyet gösterilmektedir. Ülkemizde, 2008-2009 yıllarındaki yaş çay

rekoltesi 1.200.000 ton civarında olup, kuru çay rekoltesi ise %18-20 ortalama randımanla

hesaplandığında 225.000 ton civarındadır. Bu nedenle, üreticilerin harcadığı emek ve

masrafın karşılanabilmesi ve çay dikim alanlarındaki ekonomik yaşantının güçlendirilebilmesi

için, Pazar araştırma ve geliştirmeye yönelik promosyon faaliyetlerinin artırılması, arz fazlası

veren bu sektörde potansiyelin ihracatla sonuçlandırılması Bölgede bir ihtiyaç olarak

hissedilmektedir.

Ayrıca, Doğu Karadeniz bölgesinin doğal şartları gereği, tarımında kimyasal mücadele

yapılmaması nedeniyle üretilen kuru çaylarda pestisid kalıntısı bulunmamaktadır. Bu durum

organik tarım için ciddi bir avantaj olduğundan, Avrupa Birliği aday ülkesi olan Türkiye,

sürecin olumlu neticelenmesiyle birlik içerisinde siyah ve yeşil üretiminde olduğu gibi tek

“Organik Çay” üreticisi üye ülke olacaktır.

Bütün bu stratejik üstünlüklere rağmen, Ülkemiz açısından, bu sektörde, ihracat potansiyeli

olmasına rağmen pek çok firmanın ihracat yapmama kararı, bilinmeyenin yarattığı korkuya ve

eldeki kaynakların dış ticaret bilgi düzeyi ve uluslararası pazarlamaya ait vizyon eksikliği

nedeniyle elverişli biçimde kullanılamamasına dayanmaktadır. Çay ihracatının

gelişememesinin altında yatan rekabet edilebilir fiyat oluşumunun yanında rekabeti en fazla

olumsuz yönde etkileyen nedenlerden biri de sektörde var olan firmaların kurumsallaşma

kapasitesinin düşük olması ve buna bağlı olarak uluslararası pazarlamada bilgi eksikliği

nedeniyle yaşanan sorunlardır. İç talep ve ihracat artırılamaz ise bu sektörde faaliyet gösteren

firmalar olumsuz etkilenecek ve bölgede sosyo-ekonomik dengeler bozulacaktır.

27

Bu nedenle, Genel Sekreterliğimiz organizasyonuyla “Küçülen, küreselleşen dünyada

firmalarımızın bir ayağının mutlaka yurt dışı pazarlarında olması gerekmektedir ve bunun

yolu dış ticaret bilgisinden geçmektedir.” mantığından hareketle bölgemiz için ekonomik

ölçekte önem arz eden çay sektörü temsilcisi firmalar, tasarlanan projede hedef sektör

temsilcileri olarak tespit edilmiştir. Bu çerçevede, özellikle ihracat potansiyeli olan ancak

henüz başlangıç aşamasında bulunan veya kısıtlı ihracat tecrübesi olmasına karşın gelecek

planları arasında ihracatı arttırmak yönünde istekli bulunan bölge çay sektöründe iştigal eden

firmalarımıza yönelik 36 aylık bir süreci kapsayacak “Doğu Karadeniz Bölgesinde Çay

İhracatçısı Firmaların İhracat Kapasitesini Artırma Projesi” konulu Uluslararası

Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi Tebliği kapsamında bir proje hazırlanmıştır.

Genel Sekreterliğimizce tasarlanan proje ile ihracata yeni başlayacak veya henüz başlamış

olan firmalar açısından potansiyel hedef pazarları tespit etmek, firmalara ait ürünlerinin hangi

pazarlara ve ne şekilde pazarlanabileceğine yönelik ihracat planı oluşturmak ve uygulama

safhasına erişerek bu pazarlara fiili olarak girişlerini sağlayarak ihracatlarını arttırmak ve

bölgenin rekabet edebilirlik kapasitesinin gelişimine katkıda bulunmak hedeflenmektedir.

Ayrıca, projemiz ile; yoğun rekabeti beraberinde getiren küreselleşme sürecinde ilgili sektör

firmalarının uluslararası rekabet ortamında yer alabilmelerine ve ayakta kalabilmelerine

yardımcı olmak amacıyla seçili KOBİ’lerin geliştirilerek, daha önce çeşitli engeller veya

yetersizlikler nedeniyle hiç ve/veya düzenli ihracat yapmamış olan bu işletmelerin uluslararası

pazarlara açılması ve düzenli birer ihracatçı haline gelmeleri hedeflemektedir.

Projenin gerçekleştirildiği bölgenin ve sektörün mevcut durumu ve problemler:

Türkiye’nin tek çay yetiştiriciliği yapılan bölgesi olan ve aynı zamanda projemizde hedef

bölge olarak belirlenmiş olan TR90 Bölgesi (çay sektörü proje odak illeri Trabzon ve Rize

olarak belirlenmiştir), Dünyada çay olarak üretim alanları itibariyle 6., üretim miktarı

itibariyle 5. ve çay tüketimi itibariyle de 4. sırada yer almaktadır. Bölgede 766.317 da alanda

209.431 Üretici tarafından çay yetiştiriciliği yapılmaktadır. Çay Doğu Karadeniz Bölgesi için

sadece en önemli geçim kapısı sağlayan tarımsal ürünlerden biri olmakla kalmayıp, aynı

zamanda Doğu Karadeniz Bölgesi için sosyal bir üründür. Sermayenin hükmettiği dünyada

Türkiye için de önemli bir silahtır.

Bölgede çay bahçeleri karışık çeşitlerle tesis edilmiştir. Çay tarımı ve sanayiinde kimyasal

ilaç ve katkı hammaddesinin kullanılmaması nedeniyle organik üretime uygun olması, Türk

çayının marka haline getirilerek Pazar avantajının artırılabilmesi, AB aday ülke statüsünde

oluşumuz, iç tüketim fazlalığı ile budama ve gençleştirme projelerinin devam etmesi bu

sektörün ihracat potansiyelinin varlığını teyit eden diğer güçlü unsurlardır. Bu güçlü

yanlarının yanında bölge çay sektörünün diğer bazı stratejik üstünlükleri de söz konusudur:

Dünyada tek zirai ilaç kullanılmadan üretilen ve kimyasal madde içermeyen çay Türk çayıdır.

Bu özelliğin çok yoğun promosyon kampanyaları ve reklamlarla işlenmesiyle dünya

piyasalarına girmek ve ürünün tutundurulması kuvvetle ihtimaldir.

Ayrıca, Ülkemizin AB'ne aday ülke statüsünde bulunması göz önünde bulundurulduğunda

Ülkemizin, AB'ne üye olunması halinde, AB ülkeleri içinde çay ve hatta organik olarak çay

üreten tek ülke konumunda olacağı aşikârdır. Bu durum bir avantaj olarak kabul edildiğinden

şimdiden, sektörde faaliyet gösteren tüm kamu ve özel sektör işletmeleri, bilim kuruluşları,

üniversiteler ve sivil toplum örgütleri çaycılığımızın geliştirilmesi, korunması ve rekabet

edebilir düzeye ulaştırılması yönünde çalışmalara başlaması gerekmektedir. AB ülkelerinin

28

yıllık toplam çay ithalat miktarı 250-300.000 ton civarındadır. Türkiye, yıllık 1.200 bin tona

yakın çay üretmektedir. Uluslararası standartlarda ve AB tüketicilerinin damak tadına uygun

çay üretmek şartıyla, üretilen çayın iç pazardan kalan arz fazlalığın ihraç edilmesi potansiyeli

bulunmaktadır. Uluslararası pazarlama çabalarının yanısıra maliyet ve kalite sorununun

çözülmesi durumunda, AB ülkeleri, Türk çayı için, önemli bir pazar niteliğindedir.

Ülkemizden son yıllarda ortalama 5-12milyon dolar civarında çay ihracatı gerçekleştirilmekle

birlikte 2012 yılı ihracatımız 12 milyon dolarla en fazla ihracatın gerçekleştiği yıl olarak

kaydedilmiştir. Bu yıldan sonra çay ihracatında göreceli olarak bir düşüş sözkonusu olup, ikili

anlaşmalar ve özel finans anlaşmalarının varlığı ihracat performansında önemli kriterler

olarak değerlendirilmiş ve bu anlaşmaların olmadığı diğer yıllar ise ihracatımızın genel olarak

düşük düzeylerde seyrettiği yıllar olmuştur.

Bölge çay sektörünü mevcut şartlar dahilinde tehdit eden bazı unsurlar da sözkonusudur.

Bunlardan başlıcaları: Çeşitli yollarla ucuza satın alınan kalitesiz çayların tüketime sunulması,

tüketicilerin diğer bitkisel çaylara yönelmesi, üretim maliyetlerinin diğer üretici ve ihracatçı

ülkelerin maliyetlerinden çok yüksek olması, gümrük tarifelerinde indirimle birlikte ithal çay

oranının artması, ülkemizde harmanlanmış veya harmanlanmamış yabancı çaylara olan

talebin artması, özel sektör tarafından alınan yaş çay bedelinin üreticiye kuru çay olarak

ödenmesi ve yurda kaçak çay girişinin olmasıdır. Öte yandan, sektörde ihracatta vergi iadesi,

destekleme veya fiyat istikrar fonundan ödeme yapılması gibi teşvik edici uygulamaların

olmayışı, diğer üretici ülkelerde üretimin yıl boyunca sürmesi, işçilik maliyetlerinin ve

fiyatların yüksek oluşu gibi olumsuz etkenler dış piyasalarda sektörün rekabet güncü

azalmakta bunun sonucu çay ihracatı istenilen düzeye ulaşmamaktadır.

Bütün bu olumsuzluklara karşılık, arz ve talep dengesizliğinde ortaya çıkan ürün fazlası

nedeniyle büyüyen stok hacimleri, dış pazar olanakları ile azaltılmaya çalışılmalıdır. Yeni dış

pazarlar bulmak için yapılacak çalışmaların başında ise, çayın kalitesinin geliştirilerek diğer

üretici ülkeler ile rekabet edebilmek gelmektedir. Türkiye’nin çay ihraç eden bir ülke

konumuna ulaşması için öncelikle kalite ve maliyet unsurlarına yönelik önlemlerin alınması

ve uygulamaya konulması gerekmektedir. Çay ihracatında hala istenilen seviyelere

ulaşılamamasına rağmen, son yıllarda standartlara uygun yaş çay alımı ve kuru çay üretiminin

yapılması, AR-GE çalışmalarına önem verilmesi ve maliyet düşürücü çalışmalara yönelinmesi

ile ihracatta nispi olarak artış sağlanmıştır.

Çay ihracatımızın önemli bir bölümünü AB ülkelerinden Almanya, Hollanda ve İngiltere ile

ABD’ye yönelik olurken, son yıllarda BDT, Irak ve Polonya ile bir çok ülkeye ihracat

yapılmaktadır. Yakın ve komşu pazarlarımızdan biri olan Rusya Federasyonu ise çay

ithalatında dünya ülkeleri arasında öne çıkan ve yanı başımızda bulunan 350 milyon nüfusa

sahip dev bir Pazar konumunda bulunmaktadır. Başlıca çay ithalatçısı ülkeler bölgesel yakın

pazarlar olması nedeniyle RF ve Suudi Arabistan, Türkiye’nin muhtemel entegrasyonu

neticesinde topluluktaki tek çay üreticisi ülke olmasının neden olduğu potansiyel nedeniyle

İngiltere, Almanya ve Fransa olarak değerlendirilmektedir. Dünya’da kimyasal ilaç

kullanmadan çay üretimi yapan ender ülkelerden biri olan ülkemizde yetişen çayın, fuar, sergi

ve benzeri yollarla Dünya ülkelerine tanıtımının yapılabilmesi için gerekli çalışmalara hız

verilmelidir.

Çay, bitki olarak yetiştiricilikten, tüketici bardağına kadar olan tüm aşamalarda birçok

sektörle ilişki içindedir. Yaş çay ürünü tarım sektöründen sağlanırken, Madencilik

sektöründen kömür, Petro-Kimya sektöründen petrol ürünleri, Enerji sektöründen elektrik,

29

Ambalaj ve Kağıt-Basım endüstrisinden kağıt, Demir- Çelik sanayiinden demir çelik ürünleri,

Ulaştırma sektöründen nakliye, Gübre sanayiinden kimyevi gübre temin edilmektedir. Bu

nedenle, bahsekonu sektörler çay sektörü ile girift ilişki içinde olup, söz konusu sektörlerde

meydana gelen ya da gelebilecek olan tüm değişim ve gelişmelerden dolaylı olarak

etkilenebilmektedir. Ancak tersi düşünüldüğünde, bu haliyle çay sektörü kümeleme

faaliyetlerine ve güçlü bir tedarik zinciri tesis edilmesine uygun bir sektör olarak

değerlendirilebilmektedir.

Dolayısıyla çay sektöründe işbirliği, güç birliği ve kümeleme modeli ile sektördeki aktörlerin

çabuk pazara girmeleri, bilgiye çabuk ulaşmaları, finans elde etmeleri, Ar-Ge, üretim ve

pazarlama ortaklığı yapmaları, riski dağıtmaları, ihracatlarını artırmaları suretiyle bölge

ekonomisini yukarıya çekmeleri ve bölge halkını sosyo-ekonomik yönden refaha taşımaları

uzun vadede mümkün bulunmaktadır.

Reklam ve pazarlama, çay ihraç etmenin bir diğer önemli koşuludur. Tarımında kimyasal ilaç,

üretiminde katkı maddesi kullanılmadan üretilen Türk çayı dünya pazarlarına tanıtılmalı

ve dünya pazarlarında ihraç olanakları araştırılmalıdır.

Öte yandan, Çay tüketicisi kalite ve ambalaj konusunda bilgilendirilmelidir. Uluslararası çay

pazarları hakkında doğru bilgiye sahip olunmalı ve teknolojik gelişmeleri yakından

izlenmelidir. Özellikle, kuru çay üretiminde gıda kodeksine ve dünya standartlarına uygun

kalitede üretim ve ambalajlama yapılmalı, Pazar sunum şartları iyileştirilerek geliştirilmeli,

kaliteli kuru çay üretilerek ihracat şansı yükseltilmelidir.

AB'ne üyelik halinde, Ortak Tarım Politikasına uyum aşamasında, Türk çayının da AB ortak

piyasa düzeni içinde yer alması sağlanmalıdır. Ortak piyasa düzenlerinin temel amaçlarından

birinin iç pazarı ve topluluk üretimini üçüncü ülkelere karşı korumak olduğu mefhumu

gözetilmeli ve bu nedenle, şimdiden sektörde faaliyet gösteren tüm kamu ve özel sektör

işletmeleri, bilim kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum örgütlerinin, çaycılığımızın ve çay

ihracatımızın geliştirilmesi, korunması ve rekabet edebilir düzeye ulaştırılması yönünde

çalışmalara başlaması gerekmektedir.

Projenin özel amaçları aşağıda maddeler halinde belirtilmektedir:

Amaç 1: Hedef Bölgede ve sektörde hâlihazırda ihracat yapan ve/veya potansiyeli olup

henüz başlangıç aşamasında olan firmalar ile ihracat potansiyeli olup sadece yurtiçi piyasaya

yönelik faaliyette bulunan bölge üretici firmalarına (ihracatçı statüsü kazandırmak suretiyle)

yönelik 2011-2013 yılı içerisinde “Üretim Ve İhracat Kapasitesini Artırma Ve

Uluslararası Rekabet Olanaklarını Geliştirme Amaçlı Dış Ticaret Eğitimleri” başlığı

altında simülasyonlu ve birebir uygulamalı bir dizi ve ardışık eğitim programları düzenlemek

suretiyle akademik olarak firmaların uluslararası pazarlara hazırlanmalarını sağlanmak,

Amaç 2: Piyasa koşulları ve uluslararası gelişmeler ışığında üretim, depolama, pazarlama,

ihracat ve destekleme konularında proje süreci boyunca en az 4 adet farkındalık toplantıları

organize etmek ve bu toplantılar vasıtasıyla yapılan planlar ve tespit edilen stratejileri eyleme

geçirmek için gerekli ihtiyaçları tespit ve temin etmek,

30

Amaç 3: Projeye katılan firmaların en kısa sürede kendi ürünleri bazında hedef pazarlarını

tespit etmek,

Amaç 4: Hedef firmaların ihracat yapmalarını iş üzerinde eğitim ve danışmanlık hizmetleri

vermek suretiyle, en az masrafla en kısa sürede en kolay pazara ihracatının

gerçekleştirilmesini sağlamak,

Amaç 5: Proje faydalanıcısı firmaların birebir Çayla ilgili dünyada gerek üretim gerekse

ihracat konularında lider konumundaki bir ülkeye yönelik olarak (Hong Kong, Sri Lanka,

Rusya Federasyonu ve İngiltere olarak tasarlanmıştır) araştırma, gözlem ve inceleme

yapmalarını teminen gerçekleştirilecek Pazar Araştırması ve Teknik İnceleme Gezisi

gerçekleştirmek. Firmalara bu vasıtasıyla iyi örnekleri yerinde inceleme ve benchmarking

(kıyaslama) yapabilme olanağını sağlayarak elde edilecek kazanımların diğer sektör

temsilcilerine, alt sektörlere ve ilgili kuruluşlara aktarılması ile yayım ve yaygınlaştırması

sağlamak,

Amaç 6: Türkiye’den potansiyel olarak ithalat yapabilecek en az 1 adet olmak üzere birden

çok potansiyel ithalatçı ülkeden Bölgemize davet edilecek işadamları heyeti ile çay sektörü

temsilcisi firmalarımızın birebir iş görüşmeleri yapabilmelerini sağlayacak, Bölgemizden çay

ihracatının tanıtımını ve gelişimini teşvik edecek bir Alım Heyeti Organizasyonu

gerçekleştirmek,

Amaç 7: Birliğimiz organizasyonunda Türkiye ile bölgesel hedef pazarlarımızdan biri olan

ve aynı zamanda Dünya genelinde en fazla çay ithalatı yapan ülkelerden biri olan Rusya

Federasyonu arasındaki çay sektörüne yönelik ticareti geliştirme ve firmalarımızın Rusya

pazarının potansiyelinden daha fazla pay almalarına olanak verecek Türk ÇAY sektörünü

temsil eden ve Proje kapsamında yer alan faydalanıcı firmaların katılımı ile proje sürecinin 2.

yarı dönemine rastlayan süreçte bir Çay Sektörü Ticaret ve Yatırım Heyeti düzenlemek,

Projenin hedefi ise: halihazırda çay sektöründe ihracat yapan veya yapma potansiyeli

olmasına rağmen güncel sektörel dış ticaret bilgi ve teknik donanımı eksikliğinden dolayı

ihracat yapamayan 10 adet firmanın gerekli bilgi ve uluslararası pazarlama kabiliyetlerinin

geliştirilmesi yoluyla ihracata daha güçlü bir kurumsal yapı olarak yönlendirilmelerini

sağlamaktır.

Bu görüş açısından hareketle tasarlanan projemiz ile ihracata yeni başlayacak veya henüz

başlamış olan firmalar açısından potansiyel arzeden hedef pazarları tespit etmek, firmalara ait

ürünlerin hangi pazarlara ve ne şekilde pazarlanabileceğine yönelik ihracat planları

oluşturmak ve uygulama safhasına erişerek bu pazarlara fiili olarak girişlerini sağlayarak

ihracatlarını arttırmak suretiyle Bölgedeki eksik rekabet olanaklarının neden olduğu olumsuz

etkileri azaltmak hedeflenmektedir.

Gerekli enformasyon ve kurumsal altyapı iyileştirmesi tamamlanan firmalar için ikinci etapta

hedef pazarlar tespit edilerek hedef pazardaki alıcılarla koordinasyon sağlanması ve bu

ilişkilerin ihracatla sonuçlandırılması bu projede öncelikli hedefimiz olarak belirlenmiştir. Bu

koordinasyon faaliyetleri arasında:

1- Proje faydalanıcısı firmalara birebir Çayla ilgili dünyada gerek üretim gerekse ihracat

konularında araştırma ve inceleme yapmayı teminen Dünyada çay üretimi ve

ihracatında lider konumundaki Sri Lanka’ya yönelik Pazar Araştırması ve Teknik

31

İnceleme Gezisi vasıtasıyla iyi örneklerin yerinde incelenmesi ve benchmarking

(kıyaslama) yapabilme olanağının sağlanması, bunun yanında Dünya’da çayın

işlenmesi ve pazarlanması konusunda lider konumda bulunan İngiltere’ye yönelik bir

Pazar araştırması ve yerinde teknik inceleme ziyaretinin projede tamamlayıcı etki

sağlayacak faaliyet olarak değerlendirme yapılmıştır.

2- Türkiye’den potansiyel olarak ithalat yapabilecek potansiyel ithalatçı ülkelerden

Bölgemize davet edilecek işadamları heyeti ile işadamlarımızın birebir iş görüşmeleri

yapabilmelerini ve Bölgemizden çay ihracatının teşvik edilmesini sağlayacak en az 1

Alım Heyeti Organizasyonu gerçekleştirmek (Rusya Federasyonu, Suriye, Dubai,

Hollanda ve Almanya katılımcı ülkeler olarak tespit edilmiştir.)

Alım Heyeti Organizasyonunun amacı, başlıca üretici ülkeler arasında bulunduğumuz çay

sektörünün seçilen potansiyel ithalatçı konumunda bulunan ülkeler pazarında tanıtımı, ihracatı

ve tutundurulmasıdır. Alım heyetinin tek bir sektörde ve birden fazla ülkeden Bölgemize

yönelik olarak organize edilmesi öngörülmüştür. Bölgemizde çay imalatı ve pazarlaması

konusunda faaliyet gösteren ve yurtdışı pazarlara yeterince açılamamış KOBİ kapsamındaki

işletmelerin ihracata yönlendirilmesi ve Bölgeye ait stratejik ürünün yurtdışında tanıtımının

sağlanması açısından bu organizasyonun etkili olacağı düşünülmüştür.

Heyete iştirak edecek olan potansiyel katılımcıların Bölge çayının hasat, imalat ve nihai

tüketiciye ulaşıncaya kadar geçen tüm aşamalardaki proseslerini yerinde inceleme ve

gözlemleme suretiyle Türk çayı hakkında detaylı bilgi edinmelerini sağlamak amacıyla

bölgedeki fabrika, üretim ve paketleme tesisleri ile teşhir reyonlarını ziyaretleri gibi çeşitli

yan etkinliklerin gerçekleştirilmesi planlanmaktadır.

3- Birliğimiz organizasyonunda Türkiye ile bölgesel hedef pazarlarımızdan biri olan

Rusya Federasyonu arasındaki çay sektörüne yönelik ticareti geliştirme ve

firmalarımızın Rusya pazarının potansiyelinden daha fazla pay almalarını sağlamak

amacıyla bölge bazında Türk ÇAY sektörünü temsil eden ve Proje kapsamında yer

alan faydalanıcı firmaların katılımı ile proje sürecinin 2. yarı dönemine rastlayan

süreçte önemli bir çay ithalatçısı ülke konumunda bulunan Rusya Federasyonu’na

yönelik Çay Sektörü Ticaret ve Yatırım Heyetinin düzenlenmesi,

4- Sonuçların diğer sektör temsilcisi ve ilgili kişi ve kuruluşlara aktarılması ile yayım ve

yaygınlaştırma faaliyetlerinin sağlanması,

konuları altında faaliyetler yer alacaktır.

Ancak, bu sektörde sürdürülebilir ihracat artışının sağlanması için hedefe yönelik olarak

bölgede benzeri eğitim ve danışmanlık esaslı proje faaliyetleri dahilinde veya dışında çeşitli

tamamlayıcı programlarının düzenlenmesi ve ihracata yönlendirmelerin devam ettirilmesi

proje sonrasında da Birliğimizce sağlanması planlanmaktadır.

İhracatın nasıl yapılacağı noktasında firmaların bilgi altyapısını güçlendirmeye ve onlara

rehberlik etmeye amaçlayan proje, profesyonel danışmanlar tarafından verilen eğitim ve

danışmanlık hizmetleri ile firmalarımızın dış pazarlara açılarak uluslararası pazarlarda rekabet

edebilir bir seviyeye gelmesine yardımcı olmak amacıyla tasarlanmıştır.

32

Projede metot olarak teorik bilgi yerine “nasıl” sorusunun cevabının verildiği, ders verme

yerine tartışma ve araştırma ortamının yaratıldığı, daha uygulamaya dönük, somut olarak

başlangıç noktasından start alacak bir eylem planı ile; firma durum analizi, strateji belirleme,

ihracat planı hazırlama, pazar araştırması yapma, yüz yüze ithalatçıyla yerinde görüşme

olanağı sağlama ve somut olarak ihracatı geliştirme ve bunun sürekliliğini sağlama adımlarını

kapsayan pratik bir eğitim metodu uygulanacaktır.

Projenin, hedef grubun beklenti ve ihtiyaçlarını aşağıda belirtilen unsurlar dahilinde

karşılayacaktır. Bunlar:

Doğu Karadeniz Bölgesi’nde Rize, Trabzon, Artvin ve Giresun’da 774 bin dekar alan

üzerinde yaklaşık 1-2 milyon kişi çay tarımıyla geçimini sağlamaktadır. Sektörün tüm

sorunlarına rağmen, Doğu Karadeniz Bölgesi’nin ekonomik kalkınmasında, bölge halkının

refah seviyesinin yükseltilmesinde, göçün önlenmesi ve yavaşlatılmasında çay tarımı önemli

bir işlev görmüş ve görmektedir. Yine GSMH, istihdam, gelir, gelir dağılımı ve tüketim gibi

çeşitli makro değişkenler açısından bölge ve ülkeye çok şeyler kazandıran çay sektörü, 1960'lı

yıllardan günümüze kadar ithal ikamesi sağlamış, katma değer yaratmış, istihdama olumlu

katkılarda bulunmuştur. Yöre insanının sosyo-ekonomik değerlerini ileri düzeye taşımış,

bölgenin refah düzeyinin artmasında büyük pay sahibi olmuştur.

Hedef grup olarak seçilenler arasında yer alan Çay sektörü temsilcisi firmaların ihracat

mevzuatı ve uygulamaları konusunda sahip oldukları bilgi ve beceri düzeyleri düşüktür. Bu

konuda bölgede verilen eğitim ve rehberlik hizmetleri yetersiz düzeydedir. Halihazırda ihracat

deneyimi bulunan sektör firmaları dış ticaret formalitelerinin yerine getirilmesi esnasında,

bilgi eksikliğinden kaynaklanan birçok hatalar yapmakta ve maddi zararlara uğramaktadırlar.

Daha önce bölgede çay sektörüne yönelik uluslararası pazarlama faaliyetlerinin

geliştirilmesini içeren benzer bir dış ticaret eğitim programı düzenlenmemiştir. Bu nedenle

sektör temsilcisi firmalarda bulunan çalışanlar, ihracat işlemlerinde geleneksel metotları

kullanmakta ve firmalarını yeni pazarlara açma, pazar araştırması yapma, müşterilerle etkili

iletişim kurma ve bilişim teknolojilerini kullanma gibi konularda doğru bilgiye ulaşma

konularında güçlükler yaşamakta, bu nedenle de ihracat anlamında arzu edilen verimliliğe

erişememektedirler.

Bölgedeki bir kısım sektör temsilcisi firmalar ise ihracat altyapısına sahip olmalarına rağmen

mevcut çalışanlarının ihracat konusunda yeterli bilgi ve işlemleri yürütebilecek teknik

donanıma sahip olmamalarından dolayı fiili olarak ihracata yönelememektedirler. Bu

anlamda, sektördeki KOBİ’lerin ihracata yönelmesi için ihtiyaç duydukları itici güç, ihracat

işlemlerini başlatacak ve yürütecek ve firma içi bilgi akışını ve etkileşimi üst seviyede

sağlayacak eğitimli ve nitelikli kilit elemanlardır. Bu nedenle firmalar fonksiyonelliklerini ve

sosyal konumlarını güçlendirecek, sektördeki performanslarının artmasına azami oranda katkı

sağlayacak motive edici güce ihtiyaç duymaktadır. Bu motive edici güç ise ihtiyaç duyulan ve

projemiz ile kendilerine kazandırılacak bilgi ve yetenekler olacaktır.

Projemizde faydalanıcı olarak yer alacak firmaların mevcut tarımsal üretim kaliteleri ve

verimliliklerinin artması; doğal kaynakların korunmasını esas alan dengeli ve çevreyle

uyumlu tarımsal altyapılarının oluşturulması ile sürdürülebilir bir uluslararası pazarlama

kabiliyeti kazanmaları planlanmaktadır. Ayrıca, uzun dönemde gelişecek ihracat başarısının

neden olacağı sinerji ile çarpan etkisiyle üretici gelirlerinde istikrar sağlanması, üreticilerin

hayat standardının yükselmesi ve sektördeki gelir dağılımını iyileşmesi beklenmektedir.

33

Projenin başarılı bir şekilde yürütülmesi ve tamamlanması sonucunda; firmalar Uluslararası

pazarlarda yeni markalar oluşturmak, imaj ve vizyon yenilemek, farklı ülkelere yönelmek,

üretimlerini dünya pazarlarındaki rekabet edebilir şartlara göre uyumlaştırmak, pazar

sinyallerine uygun ürün geliştirmek gibi konularda farkındalık düzeylerini artırmış

olacaklardır. Artan ihracat miktarı ile üretici gelirlerinde dolaylı olarak istikrar sağlanması,

üreticilerin hayat standartlarının yükselmesi ve gelir dağılımının iyileşmesi konularının

yanında gıda güvenlik ve güvenilirliğinin sağlanması konularında da önemli ilerlemeler

kaydedilmiş olacaktır. Projemizin bölgede başarılı bir şekilde tamamlanması neticesinde elde

edilecek somut bulgular ve çıktıların sektördeki diğer aktörler nezdinde yayım ve

yaygınlaştırılması çay sektörünün yapılandırılmasını, ihracata kanalize edilmesini, kurumsal

yapının güçlenmesini ve dolayısıyla çarpan etkisinin de hesaba katılmasıyla bölgenin sosyo-

ekonomik yönden gelişimine katkıda bulunulmasını da beraberinde getirecektir.

Halihazırda uluslararası normlarda pazarlama anlayışından uzak bulunan firmalar, projemizin

uygulanmasından sonraki dönemde edinecekleri somut katkılar ve vizyon gelişimi ile

ihracatta yeni pazar imkanları yaratılması; gıda güvenilirliği ile ilgili mevzuat

düzenlemelerinin uluslararası kurallar da dikkate alınarak tamamlanması ve etkili bir şekilde

uygulanması, tüketicinin bilgilenmesine önem verilmesi, üretimde verimliliğin ve çeşitliliğin

artırılması gibi olanaklara da kavuşmuş olacaklardır. Ayrıca, proje sonrasında araştırma-

geliştirme, eğitim ve yayım hizmetlerini daha etkin olarak kullanabilme kabiliyeti kazanacak

olan firmalar, sektörle ilgili diğer proje bazlı çalışmalara daha bilinçli ve etkin bir şekilde

katılım sağlayabilecek ve gereken sektörel konularda lobi faaliyetlerinde de etkin rol

alabileceklerdir.

34

6. DÜNYA’DA ÇAY TÜKETİMİNDE YENİ TRENDLER

Bilindiği üzere; Dünya çay ihracatının yaklaşık % 40’ı üretici ülkeler tarafından

gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla Dünya çay ihracatında üretimle paralellik gösterecek

şekilde Sri Lanka, Kenya, Çin ve Hindistan ilk sıralarda yer almakta olup, Almanya, İngiltere,

Hollanda ve Belçika gibi ülkeler çay üretmedikleri halde ithal ettikleri çayları işlemekte veya

doğrudan ihraç edebilmektedir.

Dünya çay üretiminde 5’inci sırada yer alan Ülkemiz, aynı zamanda Avrupa’ya da en yakın

çay üreticisi ülke konumunda olmasına karşın Dünya çay ihracatından potansiyeli ölçeğinde

pay alamamaktadır. Oysa Türk çayının tarım ve sanayisinde kimyasal ilaç ve katkı maddesi

kullanılmadan üretilmesi ihracatta önemli bir avantajdır. Ancak bu avantaj iç ve dış pazarda

yeterince kullanılamamaktadır. Ülkemiz, AB'ne üye olunması halinde, AB ülkeleri içinde çay

üreten tek ülke konumunda olacaktır. Uluslararası standartlarda ve AB tüketicilerinin damak

tadına uygun çay üretmek şartıyla, arz fazlası bulunan üretilen çayın potansiyeli ölçeğinde

ihraç edilmesi mümkün bulunmaktadır. Ülkemizde üreticilerce sıkça dile getirilen ve artık

ortak bir ortak kanı haline gelmiş konulardan biri de ülkemizin çay da ihracat şansının

bulunmadığı yönünde olduğudur. Bu konudaki fikrisabitliğin yıkılması, gereken alt yapı

gereksinimlerinin ürün çeşitliğinin de sağlanması yoluyla tamamlanması mümkün

bulunmaktadır. Bu konuda kendisi üretici olmamasına rağmen İngilizlerin tüm dünyaya

İngiliz çay saati ve sunum şekli olarak sütlü çay ile nüfuz etmesi, dünyaca bilinen markalar ile

bu sektörde öncü ülkelerden biri olmaları ihracat başarısına güzel bir örnek teşkil etmektedir.

İhracatta dünya sıralamasında ilk sıralarda yer alan İngiltere ağırlıklı olarak reeksport yaparak

dünya ihracatından % 6,2 oranında pay almaktadır. Kaldı ki ülkemiz üretici ülke olma

avantajına da sahip bulunmaktadır!!

Hong Kong’da gerçekleştirilen fuar ziyareti kapsamında çayın üretiminin en önemli güç

olmadığını bilakis sunumun, pazarlamanın, promosyonun ve tüketici tercihlerine göre ürün

çeşitlendirmesine gidilmesinin sektörün en önemli olmazsa olmaz unsurları olduğunu bizzat

yerinde gözlemleyerek idrak etmiş olduk.

Günümüzden bir örnek verecek olursak, Çay üretimi bulunmayan Dubai’nin tanıtım ve

promosyon faaliyetlerinin teşvik edici itici gücü ile “Dubai Trade Center” aracılığıyla çayı

pazarlama konusundaki manevra kabiliyeti, ihracat ve pazarlama stratejisi arasındaki

hedeflenen başarı ilişkisine bir diğer iyi örneği gözler önüne sermektedir.

Ülkemizin AB'ne aday ülke statüsünde bulunması göz önünde bulundurulduğunda Ülkemizin,

AB'ne üye olunması halinde, AB ülkeleri içinde çay ve hatta organik olarak çay üreten tek

ülke konumunda olacağı aşikârdır. Bu durum bir avantaj olarak kabul edildiğinden şimdiden,

sektörde faaliyet gösteren tüm kamu ve özel sektör işletmeleri, bilim, teknoloji ve araştırma

kuruluşları, üniversiteler ve sivil toplum örgütleri çaycılığımızın geliştirilmesi, ithalatçı ülke

taleplerine göre üretim ve sunumun çeşitlendirilmesi, korunması ve rekabet edebilir düzeye

ulaştırılması yönünde çalışmalara başlaması gerekmektedir.

Tarımında kimyasal ilaç, üretiminde katkı maddesi kullanılmadan üretilen Türk çayı dünya

pazarlarına tanıtılmalı ve dünya pazarlarında ihraç olanakları araştırılmalıdır. Ayrıca bugün

35

dünya trendlerine uygun olarak ihtiyaçlara özel fonksiyonel çayların üretimine gidilmesi

gerekmektedir. Bayan, erkek veya çocuklara özel, ihtiyaç veya hobilerine destek olacak

ürünler yapılırsa talep artacaktır.

Bunun yanısıra ambalaj da artık bir reklam çeşididir. Yenilikçi, göz alıcı, fonksiyonel

ambalajlar ve baskılar, tüketiciyle birebir iletişim kurmaktadır. Çayın bu kadar değerli olduğu

bir ülkede farklılaşma, ambalaj, kalite gibi konularla rekabet sağlanması ve çayın değerinin

korunması ve bu değerin uluslararası piyasalara taşınması gerekmektedir.

Artık çay dünyada tıbbi ve aromatik bitkilerle harmanlanarak ve katma değer katılarak

adaçayı, ardıç meyvesi, bamya çiçeği (hibisküs), kuşburnu, ıhlamur, rezene, ginkgo biloba,

ginseng, vb diğer bir çok bitkinin yaprak, çiçek, tohum, kök ve kabuk gibi kısımlarından elde

edilen çaylarda dünyamızda gittikçe artan bir miktarda tüketilmektedir.

Bitkisel çaylar genellikle bayanlar tarafından hem içlerindeki etkili bileşikler nedeniyle

destekleyici sağlık ve güzellik ürünleri olarak hem de duygusal bir iyilik hali, belirgin bir

huzur hissi verdiği için fazlaca tüketilmektedir. Günümüzde bunlara haklı olarak fonksiyonel

çaylar da denilmektedir. Tüketiciler üzerinde psikolojik satın alma güdüsü uyandıran bu

pazarlama modeli çay dışsatımında da kullanılabilecek bir model olarak değerlendirilebilir.

Dünya Üzerinde Yeni Trend Yeşil Çay

Özellikle yükselen sağlık bilinci ve

antioksidan özelliği ile küresel kirlenme

tehdidinden korunmak amaçlı olarak gün

geçtikçe daha fazla tüketilmekte olan yeşil

çayın önemli bir ihracat potansiyeli

bulunmaktadır. Yeşil çay ithalatının son

birkaç yıldır artmasının en önemli nedeni,

yeşil çayın sağlığa olumlu katkıların olduğuna ilişkin bilimsel açıklamalar ve insanlarda

sağlıklı yaşam bilincinin giderek daha da fazla artmasıdır. Bu temel eğilim sonucunda,

Dünyada Yeşil Çaya olan talebin ve gelişen pazar durumunun gelecekte olumsuz yönde

değişmeyecektir. Bu öngörü bize aynı zamanda yeşil çay üretiminin tüketim talep artışı

paralelinde arttığını da göstermektedir. Ülkeler artık daha fazla yeşil çay talep eder, daha fazla

tüketir durumdadır.

Benzer şekilde çay türevli nihai ürünler geliştirilebilir. Örneğin son uygulamalarda da

görülmektedir ki çay; bazı içecekler ile kek, bisküvi, peynir, dondurma, şekerleme ve cips gibi

gıda ürünlerine; sabun, krem ve deodorant gibi kozmetik ürünlerine, iplik gibi tekstil

ürünlerine; diş macunlarına, klima filtrelerine antioksidan ve antimikrobiyal özelliklerinden

dolayı eklenerek oldukça geniş bir ürün yelpazesinde kendine yer bulabilmektedir.

Ayrıca, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel idarelerin ortak organizasyonları ve

destekleri ile özellikle turistik bölgelerde çay tüketimine ve satışına imkan sağlayacak, çay

evleri (tea houses) gibi yapıların kurulması, freeshoplarda çay ürünlerinin satılması, turizm

36

sektöründeki yapı ve organizasyonlarda çayın tanıtımına etkin bir biçimde olanak sağlayacak

çay tanıtım grubu gibi oluşumların kurulmasına olanak sağlanması büyük önem arz

etmektedir.

Dolayısıyla çay sektöründe işbirliği, güç birliği ve kümeleme modeli ile sektördeki aktörlerin

çabuk pazara girmeleri, bilgiye çabuk ulaşmaları, finans elde etmeleri, Ar-Ge, üretim ve

pazarlama ortaklığı yapmaları, riski dağıtmaları, ihracatlarını artırmaları suretiyle bölge

ekonomisini yukarıya çekmeleri ve bölge halkını sosyo-ekonomik yönden refaha taşımaları

orta vadede mümkün bulunmaktadır.

Bütün bu olumsuzluklara karşılık, arz ve talep dengesizliğinde ortaya çıkan ürün fazlası

nedeniyle büyüyen stok hacimleri, dış pazar olanakları ile azaltılmaya çalışılmalıdır. Yeni dış

pazarlar bulmak için yapılacak çalışmaların başında ise, çayın kalitesinin geliştirilerek diğer

üretici ülkeler ile rekabet edebilmek gelmektedir. Türkiye’nin çay ihraç eden bir ülke

konumuna ulaşması için öncelikle kalite ve maliyet unsurlarına yönelik önlemlerin alınması

ve uygulamaya konulması gerekmektedir.

Çay ihracatında hala istenilen seviyelere ulaşılamamasına rağmen, son yıllarda standartlara

uygun yaş çay alımı ve kuru çay üretiminin yapılması, AR-GE çalışmalarına önem verilmesi

ve maliyet düşürücü çalışmalara yönelinmesi ile ihracatta nispi olarak artış sağlanmıştır.

Ancak bunlar yeterli değildir.

Çay ihracatımızın önemli bir bölümünü AB ülkelerinden Almanya, Hollanda ve İngiltere ile

ABD’ye yönelik olurken, son yıllarda BDT, Irak ve Polonya ile bir çok ülkeye ihracat

yapılmaktadır. Yakın ve komşu pazarlarımızdan biri olan Rusya Federasyonu ise çay

ithalatında dünya ülkeleri arasında öne çıkan ve yanı başımızda bulunan 350 milyon nüfusa

sahip dev bir Pazar konumunda bulunmaktadır. Başlıca çay ithalatçısı ülkeler bölgesel yakın

pazarlar olması nedeniyle RF ve Suudi Arabistan, Türkiye’nin muhtemel entegrasyonu

neticesinde topluluktaki tek çay üreticisi ülke olmasının neden olduğu potansiyel nedeniyle

İngiltere, Almanya ve Fransa olarak değerlendirilmektedir. Dünya’da kimyasal ilaç

kullanmadan çay üretimi yapan ender ülkelerden biri olan ülkemizde yetişen çayın, fuar, sergi

ve benzeri yollarla Dünya ülkelerine tanıtımının yapılabilmesi için gerekli çalışmalara hız

verilmelidir.

Reklam ve pazarlama, çay ihraç etmenin bir diğer önemli koşuludur. Tarımında kimyasal

ilaç, üretiminde katkı maddesi kullanılmadan üretilen Türk çayı dünya pazarlarına tanıtılmalı

ve dünya pazarlarında ihraç olanakları araştırılmalıdır. Ayrıca bugün dünya trendlerine

uygun olarak ihtiyaçlara özel fonksiyonel çayların üretimine gidilmesi gerekmektedir. Bayan,

erkek veya çocuklara özel, ihtiyaç veya hobilerine destek olacak ürünler yapılırsa talep

artacaktır.

Pazarda pay sahibi olmak için reklam her zaman önemlidir. Bunun yanında ambalaj da artık

bir reklam çeşididir. Yenilikçi, göz alıcı, fonksiyonel ambalajlar ve baskılar, tüketiciyle

birebir iletişim kurmaktadır. Çıkarılan ürünlere verilecek isimler de, reklam olarak

adlandırılabilir. Çayın bu kadar değerli olduğu bir ülkede farklılaşma, ambalaj, kalite gibi

37

konularla rekabet sağlanması ve çayın değerinin korunması ve bu değerin uluslararası

piyasalara taşınması gerekmektedir.

Artık çay dünyada tıbbi ve aromatik bitkilerle harmanlanarak ve katma değer katılarak

adaçayı, ardıç meyvesi, bamya çiçeği ( hibisküs ), kuşburnu, ıhlamur, rezene, ginkgo biloba,

ginseng, vb diğer bir çok bitkinin yaprak, çiçek, tohum, kök ve kabuk gibi kısımlarından elde

edilen çaylarda dünyamızda gittikçe artan bir miktarda tüketilmektedir. Bitkisel çaylar

genellikle bayanlar tarafından hem içlerindeki etkili bileşikler nedeniyle destekleyici sağlık

ürünleri olarak hem de duygusal bir iyilik hali, belirgin bir huzur hissi verdiği için

tüketilmektedir. Günümüzde bunlara haklı olarak fonksiyonel çaylar da denilmektedir.

Özellikle Yeşil çay artık yükselen sağlık bilinci ve küresel kirlenme tehdidinden korunmak

amaçlı olarak daha fazla tüketilme eğilimi sergilemektedir. Dünyada çay üretiminin %70’i

siyah, %23’ü yeşil çaydır. 2010 yılında Yeşil çay üretimi 1 milyon ton’lara ulaşmıştır.

Yukarıda açıklamış olduğum sadece 4-5 ülkenin yeşil çay ithalat rakamı 200 bin tonu

aşmaktadır. Bu rakam bize yeşil çayın önemli bir tüketim potansiyeli olduğunu

göstermektedir. Yeşil çay ithalatının son birkaç yıldır artmasının en önemli nedeni, yeşil çayın

sağlığa olumlu katkıların olduğuna ilişkin bilimsel açıklamalar ve insanlarda sağlıklı yaşam

bilincinin giderek daha da fazla artmasıdır. Bu temel eğilim sonucunda, Dünyada Yeşil Çaya

olan talebin ve gelişen pazar durumunun gelecekte olumsuz yönde değişmeyecektir. Bu

öngörü bize aynı zamanda yeşil çay üretiminin tüketim talep artışı paralelinde arttığını da

göstermektedir. Ülkeler artık daha fazla yeşil çay talep eder, daha fazla tüketir durumdadır.

Benzer şekilde çay türevli nihai ürünler geliştirilebilir. Örneğin son uygulamalarda da

görülmektedir ki çay; bazı içecekler ile kek, bisküvi, peynir, dondurma, şekerleme ve cips gibi

gıda ürünlerine; sabun, krem ve deodorant gibi kozmetik ürünlerine, iplik gibi tekstil

ürünlerine; diş macunlarına, klima filtrelerine antioksidan ve antimikrobiyal özelliklerinden

dolayı eklenerek oldukça geniş bir ürün yelpazesinde kendine yer bulabilmektedir.

Ayrıca çay evleri (tea houses) gibi yapıların yaygınlaştırılması, freeshoplarda çay ürünlerinin

satılması, turizm sektöründeki yapı ve organizasyonlarda çayın tanıtımına olanak sağlanması,

sivil toplum kuruluşları ve yerel idarelerinin ortak organizasyonlar ile promosyon

faaliyetlerini artırmalarının faydası olacaktır.

Çay, bitki olarak yetiştiricilikten, tüketici bardağına kadar olan tüm aşamalarda birçok

sektörle ilişki içindedir. Yaş çay ürünü tarım sektöründen sağlanırken, Madencilik

sektöründen kömür, Petro-Kimya sektöründen petrol ürünleri, Enerji sektöründen elektrik,

Ambalaj ve Kağıt-Basım endüstrisinden kağıt, Demir- Çelik sanayiinden demir çelik ürünleri,

Ulaştırma sektöründen nakliye, Gübre sanayiinden kimyevi gübre temin edilmektedir. Bu

nedenle, bahsekonu sektörler çay sektörü ile girift ilişki içinde olup, söz konusu sektörlerde

meydana gelen ya da gelebilecek olan tüm değişim ve gelişmelerden dolaylı olarak

etkilenebilmektedir. Ancak tersi düşünüldüğünde, bu haliyle çay sektörü kümeleme

faaliyetlerine ve güçlü bir tedarik zinciri tesis edilmesine uygun bir sektör olarak

değerlendirilebilmektedir.

38

Dolayısıyla çay sektöründe işbirliği, güç birliği ve kümeleme modeli ile sektördeki aktörlerin

çabuk pazara girmeleri, bilgiye çabuk ulaşmaları, finans elde etmeleri, Ar-Ge, üretim ve

pazarlama ortaklığı yapmaları, riski dağıtmaları, ihracatlarını artırmaları suretiyle bölge

ekonomisini yukarıya çekmeleri ve bölge halkını sosyo-ekonomik yönden refaha taşımaları

uzun vadede mümkün bulunmaktadır.

Son yıllarda, sözlü ve yazılı kaynaklarda ve de basında, yeşil çayın sağlıkla ilişkisini

açıklayan bilgiler hemen hemen hergün karşımıza çıkmaktadır. Bu yayınların etkisi ile yeşil

çay tüketimi giderek artmaktadır.

Sektörde çayın en çok bilinen 3 ana tipi vardır. Siyah, Yeşil ve Oolong çay. Onların

arasındaki temel fark üretim şekillerinden gelmektedir. Yeşil çayın üretiminde, yaprakların

fermente edilmemesi esastır. Yapısında, Poliyfenoller olarak bilinen yüksek oranda

Antioksidantların bulunduğu, Antioksidantların ise vücuda zarar veren serbest radikalleri yok

eden maddeler olduğu çeşitli bilimsel kaynaklarda ifade edilmektedir. Bilim adamları bu

serbest radikallerin insanın yaşlanma sürecini etkilediğini, kanser oluşumunu ve kalp

hastalıklarını artırdığını özellikle belirtmektedirler. Yeşil çayda bulunan polyfenollerin ise

serbest radikalleri etkisizleştirerek, insan sağlığını korumaya yardımcı olduğu çeşitli

kaynaklarda bilim adamaları tarafından ileri sürülmektedir. Çay deminin bu olumlu

özellikleri, son on yıldır, çay tüketen, ancak kendileri üretmeyen, ithal eden birçok ülkede

tüketimin önemli ölçüde artmasına yol açmıştır. Bunun en önemli göstergelerinden biride

ülkelerin ithalat rakamlarıdır.

Örneğin, bir kuzey Afrika ülkesi olan Fas, dünyada önemli yeşil çay ithalatçısı ülkelerden

biridir. Bu ülkenin yıllık yeşil çay ithalat miktarı 45.000-50.000 ton arasında değişmektedir.

Ülke yeşil çay ihtiyacının tamamını Çin den karşılamaktadır. Yeşil çay toplam çay

tüketiminde %99 paya sahiptir. Fasın dışında, Çin’den yeşil çay ithalatı yapan diğer Afrika

ülkeleri ise Gana ve Mısırdır. Gana’nın yeşil çay ithalatı 12-13.000 ton, Mısırın ise 11-12.000

ton arasında değişmektedir.

Yeşil çayın sağlık ile ilgili ilintisini, ardından çay üreten ve üretmeyen birkaç ülkede yeşil çay

tüketimini, ithalat rakamları ile vurgulamak, ardından özellikle üretici olmayan ülkelerden

gelen talebin giderek artmasının çay üreten ülkeler için önemli bir fırsat olduğunu belirtmek

gerekmektedir.

Avrupa Birliğinde ise yeşil çay ithalatı yüksek olan üç ülke vardır. Bunlar Almanya, Fransa

ve İngiltere’dir. Toplam çay ithalatı 300.000- 350.000 ton civarında olan Avrupa Birliği’nin

yeşil çay ithalat miktarı 25.000-30.000 ton arasında değişmektedir. Toplam ithal edilen çayın

%10’nu yeşil çaydır. AB yeşil çay ithalatının %71’ini Çin den, %29’unu Endonezya,

Vietnam, Hindistan, Sri Lanka ve Gürcistan’dan gerçekleştirmektedir. Bir AB üyesi olan

Almanya’nın yıllık ithalat rakamı 11-12.000 ton, Fransa’nın 6.000–6.500 ton, İngiltere’nin ise

1.500-3.500 ton arasında değişmektedir. Almanya, Fransa ve İngiltere yeşil çayın büyük bir

miktarını Çin’den temin etmektedirler. Fransa ayrıca re-export yoluyla AB üyesi diğer

ülkelerden, Özellikle Almanya ve İngiltere den, yeşil çay ithal etmektedir.

39

Japonya bilindiği gibi, 800 yıldır geleneksel olarak yeşil çay üreten ve tüketen bir ülkedir. Bu

ülkede, Çay hemen hemen her gün tüketilmektedir. Yıllık yeşil çay üretim miktarı 85.000–

100.000 ton arasındadır. Japonya, üretim dışında da tüketim ihtiyacını karşılamak için, bir

miktar yeşil çay ithal eden bir ülkedir. İthalat seviyesi son yıllarda 10.000 ila 18.000 ton

arasında değişmektedir. Günümüzde Japonya da çay için toplam iç tüketim talebi kabaca 130-

140,000 tondur. Bunun 100,000 ton’u yeşil çay, geri kalan 40.000 ton ise siyah çaydır.

Amerika’ da tüketilen çayın %83’ü siyah çay, %16’sı ise yeşil çaydır. Çok az miktarlarda

Oolong çay tüketilmektedir. Toplam yeşil çay ithalatı 18-19.000 ton arasındadır. Yeşil çay

ithal edilen ülkelerin başında ise Çin ve Almanya gelmektedir. Çin den ithal edilen çay

miktarı 11-12.000 ton, Almanya’dan ithal edilen miktar 2.000 -3.000ton civarındadır.

Geleneksel siyah çay tüketicisi olan Rusya, 2005 yılında 12,566 ton, 2006 yılında 13,327 ton

yeşil çay ithalatı ile yeşil çay ithalatında önemli bir ülke konumuna yükselmiştir. Yeşil çayın

temin edildiği ana ülkeler yine Çin ve Sri Lanka’dır. Ancak Vietnam ve Almanya da son

yıllarda Rusya ya yaptıkları ihracat miktarlarını önemli ölçüde artırmışlardır. Rusya’nın 2006

yılında Çin’den aldığı yeşil çay miktarı 7,564 ton, Sri Lanka’dan 3,233 ton, Vietnam’dan 768

ton ve Almanya’dan ithal ettiği yeşil çay miktarı ise 634 tondur.

Dünyada çay üretiminin %70’i siyah, %23’ü yeşil çaydır. 2010 yılında Yeşil çay üretimi 1

milyon ton’lara ulaşmıştır. Yukarıda açıklamış olduğum sadece 4-5 ülkenin yeşil çay ithalat

rakamı 200 bin tonu aşmaktadır. Bu rakam bize yeşil çayın önemli bir tüketim potansiyeli

olduğunu göstermektedir. Yeşil çay ithalatının son birkaç yıldır artmasının en önemli nedeni,

yeşil çayın sağlığa olumlu katkıların olduğuna ilişkin bilimsel açıklamalar ve insanlarda

sağlıklı yaşam bilincinin giderek daha da fazla artmasıdır. Bu temel eğilim sonucunda,

Dünyada Yeşil Çaya olan talebin ve gelişen pazar durumunun gelecekte olumsuz yönde

değişmeyecektir. Bu öngörünün temel dayanaklarından biride FAO’nun 2012 yılı üretim artış

oranları ve 2012 yılı üretim projeksiyonudur. 30 Ocak - 1 Şubat 2012 tarihinde Sri Lanka’nın

Colombo şehrinde FAO’nun düzenlediği 20.Dönem Hükümetlerarası Grup toplantısında

açıklanan mevcut durum ve orta dönem projeksiyonun da ; yeşil çay üretiminin son on yılda

%1.9 artış ile 2011 yılında 1.29 milyon tona yükseldiği ifade edilmektedir. Bilindiği gibi,

Dünya çay pazarında oluşan fiyatlarda, arz ve talebi doğrudan etkilemektedir. FAO’nun

gelecek on yıllık üretim tahminine göre, yıllık % 1.9 artış oranı ile siyah çay üretiminin 2021

yılında 3.28 milyon ton, yeşil çay üretiminin ise yıllık artış oranının siyah çaya oranla daha

yüksek olacağı beklentisi ile, %7.2 oranında bir artış sonucunda, 2.6 milyon tona yükseleceği

yönündedir. Bu öngörü bize aynı zamanda yeşil çay üretiminin tüketim talep artışı paralelinde

arttığını da göstermektedir. Ülkeler artık daha fazla yeşil çay talep eder, daha fazla tüketir

durumdadır.

''Özellikle Çin ve Hindistan'ın üretim değerlerinde önemli artışlar söz konusudur. Bu

iki ülke diğer ülkelere kıyasla ciddi miktarda fazla üretim yapmaktadır. Bu bakımdan

çayımızın kalitesini daha da artırarak pazarda daha iyi yer almalı, dünyadaki

gelişmeleri iyi takip etmeliyiz..”

Türkiye, dünyada İrlanda’dan sonra en fazla çay içilen ikinci ülke. Araştırmalara göre

Türkiye’de 100 kişiden 96’sı her gün çay içiyor, kişi başına yıllık çay tüketimi de 2.8

40

kilogram. Ancak geleneksel tavşan kanı çayın tahtı son yıllarda sarsılmaya başladı. Önce

poşet çaylar çıktı. Ardından sağlıklı yaşam, detoks modası geldi. Meyve ve bitki çayları

damak tadımızı değiştirdi. Yeşil çaydan sonra, beyaz çayı öğrendik. Şimdi çay satan

mağazaların sayısı artıyor.

Bugün birçok şehirde Hindistan, Çin, Seylan ve İngiliz çay çeşitleri satılıyor. Marketlerin çay

rafları her geçen gün genişliyor. Yeni tanıştığımız aksesuvarlar sayesinde çay içmek bir

seremoni halini alıyor.

Fonksiyonel Çaylar: Tüketicilerin sağlıklı ve uzun yaşam istekleri doğrultusunda

Türkiye’de fonksiyonel çaylar, bitki ve meyve çayları tüketiminin önemli ölçüde artıyor.

Günlük yaşamın getirdiği fiziksel ve zihinsel yorgunluk gibi faktörler zaman zaman rahatsız

edici boyutlara ulaşabiliyor. Sağlıklı yaşam isteğiyle birlikte tüketicilerimiz korunma ihtiyacı

yani bağışıklığı güçlendirmek, dengeli yaşam ve kilo yönetimi konusunda arayış içerisindeler.

Hiç kuşkusuz, sağlıklı ve uzun bir yaşam herkesin dilediği. Günlük rahatsızlıkları gidermek

ve sağlıklı kalabilmek için doğal yollardan destek alma amacıyla bitkilerden yararlanma, yeni

beslenme alışkanlıkları edinme ve yaşam biçimimizi değiştirme, son yılların en sık tartışılan

konuları arasında. Gün içerisinde yorgunluk, soğuk algınlığı, hazımsızlık ve uykusuzluk gibi

rahatsızlıklarla başa çıkmamız gerekebiliyor. Son dönemde önemini giderek arttıran bitki,

meyve ve yeşil çaylar; kendimizi iyi hissetmemizi sağlayan, sağlıklı yaşam için kullandığımız

doğal, içerdiği etken maddeler ve uçucu yağlar sayesinde sağlığa yararlı ve kafein içermeyen

özel olarak formüle edilmiş ürünlerdir.

Türkiye’de meyve ve bitki çayı pazarı yıllık 2 bin tonluk bir büyüklüğe ulaştı. Pazarın

büyümesinde, insanların günlük yaşamları içinde hem keyif hem de fayda aldıkları ürünlere

yönelmelerinin payının büyük olduğu aşikardır. Pazarın büyümesinde, insanların günlük

yaşamları içinde hem keyif hem de fayda aldıkları ürünlere yönelmelerinin payı önemlidir.

Sağlıklı yaşam trendinin arttığı dönemde sayısız faydaları ile hızlı büyüme eğiliminde olan bir

segment. Bu alanda özellikle çeşitlilik, farklı lezzetler üzerine giderek elde ettiğimiz başarıyı

yine bu yolla tüketici beklentilerini karşılayarak devam ettirilmelidir.

41

2013 YILINDA DÜZENLENECEK ÖNEMLİ GIDA FUARLARI

FUAR ADI ÜLKE ŞEHİR FUAR TARİHİ FUAR KONUSU WWW

WORLD TEA EXPO AMERİKA LAS VEGAS 7-9 HAZİRAN 2013 ÇAY http://www.worldteaexpo.com

SIAL FRANSA PARİS 19-23 EKİM 2013 TÜM GIDA ÜRÜNLERİ

http://www.sialparis.com

WORLD FOOD MOSCOW RUSYA MOSKOVA 16-19 EYLÜL 2013 TÜM GIDA ÜRÜNLERİ

http://www.world-food.ru

ANUGA ALMANYA KÖLN 5-9 EKİM 2013 TÜM GIDA ÜRÜNLERİ

http://www.anuga.com

HONG KONG INTERNATIONAL TEA FAIR

HONG KONG HONG KONG 15-17 AĞUSTOS 2013 ÇAY http://www.hktdc.com/fair/hkteafair-en/Hong-Kong-International-Tea-Fair.html

42

ÇAY İHRACATIMIZIN ARTTIRILMASINA YÖNELİK ÖNERİLER

Hepimizin de bildiği gibi bölgemiz için bir yeşil altın olan çay; katalizör bir sektör olması

yani bağlantılı bir çok sektörleri ilgilendirmesi nedeniyle bölge ekonomimiz açısından büyük

bir öneme haiz bulunmaktadır. ancak, bugüne kadar yürütülen politikalarla daha çok sadece iç

piyasa tüketimine yönelik konumlandırılan çay sektörü, taşımış olduğu avantajlı yönleri ile

dış ticarete yani ihracata yönlendirilememiştir. günümüzde artık hiç bir ürün sadece iç piyasa

tüketimi açısından üretilmemekte, küreselleşmenin gereği artık her ürün dünya için, dünya

tüketimi için üretilmek ve dünya tüketici tercihlerine uygun hale getirilmek zorundadır.

içinde bulunduğumuz yüzyıl şartları yani küreselleşme artık bunu gerektirmektedir.

Bugün için çay sektörüne baktığımızda 2010 yılında yaklaşık 230.000 ton civarında bulunan

kuru çay üretimi içinde ihracatın payı % 1 dir. Yani 2010 yılında 2.190 ton karşılığı 9.162.522

ABD doları tutarında çay ihraç edilmiştir. 2011 yılının ilk dokuz ayında ise çay ihracatımız

1.590 ton karşılığı 7.332.882 dolar olmuştur. görüleceği gibi çay ihracatımız çok düşük

düzeylerde yani toplam üretimin % biri düzeyinde bulunmaktadır. Yapılan çay ihracatı da

daha çok ÇAYKUR’un ihraç kayıtlı satışları çerçevesinde yapılmakta ve bu ihracat da Türk

nüfusunun yoğunlaştığı Avrupa ülkelerine yine Türk tüketicilere yönelik olmaktadır. İhracat

yapılan ülke sayısı 58’dir. Çay ihracatımızın çok düşük kalmasındaki ana neden dünya

tüketici tercihleri doğrultusunda istenilen düzeyde ve tercih edilebilir özelliklerde çay

üretimimizin yetersiz olması ve ürün çeşitleri geliştirmede yetersiz durumda olmamızdır.

Bunun yanında tanıtımın yetersiz olması, maliyet unsuru, çay imalatçısı firmaların kapasite ve

sermaye yetersizlikleri gibi nedenlerde ihracatımızın geliştirilememesindeki nedenler arasında

yer almaktadır. İthalatımıza baktığımızda ise maalesef 2010 yılında çay ithalatımız

ihracatımızın neredeyse 4 katı düzeyinde olup, 8.618 ton karşılığı 21.530.453 dolar tutarında

2010 yılında ithalat yapılmıştır. 2011 yılının 9 ayında ise 6.620 ton karşılığı 14.363.941 dolar

tutarında ithalat yapılmıştır. Yapılan ithalat gerek ihtisas gümrüğü uygulaması ve gerekse

üretim kaynaklı hammadde olarak ithal edilmesi nedeniyle kısmı olarak kontrol altına alınmış

ve ithalatta daha çok yaş çay rekoltesinin düşük olduğu yıllarda artmaktadır. Ancak kaçak

yollarla gelen ithal kaynaklı çaylar sektör için tehdit oluşturmaya devam etmekte ve gümrük

ve ticaret bakanlığımız uhdesinde alınan önlemlerle bu konuda her geçen gün iyileşmeler

yaşanmaktadır. Temennimiz bu kaçak girişlerin tamamen sıfırlanmasıdır.

Oysaki yeşil altın Türk çayının diğer rakip ülke çaylarına oranla birçok üstün özellikleri

bulunmaktadır. Bizler bu tür çalıştaylarla belirleyeceğimiz stratejiler ve yapılacak güç

birlikleri ile Türk çayının ihracatını önemli rakamlara ulaştıracağımıza inanıyorum. Çayın

ihracatının arttırılması ile bugün kısıtlamaya gittiğimiz üretim alanları genişlemeye

başlayacak, bu sayede çay bölge insanımız için ekonomik getirisi artacağı için bölgeden

yaşanan göç olayı da durma noktasına gelecektir.

43

Çay ihracatının arttırılması ve çaydan daha fazla katma değer oluşturmamız açısından aşağıda

sıralayacağım önerilerin bölge sivil toplum örgütleri el birliği içinde hayata geçirilmesi

gerekmektedir. Bu önerilerimizin hayata geçirilmesi konusunda doğu Karadeniz ihracatçıları

birliği olarak her türlü desteği vermeye hazır olduğumuzu şimdiden belirtmek istiyorum.

Ayrıca, bildiğiniz gibi ülkemizde her ürünün ihracatı ile ilgili sektörle ve bölgesel çalışmalar

yapmak üzere kurulmuş ihracatçı birlikleri bulunmaktadır, bu kapsamda da yetki alanında

Trabzon, Rize, Artvin ve Gümüşhane bulunan doğu Karadeniz ihracatçılar birliğinin, çay

ürün olarak yetki alanında bulunmakta ve bu konuda da çalışmalar yürütmektedir.

Bu çerçevede Türk çayının hak etmiş olduğu konuma getirilmesi, çaydan daha fazla bölge

ekonomisine katkı sağlanması amacıyla önerilerimiz;

Bölgemiz için altın değerinde bulunan çaydan maalesef sıcak içecek dışlında yüksek

katma değer ihtiva eden ürünler geliştirememişiz. Faydaları sayılamayacak düzeyde

bulunan çaydan diğer bitkisel ürünlerde olduğu gibi gerek gıda ve gerekse sağlık ve

kozmetik alanında ürünler geliştirilmesi için ivedilikle bir güç birliği veya enstitü tarzı

bölge sivil toplum kuruluşlarının ve özel sektörün iştiraki ile ar-ge ve imalat

faaliyetinde bulunacak bir birim kurulması gerekmektedir. Bu konuda Isparta’da

bulunan gülbirlik yani gülden çeşitli kozmetik ürünler geliştiren kurum örnek

alınabilir. Bugün her ürünün bir parfümü, şampuanı, sabunu, kolonyası, kremi vs.

gibi kozmetik alanında kullanılan ürünleri olmasına rağmen, çay bu alanda

değerlendirilememiştir. Ayrıca, kimya sanayiinde ve ilaç sanayiinde kullanma imkânı

bulunan kafein ve tanen gibi birçok türev çayda bulunmaktadır. Bu konularda

gerekirse TÜBİTAK ve üniversitelerimizle birlikte bir araştırma yapılarak bu

saydığımız alanlara yönelik Rize ilimiz için marka olacak çaydan içecek dışında

yüksek katma değerli ürünlerin üretimini yapacak ve değerli büyük işadamlarımızın

da katkıları alınarak bir tesis ve araştırma merkezi Rize ilimize kazandırılmalıdır. Bu

şekilde yeni ürünlerin geliştirilmesi ile çayda kota sorunu olmayacak ve hatta üç

yaprak dışında çay bitkisinin diğer yapraklarının da değerlendirilmesi imkânı doğacağı

için üreticinin eline daha çok para geçmiş olacaktır.

Çayın yurtdışı piyasalarda tanıtımına çok büyük katkısı olacağına inandığımız çıkış

kapılarındaki gümrüksüz satış mağazalarında Türk çayının satışı yapılabilmelidir.

Maalesef birçok ülkenin ürün ve markaları bu mağazalarda satılmasına rağmen Türk

çayını bu mağazalarda görememekteyiz. Bunun için sayın bakanımızdan istirhamımız

kendi bakanlıkları uhdesinde bulunan bu konuda, sadece çıkış kapılarındaki

gümrüksüz satış mağazalarına Türk çayının ÇAYKUR veya diğer üstün markalı Türk

çaylarının konulması konusunda mağaza sahiplerine telkinde bulunulması veya

gümrüksüz mağazalarda ÇAYKUR’un veya diğer üstün markalı çayların reyon açması

sağlanmalıdır. Sadece çıkış kapılarında bu uygulamanın yapılması Türk çayının

yurtdışında tanıtımına büyük katkı sağlayacaktır.

44

Çay ihracatımızın arttırılabilmesi için ürün kalitesi olmazsa olmaz özelliklerin

başında yer almaktadır. Bugün ürün çeşidi ve kalitesi ile onur duyduğumuz birçok

firmamız ve ÇAYKUR gibi markamız olmasına rağmen, maalesef merdiven altı

üretim tarzı çok kötü kalitede üretim yapan, piyasaya ürün sunan firmalarda

bulunmaktadır. Bu konuda tarım bakanlığımızı çok titiz bir denetim yapmaya

gerekirse çay gıda kodeksini yeniden revize ederek, kalitesiz ve tescil edilmiş markası

olmadan üretim yapan, ambalaj konusunda titiz davranmayan, kısacası her yönüyle

insan sağlığını ön planda tutmayan firmaların üretimine müsaade edilmemelidir.

Ayrıca, çay ambalajı konusunda yarışmalar düzenlenerek, ürüne albeni kazandıracak

yeni ambalaj türleri ve stilleri geliştirilerek uluslararası piyasalarda rakiplerimiz

ölçeğinde ve üstünde ambalajlarda ürünlerin piyasaya sunumunu sağlamalıyız.

Öncelikli olarak çayda birim başına verimin arttırılmasına yönelik çalışmalar

ivedilikle yapılmalıdır. Verimi yüksek fidan yetiştirilmesi konusunda tarım

bakanlığımız ve ÇAYKUR bir yol haritası belirlemesi gerekmektedir. Bunun yanında

özellikle uluslararası piyasalarda son yıllarda ülkemiz tarım ürünlerinin büyük sorun

yaşadığı aşırı ve bilinçsiz kimyasal gübre kullanımına son verilmesi gerekmektedir.

Aşırı kimyasal gübre kullanımı sonucu ürünlerde oluşan nitrit ve nitrat kalıntısı

nedeniyle bugün birçok ülkeden ihraç ürünlerimiz geri iade edilmektedir. Bunun için

çay üretiminde kimyasal gübre kullanımını tamamen yasaklamamız gerekmektedir.

Bunun yerine yaş çayın işlenmesi aşamasında ortaya çıkan tonlarca çay atıklarımız

bulunmaktadır ve çay yaprağı da tabiatta en kaliteli organik gübre özelliğine sahiptir.

Bunun için ÇAYKUR önderliğinde gerekirse sivil toplum kuruluşları ve özel çay

sektörünün müşterek organizasyonunda Rize ilimizde bir organik gübre üretim tesisi

kurularak, bu çay atıklarının ekonomiye kazandırılması sağlanabilir ve çay üreticisine

de bu gübre dışında kimyasal gübre kullanması yasaklanır. Ayrıca, bölgemiz bitkisel

ürün açısından zengin olması nedeniyle organik gübre üretimi hammaddesi temininde

hiç bir sorun yaşanmayacak, sadece fabrikalardan çıkan çay atıklarının

değerlendirilmesi hammadde için yeterli olacaktır. Bunu başarmamız halinde Türk

çayına çok önemli bir rekabet avantajı kazandırmış bulunacağız. Bu projenin hayata

geçirilmesi konusunda finansman temininde de var olan kalkınma ajansı hibe fonları

ile tarım ve kırsal kalkınma destekleme kurumu hibe fonları, diğer Avrupa birliği hibe

fonlarından faydalanma imkânının bulunması bu projenin faaliyete geçirilme imkânını

daha da kolaylaştırmaktadır.

İhracatçı birlikleri olarak çatı kuruluşumuz Türkiye ihracatçılar meclisi ve ekonomi

bakanlığımız müşterek organizasyonunda yaptığımız çalışmalarla ülkemizin

cumhuriyetimizin 100’üncü kuruluş yıldönümü olan 2023 yılında 500 milyar dolarlık

ihracat hedefine ulaşmak için her sektörün projeksiyonunu çıkardık ve bu hedefe

ulaşmak için yapılması gereken adımlar ve alınması gereken önlemleri belirledik. Bu

çerçevede bugün yıllık 9 milyon dolar seviyesinde bulunan çay ihracatımızın 2023

45

yılında en az 250 – 300 milyon dolarlar seviyesine ulaştırmayı hedef olarak

belirlememiz gerekmektedir.

Bunun içinde tanıtıma önem vermemiz başta ÇAYKUR olmak üzere üstün kalitede

üretimi bulunan firmalarımızın dünyada belli başlı çay ve gıda fuarlarına katılmalarını

sağlayacak organizasyonları yapmamız gerekmektedir. Bu konuda ekonomi

bakanlığımızca verilen ve uygulamasını ihracatçı birlikleri olarak yaptığımız devlet

yardımları bulunmaktadır. Bu yardımlarından faydalanılması konusunda kurumumuz

her türlü desteği ve yardımı yapmaya hazırdır. Özellikle her yıl Amerika ve Hong

Kong’da düzenlenen dünyanın en büyük çay fuarları bulunmaktadır. Bu çay

fuarlarına bölge sivil toplum kuruluşları olarak firmaları alıp götürmemiz

gerekmektedir. Bunun yanında çay ihracatımızın artırılması konusunda, gerek fuar

yardımları, gerekse ürün kalitesi ve gıda güvenliğine yönelik alınacak sertifika

maliyetlerinin bir kısmının karşılanması, ikinci oturumda bakanlığımız yetkililerince

açıklanacak turquality ve tanıtım destekleri ve diğer desteklerden firmalarımızı

faydalanmaya davet ediyorum. Özellikle yurtdışında birim açılması veya mevcut

marketlerde reyon kiralanması halinde ödenen kira tutarının %90’ına kadarı devlet

tarafından karşılanmaktadır. Bu konuda bütün firmalar desteklenmektedir. Bu destek

mekanizmalarından daha etkin faydalanılması konusunda çay imalatçısı firmalarımızın

birliğimizle temasa geçmeye davet ediyorum.

İhracatta yurt dışı tanıtım olmazsa olmaz pazarlama kanallarının başında yer

almaktadır. Özellikle Türk çayının var olan doğallık, organik olma gibi özellikleri,

bölgenin doğal güzellikleri ile görsel olarak birleştirilerek yurt dışı piyasalarda etkin

tanıtım çalışmaları yapılması ve bunun finansmanı konusunda da bir tanıtım fonu

oluşturulabilmelidir. Ancak, ihracatçı birliklerince yürütülen ve diğer oturumlarda

ekonomi bakanlığımız yetkililerince tanıtımı yapılacak olan tanıtım gruplarının

oluşturulmasında, finansman temini ve fonun oluşumu ihracat esnasında ürün

değerinin üzerinden binde oranları ile yapılan kesintilerden oluşturulmaktadır. Bu

tanıtım grubu halen birçok ürün grubunda başarılı bir şekilde yürütülmektedir. Ancak,

çay ihracatının düşük olması nedeniyle, bu tanıtım fonunun sadece çay ihracatı

üzerinden yapılacak kesintilerle oluşturulması mümkün olamayacaktır. Bunun için

yeni kaynaklar oluşturabilmemiz, çay ithalatı üzerinden de bu fon için kesinti

yapılabilmesi gerekirse borsalarda yapılan alım satımlar üzerinden bir miktar kesinti

yapılması veya yaş çay alımlarında müstahsilden on binde bir gibi cüzi miktarlarda

kesinti yapılarak bu fonun oluşturulması ve fon yönetiminin de ihracatçı birliğimiz,

ÇAYKUR, özel sektör, ticaret borsası, ticaret odası temsilcilerinden oluşması şeklinde

bir oluşum sağlanabilmelidir. Oluşturulacak bu fonla yurtdışında etkin bir tanıtım

kampanyaları yapılması ile çay ihracatımızda çok büyük bir atılım sağlanmış

olacaktır.

46

Bugün için çay ihracatımızın geliştirilememesinde diğer etkenler yanında en önemli

etken maliyet unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Rakip ülkeler her ne kadar dünya

ticaret örgütü tarafından kısıtlanmış olsa bile tarım ürünleri ve çay ihracatına

uluslararası piyasalarda rekabet avantajı kazandırmak amacıyla nakdi destekler

vermekte veya çay ihracatçısını nakliye maliyetleri yönünden desteklemektedir. Bu

konuda da ülkemizde bir kısım işlenmiş tarım ürünlerine mahsup sistemi şeklinde

destekler verilmektedir. Çayında tarımsal ürünlerde ihracat iadesi destekleri

kapsamına alınması konusunda gerek sayın bakanımızdan ve gerekse sayın ekonomi

bakanlığımız yetkililerinden yardım talep etmekteyiz. Yani çay ihracatının da

destekleme kapsamına alınması ihracatın artmasına büyük katkı sağlayacaktır.

Yine çay ihracatımızın arttırılabilmesi için ihracatçılar birliği olarak devlet yardımları

kapsamında yürüttüğümüz “çay üreticisi firmaların ihracat kapasitelerinin arttırılması”

projemiz bulunmaktadır. Bu proje kapsamında yaptığımız duyurular dahilinde

projeye katılan 10 firma bulunmaktadır. Bu firmalar için proje dahilinde yaptığımız

ihtiyaç analizleri ile firmaların eğitim ihtiyaçları belirlenerek, ihtiyaç duydukları

alanlarda eğitimleri tamamlanmış, bundan sonra projenin devamında bu firmaların

uluslararası pazarlarda rakip ülke ürünlerinin konumunun incelenmesi için fuar

ziyareti ve partner firmalarla iş bağlantısı konusunda görüşmeler yapılması amacıyla

ticaret heyeti programları yapılacaktır. 2010/8 sayılı uluslararası rekabetçiliğin

geliştirilmesinin desteklenmesi tebliği kapsamında yürütülen bu projemizin

tamamlanması akabinde, yine uluslararası kalitede çay üreticisi firmalarımıza yönelik

bu kabil projeler yapılarak uygulaması yürütülecektir. İhracatçılar birliği olarak yine

turqualıty desteği kapsamında çayın tanıtımı için önemli prestij fuarlarına katılım

konusunda önümüzdeki dönemde projeler yapılacaktır.

Yurtiçi piyasada da çay tüketiminin arttırılmasına yönelik faaliyetler yapılması

gerekmektedir. Ülkemizde bütün şehirler yabancı markalı kahve zincir mağazaları ile

dolmaktadır. Bunun için çay için de bir zincir marka veya farklı içecek türleri

oluşturularak avm veya gözde mekânlarda mağaza zincirleri oluşturulması bunun

yanında, son yıllarda bölgemizin yoğun turist alması durumu dikkate alınarak il ve

ilçelerimizin belli giriş-çıkış noktalarında, mola yerlerinde tek tip çay satış ve içecek

alanlarının oluşturulması çayın tanıtımına büyük katkı sağlayacaktır.

Yukarıda sıralanan önerilerin eyleme dönüştürülmesi ve hele hele bugün tek bir yaş çay

üretimi olmadığı halde dünya ticaretinde söz sahibi ülke olan İngiltere örneğinde olduğu gibi

strateji izlememiz halinde dünya piyasalarında söz sahibi ülke konumuna gelmemiz hiçte zor

olmayacaktır.

Ayrıca, son yıllarda dünyada hızla artış gösteren doğal ürün kullanımı trendini çok iyi

kullanmamız, özellikle yeşil çay ve organik çay konusunda çok hızlı davranarak ürün

geliştirmemiz gerekmektedir.