anticka grcka
DESCRIPTION
istorija umjetnosti za arhitektonski fakultet u novom saduTRANSCRIPT
ANTIČKA GRČKA
Pod pojmom civilizacije antičke Grčke podrazumevamo period od XI do I veka pre naše ere. • XI – VIII veka:
Homerovsko doba • VII i VI vek: • Arhajsko doba • V – IV veka: • Klasično doba • IV – I vek:
Helenističko doba
Prostorni okvir umetnosti antičke Grčke
• Umetnost antičke Grčke nastala je na grčkom kopnu i ostrvima Egejskog mora.
• Tokom vremena, zahvaljujući veštim moreplovcima, trgovini i osvajanjima, Grčka je svoju kulturu proširila na obale Sredozemnog mora.
• Kultura antičke Grčke ostavila je duboke tragove u Maloj Aziji, severnoj Africi, na obalama Jadranskog mora, južnoj Italiji i Francuskoj i na južnim delovima Balkanskog poluostrva.
Uticaji kulture i umetnosti antičke Grčke
• Kultura antičke Grčke nastavila je da živi i kroz kulturu Etruraca i antičkog Rima.
• Umetnost ranohrišćanskog perioda preuzela je mnoge elemente i izražajna sredstva antičke grčke umetnosti.
• Hrišćanski mislioci tokom srednjeg veka izučavali su antičke pisce i filozofe.
• U renesansi likovne umetnosti nalaze inspiraciju u delima grčkih antičkih stvaralaca.
Društvo u antičkoj Grčkoj
• Društveno uređenje zasnovano na samostalnim gradovima-državama koje su se zvale polisi
• U polisima su živeli slobodni građani
• Nižu klasu su činili robovi
Grčka religija i mitovi • Grčki bogovi su imali čovečji lik, kao i sve dobre i loše
osobine ljudske prirode • Postojala su i božanstva čije je telo predstavljalo
kombinaciju čovečjeg i životinjskog (kentauri, sfinge), ili kombinaciju različitih životinja (himere, grifoni).
• Među bogovima je postojala hijerarhija: vrhovni bog je bio Zevs, njegova žena je bila boginja Hera
• Među bogove su spadala i njihova deca kao i mnoga druga božanstva.
• Deca nastala iz veze božanskih i ljudskih bića bila su polubogovi.
• Priče o životima i podvizima bogova nazivaju se mitovi.
Otmica Evrope • Mitološke teme čine
najvažniji sadržaj u grčkoj umetnosti.
• Umetnici i danas nalaze inspiraciju u temama iz grčke umetnosti.
• Boginja Evropa Zevsu nije htela da uzvrati ljubav. Da bi pobegla od njega, prevorila se u kravu.
• Ljubav među grčkim bogovima predstavlja čestu temu slikarstva baroka.
• Grčka filozofija je bila humanistički orijentisana. Filozofi su polazili od uverenja da je “čovek mera svih stvari”.
• Najpoznmatiji filozofi antičke Grčke su Platon, Aristotel, Sokrat, Diogen.
• Grčka kultura je iznedrila i druge velike umove, kao što su Homer, Herodot (otac istorije), ili pisci drama Aristofan, Sofokle i Euripid.
• Takmičarski duh oličen je u sportskim svečanostima. Najveće takmičenje antičkog sveta bile su Olimpijske igre koje su se održavale u Olimpiji od 776. godine p.n.e. Od prvih olimpijskih igara stari Grci su računali godine.
• Tokom trajanja olimpijskih igara u antičkom svetu su predstajala sva neprijateljstva.
• Igre u Olimpiji održavale su se do 393. godine naše ere. • Olimpijske igre je 1896. obnovio Pjer de Kuberten.
Održane su u Atini i danas se održavaju svake četvrte godine, u različitim gradovima sveta.
• Kult savršenstva ljudskog tela, takmičenja, lepote, harmonije i zdravlja odredili su položaj i izgled svih umetničkih grana: arhitekture, skulpture, slikarstva, poezije, drame, pozorišta, muzike, plesa i primenjnih umetnosti.
Slikarstvo na vazama • Primenjene umetnosti
dostigle su vrhunac u izradi i ukrašavanju keramike.
• Na keramičkim posudama odigrala se prva pojava specifično grčkog stila u slikarstvu.
• Keramičke posude koristile su se u ritualne svrhe kao i u svakodnevnom životu, za pripremi i čuvanje hrane, vina, ulja, žitarica. Takođe su služile za sahranjivanje.
Keramičke posude nastale u doba grčke antike nazivamo zajedničkim imenom VAZE
• Od najranijeg perioda u izradi keramičkih posuda korišćen je keramičarski točak, što je uslovilo izuzetno visok kvalitet grnčarije.
• Široka primena posuda zaslužna je za veliki broj osnovnih oblika i varijacija nastalih tokom vremena.
• Prema vremenu nastanka i načinu dekorisanja, u umetnosti grčkih vaza javlja se stilska podela:
- GEOMETRIJSKI STIL - ORIJENTALIZIRAJUĆI STIL - STIL CRVENIH FIGURA - CRNOFIGURALNI STIL
Amfora
Kantaros
Piksida
Krater
Kupa
Geometrijski stil (X – VII vek p.n.e)
• Geometrisjki stil na vazama se javlja od X veka p.n.e. U početku su vaze dekorisane samo ornamentima, a od VIII veka p.n.e. javlja se i ljudska figura.
• Vaze se ukrašavaju po čitavoj površini, gerometrijski stilizovanim figurama ljudi i životinja i geometrijskim šarama: meandrima, cik cak linijama, linijama, nizovima vertikalnih crta. Dekoracija je izvedena u vodoravnim trakama, crnom bojom na crvenkastom zidu posude.
• U dekorisanju ovih vaza antički crtači su koristili lenjir i šestar.
• Dipilonska vaza,
visina 108 cm, oko 750. godine, p.n.e:
• Na Dipilonskom groblju u Atini otkriveno je mnoštvo vaza sa geometrijskom dekoracijom, izuzetno velikih dimenzija. Služile su za obeležavanje grobnih mesta. Po svom nalazištu one se nazivaju Dipilonske vaze.
Vaze na atinskom groblju Kerameikos
Orijentalizirajući stil (od VII veka p.n.e)
• Od VII veka p.n.e. Grčki majstori uvode smelije kompozicije sa stvarnim i mitološkim životinjama, ljudskom figurom i biljnim ornamentima.
• Ljudska ili životinjska figura predstavljaju centralni motiv, oko kog se nalaze dekorativni elementi.
• Vaza iz Korinta, 30 cm, oko
600. godine p.n.e: • Uzore za ovaj način
ukrašavanja grčki umetnici su našli u umetnosti Bliskog istoka, male Azije i Egipta: u slikarstvu, dekoraciji sa tkanina, metalnim predmetima i skulpturi. Otuda i naziv “orijentalizirajući stil”.
• Lavovi i fantastična krilata bića ukazuju na umetnost Mesopotamije i Persije kao izvor inspiracije.
Aribalos u obliku sove, iz Korinta, oko 620. goine p.n.e.
Crnofiguranli stil ( od VII do kraja IV veka p.n.e)
• Od VI veka p.n.e. javlja se stil slikanja crnih figura na prirodnoj crvenkastoj podlozi vaze.
• Dekorativni elementi se povlače na periferne delove posude (ručke, postolje), a telo vaze je ukrašeno vodoravnim trakama sa nizovima figura ili centralnom figuralnom kompozicijom.
• Detalji na crnim siluetama su urezani iglom, a kasnije se dodaju bela i purpurno crvena boja.
• Slikaju se mitološke predstave i istorijski prizori, scene iz svakodnevnog života i antičkih drama.
• Ahelos, Skakač u dalj s utezima, Lekit sa Sicilije, oko 525.-500. godine p.n.e.
• Egzekijas, Dionisov brod, vinova loza I delfini, oko 530. godine p.n.e., iz Vulčija
Tehnika crvenih figura na crnoj pozadini otkrivena je oko 530. godine p.n.e. Slikari su pre pečenja nanosili sloj boje na pozadinu, dok su figure zadržavale originalnu boju pečene zemlje.
Eos i Memnon, kupa sa crvenim figurama, 490-480. godine p.n.e.
U V veku p.n.e razvija se poseban tip vaze koja se koristila kao nadgrobni spomenik: lekit sa predstavama iz života
pokojnika, slikanim na beloj podlozi.
Sofilos me grafsen, najstariji potpis na umetničkom delu, vaza iz Atike, oko 580. godine p.n.e.
Arhitektura antičke Grčke
• Tipovi i oblici građevina uslovljeni su pre svega potrebama celokupnog društva:
- religijom - državnom upravom - trgovinom Građevine za privatne namene, kao što su
kuće za stanovanje građene su od manje trajnih materijala i njihov izgled nije bio preodređen pravilima.
Mnogi elementi grčkog graditeljstva preuzeti su iz prethodnih civilizacija, ali su stapanjem u jedinstvenu mešavinu stvorili originalna arhitektonska ostvarenja.
Život antičkog grada (polisa) odvijao se oko Akropolja – utvrđenog dela grada, obično na uzvišenju, sa kompleksom hramova, svetilišta, riznica i sedištem vladara.
Ispod akropolja se nalazila AGORA, glavni gradski trg na kojem se odvijao svakodnevni život. Agora je bila okružena javnim zgradama sa tremovima (većnce, sudnice, biblioteka, hramovi, trgovine).
Stanovnici polisa okupljali su se i na stadionima i na tribinama pozorišta.
Arhitektonski oblici su najjasnije diferencirani u grčkim hramovima
• NAOS kao centralna prostorija hrama razvio se iz megarona – centralne dvorane kraljevske palate u Mikeni. U naosu je bio smešten kip božanstva.
• Ulazni deo čini PRONAOS (predvorje).
• Nasuprot pronaosu, na zadnjem delu građevine nalazi se prostorija za čuvanje žrtvenih darova.
Pročelje hrama je imalo trem sa stubovima, koji se kod većih hramova nižu oko čitave zgrade u vidu peristila :
hram u Pestumu.
Građeni su i hramovi sa kružnom osnovom koji su se zvali TOLOSI
Hram se sastojao od tri osnovna dela: postolja, glavnog trupa
zgrade i krovnog dela.
Osnovne odlike svih grčkih hramova su harmoničnost i podređenost delova celini.
• Hram je bio oličenje sinteze svih umetničkih grana: graditeljstva, skulpture, slikarstva i primenjene umetnosti.
• Dela iz različitih kategorija umetnosti podvrgavana su koncepciji koja odražava glavnu ideju.
• Antički hramovi su, kao i skulpture, bili bojeni.
Graditeljstvo antičke Grčke pokazuje stilski razvoj koji određujemo prema tipovima stubova na zdanjima:
• DORSKI STIL • JONSKI STIL • KORINTSKI STIL
Dorski stil
• Najstariji graditeljski stil antičke Grčke • Strogost i masivnost • Stubovi koji nemaju bazu, već se stablom oslanjaju na
postolje hrama • Telo stuba ima kanelure (vertikalne zareze na stablu
hrama) • Sredina stabla stuba je blago zadebljana tako da izgleda
kao da su stubovi blago zakrivljeni prema unutrašnjosti hrama. Time je ublažena oštrina ravnih linija.
• Kapiteli dorskog stuba imaju dva dela: -donji, oblika kružnog jastuka ili EHINUSA -gornji, oblika kvadratne ploče ili ABAKUSA
Elementi gradnje dorskog stila
• Na stubovima počiva krovna konstrukcija sa dve vodoravne grede: ARHITRAVOM I FRIZOM.
• Kod dorskog stila na frizu se smenjuju pravougaone ploče (METOPE) i TRIGLIFI (trodelna ukrasna polja).
• Na frontalnim (užim) stranama nalaze se trougaoni zabati.
• Na širim stranama venac je vodoravan.
• Krov je bio pokriven crepom.
Jonski stil • Stub kod jonskog stila je
vitkiji i počiva na posebnom postolju.
• Kapitel se završava zavojitim spiralnim ukrasom -VOLUTOM.
• Jonski tip kapitela vodi poreklo iz Azije.
• Friz se sastoji od neprekinute reljefne trake, umesto triglifa i metopa.
Stopa jonskog stuba, friz sa reljefima, jonski kapiteli sa volutama
Korintski stil
• Kapiteli na stubovima korintskog stila su nalik na čašu ispunjenu redovima akantusovog lišća i malim volutama.
• Delovi hrama i proporcije su slični jonskim.
Hram Mezon kare u Nimu, Francuska, 14. godina p.n.e.
Ostale javne
građevine
• Propileji (monumentalne kapije u obliku dvostrukog trema kroz koje se ulazilo u grad ili akropolj).
• Bulterioni: četvorougaone građevine sa stepenastim sedištima, gde su se okupljali ugledni građani; neka vrsta skupštinske sale
• Palestre, hipodromi, stadioni: prostori za vežbu i atletska i druga sportska takmičenja
Propileji su monumentalna ulazna vrata koja su vodila na Akropolj Sagradio ih je arhitekt Mnezikle 437.-432. godine p.n.e. Imali su zapadni i istočni trem Propileji su svoj izgled zadržali do 13. veka, kada počinje njihovo urušavanje
Graditeljstvo klasičnog perioda
• Vrhunac umetničkog razvoja Grčka je dostigla u V veku p.n.e.
• Centar moći i umetnosti toga doba je grad-država ATINA.
• Zlatno doba Atine nastupilo je posle pobede nad Persijancima u pomorskoj bici kod Salamine.
• Pod vladavinom Perikla Atina je dosegla najviši oblik robovlasničke demokratije.
Bitka kod Salamine 448. godina p.n.e.
• Obnavljajući grad posle persijskog razaranja Perikle je centar obnove usmerio na Akropolj. Sredinom V veka p.n.e. ovaj kompleks je pod nadzorom velikog vajara FIDIJE dobio izgled kakav danas poznajemo.
PARTENON – hram posvećen boginji Ateni Partenos • Nalazi se u
južnom delu akropoljske terase
• Sagrađen je između 447.-438. god. p.n.e.
• Gradili su ga arhitekte Iktin i Kalikrat, a ukrašavali reljefnom i punom skulpturom Fidija i njegovi učenici Agorakrit, Alkamen i drugi
• Sagrađen je kao dorski peripteros sa 8 x 17 stubova
• Njegova dužina bila je 69,5 m, a širina 31 m
Unutrašnjost Partenona
• Pronaos, sa 6 dorskih stubova • Naos, koji je uzdužno podeljen sa dva reda stubova,
spajajući se sa još tri stuba i Partenon- manja prostorija duga 14 m, sa 4 jonska stuba
• Opistodom, zapadni trem, koji je odgovarao pronaosu na istočnoj strani i napravljen je takođe sa 6 dorskih stubova
• Kip boginje od zlata i slonovače visok oko 13 metara nalazio se u naosu hrama
Kanon proporcija grčkog hrama počiva na ZLATNOM PRESEKU, što se ogleda u broju stubova: dvostruki broj, plus 1 na dužim stranama. Svojom veličinom, skladom i lepotom Partenon je predstavljao simbol gradskog ponosa, političke i kulturne moći Atine nad ostalim grčkim gradovima.
• U hramu je bila smeštena skulptura boginje Atene Partenos, od zlata i slonovače. Ova tehnika izrade skulptura naziva se HRIZELEFANTINSKA TEHNIKA, prema materijalima koji se koriste. Danas skulpturu Atene Partenos poznajemo po kasnijim kopijama.
• Nijedno delo vajara Fidije nije sačuvano u originalu. Postoje kasnije, uglavnom rimske kopije.
• Jedna skulptura Atene Partenos, manjih dimenzija, čuva se u Narodnom muzeju u Beogradu.
Hram EREHTEJON je manjih dimenzija. Jonski stil gradnje omogućio je veću slobodu, što objašnjava odsustvo simetrije. Zdanje ima dva
naosa i tri trema sa ulazima.
• Posvećen kultu više božanstava, heroja i mitskih kraljeva
• Sagrađen u
penteličkom mramoru od 421. do 406. godine p.n.e.
• Graditelj hrama bio
je Filokles
• Severni trem
• Pandrozin hram i Kekropion
• Južni trem- trem karijatida
Jedan od ulaza umesto stubova ima ženske figure – KARIJATIDE – koje na svojim glavama nose arhitrav. Posebnu eleganciju ove figure
dugujiu odeći mekih nabora i nogama naizmenično postavljenim u KONTRAPOSTO, uz blago savijena kolena.
Odmah iznad Propileja nalazio se hram Atene Nike (pobednice). Njegovo jednostavno pročelje sa
4 jonska stuba bilo je okrenuto morskoj pučini.
U slobodnom prostoru između hramova nalazila se figura Atene Promahos (Ratnice), visoka 15 metara, na
postamentu od 3 metra. Mogla se videti s morske pučine.
• Figura potiče iz 448. godine p.n.e, posle grčkog trijumfa nad Persijancima kod Salamine.
• Ime Promahos, Ratnička potiče iz rimskog perioda.
• Stilovi grčke arhitekture na većini zdanja se prepliću.
• Osnovni graditeljski cilj bila je vrhunska harmonija.
• Krajem klasičnog perioda javlja se korintski stil i novi oblik hrama – TOLOS.
• Tolos je tip hrama sa kružnim naosom i kružnom kolonadom stubova, sa kapitelima u vidu stilizovanog akantusovog lišća.
Tolos u Delfima je imao dvostruku kolonadu, sa 20 dorskih stubova sa spoljašnje strane i 10 korintskih uz zid naosa.
Delfi i Olimpija su, pored Atine, predstavljali najznačajnija mesta aničke Grčke u klasičnom periodu. Delfi su bili svetilište sa Apolonovim
hramom i gde je boravila proročica Pitija, dok se u Olimpiji nalazio Zevsov hram.
U Zevsovom hramu u Olimpiji nalazila se sedeća figura ovog boga, u hrizelefantinskoj tehnici, koju je takođe radio vajar Fidija.
Skulptura arhajskog perioda
• Za arhajski period su karakteristčna dva tipa skulpture:
-KORE: stojeće ženske figure klesane u kamenu u vidu monolita, sa skupljenim nogama, odevene u dugačku haljinu, sa naglašeno stilizovanom kosom, tek naznačenim pokretima ruku i sa usnama blago izvijenim naviše u zagonetan osmeh.
-KUROSI: stojeće nage muške figure klesane u kamenu, sa jednom nogom blago isturenom napred i dugačkom stilizovanom kosom.
Neobičan osmeh govori o težnji približavanja bogova čoveku
Skulpture ovog tipa se javljaju od oko 700. do 480. godine p.n.e. Ostaci boje a odeći i kosi govore da su figure bile bojene.
Ovaj tip figure veoma brzo se razvijao, težeći većoj dinamici i živahnosti.
• MOSKOFOROS (Nosač teleta) nastao je oko 570. godine p.n.e.
• Predstavlja zavetnu figuru na kojoj je prikazan darodavac sa žrtvenom životinjom na ramenima, spremnom za prinošenje na oltar boginje Atene.
• Lice je idealizovano, sa tipičnim “arhajskim” osmehom.
• Atletsko telo figure vešto je uklopljeno u predstavu teleta prebačenog preko ramena.
• U ranohrišćanskoj umetnosti ovaj motiv, sa jagnjetom umesto teleta, dobija značenje Hrista kao dobrog pastira.
GLAVA RAMPIN • Skulptura je verovatno
predstavljala konjanika. • Stilizovano lice sa mekim
prelazima i istaknutim krupnim očima dobilo je snažan kontrast u dinamičnoj dekorativnosti guste, kovrdžave kose i stilizovanoj predstavi brade.
• Ovu skulturu za arhajski period vezuje i karakterističan osmeh.
Artemidin hram na Krfu, reljef Meduze u centru
Dionisov hram na Krfu
Iz poznog arhajskog perioda sačuvane su bronzane figure monumentalnih dimenzija koje govore o velikoj veštini grčkih livaca.
• AURIGA (Vozar): skulptura pripada takozvanom strogom stilu.
• Vozač dvokolica nađen je u Apolonovom svetilištu u Delfima.
• Predstavljao je deo veće grupe skulptura sa dvokolicama i verovatno predstavlja pobednika u trkama kvadriga.
• Sklonost ka realizmu, isticanje fizičke lepote tela, harmonične proporcije, izražavanje plemenitosti karaktera, pokret, predstavljaju osobine koje će se razvijati u narednom periodu.
• Strogost, vertikalizam i frontalnost su razbijeni stavom koji nagoveštava kontraposto.
Slične stilske karakteristike zapažaju se na skulpturi Zevsovog hrama u Olimpiji, sa početka V veka p.n.e.
Rekonstrukcija zabata Zevsovog hrama u Olimpiji
Skulptura klasičnog perioda • Opšti procvat kulture u V veku
p.n.e. Ostavio je traga i u skulpturi.
• Najpoznatiji vajari su bili Fidija, Miron i Poliklet.
• Njihova dela su sačuvana zahvaljujući kopijama iz rimskog perioda, najčešće u drugom materijalu.
• Izvorno su skulptre najčešće rađene u belom mermeru.
• DISKOBOLOS (bacač diska): skulptor Miron je prikazao muški akt u pokretu, na vrhuncu akcije, trenutak pre nego što će baciti disk.
Samo kretanje je izraženo jedinstvenim, velikim pokretom koji započinje diskom u levoj ruci, produžava se lučnim tokom do vrha pete leve noge i zamišljenom kružnom linijom vraća se dalje na disk. Sve ostale linije podređene su ovoj, jednstvenoj liniji pokreta.
• Miron je radio sredinom V veka u Atini.
• Veći deo njegovih skulptura bio je u bronzi.
• Njegove skulpture su predstavljale figure atleta, pobednika u sportskim takmičenjima.
• Istoričar Pauzanije u II veku p.n.e. piše o originalnim Mironovim skulpturama koje su u to vreme i dalje stajale in situ.
• Bronzana skulptura prikazuje pobednika Olimpijskih igara iz VII veka p.n.e.
• Fihura Minotaura predstavlja jedini sačuvani deo veće grupe skulptura koja je prkazivala mit o Tezeju i Minotauru.
• Skulptor Poliklet je radio krajem V i početkom IV veka p.n.e.
• Grci su ga cenili podjednako kao i Fidiju. Njegovu hrizelefantinsku skulpturu Here u Herinom hramu u Argosu smatrali su jednako vrednom kao Zevsovu iz Olimpije.
• I on je uglavnom radio figure pobednika sportskih takmičenja.
• Jedna od najpoznatijih je DIJADUMENOS ili nosač dijademe.
• U njegovim skulpturama zapažamo odnos ispunjenog prostora i praznine, pokret i harmoniju proporcija.
Poliklet i Fidija su tvorci stila u klasičnoj grčkoj skulpturi. Polikletovu skulpturu karakteriše uravnotežen i opušten stav Težina tela prebačena na jednu nogu (kontraposto), što je omogućilo prirodnost po kojoj se Poliklet proslavio. Nosač diska (Diskoforos); Nosač koplja (Dorifiros)
• Na 92 metope prikazani su sadržaji mitološke simbolike
Istočno pročelje-
borba Bogova sa Gigantima
Zapadno pročelje- borba Grka sa Amazonkama
Severna strana prikazuje motive iz rata o razaranju Troje
Južna strana- borba
Kentaura i Lapita
Frizovi Partenona
Figure sa istočnog zabata
Dionis i Tri parke (boginje sudbine), istočni zabat
Panatenejska povorka
Metopa, Borba Lapita i Kentaura
Friz i triglifi i metope sa Partenona
Skulptura Partenona • Zabati sa scenama rođenja boginje Atene (istočna strana), i
takmičenja Atene i Posejdona (zapadna strana) – završeni do 432.g, prikazivali su oko 40 figura božanstava i heroja.
• U potpunosti je sačuvana samo figura Dionisa, boga vina, sa levog krila istočnog zabata. Ona prikazuje snažnog mladića u poluležećem stavu, a pretpostavlja se da je u levoj ruci držao pehar.
• Kao pandan ovoj figuri, na desnoj strani zabata bile su prikazane boginje Hestija, Diona i Afrodita, poznatije kao Tri Parke. Takođe su u poluležećem stavu, a ispod priljubljenih haljina ocrtavaju se forme snažno modelovanih tela. Visoki reljefi su dati u živim pokretima, slobodno i bez konvencionalne simetrije, za razliku od figura na starijim zabatima.
• Oba zabata, metope, kao i jonski friz zamišljeni su da se posmatraju sa razdaljine, reljefi zabata i metopa su klesani u dubokom reljefu, dok je jonski friz klesan plitko jer se mogao videti samo iz neposredne blizine, unutar kolonadom omeđenog prostora.
U plitkom reljefu je klesan i reljef Atene Nike (Pobednice) koja zakopčava sandalu, fragment dekoracije sa zida hrama Atene Nike na Akropolju. Lagana tkanina odeće tako prianja uz telo boginje da se njegove linije u potpunosti ocrtavaju. U svetlu činjenice da je grčka skulptura krajnje oprezna kada se radi o prikazivanju nagog ženskog tela, u ovakvoj predstavi nalazimo način vajara da to ipak na neki način učini.
Skulptura IV veka p.n.e. • Praksitel je, oko 350.
godine p.n.e, skulpturom AFRODITE KNIDSKE pokrenuo prikazivanje nagog ženskog tela.
• Afroditu je prikazao u času kada je skinula odeću u nameri da uđe u kupatilo.
• Vaza pored figure boginje postavljena je kako bi skulptura imala oslonac.
• HERMES SA MALIM DIONISOM: opuštenost u stavu izražena je blago povijenom linijom tela.
• Postavljanjem stuba, kao što je kod Afroditine skulpture postavio ćup, Praksitel uspostavlja spoljašnji i unutrašnji prostor skulpture.
• Figura je izvedena u belom parskom mramoru.
• Na skulpturi su sačuvani tragovi boje.
Drugi značajan vajar pozne klasike je Skopas. On je tvorac “Kanona”, spisao o proporcijama ljudske figure u skulpturi.
• Za Polikleta je tvrdio da prikazuje ljude onakve kakvi jesu, a za sebe govorio da ih prikazuje onako kako ih on vidi.
• Kao dvorski vajar Aleksandra Makedonskog uradio je mnoštvo kipova u mermeru i bronzi.
• Njegove skulpture se nalaze na istočnoj fasadi Mazuzoleja u Halikarnasu.
• APOKSIOMENES (Strugač) odražava Lizipov uticaj.
• Mladi atleta je prikazan veoma izražajno, u ležernom pokretu i prefinjenih proporcija tela.
Mauzolej u Halikarnasu (353-350 p.n.e)
• Pogrebni hram persijskog vladara Mauzola i njegove žene Artemizije predstavljao je u antičko vreme jedno od 7 svetskih čuda.
• Građevina je bila visoka 35 metara i sa svih strana ukrašena scenama borbi Grka i Amazonki.
• Prizori su prikazani dinamično, sa figurama u pokretu, u naglašeno iskošenim pozama tela povezanih krivuljama draperija odeće i štitova.
• Skopas je bio samo jedan od vajara koji su učestvovali u njenom ukrašavanju.
Artemizija i Mauzol; u pozadini reljefi sa Mauzoleja u Halikarnasu
Muzejska postavka ostataka sa Mauzoleja u Halikarnasu
• Pozni klasični period u umetnosti antičke Grčke obeležila je i sitna plastika modelovana u glini, u duhu Praksitelove umetnosti, uglavnom ženske figure, često polihromne (višebojne). Prikazuju ženu u različitim položajima tela i različitim poslovima.
Kalup za izlivanje keramičke sitne plastike
HELENIZAM • Započinje krajem IV veka p.n.e. u
vreme stvaranja makednosko-grčke države Aleksandra Velikog i traje do I veka p.n.e.
• Zahvaljujući Aleksandrovim osvajanjima grčka kultura prodire na istok, do Indije; na zapad do Pompeje, i francuskih i španskih obala.
• Prožimanjem grčke tradicije i drugih, orijentalnih kultura stvorena je nova, kosmopolitska umetnost koja je osvojila čitav antički svet, šireći se sa obala Mediterana duboko u kopno.
• Sa širenjem grčkih teritorija, centri umetnosti i kulture pomeraju se sa grčkog kopna u udaljene gradove Pergamon i Efes (Mala Azija), Aleksandriju (Egipat) i na ostrvo Rodos. Rodos je bio čuven po Kolosu sa Rodova, ogromnoj figuri koja je predstavljala jedno od 7 svetskih čuda.
• Pokazujući težnju za reprezentativnošću, sjajem i uzvišenom
pozom, ova umetnost izražava snažna osećanja ne samo u načinu obrade, već i u izboru samih tema.
• Jedna od takvih je tema skulptoralne grupe Laokon i sinovi, nastala na Rodosu početkom II veka p.n.e.
• O aktuelnosti i privlačnosti ove teme za helenističke umetnike govori i činjenica da ju je Sofokle odabrao za sadržinu jedne od svojih (nesačuvanih) drama.
• Povezujući tela Laokona i njegovih sinova telima zmija, nepoznati vajar je ostvario jedinstven skulptoralni prostor, razuđen samo dinamikom i dramatičnošću pokreta.
• Otkrivena početkom XVI veka u Rimu, ova skulptura je privukla pažnju mnogih umetnika renesase, kao što su Mikelanđelo i Đulijano da Sangalo, da bi po njemu veliki nemački pesnik, kritičar i dramatičar Lesing naslovio i posvetio mu svoju estetičku raspravu o grškoj tragediji.
• Veliki španski slikar grčkog porekla Domenikos Teotokopulos zvani El Greko slikao ju je u nekoliko verzija. Jedna od najpoznatijih, danas u muzeju u Čikagu, do pre II svetskog rata nalazila u Muzeju Princa Pavla u Beogradu.
• Hagesandor, Polidor, Atenodor: LAOKON SA SINOVIMA, II vek p.n.e; Skultura je otkrivena u Rimu, prilikom aheoloških iskopavanja, 1506. godine.
Mitološki rečnik upotrebljen je u simboličnom prikazu pobede kralja Atala I nad Galima, na velikom frizu Pergamonskog žrtvenika (166-156 g. p.n.e). Ogromne figure klesane su tako duboko da se gotovo odvajaju od pozadine. Oslobađanje od ograničavajućih zahteva zabata grčkih hramova, omogućilo je slobodan razvoj dramatične pripovesti o pobedi bogova nad gigantima (gigantomahija).
Nike sa Samotrake – krilata boginja Pobede (visine 2,44 m)
• Jedno od najslavnijih dela helenističke , ali i antičke umetnosti uopšte je skulptura Nike sa Samotrake.
• Iako joj nedostaju ruke i glava, sačuvala punu snagu i izražajnost svojih plastičkih potencijala.
• Krilata boginja prikazana je kako sleće na pramac broda, raširenih krila i uskovitlane odeće.
• Nekada obojena, danas očarava belinom mramora.
• Izložena je u Luvru, na samom početku postavke, čime je još jednom potvrđena veličina umetničke epohe kojoj je pripadala.
• Proširivanje granica antičkog sveta izazvalo je ubrzani razvoj gradova u novoosvojenim regijama i, samim tim, razvoj novih urbanističkih načela.
• Gradovi dobijaju pravougaonu osnovu sa podelom na blokove u obliku šahovskih polja.
• Pored ostalih javnih građevina, veliki značaj dobijaju i dvorane oko gradskih trgova-stoe (Milet, Epidaurus), a svoj konačni oblik dobija i pozorište.
• Pozorište je imalo poseban značaj u životu starih Grka.
• Antičko pozorište utemeljilo je dramska pravila čiji značaj do danas nije prevaziđen. • U antičkim pozorištima izvodila su se tragedije i komedije koje su pisali čuveni grčki
pisci. • Glumci, kao i posetioci, bili su muškarci. • Svi učesnici u predstavi su imali maske na licu i stajali su na štulama. • Antička pozorišta su građena po istom tipu: sa polukružnim gledalištem za čiju
gradnju je uglavnom korišćen prirodni izgled terena; u dnu polukruga se nalazio kružni prostor ORKESTRA gde su stajali glumci; iza orkestre se nalazila SCENA ili SKENA, građevina koja je predstavljala neku vrstu kulise.
• U nekim pozorištima, kao u Efesu, prostor orkestre je bio veoma dubok, da bi se u njega mogla sipati voda. Tako je služio za predstave pomorskih bitaka.
• Danas se u mnogim antičkim pozorištima izvode moderne verzije antičkih dramskih tekstova.
• Pozorište u Aspendosu, sa skenom koja je visoka koliko i gledalište i ima dva nivoa, sa jonskim i korintskim stubovima.
Najpoznatije antičko pozorište je ono u svetilištu i lečilištu Epidaurusu na Peloponezu (III v. p.n.e). Iskoristivši prirodnu konfiguraciju terena, arhitekta Praksitel mlađi je gledalište smestio na padinu brega, a kružnu orkestru u njegovo podnožje. Zahvaljujući dobro sračunatim proporcijama, i danas, kada je scena srušena, ovaj prostor pokazuje savršenu akustičnost.
Helenizam i Balkansko Poluostrvo • Ekspanzivnost helenizma obeležena je
stvaranjem gradskih centara i unutar Balkanskog poluostrva: u Stobima kod Velesa i Herakleji (Bitolj).
• Iz Herakleje potiče mala mermerna kopija Fidijine Atene Partenos, danas u Narodnom muzeju u Beogradu.
• U Stobima, koji dobijaju svoj pravi značaj tek u rimsko i ranohrišćansko doba, među nađenim delima helenističke umetnosti najautentičnije dve statue Satira livene u bronzi.
• Otkrivene u Partenijusovoj palati, ove statue prikazuju omiljenu temu Aleksandrovog vremena. Na jednoj, Satir svira u dvojnice, a na drugoj, tela malo zabačenog unazad, sa rukama ispred sebe i malo raširenim prstima.
• Iizuzetnom ekspresivnošću one se uklapaju u načela helenističke plastike.
