Ernesto Constantino

LayuninIpokus ang iba’t ibang paraan ng pagpapakita o

pagpapakilala ng pananda ng sabjek, predikeyt, at pokus sa wikang Isinay batay sa kanilang gamit

Sitwasyunal na sentens(1) Nanagtag di asuwar. ‘Tumakbo ang aso.’(2) Nangan si mansanas di asuwar. ‘Kumain ng mansanas

ang aso.’/asu/ = sabjek/di…-war/ = marker o pananda ng sabjek Walang pananda ang predikeyt

(3) Nanagtag di asuwar dari. ‘Tumakbo ang mga aso.’(4) Nangan si mansanas di asuwar dari. ‘Kumain ng

mansanas ang mga aso.’di asuwar dari = Plural na sabjekDari = pluralizer

Depinit o tiyak na sentens(5) Asuwar si nanagtag. ‘Ang aso ang tumakbo.’(6) Asuwar si nangan si mansanas. ‘Ang aso ang kumain

ng mansanas.’(7) Asuwar si nangan si mansanasar. ‘Ang aso ang kumain

ng mga mansanas.’/Asu/ at /war/ = sabjek/war/ = pananda ng sabjek na /asu/Si = predikeyt markerpaglalagay ng /di…war/ sa unahan = madalang

(8) ?Asuwar di nanagtagar. ‘Ang aso ang tumakbo.’(9) ?Asuwar di nanganar si mansanas. ‘Ang aso ang

kumain ng mansanas.’(10) ?Asuwar di nanganar si mansanasar. ‘Ang aso ang

kumain sa mga mansanasar.’/di/ = di maaring gamitin sa sabjek

(12) *Di asuwar si nanagtagar. (13) *Di asuwar si nangan si mansanas. (14) *Di asuwar si nangan si mansanasar.

(6) Asuwar si nangan si mansanas. ‘Ang aso ang kumain ng mansanas.’

(7) Asuwar si nangan si mansanasar. ‘Ang aso ang kumain ng mga mansanas.’Sa sentens (6), ang objek na mansanas ay indepinit at ang

objek naman ng (7) na mansanasar ay depinit.Ang depinit na objek ay may sapiks na /-ar/ at ang di tiyak

na objek ay wala nito.

(6) Asuwar si nangan si mansanas. ‘Ang aso ang kumain ng mansanas.’

(7) Asuwar si nangan si mansanasar. ‘Ang aso ang kumain ng mga mansanas.’/-ar/ ng tiyak na objek at ang sapiks na /-war/ - alomorp ng

isang morpim/-war/ - hindi na pananda o bahagi ng sabjek at itinuturing

na pantiyak na sapiks lamang

(5) Asuwar si nanagtag. ‘Ang aso ang tumakbo.’(6) Asuwar si nangan si mansanas. ‘Ang aso ang kumain

ng mansanas.’(7) Asuwar si nangan si mansanasar. ‘Ang aso ang kumain

ng mga mansanas.’Sabjek ng (5), (6) at (7) – walang pananda at may pantiyak

na sapiks lamang

Indepinit o di-tiyak na sentens(14) Asu di nanagtar, ‘Aso ang tumakbo.’(15) Asu di nanganar si mansanas. ‘Aso ang kumain ng

mansanas.’(16) Asu di nanganar si mansanasar. ‘aso ang kumain ng

mansanas.’Walang pananda ang mga sentens na itoPredikeyt – may marker na /di/ na nasa unahan nito at

pantiyak na sapiks sa berb

(17) *Asu si nanagtag. (18) *Asu si nangan si mansanas. (19) *Asu si nangan si mansanasar.

Di gramatikal dahil hindi maaring gumamit ng panandang /si/ sa unahan ng predikeyt

Obserbasyon/di/ - nag-iisang partikel na pananda ng sabjek /si/ at /di/ - partikel na pananda ng predikeyt/si/ - pananda ng objek; iba sa /si/ na pananda ng

predikeytMay mga sabjek na walang panandang partikel./di/ - laging may ksamang pantiyak na sapiks /-ar/ na

idinudugtong sa nawn ng sabjek o berb na predikeytDi gramatikal ang paggamit ng sapiks sa berb ng

predikeyt kung ang nawn ng sabjek ay tiyak o may pantiyak na sapiks

Kailangang may tiyak na sapiks sa berb ng predikeyt kung ang nawn ng sabjek ay di-tiyak o walang pantiyak na sapiks.

Kailangang may pananda ang sabjek o ang predikeyt sa isang sentens.

Hindi maaring kapwa may pananda ang sabjek at predikeyt sa isang sentens.

Hindi maaring kapwa walang pananda ang sabjek at predikeyt sa isang sentens.

(20) War asuwar ot nanagtag. ‘Ang aso’y tumakbo.’(21) War asuwar ot nangan si mansanas. ‘Ang aso’y

kumain’ ng mansanas.’(22) War nanagtagar ot asuwar. ‘Ang tumakbo’y ang aso.’(23) War nanganar si mansanas ot asuwar. ‘Ang kumain

ng mansanas ay ang aso.’(24) War nanagtagar ot asu. ‘Ang tumakbo’y aso.’(25) War nanganar si mansanas ot asu. ‘Ang kumain ng

mansanas ay aso.’

/-war/ - binubuo ng /wa/ at /-r//-r/ - alomorp ng /di/ na pananda ng sabjek o predikeyt/wa/ - pananda ng pokus/ot/ - pananda ng pagkakabaliktad ng kaayusan ng sabjek

at predikeyt

Sa sentens (20) hanggang (25), hindi lamang ang sabjek ang maipopokus kundi pati ang predikeyt.

Laging ang ikalawang bahagi ng sentens, maging sabjek o pokus man ito, ang maaring ipokus.

Hindi maaring alisin ang /wa/, o ang /wa/ at /di/, kaya’t di gramatikal ang mga ss.:

(26) *Di asuwar ot nanagtag.(27) *Asuwar ot nanagtag.

Hindi maaring ipokus ang predikeyt na may panandang /si/ kahit na ito ay ikalawang bahagi ng sentens. Kaya’t hindi gramatikal ang mga ss.:

(28) *Wat nanagtag ot asuwar.(29) *Wat nangan si mansanas ot asuwar.Ang ikalawang bahagi lamang na may panandang /di/ at

may pantiyak na sapiks lamang ang maaring ipokus.

KonklusyonAng sabjek at predikeyt sa Isinay ay may mga sariling

pananda at posisyon sa sentens.Ang pokus naman ay may sariling pananda, /wa/. At ang

posisyon sa sentens, sa unahan ng /ot/.

Ang proses ng paglalagay ng isang bahagi ng sentens sa posisyon ng sabjek ay hindi kapareho ng proses ng paglalagay ng isa ring bahagi sa posisyon ng pokus.

Hindi kinakailangan na ang bahagi na nakapokus ay siya rin ang sabjek, at ang posisyon ng sabjek ay hindi kinakailangan na nakapokus.