anayasa hukuku ders notlari.pdf

ANAYASA HUKUKU DERS NOTLARI

1

ANAYASA HUKUKUNA GR

Trk Anayasa Tarihi

I. 1808 Sened-i ttifak

Osmanl Devleti'nde, 1808 ylnda ayanlar ile mer-

kezi devlet arasnda imzalanan bir szlemedir.

18. yzyla girerken, devletin merkez otoritesi za-

yflam, Osmanl Devleti vergi toplama, asker toplama

gibi ilerde ayanlara bavurmak ve ayanlarn gcnden

istifade etmek durumunda kalmt. Devlet ynetimin-

de merkezi idareden ayr olarak glenen ve kendi

blgelerinde etkili olan ayanlar ile merkezi devlet oto-

ritesini glendirmeye alan Alemdar Mustafa Paa

nclnde bir toplant yapld. Bu toplant sonucun-

da imzalanan belge Sened-i ttifak olarak adlandrlr.

Merkezi ynetim ile ynetilenler arasnda, ynetim

biimine eitli kurallar getirilmesi sonucu dourduu

iddia edilen bu belge, ilk anayasal belge olarak kabul

edilir

Bir anayasa deil, anayasal belgedir.

Hkmlerin uygulanmasn salayacak bir meka-

nizma yoktur.

II. 1839 Tanzimat Ferman (Glhane Hatt- Hma-

yunu)

Osmanl tarihinin en nemli belgelerinden biri olan

bu metin, okunduu yerden tr Glhane Hatt-

Hmayunu adyla da anlr.

Tanzimat Fermannda bir ekilde devlet iktidarnn

snrlandrlmas sz konusudur. Tanzimat Ferman

Osmanl tebaasna birtakm temel hak ve zgrlkler

de tanmaktadr. Tanzimat Fermannn devlet iktidarn

snrlandrmas, Padiahn kendi kendini snrlandrmas

biimindedir. zellikle bu nitelikleri Tanzimat Ferma-

nn anayasaclk hareketleri ierisinde nemli bir adm

haline getirmektedir

III. 1856 Islahat Ferman

Yapld dnem ve ierdii hkmler asndan ya-

banc devletlerin istei zerine hazrlanm ve okun-

mu bir ferman olarak nitelendirilir. Daha nce okun-

mu olan Tanzimat Fermanndaki hkmlerin aynen

tekrar edilmesi ile balayan ferman Mslmanlar ile

gayrimslimler arasnda eitlik salamay amalayan

bir belgedir.

Islahat Ferman ile o dnem Avrupa lkelerinde g-

rlen temel hak ve zgrlklerin nemli bir ksmnn

Osmanl mparatorluunda da tannd sylenebilir.

Islahat Ferman, Sened-i ttifak ile balayan, Tanzi-

mat Ferman ile devam eden Osmanl anayasaclk

hareketleri iinde atlm nemli bir admdr.

IV. 1876 Kanun-i Esasi

Osmanl Devletinin ilk anayasas olarak yrrle

giren Kanun-i Esasi 23 Aralk 1876da ilan edilerek

yrrle girmitir. II. Abdlhamit dnemine rastlayan

Kanun-i Esasi devlet ynetimine bir meclisin katlmas-

n salayan, dnemi iinde batl anlamda bir anayasal

sistem kuran ilk yazl Trk anayasasdr. I. Merutiyet

olarak adlandrlan dnemi balatan bu anayasa II.

Abdlhamit tarafndan 1878 ylnda askya alnarak

meclis kapatlmtr. 1908 ylnda II. Merutiyet dnemi

ile birlikte tekrar yrrle girmi ve Trkiye Cumhuri-

yetinin kuruluuna dein uygulanabilmitir.

1876 tarihli Kanun-i Esasinin belli bal maddeleri

incelendiinde u zellikleri ve hkmleri tadn

syleyebiliriz.

Ynetim biimi monaridir. Ancak devlet iktidarna sahip olan padiahn yetkilerini bir meclis ile pay-

lamas sebebiyle sisteme Meruti Monari diyebi-

liriz

Yasama grevi, Heyet-i Ayan ve Heyet-i Mebu-sandan oluan meclis tarafndan yrtlr. Ayan

Meclisi yeleri padiah tarafndan, Mebusan Mec-

lisi yeleri ise drt ylda bir yaplacak olan seimde

halk tarafndan seilir.

Yrtme grevi Bakanlar Kurulu'na aittir. Bakanlar Kurulu'nun ba ise padiahtr. Bakanlar Kurulu

kanun teklif etmeye yetkilidir.

Hkmetin ileri ile ilgili padiaha bilgi ve hesap verme ykmll vardr.

zel mlkiyet, eitim ve retim, inan ve basn zgrlkleri dzenlenmi, ticaret serbestisi geti-

rilmi, msadere, angarya, eziyet ve ikence do-

rudan kanuni esasi ile yasaklanmtr.

2.Abdulhamit, 1877 - 1878 Osmanl - Rus Savan

bahane ederek Meclis-i Mebusan' kapatm ve kanuni

esasinin yrrln durdurmutur.


2

kinci Merutiyet Devri

Kanuni Esasi, 24 Temmuz 1908'de II. Merutiyetin

ilanyla birlikte yeniden yrrle girmitir.

kinci Merutiyetin ilanndan sonra yaplan seimle-

rin ardndan oluan yeni Meclis-i Mebusan 17 Aralk

1908'de yeniden almalarna balamtr.

8 Austos 1909'da Kanun-i Esasi zerinde yaplan

deiiklikler ile padiahn yetkileri sembolik bir dzeye

indirilmitir. Artk vekiller heyeti (bakanlar kurulu)

meclise kar sorumlu olacak, Meclisten gvenoyu

alamayan vekillerin ve hkmetin grevi sona erecek,

Meclis bakann padiah deil, meclis kendisi seecek-

tir. Padiaha meclisi kapatma yetkisi tannmakla birlik-

te, bu yetki koullara balanm ve ay iinde yeni

seimlerin yaplmas zorunlu hale getirilmitir. Ayrca

toplant zgrl gibi temel hak ve zgrlklerden

bazlar anayasaya eklenmitir.

Kanuni Esasi Meclis-i Mebusann kapatlmas ile

uygulanamaz hale gelmekle birlikte, Milli Mcadele

dneminde, 1921 Anayasas olarak kabul edilen Teki-

lat Esasiye Kanunu ile birlikte kullanld durumlar da

olmutur.

V. 1921 Anayasas (Tekilat- Esasiye Kanunu)

20 Ocak 1921'de, TBMM tarafndan kabul edilen ilk

Anayasa (Tekilat Esasiye Kanunu), niteliini tar.

Milli egemenliin halka ait olduunu belirtmi olmas en nemli zelliidir. Hkimiyet kaytsz ve

artsz milletindir.

Ynetim biimi olarak kuvvetler birlii sistemini benimsedii sylenebilir. Meclis Hkmeti sistemi

benimsenmitir Yrtme gc ve yasama yetkisi,

ulusun tek ve gerek temsilcisi olan Byk Millet

Meclisi'nde belirir ve toplanr., Trkiye Devleti,

Byk Millet Meclisi'nce ynetilir ve hkmeti

"Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti" adn alr.

TBMMnin oluumuyla ilgili ayrntl dzenlemele-re yer verir. Byk Millet Meclisi vilayetler hal-

knca seilen yelerden kurulur. Byk Millet

Meclisi'nin seimi iki ylda bir yaplr. Seilen ye-

lerin yelik sresi iki yl olup bu yeler yeniden se-

ilebilirler. Eski meclisin grevi yeni meclis topla-

nncaya kadar srer. Byk Millet Meclisi yeleri-

nin her biri, kendini seen ilin ayrca btn ulusun

vekilidir.

Yrtme yetkisi TBMMde olmakla birlikte, Byk Millet Meclisi, bakanlklar, setii bakanlar aracl-

yla ynetir.

1921 Anayasasnda yarg dzenlenmemitir.

Saltanatn kaldrlmas 1921 Anayasas dnemine rastlar.

1921 Anayasas ksa, 23 maddelik bir anayasadr.

Milli mcadele dneminde ynetim boluunu dol-

durmak amac gden bu yzden kapsaml anayasal

dzenlemeler iermeyen bir anayasadr. Temel hak ve

zgrlklere yer vermemitir.

1923 Anayasa Deiiklikleri; 1921 Anayasasnda,

1923 ylnda nemli deiiklikler yaplmtr.

Bu deiikliklere gre,

(1) Trkiye Cumhuriyetinin hkmet eklinin

Cumhuriyet olaca,

(2) Cumhurbakannn TBMM tarafndan ve ken-

di yeleri arasndan seilecei ve tekrar seilmenin

mmkn olaca, Babakann Cumhurbakannca Mec-

lisin uygun bulmasna sunulaca,

(3) Devletin dininin slm, resmi dilinin Trke

olaca hkmleri kabul edilmitir.

VI. 1924 Anayasas

Milli Mcadele dneminin baaryla sonulandrl-

masndan sonra, temelleri 1921 Anayasas ile atlan

yeni Trkiyenin yeni bir Anayasaya gereksinimi vard.

TBMMnde almalar ve grmeler sonucunda, 20

Nisan 1924te yeni Anayasa kabul edildi.

1924 Anayasas Trkiye Cumhuriyeti devletinin or-

ganik olarak kuruluunu salayan anayasa olarak kabul

edilebilir. Getirdii dzenlemeler incelenecek olursa;

Egemenliin kaytsz artsz millete ait olduu bu anayasa ile de benimsenmitir. Egemenlik Trk

milletini temsil eden TBMM tarafndan kullanlr.

Trkiye Byk Millet Meclisi, milletin tek ve ger-

ek temsilcisi olup millet adna egemenlik hakkn

kullanmaya yetkili tek organdr.

1924 Anayasas Cumhuriyet ilkesini temel almtr. Nitekim anayasann 1. Maddesi Trkiye Devleti

bir Cumhuriyettir demektedir. Bu hkmle devle-

tin ynetim eklinin cumhuriyet rejimi olduu

belirtilerek, lkeyi idare edeceklerin ancak seim

yoluyla bu hakk elde edebilecekleri kabul edilmi-

tir.


3

1924 Anayasas da gler birlii sistemini kabul etmitir. Parlamenter sistem ile meclis hkmeti

arasnda karma bir hkmet sistemi benimsemi-

tir. (Kuvvetler birlii ve grevler ayrl-

)Anayasann 5 nci Maddesi yasama yetkisi ve

yrtme gc Trkiye Byk Millet Meclisinde

belirir ve toplanr demektedir. Anayasa TBMMye

nemli bir stnlk ve ayrcalk tanm yetkileri

TBMMde toplamtr. Yasama yetkisini ve grevini

meclis dorudan kendisi kullanr. Bu grevler ara-

snda; Kanun koymak, tefsir etmek, kanunlar de-

itirmek, kaldrmak, devletlerle szlemeler

yapmak, bar yapmak, sava ilan etmek, devlet

btesini incelemek ve onamak, para basmak, ge-

nel ve zel af karmak, idam kararlarn onayla-

mak gibi yasama grevleri bulunmaktadr. Y-

rtme yetkisini ise meclis tarafndan seilecek bir

Cumhurbakan ve onun atayaca bakanlar kurulu

araclyla kullanr.

1924 Anayasas yarg yetkisini bamsz mahkeme-lere vermitir. Anayasa yarg organlarnn verdii

kararlarn, Trkiye Byk Millet Meclisi ile cra Ve-

killeri Heyetince deitirilemeyeceini ve yerine

getirilmesine mani olunamayacan hkm altna

alarak, yarg kararlarna hem teminat hem de ba-

mszlk getirmitir. 1924 Anayasas, 1921 Anaya-

sasnn aksine yarg kuvvetini Meclise vermemi,

bamsz mahkemelere brakmtr.

1924 Anayasasna gre Devletin dini slam, ba-kenti Ankara ve dili Trkedir. Anayasann ilk d-

zenlemesinde resmi dininin slam olduu belirtil-

mi, eriat hkmlerinin meclis araclyla yrt-

lecei dzenlenmi ancak 1928 ylnda yaplan de-

iiklikle devletin dinine ilikin hkm kaldrlm-

tr. 1937 ylnda dier Atatrk ilkeleri ile birlikte

Laiklik ilkesi de anayasaya girerek laik devlet mo-

deli benimsenmitir.

1924 Anayasas sert bir anayasadr. Anayasann deitirilebilmesi iin Deiiklik teklifinin Meclis

tam yesinin en az te biri tarafndan imzalan-

mas arttr. Deiiklikler ancak tam saysnn te

iki oy okluu ile kabul edilebilir. Bunun yan sra

102. maddenin son fkrasna gre Bu kanunun,

Devlet eklinin Cumhuriyet olduu hakkndaki bi-

rinci maddesinde deiiklik ve bakalama yaplma-

s hibir trl teklif dahi edilemez.

1934de yaplan deiikliklerle kadnlara milletve-kili seme ve seilebilme hakk verilmi ve semen

ya 18den 22ye kartlmtr. Bu deiiklik ile

genel oy ilkesi ilk defa uygulanabilir hale gelmitir.

1924 (Terakkiperver Frka) ve 1930 (Serbest Frka) yllarndaki iki baarsz deneyim dnda, 1945 se-

nesine kadar, tek parti ynetimi srdrlmtr.

1945 ylnda Milli Kalknma Partisi, 1946' da ise

Demokrat Parti kurulmutur. 1946 ylnda yaplan

seimle ilk kez ok partili siyasal hayata geilmi-

tir.

Trkiye Cumhuriyetinin en uzun sre yrrlkte

kalan Anayasas niteliindeki 1924 Anayasas, 27 Mays

1960 askeri hareketine kadar yrrlkte kalm ve bu

hareketle birlikte yrrlkten kalkmtr.

VII. 1961 Anayasas

27 Mays askeri mdahalesi sonucunda oluturulan

kurucu meclis tarafndan hazrlanan 1961 anayasas

temel hak ve zgrlklerin geni bir ekilde dzenlen-

dii, dier anayasalarla karlatrldnda demokratik

zellii ne kan bir anayasadr. 1961 anayasasn

hazrlayan kurucu meclisin askeri kanadnda Milli Birlik

Komitesi, sivil kanadnda ise Temsilciler Meclisi bulu-

nur.

Bu anayasa 9 Temmuz 1961de halkoyuna sunul-

mutur. Semenlerin % 81inin katld oylamada yeni

anayasa % 61,7 evet oyuyla kabul edilmitir. Bylece

Trk tarihinde ilk kez bir kurucu meclis anayasa hazr-

lam ve bu anayasa halkoyu ile kabul edilmitir.

1961 Anayasas ile getirilen ve ne kan dzenle-

meler u ekilde sralanabilir.

Egemenlik: 1961 anayasas anayasaya egemenliin

yetkili organlar eliyle ve anayasann koyduu esaslar

erevesinde kullanlacan dzenlemitir. TBMMnin

snrsz egemenlik gc ortadan kaldrlm ve TBMM

anayasal bir organ niteliine brndrlmtr.

Anayasann stnl: 1961 anayasasnn 8. mad-

desine gre kanunlar anayasaya aykr olamaz. Anaya-

sa hkmleri yasama, yrtme ve yarg organlarn,

idare makamlar ve kiileri balayan temel hukuk ku-

rallardr. Bu madde ile anayasann stnl ilkesi

aka kabul edilmitir. Ayrca Anayasa Mahkemesi

kurularak zellikle yasama ilemlerinin anayasaya

uygunluu denetime tabi tutulmu ve anayasann

stnl ilkesi desteklenmitir.

Kuvvetler Ayrl: 1961 anayasas ile kuvvetlerin

yumuak bir biimde ayrlmas salanarak parlamenter

sisteme geilmitir. Yasama yetkisi TBMMne verilmi,


4

ayrca TBMM iki meclisli bir yapda oluturulmutur.

1961 anayasasna gre TBMM, halk tarafndan seilen

milletvekillerinden kurulan Millet Meclisi ve yine bir

ksm halk tarafndan seilen, bunun yan sra konten-

jan ve doal senatrlerden kurulan Cumhuriyet Sena-

tosundan oluur. Yrtme yetkisi Cumhurbakan ve

Bakanlar Kuruluna verilerek yrtme yetkisi meclisten

ayrlmtr. 1961 anayasas yarg bamszln tm

gvenceleriyle birlikte gerekletirmitir.

Temel Hak ve zgrlkler: 1961 anayasas temel

hak ve zgrlkler alannda kapsaml ve demokratik bir

dzenleme yapmtr. 1924 anayasasnda yalnzca

saylmakla yetinilen bu haklarn kapsam geniletilmi,

kullanlmasyla snrlandrlmas ve durdurulmas konu-

larna ilikin geni bir alma yapmtr. Buna gre

temel hak ve zgrlklerin snrlandrlmas anayasann

szne ve ruhuna uygun olarak kanun ile ve hakkn

zne dokunulmadan gerekletirilecektir.

Ayrca 1961 anayasas ile sosyal devlet ilkesi ilk kez

anayasal bir ilke olarak benimsenmitir.

Laiklik ilkesi anayasada aynen kabul edilmitir.

1961 anayasas ile ounluku demokrasi anlay-

ndan oulcu demokrasi anlayna geilmitir.

Yrtmenin, ynetimin tm eylemleri, kararlar

anayasal bir kurulu olan Dantay denetimine veril-

mitir.

Trk Silahl Kuvvetlerinin 12 Mart 1971de verdii

muhtra ile ynetim biimi geici bir kesintiye uram

1971-73 yllar arasnda ara rejim dnemi denebilecek

bir ynetim biimi yaanmtr. Bu tarihler arasnda

1961 Anayasasnda baz nemli deiiklikler yaplm-

tr.

Bakanlar Kuruluna kanun hkmnde kararname karma yetkisi verilmitir.

niversite zerklii snrlandrlm, TRTnin zerk-lii kaldrlmtr.

Milli Gvenlik Kurulunun yardmclk etme grevi, tavsiye etme olarak dzenlenmi ve kurulun etki-

si arttrlmtr.

Yrtme glendirilmitir.

Temel haklarn snrlandrlmasnda, genel snrla-ma sebepleri ve ayrca baz temel haklara da zel

snrlama sebepleri getirilmitir.

Askeri Yksek dare Mahkemesi kurulmu, Dan-tayn grevlerinin bir ksm bu mahkemeye dev-

redilmitir.

Devlet Gvenlik Mahkemeleri de bu deiikliklerle kurulmutur. (DGMler 2004 anayasa deiiklii ile

kaldrlmtr)

12 Eyll 1980de yaplan asker mdahale ile1961

anayasas yrrlkten kaldrlm Milli Gvenlik Konse-

yi oluturulmu ve 1982 anayasasnn hazrlklar bala-

tlmtr.

VIII. 1982 Anayasas

12 Eyll mdahalesi ile birlikte ynetime el koyan

Milli Gvenlik Konseyi genel olarak devlet yetkilerini

kullanmaya balamtr. MGK Bakan Cumhurbakann

yetkilerine sahipti Milli Gvenlik Konseyi de yasama

grevini stlendi.

Milli Gvenlik Konseyi 1981 ylnda bir kurucu mec-

lis oluturarak yeni anayasa almalarna balad. Bu

kurucu meclisin askeri kanadnda Milli Gvenlik Kon-

seyi, sivil kanadnda ise danma meclisi vard. Bu ku-

rucu meclis yeni bir anayasa yaplp demokratik siste-

me geilene kadar geen srede; yeni anayasay ve bu

anayasann halkoyuna sunuluunu hazrlamak, siyasi

partiler kanunu hazrlamak, seim kanunu hazrlamak

ve TBMM kurulup greve balayncaya kadar yasama

yetkisine dayanarak, kanun koyma, deitirme, kal-

drma ileri yapmak, grevlerini stlendi.

1982 Anayasas daha sonra birok deiiklik geire-

rek kabul edili dnemindeki baz zelliklerini yitirdii

sylenebilir. Ancak kabul edildii zaman dnemine

baklarak baz zellikleri yle sralanabilir.

Gei dnemi ngrmtr.

Referandum ile anayasann kabul ve Cumhurba-kanl seimi birletirilmitir.

Dier anayasalar gre daha kat bir anayasadr.

Milli Gvenlik Konseyinin dzenledii kanunlarn anayasaya aykrl iddia edilemez. (Bu dzenleme

2001 anayasa deiiklii ile kaldrlmtr)

Otoritenin arl artmtr. Kamu yararnn, kiile-rin yararndan nce geldii dncesi ve anari

kayglar sebebiyle hak ve hrriyetlerde snrlama-

lara gidilmitir. Gl devlet, otoriter idare kav-

ramlar n plana kmtr.


5

Yrtme organ glendirilmitir. zellikle yrt-me iinde Cumhurbakan makam glendirilmi-

tir.

Siyasi karar alma mekanizmalarndaki tkanklar giderici hkmler getirilmitir.

Dier anayasalardan daha kazuistik bir ekilde hazrlanmtr.

Kabul ediliinden bu yana 1982 Anayasasnda yap-

lan deiiklikler

1987 Deiiklikleri

21 olan seme ve halkoylamasna katlma ya 19'a indirildi;

400 olan milletvekili says 450'ye karld.

12 Eyll dneminde getirilen, siyasi partilerin ve liderlerinin siyasi yasaklarna ilikin geici 4.

madde, yaplan referandumla yrrlkten kal-

drld. Bylece, siyasi partilerin ve liderlerinin

yasaklar sona erdi.

1993 Deiiklikleri

Radyo ve televizyon istasyonlar kurmak ve i-letmek kanunla dzenlenecek artlar ereve-

sinde serbest brakld

1995 Deiiklikleri

Tutuklulara ve yurtdnda bulunan vatandala-ra oy kullanma hakk verildi

Milletvekili says 550ye karld

Oy kullanma ya 19dan 18 e indirildi

Yksekretim elemanlar ve rencilerinin si-yasi partilere ye olabilecei dzenlendi.

Devletin, siyasi partilere mali yardm dzen-lendi

Milletvekillerinin istifasnda, kabul iin aranan salt ounluk art kaldrld

1999 Deiiklikleri

zelletirme maddesi dzenlenerek liberal devlet sistemine gei hzlandrld

Kamu hizmetlerinin grdrlmesi ile ilgili imti-yaz artlama ve szlemelerinden doan

uyumazlklarn (zellikle ok uluslu irketler)

zm iin tahkim yolu getirildi.

2001 Deiiklikleri

Temel hak ve hrriyetlerin snrlanmasnda kul-lanlan genel snrlama sebepleri kaldrld ve

snrlamann ancak ilgili maddede yeralan zel

snrlama sebeplerine gre yaplabilecei kabul

edildi. Haklarn snrlandrlmasnda ze do-

kunma yasa, lllk, laik cumhuriyetin ge-

rekleri ltleri dzenlendi.

Adil yarglanma hakk anayasal bir dzenleme haline getirildi

Yakalama ve tutuklama sreleri yeniden d-zenlendi

Kanuna aykr bulgularn delil olamayaca ilke-

si getirildi

Ailenin, eler arasndaki eitlie dayanaca ku-ral dzenlenerek aile reisi kavram kaldrlm

oldu.

Kamulatrma bedelinin kural olarak pein denecei kabul edildi.

Taksirli sulardan mahkumiyet alan hkml-lerin oy kullanabilecei dzenlendi

Seim kanunlarnda ve siyasi partiler kanunun-da yaplacak deiikliklerin, bir yl gemeden

uygulanamayaca hkm getirildi.

Dileke hakk, karlkl olmak kouluyla Trki-yede ikamet eden yabanclara da tannd.

Meclis soruturmas almas oylamas ve Yce Divana sevk iin yaplacak oylamann gizli oyla

yaplmas prensibi kabul edildi.

Siyasi partilerin kapatlmas davalarnda, te-melli kapatma yerine ksmen ya da tamamen

devlet yardmndan yoksun brakmaya da karar

verilebilecei, siyasi partilerin kapatlmasnda

3/5 ounluk aranmas gerektii dzenlendi

Milli Gvenlik Konseyi dneminde karlan kanun ve kanun hkmnde kararnamelere

yarg yolunu kapatan geici 15. madde kaldrl-

d ve yarg yolu alm oldu.

2002 Deiiklikleri

Bir ilin veya seim evresinin mecliste yesi kalmamas durumunda, 90 gn izleyen ilk Pa-

zar gn ara seime gidilecei kural getirildi


6

Milletvekili seilme artlar arasnda yer alan ideolojik veya anarik eylemlere ibaresi, te-

rr eylemlerine olarak deitirildi.

2004 Deiiklikleri

DGMler kaldrld

dam cezas tamamen kaldrld

Uluslararas Adalet Divanna taraf olmann y-kmll dolaysyla vatandan da yabanc

bir lkeye verilebilecei kabul edildi

Milletleraras anlamalarn anayasaya aykrl-nn ileri srlemeyecei prensibi kabul edildi.

2005 Deiiklikleri

RTKn oluumu anayasal dzenleme haline getirildi

Saytayn grevleriyle ilgili dzenlemeler ya-plarak, mahalli idarelerin mali denetiminin Sa-

ytay tarafndan yaplaca kabul edildi

2006 Deiiklikleri

Semen ya 25e indirildi.

2007 Deiiklikleri

Milletvekili genel seimleri 5 yldan 4 yla indi-rildi.

Cumhurbakannn halk tarafndan seilecei, grev sresinin 5 yl olaca ve en fazla iki kez

seilebilecei dzenlendi.

Cumhurbakanl iin 20 milletvekilinin veya toplam %10 alan siyasi partilerin aday gste-

rebilecei kabul edildi.

Meclisin toplant yeter saysnn btn oturum-lar iin 1/3 olduu hkm dzenlendi

2010 Deiiklikleri

ocuklar, yallar, zrller, ehit dul ve yetim-leri ile mamul ve gaziler iin ayrcalklar tan-

nabilecei dzenlenmitir.

Herkes, kendisiyle ilgili kiisel verilerin ko-runmasn isteme hakkna sahiptir. zel ha-

yatn gizlilii ile ilgili anayasal gvenceler geti-

rilmitir.

Vatandan yurt dna kma hrriyeti, ancak su soruturmas veya kovuturmas sebebiyle

hkim kararna bal olarak snrlanabilir. Se-

yahat zgrl ile ilgili dzenlemeler yapl-

mtr.

Sendika hakk maddesinde yaplan dzenleme ile birden fazla sendikaya ye olabilmenin yolu

almtr.

Memurlara toplu szleme yapma hakk ta-nnmtr.

Kamu Denetilii kurumu anayasal bir kurulu haline gelmitir.

Parti kapatma karar ile Anayasa Mahkemesi-nin milletvekilliini sona erdirebilmesi kaldrl-

mtr.

TBMM bakanlk divannn grev sreleri 2007 anayasa deiiklii ile yaplan dzenlemeye g-

re yeniden sekillendirilmitir.

Yksek Askeri ura kararlarna kar ksmi yarg yolu alm, idarenin yargsal denetiminde ye-

rindelik denetimi yaplamayaca dzenlenmi-

tir.

Memurlara verilen disiplin cezalar ierisinde yarg yolu kapal olan uyarma ve knama ceza-

larna kar yarg yolu almtr.

Sivil kiilerin askeri mahkemelerde yarglana-mayaca dzenlenmitir.

Anayasa Mahkemesinin kurulu alma ve esaslar kapsaml bir ekilde yeniden dzen-

lenmitir.

Hakimler ve Savclar Yksek Kurulunun kuru-lu alma ve esaslar kapsaml bir ekilde ye-

niden dzenlenmitir.

Ekonomik ve Sosyal Konsey anayasal bir kuru-lu haline getirilmitir.

Anayasann Geici 15. maddesi yrrlkten kaldrlmtr. 12 Eyll 1980 askeri harekat ile

greve gelen askeri ynetimin ilemlerine kar

yarg yolunu kapatan bu maddenin kaldrlma-

syla bu dnem yneticilerinin eylem ve ilem-

lerine kar yarg yolu almtr.


7

DEVLETN TEMEL NTELKLER

BALANGI

Anayasalar ve Anayasa Hukuku devletin eklini, nite-

liklerini, temel organlarn ve grevlerini; bu organlarn

birbiriyle olan ilikilerini belirleyen ve dzenleyen hukuk

kurallar ierir. 1982 Anayasas da bu bak asyla yola

kar. Anayasann balang blm anayasa metnine

ve anayasann yapl amacna hakim olan temel inan

ve dnceleri sralarken, 1. madde devletin eklini, 2.

madde devletin ileyiine ve devlet organlarnn faali-

yetlerine hakim olan temel nitelikleri, 3. madde ise

devletin ekil zelliklerini dzenler.

1982 Anayasasnn balang blmnde yer alan

ilke ve dnceler u ekilde sralanabilir.

Atatrk ilke ve inklaplarna ballk

Atatrk milliyetilii

Atatrk medeniyetilii

ada medeniyet dzeyine ulama azmi

Millet iradesinin mutlak stnl

Anayasann ve hukukun stnl

Hrriyeti demokrasi

Kuvvetler ayrl

Trk varlnn devleti ve lkesiyle blnmez-lii

Laiklik

Yurtta sulh, cihanda sulh ilkesi,

Eitlik ve sosyal adalet gerekleri

Bu ilkelerin nemi anayasann ikince maddesinde

de vurgulanr. 2. maddede yer alan hkme gre srala-

nan temel niteliklerin balangta belirlenen ilkelere

dayal olduu dzenlemesi altna alnmtr. Ancak

burada vurgulamak gerekir ki anayasann balang

blm ve burada yer alan ilkeler anayasann deitiri-

lemeyecek maddeleri arasnda saylmam ve koruma

altna alnmamtr. Deitirilemeyecek maddeler olan

ilk madde kapsamnda dnmemek doru olur.

CUMHURYETLK

1982 Anayasasnn 1. maddesi devletin eklini be-

lirtir ve devlet eklinin Cumhuriyet olduunu hkm

altna alr. Trkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

Bu hkm ilk kez 1921 Anayasasnda 1923 ylnda

yaplan deiiklikle dzenlenmi ve anayasal bir ilke

haline gelmitir.

Cumhuriyet egemenliin millete ait olduu ve Dev-

letin temel organlarnn ve zellikle yasama ve yrt-

me organlarnn veraset ilkesine dayanlmadan olutu-

rulduu rejimdir. Cumhuriyet, egemenliin, yani devlet

gcnn, toplumun btnne ait olduu devleti ifade

eder. Millet egemenlii anayasada gsterilmi organla-

r araclyla ve baz hallerde dorudan doruya kulla-

nabilir. 1982 Anayasasnn demokratik sistemi gerek-

letirmek iin yapt dzenlemeler bu kapsamda d-

nlebilir. Yasama organnn halk tarafndan seimle

i bana gelmesi, yrtme organnn yasamann iin-

den kmas ve yasama denetimine tabi olmas halk

egemenliinin uygulanabilirliini gsterir. Bunun yan

sra yine 1982 Anayasas ile getirilen referandum (hal-

koylamas) dzenlemesi halkn egemenlii dorudan

doruya kullanmasna rnek gsterilebilir.

NSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET

Bilindii gibi anayasa devletin eklini ve organlarn

belirleyip dzenledii gibi temel hak ve zgrlklerin

de dzenlendii yazl belgedir. 1982 Anayasas temel

hak ve zgrlklerin dzenlenmesinde insan haklar-

na saygl devlet ifadesini kullanmtr. Temel hak ve

zgrlkler ilk kez geni bir ekilde 1961 Anayasasnda

dzenlenmitir. 1982 Anayasas da bu dzenlemeleri

takip etmitir. 1982 Anayasas kabul edildii tarihten

bu yana temel hak ve zgrlklerle ilgili birok deiik-

lik geirmitir.

1982 Anayasasnn temel hak ve zgrlkleri d-

zenlerken referans ald kaynak Birlemi Milletler

tarafndan yaynlanan 1948 tarihli nsan Haklar Evren-

sel Bildirgesidir.

1982 Anayasasnda, temel hak ve hrriyetler sade-

ce zgrlk alan ya da yetki veren dzenlemeler ola-

rak deil, ayn zamanda kiiye dev ve sorumluluk

ykleyen bir nitelie de sahiptir. Anayasann dzenle-

mesine gre temel hak ve devler herkesin kiiliine

bal olarak sahip olduu, bakasna devredilemeyen,

rza ile de olsa vazgeilemeyen hak ve hrriyetlerdir.

1982 Anayasasnda temel hak ve devler; kiinin

hak ve devleri, sosyal ve ekonomik hak ve devler ve

siyasi hak ve devler olmak zere l bir ayrmla

dzenlemitir. Bu haklar hakkn tanm ve trleri bl-

mnde kamu haklar bal altnda incelenmitir.


8

Temel Haklarn Snrlanmas

Anayasann 13. maddesine gre temel hak ve hr-

riyetler, ancak kanunla, zlerine dokunulmakszn ve

Anayasann hak ve zgrl tanmlayan maddelerin-

deki sebeplerle snrlanabilir.

Bu snrlamalar, Anayasann szne ve ruhuna,

demokratik toplum dzeninin ve laik Cumhuriyetin

gereklerine ve lllk ilkesine aykr olamaz.

lllk ilkesi, snrlamada bavurulan aracn s-

nrlama amacn gerekletirmeye elverili olmasn

ifade eder. Hakkn zne dokunmak ise, snrlamann

hakk kullanlamaz hale getirmesidir.

Ayrca yabanclar iin temel hak ve hrriyetler, mil-

letleraras hukuka uygun olarak kanunla snrlanabilir.

(md. 16).

Temel Haklarn Ktye Kullanlamamas

Anayasada yer alan hak ve hrriyetlerden hibiri,

Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln

bozmay ve insan haklarna dayanan demokratik ve lik

Cumhuriyeti ortadan kaldrmay amalayan faaliyetler

biiminde kullanlamaz. Ayrca bu hak ve hrriyetler

yine bu hak ve hrriyetleri yok etmek amacyla kullan-

lamayacaktr.

Temel Haklarn Kullanlmasnn Durdurulmas

Sava, seferberlik, skynetim veya olaanst hal-

lerde, milletleraras hukuktan doan ykmllkler

ihlal edilmemek kaydyla, durumun gerektirdii lde

temel hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya

tamamen durdurulabilir veya bunlar iin Anayasada

ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilir. (md.

15)

Temel hak ve hrriyetlerin kullanlmasnn durdu-

rulmas ilk kez 1982 Anayasas ile kabul edilmitir.

Dolaysyla 1982 Anayasasna gre temel haklar 15.

maddede saylan sebeplerle, belirli durumlarda, mil-

letleraras ykmllkler ihlal edilmeden ve lllk

ilkesine uygun olarak durdurulabilecektir.

1982 Anayasas olaan durumlarda temel hak ve

zgrlklerin kanunla ve anayasada belirtilen ilkeler

erevesinde snrlanabileceini, olaanst durum-

larda ise daha geni yetkilerle snrlanabileceini ve

kullanlmasnn durdurulabilecei kabul edilmitir.

Ancak hangi halde olursa olsun;

Kiinin yaama hakkna, maddi ve manevi btn-lne dokunulamaz.

Kimse, din, vicdan, dnce ve kanaatlerini ak-lamaya zorlanamaz ve bunlardan dolay sulana-

maz.

Su ve cezalar gemie yrtlemez ve sululuu mahkeme karar ile saptanncaya kadar kimse su-

lu saylamaz.

Bu haklar hibir ekilde dokunulmayacak haklar

olarak anayasada dzenleme altna alnmtr

Trkiye, 1987 ylnda Avrupa nsan Haklar Komis-

yonuna bireysel bavuru hakkn; 1989 ylnda Avrupa

nsan Haklar Divannn zorunlu yarg yetkisini kabul

etmitir.

1982 Anayasasnda Saylan Temel Hak ve zgr-

lkler

Bu haklar genel kabul gren tasnifte; Negatif stat

haklar, pozitif stat haklar ve aktif stat haklar olarak

ayrma tabi tutulabilir.

Negatif stat haklar kiilere siyasi baskdan koru-

nan bir zgrlk alan salayan ve devlet, toplum ve

nc kiilere negatif, yani yalnzca mdahaleden

kanmak eklinde, bir ykmllk getiren haklardr.

Kii hak ve devleri bu statdedir.

Pozitif stat haklar, devletin bu haklar temin ve

tedariki ynnde olumlu ykmllkler stlenmesini

ve buna ilikin eitli dzeylerde dzenlemeleri gerek-

tirir. Sosyal ve ekonomik haklar bu statdedir.

Aktif stat haklar yurttalarn siyasal iktidarn olu-

umuna ve kullanmna katlmasn salayan haklardr.

Siyasi haklar ve devler bu statdedir.

1982 Anayasasnda saylarak belirtilen ve ierikleri

de yine anayasada aklanan kamu haklar Temel Hak

ve zgrlkler bal altnda dzenlenmi ve alt

bala ayrlmtr

1-K HAKLARI ve DEVLER

Kiinin maddi ve manevi varl ile ilgili bulunan ve

bu varln serbeste gelitirilmesi amacna ynelik

olan hak ve zgrlklerdir.

Kiinin dokunulmazl, madd ve manev varl

Herkes, yaama, madd ve manev varln koruma

ve gelitirme hakkna sahiptir.

Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda,

kiinin vcut btnlne dokunulamaz; rzas olma-

dan bilimsel ve tbb deneylere tbi tutulamaz.


9

Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz; kimse insan

haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye

tbi tutulamaz.

Zorla altrma yasa

Hi kimse zorla altrlamaz. Angarya yasaktr.

Kii hrriyeti ve gvenlii

Herkes, kii hrriyeti ve gvenliine sahiptir. Ana-

yasa ve kanunda belirtilen haller dnda kimse hrri-

yetinden yoksun braklamaz. Kii kanunda belirtilen

hallerde tedbir amacyla hkim kararyla tutuklanabilir.

Kiinin yakaland veya tutukland, yaknlarna

derhal bildirilir.

Yakalanan veya tutuklanan kiilere, yakalama veya

tutuklama sebepleri ve haklarndaki iddialar herhalde

yazl ve bunun hemen mmkn olmamas halinde

szl olarak derhal, toplu sularda en ge hkim huzu-

runa karlncaya kadar bildirilir.

Yakalanan veya tutuklanan kii, tutulma yerine en

yakn mahkemeye gnderilmesi iin gerekli sre hari

en ge krksekiz saat ve toplu olarak ilenen sularda

en ok drt gn iinde hkim nne karlr.

Hkim karar olmadan yakalama, ancak sust ha-

linde veya gecikmesinde saknca bulunan hallerde

yaplabilir.

zel hayatn gizlilii ve korunmas

a) zel hayatn gizlilii

Herkes, zel hayatna ve aile hayatna sayg gste-

rilmesini isteme hakkna sahiptir. zel hayatn ve aile

hayatnn gizliliine dokunulamaz.

Herkes, kendisiyle ilgili kiisel verilerin korunmasn

isteme hakkna sahiptir. Bu hak; kiinin kendisiyle ilgili

kiisel veriler hakknda bilgilendirilme, bu verilere

erime, bunlarn dzeltilmesini veya silinmesini talep

etme ve amalar dorultusunda kullanlp kullanlma-

dn renmeyi de kapsar. Kiisel veriler, ancak ka-

nunda ngrlen hallerde veya kiinin ak rzasyla

ilenebilir. Kiisel verilerin korunmasna ilikin esas ve

usuller kanunla dzenlenir. (2010 Anayasa deiiklii)

b) Konut dokunulmazl

Kimsenin konutuna dokunulamaz. Usulne gre

verilmi hkim karar olmadka veya yetkili klnm

merciin yazl emri bulunmadka kimsenin konutuna

girilemez, arama yaplamaz ve buradaki eyaya el ko-

nulamaz.

c) Haberleme hrriyeti

Herkes, haberleme hrriyetine sahiptir. Haber-

lemenin gizlilii esastr. Usulne gre verilmi hkim

karar olmadka veya yetkili klnm merciin yazl

emri bulunmadka haberleme engellenemez ve gizli-

liine dokunulamaz.

Yerleme ve seyahat hrriyeti

Herkes, yerleme ve seyahat hrriyetine sahiptir.

Vatanda snr d edilemez ve yurda girme hakkndan

yoksun braklamaz.

Yerleme ve seyahat hrriyeti, su ilenmesini n-

lemek, sosyal ve ekonomik gelimeyi salamak, salkl

ve dzenli kentlemeyi gerekletirmek ve kamu mal-

larn korumak, su soruturma ve kovuturmas sebe-

biyle ve su ilenmesini nlemek amalaryla kanunla

snrlanabilir.

Vatandan yurt dna kma hrriyeti, ancak su

soruturmas veya kovuturmas sebebiyle hkim kara-

rna bal olarak snrlanabilir. (2010 Anayasa Deiikli-

i)

Din ve vicdan hrriyeti

Herkes, vicdan, din inan ve kanaat hrriyetine sa-

hiptir. Kimse, ibadete, din yin ve trenlere katlmaya,

din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; din

inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve sulana-

maz.

Dnce ve kanaat hrriyeti

Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir. Her

ne sebep ve amala olursa olsun kimse, dnce ve

kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; dnce ve kana-

atleri sebebiyle knanamaz ve sulanamaz.

Dnceyi aklama ve yayma hrriyeti

Herkes, dnce ve kanaatlerini sz, yaz, resim ve-

ya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklama

ve yayma hakkna sahiptir. Bu hrriyet resm makam-

larn mdahalesi olmakszn haber veya fikir almak ya

da vermek serbestliini de kapsar.

Bilim ve sanat hrriyeti

Herkes, bilim ve sanat serbeste renme ve -

retme, aklama, yayma ve bu alanlarda her trl ara-

trma hakkna sahiptir.

Basn ve yaymla ilgili haklar

a) Basn hrriyeti


10

Basn hrdr, sansr edilemez. Basmevi kurmak

izin alma ve mal teminat yatrma artna balanamaz.

b) Sreli ve sresiz yayn hakk

Sreli veya sresiz yayn nceden izin alma ve mal

teminat yatrma artna balanamaz.

c) Basn aralarnn korunmas

Kanuna uygun ekilde basn iletmesi olarak kuru-

lan basmevi ve eklentileri ile basn aralar, su aleti

olduu gerekesiyle zapt ve msadere edilemez veya

iletilmekten alkonulamaz.

d) Kamu tzelkiilerinin elindeki basn d kitle ha-

berleme aralarndan yararlanma hakk

Kiiler ve siyas partiler, kamu tzelkiilerinin elin-

deki basn d kitle haberleme ve yaym aralarndan

yararlanma hakkna sahiptir. Bu yararlanmann artlar

ve usulleri kanunla dzenlenir.

e) Dzeltme ve cevap hakk

Dzeltme ve cevap hakk, ancak kiilerin haysiyet

ve ereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili ger-

ee aykr yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve

kanunla dzenlenir.

Toplant hak ve hrriyetleri

a) Dernek kurma hrriyeti

Herkes, nceden izin almakszn dernek kurma ve

bunlara ye olma ya da yelikten kma hrriyetine

sahiptir. Hi kimse bir dernee ye olmaya ve dernekte

ye kalmaya zorlanamaz.

b) Toplant ve gsteri yry dzenleme hakk

Herkes, nceden izin almadan, silahsz ve saldrsz

toplant ve gsteri yry dzenleme hakkna sahip-

tir.

Toplant ve gsteri yry hakk ancak, mill g-

venlik, kamu dzeni, su ilenmesinin nlenmesi, genel

saln ve genel ahlkn veya bakalarnn hak ve z-

grlklerinin korunmas amacyla ve kanunla snrlana-

bilir.

Toplant ve gsteri yry dzenleme hakknn

kullanlmasnda uygulanacak ekil, art ve usuller ka-

nunda gsterilir.

Mlkiyet hakk

Herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahiptir. Bu

haklar, ancak kamu yarar amacyla, kanunla snrlana-

bilir. Mlkiyet hakknn kullanlmas toplum yararna

aykr olamaz.

Haklarn korunmas ile ilgili hkmler

a) Hak arama hrriyeti

Herkes, meru vasta ve yollardan faydalanmak su-

retiyle yarg mercileri nnde davac veya daval olarak

iddia ve savunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir.

Hibir mahkeme, grev ve yetkisi iindeki davaya

bakmaktan kanamaz.

b) Kanun hkim gvencesi

Hi kimse kanunen tbi olduu mahkemeden baka

bir merci nne karlamaz. Bir kimseyi kanunen tbi

olduu mahkemeden baka bir merci nne karma

sonucunu douran yarg yetkisine sahip olaanst

merciler kurulamaz.

c) Su ve cezalara ilikin esaslar

Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanu-nun su saymad bir fiilden dolay cezalandrla-

maz; kimseye suu iledii zaman kanunda o su

iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza ve-

rilemez.

Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri an-cak kanunla konulur.

Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar, kimse sulu saylamaz.

Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen yaknla-rn sulayan bir beyanda bulunmaya veya bu yol-

da delil gstermeye zorlanamaz.

Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular, delil olarak kabul edilemez.

Ceza sorumluluu ahsdir.

Hi kimse, yalnzca szlemeden doan bir ykm-ll yerine getirememesinden dolay zgrl-

nden alkonulamaz.

lm cezas ve genel msadere cezas verilemez.

dare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu douran bir meyyide uygulayamaz.

Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektir-dii ykmllkler hari olmak zere vatanda,

su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez.


11

spat hakk

Kamu grev ve hizmetinde bulunanlara kar, bu

grev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak

yaplan isnatlardan dolay alan hakaret davalarnda,

sank, isnadn doruluunu ispat hakkna sahiptir.

2-SOSYAL ve EKONOMK HAKLAR ve DEVLER

Kiinin sosyal ve ekonomik faaliyetleriyle ilgili bulu-

nan hak ve zgrlklerdir.

Ailenin korunmas

Aile, Trk toplumunun temelidir ve eler arasnda

eitlie dayanr. Devlet, ailenin huzur ve refah ile zel-

likle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlama-

snn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli

tedbirleri alr, tekilt kurar.

Her ocuk, korunma ve bakmdan yararlanma, yk-

sek yararna aka aykr olmadka, ana ve babasyla

kiisel ve dorudan iliki kurma ve srdrme hakkna

sahiptir.

Devlet, her trl istismara ve iddete kar ocukla-

r koruyucu tedbirleri alr. (2010 Anayasa Deiiklii)

Eitim ve renim hakk ve devi

Kimse, eitim ve renim hakkndan yoksun brak-

lamaz. Eitim ve retim hrriyeti, Anayasaya sadakat

borcunu ortadan kaldrmaz. lkretim kz ve erkek

btn vatandalar iin zorunludur ve Devlet okullarn-

da paraszdr.

Kamu yarar dzenlemesi altnda haklar

a) Kylardan yararlanma

Kylar, Devletin hkm ve tasarrufu altndadr. De-

niz, gl ve akarsu kylaryla, deniz ve gllerin kylarn

evreleyen sahil eritlerinden yararlanmada ncelikle

kamu yarar gzetilir.

b) Toprak mlkiyeti

Devlet, topran verimli olarak iletilmesini koru-

mak ve gelitirmek, erozyonla kaybedilmesini nlemek

ve topraksz olan veya yeter topra bulunmayan ifti-

likle uraan kylye toprak salamak amacyla gerekli

tedbirleri alr.

c) Tarm, hayvanclk ve bu retim dallarnda al-

anlarn korunmas

Devlet, tarm arazileri ile ayr ve meralarn ama

d kullanlmasn ve tahribini nlemek, tarmsal re-

tim planlamas ilkelerine uygun olarak bitkisel ve hay-

vansal retimi artrmak maksadyla, tarm ve hayvanc-

lkla uraanlarn iletme ara ve gerelerinin ve dier

girdilerinin salanmasn kolaylatrr.

d) Kamulatrma

Devlet ve kamu tzelkiileri; kamu yararnn gerek-

tirdii hallerde, gerek karlklarn pein demek

artyla, zel mlkiyette bulunan tanmaz mallarn

tamamn veya bir ksmn, kanunla gsterilen esas ve

usullere gre, kamulatrmaya ve bunlar zerinde idar

irtifaklar kurmaya yetkilidir.

e) Devletletirme ve zelletirme

Kamu hizmeti nitelii tayan zel teebbsler, ka-

mu yararnn zorunlu kld hallerde devletletirilebilir.

Devletin, kamu iktisad teebbslerinin ve dier

kamu tzelkiilerinin mlkiyetinde bulunan iletme ve

varlklarn zelletirilmesine ilikin esas ve usuller ka-

nunla gsterilir.

alma ve szleme hrriyeti

Herkes, diledii alanda alma ve szleme hrri-

yetlerine sahiptir. zel teebbsler kurmak serbesttir.

alma ile ilgili haklar

a) alma hakk ve devi

alma, herkesin hakk ve devidir. Devlet, alan-

larn hayat seviyesini ykseltmek, alma hayatn

gelitirmek iin alanlar ve isizleri korumak, al-

may desteklemek, isizlii nlemeye elverili ekono-

mik bir ortam yaratmak ve alma barn salamak

iin gerekli tedbirleri alr.

b) alma artlar ve dinlenme hakk

Kimse, yana, cinsiyetine ve gcne uymayan i-

lerde altrlamaz. Kkler ve kadnlar ile beden ve

ruh yetersizlii olanlar alma artlar bakmndan

zel olarak korunurlar. Dinlenmek, alanlarn hakk-

dr. cretli hafta ve bayram tatili ile cretli yllk izin

haklar ve artlar kanunla dzenlenir.

c) Sendika kurma hakk

alanlar ve iverenler, yelerinin alma ilikile-

rinde, ekonomik ve sosyal hak ve menfaatlerini koru-

mak ve gelitirmek iin nceden izin almakszn sendi-

kalar ve st kurulular kurma, bunlara serbeste ye

olma ve yelikten serbeste ekilme haklarna sahiptir.

Hi kimse bir sendikaya ye olmaya ya da yelikten

ayrlmaya zorlanamaz.


12

Toplu i szlemesi, grev hakk ve lokavt haklar

a) Toplu i szlemesi hakk

iler ve iverenler, karlkl olarak ekonomik ve

sosyal durumlarn ve alma artlarn dzenlemek

amacyla toplu i szlemesi yapma hakkna sahiptirler.

Memurlar ve dier kamu grevlileri, toplu szleme

yapma hakkna sahiptirler.

Toplu szleme yaplmas srasnda uyumazlk

kmas halinde taraflar Kamu Grevlileri Hakem Kuru-

luna bavurabilir. Kamu Grevlileri Hakem Kurulu

kararlar kesindir ve toplu szleme hkmndedir.

(2010 Anayasa Deiiklii)

b) Grev hakk ve lokavt

Toplu i szlemesinin yaplmas srasnda, uyu-

mazlk kmas halinde iiler grev hakkna sahiptirler.

Bu hakkn kullanlmasnn ve iverenin lokavta bavur-

masnn usul ve artlar ile kapsam ve istisnalar kanun-

la dzenlenir. Grev hakk ve lokavt iyi niyet kurallarna

aykr tarzda, toplum zararna ve mill serveti tahrip

edecek ekilde kullanlamaz.

Siyas amal grev ve lokavt, dayanma grev ve lo-

kavt, genel grev ve lokavt, iyeri igali, ii yavalatma,

verim drme ve dier direniler yaplamaz.

crette adalet salanmas

cret emein karldr. Devlet, alanlarn yap-

tklar ie uygun adaletli bir cret elde etmeleri ve

dier sosyal yardmlardan yararlanmalar iin gerekli

tedbirleri alr. Asgar cretin tespitinde alanlarn

geim artlar ile lkenin ekonomik durumu da gz

nnde bulundurulur.

Salk, evre ve konut haklar

a) Salk hizmetleri ve evrenin korunmas

Herkes, salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna

sahiptir. evreyi gelitirmek, evre saln korumak ve

evre kirlenmesini nlemek Devletin ve vatandalarn

devidir.

b) Konut hakk

Devlet, ehirlerin zelliklerini ve evre artlarn g-

zeten bir planlama erevesinde, konut ihtiyacn kar-

layacak tedbirleri alr, ayrca toplu konut teebbsleri-

ni destekler.

Genlik ve spor haklar

a) Genliin korunmas

Devlet, istikll ve Cumhuriyetimizin emanet edildii

genlerin msbet ilmin nda, Atatrk ilke ve inklp-

lar dorultusunda ve Devletin lkesi ve milletiyle b-

lnmez btnln ortadan kaldrmay ama edinen

grlere kar yetime ve gelimelerini salayc ted-

birleri alr.

b) Sporun gelitirilmesi

Devlet, her yataki Trk vatandalarnn beden ve

ruh saln gelitirecek tedbirleri alr, sporun kitlelere

yaylmasn tevik eder. Devlet baarl sporcuyu korur.

Sosyal gvenlik hakk

Herkes, sosyal gvenlik hakkna sahiptir. Devlet, bu

gvenlii salayacak gerekli tedbirleri alr ve tekilat

kurar.

Devlet, harp ve vazife ehitlerinin dul ve yetimleriy-

le, mall ve gazileri korur ve toplumda kendilerine

yarar bir hayat seviyesi salar. Devlet, sakatlarn

korunmalarn ve toplum hayatna intibaklarn salay-

c tedbirleri alr. Yallar, Devlete korunur. Yallara

Devlet yardm ve salanacak dier haklar ve kolaylklar

kanunla dzenlenir.

Devlet, yabanc lkelerde alan Trk vatandala-

rnn aile birliinin, ocuklarnn eitiminin, kltrel

ihtiyalarnn ve sosyal gvenliklerinin salanmas,

anavatanla balarnn korunmas ve yurda dnlerin-

de yardmc olunmas iin gereken tedbirleri alr.

Tarih, kltr ve tabiat varlklarnn korunmas

Devlet, tarih, kltr ve tabiat varlklarnn ve deer-

lerinin korunmasn salar, bu amala destekleyici ve

tevik edici tedbirleri alr.

Sanatn ve sanatnn korunmas

Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanaty korur. Sanat

eserlerinin ve sanatnn korunmas, deerlendirilmesi,

desteklenmesi ve sanat sevgisinin yaylmas iin gere-

ken tedbirleri alr.

3-SYAS HAKLAR ve DEVLER

Herhangi bir biimde devletin ynetimine ve siyasi

kuruluuna katlmaya ynelik haklardr.

Trk vatandal

Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan her-

kes Trktr. Trk babann veya Trk anann ocuu

Trktr. Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla

kazanlr ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedi-

lir. Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir ey-


13

lemde bulunmadka vatandalktan karlamaz. Va-

tandalktan karma ile ilgili karar ve ilemlere kar

yarg yolu kapatlamaz.

Seme, seilme ve siyas faaliyette bulunma hak-

lar

Vatandalar, kanunda gsterilen artlara uygun

olarak, seme, seilme ve bamsz olarak veya bir

siyas parti iinde siyas faaliyette bulunma ve halkoy-

lamasna katlma hakkna sahiptir.

Seimler ve halkoylamas serbest, eit, gizli, tek de-

receli, genel oy, ak saym ve dkm esaslarna gre,

yarg ynetim ve denetimi altnda yaplr. Ancak, yurt

dnda bulunan Trk vatandalarnn oy hakkn kulla-

nabilmeleri amacyla kanun, uygulanabilir tedbirleri

belirler.

Onsekiz yan dolduran her Trk vatanda seme

ve halkoylamasna katlma haklarna sahiptir. Silah

altnda bulunan er ve erbalar ile asker renciler,

taksirli sulardan hkm giyenler hari ceza infaz ku-

rumlarnda bulunan hkmller oy kullanamazlar.

Ceza infaz kurumlar ve tutukevlerinde oy kullanlmas

ve oylarn saym ve dkmnde seim emniyeti asn-

dan alnmas gerekli tedbirler Yksek Seim Kurulu

tarafndan tespit edilir ve grevli hkimin yerinde

ynetim ve denetimi altnda yaplr.

Seim kanunlar, temsilde adalet ve ynetimde is-

tikrar ilkelerini badatracak biimde dzenlenir.

Seim kanunlarnda yaplan deiiklikler, yrrle

girdii tarihten itibaren bir yl iinde yaplacak seim-

lerde uygulanmaz.

Siyas Parti kurma, partilere girme ve partilerden

ayrlma hakk

Vatandalar, siyas parti kurma ve usulne gre

partilere girme ve partilerden ayrlma hakkna sahiptir.

Parti yesi olabilmek iin onsekiz yan doldurmu

olmak gerekir.

Siyas partiler, demokratik siyas hayatn vazgeil-

mez unsurlardr.

Siyas partiler nceden izin almadan kurulurlar.

Hkimler ve savclar, Saytay dahil yksek yarg or-

ganlar mensuplar, kamu kurum ve kurulularnn

memur statsndeki grevlileri, yaptklar hizmet ba-

kmndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri,

Silahl Kuvvetler mensuplar ile yksekretim ncesi

rencileri siyas partilere ye olamazlar.

Kamu hizmetlerine girme hakk

a) Hizmete girme

Her Trk, kamu hizmetlerine girme hakkna sahip-

tir. Hizmete alnmada, grevin gerektirdii nitelikler-

den baka hibir ayrm gzetilemez.

b) Mal bildirimi

Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bu-

lunmalar ve bu bildirimlerin tekrarlanma sreleri ka-

nunla dzenlenir. Yasama ve yrtme organlarnda

grev alanlar, bundan istisna edilemez.

Vatan hizmeti

Vatan hizmeti, her Trkn hakk ve devidir. Bu

hizmetin Silahl Kuvvetlerde veya kamu kesiminde ne

ekilde yerine getirilecei veya getirilmi saylaca

kanunla dzenlenir.

Vergi devi

Herkes, kamu giderlerini karlamak zere, mal g-

cne gre, vergi demekle ykmldr.

Vergi yknn adaletli ve dengeli dalm, maliye

politikasnn sosyal amacdr.

Vergi, resim, har ve benzeri mal ykmllkler

kanunla konulur, deitirilir veya kaldrlr.

Vergi, resim, har ve benzeri mal ykmllklerin

muaflk, istisnalar ve indirimleriyle oranlarna ilikin

hkmlerinde kanunun belirttii yukar ve aa snrlar

iinde deiiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna

verilebilir.

Dileke hakk

Vatandalar ve karlkllk esas gzetilmek kaydyla

Trkiyede ikamet eden yabanclar kendileriyle veya

kamu ile ilgili dilek ve ikyetleri hakknda, yetkili ma-

kamlara ve Trkiye Byk Millet Meclisine yaz ile

bavurma hakkna sahiptir.

Herkes, bilgi edinme ve kamu denetisine bavur-

ma hakkna sahiptir.

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanlna bal ola-

rak kurulan Kamu Denetilii Kurumu idarenin ileyi-

iyle ilgili ikyetleri inceler.

Kamu Badenetisi Trkiye Byk Millet Meclisi ta-

rafndan gizli oyla drt yl iin seilir.

Kamu Denetilii Kurumunun kuruluu, grevi, a-

lmas, inceleme sonucunda yapaca ilemler ile

Kamu Badenetisi ve kamu denetilerinin nitelikleri,


14

seimi ve zlk haklarna ilikin usul ve esaslar kanunla

dzenlenir (2010 Anayasa Deiiklii)

ATATRK MLLYETL

1924 Anayasasnda milliyetilik olarak dzenle-

nen ilke, 1961 Anayasasnda milli devlet, 1982 Ana-

yasasnda ise Atatrk milliyetiliine bal devlet

eklinde ifade edilmitir.

Atatrk milliyetilii kavramndan anlalmas gere-

ken sbjektif milliyetilik anlaydr.

Subjektif milliyetilik

Irka dayal olmayan,

Birlikte yaama arzusuna ifade eden,

Zengin bir hatra mirasna sahip bulunan,

Sahip olunan mirasn korunmasnda birlikte hare-ket eden

Gelecei birlikte kurma arzusu hisseden

topluluklarn millet olduunu tanmlar

Atatrk milliyetiliinin anayasadaki dzenlemele-

rini ve sonularn u ekilde sralayabiliriz:

Trkiye Cumhuriyetinin insan unsuru, tek bir millettir ve bu millet Trk milletidir.

Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan her-kes Trktr.

Resmi dili Trkedir

Trkiye Cumhuriyeti devlete lkesi ve milleti ile blnmez bir btndr

Trk babann veya Trk anann ocuu Trktr. Dnyann neresinde olursa olsun anne veya baba-

dan birinin Trk vatanda olmas halinde ocua

da vatandalk verilir.

Vatandalk, kanunun gsterdii artlarla kazanlr ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.

Vatandalk kanununda vatandaln doumla,

evlenme ile ve sonradan taleple kazanlabilecei

ve bunun art ve ekilleri belirlenmitir.

Hibir Trk, vatana ballkla badamayan bir eylemde bulunmadka vatandalktan karla-

maz. Vatandalktan karma kararlarn Bakanlar

Kurulu verir ve bu karar kar yarg yolu aktr

LAKLK

Laiklik, devlet ile din ilerinin ayrlmas; devletin

din ve vicdan hrriyetinin gereklemesi bakmndan

tarafsz olmas eklinde ifade edilebilir.

Laikliin bir yn, inan, ibadet ve vicdan hrriyeti-

nin devlet tarafndan gvence altna alnmasdr. Bir

din veya mezhep mensuplarnn baka din veya mez-

hep mensuplarna kar ya da kiinin inan, ibadet,

vicdan ve dnce hrriyetini yaamasna ynelik her

trl bask ve tahakkm nlemek laik devletin gre-

vidir.

Din hrriyeti, herkesin diledii inan ve kanaate sa-

hip olabileceini ifade eder. Bu ilke, ayn zamanda dini

inanca sahip olmama hrriyetini de ierir. badet hr-

riyeti gerei, kiiler inandklar dinin ibadet, ayin ve

trenlerini de serbeste yerine getirebilirler. Ancak

ibadet hrriyeti, din hrriyeti gibi mutlak deildir.

badet hrriyetinin, Anayasann 14. maddesinde say-

lan amalarla ktye kullanlmas yasaklanmtr.

Laikliin dier yn ise din ve devlet ilerinin birbi-

rinden ayrlmasdr. Laik devlette devletin siyasi yaps-

n, hkmet ve idarenin ileyiini, toplumun yaayn

dzenleyen kanun ve kurallar dini prensipler deil,

bilimsel yaklamlar, toplumsal ihtiyalar tayin eder.

Laikliin dier yn olan din ve devlet ilerinin bir-

birinden ayrlm olmasnn gerekleri u ekilde srala-

nabilir.

a) Resmi bir devlet dininin bulunmamas: Bunun

anlam, devletin belli bir dine stnlk tanmamas, o

dinin kurallarn devlet ilemleriyle vatandalarna

uygulatmaya almamasdr. 1924 Anayasasnn ilk

halinde Devletin dini slamdr hkm yer alr. Kuru-

lan yeni Trkiye Cumhuriyetinin resmi bir dindi vardr.

Ancak 1924 Anayasasnda 1928 yl deiiklii ile bu

hkm anayasadan karlmtr. Laiklik ilkesi ise ilk kez

1924 Anayasasnda 1937 yl deiiklii ile anayasa

hukukumuza girmitir.

b) Din kurumlar ile Devlet kurumlarnn ayrlm

olmas:

c) Devlet ynetiminin din kurallarndan etkilenme-

mesi:

d) Devletin, btn dinlerin mensuplarna eit dav-

ranmas


15

DEMOKRATK DEVLET

Demokrasi zerine eski yunan site devletlerinden

bu yana bir ok tanm yaplm bir ok uygulama de-

mokrasi olarak anlatlmtr. Demokrasiyi halkn tercih-

lerini ortaya koyarak bir siyasal sistem oluturmas

olarak tanmlarsak, 1982 Anayasasnda demokratik

devleti oluturmak iin yaplan dzenlemeleri daha

kolay aklamak mmkn olur. Bu anlamda demokratik

devletin vazgeilmez iki temel kavramndan bahsede-

biliriz.

1. Seimler

2. Siyasi Partiler

1. SEMLER

Anayasada serbest ve demokratik seim ilkeleri u

ekilde belirtilmitir.

Seimler ve halkoylamas serbest, eit, gizli, tek

dereceli, genel oy, ak saym ve dkm esaslarna

gre, yarg ynetim ve denetimi altnda yaplr.

Seimlere hakim olan bu ilkeleri aklamakta fayda

vardr.

Genel oy

Dil, din, rk, servet, vergi, renim durumu ve cinsi-

yet gibi snrlamalar olmakszn, btn vatandalarn oy

hakkna sahip olmasdr.

1924 erkekler iin genel oy ilkesi benimsenirken,

1930 ylnda belediye seimleri kanununda yaplan

deiiklikle kadnlara da seme ve seilme hakk ta-

nnmtr. Bu hak kadnlara genel seimler iin 1934

ylnda tannm ve bylece tam olarak genel oy ilkesi-

ne 1934 ylnda geilmitir.

Genel oy ilkesi tm vatandalarn oy hakkna sahip

olduunu belirtmekle birlikte anayasal snrlamalar da

getirmitir. Buna gre;

18 yandan kkler

Kstllar

Askeri renciler

Er ve erbalar

Kastl sulardan cezaevinde hkml bulu-nanlar

oy kullanamaz. Bu snrlamalar geici olarak anla-

mak gerekir. Bunun yan sra cezaevinde bulunan tak-

sirli sutan hkm giymi olanlar ile tutuklular oy kul-

lanabilir. Yurtdnda yaayan Trk vatandalar da snr

kaplarnda oy kullanma hakkna sahiptir.

Eit oy

Dil, din, rk, servet, vergi, renim durumu ve cinsi-

yet gibi snrlamalar olmakszn, her vatandan tek bir

oya sahip olmasn ve kullanlan oyun eit deerde

olmasn ifade eder.

Gizli oy ve ak saym ve dkm

Semenlerin etik altnda kalmasn nlemek ve d-

ncelerini oylaryla rahata ifade edebilmesini sala-

mak amacyla oy verme ilemi gizli yaplr. Bununla

birlikte sandklarn almas ve oylarn saym herkese

ak olarak gerekletirilir. 1950 ylnda gizli oy ve ak

saym ve dkm ilkeleri kabul edilmitir.

Tek dereceli seim

Tek dereceli seimde semenler, temsilcilerini do-

rudan seerler. Semenlerin araya kimse girmeden

(delege, ara temsilci vb.) temsilcisini dorudan doru-

ya kendisinin belirleyebildii sistemdir. Trkiyede

1946 ylna kadar iki dereceli seim uygulanmtr.

1946 seimleri tek dereceli sisteme gre yaplan ilk

seimlerdir.

Seimlerin serbestlii

Bu ilke, vatandalarn hibir bask ve zorlama ol-

madan oy kullanabilmelerini ifade eder. Oy vermek

mecburi tutulamaz. Kii oy kullanp kullanmamakta

serbesttir. Byle bir ilke olmakla birlikte anayasada

sonradan yaplan deiiklikle Halkoylamasna, millet-

vekili genel ve ara seimlerine ve mahall genel seim-

lere itiraki temin iin, kanunla para cezas dahil gerekli

her trl tedbir alnr hkm getirilmitir. Bu hkm

oy vermenin mecburi hale getirildii eklinde yorum-

lanmakla birlikte para cezas milletvekili seimleri iin

getirilmi, ceza uygulama yetkisi de ile seim kuruluna

braklmtr. Uygulamada pek grlmemektedir

Seimlerin yarg organlarnn ynetimi ve deneti-

minde yaplmas

Anayasaya gre, seimler yarg organlarnn yne-

timi ve denetimi altnda yaplr. Seimlerin balama-

sndan bitimine kadar, tm ilemler il ve ile seim

kurullar ve bu kurullarn denetim organ niteliinde

grev yapan Yksek Seim Kurulu tarafndan yrtlr.

Seimin dzen iinde ynetimi ve drstl ile ilgili

btn ilemleri yapma, semen listelerinin hazrlanma-

s, oy pusulalarnn dzenlenmesi, aday listelerinin

kesinletirilmesi gibi ilemlerle birlikte, seimden sonra


16

seimle ilgili ikayet ve itirazlar inceleme ve kesin

karara balama ve TBMM yelerinin seim tutanakla-

rn kabul etme grevi bu organlar tarafndan yrt-

lr.

YKSEK SEM KURULU

YSK, 1950 ylnda kurulmutur. Yksek Seim Kuru-

lu ilk defa 1961 Anayasas ile anayasal bir kurulu ol-

mutur.

7 asl ve 4 yedek yeden oluur. yelerin 6s Yarg-

tay, 5i Dantay Genel Kurullarnca kendi yeleri ara-

sndan ye tamsaylarnn salt ounluunun gizli oyu

ile seilir. yelerin grev sresi 6 yldr. Sresi biten

ye yeniden seilebilir. yeler, salt ounluk ve gizli

oyla aralarndan bir bakan ve bir bakanvekili seer-

ler.

Grev ve Yetkileri,

l ve ile seim kurullarnn olumasn sala-mak,

l seim kurullarnn ilemlerine ve kararlarna kar yaplacak itirazlar, oy verme gnnden n-

ce ve itiraz konusunun gerektirdii sratle, kesin

karara balamak,

Adayla ait itirazlar hakknda kesin karar ver-mek,

l seim kurullarnca dzenlenen tutanaklara kar yaplan itirazlar inceleyip kesin karara ba-

lamak.

Milletvekillerinin seim tutanaklarn kabul et-me ve RGde yaymlamak.

Cumhurbakan seim tutanaklarnn kabul etme ve RGde yaymlamak.

Yksek Seim Kurulunun kararlar kesindir ve bu

kararlara kar baka bir mercie bavurulamaz.

2. SYAS PARTLER

Siyas partiler, demokratik siyas hayatn vazgeil-

mez unsurlardr. Siyas partiler nceden izin almadan

kurulurlar ve Anayasa ve kanun hkmleri ierisinde

faaliyetlerini srdrrler.

1982 Anayasasnn 68. maddesine gre Vatanda-

lar, siyas parti kurma ve usulne gre partilere girme

ve partilerden ayrlma hakkna sahiptir. Siyasi partiler,

partiye ye olma yeterliine sahip en az otuz Trk

vatanda tarafndan kurulur. Siyasi partilerin genel

merkezi Ankarada bulunur.

Siyasi Parti yelii

Parti yesi olabilmek iin onsekiz yan doldurmu

olmak gerekir.

Hkimler ve savclar,

Saytay dahil yksek yarg organlar mensuplar,

Kamu kurum ve kurulularnn memur statsn-deki grevlileri,

i nitelii tamayan kamu grevlileri,

Silahl Kuvvetler mensuplar

Yksekretim ncesi rencileri

Kamu hizmetlerinden yasakllar,

Yz kzartc sular, kaaklk sular, ihaleye fesat kartrma veya Devlet srlarn aa vurma sula-

rndan mahkm olanlar,

Taksirli sular hari be yl ar hapis veya be yl ve daha fazla hapis cezasna mahkm olanlar,

Terr eyleminden mahkm olanlar,

Siyas partilere ye olamazlar.

Yksekretim elemanlarnn ve yksekretim -

rencilerinin siyas partilere ye olmalar ancak kanunla

dzenlenebilir.

Siyasi Partilerin Gelirleri

Siyasi Partiler Kanunu siyasi partilerin elde edebile-

cei gelirleri u ekilde sralamtr.

1. Parti yelerinden alnacak giri aidat ile yelik

aidat,

2. Partili milletvekillerinden alnacak milletvekillii

aidat,

3. Milletvekili, belediye bakanl, belediye meclis

yelii ve il genel meclis yelii aday adaylarndan

alnacak zel aidat,

4. Bayrak, flama, rozet, yaynlarn vb. satndan

salanacak gelirler ile tertiplenen balo, elence ve

konser faaliyetlerinden salanacak gelirler,

5. Parti mal varlndan elde edilecek gelirler,

Siyasi partilerin ticari faaliyette bulunmalar yasak-

tr. Kredi veya bor alamazlar. Ancak, ihtiyalarn kar-

lamak amacyla gerek ve tzelkiilerden kredili veya

ipotek karl mal satn alabilirler. Siyasi partiler,

ikametleri ile ama ve faaliyetleri iin gerekli olanlar-

dan baka tanmaz mal edinemezler. Partiler, amala-


17

r iinde olmak artyla sahip olduklar tanmaz mal-

lardan gelir salayabilirler.

6.Balar,

Siyasi partiler Devlete ait kurum ve kurulular ile

yabanc devletlerden, uluslararas kurululardan, Trk

uyrukluunda olmayan gerek ve tzel kiilerden

hibir suretle ba kabul edemezler.

Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular, ii

ve iveren sendikalar, dernekler, vakflar ve koopera-

tifler, siyasi partilere maddi yardm ve bata buluna-

bilirler. Gerek ve tzel kiilerin her birinin bir siyasi

partiye ayn yl ierisinde iki milyar liradan fazla bata

bulunmas yasaktr.

7. Devlete yaplan yardmlar

Milletvekili genel seimlerinde toplam geerli oyla-

rn % 3nden fazlasn alan siyasi partilere de Devlet

yardm yaplr. Devlet yardm, siyasi partiler arasnda,

toplam geerli oy saylar ile orantl olarak blt-

rlmek suretiyle her yl denir. Bu yardm sadece parti

ihtiyalar veya parti almalarnda kullanlr.

Siyasi Partilerin Mali Denetimi

Siyasi Partilerin mali denetimini Anayasa Mahke-

mesi yapar. Siyas partilerin gelir ve giderlerinin ama-

larna uygun olmas gereklidir. Bu kuraln uygulanmas

kanunla dzenlenir. Siyas partilerin mal edinimleri ile

gelir ve giderlerinin kanuna uygunluunun tespiti ve

denetimi Anayasa Mahkemesince yaplr. Anayasa

Mahkemesi, bu denetim grevini yerine getirirken

Saytaydan yardm salar. Anayasa Mahkemesinin bu

denetim sonunda verecei kararlar kesindir.

Siyasi Partilerin Yasaklar

Siyas partilerin tzk ve programlar ile eylemleri

anayasada saylan aadaki ilkelere aykr olamaz.

Devletin bamszlna, lkesi ve milletiyle b-lnmez btnlne,

nsan haklarna,

Eitlik ve hukuk devleti ilkelerine,

Millet egemenliine,

Demokratik, lik Cumhuriyet ilkelerine

Snf veya zmre diktatrln veya herhangi bir tr diktatrl savunmay ve yerletirmeyi ama-

layamaz

Su ilenmesini tevik edemez.

Siyas partiler, ticar faaliyetlere giriemezler.

Siyas partilerin kapatlmas

Siyasi parti kapatma davasn Yargtay Cumhuriyet

Basavcsnn aar. Anayasa Mahkemesi Genel Kuru-

lunca kesin olarak karara balanr.

Anayasa Mahkemesi, temelli kapatma yerine, siyas

partinin Devlet yardmndan ksmen veya tamamen

yoksun braklmasna karar verebilir.

Siyasi partilerin kapatlmas ile ilgili 149. maddeye

gre, siyas partilerin kapatlmasna ya da Devlet yar-

dmndan yoksun braklmasna karar verilebilmesi iin

toplantya katlan yelerin te iki oy okluu arttr.

(2010 Anayasa Deiiklii)

Temelli kapatlan bir parti bir baka ad altnda ku-

rulamaz.

Bir siyas partinin temelli kapatlmasna beyan veya

faaliyetleriyle sebep olan kurucular dahil yeleri, be

yl sreyle bir baka partinin kurucusu, yesi, yneticisi

ve deneticisi olamazlar.

SOSYAL DEVLET

Sosyal devlet; gszleri gller karsnda koru-

yarak sosyal adaleti ve toplumsal dengeyi salamakla

ykml olan, bunun iin sosyal ve ekonomik alanlara

mdahale eden ve dzenlemeler yapan devlettir. Sos-

yal devlet, ekonomik ve sosyal anlamdaki eitsizlikleri

gidermeye alan devlettir. Sosyal devlet ilkesi lk kez

1961 Anayasas ile kabul edilmi, 1982 Anayasasnda

da aynen yer almtr.

Sosyal Devletin Hukuki Yntemleri:

Herkese insan haysiyetine yakr asgari bir hayat

dzeyi salamaya ynelik tedbirler almak bunlar eko-

nomik gc dorultusunda hayata geirmek sosyal

devlet ilkesinin ana temasn oluturur. Bu ilkeyi ger-

ekletirebilmek iin devletin bavurduu baz yntem-

ler unlardr.

Sosyal haklar: Sosyal haklar, sosyal adaleti sala-maya, sosyal eitsizlikleri azaltmaya, toplum iinde

ekonomik bakmdan zayf olan snf ve gruplar ko-

rumaya ynelik haklardr.

Planlama: Planlama toplumun ekonomik kaynak-larnn, ekonomik kalknmay salamak amacyla

bilimsel ve aklc kullanlmasn salamaya ynelik

dzenlemedir. 1982 Anayasas planlamay devlete

bir grev olarak yklemitir.


18

Vergi Adaleti: Bu ilke vergi oranlarnn, mkellefin mali gcne gre saptanmasn ifade eder.

alma Hayatna likin Dzenlemeler: Devletin alanlarn alma koullarnda yapaca iyile-

tirmeler, cret eitsizliinin giderilmesi iin yaplan

dzenlemeler ve istihdamn gelitirilmesi ve isiz-

liin azaltlmas iin alnan nlemler bu balk al-

tnda saylabilir.

Sosyal Gvenlik Sistemi: Kiilerin sosyal risklerden en az etkilenmesi iin uygulanan sosyal sigorta sis-

temi, dejavantajl grup ve kiiler iin yaplan sosyal

yardmlar ve sosyal hizmet uygulamalar bu kap-

samda kabul edilebilir.

Kamulatrma: Kamu hizmetlerini yrtebilmek iin gerekli olan, zel mlkiyet altndaki tanmaz

bir maln, sahibinin isteine baklmakszn kamu

mlkiyetine geirilmesi ilemine kamulatrma

denilir.

Devletletirme ise kamu hizmeti nitelii tayan zel giriimlerin kamu yararnn zorunlu kld du-

rumlarda devlete aktarlmasna ynelik ilemdir.

Kamulatrma ileminin konusu zel mlkiyetteki

tanmaz mallar olduu halde, devletletirme i-

leminin konusu zel teebbslerdir.

HUKUK DEVLET

Devletin ilemlerinin hukuk kurallarna bal olduu

ve vatandalarn hukuki gvence altnda olduu dev-

lettir. Nasl ki lkede yaayan kiiler hukuka bal ha-

reket etmek zorundadr, hukuk kurallarn koyan, uygu-

layan ve denetimini yapan devlet organlar da hukuka

bal kalmak zorundadr. Bu ilke hukuk devleti ilkesi

olarak adlandrlr.

Hukuk devletinin en temel unsurlar unlardr:

Yasama ilemlerinin yargsal denetimi

Hukuk kurallarn koyan yasama organ hukuka uy-

gun hareket etmelidir. Yasa koyucunun hukuk d

ilemleri denetim yoluyla iptal edilebilir. Bu grev

Anayasa Mahkemesindedir.

Yrtme ilemlerinin yargsal denetimi

Hukuk kurallar ile grevleri ve faaliyetleri belirle-

nen yrtme organ belirlenen erevede grevlerini

yerine getirmelidir. Hukuka aykr ilemler yarg organ-

lar tarafndan denetlenir ve gerektiinde iptal edilebi-

lir. Yrtmenin denetimi dari yarg mahkemeleri tara-

fndan gerekletirilir.

1982 Anayasasna gre darenin her trl eylem

ve ilemlerine kar yarg yolu aktr.

Ancak;

Cumhurbakannn tek bana yapt ilemler

Yksek Askeri urann terfi ve kadrosuzluk nede-niyle emekliye sevk etme kararlar (2010 Anayasa

Deiiklii)

Hakimler Savclar Yksek Kurulu Kararlar (Meslek-ten karmaya ilikin kararlar hari (2010 Anayasa

Deiiklii)

Silahl Kuvvetler iinde verilen disiplin cezalar

Yarg denetimine tabi deildir. Bunlara kar idare

aleyhine dava alamaz.

Yarg Bamszl

1982 Anayasas 138. maddede yarg bamszln

dzenlemitir.

Hkimler, grevlerinde bamszdrlar. Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdan kanaatle-

rine gre hkm verirler.

Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetki-sinin kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere

emir ve talimat veremez; genelge gnderemez;

tavsiye ve telkinde bulunamaz.

Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama Mecli-sinde yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili soru so-

rulamaz, grme yaplamaz veya herhangi bir

beyanda bulunulamaz.

Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr; bu organlar ve ida-

re, mahkeme kararlarn hibir suretle deitire-

mez ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremez.

Anayasann bu dzenlemesi mahkemelerin bam-

szln gvence altna almaktadr. Mahkemelerin

bamszl hukuk devletinin gerekletirilmesi nokta-

snda byk nem tar. Yasama ve yrtme organlar-

n denetleyecek olan yargnn bamsz olmas hukuk

devletinin olmazsa olmazdr.

Bu ilke hukuk devletinin temelini oluturmakla

birlikte, hukuk devleti ilkesini tamamlayan baka ana-

yasal dzenlemeler de vardr.

Kanuni Hakim Gvencesi

Hi kimse kanunen tbi olduu mahkemeden ba-

ka bir merci nne karlamaz.


19

Bir kimseyi kanunen tbi olduu mahkemeden ba-

ka bir merci nne karma sonucunu douran yarg

yetkisine sahip olaanst merciler kurulamaz.

Skynetim askeri mahkemeleri bu ilkenin istisna-

sn oluturur. Bunun yan sra baz hallerde gvenlik

sebebiyle yarglama, baka yerde bir mahkemeye ta-

nabilir. Bu uygulamalar kanuni hakim gvencesinin

ihlali olarak saymamak gerekir.

Hukukun genel ilkelerine ballk

Hukukun, tm uygar lkelerin benimseyip uyduu

ve bilinen ilkelere uygun olmasdr. Bu anlamda, genel

hukuk ilkelerinden bazlar unlardr: iyi niyet, ahde

vefa, kazanlm haklara sayg, kanunlarn geriye yr-

mezlii, kesin hkme sayg.

Adil yarglanma hakk

Herkes, mer vasta ve yollardan faydalanmak su-

retiyle yarg mercileri nnde davac veya daval olarak

iddia ve savunma ile adil yarglanma hakkna sahiptir.

Hibir mahkeme, grev ve yetkisi iindeki davaya

bakmaktan kanamaz.

Temel haklarn gvence altna alnmas

Temel haklar ve devler anayasada saylm kimle-

rin bu haklar ne ekilde kullanaca belirtilmi ve yine

bu haklarn snrlanmas ve kullanlmasnn durdurul-

mas ile ilgili ilkeler belirtilerek temel hak ve devler

anayasal gvence altna alnmtr.

Anayasa ile tannm hak ve hrriyetleri ihll edi-

len herkes, yetkili makama geciktirilmeden bavurma

imknnn salanmasn isteme hakkna sahiptir.

Devlet, ilemlerinde, ilgili kiilerin hangi kanun yol-

lar ve mercilere bavuracan ve srelerini belirtmek

zorundadr.

darenin Mali Sorumluluu

dare anayasa ve kanunlarla kendisine verilen g-

revleri yerine getirirken vatandalara kiisel veya mali

anlamda bir zarar verirse bu zararlar karlamakla

ykmldr. Bu zararn idarenin kusuru olmadan orta-

ya km olmas zarardan imtina etmesini salamaz.

Kamu grevlisinin kamu hizmetinin grlmesi srasnda

kiisel kusuru ile verdii zararda idarenin sorumluluu

altndadr.

Kiinin, resm grevliler tarafndan vki haksz i-

lemler sonucu urad zarar da, kanuna gre, Devlete

tazmin edilir. Devletin sorumlu olan ilgili grevliye rcu

hakk sakldr.

Su ve cezalara ilikin esaslar

Devlet cezalandrma konusunda da hukuka bal

kalmal ceza koyarken veya uygularken baz temel

ilkelere uygun hareket etmelidir. Bu temel ilkeler de

1982 Anayasasnda saylarak dzenlenmitir.

Kimse, ilendii zaman yrrlkte bulunan kanu-nun su saymad bir fiilden dolay cezalandrla-

maz; kimseye suu iledii zaman kanunda o su

iin konulmu olan cezadan daha ar bir ceza ve-

rilemez. (Kanunsuz su ve ceza olma ilkesi)

Ceza ve ceza yerine geen gvenlik tedbirleri an-cak kanunla konulur. (Kanunilik ilkesi)

Sululuu hkmen sabit oluncaya kadar, kimse sulu saylamaz. (Masumiyet ilkesi)

Hi kimse kendisini ve kanunda gsterilen yaknla-rn sulayan bir beyanda bulunmaya veya bu yol-

da delil gstermeye zorlanamaz.

Kanuna aykr olarak elde edilmi bulgular, delil olarak kabul edilemez.

Ceza sorumluluu ahsdir. Hi kimse baka bir kiinin suunu ve cezasn stlenemez. Ceza so-

rumluluu lmle birlikte sona erer.

Hi kimse, yalnzca szlemeden doan bir ykm-ll yerine getirememesinden dolay zgrl-

nden alkonulamaz.

lm cezas ve genel msadere cezas verilemez.

dare, kii hrriyetinin kstlanmas sonucunu do-uran bir meyyide uygulayamaz.

Uluslararas Ceza Divanna taraf olmann gerektir-dii ykmllkler hari olmak zere vatanda,

su sebebiyle yabanc bir lkeye verilemez. (Ulus-

lararas Ceza divan yaynlad szlemelerle sava

sular, insanla kar sular ve organize uyutu-

rucu kaakl gibi sularda iade snrlarnn kald-

rlmasna ilikin dzenlemeler yapmtr. Trki-

yenin de imzalad bu szlemeler gerei bu tr

sularda iade snr yoktur.)

ETLK

Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsef

inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gze-

tilmeksizin kanun nnde eittir.

Kadnlar ve erkekler eit haklara sahiptir. Devlet, bu

eitliin yaama gemesini salamakla ykmldr. Bu


20

maksatla alnacak tedbirler eitlik ilkesine aykr olarak

yorumlanamaz.

ocuklar, yallar, zrller, harp ve vazife ehitle-

rinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler iin alnacak

tedbirler eitlik ilkesine aykr saylmaz.

Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz

tannamaz.

Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemle-

rinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hare-

ket etmek zorundadrlar.


21

YASAMA

1982 anayasas yasama yetkisinin TBMMye ait

olduunu ve bu yetkinin devredilemeyeceini belirt-

mitir.

Md.7. Yasama yetkisi Trk Milleti adna Trkiye

Byk Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez.

TBMMnin kuruluu

TBMM 4 ylda bir yaplacak genel seimlerde sei-

lecek 550 milletvekilinden kurulur. Milletvekili says

1982 anayasasnn ilk dzenlemesinde 400 olarak belir-

lenmi 1987 anayasa deiiklii ile 450ye karlm ve

en son 1995 anayasa deiiklikleri ile 550 milletvekili

olarak belirlenmitir.

TBMMnin seim dnemi 5 yl iken 2007 ylnda ya-

plan anayasa deiiklii ile seim dnemi 4 yla indi-

rilmitir.

Seimlerin Yenilenmesi (Erken Seim)

Meclis, 4 yllk sre dolmadan seimin yenilenme-

sine karar verebilecei gibi, Anayasada belirtilen art-

lar altnda Cumhurbakannca verilecek karara gre de

seimler yenilenir. Sresi biten milletvekili yeniden

seilebilir.

TBMM hibir art ve koula bal kalmadan ve zel

bir ounluk olmadan meclis seimlerinin yenilenme-

sine karar verebilir.

Cumhurbakan ise

Bakanlar Kurulunun gvenoyunu alamamas veya gvensizlik oyuyla drlmesi hallerinde; krkbe

gn iinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamad veya

kurulduu halde gvenoyu alamad takdirde

-Babakann gvensizlik oyu ile drlmeden istifa etmesi zerine krkbe gn iinde

-Yeni seilen Trkiye Byk Millet Meclisinde Bakanlk Divan seiminden sonra yine krkbe

gn iinde Bakanlar Kurulunun kurulamamas hal-

lerinde

Trkiye Byk Millet Meclisi Bakanna danarak

seimlerin yenilenmesine karar verebilir.

Yenilenme karar Resm Gazetede yaymlanr ve se-

ime gidilir.

Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni

Meclisin seilmesine kadar srer.

Seimlerin Ertelenmesi

Sava sebebiyle yeni seimlerin yaplmasna imkn

grlmezse, Trkiye Byk Millet Meclisi, seimlerin

bir yl geriye braklmasna karar verebilir. Geri brakma

sebebi ortadan kalkmamsa, erteleme kararndaki

usule gre bu ilem tekrarlanabilir.

1982 anayasas seimlerin ertelenmesi iin tek bir

sebep ngrmtr. Seimler sadece sava sebebiyle

ertelenebilir. Erteleme 1 yl olarak belirlenmi ve erte-

leme karar TBMM ye braklm, karar iin zel bir

ounluk ngrlmemitir.

Ara Seim

TBMM yeliklerinde lm, istifa gibi sebeplerle bo-

alma olmas durumunda boalan yelikleri tamamla-

mak iin yaplan seime ara seim denir. Ara seim

lke genelinde deil sadece yeliin boald seim

blgelerinde yaplr. Ara seim yaplmasna ilikin ana-

yasada belirtilen kurallar srasyla incelemek gerekir.

Ara seim, her seim dneminde bir defa yaplr

Genel seimden otuz ay gemedike ara seime gidilemez.

Boalan yeliklerin says, ye tamsaysnn yzde beini bulduu hallerde, ara seimlerinin ay

iinde yaplmasna karar verilir.

Genel seimlere bir yl kala, ara seimi yaplamaz.

Bir ilin veya seim evresinin, Trkiye Byk Millet Meclisinde yesinin kalmamas halinde, boalmay

takip eden doksan gnden sonraki ilk Pazar gn

ara seim yaplr.

Milletvekili seilme yeterlilii

Milletvekili seilebilmek iin gerekli artlar anaya-

sann 79. maddesinde sralanmtr. Bun gre adaylarn

seilebilmek iin aadaki artlar tamas gerekir.

T.C. vatanda olmak (ifte vatandalk engel deil)

Yirmibe yan doldurmu olmak

En az ilkokul mezunu olmak

Kstl olmamak

Erkek adaylar iin askerlik hizmetini yapm olmak (Tecilli olmaz)

Kamu hizmetinden yasakl olmamak


22

Taksirli sular hari toplam bir yl veya daha fazla hapis ile ar hapis cezasna hkm giymemi ol-

mak

Zimmet, ihtils, irtikp, rvet, hrszlk, dolandr-clk, sahtecilik, inanc ktye kullanma, dolanl if-

las gibi yz kzartc sularla, kaaklk, resm ihale

ve alm satmlara fesat kartrma, Devlet srlarn

aa vurma, terr eylemlerine katlma ve bu gibi

eylemleri tahrik ve tevik sularndan biriyle h-

km giymemi olmak

Ayrca kamu hizmetinde grev yapan, hkimler ve

savclar, yksek yarg organlar mensuplar, yksek-

retim kurumlarndaki retim elemanlar, Yksekre-

tim Kurulu yeleri, kamu kurum ve kurulularnn me-

mur statsndeki grevlileri ile yaptklar hizmet bak-

mndan ii nitelii tamayan dier kamu grevlileri ve

Silahl Kuvvetler mensuplar, yukardaki artlar tasa-

lar dahi grevlerinde ekilmedike aday olamazlar.

Aday olmak iin grevlerinden ayrlanlar seilemezler

ise tekrar grevlerine iade edilirler.

Seilen milletvekili TBMMde anayasada belirtilen

milletvekili yemini ederek grev balar. Seilip greve

balayan milletvekili TBMMde, seildikleri blgeyi

veya kendilerini seenleri deil, btn Milleti temsil

ederler.

Milletvekillii ile badamayan iler

Milletvekilleri seildikleri ve greve baladklar s-

rada milletvekillii ile badamayan bir ii srdryor-

larsa bu ileri brakmak zorundadrlar. Milletvekillii ile

yrtemeyecekleri iler ksmen anayasada ksmen de

ilgili kanunlarda belirtilmitir. Buna gre Milletvekilleri;

Devlet ve dier kamu tzelkiilerinde ve bunlara bal kurulularda grev alamazlar.

Devletin veya dier kamu tzelkiilerinin doru-dan doruya ya da dolayl olarak katld teebbs

ve ortaklklarda grev alamazlar.

Kamu yararna alan derneklerin ynetim ve denetim kurullarnda grev alamazlar.

Devletten yardm salayan vakflarn ynetim ve denetim kurullarnda grev alamazlar.

Kamu kurumu niteliindeki meslek kurulular ile sendikalar ve bunlarn st kurulularnn ve katl-

dklar teebbs veya ortaklklarn ynetim ve de-

netim kurullarnda grev alamazlar.

Yukarda saylan kurum ve kurulularda cret karl i takipilii, komisyonculuk, mavirlik

yapamazlar;

Devletin ahsiyetine kar ilenen sular ile zim-met, ihtilas, irtikap, kaaklk ve dviz sular gibi

Devletin maddi karlaryla ilgili davalarda Devlet

aleyhine avukatlk yapamazlar

Serbest mesleklerini yrtrken, ferdi iletmeleri-ni idarede milletvekillii unvanlarn kullanamaz-

lar.

Yrtme organnn teklif, atama veya onamasna bal resm veya zel herhangi bir ite grev ala-

mazlar. (Bir yenin belli konuda ve alt ay ama-

mak zere Bakanlar Kurulunca verilecek geici bir

grevi kabul etmesi, Meclisin kararna baldr)

Milletvekilleri, yabanc bir devlet veya milletlera-ras bir kurulu tarafndan verilen idari ve siyasi,

cretli herhangi bir ii veya grevi Trkiye Byk

Millet Meclisinin karar olmadka kabul edemez-

ler.

Herhangi bir taahht iini dorudan veya dolayl olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik

yapamazlar.

Trkiye Byk Millet Meclisi yelii ile badama-

yan dier grev ve iler kanunla dzenlenir.

Milletvekili Seim Sreci

Seim evreleri

Kural olarak her il bir seim evresidir. Milletvekili

says fazla olan iller kendi iinde birden fazla seim

evresine ayrlabilir. Milletvekili seim kanunu seim

evrelerini ve her seim evresinin karaca vekil

saysn saptama grevini Yksek Seim Kuruluna ver-

mitir. Kural olarak milletvekili says seim evresinin

nfusuna orantl belirlenir.

Seimin Balangc

TBMM seimleri normal olarak 4 ylda bir yaplr.

Her seim dneminin son toplant ylnn 3 temmuz

gn seimlerin balang tarihidir ve Kasm aynn ilk

Pazar gn oy verilir. Seim dnemi bitmeden nce

seimin yenilenmesine TBMM veya CB tarafndan

karar verilmesi halinde durum Bakanlar Kurulu tarafn-

dan 48 saat iinde ilan olunur. Yenileme karar TBMM

tarafndan verilmi ise Meclis seimin yaplaca tarihi

de belirler, CB tarafndan verilmesi halinde ise kararn


23

verildii tarihten itibaren 90. gn izleyen ilk Pazar

gn seimler yaplr.

Seim Sonular

lke genelinde yaplan seimler tamamlanp il ve

ilelerden gelen tutanaklar kesinletirildikten sonra,

kesin seim sonular Yksek Seim Kurulu tarafndan

aklanr ve seim tamamlanm olur.

Yasama Muafiyetleri

Seilen milletvekili greve baladktan sonra iki

nemli muafiyet kazanr. Yasama Sorumsuzluu (mut-

lak muafiyet) ve yasama dokunulmazl.

Yasama Sorumsuzluu

Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri, Meclis al-

malarndaki oy ve szlerinden, Mecliste ileri srdkleri

dncelerden, o oturumdaki Bakanlk Divannn

teklifi zerine Meclise baka bir karar alnmadka

bunlar Meclis dnda tekrarlamak ve aa vurmaktan

sorumlu tutulamazlar.

Yasama meclisleri yelerine yasama grevlerini ge-

rei gibi yerine getirmeyi salamak amacyla baz ba-

klk ve dokunulmazlklar tannmtr. Yasama sorum-

suzluunun amac vekillerin meclisteki sz hrriyetini

korumaktr. Sorumsuzluun sz konusu olabilmesi iin

sz konusu eylemin meclis almalar srasnda ilen-

mi olmas ve oy, sz veya dnce aklamas yoluyla

ilenmi olmas gerekir. Meclis almalar deyimi sa-

dece meclisin genel kurul toplantlar deil komisyon

toplantlarn ve siyasi partilerin grup toplantlarn da

kapsar. Su tekil eden eylemin sorumsuzluk kapsam-

na girebilmesi iin gerekli ikinci art bu eylemin oy, sz

veya dnce aklamas yoluyla ilenmi olmasdr.

Sorumsuzluk cezai takibata kar mutlak olarak ko-

rur. Sorumsuzluun meclise kaldrlabilmesi mmkn

deildir. Sorumsuzluk srekli niteliktedir.

Yasama Dokunulmazl

Seimden nce veya sonra bir su iledii ileri s-

rlen bir milletvekili, Meclisin karar olmadka tutu-

lamaz, sorguya ekilemez, tutuklanamaz ve yarglana-

maz. Ar cezay gerektiren sust hali ve seimden

nce soruturmasna balanlm olmak kaydyla Ana-

yasann 14 nc maddesindeki durumlar bu hkmn

dndadr.

Yasama sorumsuzluunun milletvekilinin meclis a-

lmalarndaki sz ve dnce hrriyetini korumasna

karlk yasama dokunulmazl milletvekilini keyfi veya

aslsz ceza kovuturmalarndan ve tutuklamalardan

korur.

Dokunulmazlk CEZA kovuturmalar iin sz konu-

sudur. (Hukuk davalar iin geerli deildir.)

TBMM tarafndan kaldrlabilir.

Dokunulmazl kaldrlan bir ye tekrar seilmi ise

dokunulmazl da geri gelir. Bu durumda ilgili ye

hakknda soruturma ve kovuturma yaplabilmesi

Meclisin dokunulmazl tekrar kaldrmasna baldr.

Dokunulmazl kaldrldktan sonra yarglanan ve

ceza alan milletvekilinin cezasnn infaz milletvekillii-

nin bitimine braklr.

Dokunulmazln kaldrlmas iin izlenecek usul ha-

len TBMMde uygulanan Millet Meclisi tz ile

dzenlenmitir. Dokunulmazln kaldrlmas karar

meclis basit karar yeter saysdr.

Yasama sorumsuzluu ve yasama dokunulmazln-

dan TBMM yeleri dnda milletvekili olmayan bakan-

lar ve CB de yararlanrlar.

Milletvekilliinin sona ermesi

stifa eden milletvekilinin milletvekilliinin dme-si, istifann geerli olduu Trkiye Byk Millet

Meclisi Bakanlk Divannca tespit edildikten son-

ra, Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulunca

kararlatrlr.

Milletvekilliiyle badamayan bir grev veya hizmeti srdrmekte srar eden milletvekilinin mil-

letvekilliinin dmesine, yetkili komisyonun bu

durumu tespit eden raporu zerine Genel Kurul

gizli oyla karar verir.

Meclis almalarna zrsz veya izinsiz olarak bir ay ierisinde toplam be birleim gn katlmayan

milletvekilinin milletvekilliinin dmesine, duru-

mun Meclis Bakanlk Divannca tespit edilmesi

zerine, Genel Kurulca ye tamsaysnn salt o-

unluunun oyuyla karar verilebilir.

Milletvekilliinin kesin hkm giyme veya kst-lanma halinde dmesi, bu husustaki kesin mah-

keme kararnn Genel Kurula bildirilmesiyle olur.

Dokunulmazln kaldrlmas ve yeliin dmesi

kararlarnn denetlenmesi

TBMM tarafndan yasama dokunulmazlnn kald-

rlmasna veya milletvekilliinin meclis karar ile d-

mesine karar verilmi olmas durumunda meclis genel


24

kurulu kararnn alnd tarihten balayarak 7 gn

ierisinde kararn maduru milletvekili veya bir baka

milletvekili kararn anayasaya kanuna veya itze

aykrl iddias ile iptali iin Anayasa Mahkemesine

bavurabilir. Anayasa mahkemesi itiraz en ge 15 gn

ierisinde karar balamaldr.

TBMMnin Grev ve Yetkileri

anayasa hukuku ders notlari.pdf

Documents