ana arılarda (apis mellifera l.) farklı dönem canlık ağırlıkları ve Üreme Özellikleri

8/7/2019 Ana arlarda (Apis mellifera L.) Farkl Dnem Canlk Arlklar ve reme zellikleri

1/59

1

1. GR

Bal arlar, koloni halinde yaayan canllardr. Normal koullarda her kolonide; bir adet

ana ar, says 20-60 bin arasnda deien ii ar ve mevsime bal olarak sfrdan iki

bine kadar deien sayda erkek ar bulunmaktadr. Ana ar, kolonideki tm bireylerin

anasdr. iftleme srasnda erkek arlardan ald spermleri yaam boyunca sperm

kesesinde koruyarak yumurtlad yumurtalarn byk ounluunu bu stok sperm ile

dllemektedir. Bu nedenle ana ar bir koloninin tm kaltsal zelliklerinden sorumlu tek

bireydir. Ayrca rettii feromonlarla ana ar, ii ar yumurtalklarnn geliimini

basklamakta ve koloni ii dzenin devam ettirilmesinde nemli bir rol oynamaktadr.

Gl koloniler edinmek ve ana nektar akmndan st dzeyde yararlanmak iin retim

kolonilerinin ana arlarnn dzenli aralklarla yenilenmesi koloni ynetiminin gereidir.

Bu zellikle bir retim dneminde birden fazla yrenin ana nektar akm dnemlerinden

yararlanmak amacyla yaplan ve koloni ana arlarnn srekliolarak yumurtlamasn

zorunlu klan ger arclk uygulamalar iin daha da nemlidir.

Ana arlarn k arl ana ar niteliini belirlemede kullanlan ltlerden birisidir.

Ana ar arl gerek yetitirme aamasnda gerekse iftleme ncesi ve sonras

dnemlerde birok faktrden etkilenmektedir. i arlarn vcut boyutu bakmndan

tespit edilen fakllklarnda genotipik yapnnrol byktr. rnein Bat bal ars Apis

melliferann Avrupa rklarnn ii arlar, Afrika rklarnn ii arlarndan daha iri

yapldrlar (Ruttner 1988). Ana arlarda da boyut ve arlk bakmndan kaltsal

farkllklar olmakla birlikte ayn rkn ana arlarnda bile geni varyasyongzlenebilmektedir (Skowroneket al. 2004). Generet al.(2000), 1 gnlk yataki

larvalardan yetitirilen ana arlarn 2 gnlk yataki larvalardan yetitirilen ana arlardan

daha ar olduklarn bildirmektedirler. Mevsimin ana ar k arln deitirdii ve

bu deiimin iklimin zel artlarndan ve ana ar yetitirmede kullanlan ar

kolonilerinin geliim ve beslenme dzeyleri tarafndan etkilendii kimi almalarda

(Mirza et al. 1967, Kaftanolu ve Kumova 1992, Uak 2001) saptanmtr.


2/59

2

Bu almada; ana ar k arlnn ana arlarn iftleme ve yumurtlamaya balama

zamanna, iftleme ve yumurtlama ncesi arlk deiimine, iftleme saysna, sperm

torbas zelliklerine (ap ve hacim) spermatozoa saysna, yumurtalk arlna ve

yumurtlamaya balama sonrasnda mevsim sresince arlk ve yavru alan deiimine

etkisini aratrmak amalanmtr.


3/59

3

2. KAYNAK ZETLER

2.1 Ana Ar reme Organlar ve Fizyolojisi

Ana ar reme organlar, sindirim kanalnn hemen zerinde, dorso-lateralde bulunan

yumurtalklar, yan yumurta kanallar, ana yumurta kanal ve sperm torbasndan

olumaktadr. Meroyistik politrofik tipteki bir ift yumurtalktan her biri yzden fazla

(160-180) yumurta tp (ovariol) iermektedir. Yan yumurta kanallarnn birlemesiyle

oluan ana yumurta kanal ksa bir vagina ile sona ermektedir. Vaginann zerinde yer

alan sperm torbas ise geni ve kresel yapl bir kesedir. Sperm torbasnn zerispermateka bezleri ile kapldr ve sperm torbas ksa bir kanal ile vaginaya alr

(Snodgrass 1984).

ekil 2.1 Ana ar reme organlar (Dade 1977).

A, B,D yumurtlayan ana ar,

C, iftlememi ana ar.


4/59


5/59


6/59

6

milyon, 2 kez iftleenlerde 5.979 milyon, 3 kez iftleenlerde ise 6.975 milyon sperm

bulunmaktadr.

iftleme uuundan dnen bir ana arnn dl yollarnda ortalama 87 milyon sperm

bulunmakta, ancaksperm torbasna sadece 5.5-5.7 milyon sperm g edebilmektedir.

Doal iftleme srasnda ana arnn iftlemeden sonra yumurta kanallarna boaltlan

semenin ok az bir ksm sperm torbasna g ederken geriye kalan byk ksm 10 -20

saat ierisinde dar atlmaktadr. iftlemeden 10 saat sonra ise sperm torbasna sperm

g olduka yavalamaktadr. kinci iftleme uuundan dnen ana arlarn reme

kanallarndaki semen miktar, ilk iftleme uuunda aldklar semen miktaryla ayndr

(Woyke 1962).

iftleme ncesi dnemde ana arnn hemolenfinde bulunan serbest amino asit seviyesi

iftleme ile birlikte artmaya balamaktadr. Yumurtlamaya balama ile birlikte yksek

bir seviyeye ulaan serbest amino asit seviyesi tm aktif yumurtlama dnemi boyunca

sabit kalmaktadr. iftlememi ve yumurtlayan ana arlarda amino asit seviyesi

bakmndan gzlenen bu deiimin, ana arnn mandibula bezleri tarafndan salglanan

feromonlarn retiminde de olduka benzer seyrettii ifade edilmektedir (Hrassnigg et

al. 2003).

Hermann (1969) iftlememi ana arlarda nerosekretori hcrelerinden ve Corpora

allatadan salglanan juvenil hormonun iftleme uularnn gereklemesini

etkilediini ortaya koymutur (Koeniger 1986).

Vitellojen yumurta hcresi geliiminde aktif olarak kullanlan bir proteindir. Bceklerde

yumurta sars proteini vitellinin ncs olan vitellojenin temel ilevi oosit geliiminde

embriyo iin enerji kayna olmasdr (Guidugli et al. 2005). Vitellojenin esas olarak

ya doku tarafndan sentezlenip hemolenfe salnmaktadr. Ya doku hcrelerine gre

daha dk oranlarda olmak zere yumurtalklarda da sentezlenebilmektedir (Lensky

and Skolnik 1980). Ana arlarda ilk olarak pupa aamasnda hemolenfte ecdysteroid

seviyesinin azalmas ve juvenil hormon seviyesinin artmasyla birlikte ya doku


7/59

7

hcreleri tarafndan vitellojen sentezi iin mRNA transkribe edilmeye balamaktadr.

ktan sonraki ilk 1 haftalk dnemde vitellojen sentezi artmaya devam etmekte ve

yksek bir platoya ulamaktadr. Tm ergin yaam ve yumurtlama faaliyeti sresince

vitellojen yksek seviyede olmaktadr (Miranda et al. 2003).

Ana arnn beyninden salglanan dopamin ve metabolitleri miktarnn iftleme ncesi

ve sonras deiiminin aratrld bir almada; iftlemi ana arlarn 12 gnlk yata

iken dopamin ve metobolitlerinin miktar, iftlememi ana arlarn 6 ve 12 gnlk

yataki dopamin ve metabolitlerinin miktarndan daha dk olduu saptanmtr. Ana

arsz kalm ii arlarn dopamin diyeti ile beslenmesi vitellogenin sentezi ve

yumurtalk geliimini engellemektedir. Beyinde yksek seviyedeki dopamin salgs ve

sentezinin previtellojenik dnemde yumurtalk folikllerinin geliimi ve ya dokuda

vitellojen sentezi zerine dorudan etkisi olabilecei bildirilmitir (Harano et al. 2005).

i arlar zerinde yaplan bir almada ise dk juvenil hormon (pyriproxyfen)

seviyesinin vitellojen sentezine izin verdii, yksek seviyelerinin ise vitellojen sentezini

engelledii ortaya konmutur(Pinto et al. 2000).

Yumurtlama faaliyetinde proktolin yumurta kanallarnn kaslmalarna neden olarak

yumurtlama aktivitesi zerine nemli etkide bulunmaktadr. Ayrca vitellojen sentezini

de artran proktolinin, yumurta geliimi zerinde de dorudan etkisi bulunmaktadr

(Holman and Cook1985, Miranda et al. 2003).

2.2 iftleme

Bal arlarnn iftlemesi; rk zellikleri, iklim artlar, ana ar ve erkek arlarn

fizyolojik durumlar, ii arlarn ana arya davranlar gibi bir takm faktrler

tarafndan etkilenmektedir (Szabo et al. 1987).

Ana ar ve erkek arlar genellikle lk ve gneli gnlerde iftlemektedirler. Ana ar ve

erkek arlarn iftleme uularnn pik yapt saatler akmaktadr. Drt-alt gnlk
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Pinto+LZ%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Pinto+LZ%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Holman+GM%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Cook+BJ%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Cook+BJ%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Holman+GM%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Pinto+LZ%22%5BAuthor%5D


8/59


9/59

9

Soczek (1958) ana arlarn pek ounun ilk uularn yksklerden ktan sonra 6-12.

gnlk yalarda, ilk iftleme uularn ise 10-12 gnlk yalarda gerekletirdiklerini

bildirmitir (Szabo et al. 1987). Ayn kaynan aktarmna gre Harbo (1971) iftleme

uuunun ktan 6 gn sonra gerekletiini ve 60 gnlk yataki ana arlarn baarl

bir ekilde iftletiklerini gzlemi ise de yan artmasyla birlikte iftleme baarsnn

azaldn bildirmitir. Ruttner (1983) ise ana arlarn ilk iftleme uularnn 6. gnden

nce gereklemediini bildirmektedir.

Afrikallam bal arlarnda iftleme baarsn etkileyen faktrlerin aratrld bir

almada (Da Silva et al. 1995), en yksek iftleme baarsnn nektar akmnn en

youn olduu dnemde gerekletii, ana ar yann iftleme baarsn etkilemedii

ve iftleme baars ile tek ilikili meteorolojik faktrn rzgar hz (r=-0.43) olduu

bildirilmitir. Lensky and Demter (1985) rzgarhznn 3.9 m/sn ve bulutluluun 7

oktavdan byk olduu gnlerde iftleme uuunun gereklemediini ileri srmtr.

Szabo et al.(1987)e gre kuzey ikliminde (Kanada) ana arlar gnlk maksimum

scakln yksek olduu periyodun peinden (20-25 C) yumurtlamaya

balamaktadrlar.

Gler and Alpay (2005)sperm torbasnda depolanan spermatozoa saysnn hava

scaklnn artmas ile birlikte arttn ve aralarnda pozitif nemli bir iliki (r=0.756)

bulunduunu ileri srmtr.

2.3 k Arl veAna Arlarda reme zellikleri

k arlnn ana arnn koloni tarafndan kabul edilmesine ve yumurtlamaya

balama sresine etkisi eitli aratrclar tarafndan aratrlmtr. Birok

aratrmacnn bildiriine gre, iftlememi bir ana arnn kabuln; ana arnn k

arl, ana arnn ya, ana arnn ii arlara ekicilii ve davranlar, koloninin ana

arsz kalma sresi, ii arlarn ya dalm, ana arnn koloni ierisine braklmadan

nce kafeslendii sre gibi faktrler etkilemektedir (Medina and Gonalves 2000).


10/59

10

Szabo (1977) ve Taranov (1977)a gre k arl ana ar kabuln etkilemektedir.

Taranov (1977)a gre k arl 200 mgdan ar ana arlar hafif olanlardan daha

kolay kabul edilmektedirler. Taranov (1974)a gre ar ana arlar 10 gnde, hafif ana

arlar ise 17 gnde yumurtlamaya balamaktadrlar (Medina and Gonalves 2000). Oysa

Medina and Gonalves (2000)ana ar k arlnn ana arnn kabul edilmesine ve

yumurtlamaya balama sresine nemli etkide bulunmadn ve yumurtlamaya balama

sresinin 9-17 gn arasnda deitiini (ortalama 12.6 gn) bildirmitir.Uak (2001) ise

ana ar k arl ile yumurtlamaya balama sresi arasnda nemli bir iliki

saptamtr (r= -0.319, P


11/59

11

(2004) ise Ankarada haziran aynda yetitirilen ana arlarn ortalama 12.3 gn sonra

yumurtlamaya baladklarn bildirmitir.

Generet al.(2000) 1 gnlk yataki larvalardan yetitirilen ana arlarn 2 gnlk

yataki larvalardan yetitirilen ana arlardan daha ar olduklarn, ar ana arl

kolonilerin daha fazla yavru yetitirdiklerini, hafif olan ana arlarn iftleme sonras

yumurtlamaya daha ge baladklarn ve mevsim sonundayumurtlamay daha erken

kestiklerini saptamlardr.

Gl ve Kaftanolu (1990) larva aktarm srasnda ar st kullanlarak yetitirilen anaarlarn daha erken yumurtlamaya baladklarn (ortalama 10.36 gn, P


12/59

12

Emsen (2004) alanan larva yann ana arlarda; k arl, yumurtlama ncesi sre,

sperm torbas ap ve spermatozoa says zellikleri zerinde etkili olduunu

belirtmitir. Aratrmac tek veya ift alama yntemininbu zellikleri etkilemediini

bildirmektedir. Gl ve Kaftanolu (1990)na gre ise ar st kullanlarak larva transferi

yaplan gruptan elde edilen ana arlar daha ar olmaktadr.

Ykskten km bir ana arnn arln; rk (hat), bakc koloni, alama erevesinde

yksn konumu ve evresel koullar etkilemektedir (Skowroneket al. 2004). Ana ar

k arl alanan larvann yana (Woyke 1971, Gener ve Fratl 1999, Tarpy et al.

2000, Uak 2001, zmen 2004) ve yetitirme mevsimine (Mirza et al. 1967, Kaftanolu

ve Kumova 1992, Uak 2001) gre deimektedir. Woyke (1971)ye gre ana ar k

arl alanan larva yann azalmas ile artmaktadr (r=-0.91).

Ege blgesi koullarnda mevsimin ana ar kalitesine etkisinin aratrld bir almada

ana ar k arlnn yetitirme mevsimine gre deitii (mart; 181.14 mg, nisan;

183.6 ve 193.11 mg, mays; 180.05 mg, haziran; 178.51 mg, temmuz; 178.58 mg,

austos; 173.21 mg, eyll; 167.56 mg) belirlenmitir (Uak 2001). Dodololu ve Gen

(1997) Erzurumdahaziran ve temmuz aylarnda yetitirilen ana arlarn k

arlklarnortalama 203.32 mg olarak saptamlardr.

Skowroneket al.(2004)a gre ana ar canl arlnda yksek oranda varyasyon

bulunmaktadr ve hafif ana arlar arlara gre yksklerden daha nce kmaktadrlar.

Ana arlar yksklerden ktan sonraki 36 saatlik zaman dilimi iinde her 1 saatte

ortalama 1 mg, toplamda ise 40 mg. arlk kaybetmektedirler. Yumurtlamayabaladktan sonra ana ar arl, k arl seviyesine yeniden ulamaktadr. k

arl ile iftleme ve yumurtlama arlklar arasndaki korelasyonlar srasyla

r=0.607 ve r=0.465 olarak bulunmutur. zmen (2004) ise k arl ile yumurtlama

balangc arl arasndaki ilikiyi r=0.695 olarak saptamtr.

Gener ve Fratl (1999) 1 gnlk ve 2 gnlk yataki larvalardan yetitirilen ana

arlarn ktan sonraki 1. gn ve 1 hafta sonras arlk farklarnn nemsiz olduunu


13/59

13

bildirmilerdir. zmen (2004)e gre k arl bakmndan hafif ve ar olarak

gruplandrlan ana arlarn yumurtlama balangcndaki arlklar da birbirinden

farkldr.

Nelson and Gary (1983) ana ar arlnn ana ar yaamnn eitli dnemlerinde

deitiini belirtmilerdir. iftletirme kutularndan alndktan 18 gn sonra ortalama

214.4 mg arlndaki ana arlarn retim kolonileri tarafndan kabul edilmelerinden 8

gn sonraki arlklar 207.9 mga dmektedir. Nektar akmnn youn olduu

dnemde ortalama ana ar arl en yksek dzeye (292.9 mg) ulamaktadr.

Nelson (1988) iftletirme kutularndan alnan ana arlarn arl ile mevsim sonu bal

retimi arasnda pozitif bir korelasyon (r=0.39) saptamtr. Nelson and Gary (1983)

reme kapasitesi dk ana arlar kolonilere vermemek iin en hafif %15-25inin henz

iftletirme kutularnda iken elemineedilmesinin pratik bir yntem olarak

kullanlabileceini bildirilmitir.

eitli balars rklarna ait ana arlarn reme zelliklerinin aratrld bir almada,larva kabul oran, yumurtlama ncesi sre, iftleme oran, sperm torbas hacmi

vesperm torbasnda depolanan spermatozoa says mevsime bal olarak farkllk

gstermi, ana ar reme fizyolojisi ve davran zerine evre etkisinin genotipik

yapdan daha nemli olduu bildirilmitir. Genotiplerin arasnda yumurtlama ncesi

sreler ve sperm torbas hacmi bakmndan farkl olduklarsaptanmtr (Gler and

Alpay 2005).

Eckert (1937) ve Weiss (1971) ana ar k arl ile yumurta tp says arasnda bir

iliki bulunmadn bildirmektedirler (Woyke 1971). Oysa Woyke (1971) ayn

zelliklerarasndaki ilikiyi (r=0.75) nemli bulmutur. Weaver (1957) ise yumurtalk

arlnn yumurta tp says ile ilikili olduunu belirtmitir (Gilley et al. 2003).

Tarpy et al.(2000) bir almada; 1 gn yal larvalardan yetitirilen ana arlarn 2 gn

yal larvalardan yetitirilen ana arlara gre daha ar, daha byk sperm torbas ve


14/59


15/59

15

(Mula ekotipi) sperm torbas apnn yetitirme mevsiminden etkilenmediini (1.08 ile

1.16 mm arasnda) ve ana arlarn ortalama sperm torbas apnn1.121 mm olduunu

saptamtr. Dodololu ve Gen (1997)Erzurum yresinde haziran aynda yetitirilen

ana arlarn ortalama sperm torbas apn 0.929 mm olarak bulmulardr.

Sperm torbasndaki spermatozoa says ise yetitirme mevsiminden etkilenmektedir

(Kaftanolu ve Kumova 1992, Uak 2001, Gler ve Alpay 2005). Uak (2001) sperm

torbasna giren spermatozoa saysn 3.625-8.125 milyon arasnda, Kaftanolu ve

Kumova (1992) 3.820-4.920 milyon arasnda,Dodololu ve Gen (1997) ise ortalama

4.625 milyon saptamlardr.

Woyke (1971) ana ar arl ile sperm torbasna ulaan spermatozoa says arasnda

iliki bulunduunu (r=0.72) ve ana ar k arlnn bir seleksiyon lt olarak

kullanlabileceini ileri srmtr. Uak (2001) ise k arl ile sperm torbasna

giren spermatozoa says arasndaki ilikinin nemsiz olduunu ifade etmitir.

Fratl (1982) k arl ile yumurtalk arl arasnda dorusal venemli bir ilikiolduunu (r= 0.78), ar analarn hafif ana arlardan % 40 daha fazla yavru rettiklerini

ve ana ar arlnn yavru alannn tahmini iin gvenilir bir seleksiyon lt olarak

kullanlabileceini bildirmitir.

Erkek ar miktarnn az olduu koullarda ana ar iftlemelerinin aratrld bir

almada; sperm torbas ierisindeki spermatozoa says 1.590-7.190 milyon arasnda

deimekle birlikte denemenin yrtld 7 farkl arlk arasnda istatistiksel olaraknemli bir fark bulunmamtr. Dk sperm saymlarnn iftletirme kutularndaki ii

ar populasyonunun az olduu grupta gerekletii bildirilmektedir (Harizanis and Gary

1984).


16/59


17/59

17

ekil 3.1 Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Zootekni Blm Arl

3.2 Yntem

3.2.1 Deneme plan ve sresi

Aratrma 2005 ylnn Mays-Eyll aylar arasnda yrtlmtr. Bu dnem ierisinde

2 kez alama (larva transferi)yaplmtr. lk parti alamadan elde edilen ana arlarda

k arlve yumurtlamann 3. gnndeki arlk saptanmtr. lk gruptan elde

edilen ana arlar k arlklarna gre ardan hafife doru sralanm ve bunlardan 9

adet ar ve 9 adet hafif ana ar seilerek ruet kovanlarda tutulan ekirdek kolonilere

(yavrusuz 2 ereve ergin ar) kabul ettirilmilerdir. Bu ana arlarn ekirdek kolonilerde

yumurtlama performanslar ve canl arlk deiimleri izlenmitir. Ruet kovanlarda

ana arlarn kabul ediliinden itibaren, ilki yumurtlama balangcndan 2 gn sonra

olmak zere 11. ve 21. gnde, bunun ardndan 21 gnde bir3 kez olmak zere toplam 6

kez canl arlk ve yavru alan lmleri yaplmtr.


18/59

18

kinci parti ana arlarda ise k arl, ktan sonra 3. gn arl, iftleme gnleri,

iftleme saylar, iftlemeden 1 gn sonraki arlk, yumurtlama zaman, yumurtlama

arl, yumurtlamadan sonraki 3. gn arl ve yumurtlama balangcndan 1 ay

sonraki arlksaptanmtr. Daha sonra ana arlar (43 adet) disekte edilmi, yumurtalk

arl, sperm torbas ap, sperm torbas hacmi, spermatozoa says, kuru yumurtalk

arl ve karndnda tm vcudun kuru arl (kuru vcut arl) belirlenmitir.

izelge 3.1 takvimi

Yaplan i Tarih

retim kolonilerinin rutin bakm 1 Mart-15 MaysBalatc ve bitirici kolonilerin hazrlanmas 12 Mays

Birinci parti alama 14 Mays

Birinci parti iftletirme kutularnnhazrlanmas21 Mays

Birinci parti yksklerin inkbatre aktarlmas 24 Mays

Birinci parti ana arlarn klar ve tartmlar 25-26 Mays

Birinci parti ana arlarda canl arlk lmleri 25 Mays-10 Haziran

kinci parti alama 04 HaziranRuet kovanlarn hazrlanmas 09 Haziran

kinci parti iftletirme kutularnn hazrlanmas 13 Haziran

kinci parti yksklerin inkbatre aktarlmas 14 Haziran

kinci parti ana arlarn klar ve tartmlar 15-16 Haziran

kinci parti ana arlarda canl arlk tartmlar 15 Haziran-30 Haziran

Ruetlerde 2. gn yavru alan lm ve tartm 19 Haziran

Ruetlerde 11. gn yavru alan lm ve tartm 28 HaziranRuetlerde 21. gn yavru alan lm ve tartm 08 Temmuz

Ruetlerde 42. gn yavru alan lm ve tartm 29 Temmuz

kinci parti ana arlarn diseksiyonu 18-27 Temmuz

Ruetlerde 63. gn yavru alan lm ve tartm 19 Austos

Ruetlerde 84. gn yavru alan lm ve tartm 09 Eyll


19/59

19

3.2.2 Ana ar retim kolonileri, iftletirme kutular ve ruetlerin hazrlanmas

Aratrmaya mays aynn ortasnda balatc ve bitirici kolonilerin hazrlanmas ile

balanmtr. Ana ar retimindealama yntemi kullanlmtr (Laidlaw 1985).

Damzlk koloniden alnan larvalarn bulunduu petekler ana ar retim odasna

tanm ve alama ilemi burada gerekletirilmitir. lk alama 14 Mays 2005, ikinci

alama 04 Haziran 2005 tarihinde yaplmtr. Alama erevelerinin verildii balatc

ve bitirici kolonilere 1:1 (eker:su) orannda hazrlanan urup ile besleme yaplmtr.

Ana arlarn iftlemelerini salamak amacyla iftletirme kutular (Kirchainer)kullanlmtr. iftletirme kutularna retim kolonilerinden zeri ar kapl bir ereve

rpldktan sonra serin bir ortamda 2 gn kapal tutulmu ve ardndan araziye

yerletirilmitir. lk parti ana arlar iin 40, ikinci parti ana arlar iin 50 adet iftletirme

kutusu hazrlanmtr.

Ana ar klar inkbatrde (34 C, %60 nem) gerekletirilmitir. Bitirici kolonide

tutulan kapal ykskler beklenen ana ar kndan 1 gn nce alnarak bireysel ana arkafeslerine yerletirilerek inkbatre aktarlmtr. Yksklerden birinci parti ana ar

k 25 Mays 2005, ikinci parti ana ar k 15 Haziran 2006 tarihinde balamtr.

Yksklerden ana ar klar 10 dakikalk aralklar ile kontrol edilmi ve kan ana

arlar hassas terazi ile tartlm, k tarih ve saatleri kaydedilmitir. Arlklar

saptanan ana arlar iftletirme kutularna dorudan salnarak kabul ettirilmilerdir.

iftletirme kutularnda kabul edilen ana arlarn ktan 3 gn sonra, iftlemeden 1

gn sonra, ilk yumurtlama balangcnda, yumurtlamann 3. gnnde hassas terazi iletartmlar yaplm ve iftleme gnleri, iftleme saylar ve ilk yumurtlama tarihleri

belirlenmitir. iftleme gnleri ve saylar gnn leden sonraki saatlerinde uua

kan ana arlarda iftleme iareti gzlenerek belirlenmitir.


20/59

20

ekil 3.2iftleme uuundan dnen bir ana ar(Fotoraf: H.V. Gener)

Ruet kovanlar 09 Haziran 2005 tarihinde hazrlanmtr. Ruet kovanlara 2 adet ball ve

1 adet balsz kabartlm petek konulmu, ikier ereve ergin ar rplm ve 2 gn

kapal tutulmulardr. lk parti ana arlardan k arl bakmndan en ar ve en hafif

9ar adet yumurtlayan ana ar seilmi ve ruet kovanlara kabul ettirilmilerdir. Ruet

kovanlarda 2., 11. ve 21. gnde, bunun ardndan21 gnde bir3 kez olmakzere toplam

6 kez yavru alan ve canl arlklar saptanmtr. Ar ve hafif ana arl kolonilerin

yavru alanlar asetat ktlar zerine asetat kalemi ile izilmitir. Asetat ktlar

zerinde belirlenen yavru alanlarn lmek amacyla dijital planimetre kullanlmtr.

Denemenin ilerleyen dnemlerinde kolonilerin gelimesine paralel olarak kabartlm

bopetek ilavesi yaplmtr.

3.2.3 Diseksiyon

Diseksiyon, stereomikroskop altnda gerekletirilmitir. Ana arlar parafinli petri kab

zerine gs, karn ve bacaklarndan bcek ineleri ile sabitlenmitir. Karnn yan

duvarlar i organlardan ayrlm ve sindirim kanallar kartlmtr. Kuruyarak arlk

kaybetmemesi iin nce 1 ift yumurtalk tartlmtr. Sperm torbasnn kurumamas iin


21/59

21

fizyolojiksv(% 0.9luk NaCl)kullanlmtr. Sperm torbas ba ve iaret parmaklar

zerinde gezdirilerek sperm torbas zerindeki trake a karlm ve lamel zerine

konulmutur. Sperm torbas ap okler mikrometre ile stereomikroskop altnda

llmtr. Sperm torbas hacmi ise krenin hacim formlnden yararlanlarak

hesaplanmtr. ap llen sperm torbas, ierisine 1 ml

fizyolojik sv doldurulan saat camna konulmutur. zelti iindeki sperm torbas

forseps ve bcek inesi kullanlarak didiklenmi ve ierisindeki semen datlmtr.

erii boaltlm torba saat camndan alndktan sonra zelti eme suyu kullanlarak

5 mlye tamamlanmtr. Sperm saym iin k mikroskobu kullanlmtr. Sperm

saym Thoma lamkullanlarak tahmin edilmitir (Mackensen and Tucker 1970).

Kuru vcut (karn dndaki tm paralar) ve kuru yumurtalk arlklarnn

belirlenmesinde inkbatr kullanlmtr. Vcut paralar 60 Cde iki gn bekletilmi

ve ard sra yaplan tartmlarda arlk sabit oluncaya kadar tartmlara devam edilmitir.

3.2.4 Verilerin deerlendirilmesi

Denemede ana ar k arlnn eitli dnem canl arlklarna ve ktan

balayarak iftlemeye ve yumurtlamaya kadar geen sreler zerine etkisi basit

varyans analizi (ANOVA) ile irdelenmitir. Grup ortalamalar arasndaki farkllklarn

nemli olup olmadklarnn belirlenmesinde Duncan oklu karlatrma testi

kullanlmtr.

zellikler arasndaki korelasyon katsaylar hesaplanmtr. Ana arlar zerinde durulanzelliklerin tm bakmndan tekrar gruplandrmak amacyla diskriminant ve stepwise

diskriminant analizleri uygulanmtr. llen tm zellikler 2 deiken setinde

toplanarak (arlk ve reme zelikleri seti), bu deiken setleri arasndaki ilikinin

belirlenmesi iin kanonik korelasyon analizi yaplmtr.

Denemede yavru alan zelliine ait veriler tekrarlanan lml varyans analizi ile

deerlendirilmitir. Denemede grup faktrnn hafif ve ar olmak zere 2 seviyesi,


22/59

22

dnem faktrnn ise 1., 2., 11., 21., 42., 63., 84. gn olmak zere 7 seviyesi

bulunmaktadr.

Ar ve hafifana argruplarnn farkl dnem canl arlklarnn karlatrlmasnda

Student-t testi kullanlmtr.


23/59

23

4. ARATIRMA BULGULARI

4.1 Arlk zellikleri

nkbatr ierisinde gerekletirilen ana arlarn k (2. parti ana ar grubu) 10

dakikalk aralklarla kontrol edilmi ve arlklar hassas terazi yardmyla

kaydedilmitir. Ana arlarn k arl ortalamas (A)196.31.51 mg olarak

gereklemitir. Anaarlar k arlna gre hafif (190 mg alt), orta (190-200 mg

aras) ve ar (210 mg ve st) olarak 3 gruba ayrlmtr. Hafif, orta ve ar olarak

gruplandrlan ana arlarn k arlklar ortalamalar arasndaki fark nemlidir(P0.05), ar grup ile hafif ve orta gruplarn

yumurtlama balangc arlklar arasndaki fark istatistik olarak nemli bulunmutur

(P0.05), ar grup ile hafif ve orta grup arlklar arasndaki fark

ise istatistik olarak nemli bulunmutur (P


24/59

24

ktan 1 ay sonra disekte edilen ana arlarn arlklar (F)k arlndan

etkilenmitir. Ar, orta ve hafif ana ar arlk gruplar arasndaki tm fakllklar

istatistik olarak nemlidir (P


25/59

25

4.1.1 Ana arlarda arlk deiimi

Ana arlarda ortalama 196.3 mg olarak gerekleen canl arlkktan sonra 3. gnde

%15.89 azalm ve ortalama 165.1 mga dmtr. ktan sonra 3. gne kadar olan

dnemde en fazla arlk kayb ar grupta (%19.2) gzlenmi, hafif (%14.0) ve orta

(%14.1) gruptaki arlk kayplar birbirine benzer dzeyde gereklemitir. Son

iftlemeden 1 gn sonraki canl arlk k arlndan %18.3 daha hafif (160.5 mg)

bulunmutur. Bu dnemde en fazla arlk kayb yine ar grupta (%20.7), en az arlk

kayb ise hafif grupta (%15.3) gereklemitir. iftlemeden sonra ana arlar k

arlna gre ortalama %3.7 arlk kazanm ve ortalama 203.6 mg arlkta

yumurtlamaya balamlardr. Bu dnemde k arlna gre en dk arlk

kazanc ar ana ar grubunda (%1.4) iken, en yksek arlk kazanc hafif ana ar

grubunda (%7.4) gereklemitir. Yumurtlamadan sonra 3. gnde k arlna gre

ortalama canl arlk %12.5 (220.9 mg) artmtr. Bu dnemde k arlna gre en

dk arlk kazanc yine ar ana ar grubunda (%10.3), en yksek arlk kazanc ise

hafif ana arlarn oluturduu grupta (%16.6) gereklemitir. Yumurtlama

balangcndan 1 ay sonra ortalama ana ar arl k arlna gre %9 daha fazla

(214.1 mg) olmutur. Bu dnemde k arlna gre en dk arlk kazanc yine

ar ana arlarn oluturduu grupta (%6.8), en yksek arlk kazanc ise hafif ana

arlarn oluturduu grupta (%11.1) gzlenmitir. Ana ar canl arlna ilikin deiim

ekil 4.1de, k arlna gre % deiimler izelge 4.1de sunulmutur.


26/59

26

a

a

a

aa

a

b

a

a

ab

b

c

b

b

ab

c

150

160

170

180

190

200

210

220

230

240

A B C D E F

Dnem

Arlk(mg)

Hafif

Orta

Ar

ekil 4.1 iftletirme kutularnda tutulan ana arlarda canl arlk deiimi.

k arl (A), ktan sonra 3. gn arl (B), son iftlemeden 1 gn sonraki arlk(C),yumurtlama balangc arl (D), yumurtlama balangcndan 3gn sonraki arlk(E), yumurtlamabalangcndan 1 ay sonraki arlk(F).

4.1.2 Arlklara ilikin diskriminant analizi sonular

Balangta k arlklarna gre gruplandrlan ana arlarn, sonradan saptanan

zelliklerine ait verilere diskriminant analizi uygulanm ve ele alnan zellikleri

dikkate alnarak balangtaki gruplandrmann doruluu test edilmitir. Deiik

dnemlerde alnan arlklar dikkate alnarak elde edilen diskriminant(snflandrma)

fonksiyonlar yardmyla yaplan grup tahminleri izelge 4.1.3de verilmitir. Ana

arlarn eitli dnem canl arlklarna ilikin veriler kullanlarak yaplan diskriminantanalizi sonucunda hafif ana ar grubundan 16 ana arnn 13 tanesi (%81.2) yine kendi

grubuna, 2 tanesi (%12.5) orta arlk grubuna ve 1 tanesi (%6.5) de ar gruba

yerletirilmitir. Orta arlktaki ana ar grubundan 13 tane ana arnn 10 tanesi (%76.9)

kendi grubuna, 2 tanesi (%15.4) hafif ana ar grubuna ve 1 tanesi de (%7.7) ar ana ar

grubuna dahil edilmitir. Ar ana ar grubundaki 13 ana arnn 11 tanesi (%84.6) kendi

grubunda yer alrken, 2 tanesi (%15.4) orta arlk grubuna yerletirilmitir.

Diskriminant analizi sonucuna gre bu arlk zelliklerinin tm dikkate alnarak k


27/59

27

arl grubunu (hafif, orta ve ar)%81 olaslkla doru tahmin etmek mmkn

grlmektedir.

izelge 4.2 Arlklara gre ayrma sonular

Orijinal grupTahmin edilen grup

ToplamHafif Orta Ar

Say

Hafif 13 2 1 16

Orta 2 10 1 13

Ar 0 2 11 13

%

Hafif 81.2 12.5 6.3 100

Orta 15.4 76.9 7.7 100

Ar 0 15.4 84.6 100

Ana ar canl arlklarna ilikin veriler kullanlarak yaplan stepwise diskriminant

(snflandrma)analizi sonularna gre; yumurtlama balangcndan 1 ay sonraki arlk

dikkate alnarak ana ar k arl grubu (hafif, orta ve ar)%71.4 olaslkla doru

tahmin edilebilmektedir. Stepwise diskriminant analizi uygulanarak hesaplanan

snflandrma fonksiyonu katsaylar (izelge 4.3 ) ile herhangi bir ana arnn 1 ay

sonraki canlarln kullanarak k arl bakmndan hangi gruba dahil olduunu

tahmin etmek mmkndr. Bu amala bir ana arya ait 1 ay sonraki canl arl (X a)

her bir arlk grubu iin hesaplanm olan bu katsaylar (Ahafif, Aorta, Aar) ieren

snflandrmafonksiyonlar kullanlarak 3 ayr deer (Yhafif, Yorta, Yar) elde

edilmektedir. Bu deerlerden yksek olan hangi fonksiyon ile elde edildiyse (Yhafif,

Yorta ya da Yar) ana arnn o gruba ait olduu sonucuna ulalabilmektedir(Sharma,

1996). Grup fonksiyonlar;

Yhafif= Sabit + (AhafifXa),

Yorta= Sabit + (AortaXa),

Yar= Sabit + (AarXa) ile hesaplanmaktadr.


28/59

28

izelge 4.3 Stepwise diskriminant fonksiyonu katsaylar

zellikler (arlk)Grup

Hafif Orta Ar

Yumurtlama balangcndan 1 ay sonra (A) 5,468 5,654 5,918

Sabit -565,964 -605,128 -662,901

4.2 iftleme ve Yumurtlamaya likin Gzlemler

4.2.1 iftlemelere ilikin gzlemler

nkbatre alnan ikinci parti ana ar yksklerinden ana ar klar 15-16 Haziran

tarihinde gereklemitir. Yksklerden kan 50 adet ana arnn 5 tanesi iftleme

ncesi dnemde (kabul aamasnda) kaybedilmitir. Kalan 45 ana arnn 2 (%4.4)si

iftleme uuuna kmasna karn iftletirme kutusuna geri dnmemitir. Geriye

kalan 43 ana arnn22 (%51.1)si 2 kez, 21 (%48.9)i 1 kez iftlemitir.

iftleme uular 21-24 Haziran tarihleri arasnda, gn iinde ise 16:00-17:30 saatleri

arasnda gereklemitir. 19-20 Haziran tarihleri arasnda gnn leden sonraki

saatlerinde hava artlar iftlemeler iin uygun olmamtr. 21 Haziran tarihinde hava

artlar olduka deiken olmu ve gnein at 30 dakikalk ksa bir zaman diliminde

11 ana ar iftlemitir. Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnn hava tahmin

istasyonlarndan biri aratrmann yapld yeri temsil etmektedir. Bu nedenle iftleme

gnlerine ait hava durumuna ilikin veriler sz konusu istasyondan elde edilmitir. Buna

gre ilk iftlemelerin gerekletii 21 Haziran tarihinde gnn leden sonraki

saatlerinde ortalama hava scakl 21.4 C, bulut kapall 4.6/8, rzgar hz ise 14.9

km/saat olarak gereklemitir (izelge 4.4).

22 Haziran tarihinde 1 gn nce iftleen ana arlardan sadece 1 tanesi tekrar

iftlemitir. 22 Haziran tarihinde gnn leden sonraki saatlerinde ortalama hava

scakl 19.3 C, bulut kapall 3/8, rzgar hz ise 13 km/saat olarak gereklemitir.


29/59

29

23 Haziran tarihinde hava artlar iftlemeler iin olduka elverili olmu ve 21

Haziran tarihinde iftleen 11 ana ardan 8 tanesi dahilolmak zere toplam 42 ana ar


scakl 23.5 C, rzgar hz ise 5.3 km/saat olarak gereklemitir.

24 Haziran tarihinde ise 23 Haziranda ilk kez iftleen ana arlardan 13 tanesi ikinci kez


scakl 25 C, bulut kapall 2.7/8, rzgar hz ise 10.5 km/saattir.

21 Haziran tarihinde iftleen ana arlardan sadece 1 tanesi tekrar iftlemitir.21.06.2006 tarihinde iftleen ana arlardan 1 tanesi ise 23 haziran tarihindeki

kontrollerde iftletirme kutusunda bulunamamtr.


30/59

30

izelge 4.4 21-24 Haziran 2005 tarihleri aras hava durumu verileri

21Haziran

Saat

Bulut

Kapall

(x/8)

Rzgar

Hz

(km/saat)

Scaklk

(C)

Aktel

Basn

(hPa)

Nisbi

(Bal) nem

(%)

12:00 5 16.7 22.6 909.8 30.5

13:00 5 11.2 23.6 909.6 28.7

14:00 5 7.4 23,9 909,4 28

15:00 5 16.7 22.8 909.4 34.9

16:00 4 22.3 19.9 910 38.6

17:00 4 14.9 18.8 910.8 40.5

18:00 4 14.9 17.9 911.7 44.7

Ortalama 4.6 14.9 21.4 910.1 35.1

22Haziran

12:00 4.0 11.2 19.5 915.9 30.7

13:00 5.0 13.0 21.1 915.7 28.2

14:00 3.0 14.9 20.8 916.2 33.1

15:00 2.0 11.2 20.5 916.3 33.0

16:00 1.0 14.9 19.0 916.7 36.5

17:00 - 13.0 17.9 917.1 41.1

18:00 - 13.0 16.6 917.5 47.2

Ortalama 3.0 13.0 19.3 916.5 35.7

23Haziran

12:00 - 7.4 23.7 916.6 10.6

13:00 - 7.4 24.3 916.2 9.6

14:00 - 5.6 25.0 915.7 8.6

15:00 - 3.7 24.9 915.1 8.0

16:00 - 5.6 24.5 915.0 10.1

17:00 - 3.7 22.5 914.8 10.6

18:00 - 3.7 19.6 914.7 19.5

Ortalama - 5.3 23.5 915.4 11.0

24Haziran

12:00 - 7.44 27.1 912.4 17.7

13:00 1 9.3 27.7 912.1 15.6

14:00 4 7.44 27.9 911.8 16.4

15:00 4 11.16 26.4 911.7 22.5

16:00 3 11.16 24.5 911.8 30.6

17:00 2 14.88 22.7 912.1 36.8

18:00 2 9.3 20.9 912.2 43.1

Ortalama 2.7 10.5 25.0 912.0 27.5


31/59

31

4.2.2 k, iftleme ve yumurtlamaya kadar geen sreler

Ana arlarn k arlnn hafif ya da ar olmas, iftleme ve yumurtlamaya

balama srelerini etkilememitir (P>0.05, izelge 4.5). ktan iftlemeye kadar

geen ortalama sre 6.86 gn olarak gereklemitir.Son iftlemeden ortalama 3.05

gn sonra ana arlar yumurtlamaya balamlardr. ktan yumurtlamaya kadar geen

sre ise 10.6 gn olarak gereklemitir.

izelge 4.5ktan yumurtlamaya kadar geen srelere ilikin tanmlayc deerler (n,ortalama, standart hata)

Ana ar arlk gruplar

Sre (gn)

ktan ilk

iftlemeye kadar

Son iftlemeden

yumurtlamaya

kadar

ktan

yumurtlamaya

kadar

Hafif

16 16 16

6.75 3.13 10.63

0.250 0.202 0.221

Orta14 14 14

7.00 3.07 10.72

0.234 0.127 0.244

Ar

13 13 13

6.85 2.92 10.46

0.274 0.137 0.243

Genel

43 43 43

6.86 3.05 10.60

0.143 0.094 0.134


32/59

32

4.3 Diseksiyon Sonular

4.3.1 Kuru vcut ve yumurtalk arlklar

Ana ar k arl, taze yumurtalk arl ve kuru yumurtalk arln

etkilememitir

(P>0.05, izelge 4.6). Hafif, orta ve ar ana ar gruplarnn kuru vcut arl

ortalamalar ise birbirinden farkldr (P


33/59

33

izelge 4.6 Diseksiyondan elde edilen verilere ilikin tanmlayc deerler

zellikler Arlk gruplar N Ortalama St. Hata

Kuru vcut arl (mg)

Hafif 16 21.6 a 0.20

Orta 13 22.2b 0.15

Ar 13 23.3 c 0.17

Genel 42 22.3 0.99

Taze yumurtalk arl (mg)

Hafif 15 52.0 a 1.22

Orta 13 54.8a 2.31

Ar 12 54.5 a 1.22

Genel 40 53.7 6.00

Kuru yumurtalk arl (mg)

Hafif 16 9.2 a 0.21

Orta 13 9.3a 0.18

Ar 13 9.7 a 0.20

Genel 42 9.4 0.75

Sperm torbas ap (mm)

Hafif 15 1.06 a 0.009

Orta 13 1.09b 0.010

Ar 12 1.11 c 0.012

Genel 40 1.10 0.007

Sperm torbas hacmi (mm3)

Hafif 15 0.62 a 0.015

Orta 13 0.69b 0.019

Ar 12 0.73 b 0.024

Genel 40 0.70 0.013

Spermatozoa says (x1000)

Hafif 15 4 821 a 146

Orta 13 4 927a 102

Ar 13 4 892 a 159

Genel 41 4 877 78

* Her bir zellie ait grup ortalamalarndanayn harfi tamayanlar birbirinden farkldr (P


34/59

34

gruba datlmtr. Orta arlk grubundaki 13 ana arnn 9 tanesi (%69.2) kendi

grubuna, 3 tanesi (%23.1) hafif gruba ve 1 tanesi de (%7.7) ar gruba dahil edilmitir.

Ar ana ar grubundan 11 ana arnn 9 tanesi (%81.8) kendi grubunda yer alrken 2

tanesi (%18.2) orta arlk grubuna girmitir(izelge 4.8). Diskriminant analizi

sonucuna gre bu zellikler dikkate alnarak yaplacak ana ar k arl

gruplandrmas %71.1 olaslkla dorudur. Stepwise diskriminant analizi sonularna

gre sadece kuru vcut arlnkullanarak yaplan ana ar k arl gruplandrmas

%71.4 olaslkla dorudur. Diseksiyon verilerine ait diskriminant fonksiyonu katsaylar

izelge 4.7de sunulmutur.

izelge 4.7 Diskriminant fonksiyonu katsaylar

zellikler

Grup

Hafif Orta Ar

Kuru vcut arl -50.817 -49.864 -46.421

Taze yumurtalk arl 17.850 17.957 17.787

Kuru yumurtalk arl -90.888 -91.092 -89.651

Sperm torbas ap 120196.154 120411.812 120081.099

Sperm torbas hacmi -63205.896 -63307.123 -63131.434

Spermatozoa says -1.79E-005 -1.88E-005 -2.03E-005

Sabit -43396.190 -43582.163 -43416.792

izelge 4.8Diseksiyon verilerine gre ayrma sonular


ToplamHafif Orta Ar

Say

Hafif

Orta

Ar

9 4 1 14

3 9 1 13

0 2 9 11

%

Hafif

Orta

Ar

64.3 28.6 7.1 100

23.1 69.2 7.7 100

0 18.2 81.8 100

Hem canl arlk hem de diseksiyon verilerinin her ikisine birden uygulanan

diskriminant analizi sonucunda ise hafif ana ar grubundaki 14 ana arnn 12 tanesi


35/59

35

(%85.7) kendi grubuna, 2 tanesi orta arlk (%14.3) grubuna yerletirilmitir. Orta

alktaki ana ar grubundan 13 ana arnn 12 tanesi (%92.3) kendi grubunda kalrken, 1

tanesi (%7.7) hafif arlk gurubuna dahil edilmitir. Ar ana ar grubundan 11 ana

arnn ise 10 tanesi (%90.9) yine kendi grubunda kalrken 1 tanesi de (%9.1) orta arlk

grubunda yer almtr(izelge 4.10). Diskiriminant analizi sonucuna gre tm

zellikler dikkate alnarak yaplacak ana ar k arl gruplandrmas %89.5

isabetlidir. Stepwise diskriminant analizi sonularna gre sadece ktan sonra 3. gn

arl, kuru vcut arl ve yumurtlama balangcndan 1 ay sonraki arln

kullanlmasyla yaplacak ana ar k arl gruplandrmas %83.3 ihtimalle

dorudur.Canl arlk ve diseksiyon verilerine ait diskriminant fonksiyonu katsaylar

izelge 4.9daverilmitir.

izelge 4.9 Diskriminant fonksiyonu katsaylar

zelliklerGrup

Hafif Orta Ar

ktan sonra 3. gn arl 2.682 2.805 2.636

Son iftlemeden 1 gn sonraki arlk -4.817 -4.814 -4.845

Yumurtlama arl 6.434 6.394 6.431

Yumurtlamadan sonra 3. gn 17.390 17.158 17.225

Yumurtlama balangcndan 1 ay sonraki arlk -27.693 -27.295 -26.947

Kuru vcut arl -96.053 -95.140 -92.097

Taze yumurtalk arl 27.958 27.832 27.551

Kuru yumurtalk arl -105.826 -105.671 -105.732

Sperm torbas ap 143169.775 143082.321 142698.500

Sperm torbas hacmi -75267.261 -75209.026 -74998.500

Spermatozoa says 0 0 0

Sabit -50796.677 -50801.700 -50634.124


36/59

36

izelge 4.10 Canl arlk ve diseksiyon verilerine gre ayrma sonular


ToplamHafif Orta Ar

Say

1

2

3

12 2 0 14

1 12 0 13

0 1 10 11

%

1

2

3

85.7 14.3 0 100

7.7 92.3 0 100

0 9.1 90.9 100

4.4 Ana Arlarn Yumurtlama Performans

4.4.1 Hafif ve ar ana arlarn farkl dnemlere ait arlklar

Birinci parti yetitirilen ana arlarda k arl ve yumurtlamadan sonra 3. gn

arl saptanmtr. Daha sonra ana arlar k arlklar dikkate alnarak sralanm

ve en ar ve en hafif 9 ana ar 18 Haziran tarihinde ruet kovanlara kabul ettirilmitir.

Hafif grubu oluturan ana arlarn k arl ortalamas193.7 mg, ar grubuoluturan ana arlarn ise 220.5 mgdr. Ruet kovanlarda 2., 11. ve 21. gnde, bunun

ardndan 21 gn ara 3 kez ile olmak zere toplam 6 kez canl arlk lm yaplmtr.

Ana arlarn canl arlk deiim grafii izelge 4.11de verilmitir.

Student t testi sonucunda, ar kl ve hafif kl ana arlarn yumurtlamadan 3 gn

sonraki arlklar ve ruete verildikten 11 gn sonraki arlklar arasndaki farklar

istatistik olarak nemliyken (P


37/59

37

izelge 4.11 Ana arlarn farkl dnemlere ait ana ar canl arlklarna (mg) ilikin tanmlayc deerler

zellikler (arlk)

Grup

P

Hafif Ar

n Ortalama St. Hata n Ortalama St. Hata

k 9 193.7 1.45 9 220.5 2.59 0.000**

Yumurtlamadan sonra 3. gn 9 217.5 4.14 9 241.3 4.55 0.001**

Ruete verildikten 2 gn sonra 9 222.2 4.93 9 241.1 1.47 0.002**

Ruete verildikten 11 gn sonra 9 234.7 5.86 9 245.0 3.20 0.144



Ruete verildikten 63 gn sonra 9 209.3 5.23 9 213.7 2.58 0.457Ruete verildikten 84 gn sonra 9 218.2 3.98 9 224.1 4.24 0.323

** P


38/59

38

4.4.2 Hafif ve ar ana arl ekirdek kolonilerin yavru alanlar

k arlklar dikkate alnarak en ar ve en hafif 9 adet ana ar 18 Haziran tarihinde

ruet kovanlara kabul ettirilmilerdir. Ruet kovanlarda; 1., 2., 11. ve 21. gnde,

ardndan21 gn ara ile 3 kez olmak zere toplam 7 kez yavru alan lm yaplmtr.

Bu dnemlerde saptanm yavru alanna ilikin tantc istatistikler izelge 4.12de

sunulmutur.

Yavru alan verilerine uygulanan tekrarlanan lml varyans analizi sonucunda dnem

x grup interaksiyonu ve grup faktrnn seviye ortalamalar arasndaki fark (hafif vear) istatistik olarak nemli bulunmamtr. Dnem faktrnn ortalamalar arasndaki

fark ise istatistik olarak nemlidir (P


39/59

39

0,00

50,00

100,00

150,00

200,00

1 2 3 4 5 6 7

Dnem

Yavrualan(cm)

Hafif ana

grubu

Ar ana

grubu

ekil 4.2Hafif ve ar ana arl koloni gruplarnda yavru alanlar:

1. gn (1), 2. gn (2), 11. gn (3), 21. gn (4), 42. gn (5), 63. gn (6), 84. gn (7)

4.5 zellikler Aras likiler

4.5.1 Kanonik korelasyon

almada zerinde durulan zellikler ana ar canl arlklar ve reme zellikleri seti

olarak ikiye ayrlm ve bu iki set arasndaki iliki kanonik korelasyon analizi yaplarak

incelenmitir(izelge 4.13).

Deiik dnemlerde alnan arlklar ile reme zellikleri arasndaki 1. kanonik

korelasyon R = 0.9886 (P


40/59

40

izelge 4.13Kanonik korelasyon hesabnda kullanlan zellik setleri

Sol set (arlklar) Sa set (diseksiyon zellikleri)

Deiken says 7 5

Aklanan varyasyon %100 %100

Toplam redundensi %36.6 %57.52

k

ktan sonra 3. gn

iftlemeden 1 gn sonra

Yumurtlama

Yumurtlama balangcndan sonra 3. gn

Yumurtlama balangcndan 1 ay sonra

Kuru vcut

Taze yumurtalk arl

Kuru yumurtalk arl

Sperm torbas ap

Sperm torbas hacmi

Spermatozoa says

4.5.2 Korelasyonlar

k arl (1), ktan sonra 3. gn arl (2), iftlemeden 1 gn sonraki arlk

(3), yumurtlama arl (4), yumurtlama balangcndan 3 gn sonraki arlk (5),

yumurtlama balangcndan 1 ay sonraki arlk (6), kuru vcut arl (7), taze

yumurtalk arl (8), kuru yumurtalk arl (9), sperm torbas ap (10), sperm

torbas hacmi (11), sperm torbasndaki spermatozoa says (12)zelliklerine ilikin

korelasyon matrisi izelge 4.14deki gibidir.k arl ile sperm torbas ap

arasndaki korelasyon r=0.619,k arl ile sperm torbas hacmi arasndaki

korelasyon r=0.607 olarak bulunmutur. k arl ile yumurtlama balangcndan 1

ay sonraki arlk arasndaki korelasyon r=0.808, k arl ile kuru vcut arl

arasndaki korelasyon ise r=0.774 olarak saptanmtr (P


41/59

41

izelge 4.14zellikler arasndaki korelasyonlar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

2 0.5722

3 0.3711

0.227

4 0.4402 0.176 0.3201

5 0.5622 0.167 0.3241 0.4412

6 0.8082 0.5982 0.3751 0.5452 0.6582

7 0.7742 0.6082 0.3611 0.4512 0.5882 0.6882

8 0.156 0.4012

-0.028 0.269 0.141 0.4602

0.276

9 0.221 0.133 0.037 0.153 0.285 0.4582 0.193 0.4622

10 0.6192

0.4342

0.096 0.054 0.304 0.4222

0.5412

0.145 0.305

11 0.6072 0.4272 0.084 0.059 0.308 0.4152 0.5372 0.154 0.299 0.9982

12 0.120 0.075 -0.023 0.031 0.259 0.121 0.212 0.023 0.134 0.3501 0.3471

1P


42/59

42

5. TARTIMA VE SONU

Bir ana arnn niteliini genotipten daha ok, alanan larvann ya, yetitirme

kolonilerinin gc, yetitirme mevsimi gibi bir takm evre faktrleri etkilemektedir.

Ana arlarda canl arlk, zellikle k arl,ana arniteliinin belirlenmesinde

kullanlan ltlerden birisidir. Bu almada;

1-ana arlarn k arl ve deiik dnemlerde elde edilen arlklar,

2-ana arlarn iftleme ve yumurtlamaya balama zaman,

3-iftleme davran,

4-iftleme ve yumurtlama ncesi arlk deiimi,

5-iftleme says,

6-sperm torbas ap, hacmi ve sperm torbasndaki spermatazoa says,

7-ya ve kuru yumurtalk arl,

8-yumurtlamaya balama sonras mevsim sresince arlk ve retilen yavru alan

deiimi incelenmitir.

5.1 Ana Ar Arl

Dier ana ar niteliklerinde olduu gibi k arl da, alanan larvann ya,

yetitirme mevsimi, yetitirme kolonilerinin gc gibi birtakm faktrlerden

etkilenmektedir (Mirza et al.1967, Generet al. 2000, Uak 2001, Emsen 2004, zmen

2004).

Bu almada ana ar k arl 172.1 ile 219.6 mg arasnda deimi, ortalama 196.3mg olarak gereklemitir. Bununla birlikte bulunan k arl deeri ortalama

Dodololu ve Gen (1997)in saptad deerden dk, dier aratrmaclarn

bildirdikleri deerlerden yksektir.

Ana ar k arln saptand kimi aratrmalarn sonularna gre ana ar k

arl bakmndan geni bir varyasyon olduu sylenebilir. Ana ar k arl

bakmndan varyasyonun geni olmasnda metodolojik farkllklarn da paynn olduu


43/59

43

dnlmektedir. Kimi almalarda inkbatrde k gerekleen ana arlarda, kimi

almalarda ise iftletirme kutusu ya da koloni ierisinde kan ana arlarda k

arl saptanmtr. Bu tez almas srasnda yaplan bir gzleme gre hem kovanda

hem de inkbatrde kan ana arlar ktan sonraki 3 saatlik zaman diliminde hzl bir

ekilde (saatte ortalama 4.6 mg) arlk kaybetmektedirler. nkbatrde tutulan

yksklerden ana ar klarnn izlenmesi, tam k annda arlk saptamasn

olanakl klmaktadr.

Ana arlarda arlk yaamn eitli dnemlerinde deimektedir (Nelson and Gary

1983, Skowroneket al. 2004). Gener ve Fratl (1999), 1 ve 2 gnlk larvalardan

yetitirilen ana arlarn ktan sonra 1. gn ve 1 hafta sonras arlk farklarnn

nemsiz olduunu bildirmilerdir.

Herrmann (1969) ana arda pars intercerebraliste bulunan nrosekretori hcrelerinin

aktivitesinde 2 aama belirlemitir (Szabo et al. 1987). Cinsel olgunlamann

gerekletii ilk faz ve ana arnn yumurtlamaya balamasndan ksa bir sre nce

balayan ikinci faz ana ar canl arlndaki deiimle de ilikilendirilebilir. lk fazda

ana arlar arlk kaybetmekte, ikinci fazda ise kazanmaktadrlar. Ana ar arlndaki

deiim Skowroneket al.(2004)n bulgular ile uyum ierisinde olup, ktan (k

arl ortalama 196.3 mg) iftlemeye doru canl arlk azalm, ktan sonra 3.

gnde ana ar arl ortalama 165.1 mg, iftlemeden sonra 1. gnde ise 160.5 mg.

olarak gereklemitir. Ana ar arlnda iftleme zamanna kadar grlen azalmann

iftleme uularn kolaylatrd dnlmektedir.

iftleme gerekletikten sonra ise ana ar arl artmaya balamakta ve k arl

seviyesine ulatktan sonra ilk yumurta braklmaktadr. Denemede (k arl

ortalama 196.3 mg) ilk yumurta brakldnda ortalama ana ar arl 203.6 mg olarak

saptanmtr. Yumurtlama faaliyetinin devam ile birlikte arlk art devam etmi,

yumurtlamann 3. gnnde 220.9 mga ulamtr. Ana ar arlk deiimine ilikin

bulunan sonularSkowroneket al.(2004)n bulgularyla uyum ierisindedir.


44/59

44

Ana arlarda arlk deiiminin en arpc olduu aralk ktan itibaren iftleme ve

yumurtlamann balad dnem olarak grlmektedir. Aratrma verilerine gre,

ktan iftlemeye kadar olan dnemde hafif ana ar grubunun (% -15.3) ar ana ar

grubundan (% -20.7) daha az arlk kaybettii grlmektedir. Yumurtlamann

balangcnda ise hafif ana arlar (%7.4) ar ana arlardan (%1.4) daha fazla arlk

kazanmlardr.

Ana ar arlndaki deiimler ana ar yumurtalk geliimi ile de ilikilendirilebilir.

Birok aratrc yumurtalk geliiminin iftleme ve yumurtlama faaliyeti (mevsim

etkisi) ile deitiini bildirmitir (Shehata et al. 1981, Patricio and Cruz-Landim 2003,

Tanaka and Hartfelder 2004). Yumurtlayan ana arlarn yumurtlamalarnn

engellenmesi; yumurtalklarda klme ve yumurta tplerinde dejenerasyonlara neden

olmaktadr (Patricio and Cruz-Landim 2003). Aratrmada yumurtlama balangcndan

1 ay sonra (diseksiyon srasnda) alnan ana ar arlnda (214.1 mg) bir azalma

olduu grlmektedir. iftletirme kutularndaki ana arlarn yumurtlama alan

snrldr. iftletirme kutularnda yavru alan tamamen dolduu zaman ana arnn

yumurtlamas da yavalamaktadr. Yumurtlamann balangta olduu gibi hzla

srdrlememesinin ana ar yumurtalklarnda gerilemelere yol at ve buna bal

olarak canl arln da azald dnlmektedir.

Ana arlarn k arl grubu tahmininde, deiik dnemlerde elde edilen arlklara

ait verilerin kullanmn test etmek amacyla verilere (3. gn arl, son iftlemeden.

1 gn sonraki arlk, yumurtlama balangc arl, yumurtlama balangcndan sonra

3. gn arl, yumurtlama balangcndan 1 ay sonraki arlk) diskriminant ve

stepwise diskriminant analizleri uygulanmtr. Diskriminant analizi sonucuna gre sz

konusu zellikler dikkate alnarak yaplacak ana ar k arl gruplandrmas (hafif,

orta ve ar) % 81 ihtimalle dorudur. Stepwise diskriminant analizi sonularna gre

ise sadece yumurtlama balangcndan 1 ay sonraki arlk (diseksiyon arl) dikkate

alnarak ana arlarn k arl bakmndan hangi grupta yer ald % 71.4 olaslkla

doru tahmin edilebilmitir. Ana ar k arl ile dier dnemlerde elde edilen canl

arlklar arasnda gzlenen en yksek korelasyon yumurtlama balangcndan 1 ay

sonraki arlk ile k arl arasndaki korelasyon olduu (r=0.808, P


45/59

45

saptanmtr.Bu sonular, iftletirme kutularnda tutulan ana arlarn yumurtlamaya

baladktan sonra yaklak 1 aylk yataki arlklarnn k arln tahmin etmede

bir lt olarak kullanlabileceini gstermektedir.

5.2 iftleme

Bal arlarnn iftlemesi; rk zellikleri, iklim artlar, ana ar ve erkek arlarn

fizyolojik durumlar ve ii arlarn ana arya davranlar gibi bir takm faktrler

tarafndan etkilenmektedir. iftleme uuunu; scaklk, bulutluluk oran, rzgar hz,

global radyasyon gibi kimi iklimsel faktrler etkilemektedir (Lensky and Demter 1985,Szabo et al. 1987).

Junk (1981) iyi ve kt hava artlarnda iftleme baarsnn deitiini ifade etmitir

(Szabo et al. 1987). iftleme uuu iin en elverili hava scaklklar 19-30 C arasnda

olduu bildirilmektedir. Lensky and Dempter (1985) subtropik iklim koullarnda ana

ar ve erkek arlarn iftleme uularnn 26-35C arasnda, Szabo et al. (1987) ise

kuzey ikliminde iftlemelerinin byk bir ksmnn 25Cnin altnda gerekletiinigzlemlemilerdir.

Woyke (1962)ye gre ana arlarn iftlemeler sonrasnda sperm torbasnda dk

miktarda sperm bulunmas ard sra iftleme uularna neden olmaktadr. iftleme

saysn belirleyen ana unsurun sperm torbasnn dolmas olduunu bildirilmektedir

(Koeniger 1986, Winston 1987).

Bu almada 43 ana arnn 22 tanesi 2 kez, 21 tanesi 1 kez iftlemi, 3. kez iftleme

gzlenmemitir. Kimi aratrmaclarn bildirilerine gre (Ruttner 1983, Lensky and

Demter 1985, Szabo et al. 1987, Winston 1987) iftlemelerin gerekletii zaman

dilimi 12:45-16:00 saatleri arasndadr. Oysa bu almada ana arlar literatrde

belirtilen zaman diliminden daha ge saatlerde (16:00dan sonra) iftlemilerdir.

iftlemelerin olduu saatlerde scakln pik yaptktan sonra azalmaya, buna bal

olarak da nisbi nemin artmaya balad grlmektedir.


46/59

46

Gnn leden sonraki saatlerinde, ortalama scakln 21.4 C olduu 21 Haziran

tarihinde, hava artlar olduka deiken olmu (ortalama rzgar hz=14.9 km/saat,

bulutluk= 4.6/8) ve gnein at 30 dakikalk ksa bir zaman diliminde 11 ana ar

iftleebilmitir. 22 Haziran tarihinde gnn leden sonraki saatlerinde ortalama

scaklk 19.3 C olarak gereklemi (rzgar hz=13 km/sa, bulutluluk oran=3/8) ve

sadece 21 Haziran tarihinde iftleen ana arlardan 1 tanesinde tekrar iftleme iareti

saptanmtr. 23 Haziran tarihinde hava artlar iftlemeler iin olduka elverili olmu

(leden sonra ortalama scaklk 23.5 C, rzgar hz=5.3 km/saat) ve toplam 42 ana ar

iftlemitir. 24 Haziran tarihinde ise (leden sonrakiortalama scaklk 25 C, rzgar

hz=10.5 km/saat) daha nce 1 kez iftleen ana arlardan 13 tanesi ikinci kez

iftlemitir.

Gn iinde ortalama hava scaklnn 20 Cnin zerinde olduu gnlerde iftleme

uular gereklemitir. Bu veriler nda, ana arlarn iftleme uularn etkileyen

en nemli faktrn hava scakl olduu grlmektedir. Hava artlarnn iftlemeler

iin ksa bir sre (30 dakika) elverili olduu 21 Haziran tarihinde iftleen ana arlarn

1i hari tamam tekrar iftleme uuuna kmtr. Alber et al.(1955)a gre ana

arlarda en ok grlen iftleme uuu says 2dir (Szabo et al. 1987). Bununla birlikte

denemenin yrtld dnemdeki hava artlarnn iftlemeleri kstlamas nedeniyle

iki kez iftleen ana arlarn orann arttrm (% 51.1) olabilecei dnlmektedir.

k arl ise ana arlarn 1 veya 2 kez iftleme uuu yapmasn etkilememektedir.

5.3 ktan iftlemeye ve Yumurtlamaya Kadar Geen Sreler

Deiik aratrmaclarn bildirdii ktan iftlemeye ve yumurtlamaya kadar geen

sreler izelge 5.1de zetlenmitir. Yumurtlamaya balama sresini rk, iklimsel

zellikler, yetitirme mevsimi, evre artlar gibi bir takm faktrler etkilemektedir

(Szabo et al. 1987, Kaftanolu ve Kumova 1992, Uak 2001,Gler and Alpay 2005).

Bu almada ktan iftlemeye kadar geen sre ortalama 6.86 gn olarak

gereklemitir. Bu sonu Ruttner (1983)in bildiriiyle uyumludur. almada son


47/59

47

iftlemeden yumurtlamaya kadar geen sre 3.05 gn olarak saptanmtr. ktan

yumurtlamaya kadar geen sre ise ortalama 10.6 gn olarak gereklemitir. Bu

almada saptanan k-yumurtlamaya balama aras sre Medina and Gonalves

(2000), Emsen (2004) ve zmen (2004)in bildirdii srelerden ksa, Szabo et al.

(1987), Uak (2001), Dodololu ve Gen (1997)in bildirdiisrelere olduka yakndr.

Aratrma bulgularna gre k arl yumurtlamaya kadar geen sreyi

etkilememektedir. Bu sonu Medina and Gonalves (2000) ve Szabo et al. (1987) ile

uyum ierisinde, Uak (2001) ve Generet al.(2000) ile elimektedir. Bununla birlikte

denemenin yrtld dnemde (ktan sonraki ilk 7 gnde) hava artlarnn

iftlemeleri snrlad ve iftlemelerin toplulamasna neden olabilecei gz nnde

bulundurulmaldr.

izelge 5.1 ktan yumurtlamaya kadar geen sreler

KaynakYumurtlama sresi (gn)

Ort. Min. Maks.

Medina and Gonalves (2000) 12.6 9 17

Szabo et al. (1987) 10.6 4 22

Uak (2001) 10.2 4 16

Emsen (2004) 12.41 - -

Dodololu ve Gen (1997) 11 - -

zmen (2004) 12.3 - -

Gl ve Kaftanolu (1990) 10.36 - -

Kahya 10.6 9 13

5.4 reme zellikleri

Ana ar nitelii olarak deerlendirilen sperm torbas ap, hacmi ve sperm torbasnda

bulunan spermatozoa says; alanan larvann ya, k arl, rk ve yetitirme

mevsimi gibi kimi faktrler tarafndan etkilenmektedir (Woyke 1971, Kaftanolu ve

Kumova 1992, Gener ve Fratl 1999, Uak 2001, Gler and Alpay 2005). Deiik


48/59

48

aratrclarn bildirdii baz reme zelliklerine ilikin tanmlayc deerler izelge

5.2de ve bu zelikler arasndaki korelasyonlar izelge 5.3de zetlenmitir.

Aratrmasonularna gre sperm torbas ap 1.0-1.2 mm arasnda deimi ve

ortalama 1.1 mm olarak bulunmutur. Sperm torbas hacmi 0.5-0.9 mm arasnda

(ortalama 0.7 mm) hesaplanmtr. Sperm torbasna giren spermatozoa says ise

ortalama 4.877 milyon (3.789-5.768 milyon) olarak tahmin edilmitir.

k arl ile sperm torbas ap arasndaki korelasyon r=0.619 (P


49/59

49

izelge 5.2Sperm torbas ap, hacmi ve spermatozoa says zelliklerine ilikintanmlayc deerler

Kaynak

Sperm torbas ap (mm) Sperm torbas hacmi

(mm)

Spermatozoa says

(x1000)

Ort. Min. Maks. Ort. Min. Maks. Ort. Min. Maks.

Dodololu ve Gen

(1997)0.929 - - - - - 4.625 - -

Kaftanolu ve

Kumova (1992)- 1.137 1.190 - 0.736 0.886 - 3.820 4.920

Gl ve Kaftanolu

(1990)- 1.13 1.53 - - - 4.500 - -

Emsen (2004)

0.97 - - - - - - - -

Uak (2001)

1.121 1.08 1.16 0.73 0.65 0.81 5.688 3.625 8.125

Kahya

1.1 1 1.2 0.7 0.5 0.9 4.877 3.789 5.768

izelge 5.3Ana arlarda baz reme zelliklerine ilikin korelasyon katsaylar

Kaynak

Sperm torbas

ap-k

arl

Sperm torbas

hacmi-k

arl

k arl-

Spermatozoa

says

k arl-

Taze yumurtalk

arl

Hatch et al. (1999) - 0.534 - -

Woyke (1971) 0.75 0.75 0.72 -

Dodololu ve Gen (1997) 0.75 - 0.64 -

Emsen (2004) - - 0.508 -

Gilley et al. (2003) 0.2942 - - 0.612

Uak (2001) - - 0.4161

Fratl (1982) - - - 0.78

Kahya 0.619 0.607 0.35 0.1561

1 nemsiz2yumurtlama balangcndan 1 ay sonra

Woyke (1962) dllenme dzeyininana arnn iftleme saysnbelirlediini ifade

etmektedir. Sperm torbasnda dk miktarda sperm bulunan ana arlar yeniden

iftlemektedirler ve iftleme saysnn artmasyla birlikte sperm torbasna giren


50/59

50

spermatozoa saysnda bir art olmaktadr. iftlemelerin yetersiz olmasna neden

olabilecek kt hava koullarnda (21 Haziran) iftleme uuuna kan ana arlarn 1

tanesi hari kalanlarn tamam 2. kez iftleme uuuna kmtr. Ancak aratrma

sonucuna gre Woyke(1962)nin bildirdiinin aksine iftleme says arttka sperm

torbasndaki spermatozoa says artmamtr. Bu almada 1 kez iftleen ana arlar ile

2 kez iftleen ana arlarn sperm torbalarndaki spermatozoa saylar farkl olmamtr.

Karn hari dier vcut paralarnn inkbatrde tutulmasyla elde edilen kuru vcut

arlklar 20.1-24.4 mg arasnda deimitir (ortalama 22.3 mg). k arl ile kuru

vcut arl arasndaki korelasyon r= 0.774 (P


51/59

51

ar k arl gruplandrmas %71.1 olaslkladorudur. Stepwise diskriminant

analizi sonucuna gre ise sadece kuru vcut arldikkate alnarak yaplan ana ar

k arl gruplandrmas %71.4 ihtimalle dorudur. Dier bir deyile karn dnda

geriye kalan vcut paralarnn kuru arl (kuru vcut arl) kullanlarak ana ar

k arl tahmin edilebilir.

Ana arlarn k arln tahmin etmek amacyla hem canl arlk hem de diseksiyon

sonucunda elde edilen verilerin birlikte kullanlp kullanlamayacan test etmek iin

verilere diskriminant ve stepwise diskriminant analizleri uygulanmtr. Diskriminant

analizi sonucuna gre sz konusu zellikler dikkate alnarak yaplacak ana ar k

arl gruplandrmas (hafif, orta ve ar) %89.5 olaslkla doru tahmin

edilebilmektedir. Stepwise diskriminant analizi sonularna gre ise sadece kuru vcut

arl,ktan sonra3. gn arl ve yumurtlama balangcndan 1 ay sonraki arlk

dikkate alnarak yaplan ana ar k arl gruplandrmas %83.3 ihtimalle dorudur.

Yani ana ar k arl yerine sadece ktan sonra 3. gn arl, yumurtlama

balangcndan 1 ay sonraki arlk ve kuru vcut arlklarn birlikte kullanmak

yeterlidir.

Ana arlarn sadece canl arlklarn kullanarakdiseksiyon zelliklerini tahmin

edebilmek amacyla kanonik korelasyon hesaplanmtr. Kanonik korelasyon hesabnda

denklemin sadece dorusal ksm kullanldndan yanltc olabilmektedir. Kanonik

korelasyonun bu eksikliini gidermek amacyla redundensi (gereksizlik) indeksi

(setlerin birbirini aklama oran) gelitirilmitir. Bulunan kanonik korelasyon yksek

ise de (R=0.9887, P


52/59

52

5.5 Ana Arlarn Yumurtlama Performans

Birinci parti grubunda yetitirilen ana arlar k arlklar dikkate alnarak sralanm

ve en ar 9 ve en hafif 9 tanesi ruet kovanlara kabul ettirilmitir. Hafif grubu oluturan

ana arlarn (grup 1) k arl ortalama 193.7 mg, ar grubu oluturan ana arlarn

ise (grup 2) ortalama 220.5 mgdr. k arl, yumurtlamadan sonra 3.gn

arlklar alnan ana arlar ruet kovanlara kabul ettirilmilerdir. Ruet kovanlarda 1.,

2., 11. ve 21. gnde, daha sonraki dnemde ise 21 gn ara ile 3 kez olmak zere toplam

7 kez yavru alan llmtr. Ruet kovanlarda 08 Temmuz tarihinden sonra sonbahar

mevsimine kadar canl arlkta bir azalma grlmektedir. Mevsim sonuna kadar canl

arlk azalmasyla birlikte yavru alan da azalmaktadr.Denemede, ruet kovanlarda

11. gnde, hafif k arlna ait ana arlar ar ana olanlara gre dahaardrlar

(P0.05).

k arlklar dikkate alnarak yavru alan zellii iin yaplan tekrarlanan lml

varyans analizi sonucuna gre dnem x grup interaksiyonu istatistik olarak nemsiz,

dnemler ortalamalar arasndaki farklar ise nemlidir (P


53/59

53

ya, mevsim, yetitirme kolonilerinin gc gibi) etkisi altndadr (Mirza et al. 1967,

Woyke 1971, Kaftanolu ve Kumova 1992, Gener ve Fratl 1999, Generet al. 2000,

Tarpy et al. 2000, Uak 2001, Emsen 2004, zmen 2004, Gler and Alpay 2005).

Ana ar canl arlnda grlen varyasyon olduka yksektir. Ana arlarda arlk

yaamn eitli dnemlerinde deimektedir. Ana arnn arlk deiiminin en arpc

olduu aralkise ktan itibaren iftleme ve yumurtlamann balad dnemdedir.

zellikle ktan sonra ana ar canl arl hzla azalmaya (saatte ortalama 4.6 mg)

balamaktadr. Daha sonraki dnemde ise ana ar canl arl mevsime bal olarak

deiiklik gstermektedir.

Ana arlar k arlna gre gruplandrldnda, ktan sonra 3. gndeki ve son

iftlemeden bir sonraki arlklar birbirine benzemektedir. Bununla birlikte ana ar

k arl gruplar arasndaki farkllk yumurtlamann balamasndan sonra yeniden

ortaya kmaktadr. Ana ar k arl her dnemde alnan tm arlklarla ilikili

bulunmutur (P


54/59

54

Ana arlarda k arl baz reme zellikleri ile ilikilendirilmitir. Bu aratrmada

k arl ile sperm torbas ap ve hacmi arasndaki ilikiler srasyla r=0.619 ve

r=0.607 olarak hesaplanmtr. Ana arlarn yapt iftleme uuu says sperm

torbasna giren spermatozoa saysn etkilememitir. Ana arlarda yumurtalk geliimi

mevsime gre deimektedir. Bununla birlikte taze yumurtalk arl, yumurtlama

balangcndan bir ay sonraki arln% 25.1ini oluturmaktadr.

Kuru vcut arl (karn hari) ile k arl arasndaki korelasyon r=0.774tr.

Stepwise diskriminant analizi sonucuna gre sadece kuru vcut arldikkate alnarak

yaplan ana ar k arl gruplandrmas %71.4, sadece kuru vcut arl,3. gn

arl ve yumurtlama balangcndan 1 ay sonraki arlk dikkate alnarak yaplan ana

ar k arl gruplandrmas ise %83.3 olaslkla doru tahmin edilebilmektedir.


55/59

55

KAYNAKLAR

Da Silva, E.C.A., Da Silva R.M.B., Chaud-Netto, J., Moretti, A.C.C.C and Otsuk, I.P.

1995. Influence of management and enviromental factors on mating success of

Africanized honey bees. Journal of Apicultural Research, 34 (3): 169-175.

Dade, H.A. 1977. Anatomy and dissection of the honeybee. Internatiol Bee Research

Association. London. 158 pp.

Dodololu, A. ve Gen, F. 1997. Yetitirme ve tohumlama yntemlerinin ana arlarn

(Apis mellifera L.) baz zelliklerine etkileri. J. of Veterinary and Animal

Siciences, 21: 379-385.

Dombroski, T.C.D., Simes, Z.L.P. and Bitondi, M.M.G. 2003. Dietary dopamine

causes ovary activation in queenless Apis mellifera workers. Apidologie, 34:

281289.

Emsen, B. 2004. Relationship between larvae age and characteristics of queen honey

bees (Apis mellifera L.) after single and double grafting. First European

Conference of Apidology, Udine, 19-23 September., p. 66.

Fratl, . 1982. Ana ar retim yntemleri zerine bir aratrma. Ankara niversitesi,

Ziraat Fakltesi, Doktora tezi (baslmam) Ankara.

Gener, H.V. ve Fratl, . 1999. Bir ve iki gn yal larvalardan yetitirilen ana arlarn

(A. m. anatoliaca) baz i ve d yapsal zelliklerinin karlatrlmas. Tarm

Bilimleri Dergisi, 5(3): 13-16.

Gener, H.V., Shah, S.Q. and Fratl, . 2000. Effects of supplemental feeding of queen

rearing colonies and larval age on the acceptance of grafted larvae and queen

traits. Pakistan Journal of Biological Sciences, 3(8): 1319-1322.

Gilley, D.C., Tarpy, D.R. and Land, B.B. 2003. Effect of queen quality on interactions

between workers and dueling queens in honeybee (Apis mellifera L.) colonies.

Behav. Ecol. Sociobiol., 55: 190-196

Gl, M.A.ve Kaftanolu, O. 1990. ukurova blgesi koularnda ana ar (Apis

mellifera L.) yetitiriciliinde uygulanan larva transfer yntemlerinin

yetitirilen ana arlarn kalitelerine olan etkileri zerine bir aratrma. Fen ve

Mhendislik Bilimleri Dergisi, 4(2): 41-43.


56/59

56

Gler. A. and Alpay, H. 2005. Reproductive characteristics of some honeybee (Apis

mellifera L.) genotypes. Journal of Animal and Veterinary Advences, 4 (10):

864-870.

Guidugli, K.R., Piulachs, M.D., Bells, X., Loureno, A.P. and Simes Z.L.P. 2005.

Vitellogenin expression in queen ovaries and in larvae of both sexes ofApis

mellifera. Archives of Insect Biochemistry and Physiology, 59: 211-218.

Hrassnigg, N., Leonhard, B. and Crailsheim, K. Ana arlarn k arl grubu

tahmininde 2003. Free amino acids in the haemolymph of honey bee queens

(Apis mellifera L.). Amino Acids, 24: 205212.

Harizanis, C.P. and Gary, N. E. 1984. The quality of insemination queen honey bee

mated under commercial conditions. American Bee Journal, 124(5): 385-387.

Hatch, S., Tarpy D.R. and Fletcher, D.J.C. 1999. Worker regulation of emergency

queen rearing in honey bee colonies and the resultant variation in queen

quality. Insectes Soc. 46: 372377.

Harano, K., Sasaki, K. and Nagao, T. 2005. Depression of brain dopamine and its

metabolite after mating in European honeybee (Apis mellifera) queens.

Naturwissenschaften, 92: 310-313.

Holman, G.M. and Cook, B.J. 1985. Proctolin, its presence in and action on the oviduct

of an insect. Comp. Biochem. Physiol. C, 80(1): 61-64.

Kaftanolu, O. and Peng, Y.S. 1982. Effect of insemination on the initiation of queen

honey bee. Journal of Apicultural Research, 21(1): 3-6.

Kaftanolu , O. ve Kumova, U. 1992. ukurova Blgesi koullarnda ana ar (Apis

mellifera L.) yetitirme mevsiminin ana arlarn kalitesine olan etkileri. J. of

Veterinary and Animal Sciences, 16: 569-577.

Koeniger, G. 1986. Reproduction and mating behavior, In: Bee Genetics and Breeding,Rinderer. T.E. (ed.), Academic Press Inc., pp. 255-280, London.

Lensky, Y. and Demter, M. 1985. Mating flights of the queen honeybee (Apis mellifera)

in a subtropical climate. Camp. Biochem. Physiol., 81(2): 229-241.

Lensky, Y. and Skolnik, H. 1980. Immunochemical and electrophoretic identification of

the vitellogenin proteins of the queen bee (Apis mellifera). Comp. Biochem.

Physiol., 66: 185-193.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Holman+GM%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Cook+BJ%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Cook+BJ%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Holman+GM%22%5BAuthor%5D


57/59

57

Laidlaw, H.H, Jr. 1985. Contemporary queen rearing. A Dadant Publication, Illinois,

USA.

Mackensen, O and Tucker, K.W. 1970. Instrumental insemination of queen bees.

Agricultural handbook, No: 390, Washington, D.C., U.S.A.

Mirza, E., Dragan, M. and Sherbanescu, S. 1967. Seasonal variability in the weight of

emerging queens. XXI. Int. Apic. Cong., Romania, 269-273.

Miranda, C.R.E., Bitondi, M.M.G. and Simes, Z.L.P. 2003. Effect of procto lin on the

egg-laying activity ofApis mellifera queens. Journal of Apicultural Research,

42(3): 35-38.

Medina, L.M. and Gonalves, L.S. 2000. Effect of weight at emergence of Africanized

(Apis mellifera) virgin queens on their acceptance and beginning of

oviposition. American Bee Journal, 141(3): 213-215.

Nelson, D.L. and Gary, N.E. 1983. Honey productivity of honeybee colonies in relation

to body weight, attractiveness and fecundity of the queen. Journal of

Apicultural Research, 22(4): 209-213.

zmen, G. 2004. Yetitirme koullarnn ana ar niteliklerine etkisi.Yksek lisans tezi

(baslmam), Ankara niversitesi, Fen ilimleri Enstits, Ankara.

Nelson, D.L. 1988. Assesment of queen quality in honeybees. Second Australian and

International Bee Congress, 21-26 July, 47-48.

Patricio, K and Cruz-Landim, C. 2003. Apis mellifera (Hymenoptera, Apini) Ovary

development in queens and in workers from queenright and queenless

colonies. Sociobiology, 42(3): 771-780.

Pinto, L.Z., Bitondi, M.M. and Simoes, Z.L. 2000. Inhibition of vitellogenin synthesis

in Apis mellifera workers by a juvenile hormone analogue, pyriproxyfen. J.

Insect Physiol., 46(2): 153-160.Rhodes J. and Somerville, D. 2003. Introduction and early performance of queen bees -

some factors affecting success. Rural Industries Research and Development

Corporation.

Ruttner, F. 1983. Queen rearing. Apimondia Publishing House, 271-272. Bucharest,

Romania.

Ruttner, F. 1988. Biogeography and taxonomy of honeybees. Springer-Verlag, Berlin,

Germany.
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Pinto+LZ%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Bitondi+MM%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Simoes+ZL%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Simoes+ZL%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Bitondi+MM%22%5BAuthor%5Dhttp://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?db=PubMed&cmd=Search&itool=PubMed_Abstract&term=%22Pinto+LZ%22%5BAuthor%5D


58/59

58

Sharma, S., 1996. Applied multivariate tecniques. John Wiley & Sons, Inc., 493,

Canada.

Shehata, S.M., Townsend, G.F. and Shucle, R,W. 1981. Seasonal physiological changes

in queen and worker honeybees. Journal of Apicultural Research, 20(2): 69-

78.

Skowronek, W., Bienkowska, M. and Kruk, C. 2004. Changes in body weight of

honeybee queens during their maturation. Journal of Apicultural Science, 48:

61-68.

Snodgrass, R.E. 1984. Anatomy of the honeybee. Comstock Publishing Associate New

York.

Szabo, T.I., Peter, F.M. and Heikel, D.T. 1987. Effect of honeybee queen weight and

temperature on the initiation of oviposition. Journal of Apicultural Research,

26(2): 73-78.

Tarpy D.R., Hatch, S. and Fletcher, D.J.C. 2000. The influence of queen age and quality

during queen replacement in honeybee colonies. Animal Behaviour, 59: 97-

101.

Tanaka, E.D. and Hartfelder, K. 2004. The initial stages of oogenesis and their relation

to differential fertility in the honey bee (Apis mellifera) castes. Arthropod

Structure & Development, 33: 431-442.

Uak, A. 2001. Aydn koullarnda ana ar yetitirme mevsiminin ana ar (Apis mellifera

L.) niteliklerine etkileri. Yksek Lisans Tezi, Adnan Menderes niversitesi,

Ziraat Fakltesi, Aydn.

Winston, M.L. 1987. The biology of the honey bee. Harvard University Press,

Cambridge, London.

Woyke, J. 1962. Natural and artificial insemination of queen honeybees. Bee World, 43:21-25.

Woyke, J. 1971. Correlations between the age at which honeybee brood was grafted,

characteristics of resultant queens and result of insemination. Journal of

Apicultural Research, 10(1): 45-55.

Yu, R. and Omholt, S.W. 1999. Early developmental processes in the fertilised

honeybee (Apis mellifera) oocyte. Journal of Insect Physiology, 45: 763-767.


59/59

ZGEM

Ad Soyad : Yasin KAHYA

Doum Yeri : orum / SKLP

Doum Tarihi : 1980

Medeni Hali : Bekar

Yabanc Dili : ngilizce

Eitim Durumu

Lise : Mehmet Akif Ersoy Lisesi (1994-1997)

Lisans : Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi

Zootekni Blm (1998-2003)

Yksek Lisans : Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits

Zootekni Anabilim Dal (2003-Aralk 2006)

alt Kurum/Kurumlar

Ankara niversitesi Ziraat Fakltesi Zootekni Blm Hayvan Yetitirme ve IslahAnabilim Dalnda Aratrma Grevlisi (Aralk 2005-Devam)

ana arılarda (apis mellifera l.) farklı dönem canlık ağırlıkları ve Üreme Özellikleri

Documents