10.SINIF BİYOLOJİ

EŞEYSİZ ÜREME

10.SINIF BİYOLOJİ

EŞEYSİZ ÜREME ÖZELLİKLERİ

10.SINIF BİYOLOJİ

Afrika menekşesinden bir yaprak kopartılıp suda bekletilirse köklendiği ve bunun da toprağa dikildikten sonra çiçek açtığı görülür.

Bu olay bir eşeysiz üreme örneğidir.

10.SINIF BİYOLOJİ

Eşeysiz üremede birey sayısı kısa sürede ve hızla artar.

• Ör: Uygun koşullarda bir bakteri ortalama 20 dakikada bir bölünür.

10.SINIF BİYOLOJİ

10.SINIF BİYOLOJİ

EŞEYSİZ ÜREME;

Bir hücrelilerde,Süngerlerde,Sölenterlerde,Mantarlarda,Bitkilerde görülür.

10.SINIF BİYOLOJİ

Bazı canlılar, sadece eşeysiz üremeyle çoğalırken; bitkiler ve bazı hayvanlar hem eşeysiz hem de eşeyli üremeyle çoğalırlar.

10.SINIF BİYOLOJİ

EŞEYSİZ ÜREME ÇEŞİTLERİ

Bölünerek üreme (ikiye bölünme)TomurcuklanmaRejenerasyonla üremeSporla üremeVejetatif üreme

gibi çeşitlere ayrılır.

10.SINIF BİYOLOJİ

1.) BÖLÜNEREK ÜREME(İKİYE BÖLÜNME)

Prokaryot hücrelerden; bakteri ve arkebakteriler ile ökaryot hücre yapısına sahip olan bazı tür mayalar, amip, öglena ve paramesyum gibi protistler ikiye bölünerek çoğalır.Eşeysiz üremenin en basit şeklidir.Temeli; mitoz ya da amitoz bölünmeye dayanır.

10.SINIF BİYOLOJİ

Bölünerek çoğalmada canlı sayısı genellikle: 2,4,8,16 … gibi geometrik artışla olur.

Bölünme, canlının yapısına göre farklı bölgelerden başlar.ÖR: Amipte bölünme; herhangi bir yönde,

Öglenada bölünme; boyuna, Paramesyumda bölünme; enine olur.

10.SINIF BİYOLOJİ

10.SINIF BİYOLOJİ

Bakterilerde ikiye bölünme;• Bakteriler, halkasal bir DNA

molekülüne sahiptirler.• Bakterilerde bölünme; DNA’nın

replikasyonu ile başlar.• DNA eşlenirken, hücre de

büyür.• DNA eşlendikten sonra, oluşan

DNA’lar birbirinden ayrılır.• Daha sonra, hücre zarı ve hücre

duvarı içeri doğru çöker.• Hücre bu şekilde bölünmüş

olur.

10.SINIF BİYOLOJİ

• Bakteriler, doğada laboratuvar ortamındaki kadar hızlı çoğalamazlar.

• Çünkü; doğal ortam koşulları her zaman bakteriler için uygun olmayabilir.

• Doğal ortamda; sıcaklık, ph, besin yetersizliği, metabolizma atıklarının birikmesi vb… bakterilerin üremesini sınırlandırır.

10.SINIF BİYOLOJİ

2.) TOMURCUKLANMA

Tomurcuklanmada, ana bireyin vücudundan dışarıya doğru bir çıkıntı oluşur.Oluşan bu çıkıntıya tomurcuk adı verilir.Tomurcuk büyüyerek yavru canlıyı meydana getirir.

10.SINIF BİYOLOJİ

Tomurcuklanma; . Maya mantarı (bira mayası) gibi bazı

bir hücreli canlılarda, . Süngerlerde, . Sölenterlerde (hidra, mercan gibi)

omurgasızlarda . Ciğer otları, gözyaşı bitkisi gibi bitkilerde vb… canlılarda görülür.

10.SINIF BİYOLOJİ

Oluşan canlı, ana bireyden ayrılıp bağımsız yaşayabileceği gibi; ana canlıya bağlı kalarak KOLONİ de oluşturabilir.

10.SINIF BİYOLOJİ

Hidranın tomurcuklanmasıyla oluşan ve ana bireye bağlı kalan ya da zemine tutunarak yaşayan canlıya polip denir.

Polipler, koloni oluşturabilir.

10.SINIF BİYOLOJİ

Kolonideki poliplerden eşeysiz olarak çoğalıp ayrılarak yaşamlarını serbest olarak sürdüren

bireylere ise medüz (deniz anası) adı verilir.

!!! Medüzlerde tomurcuklanma görülmez.

10.SINIF BİYOLOJİ

3.) REJENERASYONLA ÜREME

Bazı canlıların kopan veya zarar gören vücut kısımlarının kendilerini tamamlayarak yeni bireylere dönüşmesi olayıdır.Bu üreme şekli;

- Süngerlerde,- Yassı solucanlarda (ör: planarya)- Bazı sucul halkalı solucanlarda,- Denizyıldızlarında

görülür.

10.SINIF BİYOLOJİ

ÖR:

• Yenilenme yeteneği çok fazla olan planaryalarda bölünen her parça, baş bölgesine olan uzaklıkla orantılı olarak eksilen kısımlarını yeniler.

• Böylece, her parçadan yeni bir planarya oluşur.

10.SINIF BİYOLOJİ

• Denizyıldızının bazı türleri kopan kolunu yenilerken (REJENERASYON); bazılarında da kopan her bir kol kendini tamamlayarak yeni bir deniz yıldızı (REJENERASYONLA ÜREME) meydana getirir.

• Böylece, eşeysiz üremeyle yeni bireyler oluşur.

10.SINIF BİYOLOJİ

• Kertenkeleler, kopan kuyruklarını yenileyebilir ancak kuyruk parçası, kendini yenileme özelliğine sahip değildir.

• Bu bakımdan, kertenkelelerdeki yenilenme olayı organ düzeyindedir ve eşeysiz üremeye örnek olamaz.

10.SINIF BİYOLOJİ

Genel olarak, canlının gelişmişlik düzeyi ile yenilenme yeteneği arasında ters orantı vardır.

Gelişmişlik düzeyi arttıkça, yenilenme yeteneği azalır.

Yenilenme yeteneği, gelişmiş canlılarda doku düzeyindedir.

10.SINIF BİYOLOJİ

Memeli hayvanlar ve kuşlarda yenilenme, sadece yaraların iyileşmesi ve kırılan kemiklerin onarılması şeklindedir.

Yenilenme özelliği, canlılar arasında farklılık gösterdiği gibi dokular arasında da farklılık gösterir.

Ör: İnsanda dil ve karaciğer hücrelerinde yenilenme diğer dokulara göre daha yüksektir.

10.SINIF BİYOLOJİ

4.) SPORLA ÜREME

Sporlar, etrafı sağlam bir örtü ile kaplı olan ve olumsuz koşullara dayanabilme özelliği gösteren özelleşmiş hücrelerdir.

Sporlar, uygun şartlarda gelişerek yeni bir canlıyı oluştururlar.

10.SINIF BİYOLOJİ

Sporla üremenin görüldüğü canlı grupları şunlardır:

•Mantarlarda•Ör: Şapkalı mantar, puf mantarı vb …

•Bir hücrelilerin bazılarında •Ör: Plazmodyum (sıtma etkeni)

•Bazı bitkilerde (tohumsuz bitkiler)•(Eğrelti otları, boynuz otları, karayosunları vb…)

10.SINIF BİYOLOJİ

Sporlar; suyla, rüzgarla vb… aracılarla taşınabilir.

• Tohumsuz bitkiler, sporla ürerler.• Hayat döngülerinde sporofit denilen döl

haploit kromozomlu sporları üretir.• Bu sporlar, etrafa yayılarak başka bir hücre ile

birleşmeden, haploit organizma olarak gelişebilir ya da sporlar, mitoz geçirerek gametofitleri oluşturabilir.

• Gametofitler, çok hücreli olup gamet üretirler.

10.SINIF BİYOLOJİ

10.SINIF BİYOLOJİ

! ! !

10.SINIF BİYOLOJİ

10.SINIF BİYOLOJİ

5.) VEJETATİF ÜREME

Ana bitkiden ayrılan bir doku parçasının mitoz bölünme sayesinde gelişerek yeni bir bireyi oluşturmasına denir.

Bitkilerde bazı dokular, sürekli bölünebilme yeteneğine sahiptir.

Meristem denilen bu dokuya ait hücreler aynı zamanda vejetatif üremeyi de sağlar.

10.SINIF BİYOLOJİ

İnsanlar, süs ve kültür bitkilerini vejetatif üreme yöntemi ile çoğaltırlar.

• Vejetatif üreme çeşitleri arasında;- Çelikle üreme, - Sürünücü gövde,- Yumru gövde,- Rizom gövde,- Daldırma yöntemi,- Aşılama,- Klonlama (Doku kültürü) gibi teknikler yer alır.

10.SINIF BİYOLOJİ

Çelikle üreme(çekirdeksiz üzüm, muz, kavak, söğüt vb... çoğaltılabilir.)

• Bazı saksı bitkileri ve meyve ağaçlarında görülen bu üreme

şeklinde bitkinin gövde, yaprak veya kök gibi parçaları ana bitkiden kesilip ayrılarak uygun şartlar altında başka bir yerde köklendirilir.

10.SINIF BİYOLOJİ

Sürünücü gövde

Çilek bitkisi, toprak yüzeyine paralel olarak büyüyen sürünücü bir gövdeye (stolon) sahiptir. Bu gövde üzerindeki “göz” veya “nodyum” denilen düğümlerin köklenmesiyle yeni çilek bitkileri oluşur.

10.SINIF BİYOLOJİ

Yumru gövde

• Patates, yer elması vb… bitkilerin yumru gövdelerinin üzerinde bulunan gözlerden gelişen sürgünlerden yeni bitkiler ortaya çıkar.

10.SINIF BİYOLOJİ

Rizom gövde

• Ayrık otu, zencefil gibi bitkilerin rizom gövdeleri üzerinde bulunan gözlerden

gelişen sürgünler, yeni bitkileri oluşturur.

10.SINIF BİYOLOJİ

Daldırma yöntemi

• Bu yöntemde, ana bitkinin dalları kendisinden ayrılmadan toprağa gömülür ve gömülen kısım köklendikten sonra yeni bir bitki elde etmek amacıyla ana bitkiden kesilerek ayrılır.

• Süs bitkilerinin birçoğu daldırma ile üretilebilir.

10.SINIF BİYOLOJİ

• Soğan, sümbül, lale gibibitkilerin yassı gövdeleri üzerindeki gözlerden yeni bitkiler gelişir.

10.SINIF BİYOLOJİ

Aşılama

➣ Aşılama; çoğaltılması istenilen çeşitten alınan bitki parçasının, başka bir bitki üzerine kaynaştırılmasıdır.

➣ Aşılama ile farklı türlerin ya da aynı türün farklı bireylerindeki en iyi özelliklerin tekbir bitkide birleştirilmesi sağlanır.

10.SINIF BİYOLOJİ

10.SINIF BİYOLOJİ

KLONLAMA (DOKU KÜLTÜRÜ)

• Bu yöntem; nesli tükenen türlerin korunması, üretimi zor olan türlerin çoğaltılması gibi amaçlar için kullanılır.

• Araştırıcılar, havuç bitkisinin soymuk hücreleriyle hazırladıkları kültürden tam bir bitki elde etmeyi başarmışlardır.

10.SINIF BİYOLOJİ

10.SINIF BİYOLOJİ

PARTENOGENEZ

• ➣ Döllenmemiş yumurta hücresinden yeni bir bireyin meydana gelmesine partenogenez denir.

• ➣ Bu tip üremeye; arı, karınca, su piresi, yaprakbiti gibi bazı omurgasız hayvanlarda ve omurgalıhayvanlardan bazı balık, kurbağa, sürüngen ve kuş türlerinde rastlanır.• ➣ Bal arılarında döllenmiş yumurtadan (zigot)

diploit kromozomlu dişi bireyler oluşur.

10.SINIF BİYOLOJİ

• ➣ Döllenmiş yumurtadan gelişen larvalar; arı sütü ile beslenirse verimli kraliçe arı, polen ile beslenirse kısır işçi arılar oluşur.

• ➣ Erkek arılar, döllenmemiş yumurtanın gelişmesiyle (partenogenez) oluşur ve haploit sayıda kromozom taşır.

• ➣ Erkek arılar spermlerini mitoz ile üretir.

10.SINIF BİYOLOJİ

10.SINIF BİYOLOJİ

• Yumurtaların döllenip döllenmemesi kraliçe arının isteğine bağlı olarak gerçekleştiği için erkek arıların oluşumuyla sonuçlanan partenogeneze İSTEĞE BAĞLI PARTENOGENEZ denir.