sociologija sela

Prof. dr Ivan Šijakovićisijakovic@yahoo.com

www.sijakovic.com

LITERATURA1) Milovan Mitrović, Sociologija sela , Beograd,

1998.2) Cvetko Kostić, Sociologija sela ,

Beograd,1975.3) Henri Mendras, Seljačka društva, Zagreb,

1986. 4) Krstan Malešević, Kuda ide naše selo?,

Beograd, 2004.

Provera znanja – kriteriji

Kriteriji Maks. bodova Potrebno za prolaz

Pohađanje nastave 10 6

Angažman na nastavi 10 6

Testovi tokom semestra 30 (2x15) 18

Seminarski rad 20 11

Završni ispit 30 19

UKUPNO 100 60

Globalni odnos ruralno-urbanoPolovina globalne populacije živeće do kraja

2008. godine u gradovima, prvi put u istoriji, procenjuje UN u najnovijem izveštaju.

Do sredine XXI veka u gradovima će živeti 6,4 milijarde ljudi u poređenju sa 3,3 milijarde koliko ih je sada, a svetska populacija će do 2050. narasti na 9,2 milijarde sa trenutno 6,7 milijardi, prognozira se u izveštaju.

U najrazvijenijim regionima - Evropi, Severnoj Americi i Okeaniji, daleko više ljudi živeće u urbanim sredinama, kao i u Latinskoj Americi i na Karibima. Izuzetak u tom trendu su Afrika i Azija, ali na tim kontinentima živi najveći deo svetske populacije.

Azija i Afrika još imaju veću ruralnu od urbane populacije. Sada na tim kontinentima u gradovima živi 40 odsto populacije.

Sa ubrzanom urbanizacijom, svetska ruralna populacija, očekuju u UN, počeće da opada za desetak godina i mogla bi da se spusti na 2,8 milijardi ljudi u 2050. sa 3,4 milijarde koliko je sada.

Pokazatelji za Republiku Srpsku

1996.

2001.

2006.

2011 2015

RS Grad 39,0%

45,0 47,4 49,2 53,0

Selo 61,0 55,0 52,6 50,8 47,0

BL Grad 42,0 50,0 52,8 56,3 59,5

Selo 58,0 50,0 47,2 43,7 40,1

Metafora Svet je globalno selo

Nastanak i razvoj sociologije selaSociologija kao naučna disciplinaSociologija sela (Ruralna sociologija) kao

posebna sociološka disciplinaMesto sociologije sela u sistemu socioloških

disciplinaŠta proučava sociologija sela? Selo kao društvena grupaSelo kao životna i radna zajednicaSeljaštvo kao klasa (sloj) društva

Način života na seluDruštveni odnosi na seluDruštvene pojave, procesi i tvorevine na seluOdnos selo - gradSpecifičnosti rada na seluPoljoprivreda kao zanimanje Promene u poljoprivredi i transformacija selaSeoska ekonomijaPromene u društvu i njihov uticaj na selo

Demografska kretanja na seluEkologija i seloSeoska kulturaSistem vrednosi na seluBudućnost selaSociologija sela je nauka koja se bavi

proučavanjem nastanka i razvoja sela, društvenih odnosa, oblika rada i načina života na selu, te odnosa selo-grad i položaja sela u društvu.

Izvori sociologije selaAntička misao o selu (Ilijada i Odiseja, Platon,

Aristotel)Stari Rim i seloFeudalizam i vezanost za zemljuFrancuska revolucija i ubzanje prvobitne

akumulacije kapitalaIndustrijalizacija i ruralni egzodusEkonomska učenja i problemi selaMarksizam i seljačko pitanje

“...Razvitak kapitalističkog oblika proizvodnje presekao je životni nerv sitnog gazdinstva u poljoprivredi; ono neodoljivo nazaduje i propada. (F. Engels)

Emil Dirkem i francuska sociologija Razvoj sociologije sela između dva Sv. Rata -

SSSR, Poljska, Italija, Rumunija, ČehoslovačkaVuk Karadžić, Jovan Cvijić, Valtazar Bogišić,

Sreten Vukosavljević,

Odnos sociologije sela i srodnih naulaSoc. sela i nauka o poljoprivrediSoc. sela i soc. gradaSoc. sela i ekonomijaSoc. sela i soc. radaSoc. sela, antropologija i etnologijaSociologija sela i socijalna psihologija

SOCIOLOŠKI METODznačaj metoda za naukumetod i metodologijapored naučnog, postoje i drugi oblici saznanjaveza predmeta i metoda sociologijeznačaj analitičkog postupka (analiza,

apstrakcija,specijalizacija,klasifikacija i dedukcija)

i sintetičkog postupka u naučnom istraživanju (sinteza, generalizacija, konkretizacija, spajanje, indukcija)

Faze naučnog istraživanjaizbor teme – formulisanje problema

istraživanjaodređenje predmeta istraživanja (teorijsko,

operacionalno)Ciljevi istraživanja: a)naučni

(deskripcija,klasif. i tipologija‚ naučno otkriće, naučno objašnjenje i naučna prognoza

b) praktični ciljevi (praktična primena, razvojno istraživanje, akciona osnova za izradu strategije)

hipotetički okvirprikupljanje naučne građe

Naučni opis pojave koja se istražujeNaučno objašnjenje istražene pojaveUključenje dobijenih rezultata u naučnu teoriju i

sistem nauke

Instrumenti i tehnike sociološkog istraživanjaposmatranjerazgovor i upitnikklasifikacija i merenjestatistička analiza

eksperimentuporedna analizaanaliza sadržajastudija slučaja (case study) Faze istraživačkog projekta

uvodni deoformulisanje problema istraživanjaodređenje predmeta istraživanja (teorijsko,

opertacionalno)

cilj istraživanja (naučni, praktični)postavljanje hipotezavarijable tehnike prikupljanja podatakauzorakanaliza dobijenih rezultatazaključakliteratura i izvori

Osnovni elementi projektaNaziv projektaNaručilac“izvođač” projektaRezime projektaOsnovni podaci o organizaciji koja izvodi

projekat

Pozadina, Okruženje (obrazloženje teme istraživanja)

Cilj (evi) projektaPlan projekta (aktivnosti: radionice, okrugli

stolovi, prezentacije, promocije)Metodi i instrumenti istraživanjaKalendar aktivnostiImplementacija projektaVrednovanje projektaProjektni timBudžet projekta

Elementi seminarskog rada ili esejaObim: 4000 – 5000 rečiSamostalni izbor ili zadata temaIzbor teme (oblast, interesovanje, namere,

aktuelnost, mogućnosti istraživanja, primena svih faza metodološkog postupka)

Skica rada A) uvod (šta se želi istraživati) B) okvir istraživanja (pojmovi, teme, kategorije

koje treba objasniti) C) osnovni rezultati rada (šta je dokazano ovom

analzom) D) dostupnost literature, izvora, podataka

PRIMERUzroci depopulacije sela u RS

A. Uvod: zašto je ova tema značajnaB. Okvir istraživanja: pojam depopulacije, uzroci depopulacije:

prirodni, ekonomski, socijalni, kulturni; položaj sela, strategija razvoja sela.....

C. Rezultati istraživanja: demografska slika sela u RS, natalitrt, prirodni priraštaj, napuštanje sela; istoriski uzroci i sistem vrednosti; socijalni uzroci, infrastruktura; ekonomsko stanje sela; zdravstvo; obrazovanje, kultura, uloga institucija....

D. Zaključak E. Izbor literature (15 referenci)

Pojmovno – kategorijalni aparat Sociologije selaSeloSeljaštvo (zajednica, socijalni sloj-klasa)Seljačko društvo – sporna teorijska kategorijaSeoski (seljački) način života: rad, izvori

egzistencije, uticaj tržišta, stanovanje, komunikacija, uticaj prirodnih procesa, odnosi na selu, porodica, domaćinstvo, susedstvo.

Naselja, transformacija poljoprivrede, seoska ekonomija, lokalni uticaji i organizacije, seoski identitet, tehnološki napredak, međuljudski odnosi.

Tradicija, kulturni obrasci, modernizacija sela, sterotipi o selu i seljaštvu.

Ruralna struktura: prirodni uslovi, stanovništvo, svojinski odnosi, seljakov rad, tehnička sredstava, organizacija rada u poljoprivredi, državna agrarna politika.

Funkcije selaProizvodna, ekonomska funkcijaDemografska funkcijaSocijalna funkcijaEkološka funkcijaAntropološko-kulturna funkcija

Tipovi seoskih naseljaPrema geografskom položaju: a) brtska,

b)planinska, c)ravničarska sela, d)sela u dolinama

Prema gustini naselja (J.Cvijić): a)sela razbijenog tipa, b) sela zbijenog tipa

Prema veličini: a)mala sela-do 500 stanovnika, b) srednja sela-500-1000, c)velika sela, sa pratećim objektima – preko 1000 stanovnika

Prema tipu gazdinstva: a)poljoprivredna, b)mešovita, c)nepoljoprivredna, specijalizovana (rudarska,banjska)

Prema udaljenosti od saobraćajnica: a)sela blizu puteva, b) sela udaljena od glvnih komunikacija

Prema blizini grdskog naselja: a) prigradska,b) manja udaljenost od grada, c)veća udaljenost o grada

Karakteristike agrarne i ruralne društvene struktureAgrarna struktura – skup elemenata

poljoprivredne proizvodnje i njihov uticaj na seosku zajednicu i šire društvene delove

1.Prirodni uslovi2.Stanovništvo3.Svojinski odnosi i veličina poseda4.Seljakov rad5.Tehnička opremljenost6.Organizacija rada i usmerenost proizvodnje7.Državna agrarna politika

Ruralna društvena struktura 1.Karakter naselja, veličina, stanovništvo2.Lokalna organizacija (grupe, ustanove)3.Starosedeoci i imigranti (doseljenici)4.Vezanost za seosku ekonomiju5.Seoska kultura6.Ukupan odnos moderno - tradicionalno

Poljoprivreda kao oslonac agrarne i ruralne struktureIstorijski razvoj poljoprivredeKarakteristike zemljišta :1.Klima2.Vlaga3.Pedološki sastav4.Stepen degradacije hemijskim sredstvima5.Tipologija zemljišta (ravničarsko, brežuljkasto,

brdsko-planinsko, planinsko)6.Namena (oranice, voćnaci, vinogradi, livade,

pašnjaci)

7. Arondacije, komasacije, melioracije8. Ekologija (priroda, šume, reke, opšti

ambijent, ekološka ravnoteža)9. Održivi razvoj10.Biotehnologija 11.Zdrava hrana

Seosko gazdinstvoTradicionalno poimanjeProblemi i mogućnosti u vreme socijalizmaVeličina i struktura (poljoprivredno, mešovito,

nepoljoprivrednoUlaganja u razvoj (napredakili stagnacija,

nagli pad)Tempo i putevi transformacije Dopuna seoskom gazdinstvuMogućnosti agrobiznisa

Agrarna politikaNovi svojinski odnosi (nestanak PK i zadružne

svojine)Tržište i otkup poljoprivrednih proizvodaKapital i finansiranje (krediti)Mere podsticaja u poljoprivredi (stimulisanje ,

nagrade i fondovi)Cene i paritetiPoreziZdravstvo, osiguranje, penzije