menopoz - · pdf fileradyoterapi, kemoterapi ... lp (a) ↑ trigliseridler

MENOPOZ

Doç. Dr. E. Zeynep Tuzcular Vural

MENOPOZ

Kadında cinsel olgunluk çağından yaşlılığa geçiş dönemi

Menopoz

Yunancada Meno: “ay” Poz:“son”

Pratik hayatta, menopoz= kadının

doğurganlığının bitişi Östrojen azalmasına bağlı olarak adet

görmenin sonlanması genellikle 45-55 yaşları arasında

En az bir yıl adet görmemiş kadında

kesinleşmiştir.

Türkiye’de Durum

Menopoz yaşı (yıl) 46.4 1.9

Menopoz süresi (yıl) 3.1 1.3 yaş

. 45 yaşın altı erken menopoz 55 yaşın üstü geç menopoz Menopoz bir anda ortaya çıkmaz, yavaş

yavaş ilerleyen bir süreçtir.

Menopoz Yaşını Etkileyen

Faktörler

Kalıtım Irk Beslenme Doğum sayısı Sigara Ameliyatlar Radyoterapi, kemoterapi Sosyoekonomik düzey

Yumurta sayı/ yanıtlarında düşüş

Östrojen azalır

Rahim iç duvarı uyarısı yok

Yumurtlama yok Sarı cisim yok

Progesteron azalır

Rahim iç duvarı değişimi

olmaz

Kanama düzensizlikleri

Menopoz Belirtileri

Adet düzensizlikleri

Sıcak Basması

Terleme

Çarpıntı

Uyku bozukluğu

– uykuya dalma zorlaşır

– tüm uyuma süresi kısalır

Vaginal kuruluk, cinsel

ilişkide ağrı, kaşıntı veya

yanma

Duygudurum değişimleri

– Depresyon,ağlama krizleri,

sinirlilik

Cilt ve tırnaklarda incelme

Osteoporoz

5. yıldan itibaren artmış kalça

ve vertebra kırığı riski

Kalp ve kan yağları değişiklikleri

– MI ve inme

Fiziksel Değişiklikler

Ateş basması, gece terlemeleri, çarpıntı Baş dönmesi, baş ağrıları, halsizlik Uyku bozuklukları Kas ve eklem ağrıları Cinsel organlarda çekilme, kuruluk, ağrılı ilişki Sık sık idrara çıkma veya idrar kaçırma İştah artışı ve kilo alma Tüylenme

Psikolojik Değişiklikler

Kaygı, depresyon Unutkanlık, sinirlilik, kolay ağlama, üzücü

olayları daha çok hatırlama Konsantrasyon eksikliği Cinsel istekte azalma

Menopoza ait belirtiler sadece bir ay sürebileceği gibi yıllarca da devam edebilir.

MENOPOZ VE KAN LİPİD

PROFİLİ

Total Kolesterol ⇑ LDL Kolesterol ⇑ Lp (a) ⇑ Trigliseridler ⇑ HDL Kolesterol ⇓

Menopozda oluşabilecek

problemler

Kemik Hastalıkları

Yetersiz kalsiyum alımı, fiziksel aktivite

azlığı, hormonal dengesizlik ve emilme

yeteneğinin azalması nedeniyle

kemiklerden kalsiyum çekilmesi artar.

Kalp ve damar hastalıkları

Östrojen düzeyini azalmasıyla

birlikte kolesterol ( LDL düzeyi)

artar. Aşırı kolesterol damarlarda

tıkanma oluşturur. Kalp krizi ve felç

riski artar.

Bel

Kalçalar

20 yıl

BMI

Bel

Kalçalar

Kalça/Bel orantısı

BMI

Bel

Kalçalar

Kalça/bel orantısı

Yaşla Birlikte Vücut Kitle İndeksi Artışı

rölatif hiperandrogenizm Vücut yapısında değişim

E A premenopozal jinoid yağ dağılımı

seks hormonları Yağ dağılımı

A E

postmenopozal

Yağ dağılımında değişim

android yağ dağılımı

EstroJenin azalmasına bağlı olarak

devamlı bir androJen yüksekliği olur

Vücut Kitle İndeksi Artışı

İdrar yolları ve cinsel

organlardaki değişiklikler

Vajinal Belirtiler Kuruluk Ağrılı cinsel ilişki vajinal kanamalar Tekrarlayan vajinal

iltihaplar

Üriner Belirtiler Sıkışma Ağrılı işeme Stresle idrar kaçırma Tekrarlayan idrar yolu

iltihapları

Vajinal kuruluk

Vajinal nemlendiriciler Vajinal lubrikanlar Östrojenli kremler Ağızdan hormon tedavisi

Hormon tedavisi (HT) Amaç

Menopoz dönemindeki kadınlarda östrojen eksikliğine bağlı semptomları

gidermek KADININ YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMEK Östrojen + Progesteron

siklik (kesintili –ardışık) kontinü(kesintisiz)

Hormon tedavisi (HT)

Ateş basmaları, Kadınlık organlarında çekilme ve işlev bozuklukları (atrofi) Kemik erimesinin önlenmesi için uygulanabilir. HT

ağızdan alınan ilaçlar, buruna sıkılan sprey, cilte

sürülen krem veya yapıştırılan bantlar ya da vaginal

fitillerle uygulanabilir.

Hormon tedavisi felç, kan pıhtılaşması ve meme kanseri

risklerini arttırabilir. Bu nedenle yaş, ırk, aile ve sağlık geçmişi

gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.

KİMLER HT KULLANAMAZ?

Meme kanseri Rahim kanseri Melanom Tekrarlayan tromboembolik ataklar Tromboemboli (akut dönem) Akut dönemde miyokard enfarktüsü Karaciğer hastalıkları

Tedavi kişiselleştirilmeli! Her hasta için özgün hedefler belirlenmeli Hastanın beklentilerini karşılayacak en iyi tedavi seçeneği belirlenmeli

- Aile öyküsü (KVH, meme ca) - Hormonal/Nonhormonal - Doz,uygulama yolu - Yaşam tarzı değişimleri (diyet, egzersiz…)

Yıllık kontrollara uyum sağlanmalı - Jinekolojik muayene ve pelvik USG - Vaginal smear - Kan biyokimyası - Mamografi

“Kemik miktarının azalması”

“İskeletin belirli kısımlarında, kırıklara

aday olacak veya hatta

kırık bulunacak şekilde incelmesine neden olacak derecede ilerlemiş kemik kaybı”

Osteoporotik

Ağır Osteoporotik

Normal

Osteoporoz gelecekteki sağlık ve yaşam

kalitesini etkileyecek ciddi sağlık

problemlerine yol açabilir.

0 20 50

Kemik Kitlesi

10 40 30 60 70

Erkek

Kadın

Pik kemik kitlesine ulaşma

Konsolidasyon

Menopoz

Yaşa bağlı kemik

kaybı

Yaş

Denge

Kemik yapımı - Osteoblast

Kemik yıkımı - Osteoklast

Omurlar

Kalça

Bilek

Menopoz sonrası en sık kırık; - Omurlar (%43) - Femur boynu (%17) - Radius distali (%13)

DEXA

• İlerleyen yaş • Kalıtım • Östrojen eksikliği • Kalsiyum alımında yetersizlik • Zayıf vücut yapısı, boy-kilo oransızlığı • Sigara • Fazla kafein, alkol Hareketsizlik • Tiroid hastalıkları • Bazı ilaçlar (idrar söktürücüler, müshiller,

kortizon...) • Güneşe yetersiz maruz kalma

Yeterli kalsiyum alımı (günde en az 600 mg) en iyi kaynak süt ürünleri,yeşil yapraklı

sebzeler, kurubaklagiller Egzersiz

Erken yaşta başlanmalı Egzersiz alışkanlığı düşme ve buna bağlı kırıkları %25 azaltır

D Vitamini (800 IU/gün ) Östrojen

Güneşlenme Florür alımı Aşırı protein ve tuz tüketiminden kaçınılmalı

Aşırı çay, kahve ve kola tüketiminden

kaçınılmalı

Sigara bırakılmalı

EGZERSİZ

Yararları: bağışıklık, kalp-damar, kemik, duygudurum, eklemler, KŞ, sıcak basmaları

Koruyucu: osteoporoz, meme kanseri Aerobik - 30-45 dak/ 4-5 kez / hafta Ağırlık çalışmaları - 2-3 kez/ hafta

EGZERSİZ

Vücudun insüline duyarlılığını arttırır İnsülin reseptör sayısını arttırır İnsülin reseptörlerinin duyarlılığını arttırır Vücut yağını azaltır ve kas kütlesini arttırır Bel-kalça yağ oranını azaltır Kolesterol ve TG düzeyini düşürür Kan basıncını düşürür

EVDE EGZERSİZ

Yerinde yürüyüş veya koşu (Yumuşak zemin

üzerinde) İp atlamak ( 10 ip atlama- 10 adım gezinti) Basamak çıkma (40x40 üst yüzey ve 15-20 cm

yükseklik) Dans etmek Kondüsyon bisikleti Koşu bandı

Pratik öneriler

Arabanızı gideceğiniz yerden uzağa park edin. Yürüyen merdiven-asansör yerine merdiven kullanın. Yürüyerek gidebilecekseniz araba kullanmayın. Alışverişinizi uzak yerden yapın. Otobüse bir durak sonra binin veya bir durak önce inin. Haftanın 3-4 günü düzenli olarak yürüyün. Ev ve bahçe işleri yapın

Beslenme önerileri

↓ yağ, iyi yağ (Zeytin yağı, keten tohumu,Omega-3 yağ asitleri) ↑ lif İşlenmemiş gıdalar Meyve- sebze Tahıllar, baklagiller, yağlı tohumlar Su Kafein, alkol, şeker ø Destekler

Ca 1200 mg/g Vitamin D 800 ünite/g Magnezyum Multivitaminler Antioksidanlar

İyi beslenme, iyi yaşam Bitkiler ve Vitaminler

• Soya • Keten tohumu • Hohoş • kırmızı yonca • Melek otu • Kedi otu • Çuha çiçeği • Vit E 800u/gün • Vit C 1200mg/gün • Kalsiyum 1200-1500 mg/gün

SSRI’lar (Prozac, Zoloft, Celexa, Lexapro vs) Egzersiz

HT alternatifleri Sıcak basmaları

Bitkisel ajanlar: Keşke!!!!

Kesin kanıtlar ve güvenlik?? Etkinlikle ilgili kanıtlar?? Kalite standartları??

Kedi otu

Valerian Root (Valeriana officinalis)

Uykusuzluk, endişe

Melissa otu Lemon Balm (Melissa officinalis)

Rahatlatıcı etki

Black cohosh

Hohoş (yılanotu, kızılderili otu, tahta biti

otu)

Ateş basmaları

Keten tohumu Flax Seed , Linseed

Kabızlık Kolesterol yüksekliği Sıcak basmaları Taze öğütülmüş olarak tüketilir 2 çorba kaşığı/gün

Soya fasulyesi izoflavonları soy isoflavones

Sıcak basmaları Kemik kaybı yavaşlar Kısa ve uzun dönem hafıza düzelir Lipid profilinde iyileşme

Türkiye'de yetiştiği halde tıbbi olarak pek

kullanılmayan bitkilerdendir.

Sarı kantaron, St. John's wort

Depresyon Endişe Sıcak basmaları

(binbirdelik otu, kanotu, kılıçotu, koyunkıran, kuzukıran, mayasılotu, yaraotu)

Stres Yönetimi Doğa Destek gurupları Danışmanlık Aile ve arkadaşlar Umutlar ve hayaller Manevi uğraşlar

Üçü de 50 YAŞINDA!

1925 2005

Daha fazla hareket Sigara Ø Dengeli beslen,kilona dikkat et Düzenli check-up(Pap smear, KB, boy ölçümü,

kemik yoğunluğu, görme, kalp,diyabet kontrolü) Kalsiyum, vitamin D kullan Kan şekerini ve yağlarını düzenle Meme muayenesi ol,mammografi çektir…

Hormon kullansam da kullanmasam da daha iyi bir yaşam için ne yapmalıyım?

MEME KANSERİ Risk Faktörleri

Değiştirilemez Cinsiyet Yaş Genetik Yatkınlık Meme değişiklikleri Irk Çevresel etkenler İlk adet-menopoz yaşı

Değiştirilebilir İlk doğum yaşı HRT kullanımı Alkol kullanımı Kilo

Değiştirilemez Risk Faktörü

Cinsiyet

K=100x

Değiştirilemez Risk Faktörleri

Yaş

Risk Düşük

Risk Fazla

Yaş Risk

20-30 1/2152

30-40 1/251

40-50 1/69

50-60 1/36

60-70 1/26

70-80 1/23

Yaşam boyu 1/7

ACS,2003

Değiştirilemez Risk Faktörleri

Genetik

Yaşam boyu %80 RR 3.0-7.0

Meme Kanserlerinin - %5-10

Değiştirilemez Risk Faktörleri

Aile hikayesi

1 birinci dereceden akrabada - RR 1.5-2.0 2 birinci dereceden akrabada - RR 5.0 %80’inde aile hikayesi yok

Değiştirilemez Risk Faktörleri

Çevresel Faktörler

Özellikle genç yaşta 10-20 yaş – RR >20 20-30 yaş – RR 15 50 yaş – RR 1.0

Endüstriyel bölgeye yakın yaşama

Bazı gaz ve metaller

Değiştirilemez / Değiştirilebilir Risk Faktörleri Hormonal Faktörler

Riski Arttıran

İlk adet: 12 y. önce (RR 1.5) Menopoz: 55 y. sonra (RR 2.0) İlk gebelik yaşı: 35 y. sonra (RR 2-3.5) HRT – 5 yıldan fazla (RR 1.2-1.4)

Premenopozal

Riski Azaltan

İlk doğum: 20 y. önce Emzirme > 16 ay

Değiştirilebilir Risk Faktörleri

Beslenme

Yağlı beslenme

Aşırı kilo

Fazla alkol kullanımı 1/günde – hafif

2-5/günde – 1.5

Kendi Kendine Meme Muayenesi KKMM

Amaç-Kendi meme dokumuzu daha iyi tanımak, memelerde oluşabilecek farklılıkları erken tanımak

Ne zaman yapılmalı? Adet görüyor ise:

En iyi dönem adet bitiminden 5-7 gün sonra

Adet görmüyor ise: Her ayın belli bir günü

KKMM - Gözlem

Gözlem 3 yönden (ön-yan)

Meme: • Büyüklüğü • Şekli • Kontür – hatları • Simetri

Meme uçları: • Simetri • Yön

Ciltte renk değişikliği Ciltte çökme/çekilme Meme ucunda akıntı

Belirti ve Bulgular

KKMM - Palpasyon

Basınç • Hafif – alttaki dokuyu hareket ettirmeden cilt üzerine • Orta – o bölgedeki dokuya • Güçlü – kaburgalara doğru

KKMM’sini

DUŞ ALIRKEN YATARKEN

kolunuzun altına bir

Yastık alarak yapabilirsiniz.

KKMM - Palpasyon

Meme Lenf bezleri 9/10 kitle kanser

değil

Bulgular

Oval ve dıştan sert, fakat içi ezilebilen tek bir kitle Kist Hareketli Dolgunluk ağırısı Farklı boyut – iğne ucu-nohut 35-50 yaş sık

Kauçuktan yapılmış topa benzeyen ve hareket ettirilebilen tek

sert bir kitle Fibroadenom Bağ dokusu Ağrısız Boyutu farklı olabilir – bilye – limon

Bulgular

Hareket etmeyen tek sert bir kitle Sert, Kenarları düzensiz, Tek memede Adet - boyutu değişmiyor, Ciltte çökme Hareketsiz Meme kanseri olabilir

Memenin

büyüklüğünde ve

şeklinde değişiklik

Memede Anormal Bulgular

Hekime başvurmalı

Memede kitle

Meme ucunda

akıntı veya hassasiyet

Meme dokusunda

değişiklikler

Klinik Meme Muayenesi

20-39 yaş 3 yılda bir

> 40 yaş Yıllık

Mammografi

> 40 y. Yıllık

Yaşam tarzı değişiklikleri

Alkolü azaltmak / bırakmak Sigaranın bırakılması Düzenli fizik egzersiz

yapmak Kilo vermek Diyet (daha fazla sebze-

meyve, daha az yağlı gıda) Kan basıncının azaltılması Diyabet ve lipid kontrolü

TEŞEKKÜR EDERİM…