menopoz - · pdf fileradyoterapi, kemoterapi ... lp (a) ↑ trigliseridler
TRANSCRIPT
MENOPOZ
Doç. Dr. E. Zeynep Tuzcular Vural
MENOPOZ
Kadında cinsel olgunluk çağından yaşlılığa geçiş dönemi
Menopoz
Yunancada Meno: “ay” Poz:“son”
Pratik hayatta, menopoz= kadının
doğurganlığının bitişi Östrojen azalmasına bağlı olarak adet
görmenin sonlanması genellikle 45-55 yaşları arasında
En az bir yıl adet görmemiş kadında
kesinleşmiştir.
Türkiye’de Durum
Menopoz yaşı (yıl) 46.4 1.9
Menopoz süresi (yıl) 3.1 1.3 yaş
. 45 yaşın altı erken menopoz 55 yaşın üstü geç menopoz Menopoz bir anda ortaya çıkmaz, yavaş
yavaş ilerleyen bir süreçtir.
Menopoz Yaşını Etkileyen
Faktörler
Kalıtım Irk Beslenme Doğum sayısı Sigara Ameliyatlar Radyoterapi, kemoterapi Sosyoekonomik düzey
Yumurta sayı/ yanıtlarında düşüş
Östrojen azalır
Rahim iç duvarı uyarısı yok
Yumurtlama yok Sarı cisim yok
Progesteron azalır
Rahim iç duvarı değişimi
olmaz
Kanama düzensizlikleri
Menopoz Belirtileri
Adet düzensizlikleri
Sıcak Basması
Terleme
Çarpıntı
Uyku bozukluğu
– uykuya dalma zorlaşır
– tüm uyuma süresi kısalır
Vaginal kuruluk, cinsel
ilişkide ağrı, kaşıntı veya
yanma
Duygudurum değişimleri
– Depresyon,ağlama krizleri,
sinirlilik
Cilt ve tırnaklarda incelme
Osteoporoz
5. yıldan itibaren artmış kalça
ve vertebra kırığı riski
Kalp ve kan yağları değişiklikleri
– MI ve inme
Fiziksel Değişiklikler
Ateş basması, gece terlemeleri, çarpıntı Baş dönmesi, baş ağrıları, halsizlik Uyku bozuklukları Kas ve eklem ağrıları Cinsel organlarda çekilme, kuruluk, ağrılı ilişki Sık sık idrara çıkma veya idrar kaçırma İştah artışı ve kilo alma Tüylenme
Psikolojik Değişiklikler
Kaygı, depresyon Unutkanlık, sinirlilik, kolay ağlama, üzücü
olayları daha çok hatırlama Konsantrasyon eksikliği Cinsel istekte azalma
Menopoza ait belirtiler sadece bir ay sürebileceği gibi yıllarca da devam edebilir.
MENOPOZ VE KAN LİPİD
PROFİLİ
Total Kolesterol ⇑ LDL Kolesterol ⇑ Lp (a) ⇑ Trigliseridler ⇑ HDL Kolesterol ⇓
Menopozda oluşabilecek
problemler
Kemik Hastalıkları
Yetersiz kalsiyum alımı, fiziksel aktivite
azlığı, hormonal dengesizlik ve emilme
yeteneğinin azalması nedeniyle
kemiklerden kalsiyum çekilmesi artar.
Kalp ve damar hastalıkları
Östrojen düzeyini azalmasıyla
birlikte kolesterol ( LDL düzeyi)
artar. Aşırı kolesterol damarlarda
tıkanma oluşturur. Kalp krizi ve felç
riski artar.
Bel
Kalçalar
20 yıl
BMI
Bel
Kalçalar
Kalça/Bel orantısı
BMI
Bel
Kalçalar
Kalça/bel orantısı
Yaşla Birlikte Vücut Kitle İndeksi Artışı
rölatif hiperandrogenizm Vücut yapısında değişim
E A premenopozal jinoid yağ dağılımı
seks hormonları Yağ dağılımı
A E
postmenopozal
Yağ dağılımında değişim
android yağ dağılımı
EstroJenin azalmasına bağlı olarak
devamlı bir androJen yüksekliği olur
Vücut Kitle İndeksi Artışı
İdrar yolları ve cinsel
organlardaki değişiklikler
Vajinal Belirtiler Kuruluk Ağrılı cinsel ilişki vajinal kanamalar Tekrarlayan vajinal
iltihaplar
Üriner Belirtiler Sıkışma Ağrılı işeme Stresle idrar kaçırma Tekrarlayan idrar yolu
iltihapları
Vajinal kuruluk
Vajinal nemlendiriciler Vajinal lubrikanlar Östrojenli kremler Ağızdan hormon tedavisi
Hormon tedavisi (HT) Amaç
Menopoz dönemindeki kadınlarda östrojen eksikliğine bağlı semptomları
gidermek KADININ YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMEK Östrojen + Progesteron
siklik (kesintili –ardışık) kontinü(kesintisiz)
Hormon tedavisi (HT)
Ateş basmaları, Kadınlık organlarında çekilme ve işlev bozuklukları (atrofi) Kemik erimesinin önlenmesi için uygulanabilir. HT
ağızdan alınan ilaçlar, buruna sıkılan sprey, cilte
sürülen krem veya yapıştırılan bantlar ya da vaginal
fitillerle uygulanabilir.
Hormon tedavisi felç, kan pıhtılaşması ve meme kanseri
risklerini arttırabilir. Bu nedenle yaş, ırk, aile ve sağlık geçmişi
gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.
KİMLER HT KULLANAMAZ?
Meme kanseri Rahim kanseri Melanom Tekrarlayan tromboembolik ataklar Tromboemboli (akut dönem) Akut dönemde miyokard enfarktüsü Karaciğer hastalıkları
Tedavi kişiselleştirilmeli! Her hasta için özgün hedefler belirlenmeli Hastanın beklentilerini karşılayacak en iyi tedavi seçeneği belirlenmeli
- Aile öyküsü (KVH, meme ca) - Hormonal/Nonhormonal - Doz,uygulama yolu - Yaşam tarzı değişimleri (diyet, egzersiz…)
Yıllık kontrollara uyum sağlanmalı - Jinekolojik muayene ve pelvik USG - Vaginal smear - Kan biyokimyası - Mamografi
“Kemik miktarının azalması”
“İskeletin belirli kısımlarında, kırıklara
aday olacak veya hatta
kırık bulunacak şekilde incelmesine neden olacak derecede ilerlemiş kemik kaybı”
Osteoporotik
Ağır Osteoporotik
Normal
Osteoporoz gelecekteki sağlık ve yaşam
kalitesini etkileyecek ciddi sağlık
problemlerine yol açabilir.
0 20 50
Kemik Kitlesi
10 40 30 60 70
Erkek
Kadın
Pik kemik kitlesine ulaşma
Konsolidasyon
Menopoz
Yaşa bağlı kemik
kaybı
Yaş
Denge
Kemik yapımı - Osteoblast
Kemik yıkımı - Osteoklast
Omurlar
Kalça
Bilek
Menopoz sonrası en sık kırık; - Omurlar (%43) - Femur boynu (%17) - Radius distali (%13)
DEXA
• İlerleyen yaş • Kalıtım • Östrojen eksikliği • Kalsiyum alımında yetersizlik • Zayıf vücut yapısı, boy-kilo oransızlığı • Sigara • Fazla kafein, alkol Hareketsizlik • Tiroid hastalıkları • Bazı ilaçlar (idrar söktürücüler, müshiller,
kortizon...) • Güneşe yetersiz maruz kalma
Yeterli kalsiyum alımı (günde en az 600 mg) en iyi kaynak süt ürünleri,yeşil yapraklı
sebzeler, kurubaklagiller Egzersiz
Erken yaşta başlanmalı Egzersiz alışkanlığı düşme ve buna bağlı kırıkları %25 azaltır
D Vitamini (800 IU/gün ) Östrojen
Güneşlenme Florür alımı Aşırı protein ve tuz tüketiminden kaçınılmalı
Aşırı çay, kahve ve kola tüketiminden
kaçınılmalı
Sigara bırakılmalı
EGZERSİZ
Yararları: bağışıklık, kalp-damar, kemik, duygudurum, eklemler, KŞ, sıcak basmaları
Koruyucu: osteoporoz, meme kanseri Aerobik - 30-45 dak/ 4-5 kez / hafta Ağırlık çalışmaları - 2-3 kez/ hafta
EGZERSİZ
Vücudun insüline duyarlılığını arttırır İnsülin reseptör sayısını arttırır İnsülin reseptörlerinin duyarlılığını arttırır Vücut yağını azaltır ve kas kütlesini arttırır Bel-kalça yağ oranını azaltır Kolesterol ve TG düzeyini düşürür Kan basıncını düşürür
EVDE EGZERSİZ
Yerinde yürüyüş veya koşu (Yumuşak zemin
üzerinde) İp atlamak ( 10 ip atlama- 10 adım gezinti) Basamak çıkma (40x40 üst yüzey ve 15-20 cm
yükseklik) Dans etmek Kondüsyon bisikleti Koşu bandı
Pratik öneriler
Arabanızı gideceğiniz yerden uzağa park edin. Yürüyen merdiven-asansör yerine merdiven kullanın. Yürüyerek gidebilecekseniz araba kullanmayın. Alışverişinizi uzak yerden yapın. Otobüse bir durak sonra binin veya bir durak önce inin. Haftanın 3-4 günü düzenli olarak yürüyün. Ev ve bahçe işleri yapın
Beslenme önerileri
↓ yağ, iyi yağ (Zeytin yağı, keten tohumu,Omega-3 yağ asitleri) ↑ lif İşlenmemiş gıdalar Meyve- sebze Tahıllar, baklagiller, yağlı tohumlar Su Kafein, alkol, şeker ø Destekler
Ca 1200 mg/g Vitamin D 800 ünite/g Magnezyum Multivitaminler Antioksidanlar
İyi beslenme, iyi yaşam Bitkiler ve Vitaminler
• Soya • Keten tohumu • Hohoş • kırmızı yonca • Melek otu • Kedi otu • Çuha çiçeği • Vit E 800u/gün • Vit C 1200mg/gün • Kalsiyum 1200-1500 mg/gün
SSRI’lar (Prozac, Zoloft, Celexa, Lexapro vs) Egzersiz
HT alternatifleri Sıcak basmaları
Bitkisel ajanlar: Keşke!!!!
Kesin kanıtlar ve güvenlik?? Etkinlikle ilgili kanıtlar?? Kalite standartları??
Kedi otu
Valerian Root (Valeriana officinalis)
Uykusuzluk, endişe
Melissa otu Lemon Balm (Melissa officinalis)
Rahatlatıcı etki
Black cohosh
Hohoş (yılanotu, kızılderili otu, tahta biti
otu)
Ateş basmaları
Keten tohumu Flax Seed , Linseed
Kabızlık Kolesterol yüksekliği Sıcak basmaları Taze öğütülmüş olarak tüketilir 2 çorba kaşığı/gün
Soya fasulyesi izoflavonları soy isoflavones
Sıcak basmaları Kemik kaybı yavaşlar Kısa ve uzun dönem hafıza düzelir Lipid profilinde iyileşme
Türkiye'de yetiştiği halde tıbbi olarak pek
kullanılmayan bitkilerdendir.
Sarı kantaron, St. John's wort
Depresyon Endişe Sıcak basmaları
(binbirdelik otu, kanotu, kılıçotu, koyunkıran, kuzukıran, mayasılotu, yaraotu)
Stres Yönetimi Doğa Destek gurupları Danışmanlık Aile ve arkadaşlar Umutlar ve hayaller Manevi uğraşlar
Üçü de 50 YAŞINDA!
1925 2005
Daha fazla hareket Sigara Ø Dengeli beslen,kilona dikkat et Düzenli check-up(Pap smear, KB, boy ölçümü,
kemik yoğunluğu, görme, kalp,diyabet kontrolü) Kalsiyum, vitamin D kullan Kan şekerini ve yağlarını düzenle Meme muayenesi ol,mammografi çektir…
Hormon kullansam da kullanmasam da daha iyi bir yaşam için ne yapmalıyım?
MEME KANSERİ Risk Faktörleri
Değiştirilemez Cinsiyet Yaş Genetik Yatkınlık Meme değişiklikleri Irk Çevresel etkenler İlk adet-menopoz yaşı
Değiştirilebilir İlk doğum yaşı HRT kullanımı Alkol kullanımı Kilo
Değiştirilemez Risk Faktörü
Cinsiyet
K=100x
Değiştirilemez Risk Faktörleri
Yaş
Risk Düşük
Risk Fazla
Yaş Risk
20-30 1/2152
30-40 1/251
40-50 1/69
50-60 1/36
60-70 1/26
70-80 1/23
Yaşam boyu 1/7
ACS,2003
Değiştirilemez Risk Faktörleri
Genetik
Yaşam boyu %80 RR 3.0-7.0
Meme Kanserlerinin - %5-10
Değiştirilemez Risk Faktörleri
Aile hikayesi
1 birinci dereceden akrabada - RR 1.5-2.0 2 birinci dereceden akrabada - RR 5.0 %80’inde aile hikayesi yok
Değiştirilemez Risk Faktörleri
Çevresel Faktörler
Özellikle genç yaşta 10-20 yaş – RR >20 20-30 yaş – RR 15 50 yaş – RR 1.0
Endüstriyel bölgeye yakın yaşama
Bazı gaz ve metaller
Değiştirilemez / Değiştirilebilir Risk Faktörleri Hormonal Faktörler
Riski Arttıran
İlk adet: 12 y. önce (RR 1.5) Menopoz: 55 y. sonra (RR 2.0) İlk gebelik yaşı: 35 y. sonra (RR 2-3.5) HRT – 5 yıldan fazla (RR 1.2-1.4)
Premenopozal
Riski Azaltan
İlk doğum: 20 y. önce Emzirme > 16 ay
Değiştirilebilir Risk Faktörleri
Beslenme
Yağlı beslenme
Aşırı kilo
Fazla alkol kullanımı 1/günde – hafif
2-5/günde – 1.5
Kendi Kendine Meme Muayenesi KKMM
Amaç-Kendi meme dokumuzu daha iyi tanımak, memelerde oluşabilecek farklılıkları erken tanımak
Ne zaman yapılmalı? Adet görüyor ise:
En iyi dönem adet bitiminden 5-7 gün sonra
Adet görmüyor ise: Her ayın belli bir günü
KKMM - Gözlem
Gözlem 3 yönden (ön-yan)
Meme: • Büyüklüğü • Şekli • Kontür – hatları • Simetri
Meme uçları: • Simetri • Yön
Ciltte renk değişikliği Ciltte çökme/çekilme Meme ucunda akıntı
Belirti ve Bulgular
KKMM - Palpasyon
Basınç • Hafif – alttaki dokuyu hareket ettirmeden cilt üzerine • Orta – o bölgedeki dokuya • Güçlü – kaburgalara doğru
KKMM’sini
DUŞ ALIRKEN YATARKEN
kolunuzun altına bir
Yastık alarak yapabilirsiniz.
KKMM - Palpasyon
Meme Lenf bezleri 9/10 kitle kanser
değil
Bulgular
Oval ve dıştan sert, fakat içi ezilebilen tek bir kitle Kist Hareketli Dolgunluk ağırısı Farklı boyut – iğne ucu-nohut 35-50 yaş sık
Kauçuktan yapılmış topa benzeyen ve hareket ettirilebilen tek
sert bir kitle Fibroadenom Bağ dokusu Ağrısız Boyutu farklı olabilir – bilye – limon
Bulgular
Hareket etmeyen tek sert bir kitle Sert, Kenarları düzensiz, Tek memede Adet - boyutu değişmiyor, Ciltte çökme Hareketsiz Meme kanseri olabilir
Memenin
büyüklüğünde ve
şeklinde değişiklik
Memede Anormal Bulgular
Hekime başvurmalı
Memede kitle
Meme ucunda
akıntı veya hassasiyet
Meme dokusunda
değişiklikler
Klinik Meme Muayenesi
20-39 yaş 3 yılda bir
> 40 yaş Yıllık
Mammografi
> 40 y. Yıllık
Yaşam tarzı değişiklikleri
Alkolü azaltmak / bırakmak Sigaranın bırakılması Düzenli fizik egzersiz
yapmak Kilo vermek Diyet (daha fazla sebze-
meyve, daha az yağlı gıda) Kan basıncının azaltılması Diyabet ve lipid kontrolü
TEŞEKKÜR EDERİM…