İmisyon Ölçümleri

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 1

Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Çevre Mühendisliği Bölümü

İmisyon Ölçümleri

HAZIRLAYANLAR:Prof. Dr. Aysel AtımtayÇevre Müh. Meltem Güvener

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 2

Koku ve Dağılımı

Emisyon Ölçümü İmisyon Ölçümü

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 3

İmisyon Ölçümleri

Kokunun, koku kaynağından uzaklaştıkça azalması rüzgar etkisiyle değişken olması

nedenleriyle çevredeki koku konsantrasyonunun

olfaktometre ile doğrudan ölçümü mümkün değildir.

Koku imisyonlarının belirlenmesi için alan çalışmalarının yapılması gerekmektedir.

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 4

Alan Çalışmaları

İmisyon Alanı:

Koku emisyonlarının ulaştığı, etkilediği alanın tamamıdır.

Değerlendirme Alanı:

Koku imisyonu ölçümü ve değerlendirmesi yapmak üzere belirlenmiş alandır. Bu alan üzerinde bir grid sistemi oluşturulur.

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 5

Grid Sistemi Nasıl Oluşturulur?Grid sistemi:

hakim rüzgar yönü, yerleşim alanları,

dikkate alınarak; karelerin kenarı 100-500m

olacak şekilde oluşturulur.

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 6

Değerlendirme AlanıDeğerlendirme Alanı

Koku Koku

KaynağıKaynağı

A1

A4

A2

A5

A3

A6

B1

B6B5B4

B3B2

C1

D1

C4

C3C2

C5 C6

D6D5D4

D3D2

100-500m100-500m

100-

500m

100-

500m

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 7

Değerlendirme AlanıDeğerlendirme Alanı

Koku Koku

KaynağıKaynağı

A1

A4

A2

A5

A3

A6

B4

B1

B6B5

B3B2

C4

C1C3C2

C5 C6

D4

D1

D6D5

D3D2

100-500m100-500m

100-

500m

100-

500m

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 8

Ölçümü Kimler, Ne Zaman Yapar?Panelistler

yılın değişik aylarında,haftanın değişik günlerinde,günün değişik saatlerinde (0-4, 8-12, 20-24 gibi)

ölçüm yaparlar.

Böylece, tam bir dağılım sağlanmış olur.

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 9

Alan Ölçüm ProgramıTARİH GÜN ZAMAN NOKTALAR

1 1 Mart 2004 Pazartesi 12-16 A

2 5 Mart 2004 Cuma 16-20 B

3 11 Mart 2004 Perşembe 20-24 C

4 15 Mart 2004 Pazartesi 0-4 D

5 18 Mart 2004 Cuma 16-20 A

6 23 Mart 2004 Salı 20-24 B

7 27 Mart 2004 Cumartesi 0-4 C

8 31 Mart 2004 Çarşamba 4-8 D

9 4 Nisan 2004 Pazar 20-24 A

10 8 Nisan 2004 Perşembe 0-4 B

11 12 Nisan 2004 Pazartesi 4-8 C

12 16 Nisan 2004 Cuma 8-12 D

13 20 Nisan 2004 Salı 0-4 A

14 24 Nisan 2004 Cumartesi 4-8 B

15 28 Nisan 2004 Çarşamba 8-12 C

16 1 Mayıs 2004 Cumartesi 12-16 D

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 10

Bazı Tanımlar

Tekil ölçüm: Tek bir noktada yapılan ölçümdür.

Ölçüm süresi: Tekil ölçüm için gerekli olan süredir.

Değerlendirme periyodu: Tekil ölçümlerin gerçekleştiği toplam süredir. Bu süre genellikle 1 yıldır (104 ölçüm), minimum 6ay da (52 ölçüm) olabilir.

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 11

Tekil Ölçüm Nasıl Yapılır? Belirlenen tek bir ölçüm noktasında belirli bir süre

yapılan koku ölçümüdür. Bu süre 10 dakikadır. Tekil ölçümler;

Değerlendirme alanındaki koku karakterini Yayılan kokunun algılama frekansını

belirlemek üzere yapılırlar. Bu ölçümler bir grup panelist tarafından

gerçekleştirilir. Her panelist ayrı noktalarda ölçüm yapar.

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 12

Ölçüm

Her panelist ölçüm noktasında 10 saniyede bir aldığı havayı test eder.

Koku algıladıysa ölçüm formuna 1, algılamadıysa 0 yazar.

Panelist 10 dakika boyunca o noktada bulunur. Böylece 60 ölçüm yapmış olur.

(6 ölçüm/dak) × (10 dak) = 60 ölçüm

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 13

Ölçüm Formu Tarih Panelist Nokta İsmi Zaman Rüzgar Yönü ve Hızı Bulutluluk Sıcaklık ve Nem Koku var 1 Koku yok 0 Yüzde Koku Zamanı

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 14

Form Değerlendirme

Sonuçlar “% koku zamanı” olarak belirlenir;

% Koku Zamanı = 100 xKokulu Ölçüm Sayısı

Toplam Ölçüm Sayısı

% Koku Zamanı =1560

× 100 = % 25

Örnek:

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 15

Ölçümleri Değerlendirme 6 aylık ölçüm programı;6 aylık ölçüm programı;

Toplam ölçüm sayısı = 52 (gün)Toplam ölçüm sayısı = 52 (gün) Her ölçüm günü yalnız bir tip Her ölçüm günü yalnız bir tip

nokta ölçülür;nokta ölçülür; Örneğin; 1 Mart 2004 – Pazartesi -

12-16 arası A noktaları 52 gün boyunca A,B,C,D 52 gün boyunca A,B,C,D

noktalarında eşit sayıda ölçüm noktalarında eşit sayıda ölçüm gerçekleştirilir. Yani her tip gerçekleştirilir. Yani her tip noktaya ait;noktaya ait;

52 / 4 = 13 ölçüm (gün) bulunur.52 / 4 = 13 ölçüm (gün) bulunur.

13 gün13 gün

13 gün13 gün

13 gün13 gün

13 gün13 gün

A1

B1 C1

D1

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 16

Her ölçüm noktasındaki koku miktarı “% koku Her ölçüm noktasındaki koku miktarı “% koku zamanı” olarak belirlenir;zamanı” olarak belirlenir;A1 noktası: 15/60 = % 25 A1 noktası: 15/60 = % 25 B1 noktası: 20/60 = % 33B1 noktası: 20/60 = % 33 C1 noktası: 3/60 = % 5C1 noktası: 3/60 = % 5 D1 noktası: 12/60 = % 20D1 noktası: 12/60 = % 20 A2 noktası: 0/60 = % 0A2 noktası: 0/60 = % 0 B2 noktası: .....................B2 noktası: .....................C2 noktası: .....................C2 noktası: .....................D2 noktası: .....................D2 noktası: .....................

Her ölçüm karesi tek tek ele alınır, o karenin köşe Her ölçüm karesi tek tek ele alınır, o karenin köşe noktalarındaki %KZ değerlerinin belirlenen limiti noktalarındaki %KZ değerlerinin belirlenen limiti aşıp aşmadığı kontrol edilir; aşıp aşmadığı kontrol edilir; ““% KZ > limit” ise o noktaya “1” puan verilir,% KZ > limit” ise o noktaya “1” puan verilir,““% KZ < limit” ise o noktaya “0” puan verilir.% KZ < limit” ise o noktaya “0” puan verilir.

11001100

11

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 17

6 aylık ölçüm sonunda her noktada biriken puanlar toplanır. Bu 6 aylık ölçüm sonunda her noktada biriken puanlar toplanır. Bu puanlar, o noktadaki koku miktarının kaç kez limit değeri aştığını puanlar, o noktadaki koku miktarının kaç kez limit değeri aştığını gösterir.gösterir.Örneğin; limit %KZ = %10 olsun ve her noktayı tek tek kontrol Örneğin; limit %KZ = %10 olsun ve her noktayı tek tek kontrol edelim,edelim,Varsayalım ki:Varsayalım ki:

A1 noktasındaki % KZ, limit değeri 6 ay içinde toplam 2 kez aşmış,A1 noktasındaki % KZ, limit değeri 6 ay içinde toplam 2 kez aşmış,B2 noktasındaki % KZ, limit değeri 6 ay içindeB2 noktasındaki % KZ, limit değeri 6 ay içinde toplam 1 kez aşmış,toplam 1 kez aşmış,C1 noktasındaki % KZ, limit değeri 6 ay içindeC1 noktasındaki % KZ, limit değeri 6 ay içinde toplam 0 kez aşmış,toplam 0 kez aşmış,D1 noktasındaki % KZ, limit değeri 6 ay içindeD1 noktasındaki % KZ, limit değeri 6 ay içinde toplam 1 kez aşmış.toplam 1 kez aşmış.

olsun.olsun.

11

22

00

11A1

B1 C1

D1

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 18

Her bir ölçüm noktasındaki toplam puanlar hesaplandıktan sonra; her bir ölçüm karesi değerlendirilir ve her karenin % KZ limit değerini aşıp aşmadığı kontrol edilir.

Örnek:

13 gün13 gün

13 gün13 gün

13 gün13 gün

13 gün13 gün

11

22

00

11A1

B1 C1

D1

Ölçüm karesinin köşelerindeki puanlar toplanır ve gerçekletirilen toplam ölçüm sayısına bölünür; 2 2 + + 1 1 + + 0 0 + + 11 = 4 = 4 4 / 52 = 0.08 % 84 / 52 = 0.08 % 8

Elde edilen değer limit değerin altında bulunmuştur;

% 8 < % 10% 8 < % 10

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 19

Bu limit değeri Alman Yönetmelikleri’nde;Yerleşim birimleri için Yerleşim birimleri için KZ = %10 KZ = %10 Endüstriyel alan için Endüstriyel alan için KZ = %15 KZ = %15

olarak verilmiştir. olarak verilmiştir.

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 20

Pilot Çalışma

Şeker Fabrikası emisyon kaynağı olarak alındı. 10 yıllık meteoroloji verileri ile hakim rüzgar yönü

KD ve GB olarak belirlendi. Yerleşim yerleri ve hakim rüzgar yönü dikkate

alınarak ölçüm noktaları belirlendi. Bir yıllık ölçüm programı hazırlandı. Program doğrultusunda ölçümler gerçekleştirildi. Ölçümler sonucunda bölgeye ait koku haritası

çizildi.

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 21

İmisyon Alanı

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 22

Değerlendirme Alanı

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 23

Yıllık Koku Haritası

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 24

12.– 5. Aylara Ait Koku Haritası

LIFE Projesi-Eğitim Semineri ODTÜ, 1-2 Nisan 2004 Ankara 25

6.– 11. Aylara Ait Koku Haritası