IHtadd, 12 ta' Frar, 2017 . : Lettcratura ' ;".,' , , 0' •• "., '" :: il~mumeDt ',.,33 :

Albert Camus: II-kultura indigena ... il-kultura gdida Mediterranja (1)

Minn Toni Aquilina IiI Oliver Friggieri, sinon­imu ghaliha mal-kultura Mediterranja fil-linja ta' hsieb ta' Albert Camus Ii dwaru u xoghlijiet u tant niehdu gost'niddiskutu

Il-linji prinCipali tat-tabdita f'nhar il­ftuh ufficjali ta'Dar il-Kultura! fit-8 ta' Frar 1937,2

I. - Dar il-Kultura, Ii qed titressaq quddiemkom ilium, ghandha l-ghan Ii sservi kultura Mediterranja, Fidila ghall-principji generaIi Ii jikkoncemaw id-Djar ta' dan it-tip, hija trid taghti kontribut biex tinnoloq, f'qafas regjon­ali, kultura Ii l-ezistenza u l-kobor taghha m'ghadx hemm htiega lijin­twerew, F'dan ir-rigward, forsi hemm naga sorprendenti ghall-fatt Ii intel­lettwali tax-xellug jaslu biex iqiegbdu lilhom infushom ghas-servizz ta' kul­tura li bl-ebda mod ma tidher tinteressa l-kawza taghhom, u sahansitra, f'certi kazijiet, setghet tigi ikkapparrata (bhal fil-kaz ta' Maurras3) minn dottrinarji tal-lemin,

Tkun ta' servizz ghall-kawza ta' regjonalizmu Mediterranju, fil-fatt, kapaci jidher ezercizju ta' tishih fir-rig­ward ta' tradizzjonalizmu bla siwi u rninghajr gejjieni, jekk mhux ukoll wiehed Ii jezalta s-superjorita ta' kul­tura fuq ohra u, nghidu anna, jqajjem popIi Latini kontra popli Nordici bid­dhul tal-faxxizmu mill-bieb ta' wara, Din hija fehma zbaljata Ii qatt mhi se timbideL L-ghan ta' din it-tahdita hu biex naraw nistghux niccarawha, L­izball kollu dovut gball-fatt Ii n-nies ibawdu Mediterranjeta ma' Latinita\ u jqiegbdu f'Ruma dak Ii beda f' Ateni, Anna m'gbandniex dubju dwarha dil­baga; rna tistax tkun kwestjoni ta' xi forma jew ohra ta' nazzjonalizmu tax­xemx, Mhux fina Ii nkunu lsira tat­tradizzjonijiet u norbtu l-gejjieni baj tagnna ma' imprizi diga mejta. Tradizzjoni hi passat Ii jiffalsifika 1-prezent. Il-Mediterran Ii jdawwama hu, bil-maqlub, regjun baj, mirnli logbob u tbissim. Mill-banda l-ohra, in-nazzjon­aIizmu garraf lilu nnifsu bl-gbemejjel tiegbu. In-nazzjonalizmi dejjem jit­faccaw fl-istorja bbala sinjali ta' dekadenza. Meta l-edificju enormi tal­Imperu Rumans jiggarraf, meta l-unita spiritwali tiegbu,.Ii flha tant regjuni di(­ferentCsa6u 'i:gustlfik~~joni tal-bajja, tixxejjen, hu f'dak il-waqt biss, fis-

--------------=-~ . -=--=-- -.:: • - - .

siegba tad-dekadenza Ii jitfaccaw in­nazzjonalitajiet. Ilu rninn dakinhar Ii 1-Occident gbadu mingbajr l-unita tieghu. Fil-mument Ii ninsabu fih bbalissa, 1-intemazzjonalizmu qed jipprova jagbtih lura s-sinifikat vera tiegbu u I-vokaz­zjoni Ii tappartjeni lilu, Biss il-principju m'gbadux aktar Nisrani, m'gbadux aktar dak ta' Ruma pontificja tal­Imperu Sagru Ruman. Il-principju, hu 1-bniedem. L-unita m'ghadhiex aktar fit­twemmin izda fit-tama, Civilizzazzjoni ddum hajja biss sakemm, anki bin-naz­zjonijiet kollha zradikati, l-unita u 1-kobor taghha jigu minn principju spirit­wali. L-Indja, tista' tgbid kbira daqs 1-Ewropa, bla nazzjonijiet, bla sultan, zammet il-fizjonomija proprja taghha, anki wara zewg sekli ta' dorninazzjoni Ingliza.

Hekku r-raguni gbala, qabel kull kon­siderazzjoni ohra, anna nichdu 1-principju ta ' xi nazzjonaIizmu Mediterranju. Barra minn hekk, impos­sibbli jkun hemm xi kwestjoni ta' kul­tura Mediterranja superjuri, Il-bniedem jesprimi ruhu f'armonija mar-regjun tiegbu,.U s-superjorita, fil-qasam tal­kultura, tinstab biss f'din l-armonija, Ma tezistix kultura akbar jew izghar, Jezistu kulturi aktar jew anqas ta' vera. Anna nixtiequ biss nghinu regjun jesprimi lilu nnifsu. Lokalment. Xejn aktar. Il-mistoqsija rilevanti hija: tista' kultura gdida Mediterranja ssib postha?

II. - VERITAJIET EVIDENTL - a) Hemm bahar Mediterranju, bacir Ii jqabbad ma' xi gbaxar pajjizi. L-irgiel ihanxru fil-kabarejiet ta' Spanja6, dawk jiggerrew madwar ii-port ta' Genova, mal-mollijiet ta' Marsilja, ir-razza felbana u gbatxana gbat-tagblirn Ii tgbix fuq xtutna, bergin mill-istess farnilja, Meta wiebed jivvjagga fl-Ewropa, jekk jerga' jinZellura lejn I-Italja jew Provenza7, johrog tnehida ta' farag xhin jiltaqa' mill-gdid ma' rgiel mcewllia, ma' dik il-bajja mzewqa u b'sahhitha Ii anna lkoll midhla taghha, Qattajt xaghrejn fl-Ewropa CentraIi, mill­Awstrija sal-Germanja, nistaqsi lili nnifsi rnnejn kienet gejja dik is-sensaz­zjoni stramba ta' guffagni tagbfas fuq spallejja, dik l-ansjeta siekta tikolli qalbi. M'ilnix bafna Ii fhimt. Dawn in­nies kienu dejjem ordnati sa rub ommhom. Majafux b'telqa. Majafux x'inhi hena8, daqstant differenti mid­dank, B'danakollu huwa b'dettalji bbal dan t'hawn Ii wiebed jista' jagbti tifsira valida gball-kelma Patrija, Il-Patrija mhix I-astrazzjoni Ii timbotta 'l-irgiel biex imorru jitqatlu9, izda dik ic-certa preferenza gball-bajja Ii jaqsmu bejni­ethom certi blejjaq, Ii permezz taghha dak Ii jkun ibossu eqreb Genoviz jew Majorkan milli Normannjew Alsasjan.! D3k Ii hu I-Mediterran, dik ir-riba jew fwieba Ii gbalxejn tgbid x'inhi: inxom­muha Ikoll kemm anna fuq persuntna.

b) Hemm veritajiet evidenti ohrajn, din id-darba stori¢i. Kull darba Ji xi. duttrina ltaqgbet mal-bacir Medterranju, fil-babta t'idejat Ii segwi-

et, dejjem il-Mediterran baqa' bla mit­tiefes, ir-regjun Ii bareg rebbieb fuq id­duttrina. Fil-bidu tiegbu, il­Kristjanizmu kellu duttrina tqanqlek imma magbluqa, qabel kollox Lhudija, rna tafx b'komp.romessi, 1).arxa, esklus­siva u tigbidlek I-attenzjoni. Mit­tlaqqigh taghha mal-Mediterran barget I

duttrina gdida: il-KattoIicizmu, Mat­tablita t'aspirazzjonijiet sentimentali tal-bidu zdiedet duttrina filosofika, 11-monument traqqam, issebbah - gie addattat ghall-bniedem. Bis-sahha tal­Mediterran, il-Kristjanizmu seta' jidhol fid-dinja biex jaghti bidu gball-karriera mirakoluza Ii anna rnidhla taghha.!

Terga', huwa wkoll Mediterranju, Frangisku t' Assisi, Ii gbamel mill­Kristjanizmu, sa zmienu gewwieni gbal kollox u gbafsi, innu lin-natura u hena ingenwa. U I-uniku tentattiv Ii qatt sar biex il-Kristjanizmu jinfired mid-dinja, gej minn wiebed Nordiku; nafuh dan Iii Luteru,! Il- ProtestantiZrnu strettament huwa l-Kattolicizmu maqlugb 'il barra rnill-Mediterran u l-influwenza tiegbu tezalta u hija ta' deni fl-istess bin.

Ejja nagbtu bars a sabansitra aktar mill-qrib. Gbal dawk Ii gbexu fil­Germanja kifukoll fl-Italja, huwa evi­denti I-fatt Ii I-faxxizmu m'gbandux 1-istess fattizzi fiz-zewg pajjizi. Fil­Germanja tboss Ii qiegbed kullimkien, fuq l-ucub tan-nies, fit-toroq tal-ibliet. Dresde, belt militari, qed tifga tabt il­madmad ta' gbadu invizibbli. FI-Italja, l-ewwelli rna tboss huwa I-pajjiz. Dak Ii jolqtok l-ewwel f'Germaniz, huwa 1-Hitlerjan Ii jagbtik merbba billi jgbi­dlek: "Heil Hitler!" F'Taijan, huwa r­ragel dhuIi u ferriebi. HawnhekK ukoll jidher Ii d-duttrina rtirat quddiem ir­regjun - u hu miraklu tal-Mediterran Ii jippermetti Iii minjahseb b'mod .uman gbajxien rningbajr oppressjoni f'pajjiz ' b'ligijiet inumani.

ALBERT CAMUS 1, Centru artistiku u kulturali gliall-kommu­

nitdj'Algeri, ta' ispirazzjoni kommunista, li

tiegliu Albert Camus kien is-se~tarju gener­

ali,

2. Dan id-diskors wara gie ppubblikat jl­

ewwel foljett ta ' kull xahar fa' "Dar i/-

Kultura" t 'Algeri, Jeune Mediterranee,

f'April 1937,

3, Charles Maurras (1868-1952), il-kofun­

datur kemm tal-Ecole romane, skola ta 'poeii­

ja neoklassika, kif ukoll tal-moviment lemini

estrem Actionjram;aise, bi prinCipji anti­

Semiti, KattolCi, MonarA:iCi u Nazzjonalisti.

4. Wielied jista 'jiddeskrivi Latinitd I-ali jar

billijikkunsidraha Mala l-ekwivalenza

Rumana gliall-Elleniimu,

5, Mill-kuntest irridu nifhmu Ii Camus

hawnhekk qed jirreferi gliall-Imperu Sagru

Ruman Ii beda bl-Inkoronazzjoni ta'

Karlumanju mill-Papa jis-sena 800 u baqa'

sejjer sa meta FrangisJ.:u tal-Awstrija rrinunz­

ja gliat-titlu jl-1806, Ii hu mbagliad isemmi flit

tal-linji aktar 'il quddiem,

6. Hawnhekk Camus qed jiftakar jil-cafes

chantants Ii kien iar f'Palma d~ Majorca

1'1935 u Ii nebbliuh meta gie biexjikteb

Amour de vivre IImliabba gliall-Hajja, walida

mill-essejs letterarji /,L 'Envers et I 'endroit 111-

Maqlub u s-Sewwa: "La nuit d Palma, la vie

reflue lentement vers Ie quartier des cafes

chantants, delTiere Ie marche, IF"Palma (de

Majorca) matul il-lejl, il-liajja toglikos lielu

lielu lejn id-distrett tal-kabarejiet, wara s-suq. "

7. Glial darb 'olira Camus qed jitnebbali

minn esperjenza personali waqt ijara Ii gliamelfl-Ewropafl-1936 . FTa mort dans

l'dme III-Mewtjir-Ruli, esej oliraf'Il-Maqlub

u s-Sewwa, hujirreferi gliall-Italja Mala

"Terre faite d mon dme I Art pinna glias­

serlian ta' rulii ",

8, F'nota isfel fa' walida mill-pagni

f'Imliabba gliall-Hajja insibu dal-preCiii

kelmiet: "II y a une certaine aisance dans la

joie qui dejinit la vraie civilisation. I Hemm

_ Gertu serli jil-hena Ii jagliti d-dejinizzjoni ta'

, Civilizzazzjoni ta' vera. "

9, Hawn Camus certament qed jaliseb jl­

Ewwel Gwerra Dirljija Ii jiha lialla liajtu

missieru, sena biss wara t-twelid tiegliu.

10. Camus kien minn glialih Ii l-familja ta'

missieru gejja minn Alsace mentri jil-fatt

kienet minn Bordeaux, Il-familja t'ommu giet

minn Minorka.

11, Dawn ir-rimarki ta ' Camus foq l-istorja

bikrija tal-Kristjaniiu rridu nqisuhom jil­

kuntest tat-feii tiegliu gliall-grad ta' DES

(diplome d'Etudes superieures) li ppreienta fl_ . \ \ \ { i\

1938 u li ggib l-isem: "Meta physique chreti-

enne et neoplatonisme I Metajiiika Nisranija

u Neoplatoniimu".

--------'---'-''----'-------------------------