Kultura - renesans

Poetyki humanistyczne Na powstanie humanistycznej myśli

teoretycznoliterackiej odrodzenia miały wpływ dzieła twórców antycznych:

I. Dialogi Platona i jego koncepcja furor poeticus � �czyli natchnienia, niezwykłego momentu spowodowanego wtargnięciem bóstwa w psychikę i wywołującego szaleństwo twórcze, furor divinus (szał boski), calor poeticus (żar � � � �poetycki);

II. Poetyka Arystotelesa pierwszy wielki �usystematyzowany wykład z teorii literatury;

III. List do Pizonów Horacego rozważania �estetyczno-moralne o funkcji poezji; aurea �mediocritas złoty umiar.� �

Odrodzenie przejęło teorię trzech funkcji literatury (uczyć podobać się wzruszać), którym podlegają trzy � �style (odpowiednio: niski średni wysoki). Poetyki � �humanistyczne tę teorię przeniosły do stylów poetyckich. I tak, tematom wzniosłym, boskim, królewskim czy bohaterskim odpowiadać miał styl wysoki; potocznym i codziennym niski. Ta zasada �odpowiedniości stylu nosi nazwę decorum. Na gruncie � �trzech stylów i zasady decorum powstał podział na rodzaje literackie: opowiadania proste � �(monologowane przez autora) i opowiadania mimetyczne (dialogowane). Wśród gatunków literackich były takie, które uznawano za gatunki szlachetniejsze, obwarowane ściślejszymi normami stylistycznymi, np. w rodzaju dramatycznym najwyżej ceniona była tragedia, w epickim epopeja, w �lirycznym oda i elegia. �

Platon Arystoteles       Horacy

Złoty wiek kultury polskiejTakim określeniem nazywano wiek XVI w Polsce za czasów Jagiellonów (Zygmunta Starego i Zygmunta II Augusta); to czas rozkwitu Rzeczypospolitej szlacheckiej, z przestrzeganiem zasad tolerancji religijnej i spokojem wewnętrznym; ogłoszona zostaje wtedy teoria heliocentryczna Kopernika, Akademia Krakowska staje się ośrodkiem naukowym znanym w świecie, powstają pierwsze utwory literackie i publicystyczne w języku polskim, przekładano na polski najwybitniejsze dzieła literatury europejskiej.

Zygmunt Stary

 Zygmunt II August

Walka o język ojczystyWynalazek druku okazał się sprzymierzeńcem polszczyzny, szczególnie polskiej ortografii; w połowie XV w. Jakub Parkoszowic stworzył pierwszy traktat o zasadach pisowni i rozpoczął tym samym społeczną debatę, w której wypowiedzieli się (opracowując odpowiednie materiały i publikacje): w 1512 r. Stanisław Zaborowski, w 1551 r. Stanisław Murzynowski, w 1594 r. Jan Kochanowski wespół z Łukaszem Górnickim i Janem Januszowskim. Wprowadzanie języka narodowego w różne sfery życia nie było przedsięwzięciem ani łatwym, ani szybkim. Wymagało to przede wszystkim ustanowienia pewnych norm, które pomogłyby językowi polskiemu, jeszcze niestabilnemu, wyprzeć łacinę, język co prawda wymierający, ale stabilny i mocny, szczególnie w modlitwach i nabożeństwach. W walce tej przełomowe znaczenie mają trzy wydarzenia: po pierwsze, wspomniane wyżej podjęcie próby ustalenia zasad ortograficznych; po drugie, Jan Mączyński w 1564 r. wydaje pierwszy słownik łacińsko polski, a fakt ten czyni z języka �polskiego równorzędny z łaciną język; po trzecie w 1568 r. Piotr Statorius wydaje pierwszy podręcznik polskiej gramatyki. Pojawiły się też szybko dyskusje nad poprawnością językową oraz rolą prozy i poezji w dziedzinie utrwalania norm językowych. Ważną rolę odegrała również publicystyka sejmowa, a przede wszystkim mowy wygłaszane w sejmie po polsku. Zasługą zaś reformacji było wprowadzenie języka polskiego do tekstów religijnych.

Szkolnictwo i naukaNajważniejszą placówką edukacyjną w Polsce była w XV/XVI wieku Akademia Krakowska, a w szczytowym okresie polskiego renesansu ogromną rolę odegrają jej studenci: Jan Kochanowski, Jan Zamojski, Mikołaj Sęp Szarzyński, Mikołaj Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Hozjusz, Jan Dantyszek, Stanisław Kleryka; rozrosła się sieć szkół parafialnych niższego szczebla, powstawały humanistyczne szkoły średnie gimnazja; w �1544 r. w Królewcu założono uniwersytet; prężnie działająca Akademia Krakowska sprowokowała Francuzów do powołania w Paryżu konkurencyjnej wobec Krakowa i Sorbony uczelni College de France (dawniej Collegium Regium), działającej do dziś renomowanej szkoły wyższej; podobną uczelnię chciał powołać Jan Zamojski, ale bez sukcesów. Akademia Zamojskich działała krótko, ale przez jakiś czas była najwybitniejszą placówką tego typu w Polsce.

Jan Kochanowski 

   Jan Zamoyski      Mikołaj Kopernik 

Andrzej Frycz Modrzewski

Jan Dantyszek

MecenatTo opieka nad sztuką, literaturą i nauką oraz nad twórcami w tych dziedzinach sprawowana przez państwo, instytucje lub osoby prywatne (od nazwiska przyjaciela i doradcy Augusta w antycznym Rzymie, Mecenasa). Największe zasługi w tym zakresie ma na swoim koncie Jan Zamojski najchlubniejsza karta w �dziejach polskiego mecenatu.

Klasycyzm renesansowyEpoka odrodzenia ożywiła na nowo sztukę starożytną i związany z nią styl klasyczny; mówiąc o klasycyzmie renesansowym mamy na myśli takie kierunki w literaturze i w sztuce, które mają charakter nawrotu do antyku, tj. zachowanie harmonii, prostoty i przejrzystości kompozycji, jej regularność, symetria i linearność, statyka zamiast dynamizmu, spokój i uporządkowanie; renesans jest pierwszą epoką, która powróciła do źródeł antycznych. 

Uprawiane gatunki

Gatunki uprawiane w odrodzeniu to:

dramat humanistyczny, dramat misterny, moralitet, dialogi polemiczne, romans, apokryfy, epigramat, nowela, tren, pieśń, hymn, sonet, sielanka, tragedia, anakreontyk, elegia, fraszka

Pareneza

Renesans nie zrezygnował z literatury parenetycznej wzorem średniowiecza, ale nowa epoka wylansowała nowe wzorce osobowe: wzór dworzanina, rycerza, artysty i patrioty.

Kultura twórcyTwórcy architektury to: Filippo Brunelleschi, Michelangelo

Buonarroti (Michał Anioł), Donato Bramante, Leonardo da Vinci; w Polsce sztuka renesansu mogła rozwijać się poza cechami, które były organizacjami konserwatywnymi, w ramach mecenatu królewskiego i magnackiego; przykłady architektury: pałace we Florencji, bazylika św. Piotra w Rzymie, a w Polsce budynki w Zamościu, zamek Wawelski �przebudowany przez Franciszka Florentczyka; charakterystycznym elementem polskiego renesansu w architekturze jest tez tzw. attyka (Sukiennice, poznański ratusz, zabudowania w Kazimierzu Dolnym)

Filippo Brunelleschi Michelangelo

Buonarroti (Michał Anioł)

Donato Bramante 

Leonardo da Vinci

Malarstwo

Twórcy malarstwa to Leonardo da Vinci, Michał Anioł Buonarroti, Rafael, Piero della Francesca, Sandro Botticelli, Tycjan, Hieronim Bosch, Piotr Bruegel, Jan Van Eyck, Albrecht Dürer; powrót do tematyki mitologicznej; nowatorskie odczytanie scen biblijnych; przykłady: Michał Anioł Buonarotti i malowidła w Kaplicy Sykstyńskiej, fresk Leonarda da Vinci Ostatnia Wieczerza, obraz Mona Lisa.

Rzeźba

Twórcy rzeźby to Donatello, Michelangelo Buonarroti, Filippo Brunelleschi, Jacopo Sansoviono, Bartolommeo Bandinelli, Rafael Santi, Leonardo Da Vinci; posągi przedstawiają bogów i bohaterów, w idealnej harmonii ciała; piękne rzeźby sakralne z serii Pieta (przedstawienie Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego Chrystusa, np. Pieta watykańska Michała Anioła z bazyliki św. Piotra w Rzymie); rzadziej stosowany szary kamień i drewno, zyskuje natomiast marmur i odlewy z brązu; w Polsce kaplica grobowa Zygmunta I, �prezentująca styl dojrzałego renesansu

 

Twórcy muzyki

Giovanni Pierluigi da Palestrina, Orlando di Lasso, Mikołaj Gomółka, Mikołaj z Krakowa, Marcin Leopolita, Wacław z Szamotuł, Mikołaj Zieleński, Jerzy Liban; muzyka stała się sztuką; nowe gatunki muzyczne: madrygał, kanon, chanson; polifonia; gwałtowny rozwój instrumentów.

Dziękujemy za uwagę