AD NEDİR?

”Yaşlı kadın ümitsizlik, ve kararsızlık içinde önce torununa sonra sağına, soluna ve bir de gökyüzüne baktı.”

Yukarıdaki tümcede geçen ”adam, ümit, karar, torun, sağ , sol, gökyüzü” sözcükleri, varlıkları ve kavramları karşılayan sözcüklerdir.

Tüm varlıkları ve kavramları tek tek yada cins cins karşılayan, onların adları olan sözcüklere AD denir:”ev, göl, yol, yolcu, dev, kitap, Sema, Ali, akıl, cesaret, soğukluk, kum, su” gibi.

VARLIKLARA VERİLİŞİNE GÖRE ADLAR

Adlar, varlıklara ve kavramlara verilişlerine göre ikiye ayrılır:1. Özel Ad 2. Tür Adı

ÖZEL AD

Tek bir varlığa, tek bir kavrama verilen ada ÖZEL AD denir.”Yunanistan, İsveç, Türkiye Atina, Paris, Asım, İngilizce, İsveççe, İslâmiyet, Hıristiyanlık, Kamu Elektrik Kurumu, Kızılay, Kızılhaç, Allah, Azrail, Olimpos dağı, Gündem, Paratiritis, Akdeniz, Hanya, Asya, Avrupa,Güneş, ay, dünya adları coğrafya terimi olarak kullanıldıkları zaman özel ad gibi büyük harfle başlar.

TÜR ADIAynı cinsten olan varlıklara ve kavramlara CİNS ADI yada TÜR ADI denir:“deniz, nehir, köy, elma, ilçe, baş, kol, amca, hala, dayı, çatal, kaşık, kedi, köpek, insan, kent, göz, kulak, okul, dosya, dil, bıçak, geyik, taş…” birer tür adıdır. Tür adları bir tek varlığa ad olarak verilirse özel ad olur:Larisa`da bol miktarda pamuk yetiştirilir.Kedinin adını Pamuk koydum.

VARLIKLARIN OLUŞUNA GÖRE ADLAR1. Somut Ad 2. Soyut Ad

SOMUT ADVarlıkları duyu organları ile anlaşılabilen varlıkların adlarına SOMUT AD denir.“ağaç, kedi, soluk, hava, kitap, deniz, çiçek, kelebek, kalem, silgi, tebeşir, taş, karpuz, biber, balık, dana, kurbağa, kırlangıç, fasulye…” birer somut addır.

1

SOYUT ADMadde durumunda olmayan, varlıklarını akılla, sezgiyle kavrayabildiğimiz varlıkların ve kavramların adlarına SOYUT AD denir.“sevinç, korku, sevgi, düşünce, zekâ, peri, anlayış, üzüntü, aşk, cesaret, nefret, dostluk, düşmanlık, kıskançlık, mutluluk, samimiyet, şüphe, duygu…” birer soyut addır.

VARLIKLARIN SAYILARINA GÖRE ADLAR1. Tekil Ad 2. Çoğul Ad

TEKİL AD

Bir tek varlığı yada kavramı anlatan adlara TEKİL AD denir:“kız, insan, toprak, ağaç, duygu, çocuk, ev, okul, iş, şiş, iz…” birer tekil addır.

ÇOĞUL AD

Birden çok varlığı yada kavramı anlatan adlara ÇOĞUL AD denir:“insanlar, duygular, çocuklar, evler, kalemler, masalar, izler…” birer çoğul addır. Türkçe`de tüm sözcükler tekildir. Adlar “- ler (-lar) ekleriyle çoğul yapılır.- ler, - lar çokluk eki getirilen sözcüğün abartma, benzerlik anlamları kazandığı da görülür:“Peleler yüzyılda bir gelir.” “Yapılacak dağlar kadar işim var.” (Abartma)“Seni dünyalar kadar seviyorum.” (Abartma) Bazı adlar çoğul eki almamalarına karşın çokluk kavramı taşır. Bunlara TOPLULUK ADLARI denilir. Topluluk adları, teklerin bir arada bulunmasından oluşan grubu tanıtmaya yararlar:“ordu, sürü, takım, ulus, küme, bölük, aile, sınıf, okul, alay, dizi, düzine vb.”Topluluk adları da çokluk durumuna getirilebilir:

“ordular, sürüler, takımlar, uluslar, kümeler, aileler, sınıflar, okullar, bölükler vb.” ÖRNEK SORULAR1. Aşağıdakilerden hangisi soyut bir addır? a) önlük b) kömürlük c gözlük d) insanlıkYanıt:Varlığını duyularımızla algılayamadığımız, akılda tasarlayıp sezdiğimiz varlık ve kavramların adı soyuttur. Seçeneklerdeki “insanlık “ sözcüğü doğru yanıttır.

2

2. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde “- ler”, eklendiği sözcüğe çoğul anlamı katmamıştır? a) Onun annesi ile babasını evlerinde gördüm. b) Öğretmen, bahçede dolaşan çocukları oyuna çağırdı. c) Sizlere ne denildi ki konuşmayı kestiniz. d) Sözcükleri ağzında geveleyip durdu.Yanıt:A seçeneğinde, “evlerinde” sözcüğüne getirilen “- ler” eki “ev” adını değil de o eve sahip olanları çoğullaştırıyor. Onun için doğru yanıt a seçeneğidir.

3. Aşağıdaki tümcelerde bulunan altı çizili sözcüklerden hangisi soyut addır? a) Televizyonda güzel bir film var. b) Gölün kenarında fotoğraf çekti.

c) Bu mağaraya girmek yürek ister. d) Sofrada sadece kızartmalar yendi.

Yanıt:“Bu mağaraya girmek yürek ister.” Tümcesinde “yürek” sözcüğü “cesaret” anlamındadır ve soyuttur. Doğru yanıt c seçeneğidir.

4. “Kardeşim ateşler içinde yatıyor.” Tümcesine “- ler” ekinin kattığı anlamın benzeri aşağıdakilerin hangisinde vardır? a) Ben babamı dünyalar kadar seviyorum. b) Saat yedi sularında orada olmalıyız. d) Üç aydır ablamlarda kalıyorum.Yanıt:“Kardeşim ateşler içinde yatıyor.” Tümcesindeki “- ler” eki, abartma anlamı katmıştır. Aynı durum, “Ben babamı dünyalar kadar seviyorum.” Tümcesinde de vardır. Doğru yanıt a seçeneğidir. ‘5. “Güzel” sözcüğü, hangi tümcede ad olarak kullanılmıştır? a) Güzel bir elbise aldı. b) Kitabındaki resmi güzel boyadı.

c) Defterini güzel şiirlerle süsledi. d) Saksıdaki çiçek çok güzeldi.

Yanıt:“Güzel” sözcüğü a ve b seçeneklerinde “sıfat” , b seçeneğinde “zarf”, d seçeneğinde ise ad olarak kullanılmıştır.Doğru yanıt d seçeneğidir.6. “Orta” sözcüğü, hangi tümcede ad olarak kullanılmıştır? a) Oyuncaklarını ortadan kaldırdı. b) Kahveyi orta şekerli severim.

c) orta halli bir ailesi vardı. d) seni orta boylu biri aradı.

Yanıt:b, c ve d seçeneklerindeki “orta sekerli kahve, orta halli bir aile, orta boylu biri” tamlamalarında “orta” sözcüğü sıfat olarak kullanılmıştır.

3

Doğru yanıt a seçeneğidir.

ADIN DURUMLARI“Okuldan” çıkar çıkmaz eve gel.” Tümcesinde geçen “okul” ve “ev” adlarının bazı ekler aldıklarını görüyoruz. Bu ekler kullanılmasaydı tümcenin anlamı bozulurdu.

Adların, tümcedeki görevlerine göre girdikleri biçimlere ADIN DURUMLARI denir.

Bu değişmeyi sağlayan eklere de “durum ekleri” adı verilir:insan, insan-ı, insan-a, insan-da, insan-dan.1. Adın Yalın Durumu“Kitap en iyi arkadaştır.”Bu tümcede geçen “kitap” adı, herhangi bir ek getirilmeden kullanılmıştır. Bu ad yalın durumdadır.

Adların hiçbir durum eki almadan kullanılan biçimlerine YALIN DURUM denir.

Çoğul eki almış adlar da yalın durumda kabul edilir:Bahçemde çiçek yetiştiriyorum.Öğretmen izin vermemiş.Çocuklar bahçede oynuyorlar.2. Adın –i Durumu(Yükleme Durumu)Adın “-i” durumu, o adı kendinden sonraki eyleme bağlar. Adın –i durumunun ekleri “-ı, -i, -u, -ü” dür. Bu ekler, ünlüyle biten sözcüklerde “n” yada “y” ünsüzüyle kullanılır:Üzümü ye bağını sorma.Dünyayı dolaşmak istiyorum.

İnsanları seveceksin.Bu semti çok severim.

3. Adın –e Durumu (Yönelme, Yaklaşma Durumu)Adın “-e” durumu, adı eyleme bağlar; eylemin ada doğru yaklaştığını belirtir. Ayrıca, eylemin yönünü gösterir.Adın –e durumunun ekleri “-a” ve “-e” dir.Bu ekler, ünlüyle biten sözcüklere getirilirken “y” yada “n” ünsüzlerini alır: Yaz tatilinde Skopelos’a gideceğiz. Eşyaları otomobile yerleştirdim. Selma güllere hayran kaldı.4. Adın –de Durumu (Bulunma Durumu)Adın “-de” durumu, eylemin gerçekleştiği yeri gösterir. Ayrıca, sözcükler arasında zaman ve uzunluk ilgisi kurar.Adın “ –de” durumunun ekleri “-da” ve “-de” dir. Bu ekler, sert ünsüzle (ç, f, h, k, p, s, ş, t) biten sözcüklere “-ta, -te” şeklinde gelir:

4

Cebimde hiç para kalmadı. Sınıfta kitaplık var mı? O köyde iki yıl görev yaptım. Konukları ayakta karşıladı. Elde avuçta ne varsa harcadı.

5

“-de” durum eki, bazen yapım eki görevi görür; ancak bu tür sözcüklerin sayısı azdır:“Iker Casillas gözde futbolculardandır.” “Gündelik işlerde çalışıyor.”

5. Adın –den Durumu (Ayrılma Durumu)Adın “-den” durumu, eylemin gösterdiği hareketin addan uzaklaştığını, ayrıldığını belirtir. Bununla birlikte, adı eyleme neden, miktar, zaman, karşılık ve nitelik özellikleriyle bağlar.Adın “-den” durumunun ekleri “-den, -dan” dır. Bu ek de sert ünsüzle (ç, f, h, k, p, s, ş,t) biten sözcüklerden sonra “-ten, -tan” biçiminde gelir: Az önce evden çıktı. (Addan uzaklaşma) Sonradan kötümser bir kişi oldu. (zaman) Dostlarımı iyimser insanlardan seçerim. (Karşılık) Üstün erdemlerden biri de konuk severliktir. (Nitelik) Dersten sonra biraz oynarız. Bu yemekten çok kişi yedi. Adın –den durum eki bazen yapım eki görevinde kullanılır. Bu tür sözcüklerin sayısı azdır. Candan bir çocuktur. O, sıradan bir öğrencidir.

Toptan alış veriş daha kârlı olur.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------Sorular:1. “Orhan, o gün güvercinler ne yapacağını düşündü. Okul ev gelirken Yaşar Efendi`yle karşılaştı. Ona:- Benim güvercinleri sana getirsem olur mu? Ev hep kapalı kalıyorlar, dedi.”

Metnin anlam kazanabilmesi için, altı çizili sözcüklerin sonuna sırasıyla, aşağıdaki durum eklerinden hangileri getirilmelidir?a) –i, -dan, -de, -e b) –e, -dan, -de, -e c) –i, -dan, -e, -de d) –i, -de, -e, -danYanıt:“Güvercinleri ne yapacağını düşündü.”“Okuldan eve gelirken…”“Evde hep kapalı duruyorlar, dedi.”Doğru yanıt © seçeneğidir.2. “Ev” sözcüğü, hangi sözcüklerde durum eki almamıştır?a) Güçlü fırtınada bağ evi yıkıldı.b) Koltuk takımlarını evine taşıdı.

c) Evi baştan aşağı yeniden boyadı.d) Evini değiştirmeye karar verdi.

Yanıt:“Bağ evi” tamlamasında “ev” adına getirilen ek “tamlanan eki” dir.Doğru yanıt (a) seçeneğidir.3. Aşağıdaki tümcelerden hangisinde “-den (-dan)” eki, sonuna geldiği sözcüğün anlamını değiştirmiştir?

6

a) Sıkıntıdan ne yapacağını bilmiyordu. b) Sıradan bir roman olduğunu söyledi. c) Terden sırtındakiler sırılsıklam olmuştu. d) Taşlıktan yürüyerek buraya geldi.Yanıt:-den eki, adın çekim eklerindendir. Çekim ekleri, eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmez. Bu nedenle, “den” ekinin yapım eki olarak kullanıldığı yer sorulmuştur.a, c ve d seçeneklerinde “-den” eki, eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmemiştir. b seçeneğinde ise “sıra” sözcüğünün anlamını değiştirmiş, yeni bir sözcük türetmiştir.Doğru yanıt (b) seçeneğidir.

4. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde –den, -dan, (-tan, -ten) eki almış olan sözcük ötekilerden farklı bir görevde kullanılmıştır? a) Soğuktan dişlerimiz birbirine çarpıyordu. b) Gürültüden uyuyamadım.

c) Balkondan deniz görünüyor. d) Işıktan gözlerimiz kamaştı.

Yanıt:“-den, -dan” ayrılma durum eki a, b ve d seçeneklerinde neden – sonuç ilişkisi kurmuştur. C seçeneğinde ise yer bildirtmektedir.Doğru yanıt © seçeneğidir.

YAPILARINA GÖRE ADLARBASİT ADLAR

Herhangi bir yapım eki almamış, kök durumunda olan adlara BASİT AD denir.“kuş, taş, el, ayak, bacak, çocuk, ağaç, kat, insan, gölge, kelebek, , ip, et, but ” vb.

TÜREMİŞ ADLAR

Ad yada eylemlere yapım ekleri getirilerek türetilen adlara TÜREMİŞ AD denir.

“göz-lük, söz-lük, yurt-taş, kör-lük, Türk-çe, İsveç-çe, şeker-li, acı-sız, kar-lı vb.”Eylemlerden türetilen TÜREMİŞ ADLAR:kavur-ma, uçurt-ma, as-kı, yet-ki, doğ-um, öl-üm, say-ım, ver-im, bil-gi, diz-i, ver-gi, ser-gi, gör-üş, at-ış, bul-uş, yaz-ı, , soy-gun, vur-gun, boz-gun, kız-gın vb.Yansımalardan türetilen TÜREMİŞ ADLAR:gürül-tü, parıl-tı, vızıl-tı, çatır-tı, şırıl-tı, gıcır-tı, homur-tu, dırıl-tı, kırın-tı vb.

7

BİRLEŞİK ADLAR

İki yada daha çok sözcüğün, aralarına herhangi bir ek giremeyecek kadar birleşip kaynaşmasından oluşan yeni anlamdaki adlara BİRLEŞİK AD denir.

Birleşik adların ayrı yada birleşik yazılması imlâyı (yazımı) ilgilendiren bir konudur. Bunun birleşik adların yapısıyla bir ilgisi yoktur.Birleşik adlar, değişik türdeki sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşturulur: iki adın birleşmesiyle (ad + ad):Pamukkale, hanımeli, aslanağzı, tahtakurusu, Kocaeli, Akkaya, Aksaray vb. Sıfat tamlaması şeklinde (sıfat + ad):Karagöz, anayasa, Sivrihisar, büyükşehir, Ulucami, Altıparmak, sivrisinek, Karabaş vb. Bir adla, bir eylemin birleşmesiyle (ad + eylem):gecekondu, tanksavar, imambayıldı, kuşkonmaz, mirasyedi, kardelen, gökdelen dalgakıran, tozkoparan, cankurtaran, kardelen, gökdelen, buzkıran, biçerdöver vb. İki eylemin birleşmesiyle (eylem + eylem):dedikodu, uyurgezer, oldubitti, kaptıkaçtı, kapkaç, verkaç, sarkaç, vurdumduymaz vb.Birleşik adların oluşması sırasında ses değişiklikleri olabilmektedir:Cumartesi > Cuma erte-si, Pazartesi > Pazar erte-si, sütlâç > sütlü-aş, Topkapı vb.

Sorular:1. Aşağıdaki birleşik sözcüklerden hangisi, ad tamlaması biçiminde oluşmuştur? a) Kızılay b) denizaltı c) gecekondu d) dedikoduYanıt:“Deniz + altı” sözcüğü belirtili ad tamlaması biçiminde oluşmuştur.Kızıl – ay: sıfat + ad, gece – kondu: ad + eylem, dedi-kodu: eylem + eylem biçiminde oluşmuştur. Doğru yanıt (b) seçeneğidir.

Birleşik adların oluşması sırasında, birleşik adı oluşturan sözcüklerden en az biri, bazen ikisi de kendi anlamından uzaklaşarak yeni bir anlam kazanır.

2. Aşağıdaki tümcelerde geçen birleşik adlardan hangisinde her iki sözcük de gerçek anlamında kullanılmıştır? a) Otobüs Adapazarı`nda bir süre durdu. b) Bursa`da Ulucami önünde buluşalım. c) Pamukkale`de haftasonu buluşalım. d) Hasan, açıkgöz bir çocuktu.Yanıt:

8

a, c ve d seçeneklerinde yer alan Adapazarı, Pamukkale ve açıkgöz birleşik adlarındaki sözcükler, sözlük anlamlarından uzaklaşmışlardır.b seçeneğindeki “Ulucami” adında ise “ulu” ve “cami” sözcükleri gerçek anlamında kullanılmıştır. Doğru yanıt (b) seçeneğidir.

ADLARDA SAHİPLİK – AİTLİKİyelik (sahiplik) ekleri:Adlara eklenerek bu adın kaçıncı kişiye ait olduğunu bildiren eklere İYELİK (SAHİPLİK) eki denir.

İyelik ekleri şunlardır:Tekiller:Birinci kişi: - m > araba-m, baba-m, tahta-m, tarla-m, torba-m, karne-m, fare-mİkinci kişi: - n > sıra-n, anne-n, silgi-n, salça-n, kalça-n, kahve-n, sargı-n, boğa-n Üçüncü kişi: - ı, - i, - u, - ü > ev-i, kın-ı, torun-u, kol-u, sol-u, don-u, buz-u, süt-üÇoğullar:Birinci kişi: -mız, -miz, -muz, -müz > ev-i-miz, anne-miz, okul-u-muz, kol-u-muzİkinci kişi: -nız, -niz, -nuz, -nüz > kalem-i-niz, top-u-nuz, ev-i niz, anne-niz, süt-ü-nüzÜçüncü kişi: -ları, -leri > ev-leri, araba-ları, soru-ları, can-ları, kan-ları, onur-larıİyelik eklerini, eylem çekim eklerinden kişi ekleri ile karıştırmamalıyız:Okul-um (iyelik eki), oku-du-m (kişi eki), araba-nız (iyelik eki), kaldı-nız (kişi eki)Aitlik eki (-ki):Bağlantı kavramı veren, “-ki” eki, Türkçe`de daha çok bulunma durum eki (-da, -de, -ta, -te) üzerine gelerek, eklendiği adla sonra gelen ad arasında, yer ve zaman bakımından aitlik ilgisi kurar:okuldaki (öğrenciler), evdeki (hesap), çarşıdaki (satıcı), duvardaki (resim), içimdeki (sancı), çatıdaki (adam), sokaktaki (dilenci), bağdaki (üzüm), ağaçtaki (elma) vb. “-ki” eki, bazen, adın durum eklerinden önce gelebilir. Bu tür kullanışlarda iyelik eki görevini üslenir.Arkadaşımınkinde balon resmi yok, ama benimkinde var. “-ki” aitlik ekiyle, ayrı yazılan “ki” bağlacı birbirine karıştırılmamalıdır. Aitlik eki ki, bir ek olduğu için sözcüğe bitişik yazılır.ADLARDA KÜÇÜLTME“-cık, -cik, -cuk, -cük, -ceğiz, -cağız” ekleri adlara küçültme, acıma, sevgi vb. anlamlar katar:“tepecik, çocukcağız, ufacık, serçecik, adamcağız, kızcağız, ninecik, kuşcağız vb,”

UNVAN ADLARI

9

İnsanların rütbe, derece, memuriyet, makam ve sosyal düzeylerine göre adlarına takılan saygı ve tanıtma sözlerine UNVAN ADI denir.Unvan adları, adlardan sonra geldiği gibi, sıfat görevi ile adların önünde de bulunabilir:“Sema Hanım, Ali Dayı, Doktor Sibel, Hoca Nasrettin, Fatma Nine vb.

SORULAR1. “Adamcağız soğukta titriyordu.” tümcesinde yer alan “-cağız” ekiyle aşağıdaki duygulardan hangisi belirtilmiştir? a) acıma b) sevgi c) küçümseme d) endişeYanıt:“-cağız” eki, “adamcağız” sözcüğüne “acıma” anlamı katmaktadır. Doğru yanıt a seçeneğidir.

2. “-cik” eki aşağıdaki tümcelerin hangisinde, eklendiği sözcüğe küçültme anlamı katmıştır? a) Çocuğun bademcikleri iltihaplanmış. b. Kızılcığın dalları çiçeklerle dolu.

c. Evimiz şu tepeciğin hemen arkasındadır. d. O, hanım hanımcık birisiydi.

Yanıt:“Tepecik” , küçük tepe anlamındadır. “Bademcik, kızılcık” sözcüklerinde yapım eki yoktur. “Hanım hanımcık” ise ikilemedir.Doğru yanıt © seçeneğidir.3. Aşağıdaki tümcelerde siyah olan sözcüklerden hangisi durum eki almıştır? a) Evleri ana caddenin üzerindedir. b. Topu kaybolunca çok üzüldü.

c) Annelerinin yüreği sevgiyle doludur. d) Ahmet, kuşu kafesten salıverdi.

Yanıt:“Evler-i” ve “top-u” sözcüklerindeki “-i, -u” ekleri iyelik ekidir. Evin ve topun kime ait olduğunu belli etmektedirler. “Annelerin yüreği” ise “yürek” sözcüğüne getirilen “-i” eki, “tamlanan” ekidir. “Ahmet kuşu kafesten salıverdi.” tümcesinde “kuş” sözcüğünün sonundaki “-u” durum ekidir. Doğru yanıt (d) seçeneğidir.

AD TAMLAMASIAralarında anlamca ilgi bulunan iki adın oluşturduğu söz grubuna AD TAMLAMASI yada AD TAKIMI denir.“Arkadaşımın kitabı bende kalmış.”

10

“Bu tümcede “arkadaş” ile “kitap” arasında anlamca bir ilgi vardır. Öyleyse, tümcede geçen “arkadaşımın kitabı “ söz grubu bir ad tamlamasıdır.Ad tamlamalarında iki unsur vardır: Tamlayan ve tamlanan. Bunlara belirten ve belirtilen de denir.Tamlayan adın aldığı ekler: “-ın, -in, -un, -ün”Tamlanan adın aldığı ekler: “-ı, -i, -u, ü, -sı, -si, -su, -sü yada –leri, -ları”Ad tamlamaları, ek alıp almadıklarına göre çeşitlere ayrılır: 1. Belirtili Ad Tamlaması 2. Belirtisiz Ad tamlaması

3. Takısız Ad Tamlaması 4. Zincirleme Ad Tamlaması

11

BELİRTİLİ AD TAMLAMASI

Hem tamlayanın hem de tamlananın ek aldığı ad tamlamasına denir.

“evin bahçesi, dersliğin kapısı, Stockholm`ün havası, Yunanistan’ın gölleri, Santorini’nin güzelliği, İsveç`in yeşilliği ve güzelliği, hastaların sabrı, vatandaşın oyu, ayının ini vb.”Belirtili ad tamlamasında tamlayan; “-ın, -in, -un, -ün” eklerini, tamlanan ise “-ı, -i, -u, -ü” eklerini alır.Tamlayan eki, ünlü ile biten sözcüklerde “n” kaynaştırma harfini alarak “-nın, -nin, -nun, -nün” biçimine dönüşür.Tamlanan eki de ünlü ile biten sözcüklerde “s” kaynaştırma harfini alarak “-sı, -si, -su, -sü” biçimine dönüşür. Bu kurala yalnızca “su” ve “ne” sözcükleri uymaz.Belirtili ad tamlamalarında, tamlananın tamlayana aitliği söz konusudur. Bu aitlikte kesinlik vardır:“Odanın kapısı kilitli.”Bu tümcedeki “odanın kapısı” tamlamasındaki kapı, bilinen bir odanındır.Aşağıdaki söz grupları belirtili ad tamlamasıdır:“masanın örtüsü, gömleğin düğmesi, keçinin inadı, çocuğun oyuncağı, kuşun gagası, ulusun efendisi, kapının kolu, kalemin ucu, tencerenin kapağı, çantanın rengi…”BELİRTİSİZ AD TAMLAMASI Sadece tamlananın ek alıp, tamlayanın ek almadığı ad tamlamasına denir.

Bazı örnekler:“göz nuru, el emeği, okul yolu, kuş yemi, su borusu, yatak odası, fil dişi, okuma zevki, çocuk yuvası, yurt sevgisi, vatan özlemi, basın özgürlüğü, tren yolu…” Belirtisiz ad tamlamalarında tamlayan, tamlananın türünü, neden yapıldığını, neye benzediğini, ne işe yaradığını belirtir.Aşağıdaki örnekleri bu açıdan inceleyiniz:“Türkçe kitabı, yemek odası, elektrik süpürgesi, çiçek saksısı, yatak odası, biber dolması, ev terliği, vişne reçeli, peynir tatlısı, Girit portakalı, matematik öğretmeni, ev kadını, ev erkeği, İran Körfezi, Tesalya ovası, buğday silosu, hasta odası, muayene odası…”TAKISIZ AD TAMLAMASITamlayanın da tamlananın da ek almadığı ad tamlamasına denir.

Bu tamlamalarda tamlayan; tamlananın neden yapıldığını (ham maddesini), neye benzediğini belirtir.Şu örnekleri inceleyiniz:

“çelik kasa, cam kavanoz, aslan asker, bakır tepsi, altın kalem, tahta köprü, gümüş kaşık, kurt adam, ölü deniz, demir kapı, camgöz kadın, tahta direk, badem göz…”

ZİNCİRLEME AD TAMLAMASITamlayanı ad tamlaması (belirtili, belirtisiz yada takısız) olan ad tamlamasıdır.

Bu tür tamlamalarda, ad tamlaması tamlayan olur ve yeniden tamlama kurar:çelik tencerenin markası tamlayan tamlanan(belirtisiz ad tamlaması) (ad)Bazı örnekler:“çocuk kitapları dizisi, kentin havasının kirliliği, macera romanlarının yazarı, Bursa şeftalisinin ünü, Türk dilinin yazım sorunları, Selma`nın arkadaşının evi, kardan adamın burnu, aslan postunun rengi…” Ad tamlamalarında, tamlayanla tamlananın arasına sözcükler girebilir. Tamlayanla tamlanan arasına sözcük girmesi sadece belirtili ad tamlamalarında görülür:İsveç`in temiz havası annemin yumuşak huyutamlayan tamlanan tamlayan tamlanan

Semanur`un minik elleri babamın sert çıkışıtamlayan tamlanan tamlayan tamlanan Ad tamlamalarında bazen tamlayan ile tamlanan yer değiştirebilir. Bu duruma şiirlerde sıkça rastlanır:“İşsizlik midir sadece derdi milletin? “ derd-i millet-in tamlanan tamlayan

“yemek midir sadece sorunu halkın?” sorun-u halk-ın tamlanan tamlayan

Örnek sorular:1. Aşağıdaki tümcelerden hangisinin dolaylı tümleci, belirtili ad tamlamasıdır? a) Kuşun gagasına tatlı bir öpücük kondurdu. b) Yolculardan biri yaşlı kadına yer verdi. c) gezi programı için okul müdürüne başvurdu. d) Komşunun kızı, koşuşan çocuklara bakıyordu.Yanıt:“Kuşun gagasına tatlı bir öpücük kondurdu .” dolaylı tümleç yüklem

“Kuşun gagası” , belirtili ad tamlamasıdır. Doğru yanıt (a) seçeneğidir.2. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde birden çok tamlama vardır? a) El kapısı hem geç, hem güç açılır. b) Deniz suyu ne içilir, ne geçilir. c) Keçinin eceli gelince çobanın sopasına sürtünür. d) Ağacın meyvesi olunca başını aşağı salar.Yanıt:(a) seçeneğinde “el kapısı.” (b) seçeneğinde “deniz suyu”, (d) seçeneğinde “ağacın meyvesi” ad tamlamasıdır. (c) seçeneğinde iki ad tamlaması vardır. “Keçinin eceli” belirtili ad tamlaması, “çobanın sopası” da belirtili ad tamlamasıdır.Doğru yanıt © seçeneğidir.

3. “sandalyeler, öğretmenin masasının etrafına özenle dizilmişti.” Tümcesindeki tamlamanın türü nedir?a) belirtisiz ad tamla. b) belirtili ad tamla. c) zincirleme ad tamla. d) sıfat tam.Yanıt:“Öğretmenin masasının etrafı”, zincirleme ad tamlamasıdır. Doğrusu ©` dir.

4. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde ad tamlaması yoktur ? a) Şiddetli kış, yakacak giderlerini etkiledi. b) Hava kirliliği, kentlerde önemli bir sorundur. c) Okula yeni başlayan çocuklar pek sevimli. d) Okulumuz yaz tatilinde güzelce boyanmış.Yanıt:(a) seçeneğinde “yakacak giderleri “, (b) seçeneğinde “hava kirliliği”, (d) seçeneğinde “yaz tatili” ad tamlamasıdır. (c) seçeneğindeki “yeni başlayan çocuklar” ise sıfat tam.Doğru yanıt © seçeneğidir.5. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde belirtili ad tamlaması vardır? a) Akşama doğru göl kenarına çadırları kurduk. b) Dağ yolunda tanıdık kimselerle karşılaştık. c) Gün boyunca ağaçların altında piknik yaptık. d) Acele edince ders kitabını evde unuttuk.Yanıt: “Ağaçların altı” belirtili ad tamlamasıdır. Doğru yanıt © seçeneğidir.6. “Kör ölür, badem gözlü olur, kel ölür, sırma saçlı olur.” Aşağıdaki tümcelerin hangisinde altı çizili olan tamlamalarla aynı türden bir tamlama kurulmuştur? a) Bu taş duvarların arasında nasıl yaşıyorlar? b) Sararan yapraklar yazın sonunu haber veriyordu. c) Tatlı dil, yılanı deliğinden çıkarır. d) Yine baş ağrıları başladı.

Yanıt: Soruda geçen “badem göz” ve “sırma saç” takısız ad tamlamasıdır.badem göz sırma saç tamlayan tamlanan tamlayan tamlanan

Bu tamlamalarda tamlayan, tamlananın neye benzediğini belirtmektedir.(a) seçeneğinde geçen “taş duvar” da takısız ad tamlamasıdır. Tamlayan, tamlananın neden yapıldığını belirtmektedir. Doğru yanıt (a) seçeneğidir.

7. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde zincirleme ad tamlaması vardır? a) Filmdeki olaylar İsviçre sınırında geçiyor. b) Gelecek yıl, yaz tatilini Antalya`da geçireceğiz. c) Sanatçı, ilk sergisini Drama`da açacakmış. d) Serüven romanlarının okuyucusu artıyor.Yanıt: (a), (b) ve (d) seçeneklerinde ad tamlaması vardır. (a) seçeneğinde “İsviçre sınırı”, belirtisiz ad tamlaması; (b) seçeneğindeki “yaz tatili” yine ad tamlamasıdır. (d) seçeneğindeki “serüven romancılarının okuyucusu”, zincirleme ad tamlamasıdır. Doğru yanıt (d) seçeneğidir.8. Aşağıdaki tümcelerin hangisinde bir ad tamlaması kullanılmıştır? a) Böyle söylediğini sanmıyorum. b) Okulun ne zaman açılacağını bilmiyorum. c) Arkadaşının kitabını bulamayınca çok üzüldü. d) Evinin düzenli olmasına çok sevinirdi. Yanıt: © seçeneğinde gecen, “arkadaşının kitabı” söz grubu, belirtili ad tamlamasıdır. Doğru yanıt © seçeneğidir.