A. ATOMUN YAPISI VE ELEKTRK YKLER

Maddenin tm fiziksel ve kimyasal zellikleri, en kk yap ta olan atomun elektronik yaps ile ilgilidir.

Maddenin elektrik ykl olduu ok eskiden beri bilinmektedir.Ss eyas yapmnda kullanlan kehribar ta ,( aa reinesinin fosillemesiyle olumutur) ipek yada ynl kumaa srtldnde ok kk cisimleri ekmesi ile elektriklenme ok eskiden gzlemlenmiti.

Plastik tarak saa srtldnde elektriklenir.Saa ve suya yaklatrldnda eker.

Yn kazamz karrken oluan kvlcm elektrik yknn bir yerden bir yere hareket ettiini gsterir.

Maddenin elektrikle ykl hale gelmesi , maddede elektrik yklerinin olduunun ve bunlarn hareket ettiinin bir kantdr.

Bu hareket eden ykn tr nedir?

ATOM VE ELEKTRKAtomlarda hareketli olan paracklar sadece negatif elektrik ykleridir.

ELEKTRKLENME ETLER1. SRTNME LE ELEKTRKLENMEEbonit ubuk yn kumaa srtldnde ebonitin (-) , yn kuman (+) yklendii grlr. Cam ubuk ipek kumaa srtldnde camn (+), ipek kuman ise (-) yklendii grlr. Srtnme ile elektriklenme yalnzca baz yaltkan maddeler arasnda gzlenebilir.

2. ETK LE ELEKTRKLENME

Ykl bir cisme bir baka iletken cisim yaklatrldnda ayn tr ykler birbirini itip, zt ykler birbirini ekecei iin cisimlerin zerinde bir yk hareketi oluacaktr..

3. DOKUNMA LE ELEKTRKLENME

Ykl bir cisim ntr veya ykl bir baka iletken cisme dokundurulduunda aralarnda yk alverii olur Bir sre sonra ykler dengelenerek yk alverii durur.

Cisimlerdeki yk varln ve trn anlamamza yarayan alete elektroskop denir. Elektroskop yklendiinde yapraklar alr ve yksz olduunda yapraklar kapal durumda olur.

Metaller gibi elektrii ileten maddelere iletken madde denir, iletkenlerde elektronlar serbeste hareket edebilir.Periyodik cetvelde 1A grubu ( H hari), 2A grubu, 3A grubu ve tm B grubu elementleri metaldir.

Elektrii ileten sulu zeltilere de elektrolit denir.Asitlerin, bazlarn, tuzlarn sulu zeltileri elektrik akmn iletir.Sulu zeltilerde elektrik akmn ileten iyonlardr.

MEK, YILDIRIM ve GK GRLTSBulutlar hareket ederken birbirlerine ve hava molekllerine srtnrler. Srtnme sonucu zerlerinde elektriklenme oluur. Yer yznn buluta yakn olan ksmlar da zt cinste elektriklenebilir. Bu sebeple bulut ile yeryz arasnda zaman zaman elektriksel boalma olur.Bu olaya yldrm denir.

Yksek binalar, kuleleri yldrmdan korumak iin yldrmlk yaplr. Yldrmlk (paratoner), topraa bal sivri ulu bir metal ubuktur. Bu uca den yldrmdaki elektrik, iletken bir kablo yardmyla topraa aktarlr. Bylece paratoner yardmyla yldrmn tehlikelerinden korunuruz.

Bulutlarda biriken elektrik yalnz yer yzne deil, bulutun bir noktasndan dier bir noktasna da boalabilir. Bu olaya imek denir.

Gerek imek, gerekse yldrm, k ile birlikte iddetli bir ses meydana getirir. Bu sese gk grlts denir. Ik, sesten ok daha hzl yaylr. imeklerin akt bir havada ilk nce parlak grr sonrada gk grltsn duyarz.

rnein; gk grltsnn imekten bir saniye sonra duyulmas yldrmn 350 metre uzakta olutuunu bize gsterir.

Elektrikte yk hareketi negatif elektrik yklerinin hareketiyle gerekleir. Pozitif ykler hareketsizdir.

Bir atomda pozitif ykler ile negatif ykler birbirine eit ise buna ntr (yksz) atom denir. Eer ntr bir atom elektron kaybetmi ise pozitif ykler ounlukta olaca iin bu atoma pozitif ykl atom (iyon) denir.

Eer ntr atom elektron kazanm ise bu atoma negatif ykl atom (iyon) denir. Ykler arasndaki bu kuvvete Coulomb kuvveti denir.Ayn tr ykler birbirini iter, zt ykler birbirini eker

.

UYARII . Ayn cins elektrik ykleri ile ykl cisimler birbirlerini TERLER.+-+-

UYARIII. Zt ykler birbirlerini EKER. +

Elektriklenme atom alverii ile olmaz.Olsayd iki maddenin de yapsnn deimesi gerekirdi.

Cam ubuk, ebonit ubuk, plastik ubuk, tarak srtlrken herhangi bir deiiklie uramamtr.

ETKNLK 1: Plastik ubuk ve cam ubuktaki elektriklenmeETKNLK 1 : Srtme ile elektriklenme ve atomik yapAMA: Atomun elektrikli bir yapya sahip olduunu belirlemek.ARA VE GERELER:plastik cetvel (plastik ubuk, tarak) 2 adetcam ubuk (cam deney tp) 2 adetdkm ayak 1 adetikili balama paras 1 adet demir ubuk (50 cm) 1 adetyaltlm ubuk 1 adetynl kuma paras 1 adetipekli kuma paras 1 adetiplik

ETKNLN YAPILIIA) Etkinlik dzeneini kurunuz.B) ple astnz plastik cetvele kuma parasn srtn.C) Dier plastik cetvele de yn kuma parasn srtnz.imdi bu cetveli iple asl cetvele yaklatrnz.D) pteki plastik cetveli karnz.Yerine cam ubuu balaynz.E) Cam ubuklar ipek kumaa srterek elektriklenmelerini salaynz.F) Cam ubuu asl cam ubua yaklatrnz.ki Cam ubuk birbirini itiyor mu?

SONU:1. Srtme ile elektriklenmi iki cetvel birbirini itmektedir.2. Elektriklenmi iki cam ubuk birbirini itmektedir.3. Cam ubuk ve plastik cetvel birbirini ekmektedir.Buradan yle bir sonuca varlabilir.Benzer deneyler yapldnda elektriklenmeler farkldr.Cam ubuk ve plastik cetvelde olduu gibi.Cam ubuun yk art (+), plastik ubuun yk eksi (-) kabul edilir.Bu, tabiatta iki farkl tr ykn olduunu gsterir.

Atomun ekirdeinde bulunan protonlar, elektriklenme srasnda yer deitirmez.Elektriklenmede, elektronlar yer deitirir.Mesela: plastik ubuun elektriklenmesini atom modeline gre aklayabiliriz.Balangta plastik ubuk yksz idi.Proton says elektron saysna eit durumdayd

Bylece; plastik ubukta elektron fazlal, yn kumata ise elektron eksiklii vardr.Plastik ubuk(-), yn kumata(+) ykl olurYani bir maddedeki elektronlar baka bir maddeye geebilmektedir.Elektron veren atom (+) ykl, elektron alan atom (-) ykl hale gelmektedir.

Bu olay atomun elektrikli yapda olduunu gsterir.Srtme ile elektriklenme srasnda protonlar yer deitirmez.Protonlar sabit kalarak sadece elektronlar yer deitirir.

Eer elimizdeki kaza snk bir floresan lambaya yaklatrrsak lambann hafife parladn da grrz. Ynl bir eyaya srlm ebonit ubuk kat paracklarn eker. Bunun nedeninin ebonit ubuk zerindeki elektrik ykleridir

ETKNLK 2: YKLCSMLERN ELEKTROSKOBA ETKSNN NCELENMES

ETKNLK AMACI: Ykl cisimlerin elektroskop zerindeki etkisini incelemek.KULLANILAN ARA VE GERELER:1-elektrostatik takm2-elektroskopHAZIRLIK SORUSU:1-Bir cismin ykl olup olmadn nasl anlarsnz? Aratrnz.2-Ykl bir elektroskopun ykn nasl boaltabiliriz?Tartnz.

El TEORK BLG : Bir cismin ykl olup olmadn ykl ise yknn, cinsini bulmak iin kullanlmaya yarayan araca Elektroskop denir. elektroskop ykszken metal yapraklar kapaldr. ( - ) ykle yklenmi bir elektroskopun topuzuna parmamzla dokunursak, negatif ykler vcudumuz zerinden topraa akar, elektroskop ntr hale gelir ve yapraklar tamamen kapanr. (+) ykl elektroskopta; negatif ykler topraktan elektroskopa geer ve yapraklar yine kapanr. Bu olaya elektroskobun boalmas denir.

ETKNLN YAPILII:1. Ykl bir cismi ntr bir elektroskoba yaklatrrsak, topuz yaklatrlan cismin yknn ztt ile, yapraklar ise ayn ykle yklenirler.Yapraklar alr.

2. Ykl bir cismi ntr bir elektroskopa dokundurursak topuz ve yaprak ayn ykle yklenir.Yapraklar alr.

3. Ykl bir cismi zt ykl bir elektroskoba yaklatrrsak, elektroskobun ve ykl cismin yk miktarna bal olmak artyla;a)Yapraklar biraz kapanabilir.(Elektroskop yk oksa)b)Yapraklar tamamen kapanabilir.(Ykler eitse)c)Yapraklar nce kapanp sonra alabilir.(Cismin yk oksa)

4. Ykl bir cismi ayn ykl bir elektroskoba yaklatrrsak yapraklar biraz daha alr.

Eer dokundurulursa ;a)Yapraklar biraz alr. (cismin yk fazla ise) b)Yaprakta deime olmaz. (ykler eit ise) c)Yapraklar biraz kapanr.(Elektroskobun yk fazla)

5. Ykl bir cismi zt ykl bir elektroskopa dokundurursak, yk miktarlarna bal olmak artyla durum gzlenir:a)Yapraklar biraz kapanabilir.(Elektroskopun Yk fazla ise)b)Yapraklar tamamen kapanabilir. (Ykler eitse)c)Yapraklar nce kapanp sonra zt yklenerek alabilir.(Cismin yk fazla ise)

ETKNLK 3:YKL BR EBONT UBUUN SUYU EKTNN GZLENMESETKNLN AMACI: Elektrikle yklenmi yaltkan maddelerde bulunan elektronlarn, uygun ortamda bir baka maddeye aktn grmek.

HAZIRLIK SORUSU:Ykl bir ebonit ubuk emeden akan suya yaklatrlrsa suyun akn etkiler mi? Tartnz.

KULLANILAN ARA VE GERELER:Dkm ayak, statif ubuk, balama paras, ie tutturucu, ksa cam boru, tek delikli tpa, geni beherglas, taban kesik ie, ebonit ubuk, yn paras, su

TEORK BLG:Ynl kuma parasna srtlerek negatif ( - ) ykle yklenen ebonit ubuk, emeden ip eklinde ok ince akan suya yaklatrlrsa suyu kendine doru eker. nk bir iletkene (metal, su .. ) yaklatrlan ykl bir cismin etkisiyle, yklerin ayrlmasna etkiyle elektriklenme denir.

Yaklatrlan cisimdeki yklerin etkisiyle iletkendeki ayn cins yklerin itildii, zt yklerin birbirini ektii grlr.

Etki ile elektriklenmede ykl cisimle ntr cisim birbirlerine dokunmadndan aralarnda elektron al verii olmaz. Yalnz ntr cismin elektronlar yer deiir. Ykl cisim uzaklatrlrsa elektronlar tekrar eski yerlerine dnerler. Bu ekilde cisim tekrar ntr hale gelir.

ETKNLN YAPILII: 1-Statif ubua balama paras takp, bu paraya ie tutturucusunu taknz. 2-Cam boruyu lastik tpaya geiriniz ve ienin azna skca kapayarak ekildeki dzenei hazrlaynz.

3-Beherglasa su koyunuz. Cam borunun azn kapatarak ieye su doldurunuz. 4-Ebonit ubuu yne srterek elektrikle ykleyiniz. 5-Parmanz cam borudan ekiniz ve akan suya yklediiniz ebonit ubuu yaklatrnz. ubuun suyu ektiini gzleyiniz. ubuu ters tarafta tutarak deneyi tekrarlaynz.

ETKNLN SONUCU:Ykl bir cisim bir iletkene yaklatrldnda yklerin ayrlmasna neden olur. Bu olaya elektrostatik indksiyon (etkiyle elektriklenme ) denir.

Atom,maddenin en kk yap tadr.+p0 nElektron ( e - )Proton ( p +)Ntron (n 0 ) Atomun YapsYrngeekirdek