7 wÎ eàozbt oeb - semazen akademikakademik.semazen.net/documents/pdf/tasavvuf-yazilari.pdf ·...

TASAVVUF YAZILARIVahit Gkta

Hak bir gnl verdi bana, h demeden hayrn olurBir dem gelir d olur, bir dem gelir giryn olurBir dem sanrsn k gibi, ol zemher olmu gibiBBir dem beretten doar, ho ba ile bostan olur

TASAVVUF

Y AZILARI

Vahit Gkta

ilhiyt

TASAVVUF YAZILARI

Vahit GKTA

Tasavvuf YazlarVahit GKTA

ISBN 978-605-5932-75-6

1. Bask: Ocak 2014Sertifika No: 13858

Mizanpaj: TavoosSayfa Dzeni: TavoosKapak: TN letiimBask: Ankamat Mat.

ilhiytCinnah Cd. Krkpnar Sk. 5/4 ankaya / AnkaraTel: (0312) 439 01 69 Faks: (0312) 439 01 [email protected]

Vahit GKTA 1976 ylnda stanbulda dodu. lk Orta ve Lise tahsilini stanbulda tamamlad. Lisans eitimini Ankara niversitesi lahiyat Fakltesinde (2000), Yksek Lisansn Muhammed Esad Erbilnin Hayat Eserleri ve Tasavvuf Felsefesi teziyle Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri (Tasavvuf) anabilim dalnda tamamlad (2002). Doktorasn Kelbz (v. 380/990) ve Tasavvuf Anlay teziyle Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Temel slam Bilimleri (Tasavvuf) anabilim dalnda tamamlad (2007). 2002 ylnda rdnde 1 yl sreyle alanyla ilgili aratrmalarda bulundu. 2009 senesinde 6 ay ve 2010 senesinde 3 ay sreyle Kanadada Toronto niversitesinde alanyla ilgili aratrmalarda bulundu. 2011-2013 Yl Krgzistan O Devlet niversitesi Araan Teoloji Fakltesine misafir retim yesi olarak grevlendirildi ve bu fakltede dekan olarak grev yapt. Hlen Ankara niversitesi lahiyat Fakltesinde Tasavvuf Anabilim Dalnda retim yesi olarak grev yapmaktadr.Yaynlanm Kitaplar ve Kitap Blmleri Hicri IV. Asrda Buharada Tasavvuf, Kelbz rnei, Meydan Yaynclk, stanbul 2008.skdarl Muhammed Nash ve Tasavvuf Grleri, Yayn Evi, Ankara 2010.Muhammed Esad Erbili, Hayat, Eserleri, Tasavvuf Felsefesi, lahiyat Yay., Ankara 2013.Tasavvuf Tarihi, Ankara niversitesi Uzaktan Eitim Merkezi, Ankara 2013. (Prof. Dr. Ethem Cebeciolu, Prof. Dr. Mustafa Akar, Yrd. Do. Dr. Hikmet Yamanla Birlikte)Allahla Var Olmann Yolu Zikir, Ali Tenik&Vahit Gkta, lahiyat Yaynlar, Ankara 2014.Allahdn Aldnda Kabul Bolucu Din slam, Bikek 2013, s. 124, (Krgzca) (Muhittin Pektala Birlikte) (sbn: 978-9967-453-46-3)Tasavvufa Giri, Bikek 2013, s. 100, (Krgzca) (sbn: 978-9967-453-68-5)Krgzistan Notlar (Krgzistan Din Eitimi Literatr, Eserler, Kurumlar, Faaliyetler), lahiyat Yay., Ankara 2013.hsan Tamgney (Sultan Baba)in Hayat ve Tasavvufi Grleri, lahiyat Yay., Ankara 2013.Tasavvuf Yazlar, lahiyat Yaynlar., Ankara 2014.Visle Yolculuk, lahiyat Yaynlar, Ankara 2014. Sufi Texts, Editors: Vahit Gkta&Ali Tenik, lahiyat Yay., Ankara 2013.Tasavvuf Klasikleri (Bahrul-fevaid blm), Editr: Prof. Dr. Ethem Cebeolu, isbn 978-605-5932-52-7, Ankara 2010.

NDEKLER

NSZ ...................................................................................................... 9

TASAVVUF TERBYENN GNMZ DN ETM-RETMNE SUNABLECE MKNLAR ...................... 13Vahit GKTA

HALVETYYENN BNYYE EKOL ve KOLLARI .............................. 35Vahit GKTA

AKEMSEDDNDE KULLUK KATEGORLER ve NCNMEME ............ 71Vahit GKTA - Muhammed Ali YILDIZ

MEVLNA EMS MNASEBETNDE NSAN-I MAK FELSEFES ... 83Vahit GKTA

ES'AD EFEND (1847/1931) ve DVNINDA SEMBOLK DL ............. 107Vahit GKTA

MUHAMMED ESAD ERBL (1847/1931)NN ZKRLE LGL GRLER ................................................................. 131Vahit Gkta - Ali Tenik

ES'AD EFEND (1847/1931) ve TEVHD RSLESNDEK VAHDET- VCD GR ................................................................. 145Vahit GKTA

KELMI DERGHI POSTNN ES'AD EFEND (. 1931)'NN BYEZD DERSMLARINDAN AL YEKTA EFENDYE VERDNAK-KDR CAZETNME ............................................................... 169Vahit GKTA

2007 MEVLN YILINDA RFAN HAMLELER .................................... 175Vahit GKTA

MODERN NSANIN BR HTYACI OLARAK RYAZET VE ................... 189ERZURUMLU BRAHM HAKKININ RYAZETLE LGL GRLER 189Vahit Gkta

KELBZ (. 380/990) VE TASAVVUF GRLER .......................... 203Vahit GKTA

KELBZNN (. 380/990) ET-TAARRUF L-MEZHEB EHLT-TASAVVUF ADLI ESERNN ERHLER VE RHLER ................................................................... 233Vahit GKTA

KELBZNN BAHRUL-FEVD ADLI ESERNN TASAVVUF MUHTEVA AISINDAN ANALZ ...................................... 255Vahit GKTA

HSAN TAMGNEYN HAYATI VE TASAVVUF KL ..................... 273Vahit GKTA

KIRGIZSTANDA TASAVVUF DURUM* ............................................... 289

TASAVVUF DNCEDE ZKR VE ZKRN BENLK NSINA ETKS .................................................................... 305Ali Tenik - Vahit Gkta

LK DNEM MELLF SFLERNDEN KELABAZNN ORULA LGL YORUMLARI ...................................... 339Vahit GKTA

KONEV VE KELBZNN BAZI HADSLER ERH BALAMINDA TEMZLN BTIN YORUMU ........................ 355Vahit GKTA

TASAVVUFTA NCTMEME PRENSB VE ALVARLI EFENN BAZI RLERNDE NCTMEMENN NEM .. 371Vahit GKTA

MEVLN HALD- BADDNN RSALET F TAHKKR-RABITA ADLI ESER VE RABITA LE LGL GRLER ...................................................... 381Vahit Gkta

MEVLN'NIN DNCESNDE EDEP .............................................. 397Vahit GKTA

EYH SANIN VASYET VE EDEP ........................................................ 407Vahit GKTA

OSMANLININ SON DNEMNDE; GMHANEV DERGAHI EYH AHMET ZYADDN GMHANEVNN VE KELAM DERGAHI EYH MUHAMMED ESAD ERBLNN DUAYA YKLEDKLER ANLAM ..... 413Vahit GKTA

AHLK VE TASAVVUFTAK BAZI MTEREK AHLAK ELER ........ 421Vahit GKTA

TASAVVUF ZERNE YAPILAN TEZLER 1 ........................................... 441



TASAVVUF ZERNE YAPILAN TEZLER 4 .......................................... 489


KDR SFS BN TEYMYYE ............................................................. 513

MEVLNNIN TAHKK YOLU SONSUZ YOLCULUK: ....................... 547

BNL-ARABNN KTB EL-SFR AN NETCLL-ESFR ADLI ESER .......................................................... 547

VAHDET- VCD: HAKKAT- VHDE- MUTLAKA .......................... 561

NSZ

Filozoflarn insan tanmlarna baktmzda u tanmlarn n plana ktn grrz. nsan disharmonik bir varlktr. nsan dnen; bu yzden de atan bir arlktr. nsan karmak bir varlktr. nsan eksik ve zrl bir varlktr. nsan imknlar olan bir varlktr.

Dnya hayat ztlar ierisinde yaratlmtr. nsann da i dnyasna takva ve fcur, isyan ve itaat birlikte yklenmitir. Bu nedenle insan i dnyasnda olduu gibi, toplumsal hayat-ta da srekli gelgitler yaayan bir varlktr. Bu durumu Yunus Emre u dizelerde ne gzel ifade eder:

Hak bir gnl verdi bana, h demeden hayrn olurBir dem gelir d olur, bir dem gelir giryn olurBir dem sanrsn k gibi, ol zemher olmu gibiBir dem beretten doar, ho ba ile bostan olurBir dem kar Ar zere, bir dem iner tahtes-serBir dem sanrsn katredir, bir dem taar ummn olurBir dem cehlette kalr, hi nesneyi bilmez olurBir dem dalar hikmetlere, Clnus u Lokmn olurBir dem gelir s gibi, lmleri diri klarBir dem girer kibr evine, Firavn ile Hmn olur dnyasnda ztlarla birlikte varolan insan, eitim ve ri-

yazetle kendini olgunlatrrsa olgun insan; hevasnn peinde

TASAVVUF YAZILARI 10 NSZ 11

olanlarn nerede yaynland ve tebli metinlerinin nerede sunulduu ilgili dipnotlarda belirtilmitir. Hemen unu da belirtmekte fayda gryoruz, makalelerde kaynak olarak gs-terilen pek ok eser daha sonraki yllarda yaynlanm veya muhtelif basklar yaplmtr. Ancak biz burada makale tebli ve evirileri zerlerinde fazla deiiklik yapmadan mecmua-larda yaynland ekliyle verdik. Bata, her ynden desteini esirgemeyen Prof. Dr. Ethem Cebeciolu ve Prof. Dr. Mustafa Akar Hocalarma ayrca kitabn bu hale gelmesi iin emek ve-ren Murat smailolu Beye ve Veli Aknar Beye teekkrlerimi sunuyorum.

Rabbimizden kendimizi tanma yolculuunda yardmn bizden esirgememesini niyaz ediyorum. Dnya, eytan ve ehvet genindeki tuzaklardan bizleri korumasn diliyo-rum. Ltuf ve ihsanyla bizleri iki cihanda saadete erdirmesi duasyla bu kitab insana hizmeti kendine iar edinen herkese ithaf ediyorum.

Hakkn tecelli ettii gnl dnyasna sahip olabilmek dua ve temennisiyle

Vahit Gkta

koarsa azgn insan olabilmektedir. Nitekim ayet-i kerimede bu durum yle izah edilir: Nefse ve ona bir takm kabiliyet-ler verip de iyilik ve ktlkleri ilham edene yemin olsun ki, nefsini tezkiye eden (ktlklerden arndran) kurtulua er-mi, ktlklere gmen de ziyan etmitir. (ems, 7-10)

Tasavvuf insana kendini ve Rabbini tantmay hedefleyen bir ilim daldr. Bu ilim dal kendine insann olgunlamasn hedef koyar. nsan Rabbini ve kendini tanma hususunda aciz-dir. Bunun yannda insan acziyetini fark etmezse kendine ve evresine zarar verebilecek kibirli bir varlk da olabilmektedir. Nefs srekli insann mutsuz olmas yolunda farkl tuzaklar-la kiiyi kandrmak iin gayret sarf etmektedir. nsan ise bu mcadele ile sonsuza olan yolculuuna devam etmektedir. Mecnunun Leylaya yapt seyahat; nsann Kabeye yapt- seyahat ve yine insann kendine yapt seyahat arasnda farkllklar var gibi grnse de bu seyahatlerin ortak noktal oktur. Hepsi bir aray ifade etmektedir. Hepsinde bir asla ve sonsuz olana zlem ve aray vardr. Bu yolculuk son nefe-simizi teslim edene kadar devam edecek. Asl soru ise mehur sufi Cneyd-i Baddinin ifade ettii gibi; Gebe develer sa-lverildiinde, evler karlp atldnda yani kyamet gn, evimiz neresi olacak? Sabra yol kalmadnda nasl sabredece-iz? Alayabiliyorsak imdi alamak gerek. Yolculuk iinde insan nefsinin ve eytann esiri olmadan zgrce yoluna de-vam etme iradesini gsterebilirse ne mutlu? Bu kitapta insann kendisini tanmasna katk salayabileceini dndmz; tasavvufun muhtelif konularyla ilgili makaleler, tebli me-tinleri, tez tantmlar ve eviriler yer almaktadr. Bu yazlarn arasnda konu birliktelii bulunmamaktadr. Bu makaleler ve tebli metinleri arasnda konu birliktelii bulunmamaktadr. Makalelerin bazlar ortak yazarldr. Ortak almalarn da yer ald baz makaleleri bu ekilde kitap olarak neretmemi-ze izin veren Ali Tenik Beye ve Muhammed Ali Yldz Beye teekkrlerimi sunuyorum. Bununla birlikte yaynlanm

TASAVVUF TERBYENN GNMZ DN ETM-RETMNE

SUNABLECE MKNLAR1

Vahit GKTA

zet Bu makalede, din ve eitim, din eitimi, tasavvuf terbiye, din eitimi ve tasavvufi terbiyede gaye, bir yaygn eitim kurumu olarak tekke ve top-lumsal ilevi, gnmz din eitimine tasavvufi terbiyenin sunabilecei imknlar gibi konular genel erevede ele alnmtr. Konu ele alnrken bu disiplinin, yaygn ve rgn din eitimine katks farkl balklar al-tnda deerlendirilmitir. Tekkelerin yzyllar boyu eitim asndan ne tr fonksiyonlar icra ettii zerinde durulmutur. Tasavvuf disiplininin eitim retime salayaca muhtemel katklar; Eitim-retimin birlik-telii asndan, zihin kalp ve nefis kavramlarnn kavratlmas asndan, sevgi hogr ve gnl kavramnn kavratlmas asndan ara balklar altnda incelenmitir. znde bir eitim messesesi olan tasavvufun, din eitim-retiminin hedefleriyle rtt noktalar tespit edilmi ve bu iki disiplinin insan eitiminde uygulad metotlarn byk oranda ayn olduu grlmtr.

AbstractThis paper studies in general terms the issues of religion and education, religion education, sufi training, the purpose in religion and sufi educa-tion, and the opportunities that could be granted by sufi education to today's religion education. While analyzing the subject, the contributi-on of this discipline to formal and informal training have been assessed

1 Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 52-2 (2011), ss. 137-155."

TASAVVUF YAZILARI 14 TASAVVUF TERBYENN GNMZ DN ETM-RETMNE SUNABLECE MKNLAR 15

nsanlk tarihi kadar eskilere giden eitim, hayat boyu de-vam eden bir sretir. Eitim, bireysel geliim ve sosyal ye-terliliklerin kazanlmasna ynelik amal bir eylem olarak insana, kendi ftratn/isel doasn gerekletirmeye alt- srete birtakm zihinsel, bedensel, duygusal ve toplumsal yetenekler, davranlar ve bilgiler kazandrlmas ynndeki faaliyetlerin tmn ifade eder.2 Medeniyeti oluturan unsur-lar ele alnrken, dorudan ya da dolayl olarak din ve eitime de yer verilir.3 Modern ada eitim faaliyetlerinin bir rn olan bilim, tek gerek olarak grlmesine karn, ilk insandan beri var olan din ve ahlak fenomeninin de insanln gndemi-ne tekrardan girdiini rahatlkla syleyebiliriz.4nsan, ok byk bir potansiyel olarak yaratlmtr ve her

yeni doan insan, tertemiz olarak kendi hayatn ve kendi ev-resini yeniden dzenleme hakkna sahip klnmtr. Alemle-rin terbiye edicisi olan, btn varlklar halden hale getirerek olgunlatran, eitli iler yaptran, oaltan Allah'tr. nsan da, batan sona onun terbiye edici gcne tbidir.

Kkl bir gelenee dayanan tasavvuf, znde bir eitim messesesidir. Birey, tasavvuf terbiyenin nihayetinde, potan-siyelinde var bulunan eref-i mahlkat niteliini aa karr. Bir gnl eitimi ngren tasavvufta, gerek kiisel yani di-key ve derinlik boyutunda gerekse toplumsal yani yatay ge-nilik boyutunda sohbet, zikir, tefekkr, murakabe, hizmet ve rabta gibi ok eitli terbiye metotlar kullanldn gryo-ruz. Tasavvuf eitimi dier disiplinlerden hatta eitim yak-lamlarndan ayran temel faktrlerden belki de en nemlisi kiisel ve toplumsal eitimin birlikte yrtlmesidir.

2 Feyyat, Gke, Deiim Srecinde Devlet ve Eitim, Eyll Yay., Ankara, 2000, s. 126.

3 Will, Durant, Medeniyetin Temelleri, ev.: Nejat Muallimolu, Boazii Yay., stanbul, 1978, s. 15.

4 Bauman, Zugmunt, Postmodern Etik, ev.: Alev Trker, Ayrnt Yay., stanbul, 1998, s. 47-48; Mmtazer Trkne, Siyasi Bir Sorun Olarak Din Eitimi, Yeni Trkiye zel Says, Ocak-ubat, 1996, Yl: 2, sy.: 7, Ankara, 1996, s. 318.

under different titles. The functions that the sufi lodges have performed for centuries are highlighted from an educational perspective. Possible contributions of the discipline of tasawwuf to training and education are examined from the point of view of the integrity of Training Education, comprehending the concepts of mind, heart and soul, and understanding the concepts of love, tolerance and feelings. The points which tasawwuf, which is originally an institution of training, overlaps with the targets of religious training and education are determined and it is demonstrated that the methods applied by these two disciplines for human education are quite the same.

GiriFilozoflarn insan tanmlarna baktmzda u tanmlarn

n plana ktn grrz. nsan disharmonik bir varlktr. nsan dnen; bu yzden de atan bir arlktr. nsan karmak bir varlktr. nsan eksik ve zrl bir varlktr. nsan imknlar olan bir varlktr.

Dnya hayat ztlar ierisinde yaratlmtr. nsann da i dnyasna takva ve fcur, isyan ve itaat birlikte yklenmitir. Bu nedenle insan i dnyasnda olduu gibi, toplumsal hayat-ta da srekli gelgitler yaayan bir varlktr. Bu durumu Yunus Emre u dizelerde ne gzel ifade eder:

Hak bir gnl verdi bana, h demeden hayrn olurBir dem gelir d olur, bir dem gelir giryn olurBir dem sanrsn k gibi, ol zemher olmu gibiBir dem beretten doar, ho ba ile bostan olur dnyasnda ztlarla birlikte varolan insan, eitim ve ri-

yazetle kendini olgunlatrrsa olgun insan, hevasnn peinde koarsa azgn insan olabilmektedir. Nitekim ayet-i kerimede bu durum yle izah edilir: Nefse ve ona bir takm kabili-yetler verip de iyilik ve ktlkleri ilham edene yemin olsun ki, nefsini tezkiye eden (ktlklerden arndran) kurtulua ermi, ktlklere gmen de ziyan etmitir. (ems, 7-10) Ta-savvuf ve Din Eitimi insann bireysel ve manevi olarak ge-liimini salamay amalamaktadr. Dolaysyla iki alann da ortak konusu insan ve insann eitimidir.


ancak bu strabn heykelin tamamlanmasn da saladn ifade ederek ilenin olgunlatran ynne dikkat eker.7

lkemiz ok sayda kltr ve dinli topluluklara ev sahipli-i yapm, asrlardr farkl etnik, din ve kltr sahibi insanlar kavgasz bir arada yaatma tecrbesine sahiptir. Bu hogr ortamnn salanmasnda insanlara verilen din eitimin et-kisi ve tasavvufi gelenekten beslenmi slam anlaynn kat-ks inkar edilemez. Tarih boyunca medreseler ilim, tekkeler ise muhabbeti vermeyi baarmlardr.8 Tekkeler vastasyla tasavvuf, halka gerekli dini terbiyeyi veriyordu. Gayesi kalbi kibir, kin, haset, yalan, riya, dedikodu ve eitli baya hrs-lardan temizleyerek ona hayr, Hakka ve Hakkn kullarna hizmet itiyak, menfaatlerden arnma, merhamet ve adalet sevgisi, derece derece ak halinde varlklara hrmet duygular doldurmaktr.9

Tasavvuf, bir ilim olduu kadar ayn zamanda bir hl ve eitim iidir. Bu sebeple gerek ferd gerekse toplumsal hayat-ta derin izler brakan nemli messeseler kurmutur. Bun-lardan biri de, hedefi insan rhunu terbiye etmek ve insan d dnyann tesirlerinden kurtarp i lemine ynlendirerek iindeki mutlak hakikate ulatrmak olan tarikatlardr. Tarikat-larn gayesi, nefsi kt sfatlarndan temizleyerek rhu insan vcdunda hkim klmaktr. Bu gayenin gereklemesi iin birtakm usl ve esaslar gelitirilmitir.10 Toplum hayatmzda, din hayatn adeta bir katalizr saylabilecek tasavvuf bilgi ve yaay biiminin pek nemli bir yeri vardr. Dolaysyla

7 Alexis Carrel, nsan Denen Mehul (trc.: mer Durmaz), stanbul 2005, s.193.8 Sleyman Uluda, slam Dncesinin Yaps, (Dergah Yaynlar) stanbul

1999, s. 155.9 Mustafa Kara, Din Hayat Sanat Asndan Tekkeler ve Zaviyeler, (Dergah Yayn-

lar) stanbul 1999, s. 225.10 H. Kmil Ylmaz, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarikatlar, stanbul 2004, s. 231-

236; Osman Trer, Letif-i Hamse, DA, XXVII (Ankara 2003), s. 143; Ra-mazan Muslu, Halvetiyyede Etvr- Seba Yazma Gelenei ve Sofyali Bl Efendinin Etvr- Seba Rislesi, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2007, sy.; 18, ss. 43-63.

nsanln ilk mrebbleri olan peygamberlerin, gerek rislet ncesi gerekse rislet sonrasnda el-Rabb tarafndan nasl terbiye ve takviye edilmi olmalar son derece nemli-dir. Peygamber Efendimizin Beni Rabbim eitti (eddeben) ve eitimimi (tedb) ne gzel yapt! hadisini Mnv yle aklamtr: Hazreti Peygamberin Rabbim beni eitti de-mesi Bana nefsin eitimini, zhir ve btn ahlakn gzelleti-rilmesini retti. anlamndadr. Edepten kastedilen ise gzel ahlak ve mktesep ilimler nevinden tahsil ettii her eydir. Grld gibi tedb kelimesi eitim ve retimle doru-dan ilikili olarak Yce Eitici ile sevgili kulu arasnda gerek-leen etkileme ve ynlendirme hadisesidir.5

Dier slm ilimlerde olduu gibi tasavvuf asndan da peygamberlik kurumu bir yandan sz konusu ilimlerin kay-nan tekil ederken, dier yandan, metodolojilerinde vazge-ilmez kurucu bir unsur olarak arln hissettirir. nsann eitimine balang, kendisinin mkemmel olma-

dn, birok eksiklikleri olduunu anlamas ve kabullen-mesi, eitimi kabul edecek bedensel ve ruhsal hazrlk iinde bulunmasdr. Eitimin her kademesinde bu saylanlar, yani ihtiya duyma, yetenekli olma ve hazr bulunma unsurlar ge-reklidir.

Tasavvuf eitim, sarp bir yokuu kmaya benzetilebilir. Menzile varmak iin, trl ilelere gs germek gerekebilir. Daha geni bir bak asyla, kolaya giden yolun zordan geti-ini, hatta bunun ilhi bir kanun olduu da pekl sylenebilir.6 Alexis Carrel, insann, kendisini yenilemesi, yeniden kurmas iin strap ekmek zorunda olduunu vurgular. nsan, hem mermere hem de heykeltraa benzeten Carrel, mermere e-kil vermek zere vurulan her eki darbesinin, ac vereceini

5 hsan Kara, Din Eitimi, Din Hizmetleri ve Tasavvuf, Diyanet lmi Dergi, cilt: XLII, say: 2, Ankara, 2006, s. 114.

6 Zorlukla beraber, kolaylk vardr nirah, 94/5-6 ayetleri bu balamda oku-nabilir.


mek olan tasavvufun bunun zirvesi olan ahsiyetleri hayat hikyelerinin anlatlmas ve rnekleme metoduyla eitime katk salamtr.13 Menkbelerin gnmz eitimine katklar eitli ekillerde salanabilir. Konuyla ilgili akademik alma-snn sonu ksmnda Emine Gen retmenlere tavsiye olarak unlara dikkat ekmektedir: Trk mill eitimin amalar sa-ylrken ahlaki, manevi deerleri benimseyen, beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakmndan dengeli ve salkl ekilde gelimi bir kiilie ve karaktere sahip kiiler yetitirmekten bahsedilmektedir. Bu genel amacn ders programlar ile so-yut hle geldiini grmekteyiz. zerinde durulmas gereken konu, bu temel insani deerler ve davranlar yetien yeni nes-le hangi aralar kullanlarak en etkili biimde kazandrlaca-dr. zerinde altmz menkbelerin bu amac gerekletir-mede kullanlabilecek aralardan biri olmas mmkndr.14 Yani sadece din eitimi asndan deil yerine gre bir Trke, Sosyal Bilgiler, Tarih, Edebiyat vb. derslerde, gen nesil iin rnek olay ve kiiler olmas asndan menkbelerden yarar-lanlabilir.

13 Bir tasavvuf dnceye mensup olan insanlarn mritlerini ve tasavvuf adap ve erknn iyice tanmalarn salayan menkbnmeler, ayn za-manda propaganda arac olarak da kullanlmtr. Manzum, mensur ve manzum-mensur kark olarak yazlabilen menakpnameler, daha ziyade mensur olarak kaleme alnmtr. Bu eserler, edeb deerlerinin yannda tarih, sosyal, kltrel ve ayn zamanda manev dnyamza k tutmalar bakmndan da nemli kaynaklar arasnda yerini alr. Bkz. Mustafa Gne,Klsik Trk Edebiyatnda Menkbnameler ve Menkb- Akemseddin, Uluslararas Sosyal Aratrmalar Dergisi = The Journal of International Social Re-search, 2011, cilt: IV, say: 16, s. 166. Ayrca menkbnmeler blge, ehir ile cmi, medrese, trbe gibi trl meknlarn tarihlerine dair bilgileri de ihtiva ederler. Bkz. Mehmet eker, Menkb-nmelerin Trk Kltr ve Eyp Ta-rihindeki Yeri, Tarihi, Kltr ve Sanatyla VIII. Eypsultan Sempozyumu: Teb-liler (7-9 Mays 2004),, Eyp Belediyesi Kltr Yaynlar: 26, stanbul, 2004, s. 191. Menkbnmelerin kltr tarihimizdeki yeri ile ilgili olarak bkz. Ahmet Yaar Ocak, Kltr Tarihi Kayna Olarak Menkb-nmneler, Trk Tarih Ku-rumu Basmevi, Ankara, 1997, 130 s.

14 Emine Gen, Menkbnme Edebiyatnda nsan Eitimi, GEBE, Yksek Lisans Tezi, Dan.: Yrd. Do Dr. Mustafa Tat, Ankara, 2006, s. 88.

tasavvuf eitim, gnmz eitim retiminin her alana katk salayabilecek niteliktedir. imdi tasavvufun yaygn ve rgn eitime katklarn ele almaya alalm.

1. Yaygn Din Eitimine KatklarDin eitiminin bir alt disiplini olan yaygn din eitimi ve

yetikinlerin din eitimi bu alann nemli problemlerinden-dir. Tm dinlerde olduu gibi slam dininde de din eitimi yaygn din eimi olarak balam ve zaman ierisinde rgn halini kazanmtr.11 Tasavvuf bu manada gemite olduu gibi gnmzde de din eitiminin bu alanna nemli katklar salamaktadr. Tasavvuf okullarn insan eitimi metotlarnn banda zikir ve sohbet gelmektedir. Sohbet metodu Ayn za-manda Hz. Peygamberin de sahabeyi yetitirme metodudur. Bunun yannda popler tasavvuf kitaplar diyebileceimiz Abdulkadir-i Geyln (. 561/1116)nin Fethr-Rabbn, Yunus Emre (. 1321)nin Risletn-Nushiyye, Krehirli Ak Paa (. 733/1332)nn Garibnme, Erefolu Rm (. 874/1470)nin M-zekkin Nfs, Ahmet Bcn (. 870/1466?)n Envrul-kn, Yazcolu Mehmet (. 857/1453)in Muhammediye, mam- Rabbn (. 1034/1624)nin Mektbt adl eserleri12 Anadolunun hemen her kesinde yzyllarca okunmu ve hatta ezberlen-mitir. Bu kitaplar, din eitimiyle ilgili ara gere ve imkanlarn yetersiz olduu muhtelif corafyalarda halkta dini eitim nok-tasnda bir bilin olumasna katkda bulunmutur.

Tasavvufi hayatta pek ok yaygn eitim terbiye usulu ol-makla birlikte bunlar u balklar altnda toplayabiliriz:

1. Sohbet: Hal transferi ve toplumun bilgilenmesine katk-lar salamtr.

2. Menkbe anlatm: Gayesi ahlak adamlar yetitir-

11 Cemal Tosun, Yetikinler Din Eitimi: Mahiyeti, mkanlar ve Problemleri, Uluslar aras Din Eitimi Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997, s. 222.

12 Bu eserlerin geni tantm iin bk. Mustafa Akar, Tasavvuf Tarihi Literatr, z Yay., stanbul, 2006, ss. 293-305


etmi, eriattan taviz vermeyen, farkl anlaylara hogryle bakan kendinden emin bir ahsiyettir. Halk cephesinden ba-kldnda da tesirli konumalaryla gnlleri fetheden bir uyarc, hastalklar tedavi eden bir tabip, idarecilerle kendi-leri arasnda bir arac hatta hm, dilenmeyen ve fakat ihtiya sahiplerine karlksz datan bir yardmseverdir.16

Ancak Osmanl dneminde bu denli toplamsal ve ferdi bir fonksiyon icra eden tasavvufi hayatn yaygn eitim kurumu diyebileceimiz tekkelerin kapatlmas tarihi bir krlma ya-anmasna neden olmutur. Trk toplumunun yaygn eitimi-nin merkezini tekil eden tekkelerin kapatlmas neticesinde meydana gelen boluk ok ksa srede fark edilmi ve yerini doldurmas dncesiyle alan kurumlar maalesef halkn ei-timine katk salamad gibi kan uyumazl nedeniyle ksa srede kendiliinden kapanmak zorunda kalmtr.17 Daha sonra ve gnmzde ise Diyanet ileri bakanl yaygn din eitim hizmetlerini baarl bir ekilde yrtmeye muvaffak olmutur.

2. rgn Eitim Kurumlarnda nsan denen canl varln en temel haklarndan birisi ei-

tim ve renim hakkdr. Eitim ve retimin ne zaman bala-yaca konusunda eitimciler farkl grler ortaya koymu-lardr. Baz pedagoglara gre eitim insann dnyaya gelme-siyle balar, bazlarna gre ise daha erken dnemde yani anne karnndayken balar.18 lkemizde din eitiminin ne zaman ve nasl verildiinin zerinde duralm sonra da bunun bireyin dini anlama ve uygulamasna olumlu ve olumsuz etkilerini tartalm.

16 Reat ngren, Osmanlda Sfilerin Farkl Toplum Kesimleriyle liki Tarz-lar slam Aratrmalar Dergisi, stanbul, 1999, say 3, ss. 9-22

17 Mustafa Kara, Metinlerle Gnmz Tasavvuf Hareketleri, Dergah Yay., stanbul, 2002, s. 190.

18 Suat Cebeci, Din Eitim Bilimi ve Trkiye de Din Eitimi, Ankara, Aka Yay.1996, s.38

3. Halkn ahlakn gzelletirmek amal herkesin anlaya-bilecei popler kitaplarn yazlmas her alanda bir eitim -retim faaliyetini canl tutmutur.15

4. Tarkat ekolleri ierisinde yataktan kalktan gnlk ha-yatn her an ve alanna edebin hakim olmasn ngren grup ii grerek ve yaayarak renmeyi tatbik eden terbiye usulle-ri toplum ii muaeretin yerlemesini salamtr.te bu usulleri benimseyen Anadolu erenleri sz ve dav-

ranlaryla slamn dnyaya almasna vesile olmulardr. ncelikle Anadoluya slam nce bu rnek ahsiyetler vasta-syla gelmitir. Pir Sultan Abdallar, Hac Bekta- Veller, Yu-nus Emreler hem sylemiler hem de kendileri sylediklerini yaamlar. Syledikleri dizeler bugn bile taze ve canlln korumaktadrlar.

Bunun yannda tasavvuf eitim merkezleri olarak ina edilen tekkeler ise Trklerin Anadoluya yerlemesiyle birlik-te balayan Trkleme ve slamlama srecinde tarih bir rol stlenmilerdir. Sfiler toplumun her kesimiyle yakn temas iinde olmulardr. Sfilerin farkl toplum kesimleriyle iliki-leriyle alakal u szler nemlidir: Szgelimi lkeyi yneten-ler asndan bir sf, kurulu yllarnda topra imar eden bir bahvan, el emei ile geinmeye alan bir ifti, sefer ann-da orduya destek olan gnll bir askerdir. Ykseli ve refah dneminde ise, bir ksm sanat ve meslek dallarnda yetimi sanatkar, sz sohbeti dinlenen bir mrid, fetihler srasnda askerin maneviyatn ykselten bir vaiz, maddi ihsanlara ilti-fat etmeyen kanaatkar bir dervitir. lmiye mensuplar naza-rnda ise, sanatkarln yan sra ilm-i zahirle ilm-i btn cem

15 Osmanlnn kurulu asrlarnda yaygn olarak okunan ve okutulan baz din-tasavvuf eserlerin ksa tantmlar iin bkz. Mustafa Kara, XIV. ve VX. Yzyllarda Osmanl Toplumunu Besleyen Trke Kitaplar, UFD, Say: 8, Cilt: 8, Bursa, 1999, ss. 29-58. Din Eitimi asndan tasavvuf eserlerin ince-lenmesi kukusuz ok faydal olacaktr. rnek olarak bkz. brahim Cokun, Mesnev rneinde Yetikinler Din Eitiminde Kssa Kullanm, ASBE, Yksek Lisans Tezi, Dan. Prof. Dr. Cemal Tosun, Ankara, 2006, 136 s.


ahsiyettir, hem retmen hem de eitmendir. Sfiler dini bilginin retiminde kl ilminden istifade ettikleri kadar hl ilminden de istifade ederler. imdi de gnmz din eitimine tasavvuf terbiyenin su-

nabilecei imkanlar ele alalm.

2. Eitim ve retimin Birliktelii Asndan Eitimbilimciler renmenin, etki ve tepkinin gcne ve

tekrarna bal olarak farkl dzeylerde gerekletiine dik-kat ekerler. Buna gre renme alanlar 1.Bilisel (Bilgi) 2. Duyusal (Duygu) 3. Psikomotor veya devinsel (beceri) alan-lardr. Bu alan birbirinden bamsz dnlemez. Bu alanlardan birinin eksik olmas renmeyi olumsuz etkileye-cektir.

Din eitimi, ou zaman yn verici tler, emir ve yasak-lar, kurallar btn olarak ele alndnda karakter geliimin-de beklenen olumlu tesiri gerekletirememektedir. Halbuki din bir ynyle iman, bir ynyle amel, bir ynyle de duy-guyu ifade eden bir btnlk arz eden yapya sahiptir.21 Bu ynlerden birinin ihmal edilmesi olumsuz neticeler doura-caktr. Dnin duygu yn hi phesiz tasavvufun sevgiye da-yal reti ve grleriyle tamamlanacaktr. Bu manada din eitiminde tasavvufun verecei mesajlar tamamlayc rol oy-nayacaktr.

Hz Peygamber (s.a.v) insanlar dini konularda hem bilgi-lendirmi, hem de onlara rnek olarak eitmitir. Peygamber eitim ve retimi paralel yapmtr. Gnmzde de din ei-timinde eitim ve retim paralel gitmelidir. Bunun iinde ta-

ulamak hedeflenir Tasavvuf eitimde davranlarn srekli tekrar ile bilgiye ulalr. Bu sretle elde edilen bilgi, sfiye has ve onun i tecrbe-lerinin neticesinde elde ettii marifetin bizzat kendisidir. akir Gztok, Tasavvuf Eitimde Bilginin Elde Edilmesi, Tasavvuf lm ve Akademik Ara-trma Dergisi, Yl:2, Say: VI, Ankara, 2001, s. 91, 102.

21 Mualla Seluk, ocuun Eitiminde Dn Motifler, Trkiye Diyanet Vakf, An-kara, 1991, s. 14.

Gnmz Trkiyesinde din eitimi Milli Eitim Bakanl ve Diyanet leri Bakanl kanalyla belli bir mfredat er-evesinde okutulmaktadr. Hem mfredatn hazrlan hem de okullarda okutulmas modern eitim retim metotlaryla gereklemektedir. Ancak bu kurumlarda din eitiminden zi-yade din kltr retiminin verildiini sylemek daha uy-gundur. Zaten okullarda bu amala verilen dersin ad da Din Kltr ve Ahlak Bilgisidir. Kuran Kurslarnda ise eitim zo-runlu deil, istee baldr.

lkemizde gerek rgn ve gerekse yaygn din eitiminin temel amac insanlara bir din empoze etmek deil, din hak-knda doru bilgiler vermek ve yapacaklar tercihlerde onlara yardmc olmaktr.19 nk okullarda verilen din retimin-den asl ama dinler hakknda genel bilgiler vermek ve ibadet kavramn ve yapln retmektir. Niin sorusundan ok nasl sorusuna yant vermektir. retmen sadece mfredatta olan retir, eitim yaanarak deil sadece szle ifade edi-lir. Bilgi oktur ama bu bilgiler bireyin ihtiyacna gre deil de mfredeta gre olduu iin gnlk hayatta yeri ok azdr. Yine retmenlerimizin din retimini ve eitimini bir inan olgusu olarak grmeyip bir meslek olarak grmeleri ise ayr bir problemdir. Bu eitim ve retimin paralel gitmeyeceinin ve zaten de gitmediinin en gzel rneklerindendir. ret-menlerin rehber ve rnek olmad alanlar verimsiz olmutur. rnein sanat okullarnda renilen bilgi atlyede deil de snfta yaplyorsa rencinin teorik bilgisini pratie aktarma-s ok g olacaktr. Din eitiminde de durum ayndr. Eer retilen bilgiler yaanmyorsa halka etkisi fazla olmayacak-tr. te tasavvuf gnmz din eitiminin bu eksik ynn tamamlayabilir. nk tasavvufta bilgi, amel ile yorularak hayat szgecinden geirilerek verilir.20 Mrit hem rnek bir

19 Mualla Seluk, Genlik a ve nan Olgusu, s.220 Modern eitim sistemlerinde verilen bilginin birtakm davranlar kazan-

drmas istenirken, tasavvuf eitimde davranlar vastasyla gerek bilgiye


konulara bakn ksaca grmek gerekir. Tasavvuf'un din an-lay, eratn din anlayndan daha farkl; kendince ondan daha ileridir. Medrese mezunlarnn savunduu "erat yolu", bir takm sfilere gre menfaate dayalyd ve insanlar te dn-yada Cennet'e ulatrmay amalyordu. Bunun iin insanlar ibadet ve dier din davranlar yapmak zorundaydlar. Mu-tasavvflarn amac ise, Cennet gibi, kendi nefislerinin rahat edecei bir yere ulamak deil, yce Allah'n ztnda erimekti. Bu durumun veciz ve ineleyici bir tasviri Yunus tarafndan yle yaplmtr:

Cennet cennet dedikleri Birka kkle birka huri steyene ver sen anBana Seni Gerek Seni''Tasavvuf manadaki bilgi ve ilim hibir zaman insana ken-

disini unutturmamal, bilakis onun kendi zn bulmasna yardmc olmaldr. Oysa uygulamada, ilim insan dnya ha-yatyla o kadar ok megul ediyor ki, onun kendini bilme ve renmesini uzun yllar engelliyor.

Medreselerin eitim amac, genelde baz din bilgilerin rencilere ezberletilmesi veya retilmesi seviyesinde kal-mtr. Halbuki eitimin ilk ve en nemli gayesi, insann ken-dine dnmesi, kendini tanmas ve kendini eitmesidir. Ken-dini tandktan sonra, kendi varoluunu anlamlandrma a-sndan Allah tanma din eitiminin hedefleri arasndadr.23 Bunun yannda mehur mutasavvfmz Yunus Emre insana kendisini ve dolaysyla da Hakk tantmayan bilginin yeter-siz olacan, bo bir emek olacan u dizelerle ifade etmek-tedir:

"lim ilim bilmektir, lim kendin bilmektir Sen kendini bilmezsen; bu nice okumaktr?

23 Bayraktar Bayrakl, Mukayeseli Eitim Felsefesi Sistemleri, FAV Yay., stanbul, 1999, s. 153.

savvuftaki insann eitilme yntemleri gnmze uygun hale getirilerek verilmelidir. nk gnmzde problem retim problemi deil, eitim problemidir.

Bilginin, buna sahip olan insan tarafndan zmsenmesi ge-rekmektedir. Aksi takdirde hazr bulunuluu tamamlanmam birey bilgiyi dntremeyecek ve bilgiden hasl olacak hede-fe ulalamayacaktr. Tasavvufun eitim anlay, bir zamanlar ok yaygn olan medrese eitiminden farkl, hatt baz alardan ona tamamen zt idi. Bu farkllk ve ztlk konu, ama, metot ve kurumlar bakmndan idi. Medreselerde retimin ana konusu din idi. Din ise, bu dnyada ve ahirette Allah'n dosdoru yo-lunun artlarn veriyordu. Medresenin insanlar eitme biimi, onlarn nefsan duygular arasnda dengeli biimde yaamala-rn salamaya ynelikti.22 Buna ramen insann kendini ger-ekletirmesinde bu eitim yetersiz kalmaktadr. Bu aamada hakikat ve marifet noktasndaki eksikleri tasavvuf kapatmak-tayd. Tasavvuf eitiminin rn olan "rif" ile medrese eiti-minin rn olan "lim" arasnda nemli farklar vard. lim her zaman kitaplara baldr; renme yoluyla, akl ve dnce yoluyla Allah'a varmaya alr. Fuzulnin msralarnda bu du-rum yle ifadesini bulmutur:

lim kesbiyle pye-i riftArzu-y muhl imi ancak Ak imi her ne var lemde lim bir kl kl imi ancak.Tasavvuf eitimin rn olan arif ise Allah'ta, Allah ile

yaamay zevk bilir, hakikatlar anlamada keif metodunu da kullanr. Konunun rahata anlalabilmesi iin, tasavvufun bu

22 Tasavvufta insan daha kompleks bir varlk olarak ele alnarak sistematik bir eitim yaplr. rnein "Suf psikolojisinde tekml prensiplerine dayal bir insan ruhu modeli vardr: Ruh yedi yn ya da boyuta sahiptir: Mden, nebt, hayvn, insan, rh, srr ve srlarn srr boyutlarnda. Bunlarn hepsi yedi bilin dzeyine sahiptir. Tasavvufta hedef bunlarn hepsinin den-ge ve uyum iinde almasdr. Bkz. Robert Frager, Kalp, Nefs ve Ruh, ev. brahim Kapaklkaya, stanbul, 2003, s. 30.


yapmayan birey iin eitim hedefine ulaamam demektir. Sevgiye dayal eitim bu noktada kalplayc din eitiminin karsnda en gzel metot ve yoldur.

Din eitiminin insann kiilik geliimine katkda bulunma-s gerekmektedir. deal insann kiilik geliiminde olmas ge-reken unsurlar unlardr: Zihinsel Geliim, Duygusal Geliim, Ahlki Geliim, Ruhsal Geliim. Bu unsurlar iinde barnd-ran din eitimi, genleri bilgili, salkl, eletirel dnme be-cerisine sahip, anlayl; iinde yaadklar din adan oulcu topluma empatik ve anlayl bir yaklam gsteren; salam ahlaki deerleri olan ve doru ahlaki kararlar alabilme kapa-sitesine sahip, zengin bir ruhsal hayata sahip, bakalarnn bu tr hayatlarna saygl ve takdirkar yaklaabilen bireyler ola-rak eitmeyi hedefler. Bu nitelikteki bir birey iyi insan idea-line yaklaacaktr. Bu noktada sayg temelli din eitimi insan iin en gzel eitim metodlarndan biridir.26

Din tecrbeler muhteemdir, bir baka deyile din duy-gular ciddiyet duygusuyla rlmlerdir. nsan beden ve ruh ikilisinden mteekkil bir varlktr. Yani suret mana bu bilin-cin olumasnda szden daha ok hle nem veren tasavvu-fun salayaca katklar hayli fazladr. Bu bilincin olumas ncelikle eitimi amalanan insann iyi tannmasna baldr.

Gnmzde din eitiminin de zerinde durmas gereken temel hedefleri yle sralayabiliriz. -Zihin eitimi -Kalp ei-timi -Nefis eitimi. Modern eitim sistemleri bu aamann eitimi iin tasavvufun yntemlerinden faydalanmak zorun-dadr. Bilince dnmemi bilgi etkisiz bilgidir. Hatta yanlg-lara gtren bilinci bulandran bilgidir. Bu nedenle din reti-mi bir bilgi verme vastas olmakla beraber bu bilginin bilince dnmesinin yollarn da gstermektedir.27 Her varlkta ol-

26 John Shepherd, ngiliz Eitiminin Kiilik Geliimine Katks, Uluslaras Din Eitimi Sempozyumu, Ankara 1997, ss. 86-89; Zeynep Nezahat zeri, Okul n-cesi Din ve Ahlk Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul, 2004, s. 61.

27 Mualla Seluk, Din retiminin Kuramsal Temelleri, Uluslar aras Din Ei-

Okumaktan ma'na ne; Kii, Hakk' bilmektir n okudun bilmedin, ha bir kuru emektir.24 nsann tekaml iin gerekli olan bu eitim-retim bir-

likteliini okullarda ve kitaplarda retilen bilginin yannda, kiinin ruh dnyasn da tatmin ederek salamamz mmkn-dr. Dolaysyla kiinin bilgi, duygu ve beceri alanlarnn bir-likte takviye edilmesi ahsiyet ve bilgi btnlnn salan-masna yardmc olacaktr.

Btnsz zhir, zhirsiz btn olmad gibi insan akln muhatap alan medrese eitiminin de mutlaka insann ikinci kanad olan kalbine hitap eden bilme yannda yapmay n-gren ve tevik eden tasavvufi eitim usullerinden gnmz eitiminin almas gereken ok nemli rnekler bulunmakta-dr.

4. Zihin, Kalp ve Nefis kavramnn Kavratlmas Asndan Din eitiminin temel hedeflerinden biri de ahsiyet ina-

sdr. Tasavvuftaki seyr u slk uygulamasnn temel gayesi insann ahsiyet yaplanmasdr.25 Birey doutan getirdii yeteneklerle evreyle etkileim sonucu davranlarn olutu-rur. evreyle etkileim, yeni davranlar kazanmak bir baka ifadeyle eitilmek demektir. Eitim olmayan icat edemez, sa-dece olan gelitirir. Eitimin temel fonksiyonu bireyin dou-tan getirdii yetenekleri gelitirerek biyolojik insan kltrl insan haline getirmektir. Din eitimi de bu etkileim srecinde renciyi ve eitim alan kiiyi belli bir kalba sokmay ama-ladnda, eletirel dnceye yer vermez. Bylesine empoze edici, davran kalplarn dayatc din eimi, kabiliyetlerini kullanamayan bir birey oluturur. Akl yrtme, zihinsel ana-lizler yapma, sentezlere ulama, deerlendirme, yorumlama

24 Yunus Emre, Rislat al-Nushiyye ve Divn, (Yay. Abdlbaki Glpnarl), Eskie-hir Turizm ve Tantma Dernei Yay. 1965, s. 163.

25 Hasan Kamil Ylmaz, ahsiyet nas ve Tasavvuf, Gnl Penceresinden, Er-kam Yay., stanbul, 2006, s. 132.


rna stn tutan insanlarn yetitirilmesine ihtiya duyuldu-unu belirtirler.29

Dolaysyla insanda nefsani arzularn terbiye edilmesi ko-nusunda tasavvufun ngrm olduu yntemler din eitim retiminde amalanan bilincin olumas hususunda nemli katklar salayaca kukusuzdur.30

5. Gnl, Sevgi ve hogr Sevgi ve hogrnn en fazla gsterilmesi gereken yerle-

rin banda din eitim ve retimi verilen yerler gelmelidir. zellikle gnmzde insanlarn zihinlerinin fazlaca kart-rld ve neyin doru neyin yanl olduunun fazlaca ayrt edilemedii bir karmaklk yaanmaktadr. Baz kavramlarn anlam kaymasna urad, bazlarnn iinin boaltld ve anlamszlatrld bir bulanklk dnemi yayoruz. nsanla-rn her biri farkl farkl yaratlmtr. nsan davranlar statik deil, dinamiktir, dolaysyla her an deiebilir. nsann dier varlklardan bir fark vardr. Dier varlklar, belli bir zaman ve mekn diliminde, kendilerinin yapacaklar ilere gre bilgi ve yeteneklerle donatlmlardr. Bu dnyada kendiliklerinden bir sistem kurup gelitirmeleri mmkn deildir. nsanlar ise, btn dier varlklardan farkl olarak, dinamik bir yapda ya-ratlmtr. Onlara, dier varlklardan ayr olarak dil, akl ve en nemlisi olarak Allah'tan nemli mesajlar bulunan bir gnl verilmitir.

Din eitim- retim uygulamalarnn en nemli hedeflerin-den biri rencide dini ilgi ve merak canl tutma, din hakkn-da dnme yetenei gelitirmedir.31 Sevgiye dayal eitim,

29 Saffet Sancakl, Hz. Peygamberin Erdemli nsan Yetitirme Balamnda sar (Diergamlk) Kavramna Verdii nem, , Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2006, sy.: 17, ss. 29-56.

30 Suat Cebeci, Din Eitim Bilimi ve Trkiye de Din Eitimi, Ankara, Aka Yay.1996, s.45

31 Beyza Bilgin, Eitim Bilimi ve Din Eitimi, Ankara niversitesi lahiyat Fakl-tesi Yay., Ankara, 1988, s. 95.

duu gibi, insanda da birbirine zt iki unsur, beden ve ruh, madde ve mana birlemitir. nsana irade verilmi ve bu irade-yi kullanma yetkisi verilmitir. nsann iradesini doru bir e-kilde kullanabilmesi iin nefis eitiminden gemesi gerekmek-tedir. rnein; mutasavvflar ve slm ahlklar, Kurndan aldklar nefs-i emmre kavram erevesinde, kiiliin ham, drtsel ve en alt derecesini ortaya koymaya almlardr. Freudun id kavramyla izh etmek istedii kiilik blm de mutasavvflarn nefs-i emmre tanmlaryla birok ynden benzerlik gstermektedir. Freudun id kavramyla bilim dn-yasna kazandrd gereklik, ondan ok daha nce mutasav-vflar tarafndan nefs-i emmre kavramyla, asrlar boyu kii-lik eitiminde kullanlmtr.28 nsann bu ynnn eitimle terbiye edilmesi gerekmektedir. Yine bakalarnn iyiliini dnmek, yararna davranmak; hazlarn artrmak, aclarn dindirmek, bakalarnn yarar iin kendi isteklerinden zveri-de bulunmak ve tutkularn snrlamak sosyal hayatn gelecei asndan fevkalade nemlidir. Dier btn ahlk faziletlerde olduu gibi, diergamlk da insanda bir huy ve meleke hali-ne gelmekle kazanlm olur. Bunun meleke halini almas da bu alandaki davranlarn rnek alnmasna ve gl bir irade eitimine baldr. Dnrler, diergaml insanln ahlk ve kltr bakmndan gelimesinin art olarak grrler. Ei-tim ve retim yoluyla bakalarnn karlarn kendi karla-

timi Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1997, s. 29; Bilgi ile amelin uyumlu olmas gerektiini Hz. Muhammed (s.) de yle ifade etmektedir: nsanlar helak olur da sadece limler kurtulur; limler de helak olur da sadece ilmi ile amel edenler kurtulur; amel edenler de helak olur da sadece ihlsla amel edenler kurtulur. Kefl-Hafa, II/312; Bu konu da Kuran Kerimde iman edenler ve Salih amel ileyenler ifadelerinin pepee gelmesiyle belirtilmektedir. Yine teorik bilginin sinede yk olacan sahibini eekletireceini Allah Tel Cuma sresinde yle ifade etmektedir: Onlar kitap ykl merkepler gibidir..Cuma, 62/5.

28 Abdurrahman Kasapolu, Yusuf ve Zleyha Asndan Kuranda Nefs-i Emre Kavram Freudun d Kavramyla Bir Mukayese, Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Ankara, 2006, sy.: 17, ss. 57-71.


mektedir. Mridler bu anlamda insan/recisini/mridini yakndan tanma konusunda ok baarl eitmenlerdir. Mr-idin verdii dersler hem genele ayn, hem kiiye zel farkl olabilmektedir.

Mridlerin yaptklar eitim iki trldr. Birincisi herkese ak olarak yaptklar vaaz ve sohbet tarznda kendini gsterir. Bu tr vaaz ve sohbetlerle mridler toplumun din ve ahlak ynden eitilmesine gayret sarfederler. Ehliyetli mridlerin yaptklar vaaz ve sohbetler hem daha ok kimse tarafndan takip edilmekte hem de daha etkili olmaktadr. lmi, irfan ve manev otoritesiyle tannm mridler, toplumda genellikle ehli tarik olmasn veya olmasn herkes tarafndan sevilip sa-ylmakta, bu yzden toplum zerinde dern ve manev bir otorite kurarak onlarn eitimi ve ird konusunda msbet tesirler icra etmektedir. kincisi tarikat ii bir eitim olarak eyh-mrid ilikisi zerine kurulu, gnll bir balanma ile balayan eitim srecidir.34

Tasavvuf eitim anlaynn temelinde u inan vardr: nsan en gzel zelliklerle donatlarak yaratlm, ancak baz olaylardan sonra bu imtihan ortamna, bu aldatc ve pisletici dnyaya atlmtr. Bu arada madd ve manev nefis istekleri de insann zellikle iinde yaad sosyal yapy alabildiine bozmutur. Eitimin hedefi, nce kiinin gemiinden kalan zihinsel ve ruhsal yaplanmay (vaziyet allar) silerek zihnini ve bilincini berraklatrmak; sonra onlar ilk ktklar saf kay-naa, Tanr'nn zne geri gnderrmektir. Bu da eitli kade-meler halinde gerekletirilir.

Sonu olarak Osmanlda yzyllardr eitimin hedeflerin-den biri olan birlikte yaama kltrnn geliip yaygnlat-

34 Osman Trer, Bir Eitim Messesesi Olarak Tasavvuf, slmda Aile ve ocuk Terbiyesi (I), Tartmal lm Toplantlar Dizisi, SAV, Edtr. Prof Dr. brahim Canan, 2005, s. 288; Ayrca bkz. hsan Kara,Din Eitimi, Din Hizmetleri ve Tasavvuf, Diyanet lmi Dergi, cilt: XLII, say: 2, An kara, 2006, s. 116-117.

kiinin gnlne hitap eden eitim32 bu ihtiyac karlayabile-cektir. Beklenir ki, insan duyu organlaryla toplad alglar dzenleyip daha st bilgi sistemleri kursun, birbirleriyle anla-abilsin, dnsn, gnlndeki kilidi aarak Allah'n oradaki mesajn okuyabilsin. Burada insana yardm edecek akl, g-nl ve duyu organlarnn yan sra, gemi insanlarn binler-ce yllk tecrbeleri, bilgi birikimleri, Allah'n peygamberleri vastasyla gnderdii kitaplar ve bu peygamberlerin rnek yaaylar da insann gerei arayp bulmasnda en deerli yardmclardr.

Eitimde gnl faktr, bireyin ahsiyet yaplanmasnda ve toplumun iindeki birlik ve dirlik balarnn gelimesinde nemli bir rol stlenmektedir. Sevgi ve merhamet merkez-li bir eitim, zgvenin salanmas bireylerin kabiliyetleri-nin ortaya karlmas ve din eitiminin hedeflerinden biri olan ferd ve toplumsal bar ve huzurun salanmasna katk salayacaktr.33

Eitim iinin iki nemli unsuru vardr; eitilen ve eiten. Eitimin olabilmesi iin rencide uygun bir tabiat, akl, yete-nek ve renme ihtiyac bulunmaldr. Eitimdeki artlardan biri verilen grevlerin harfiyen yerine getirilmesidir. Tasavvuf eitiminin birinci art da, mride teslimiyettir. nk mr-it, rencilerinin zelliklerini ok iyi tanyarak onlara uygun eitim metotlarn uygular. Modern eitim anlaynda da bireysel farkllklar, yetenekler ve ilgiler dikkate alnarak ei-timden beklenen verimin daha st seviyede olmas hedeflen-

32 Tasavvufta bilgi kayna olarak kalp kabul edildii iin din hitaplar da kal-be yneliktir. Gnl yce Allahn nazar kld yerdir: Gnl alabn taht alab gnle bakt/ki cihan bedbaht kim gnl ykar ise (Yunus Emre) Bunun iin tasavvufta nas ile akl, kalplerde din bir heyecan meydana geti-rip, slam gereklerin gnllerde yaanr ve duyulur hale gelmesine vasta olduu lde bir deer ifade eder. Suflere gre gnlden gelen sz gnle girer. Sleyman Uluda, slam Dncesinin Yaps, Dergah Yay., stanbul, 2009, s. 183, 190.

33 H.Kamil Ylmaz, alar Aan Mevln ars, Ak Frn Gnl, Erkam Yay., stanbul, 2008, ss. 7-79.


ze Faaliyetleri, Genel sohbet hizmetleri, Gezi faaliyetleri, Fen ilimleri, Fenni bulular, lm faaliyetleri destekleme, Dier tek-kelerle ok ynl iletiim, Devlet kurma-devlet ynetme, S-mrgecilie kar mcadele, Genel yemek sanatlar, Bcyn- Rm, slam Genlik rgt/Ftvvet, Giyim Kuam Estetik, Folklorik Elbise, Tarikat cihazlar, Tarikat sembolleri, Kabir talar(estetik)Yerleik hayata adaptasyon hizmeti/ehirleme, skan faaliyeti, Genel mimride tekke mimrisi, Vakf, Organi-ze faaliyetleri, Deirmencilik, Gzel sanatlar akademisi (Hat-Musik- Minyatr), Bahe Bostan bakm gibi fonksiyonlarnn yannda, hemen aklmza gelen ilehane ve nsan tekaml-ne katk, Entelektel beyin frtna merkezi, Tekke ve seyahat, Ahlk eitim merkezi, Dnce fikir hayatna katk, iir ve edebiyat, Kitap okuma faaliyeti (ifa-i erif, Buhr, Mesne-vi), Genel telift faaliyetleri, Kuran tilavet ve retimi, slami limler Enstits, Ktphane faaliyetleri gibi eitimle alakal katklar da sayszdr.

Sonu olarak ifade etmek gerekirse genlik dnemi din ei-timi ideolojik, felsefi, psikolojik ve sosyolojik ynlerden temel-lendirilmektedir. Din eitiminde ahlak eitimi Allah inanc erevesinde gelimektedir. Genlik anda din eitiminin en ok uygulayabilecei metotlardan biri sevgiye dayal; kiinin kendi zihin szgecinden geirerek kabullenebilecei, kendi ahsiyetinin ortaya konularak nihayete ulalabilen, aka da-yal bir eitim metodudur. Tasavvuf literatr, gnmzde lise ve niversite andaki genlere; i dnyalarndaki sevgi ve ak bytmeleri hususunda ilham verebilecek malzeme ve materyallerle doludur. Bu; yerine gre bir edebiyat kitabnda-ki hikayenin konusunda olabilecei gibi, yerine gre de tarih kitabndaki bir kahramanlk destannda olabilir. Dolaysyla tasavvuf tarih bir hadisenin yneliine, mzikte bir ritme, psikolojinin insan zmleme yollarna dolaysyla insann kendini tanmasna katk salayacak her disipline bilgi ve do-

rlmasnda tasavvuf dncenin rolnn byk olduunu grmekteyiz.35 Niyet ve dncede incitmeme ve incinme-me anlayna dayanan, pratikte ise yaratlan yaratandan tr sevmeyi prensip hline getiren bu anlay insanlk iin sevgi dolu bir hayat kaynadr. Gerekten de sadece s-lam toplumunun deil, tm insanlk aleminin Ahmet Yesev (.1167), Mevln (. 1273), Yunus Emre (. 1321), Hac Bekta- Vel (.1271?) vb. ahsiyetlerden hogr ve birlikte yaama kltr asndan renecei ok ey vardr.36 Bu a-dan Osmanl devletinde tekke ve medrese birbirini tamamla-yan iki kurum olmutur. Mutasavvflarla ilmiye mensuplar arasndaki ilikiler zhir btn dengesinin kurulmasna katk salamtr. Tasavvufun sosyal messeseleri olan tekkeler ve eitim kurumu saylan tarikatlara toplumun her zaman ilgisi fazla olmutur. Tekkeler tarih boyunca toplumda birok bo-luu doldurabilecek nemli fonksiyonlar icra etmilerdir. Bu fonksiyonlar ylece zetleyebiliriz: Misyonerlik faaliyetleri, slam-Hrstiyan diyalogu, Sosyal Muaeret (Davran rehabi-litasyon merkezi), Sosyal doku ve rfn korunmas, Manevi Fetih (Sar Saltuk), Siyasi/Maddi fetih, Spor Merkezi, badet-hane/Camii, Zikir Merkezi (Toplu ve Bireysel), Ruh Hastalk-lar Tedavi nitesi, Hayvanclk, Sivil Toplum rgt Fonsi-yonlar, Ksleri Bartrma (Yiitbalk), maret, Yoksullara Yardm, Otel Hizmeti, Ribat, Talimgah/Orduya Yardm, Sava-lara katlarak dua etme, Klk kuanma grevi/Takldu seyf, Salk Merkezi, slam ilm olarak mdafaa, Msikiyle teda-vi, Krsi eyhlii, Sefaret, stihbarat, Ahilik/Ticari ekonomik faaliyetler, ok ynl danmanlk/ sosyo-ekonomik, Evlilik iin eyiz yardm, Veterinerlik hizmetleri, Duahanlk, Cena-

35 Bu konuda daha geni bilgi iin Bkz.,mer Ylmaz, ok Uluslu Osmanl Devlet Tecrbesinin ok Din ve Kltrl Avrupa Birliine Katks, Diyanet lmi Dergi, c. XXXX, S. 3, 2004, ss.7-30.

36 Ali Bardakolu, slam Medeniyetinde Hogr 28 Nisan - 01 Mays 2004, Kahire 16. Uluslararas Konferans.

TASAVVUF YAZILARI 34

HALVETYYENN BNYYE EKOL ve KOLLARI1

Vahit GKTA

zetBu makalede ksaca Halvetlikin kuruluundan bahsettikten sonra bn- Velnin hayat ve tasavvuf yn verilmeye allm, kendisin-den sonra Kastamonu merkez tekkede grev yapan postniinlerin hayat ana izgileriyle verilmitir. Karaba Velden sonra stanbulda ve Kasta-monu dnda daha etkin olan bnlik tarihinde iz brakan ve kol ku-rucusu olan zevata deinilmi, bnlik dbndan bahsedilmitir. He-men ifade etmek gerekir ki bnlik tarihinin erevesi bu kadarla snrl deildir. Burada sadece kollarn temsilcileri en ok ne kan ynleriyle tantlmtr. Bazlar hakknda u an iin yeterli malumat bulunamad-ndan sadece isimleri zikredilmitir.

THE SHABANIYYAH SCHOOL OF KHALWATYYAH AND ITS BRANCHESAbstractThis paper briefly talks about the founding of the Halwatiyyah order, and continues to give details of Shaban-i Velis life and Sufi views, outlining that lives of the postnisins who succeeded him at the central tekke in Kas-tamonu. Providing information about Shabani manners, it also dwells on persons who were founders of branches and left their marks in the history of this order which was more common in stanbul and outside Kastamo-nu after Karabash Veli. It must be emphasized, at this point, that the scope of Shabani history is not limited to these. This paper focuses only on the representatives of branches with their most outstanding characteristics.

1 Sleyman Demirel niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, yl 2011/1, say: 26, s.133-160.

kman hususunda kaynaklk edebilecek ve ilham verebilecek zengin bir literatre sahiptir.

Din Eitim Bilimcilerinin zerinde durduu; eitimde in-sanda bulunmas gereken drt istidat vardr. Bunlar; irade kuvveti, muhakeme akl, ince duygu ve ruhun derinden harekete geirilmesidir.37 Bu drt istidadn tasavvuftaki kar-lklar ise yledir: rade kuvveti- Nefs Terbiyesi, Muhake-me Akl- Muhasebe-Murakabe-Tefekkr, nce Duygu- Sempati-Tasavvuftaki Merhamet ve Sevgi, Ruhun Derinden Harekete Geirilmesi-Ak ve Cezbedir.38 Dolaysyla din ei-timinin kavramsal erevesi de tasavvufun kavramlaryla r-tmektedir. Bu, u demektir; her iki alan da insann tekml ve geliimi iin elindeki materyalleri paylaabilecek bir yakn-la sahiptir. Nasl ki gerek kuramsal gerekse tarihsel adan bakldnda din ile eitim arasnda i ie gemi bir ilikinin olduu inkr edilemezse, tasavvuf ve din eitimi arasndaki iliki de inkar edilemez. Ztlar dnyasnda yaayan insann eitimi iin tasavvufun kulland metotlar gnmz eiti-minde uygulanabilecek metotlardr. Yazmz Yunus Emrenin ztlar iinde yaayan insan ok gzel ifade eden beyitleriyle sonlandralm:

Bir dem kar Ar zere, bir dem iner tahtes-serBir dem sanrsn katredir, bir dem taar ummn olurBir dem cehlette kalr, hi nesneyi bilmez olurBir dem dalar hikmetlere, Clnus u Lokmn olurBir dem gelir s gibi, lmleri diri klarBir dem girer kibr evine, Firavn ile Hmn olur

37 H. Mahmud amdibi, Gazalide ahsiyet Terbiyesi, stanbul, 1983.38 H.Kamil Ylmaz, alar Aan Mevlana ars Ak Frn Gnl, Erkam Yay., stanbul, 2008, ss. 76-79.

TASAVVUF YAZILARI 36 HALVETYYENN BNYYE EKOL ve KOLLARI 37

Tarikatn piri mer Halvet, halvete byk nem verdi-inden hatta krk defa erban (halvet) kard rivayet edildi-inden, bu yola Halvetiyye ad verilmitir. Tarkatn Kafkasya ve Anadoluda yaylmasna nclk eden ve bir bakma ger-ek kurucsu olan Pr-i Sn unvannn sahibi Seyyid Yahya irvn (. 868/1464)dir.4

Halvetiyye Anadoluya Sadreddin Hiyvnin halifelerinden Amasyal Pir lys tarafndan getirilmitir. Yahy-y irvnnin en nemli halfeleri Dede mer Ren, Rennin aabeyi Alaeddin Ali, Pir krullah Ensr, Habib Karamn, Muham-med Baheddn Erzincn ve Ziyeddn Yusuf irvndir. Ha-bib Karamn vastasyla Halvetiyyede bir kol daha meydana gelmitir. Bu kol tarikat Anadolunun eitli blgelerine ya-yan Karamnnin en nemli halifesi Cemal Halfe diye bilinen Cemleddin shak Karamn (. 933/1527)dir. Cemal Halfe vastasyla Halvetlik stanbulda da yaymtr.5

Halvetiyye tarikatnn drt ana kolu unlardr:1. Reniyye: Kurucusu Dede mer Ren (. 862/ 1487)2. Cemliyye: Kurucusu Ceml-i Halvet (. 899/1494)3. Ahmediyye: Kurucusu Yiitba Ahmed emseddn (.

910/1504)4. emsiyye: Kurucusu emseddin Sivs (. 1006/1597)6

bn- Vel ve bnlikHalvetiyyenin bn- Vel (. 976/1569)ye nisbet edilen

kolu olan bniyye, Cemliyyenin bir besidir. II. Bayezid devrinde stanbula gelip kendisine tahss edilen Kocamusta-

Evliy, Haz. Mehmet Akku, Ali Ylmaz, c. III, stanbul, 2006, s. 524. 4 Ylmaz, age, s. 263; Uluda, agm, s. 394.5 Uluda, agm, s. 394.6 Uluda, agm, s. 394. Ayrca Halvetiyye silsilesinin geirdii deiim ve bn- Velden Hz. Peygambere kadarki zincir iin bkz. Mustafa Akar, agm, ss. 555-563; brahim Has, bniyye Silsilesi, Haz. Mustafa Tatc, s-tanbul, 2008. Kar. mer Fud, Hz. Pr bn- Vel Menkbeleri, Haz. Mu-hammed Bedirhan, Nefes Yay., stanbul, 2011, s. 54-56.

Some of them are mentioned only by name due to absence of sufficient information.

GiriHalvetlik tasavvuf ve tarikatlar tarihi asndan belki de

en nemli tarikattr. Bu nem coraf olarak yayld geni alan, yetitirdii mhim ahsiyetler, Osmanl zamannda ehl-i snnetin savunucusu ve koruyucusu olmas ve gnmzde de dnyann farkl yerlerinde temsilcilerinin bulunmasn-dan kaynaklanmaktadr. Halvetiyye tarikat Eb Abdullah Sircddn mer b. Ekmeldn Halvet (. 800/1397) tarafn-dan kurulmutur. mer Halvetnin eyhi amcas Kermddn Halvetdir. O da brhim Zhid Giln (. 700/1300)nin iki halifesinden biridir. Bu yzden Halvetiyye Zhidiyyenin bir koludur. Dier kolu ise Safiyyddn Erdebil (.735/1334)ye bal olan Safeviyye veya Erdebliyyedir.2 Safeviyyeden Bay-ramiyye, Bayramiyyeden de Celvetiyye tarikatlar domu, kendisinden birok benin meydana geldii Halvetiyye ise slam dnyasnn en yaygn tarikat olmutur.3

2 Hasan Kamil Ylmaz, Anahatlaryla Tasavvuf ve Tarikatlar, stanbul, 2004, s. 263.

3 Sleyman Uluda, Halvetiyye, DA, c. XV, stanbul, 1997, s. 394. Safeviyyenin Osmanlda Halvetiyyeye dnmesi ile ilgili olarak u deer-lendirmeler nemlidir: Balangta Halvetiyye ile ayn kke ve silsileye sahip Safeviyye Tarikat, ah smail'le birlikte tam anlamyla politik bir hviyete brnmtr. Bununla birlikte Safeviyye Tarikat Osmanl Devleti iin ciddi boyutta tehlike olmaya balaynca, ayn motifleri tayan Halvetiyye Tarikat nem kazanmtr. Yani o dnemde ia kkenli faaliyetlerin nne gemenin yine onlarn metoduyla -yani tasavvuf kanalyla- olabilecei dnlmeye balanmtr. O halde Osmanl Devletinin merkezinde ve lkenin baka blgelerinde Halvetiyye Tarikatnn desteklenmesi gerekiyordu. Bu da an-cak, ayn motifleri tayan ve politik kulvara yerleen Safeviyye'ye alternatif olarak Halvetiyye Tarikat'nn n plana kartlmas suretiyle olmutur. Bkz. Mustafa Akar, Bir Trk Tarikat Olarak Halvetiyyenin Tarih Geliimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili, AFD, c. XXXIX, Ankara, 1999, s. 564. Hse-yin Vassf da bnlik iin u deerlendirmeyi yapmtr: Bektlik neesi turuk- liyyenin birouna frce-yb- dhl olduu halde tark-i bn, lehl-hamd, Bektlie sedd-i sedd olduundan, ehl-i snnet vel-cemaat mezhebinin bi-hakkn sliki olan bnler, zamanmz ehl-i tarkatnn m-bihil-iftihr denilecek derece-i bl-terndedir. Hseyin Vassf, Sefne-i


pa rada Hayreddin Tokd ile karlam, on iki yl burada kalarak seyr slkunu tamalam ve onun halfesi olarak Kastamonuya gnderilmitir. bn- Vel Kastamonuda Hi-sarard mevkiinde Halvet eyhi Seyyid Snnet Efendinin10 zviye olarak kullanmak zere yaptrd mescide yerlemi, bir sre sonra mescid yaknndaki Ceml Aa Camiinde in-zivaya ekilmitir. Burada kald gnlerden birinde saf-dil birisi gelip Behey dede! Burada a ve garip bir vaziyette ne kadar oturabilirsin? Gel bizim hayvanlarmz gt, harln karrsn. der. Bunun zerine eyh Ben sizin gibi hayvanlar gtmeye gel-dim! diyerek asl maksadnn Allah tarafndan Kastamonu halkn ird iin geldiklerine iaret etmitir.11 ehrin dnda kalan bu blgeden srarl talepler zerine Honsalar Camiine geen bn- Vel, bu caminin yanmas zerine tekrar Sey-yid Snnet Mescidine yerleerek faaliyetlerini burada sr-drmtr. 18 Zilkde 976 (4 Mays 1569) ylnda vefat eden bn- Velnin kabri tekkenin bahesindedir.12

Esasn tekkenin oluturduu eyh bn- Vel Klliyesi cami, trbe, ktphane, matbah, iki adrvan ve iki dergh

10 Bugnk bn- Vel Camii ve Klliyesinin ilk bnisi Seyyih Ahmed Snnet Efendidir. Snnetnin Yahy irvnye intisb ederkenki bir olay u ekilde anlatlmaktadr: Seyyid Snnet, Yahy irvnnin hankhna yaklatnda irvn, Evld- Reslden bir gerek er geldi, onu ieri aln! diye emredince derviler Snnetyi kapda karlamlar; fakat banda sey-yidlere mahsus yeil sar grememilerdir. Bunun sebebi sorulduunda Snnet Evld- Reslden olduum iin tuvalet temizleme grevi verilme-yeceinden sitnenizde gereken hizmetlerim tamam olmaz ve tahsil etti-im mrifetullahta da kemle eremeyip noksan kalrm korkusuyla sar bamdan kardm. cevabn verir. Yahy irvn de Ey dervi! Sen bu hlis niyetle o hizmeti yerine getirdin. Biz sana layk ve gereken hizmetin ne olduunu biliriz. Git ve yeil sar giy! demitir. Yahy irvnnin ha-lifesi olarak memleketi Kastamonuya gnderilen Snnet, Hisarard mevki-ine yerleerek cami yaptrm ve pek ok kimseyi ird etmitir. Bkz. mer Fud, Menkb- eyh bn- Vel,Haz. Muhammed Bedirhan, stanbul, 2011, ss. 65-69

11 Fud, age, Haz. Muhammed Bedirhan, s. 80-81.12 Mustafa Tatc-Cemal Kurnaz, bn- Vel, DA, XXXVIII, stanbul, 2010, s.

208-209; Sdk Vicdn, Tomr- Turk- liyye, Haz. rfan Gndz, stan-bul, 1995, s. 210-212.

fapaa Derghnda ird faaliyetine balayan Ceml-i Halvet (. 899/1493-4) tarafndan kurulan Cemliyye; Snbliyye ve bniyye adl iki byk kola ayrlmtr.7 Ceml-i Halvetnin tasavvuf tarihi ve Anadoluda gelien tasavvuf dnce a-sndan en nemli zellii Halvetiyyenin stanbuldaki ilk b-yk temsilcisi olmasdr. Hseyin Vassfa gre stanbulda ilk Halvet yinini Ceml-i Halvet yapmtr. Ceml-i Halvet Osmanl dneminde en ok eser yazan sflerden biridir. Bu yzden onu sadece Halvetiyyenin deil, genelde tasavvuf ve tarikat kltrnn tannmas ve yaygnlamasna eserleriyle de katkda bulunan sfilerden biri olarak grmek gerekir.8

Ceml Halvet, bazlarnn Cem Sultan desteklemelerine karn, kendi anlayna gre, devletin btnl asndan, Amasyada vali olarak bulunan ehzde Bayezidi desteklemi ve ona yakn olmutur. Daha sonra tahta kan Bayezid, onun hizmetlerini unutmam ve kendisini stanbula davet etmitir.

Seyr slkunu Ceml-i Halvetnin halifelerinden Hay-reddin Tokdnin yannda on iki yl kaldktan sonra tamam-layarak memleketi Kastamonuya gnderilen bn- Velnin kurduu bniyye tarikat, XVII. yzyldan itibaren Ana-dolu ve Balkanlardan Suriye, Hicaz, Msr, Kuzey Afrika ve Hindistana kadar ok geni bir corafyaya yaylmtr.9bn Efendi Kastamonunun Takpr ilesinde dnyaya

gelmitir. Doum tarihi ile ilgili 902 (1497), 905 (1499-1500) ve 886 (1481) yllar kaydedilmektedir. lkrenimini Takprde yaptktan sonra Kastamonuda tefsir ve hadis dersleri okuyup iczet almtr. Daha sonra stanbula giderek Fatih Medrese-lerinden birinde kalmtr.stanbuldan dnnde Dzce ile Bolu arasnda Kon-

7 Bkz. Mustafa Tatc, bniyye, DA, c. XXXVIII, stanbul, 2010, s. 211.8 M. Serhan Tayi, Ceml-i Halvet, DA, c. VII, stanbul, 1993, s. 302-303. Ay-

rca bkz. Hseyin Vassf, Sefne-i Evliy, Haz. Mehmet Akku, Ali Ylmaz, c. III, stanbul, 2006, ss. 323-329.

9 Tatc, agm, s. 211.


snda eriat kabuu tarikat bademiyle ve tarikat kabuu haki-kat bademi ve yayla tahsil ve tekmil edilemeyip de bunlara bir zarar gelse, istenilen tarikat ve hakikat uhd ve hal ile keml bulamaz. Devamnda Fud de yle demitir: zet-le tarikat eraitsiz, hakikat tarikatsz ele girmez. Girerse de marifet ve hakikatinde saf, hal, nurniyyet ve keml olmaz. Bazlar dinsiz olup yanl inan ve dellete derler ve eksik ve bilgisiz kalrlar.15bn- Vel akl ve nakl ilimleri tahsl etmi olduu halde

limlik hviyetini ne karmam, mm sretinde grn-meyi tercih etmitir. Adeta kendisi, ilm-i zhirin mekrinden kamtr. lk zamanlarnda halka Kurn tefsiri yapt, eriat ve tarikatla ilgili hadisler beyan ettii bilinmekle birlikte son zamanlarnda krsde vaaz ve nasihat brakmtr.aban Efendi tarikatn dab ve erknnda Miyrut-tarka

isimli eseri esas alyordu. Yahy-y irvnnin Anadolulu krk dervii tarafndan hazrlanp, bizzat irvn tarafndan tavsiye edilen bu eser Halvetlik iin ok nemlidir. bn- Vel bu esere ekleme ve bu eserden karma yapmadan harfiyen uy-gulanmasn istemitir.16aban Efendi yalannca halvete ok rabet etmeye ba-

lamtr. Hatta yle ki Seyyid Snnet Mescidinde kapand- hcresinden yedi sene dar kmad, namazlarn bile mnferiden kld rivayet edilmektedir. Burada srekli iba-detle megul olan aban Efendinin ou namazlarn Kbede kldna17, hcresinde insanlar olduu gibi cinleri de ird et-tiine inanlyor ve bu sebeple kendisine mrids-sakaleyn deniliyordu.18 Baz Halvet bykleri onun cemaate kmay-

15 Fud, age, Haz. Muhammed Bedirhan, s. 98-99.16 Fud, age, Haz. Muhammed Bedirhan, s. 91. Ayrca Miyr hakknda bilgi

ve deerlendirmeler iin bkz. Mustafa Tatc, Tasavvuf Tarihinde Miyarlar ve bn- Velnin Miyr, Trk Kltr ncelemeleri Dergisi VI, stanbul, 2002, s. 73-84;

17 Fud, age, Haz. Muhammed Bedirhan, s. 126.18 Fud, age, Haz. Muhammed Bedirhan, s. 149.

evinden meydana gelmitir. Caminin girii dou cephesinden olup kuzey duvarnn nnde ahap halvet hcreleri olutu-rulmutur. Dou-bat ynnde de halvet hcreleri mevcuttur.13 Ktphane bugn mze olarak kullanlmaktadr.aban Efendinin eyhlii yannda zhir ilimlere vukfu

ve zhir btn dengesini ok iyi kurmu olmas, pek ok nem-li limi derghna ekmeye yetmitir. Ebussuud Efendinin yakn arkadalarndan Sleymniye Camii Vizi Kastamo-nulu Muharrem Efendi bunlardan biridir. Muharrem Efen-di bn- Velden hilfet aldktan sonra vizliin yannda stanbulda eyhlik de yapmtr.14bn- Vel, tasavvuf ehlinin eriat, tarikatn kabuu-

dur. szn yle aklamtr: eriat, tarikatn krdr. demek Meczen ve benzetme yoluyla d kabuudur demek-tir. Ancak sakn ha dinsizlerin yapt hatay yapp tarikatla hakikati elde etikten sonra eriat artk gereksizdir, demeyiniz. Yani benzetme yapacak olursak Badem olgunlanca kabuu soyulur ve dar atlr. nk istenilen ey iindeki ekirde-idir ve yadr. Kabuk ziyan olur ve gereksizdir ve eriat da byledir, demeyiniz! Bu sz yanl itikad, kfr, dalalet ve dinsizliktir. Geri bademle kastedilen iindeki ekirdek ve ya-dr. Yani bdem z ve ya olgunlarsa bademlii olmu olmaz. Ancak kabuunun varlyla ve salamlyla badem olur. Kabuu olmadan badem olmaz. Bunun gibi slk sra-

13 Kemal Kutgn Eypgiller, bn- Vel Klliyesi, DA, XXXVIII, stanbul, 2010, s. 210. Klliyenin trbe ve bahe ksmnda 2010 ylnda kapsaml bir restorasyon almas yaplmtr. Bahe duvarlarnn boyu ksaltlarak ha-zirenin daha aydnlk olmas salanm, trbenin hemen st tarafnda bulu-nan tuvaletler klliye darsnda yer altna alnm, cami ile trbe arasnda-ki abdest alma yeri kaldrlmtr. u haliyle klliye ziyaret iin daha gzel bir ekle getirilmitir. Ayrca eitli tarikat emanetleri, hat levhalar, yazma Kuran- Kerimler, el dokumas hallarn sergilendii mze ile birlikte eyh bn- Vel Klliyesi lkemizde en ok ziyaret edilen yerlerdendir. Sadk Vicdnnin ifadesiyle Bu erefli trbe kalp ehli iin bir ak ve feyiz kayna-dr. Vicdn, age, s. 211.

14 Fud, age, haz. Muhammed, Bedirhan, s. 107-108. eyhlii hakknda kesin bilgi yoktur.


aban Efendi halk arasnda cmertlii ile de tannmtr. ki akeyi bir yere koyup saklamad, daima tevekkl ve kana-at iinde olup hi kimseden maa ve sadaka kabul etmedii kaydedilmektedir.22bn- Vel btn tarikat evrelerince Mevln Celleddn-i

Rm, Hac Bekt- Vel, Hac Bayrm- Vel ile birlikte Anadolunun drt kutbundan biri olarak kabul edilmektir.23 Der-vilerinden birinin bn- Vel iin yazd mehdiye yledir:

Anladm bahr-i b-pyn imi bn DedeKnt kenzin gevherine kn imi bn DedeMrde diller bulur enfs- Meshinden hayatCn- lem si-yi devrn imi bn DedeHer marz-i cehl olana erbet-i irfn veriraresizler derdine dermn imi bn DedeHak Tel dim eyler kalb-i pkine nazarHer nazarda manzar- Rahmn imi bn DedeHkmeder gayb u ahdet kiverine ser-te-serHer d-lem milkine sultn imi bn DedeZil eylerse eb-i kesret zalmn tn mdrBurc-i vahdette meh-i tbn imi bn Dedelem-i ulvde her dem Mahviy seyrn ederHimmeti al aliyy-n imi bn Dede(Kastamonulu Mahv Hasan elebi Efendi)24

bn- Velden Sonra Kastamonudaki sitnede Postnin Olanlarbn- Velnin Kastamonuda bulunan ve merkez tekke

konumundaki sitnesinin postuna kendisinden sonra sra-syla u kiiler oturmutur: Kastamonulu Osman Efendi (. 28 Zilhicce 976/14 Haziran 1569), Kastamonulu Hayreddin

22 bn- Velnin hayat ve tasavvuf yn ile ilgili baz deerlendirmeler iin bkz. ngren, age, ss. 79-89.

23 Tatc-Kurnaz, agm, s. 210.24 Fud, age, haz. Muhammed Bedirhan, s. 17, 85.

nn sebebini, kendisine gelen mevrid-i ilhiyyenin okluu-na balamaktadrlar. Byle byk mevride mazhar olan kii, hareket dahi edemez denilmektedir.19bn- Velnin bir dervii istirak makamna ulap namaz

klarken cemaat namaz bitirdikleri halde bu dervi bitiremeyip kah kyamda, kah rukuda ve kah secdede kalnca derviler bu konuda ihtilafa dmlerdir. Konu bn- Velye intikl edin-ce dervii arp namazlarn tekrar klp klmadn sormu-tur. Dervi Sultanm, bu halde varl yok ederek klnan na-maz tekrar klnr m? deyince bn Efendi bu szden zdrap duymu ve unlar sylemitir: Hay dervi sen ne sylersin! Hata ettin, o namazlar bilinen erkn zere tekrar klnmaldr. Eer klnmazsa bu dinsizlik ve kfrdr. ster dervi olsun, isterse slkunu tamamlam kimse olsun dnya ve ahiret ile-rinde zhir ve btn mkemmel olmak, tarikat kapsnda gc yettiince eriat gzetmek gerekir. Fud anlatt bu menk-beyi Allah Tel cmlemizi Muhammed eriattan, ehl-i snnet vel-cemaat itikadndan ayrmasn! duasyla bitirmektedir.20bniyyede seyr slk makamlarnn sonuncusu kurb-i

ferizdir. Bu makama ykselen kii ubdiyyet, eriat ve ird makamna erimi saylmaktadr. Yani slkun sonun-da mrid balangta olduu gibi eriata ve Allaha kullua ulamaktadr.21

19 Reat ngren, Osmanllarda Tasavvuf, Anadoluda Sfler, Devlet ve Ulem (XVI. Yzyl), stanbul, 2003, s. 87.

20 Fud, age, Haz. Muhammed Bedirhan, s. 100-101. eriata yapt vurgular-la dikkat eken bn- Velnin, yedi yllk uzlet dnemindeki namazlarn, derviine yapt bu hatrlatma ve ikazlarla deerlendirmek mmkndr. Ayrca Menkbnmede yeri geldike ehl-i snnet vurgusu yaplmaktadr. rnein eyh bn- Velden sonra posta oturan ilk drt halife anlatlmaya balanrken, Hz. Peygamberin drt halifesinin srasna benzetilerek konuya giriler yaplmtr. Bkz. age, s. 171, 175, 181, 195.

21 Bkz., Vassf, age, III, s. 527; ngren, age, s. 337-338. Miyr- Tarkada y-le denilmitir: eriata sarlmayana tarikat kaps almaz. Aya tarikattan kayann eriatta istikrar caizdir. Ama aya eriattan kayan kii ancak tabiat ateinde karar klar. eiatn haramlarn bilmeyenlere yazklar olsun! ng-ren, age, s. 336.


lafetle Tokata gndermitir. Osman Efendinin baz tasavvuf incelikler tayan konumalarnn irfn boyutunu kavraya-mayanlar durumu bn- Velye bildirdiklerinde u cevab almlardr: Kuzular! Osman hakknda konumayn. Onu kendi haline brakn! Allaha olan yaknlk, ballk ve ilah srlardaki halinin ve marifetinin olgunluunu anlatmak iin de Dervi-ler! Osman minder olandr. Nereye oturursa, ne sylerse ve de ne ekilde sylerse Hak Tel katnda makbuldur.27

Osman Efendi, bn- Velnin vefat zerine Tokattan Kastamonuya seccdeye oturmak zere geldiinde nce Haz-reti Prin kabirlerini ziyaret eder ve geceyi kabrin banda alayarak ve Kurn okuyarak, istirk iinde geirir. Sabah kendisini dergahn seccadesine davet edenlere irda deil, erbane geldiini, Hzr Aleyhisselmn kabrini hazrladn beyan eder ve krk gn sonunda vefat eder. bn- Velnin kuzey tarafna defnedilmitir.28

Osman Efendiden sonra seccadeye oturan Hayreddin Efendi de Kastamonuludur. Bakrclk sanatyla megul ol-duundan kendisine Kazanc Hayreddin denmitir. bn- Vel kendisini ird iin Amasyaya gndermitir. Osman Efendinin vefatyla birlikte Kastamonuda on yl tekkenin eyhliinde bulunmutur. Kabri trbe ierisindedir.29

Hayreddin Efendiden sonra seccdeye oturan Abdlbki Efendi skiliplidir. eyh bn- Vel kendisindeki ilm olgun-luu renince: Kuzu! Zhir ve btn, d ve i iki leme rif

dalaryla beraber yeme, ime, saz ve sz elencelerine dkn olmakla bera-ber gnaha ve erli kimselere yaklamaktan saknan biriydi. diyerek iki ifadesine yer vermemilerdir. Bkz. mer Fud, Hz. Pr bn- Vel Menkbe-leri, Haz. Muhammed Bedirhan, Nefes Yay., stanbul, 2011, s. 171.

27 Fud, age, haz. Muhammed Bedirhan, s. 173; Yazar, age, s. 221; Demirciolu, age, s. 10

28 Vassf, age, IV, s. 13; Fud, age, haz. Nihal Yazar, s. 221; Demirciolu, age, s. 10-11; Fud, age, haz. Muhammed Sfi, s. 107-108; Fud, age, haz. Muham-med Bedirhan, ss. 171-174.

29 Vassf, age, IV, s. 13-14; Fud, age,, haz. Muhammed Sfi, ss.108-112; Demir-ciolu, age, s. 12-13. Fud, age, haz. Muhammed Bedirhan, ss. 175-180.

Efendi (. 987/1579), skilipli Abdlbki Efendi (. 997/1589), Kastamonulu Muhiddin Efendi (. 1013/1604), Kastamonu-lu mer Fud Efendi (. 1046/1636), orumlu smail Kuds Efendi (. 1054/1644), Mustafa elebi b. smail Kuds (. 1070/1659), Zileli Abdurrahman Efendi (. 1083/1672), Amas-yal Hfz brhim Efendi (. 1124/1712), eyh Ahmet Efendi (. 1133/1721), eyh Mehmed Efendi (. 1156/1743), eyh Ab-dullah Efendi (. 1181/1767), eyh Hfz Mustafa Efendi (. 1215/1800), eyh Abdurahman Efendi (. 1249/1834), eyh Said Efendi (. 1307/1889), brahim evki Efendi (. 1313(1897), eyh Ata Efendi (. 24.12.1942).25bn- Veli, kendisinden sonra kimin posta oturaca soru-

lunca Osman ve ondan sonra da Hayreddin gelir. eklinde cevap vermitir. Bunlardan sonra gelecek olan iin Seccade sahibini bulur. demitir.26 bn- Vel, Osman Efendiyi hi-

25 L. Nihal Yazar, Halvetiliin abaniyye Kolu, Menkb- bn- Veli Vel ve Trbenme, Ankara, 1985, ss. 37-51; Ziya Demirciolu, eyh bn- Vel ve Postninleri, Hazreti Pir eyh bn- Vel Kltr Vakf Yaynlar, Azim Matbaas, Kastamonu, 1997, ss. 10-42; Necdet Ylmaz, Osmanl Toplumunda Tasavvuf, stanbul, 2001, s. 92.

26 Fud, age, haz. Nihal Yazar, s. 220; Fud, age, haz. Muahmmed Sfi, s. 106. Ni-hal Yazar, eserinin eyh aban- Velinin Postniinleri ksmnda Osman Efendi ile ilgili olarak Genliinde ikiden, lemden holanrd. eklinde yazmtr. Oysa kendisinin transkripsiyonunu verdii Menkbnmede u ifadeler yer almaktadr: Osman Efendi Kastamonilidr. Bir h u k-mereb ve seh ve mrvvetle l-kevkeb olman slih yrnlar ile yime ve ime ve sz u sz ile mukayyed olub velkin fsk u fucurdan ve mukrenet-i ehl-i urrdan ictinb iderdi(s.220) mer Fudnin buradaki ifadelerine dikkat edilirse Osman Efendinin sadece slih kiilerle birlikte olduu; fsk u fucrdan ve erli kii-lerden uzak durduu anlalmaktadr. ki imenin slih kiilerle olmayaca ve ikinin fask ve erli kiilerin ii olduu bilinen bir gerek iken, Nihal Yazar, Osman Efendi iin ki ve lemden holanrd diyerek en bata metne sadk kalmam, ekleme yapm ve bizce Osman Efendinin genlik hali ile ilgili yan-l bir deerlendirme ortaya koymutur. Bkz. Yazar, age, s. 37. Menkbnmeyi sadeletirenlerden Muhammed Sf ilgili ksm Slih insanlar ile yeme, ime, saz ve sz ile bal idi. Ancak fsk u fucurdan gnah ilemekten ve erli insanla-ra yakn olmaktan kanrd eklinde yazmtr. Bkz. mer Fud, Menkb- eyh bn- Vel ve Trbenme, Haz. Muhammed Safi, Kastamonu, 1998, s. 106. Yine Menkbnmeyi en son sadeletiren Muhammed Bedirhan da Ken-disi en ve k merepli, eli ak, yldz yksek bir kimse olup dzgn arka-


kermet anlatlmasna rzam yoktur. Bu durumdan gayet saknn. Ben ahirete intikl ettikten sonra da kermetimi anlatmayn, buna da rzam yoktur. mer Fud eyhinin bu arzusuna uyarak eyhinin zhir keif ve kermetlerini yazmadn belirtir. Abdlbki Efendi konumalarnda tasavvuf inceliklerden bahsetmi, her dinleyen kendi seviyesine gre zevk, evk, vecd ve ilim elde etmitir. Memleketi skilipe gittiinde has-talanarak orada vefat etmitir. Kabri skiliptedir.30

Drdnc halife Muhyiddin Efendi Kastamonunun Kre ilesindendir. er ilimleri tahsil ederken bn- Velnin hali-felerinden Mahmud Efendiye intisb etmi, eyhi vefat edince Kastamonuya gelerek bn Velnin hizmetinde bulunmu-tur. Bu hizmetlerini yaparken byk fedkarlklar gstermi ve Hizmetimde kusur olursa, seyr u slkumda da kusur olur. szleriyle dbn nemini vurgulamtr. bn Efendi onu hilafetle ama gndermitir. Hac dnnde manev iaret-le Kre yaknlarnda bir maarada ibadet ve riyzetle megul olmutur. Abdlbki Efendinin irtihalinden sonra posta otur-mutur. On alt yl hizmet etmi, 1013 (1604-1605) ylnda irti-hal eylemitir. Kabri trbe ierisindedir.31bnlik tarihi ve kltr asndan ok nemli bir yere sa-

hip olan mer Fud, Muhyiddin Efendinin ardndan tekke-nin beinci eyhi olmutur. Mft ktibi olarak grev yaparken tasavvufa meyletmi, Abdlbki Efendiye intisb etmi, onun vefatyla yerine geen Muhyiddin Efendinin yannda slkunu tamamlamtr. Muhyiddin Efendiden sonra on yedi sene ka-dar srdrd resm hizmetinden ayrlm, sitnede otuz yl ird faaliyetinde bulunduktan sonra 1046/1636 senesinde vefat ederek trbe ierisine defnedilmitir.

30 Vassf, age, IV, s. 14; Fud, age, haz. Muhammed Sfi, s. 112-120; Demircio-lu, age, s. 14-15.

31 Vassf, age, IV, s. 14-15; Fud, age, haz. Muhammed Sfi s. 120-127; Demir-ciolu, age, s. 16-17; Ylmaz, age, 92-93; brahim Has, age, s. 70-71; Fud, age, haz. Muhammed Bedirhan, ss. 181-194.

ve lim olunca iki kanatl olup mrifetullahta ar- alya ve yksek makamlara ykselir, kanat rparsn. Bal yaa ka-tarsn! diyerek keml ehli olmalarna iaret etmiler ve ken-dilerini oruma gndermilerdir.

Abdlbki Efendi, Hayreddin Efendiden sonra nc halife olarak bn- Velnin seccadesinde on bir yl hizmet etmitir. Halife oluuyla ilgili olarak Fudnin yazd u satrlar nemlidir: Hz. Azizin vefatnn ardndan seccade-ye oturan Osman ve Hayreddin Efendilerin vefatlarnn ar-dndan ihvn ve derviler bir yere toplandlar ve Abdlbki Efendi ilim sahibi bir kimsedir. Zhir ve btn ilimleri mkem-mel olduu iin sitnemizde eriat ve tarikat kuvvet bulur. di-yerek Rahmn bir ilham ve Rabbn bir takdir ile Abdlbki Efendiyi setiler. Bu ekilde bn- Velnin Seccde sahi-bini bulur. sz de gereklemi, zhir ve btn ilmin birlik-teliinin nemi kendini gstermitir. Abdlbki Efendi Cuma gnleri ve ihya gecelerinde tefsir ve hadis arlkl vaazlar verirken zhir, btn ve lednn aklamalarla irdn kuv-vetlendirmitir. Zamann limlerinden Saati Efendi, Deve-zde namyla bilinen Muslihuddin Efendi ve mer Fud gibi zevat da mridi olmulardr. mer Fud stanbulda akl ve nakl ilimleri rendikten sonra Kastamonuya gelmi, mft ktibi olarak grev ifa etmitir. erisinde manev ilim-lere kar bir itiyak zuhur edince tasavvuf eserler okumu, fakat aradn bulamaynca bir gnl ehline intisab etmek arzusuyla eitli eyhlerle grm ve sonunda Abdlbki Efendinin hizmetlerine girmitir. Kendisi bu aamalar Menkbnmenin Abdlbki Efendi ile ilgili ksmnda an-latmtr. Fudnin kaydna gre Abdlbki Efendinin ola-anst halleri, velyet ve kermetleri son derece kmildi. Ancak gerek kendilerinden gerekse dervilerinden kermet zuhur etmesine rza gstermezdi. Srekli kendini gizleme yo-lunu tutard. Bu konudaki tembihleri de yleydi: Kardeler! Ak halleri ve marifetullah konusunda kemlden baka velyet ve


mer Fudnin ardndan posta oturan smail Kuds Efendi orumludur. Kermet izharndan son derece kanan, zhir ve btn ilimlerinde keml sahibi bir zttr. Sekiz yl postnin olarak irdn srdrmtr. Hac dn amda hastala-narak vefat etmi (1054/1644-45) ve vasiyeti zerine Bill-i Habenin yanna defnedilmitir.34

Yedinci eyh Mustafa Efendi, smail Kudsnin oludur. Zhir ve btn ilimleriyle halk on alt sene ird etmi, ara-larnda Karab- Velnin de bulunduu iki yz kadar eyhe iczet vermitir. Babas ve dier bn eyhleri gibi o da keif ve kermet izharndan uzak durmutur. Ruh bunalm ieri-sindekilere yapt dua ve ynelttii ird nazarlar mehur olmu, oturduu yer bundan dolay czibe merkezi haline gel-mitir. 1070/1660 tarihinde irtihl etmi ve bn- Vel trbe-sine defnedilmitir.35

Mustafa Efendiden sonra posta geen Zileli Abdurrahman Efendi sekizinci eyh olarak on sene bu vazifeyi if etmi, 1083/1672-73 ylnda vefat ederek bn- Vel trbesine def-nedilmitir. Kendisinden sonra posta oturmasn istedii ha-lifesi brahim Efendiye bir vasiyetnme gndermi, burada levh-i mahfuzda kendi lm tarihini ve halifesini grdn belirtmitir.36

34 Bkz. Vassf, age, IV, s. 25; L. Nihal Yazar, age, s. 83; Ziya Demirciolu, age, s. 26-27. Bu eserde trbenin plan verilmi ve smail Efendi iin Bill-i Habe yannda medfn notu dlmtr. brahim Has ise erefli ka-birleri Kastamonuda Hz. Prin nurlu trbelerinde dier meyhla birlikte medfndur. eklinde bilgi vermitir ki bu doru deildir. rd sresini on bir yl, vefatn da 1057/1648 olarak vermitir. brahim Has, age, s. 75-76.

35 Vassf, age, IV, s. 47-48; Yazar, age, s. 50; Demirciolu, age, s. 28; brahim Has, age, s. 77-78.

36 Ey benim ah- azizim Hfz brahim Efendi! Size dahi malum olsun ki hacc- srye niyyet eyleyip hacc- sr tedarikine mukayyed iken seher vaktinde hitften bir nid geldi kim: Hazr ol! Hacc- manevye gitsen gerektir (sr hac manev hacca tebdil oldu) denildikde emr-i Hakka muntazr iken 1083 (Vassf 1093) senesinde Receb aynn 27. gecesi ki Mira gecesidir, alem-i ervhda seyr ederken Resl-i Ekrem ve Nebiyy-i Muhterem sallallahu aleyhi ve selem Mirca giderken bindii Buraa binmiler, bizi de Buran arkasna alp maan revn olduk. Levhi Mahfuzun yanna varnca Siz burada eylenin,

mer Fud lim, bid ve edb bir mrid-i kmildir. bn- Velnin ve ilk drt halifesinin hayatlarn anlatt Menkb- bn- Vel adl eseri ile bnlikin bilinmesinde nemli bir yeri vardr. Bunun yannda divan ve otuz civarn-da irili ufakl eserin de sahibidir. Hayat ve eserleriyle ilgili edebiyat ve tasavvuf alanlarnda baz akademik almalar yaplmtr.32 bn Efendi ile ilgili bir iiri yledir:

Hak yoluna k olup inleyenGirsin bn Efendinin yolunaHakkn ddrn grmek isteyenGirsin bn Efendinin yolunaErkna girenler kil olmasnMevlnn zikrinden gfil olmasnHakdan gayr yere gnl vermesinGirsin bn Efendinin yolunaCennet yolu eriatla bulunurHakkn yolu tarikatla bulunurVuslat yolu hakikatla bulunurGirsin bn Efendinin yolunak mer Hakk candan sevenlerTecelli-i lem grsem diyenlerErenler yoluna girsem diyenlerGirsin bn Efendinin yoluna33

32 L. Nihal Yazar, Halvetiliin abaniyye Kolu, Menkb- bn- Veli Vel ve Trbenme, Ankara, 1985, 332 s. Yksek lisans almasnn geniletilmi halidir. Hill Baysar, mer Fudnin Hayat, Edeb Sahsiyeti, Eserleri, Yk-sek Lisans Tezi, GSBE, Ankara, 1991. Ali Okumu, Menkb- eyh bn- Vel, MSBE, Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1998. lyas Yazar, mer Fud Hayat, Eserleri, Edeb Kisiligi ve Blbliyyesinin Metni, DEEBE, Yk-sek Lisans Tezi, Danman: Yrd. Do. Dr. lhan Gen, zmir, 1999. Bu alma 2001de baslmtr. lk Sayac, mer Fudnin Risle-i Sadefiyye Adl Ese-ri, Yksek lisans Tezi, MSBE, stanbul, 2003. Asuman nal, mer Fud (v. 1560/1636)nin Risle-i Virdiyye Adl Eserindeki Tasavvuf Grleri, Yksek Lisans Tezi, Danman: Do. Dr. Hlya Kk, SSBE, Konya, 2008.

33 Fazl ifi, Gnller Sultan, Hakikat lminin stad eyh bn- Veli, Hazreti Pir eyh aban- Veli Kltr Vakf Yaynlar, Kastamonu, 2011, s. 106.


On ikinci eyh Abdullah Efendi, Mehmed Efendinin o-ludur. Nash-zde Seyyid Aledin Efendiden eyhlik iczeti alm, yirmi be yl zhir ve btn ilmiyle halk ird ve tenvr vazifesini yerine getirmitir. Hac dn Sveyte irtihal bu-yurmular (1181/1767-68) ve oraya defnedilmilerdir.40

Abdullah Efendinin ardndan on nc eyh olarak eyh Hfz Mustafa Vahdet Efendi irda memur edilmitir. Babas eyh Ahmed Efendidir. czetini Hfz Mehmed Efendiden almtr.41 Mustafa Efendinin en nemli halifelerinden biri 19. yzylda Halvetliin orumdaki en nemli temsilcisi Yusuf Bahrdir. Birok ilim dalnda telif, erh, istinsah tarznda a-lmalar yapm olan Yusuf Bahr mderrislii yannda irat faaliyetlerine de devam etmitir.42

Otuz yl eyhlik yaptktan sonra 1215/1800de vefat eden Mustafa Efendi, trbeye defnedilmitir.43

Mustafa Efendinin olu Hfz Abdurrahman Efendi baba-snn salnda kendisinden eyhlik iczeti alarak on drdn-c eyh olmutur. Otuz be yl hizmetten sonra 1249/1834te vefat etmi ve trbeye defnedilmitir.44eyh Hfz Muhammed Said Efendi on beinci eyhdir.

Babas Abdurrahman Efendidir. Babasnn baz dervileriyle birlikte Geredeli eyh Halil brahim Efendiden talim ve terbi-ye grmlerdir. Boluda medfn Diyarbakr(l) Aziz nam ile maruf Hac eyh Mustafa Safiyyddin Efendinin hizmetlerin-de de bulunmulardr.

Kastamonu Valisi Abdurrahman Paa bir Mira gecesi bir sandk mumla 60 kuruu eyh Saide gnderdii, eyh

40 Vassfa gre meihat sresi yirmi yl civarnda, vefat tarihi de 1175 (1761-62)dir. Vassf, age, IV, s. 49; Yazar, age, s. 50; Demircilu, age, s. 31.

41 Yazar, age, s. 51; Demirciolu, age, s. 32.42 Bkz. Ahmed Cahid Haksever, orumda Halvetliin Tarihi Seyri ve Yusuf

Bahr Tasavvuf, lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 9, 2008, say: 22, ss. 103-136.

43 Vassafa gre vefat 1209/1794-95dir. Bkz. Vassf, age, IV, s. 49; Yazar, age, s. 51; Demirciolu, age, s. 33.

44 Vassf, age, IV, s. 49; Yazar, age, s. 51; Demirciolu, age, s. 34.

Vasiyetnmeyi alan brahim Efendi Amasyadaki ird faa-liyetini brakarak, bn sitnesinin dokuzuncu postniini olmutur. Krk yl gibi uzun bir mddet bu vazifeyi icr ede-rek 1124/1712 senesinde vefat etmi ve bn- Vel trbesine defnedilmitir.

lim bir eyh olan brahim Efendi tam elli yl be vakit na-maz cemaatle klm, snnet ve nafilelerden hibirini terk et-memi, Kurn 3000 defa hatmetmitir. bn- Vel Camiinde balad Kurn tefsirini 36 ylda tamamlamtr. ok sayda mridine hilafet vererek onlar Anadolu ve Rumelinin dei-ik blgelerine ird amacyla gndermitir.37brahim Efendiden sonra onuncu eyh olan Hfz Ahmed

Efendi, orumlu eyh smail Efendinin torunu ve eyh Mus-tafa Efendinin oludur. Karaba Velnin iczetli eyhlerin-den Aliyyl Rayiye intisb etmitir. On sene ird vazifesini yaptktan sonra 1133/1721de ahirete intikl etmi ve bn- Vel trbesine gmlmtr.38

Ahmed Efendinin olu eyh Hfz Mehmed Efendi on birinci eyh olmu, yirmi yl bu makamda bulunmu, 1156/1743-44de vefat ederek trbe ierisine defnolunmutur.39

bundan te izin yoktur! buyurdular. Levhi Mahfuza nazar eyledik, kendimi-zin mh- bn- erifde dr- fendan dr- bekya rhlet etmemizi grdk ve dahi sizin de bn- Vel hazretleri sitnesinde seccde-nin olmanz gr-dk. mdi ey benim kardeim! Levhi Mahfuzda yazlan sizsiniz, hemn fakiri hayr dua ile duadan unutmayp sitne-i saadette ule ve mchedeye me-gul olup gayret kemerin yedi yerden kuanp ve benim evlatlarm dahi gz-den ve gnlden karmaynz. Ve dahi kap dervii Molla Hasan alt senedir ki sitnenin hizmetindedir, makam- srdan dua edilmitir. Lakin irad siz-den olmakla bu cmle tehir olunmutur. Rica ederiz ki irad ile behre-mend etmedike salvermeyesiz. Bize lazm olan hakk tebli eylemektir. Vallhul-Hd il seblir-red Bkz. Vassf, age, IV, s. 48; Demirciolu, age, s. 29.

37 Vassf, age, IV, s. 49; Yazar, age, s. 50; Demirciolu, age, s. 30.38 Vassf, Ahmed Efendi iin Hicaza azmetinde orada dr- nam eylemitir eklinde yazmtr ki bu doru deildir. nk Ahmed Efendinin bn- Veli Trbesindeki kabri bellidir. Vassf, age, IV, s. 49; Yazar, age, s. 50; Demir-ciolu, age, s. 30-31.

39 Vassf, Mehmed Efendinin meihat yirmi yllk sresini on be sene olarak zikretmitir Bkz. Vassf, age, IV, s. 49. Yazar, age, s. 50; Demirciolu, age, s. 31.


Evliy-i kmmelin insn bn- Vel48brahim Efendiden sonra tekkenin eyhliine Said

Efendinin olu eyh Mehmed Atullah (Armay) Efendi ge-mitir. Mahalle mektebinde hfzn yaptktan sonra btid ve Rdiye mekteplerine gitmi, buradaki tahsilinin bitimin-de Namazgh Medresesi Mderrisi ve il mfts Am-zde Hfz Mehmed Efendiden dini ilimler tahsiline balam, yine bu esnada sitnede Cuma geceleri icr edilen Halvet yinini yaptrmakla megul olmutur.

Mertiyetin ilannda ttihat-Terakk Cemiyetine intisb etmi, 31 Mart hadisesinden sonra Sultan Mehmed Readn tahta kn tebrik iin stanbula gitmitir. Bilhere bn- Vel Camii imamnn vefat zerine imamet ve hitabet vazifesi yapmtr. airlik yn de olan Atullah Efendi 24.12.1942 tari-hinde 58 yanda iken vefat etmi ve Gmlcedeki kabrista-na defnedilmitir. Kendisi bn- Vel Tekkesinin on yedinci ve son eyhidir.49

Karaba Velden Sonra bnlikbniyyenin geliip yaylmas ve kurumsallamas Ka-

raba Vel (. 1097/1686) dneminde gereklemitir. Karaba Vel, bniyyenin ikinci pri saylr ve kendisine Karabiyye kolu nispet edilir. Karaba Velnin stanbula gelip (1081/1670) tarikatn yaylmas ve pr kabul edilmesinin ardndan tarkatn merkezi ve zt postu stanbula intikl etmitir.50 Binlerce kiiye biat verdii ve yzlerce halfe yetitirdii kaydedilen Karaba Vel, eitli halk kesimlerinden Sultan IV. Mehmede kadar geni bir kitleyi etkilemitir. Baka tarikatlara mensup dervileri de kendi tarikatlar zere terbiye etmesi ve bu yolla bulunduklar tarikata hilfet vermesi Karaba Velye has bir

48 Fazl ifi, Gnller Sultan, Hakikat lminin stad eyh bn- Veli, Haz-reti Pir eyh aban- Veli Kltr Vakf Yaynlar, Kastamonu, 2011, s. 52-53.

49 Vassf, age, s. 50; Yazar, age, s. 51; Demirciolu, age, s. 41-42.50 Tatc, bniyye, DA, XXXVIII, stanbul, 2010 s. 212.

Efendinin ise bn- Velnin, Paann mumuna ve paras-na ihtiyac yoktur! diye bunlar geri gnderdii rivayet edil-mitir. 1307/1889 tarihinde 72 yanda vefat etmi, trbeye defnedilmitir.45

Said Efendinin vefatndan sonra tekkenin on altnc ey-hi olan brahim evki Efendi Boluludur. Bolu Mfts Sb-gatullah Efendiden ders okumu ve iczet alm, halka vaaz ve nasihat etmeye balamtr. Sfi olmaya gnlnde bir arzu belirmi ve nce bn eyhlerinden Mudurnulu Halil Rah-mi Efendiye intisb ederek eyhlik iczeti almtr. Bu sra-da bn tekkesi eyhi Said Efendinin vefat zerine olu Atullahn henz kk yata olmas ve reit bulunmamasn-dan dolay tekkeye lim ve fzl bir ztn veklet etmesi gerek-tii iin zamann Kastamonu valisi Abdurrahman Paadan46 bu ie el koymas rica olunmu, o da nceden tanp gr-t brahim Efendiyi eyhlie tayin ettirmitir. brahim Efendi 1313/1897de 63 yanda vefat etmitir. Kabri trbenin arkas tarafndadr.47 irlik yn de olan brhim Efendinin, bn- Vel iin yazd bir iir yledir:

L-maallah srrnn sultan bn- VelSemme vechin gevheri, burhn bn- VelL-mekn b-nin rhnn hem rehberiBahr-i lhta bek umman bn- VelLevha-i dilde mcell nr-i ird bugnMekteb-i kenz-i marif irfn- bn- Vellem-i kuds-i hakkat rhnn seyrn-ghAr u fer u krsnin seyrn bn- VelMenba- nr-i hidyet mahzen-i esrr- hMelce-i erbb- akn cn bn- Velevkiy vahdet-nin ol bakma zhir kesrete

45 Vassf, age, IV, s. 49; Yazar, age, s. 51; Demirciolu, age, s. 35.46 Ziya Demirciolu Abdurrahman Paann Mudurnulu Halil Rahmi Efendiye

intisab olduunu belirtmitir. Bkz. Demirciolu, age, s.37-38. 47 Vassf, age, s. 50; Yazar, age, s. 51; Demirciolu, age, s. 36-39.


len halfesi Abdullah Rd Efendidir. Nallhan eyhi bn Efendi, banzde Mustafa Efendi, Konparal Muhammed Efendi, Senyi Efendi, stanbullu Muhammed Efendi, Kasta-monulu Muhammed Efendi, erkeli Hasan Efendi, sk-darl Ahmed Efendi, Hulsi Hasan Efendi, Beiktal Fah-ruddin Efendi, Enderunlu brahim Aa, Nashi Efendinin nde gelen halifeleri olmulardr. Nashi Efendinin vefa-tndan sonra yerine olu Ali Aleddin Efendi (. 1165/1752) gemitir.55bniyye-Karabiyyenin ikinci kolu olan Bekriyyenin

kurucusu Kutbddin Mustafa Kemleddin el-Bekr (. 1162/1749) ve yetitirdii halifeler tarikatn Hicaz,

7 wÎ eàozbt oeb - semazen akademikakademik.semazen.net/documents/pdf/tasavvuf-yazilari.pdf ·...

Documents