EBDOMADIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥΣυντάκτης: † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Ἀριθμ. 35

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 18 IOYNIOY 2010

† Μνήμη Λεοντίου ἐξ Αἰγίνης, Ὑπατίου, Θεοδούλου καί Αἰθερίου

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ

(Ἀναγινώσκεται κάθε Κυριακή ἀπό τούς Ἱερεῖς στούς Ναούς

καί τίς Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας)

Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 20 Ἰουνίου 2010

3. ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ

1. Στό προηγούμενο κήρυγμά μας, ἀδελφοί χριστιανοί, λέγαμε ὅτι γιά τήνΠίστη μας μιλάει ἡ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας καί ἡ Ἁγία Γραφή. Καί ἐπι-μέναμε στό ὅτι πρέπει νά ἀναφέρουμε πρῶτα τήν Παράδοση καί ἔπειτα τήν ἉγίαΓραφή. Γιατί ἡ Ἁγία Γραφή εἶναι ἕνα τμῆμα τῆς Ἱερᾶς Παράδοσης, τό γραπτόμόνο τμῆμα αὐτῆς. Πολλά πράγματα πού ζοῦμε στήν Ἐκκλησία μας σάν ὀρθό-δοξοι χριστιανοί, δέν τά λέει ἡ Ἁγία Γραφή, ἀλλά τά πήραμε ἀπό τήν Παράδοσητῶν Πατέρων μας. Τά λέγαμε αὐτά στό προηγούμενο κήρυγμά μας.

Στό σημερινό μου ὅμως κήρυγμα, ἀδελφοί, θέλω νά σᾶς μιλήσω μέ λίγα λόγιαγιά τήν Ἁγία Γραφή, πού εἶναι καί αὐτή πηγή τῶν Δογμάτων καί τῶν Ὅρωντῆς Πίστης μας, γιά τά ὁποῖα σᾶς εἶπα στό προηγούμενο κήρυγμα.

2. Ἡ Ἁγία Γραφή εἶναι τό Βιβλίο τοῦ Θεοῦ καί ἔχει τήν θέση του πάνω στήνἉγία Τράπεζα. Πάνω στήν Ἁγία Τράπεζα, ὅπου τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία, θέση

2

ἔχει τό Ἅγιο Ποτήριο, ἡ Ἁγία Γραφή καί τό Ἱερό Πηδάλιο τῆς Ἐκκλησίας, πούἐκφράζει ὅλη τήν Παράδοσή μας.

Ἡ Ἁγία Γραφή, ἀγαπητοί μου, γιά τήν ὁποία θέλω νά σᾶς μιλήσω σήμερα,λέγεται καί Διαθήκη. «Διαθήκη» σημαίνει συμφωνία. Γραπτή συμφωνία τοῦΘεοῦ μέ τούς ἀνθρώπους. Παλαιά - παλαιά, τότε πού ἡ γενεά τῶν ἀνθρώπωνἦταν ἀγαθή, ὁ Θεός μιλοῦσε στούς ἀνθρώπους κατευθείαν καί ὄχι μέ βιβλία.Ἔτσι μιλοῦσε μέ τόν Ἀδάμ στόν παράδεισο πρίν ἀπό τήν πτώση του, μέ τόνΝῶε καί μέ τόν Ἀβραάμ, μέ τόν Μωυσῆ καί μέ τούς Προφῆτες. Ἀργότερα ὅμως,πού ξώκειλαν οἱ ἄνθρωποι ἀπό τόν δρόμο τοῦ Θεοῦ, μᾶς δέσμευσε ὁ Θεός μέ γρα-πτό συμβόλαιο, μέ διαθήκη. Συνῆψε παλαιά μέ τούς Ἰσραηλῖτες μία Διαθήκη,τήν Παλαιά Διαθήκη πού λέγουμε, ἀλλά οἱ Ἰσραηλῖτες παρέβηκαν τήν Διαθήκηαὐτή καί τήν χάλασαν. Γι᾿ αὐτό καί ὁ Θεός, πού εἶναι ἀγάπη, συνῆψε νέα Δια-θήκη, τήν Καινή Διαθήκη, ὄχι πιά μέ ἕναν λαό, ἀλλά μέ ὅλη τήν ἀνθρωπότητα.Ὅταν λοιπόν λέμε Ἁγία Γραφή, ἐννοοῦμε αὐτά τά δύο βιβλία, τήν Παλαιά καίτήν Καινή Διαθήκη. Ἐννοοῦμε τό Βιβλίο τοῦ Θεοῦ πού εἶναι γραμμένο γιά τήνσωτηρία μας. Ἡ Ἁγία Γραφή περιέχει τήν ἱστορία τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου.Καί σ᾿ αὐτό τό βιβλίο ἐκφράζει ὁ Θεός τό θέλημά Του, πού πρέπει νά ἐφαρμόζουμεστήν ζωή μας, γιά νά ἔχουμε στενή κοινωνία μέ τόν Θεό ἀλλά καί μέ τούς ἀνθρώ-πους. Ἀγάπη μέ τόν Θεό καί ἀγάπη μέ τούς ἀνθρώπους, αὐτό μέ δυό λόγια εἶναιτό κήρυγμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Καί δέν νομίζετε, χριστιανοί μου, ὅτι μέ ἕνα τέ-τοιο κήρυγμα θά φτιάξουμε μία τέλεια κοινωνία; Γι᾿ αὐτό, γιά τήν σωτηρία τῆςψυχῆς μας καί γιά τό καλό τῆς κοινωνίας, πρέπει νά διαβάζουμε καί νά ἐφαρμό-ζουμε τά λόγια τῆς Ἁγίας Γραφῆς, πού εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ.

3. Ἄν θά ἤθελα πιό συγκεκριμένα νά πῶ ποιό εἶναι τό θέμα τῆς Ἁγίας Γραφῆς,θά ἔλεγα μέ μία λέξη, ὅτι τό θέμα της εἶναι ὁ ΧΡΙΣΤΟΣ. Καί ἡ Παλαιά καί ἡΚαινή Διαθήκη μιλάει γιά τόν Χριστό. Ἡ Παλαιά Διαθήκη μέ τό στόμα τῶνΠροφητῶν προφητεύει ὅτι θά ἔρθει ὁ Χριστός στόν κόσμο. Προφητεύει ὅτι ὁ Υἱόςτοῦ Θεοῦ θά σαρκωθεῖ, ὅτι θά ἔρθει μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, γιά νά δώσει σ᾿ αὐτούςστόν λόγο τοῦ Θεοῦ καί γιά νά πάθει γιά τήν σωτηρία τους. Καί ἡ Καινή Δια-θήκη, σέ συνέχεια τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, μᾶς λέει ὅτι πραγματικά σαρκώθηκεὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ. Μᾶς λέει γιά τήν γέννησή Του ἀπό Παρθένο Μητέρα, γιά τήνὡραία θεϊκή Του διδασκαλία καί μᾶς διηγεῖται τήν ἀναμάρτητη ζωή Του.

Καί ἡ Παλαιά καί ἡ Καινή Διαθήκη λοιπόν εἶναι βιβλίο τοῦ Χριστοῦ. Ὅπωςλέει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, πού κάθε φορά ἀπολαμβάνουμε τήν Θείατου Λειτουργία, «δύο Διαθῆκαι καί δύο παιδῖσκαι καί δύο ἀδελφαί, τόν ἕναν Δε-σπότην δορυφοροῦσι. Κύριος παρά προφήταις καταγγέλεται, Χριστός ἐν καινῆ

3

κηρύσσεται»! Τίς δύο Διαθῆκες, τήν Παλαιά καί τήν Καινή, τίς συνδέει τό ἴδιοΠρόσωπο, τό Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ. Ἡ μόνη διαφορά εἶναι ὅτι ἡ μέν ΠαλαιάΔιαθήκη μιλάει γιά τόν ἄσαρκο Χριστό. Μιλάει δηλαδή γιά τόν Υἱό τοῦ Θεοῦπού δέν εἶχε σαρκωθεῖ ἀκόμη. Ἡ δέ Καινή Διαθήκη μιλάει γιά τόν σεσαρκωμένοἀπό τήν Παναγία Υἱό τοῦ Θεοῦ, γιά τόν Ἰησοῦ Χριστό μας.

4. Ἀλλά ἔχω νά σᾶς πῶ, ἀδελφοί χριστιανοί, ὅτι καί ἡ Παλαιά Διαθήκη, πούμιλάει γιά τόν ἄσαρκο ἀκόμη Ἰησοῦ Χριστό, ἔχει καί αὐτή τήν παρουσία Τουκαί τίς θεοφάνειές Του. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός βέβαια δέν εἶχε σαρκωθεῖ στήν περίοδοτῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἀλλά βιαζόταν - ἄς τό πῶ ἔτσι - πότε νά σαρκωθεῖ καίπότε νά γίνει ἄνθρωπος καί νά ἔρθει μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. Βιαζόταν δηλαδήπότε νά γίνει «Ἐμμανουήλ», πού σημαίνει «ὁ Θεός μαζί μας». Γι᾿ αὐτό καί στήνΠαλαιά Διαθήκη ὁ Ἴδιος ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ ἐμφανιζόταν στούς Πατριάρχες καίστούς Προφῆτες ὡς Ἄγγελος. Πραγματικά, ὅπου ἡ Παλαιά Διαθήκη μιλάει γιάτόν «Ἄγγελο Κυρίου», ἤ τόν «Μεγάλης Βουλῆς Ἄγγελο», ὅπως τόν λέει ὁ προ-φήτης Ἠσαΐας, ἤ τόν «Ἄγγελο Διαθήκης», ὅπως μᾶς τόν λέει ὁ προφήτης Μα-λαχίας, δέν πρόκειται γιά κτιστό ἄγγελο, σάν τόν Γαβριήλ καί τόν Μιχαήλ, γιάπαράδειγμα, ἀλλά πρόκειται γιά τόν Ἄκτιστο Υἱό τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἐμφανίσεις λοιπόντοῦ «Ἀγγέλου τοῦ Κυρίου» στήν Παλαιά Διαθήκη εἶναι ΘΕΟΦΑΝΕΙΕΣ. Γι᾿αὐτό ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι θεόπνευστο βιβλίο, γιατί εἶναι βιβλίο θεοφανειῶντοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀσάρκου ἀκόμη ὄντος.

5. Ἐπειδή τά κηρύγματά μας αὐτά, ἀγαπητοί μου, εἶναι δογματικά θέλω νάἐπιμείνω περισσότερο σ᾿ αὐτό πού σᾶς εἶπα τώρα, γιατί εἶναι ἕνα σημεῖο διαφορᾶςμεταξύ ἡμῶν τῶν Ὀρθοδόξων καί τῶν Ρωμαιοκαθολικῶν. Οἱ Ρωμαιοκαθολικοίτίς ἐμφανίσεις τοῦ «Ἀγγέλου τοῦ Κυρίου» στήν Παλαιά Διαθήκη τίς ἑρμηνεύουνὡς ἐμφανίσεις πού «γίνονται» καί «ἀπογίνονται», ἐμφανίσεις ἑνός κτιστοῦ, ἑνόςσυνηθισμένου ἀγγέλου. Ἐμεῖς ὅμως οἱ Ὀρθόδοξοι, μέ τήν ἑρμηνεία τῶν ἁγίωνμας Πατέρων, ἑρμηνεία πού μπῆκε καί στήν ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας μας,πιστεύουμε ὡς θεοφάνειες τοῦ Ἴδιου τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τίς ἐμφανίσεις τοῦ Ἀγγέ-λου τοῦ Κυρίου στήν Παλαιά Διαθήκη. Ὡς θεοφάνειες πραγματικές καί ὄχι ὡςἕνα πρόχειρο φαινόμενο πού «γίνεται» καί «ἀπογίνεται», ὅπως τό λέγουν οἱ Κα-θολικοί. Ἡ μεγάλη αὐτή αἵρεση τῶν Καθολικῶν ἔφερε σέ ὑποτίμηση τήν ΠαλαιάΔιαθήκη, γιατί μᾶς τήν παρουσιάζουν σάν ἕνα βιβλίο μέ ἁπλῶς καλά λόγια, ὅπωςεἶναι, γιά παράδειγμα, τά βιβλία τῶν φιλοσόφων. Γιά μᾶς ὅμως τούς Ὀρθοδόξουςἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι βιβλίο τῶν θεοφανειῶν τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, εἶναι βιβλίοθεόπνευστο, καί γι᾿ αὐτό ἔχει τήν θέση της πάνω στήν Ἁγία Τραπέζα! Μέ πολλές εὐχές † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

4

Οἱ ἀνασκαφές

Στήν Ἀρχαιολογία τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς γιά τούς τόπους πούὑπάρχουν ἀρχαῖες πόλεις συνήθως χρησιμοποιοῦνται οἱ ὅροι “Khirbet” καί “tel(l)”.Ἕνα khirbet εἶναι ὁ τόπος μιᾶς ἀρχαίας πόλεως ἤ ἑνός ἀρχαίου οἰκισμοῦ, στόν ὁποῖοὁρισμένα ἐρείπια παραμένουν ἀκόμη ὁρατά. Ἕνα πολύ γνωστό παράδειγμα ἑνός τέ-τοιου τόπου εἶναι τό Khirbet Qumran, στό ὁποῖο ἀντεγράφησαν τά χειρόγραφα τῆςΝεκρᾶς θαλάσσης κατά τούς τελευταίους αἰῶνες π.Χ. Ὁ ὅρος tell (στά ἀραβικά) ἤtel (στά Ἑβραϊκά) δηλώνει τόν ἀρχαιολογικό τόπο, τοῦ ὁποίου τά ἐρείπια ἔχουν ταφεῖπλήρως. Πολλά τέλλ θυμίζουν φυσικούς μικρούς λόφους – ἔχουν σχῆμα κόλουρουκώνου – καί δέν εἶχε γίνει ἀντιληπτό μέχρι τόν 19ο αἰ. ὅτι αὐτά στήν πραγματικότηταπεριεῖχαν μέσα τούς ἀρχαῖες πόλεις, μικρές ἤ μεγάλες.

Οἱ κάτοικοι τῆς Παλαιστίνης κατά τά ἀρχαῖα χρόνια συνήθως θεμελίωναν τούςοἰκισμούς τους στήν κορυφή ἑνός φυσικοῦ λόφου καί κοντά σέ μία πηγή νεροῦ. Μέτό πέρασμα τοῦ καιροῦ μποροῦσαν νά συμβοῦν στόν τόπο αὐτό διάφορα πράγματα:(α) Ὁ οἰκισμός μποροῦσε νά ὑποστεῖ μία «ἐργασία ἀνακαινίσεως τῆς πόλεως». Κατ᾿αὐτήν οἱ παλαιές οἰκίες κατεδαφίζονταν καί ἀνεγείρονταν νέα κτίρια ἐπάνω ἀπό τάἐρείπια τῶν παλαιῶν. Ὅταν οἱ ἐργασίες τελείωναν, ἕνα νέο ἐπίπεδο οἰκισμοῦ – ἕνανέο «στρῶμα» – εἶχε ἐπικαθίσει στόν ἀρχικό φυσικό λόφο, ὁ ὁποῖος τώρα ἦταν κατάτι ὑψηλότερος. Ἐπίσης (β) μποροῦσε νά ἀκολουθήσει μία νέα ἀνοικοδόμηση μετάἀπό μία μή φυσική καταστροφή (π.χ. φωτιά ἤ πόλεμος) ἤ (γ) νά γίνει μία ἀνοικο-δόμηση μετά ἀπό μία φυσική καταστροφή (π.χ. σεισμός ἤ ἕνα πρόβλημα μέ τήνὕδρευση πού ἀπαιτοῦσε προσωρινή ἐγκατάλειψη τοῦ τόπου). Ἔτσι ἡ ἱστορία ἑνόςτέλλ μπορεῖ νά εἶναι πολύπλοκη. Σέ κάθε ἐπίπεδο τοῦ οἰκισμοῦ ὅμως βρίσκουμε δια-κριτικά σπαράγματα τῆς ἐποχῆς του. Ὅταν τέλος τήν περιοχή τήν ἐγκατέλειπαν,τά οἰκήματα πού ἔμεναν ἐρειπωμένα ἄρχιζαν νά πέφτουν καί οἱ ἀνοικτές περιοχέςσιγά-σιγά ἐκαλύπτοντο μέ λάσπη. Ἔτσι οἱ μαρτυρίες γιά τήν κατοίκηση τοῦ χώρου,οἱ ὁποῖες εὑρίσκοντο στήν ἐπιφάνεια, σχεδόν ἔσβηναν καί ὁ ἀρχαῖος οἰκισμός γινότανἕνα τέλλ.

Ἡ ἀνασκαφή ἑνός ἀρχαίου τόπου ἀκολουθεῖ μία συγκεκριμένη σειρά. Ἡ ἐπιλογήτοῦ τόπου πού θά ἀνασκαφεῖ ἐξαρτᾶται ἀπό πολλούς παράγοντες. Ἕνας ἀρχαιολόγος

AΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΑΣ ΔΙΑΘΗΚΗΣ

5

ἐνδιαφερόμενος γιά τούς Φιλισταίους θά ἐπέλεγε μία τοποθεσία στήν Φιλισταία. Ὁἀρχαιολόγος πού ἐνδιαφέρεται γιά μία συγκεκριμένη πόλη θά ἐπιλέξει νά ἀνασκάψειἕνα τέλλ πού πιστεύει ὅτι θά περιέχει αὐτήν τήν πόλη. Πολλά τέλλ, ὅπως ἡ Μεγιδδώκαί ἡ Βαιθσάν, ἔχουν ἀνασκαφεῖ λόγω τῆς ἀρχαίας φήμης τους καί τῆς ἐντυπωσια-κότητας τῶν λόφων τους. Ἐπίσης μερικές φορές οἱ τοποθεσίες ἔχουν ἀνασκαφεῖ λόγῳτῆς δυνατότητας τῶν ἀρχαιολόγων νά τίς προσεγγίσουν εὐκολώτερα.

Ὁ Ἀνασκαφέας γιά νά ἀνασκάψει στήν περιοχή τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς πρέπει νάἀποκτήσει μία ἐπίσημη ἄδεια καί πρέπει νά πείσει τήν χώρα ὅτι ἡ προτεινόμενη ἀπο-στολή εἶναι ἐπαρκής γιά νά φέρει εἰς πέρας τούς δηλωμένους στόχους. Ἐπίσης δίδεταιστό πλήρωμα τῆς ἀποστολῆς ἕνας ἐπιθεωρητής ἀπό τό τοπικό τμῆμα ἀρχαιοτήτων,γιά νά βεβαιώσει ὅτι προστατεύονται τά ἐνδιαφέροντα τῆς φιλοξενούσας χώρας.

Μία σύγχρονη ὁμάδα ἀνασκαφῶν ἀπαιτεῖ ἕναν ἀριθμό ἐκπαιδευμένων εἰδικῶν ἐπι-στημόνων. Ἔτσι ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά συγκεντρώσει μία τέτοια ὁμάδα: Εἰδικοίἐπιστήμονες πρέπει νά μεταφέρουν τά ἀρχιτεκτονικά εὑρήματα στό χαρτί, καλλιτέ-χνες πρέπει νά ζωγραφίσουν τά ἀνασκαφέντα ἀντικείμενα, ἐπιστάτες τοποθεσιῶνπρέπει νά καταγράψουν τήν θέση τῶν τεχνουργημάτων καί τήν πρόοδο τῆς ἐργασίας.Ἐπίσης φωτογράφοι, καταγραφεῖς, εἰδικοί γιά τά κεραμικά, βοτανολόγοι, γεωλόγοικαί παλαιοντολόγοι εἶναι μερικοί ἀκόμη ἀπό τούς εἰδικούς ἐπιστήμονες που εἶναι ἀναγ-καῖοι σέ μία σύγχρονη ἀνασκαφή. Ὅταν ὁ ἀρχαιολόγος συγκεντρώνει τό πλήρωμάτου, πρέπει νά ἔχει ὑπ᾿ ὄψιν του πρόσωπα σημαντικά καί μέ ἐμπειρία. Ἐπειδή ἡὁμάδα θά ζήσει μαζί καί θά δουλέψει μαζί (οἱ περίοδοι συνήθως διαρκοῦν περίπου δύομῆνες καί συχνά ὄχι ὑπό τίς καλύτερες συνθῆκες), εἶναι σημαντικό νά ἔχει μία ται-ριαστή ὁμάδα.

Οἱ ἐπαρκεῖς χρηματικοί πόροι εἶναι ἀναγκαῖοι γιά μία ἐπιτυχῆ ἀποστολή. Κατάτά παλαιότερα χρόνια ὁρισμένες σημαντικές ἀνασκαφές πραγματοποιήθηκαν μέ τήνγενναιοδωρία πλουσίων δωρητῶν. Ἡ Μεγιδδώ (ἀπό τούς Rockefeller) καί ἡ Ἀσώρ(ἀπό τούς Rothschild) εἶναι δύο παραδείγματα αὐτοῦ τοῦ τύπου τῆς χρηματοδοτή-σεως. Ἔχουν ἐπίσης ὑπάρξει παραδείγματα ἀνασκαφέων πού εἶχαν προσωπικές οἰκο-νομικές πηγές. Σήμερα πολλές εὐρωπαϊκές χῶρες χρηματοδοτοῦν τήν Ἀρχαιολογίατῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς μέσα ἀπό ἀναθέσεις στόν ἐθνικό τους προϋπολογισμό. Οἱ πε-

1. Ἔτσι, γιά παράδειγμα, ἡ Atchana, εὑρισκόμενη κοντά στήν Ἀντιόχεια τῆς Καινῆς Διαθήκης, ἀνεσκάφηἀπό τόν Sir Leonard Woolley, ὅταν ἡ γυναίκα του ἀρνήθηκε νά τόν ἀκολουθήσει γιά ἕναν ἄλλο λόγο στήντότε ἔρημη βιβλική Οὔρ. Τό tell Tayinat, κοντά στήν Atchana, δοκιμάστηκε μόνο ἐπειδή ἕνας διορατικόςἄνθρωπος ἐπέμενε ὅτι εἶχε διακρίνει μία πιό σημαντική τοποθεσία ἀπό αὐτήν πού ἀνεσκάπτετο. Εὐτυχῶςγιά τίς βιβλικές σπουδές ἡ ἐπιμονή του ἀνταμοίφθηκε καί οἱ ἀνασκαφές στήν Tayinat ἔδωσαν ἕνα στενό πα-ράλληλο μέ τόν ναό τοῦ Σολομῶντος.

6

ρισσότερες Ἀμερικανικές ἀποστολές στήν Ἐγγύς Ἀνατολή χρηματοδοτοῦνται ἀπόδημόσια ἤ ἰδιωτικά ἱδρύματα, ἐταιρεῖες ἐρεύνης ἤ κοινοπραξίες στίς ὁποῖες πολλέςσχολές συνενώνουν τίς πηγές τους. Οἱ ἀνασκαφές στό Ἰσραήλ συχνά χρηματοδο-τοῦνται ἀπό ἀμοιβές πού χρεώνονται σέ ἐθελοντές ἐργάτες.

Ὁ ἀνασκαφέας, ἀφοῦ ἐκλέξει τόν τόπο του, ἀφοῦ ἀποκτήσει τά ἀπαραίτητα οἰκο-νομικά κονδύλια καί συγκεντρώσει τό πλήρωμά του, πρέπει νά προσέξει τόν ἐξοπλισμόπού θά πρέπει νά συγκεντρώσει, νά ἐξασφαλίσει μία ἐργατική δύναμη καί νά ἀπο-κτήσει καταλύματα γιά τό πλήρωμα. Τά καταλύματα ποικίλουν, μπορεῖ νά εἶναι σκη-νές ἤ σπίτια, καί οἱ ἐργάτες μπορεῖ νά εἶναι ἐθελοντές ἤ μισθωμένοι τοπικοί βοηθοί.Αὐτοί οἱ ἐργάτες, διαιρεμένοι σέ συλλογεῖς, σκαφτιάδες, κουβαλητές, θά κάνουν τήνμεταφορά τοῦ χώματος. Στήν Αἴγυπτο καί τό Ἰράκ ὑπάρχουν χωριά πού ἐπί πολλέςγενεές στηρίζονται οἰκονομικῶς προμηθεύοντας ἐκπαιδευμένους ἐργάτες στίς ἀνα-σκαφές. Ὁρισμένοι ἀπό αὐτούς τούς ἐργάτες (οἱ Quftis στήν Αἴγυπτο καί οἱ Shergatis

στό Ἰράκ) εἶναι περισσότερο πεπειραμένοι στήν ἀνίχνευση πλήνθινων τειχῶν καίἄλλων λειψάνων, ἀπό ὅ,τι οἱ περισσότερο ἐκπαιδευμένοι ἀρχαιολόγοι.

Τά περισσότερα τέλλ εἶναι πολύ μεγάλα καί δέν μποροῦν νά ἀνασκαφοῦν πλήρως.Γι᾿ αὐτό ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά ἀποφασίσει πῶς θά χρησιμοποιήσει μέ τόν καλύτεροτρόπο τόν χρόνο του καί τά χρήματά του. Γενικῶς, μία «ἔρευνα ἐπιφανείας» ἐκτε-λεῖται εἴτε τυχαῖα εἴτε ἀκολουθώντας ἕνα ἀπό τά πολλά σχέδια ἐρεύνης, μελετώνταςτά κομμάτια τῶν κεραμικῶν καί ἄλλα ἀντικείμενα πού βρίσκονται ἐπάνω στά τέλλ.Ἀπό τήν ἔρευνα μπορεῖ νά διαμορφωθεῖ κάποια ἀντίληψη γιά τό πότε κατοικήθηκε ὁτόπος καί πιθανῶς ποῦ βρίσκονται οἱ πιό σημαντικοί οἰκισμοί. Μπορεῖ νά εἶναι ὁρατάστήν ἐπιφάνεια κάποια ἴχνη ἀρχαίων τειχῶν. Ἐπίσης μία ἀνωμαλία στό ἔδαφος μπορεῖνά ἀποτελεῖ ἔνδειξη γιά κάποια στοιχεῖα κάτω ἀπό τήν ἐπιφάνεια τοῦ ἐδάφους. Με-ρικές φορές κάποιες σκιές κατά τά χαράματα φανερώνουν κολῶνες τάφων ἀπό τίςκοιλότητες στό ἔδαφος. Ὁ ἀνασκαφέας ἐκτιμᾶ τέτοια κλειδιά προκειμένου νά ἀπο-φασίσει πού νά ἐπικεντρώσει τήν ἐργασία του.

Ἕνα μικρό ὕψωμα σέ ἕναν τόπο θά μποροῦσε νά σημαίνει μία σημαντική περιοχήγιά σκάψιμο, ἐπειδή ἡ ἀκρόπολη ἦταν γενικῶς τό ὑψηλότερο σημεῖο στόν λόφο.Ἀκόμη καί χωρίς ἐμφανῆ σημεῖα ὅπως αὐτό, ὁ ἀρχαιολόγος μπορεῖ νά γνωρίζει ὅτι ἡπύλη τῆς πόλεως θά βρεθεῖ πάντοτε εἴτε στήν ἀνατολική πλευρά τοῦ λόφου ἤ ἀπέναντιἀπό ἕναν ἀρχαῖο δρόμο ἤ ἀπό μιά πηγή νεροῦ. Ὁ σκουπιδότοπος τῆς πόλεως – ἕναχρήσιμο τμῆμα τῆς πόλεως γιά τόν ἀρχαιολόγο – συνήθως βρίσκεται σέ ὑπήνεμοπλευρά.

Ὅταν ἀρχίζει ἡ πραγματική ἀνασκαφή, ἕνας ἀρχαιολόγος σκάβει μέ τέτοιο τρόποὥστε νά ἀπομονώνει τά στρώματα. Ἕνα στρῶμα (stratum, πληθ. strata) εἶναι ἕνα

7

ἐπίπεδο τοῦ ἐδάφους ἤ τῆς ἐπιφανείας τοῦ οἰκισμοῦ μαζί μέ τούς τοίχους καί τά ἐρεί-πια (καί ἀντικείμενα) ἐπάνω καί κάτω ἀπό αὐτό, τά ὁποῖα ἀνήκουν σέ αὐτό (δηλαδήστήν ἴδια χρονική περίοδο).2 Οἱ περισσότεροι ἀρχαιολογικοί τόποι ἔχουν πολλά στρώ-ματα, ἔχουν δηλαδή πολλά ἐπίπεδα οἰκισμῶν. Σέ ὁρισμένες περιπτώσεις ἔχουν βρεθεῖπερισσότερα ἀπό 20 ἐπίπεδα οἰκισμῶν ἐπισωρευμένα τό ἕνα ἐπάνω στό ἄλλο. Ὁἀρχαιολόγος πρέπει νά ξεχωρίσει προσεκτικά τά στρώματα, ἔτσι ὥστε τά διακριτικάχαρακτηριστικά κάθε ἐποχῆς νά μελετηθοῦν μέσα στό δικό τους χρονολογικό καί πο-λιτιστικό πλαίσιο.

Ἡ Ἀρχαιολογία εἶναι καί ἐπιστήμη καί τέχνη. Αὐτό φαίνεται καθώς ὁ ἀρχαιολόγοςἀκολουθεῖ τά ἴχνη πού βρίσκει, τά ὁποῖα τοῦ ἐπιτρέπουν νά κάνει τόν διαχωρισμό τῶνἐπιπέδων κατοικήσεως. Ἐν τούτοις, ἐάν τό ἔδαφος ἦταν πολύ ἐλαφρύ ἤ εἶναι πολύκατεστραμένο γιά νά γίνει αὐτή ἡ διάκριση, μία σωζόμενη ἑστία μπορεῖ νά βοηθήσειὥστε νά γίνει ἡ διάκριση αὐτή. Ὅταν ὁ ἀρχαιολόγος σκάβει βαθιά σέ ἕνα πλήνθινοτεῖχος καί φθάνει στόν θεμέλιο λίθο του, τό τελευταῖο ἐπίπεδο δέν μπορεῖ νά εἶναι μα-κρυά. Ἄλλα κλειδιά γιά τήν βάση τοῦ τέλλ μπορεῖ νά εἶναι ἕνα ὑπέρθυρο στό τεῖχοςἤ ὁ σοβᾶς πού καλύπτει τό ἐσωτερικό τεῖχος καί ὁ ὁποῖος, ἀφοῦ ξεφλουδίστηκε, ἔπεσεστό παλαιό ἐπίπεδο πού ἀποτελεῖ τήν βάση τοῦ τέλλ. Εἶναι πράγματι τέχνη τό νάεἶναι κανείς εὐαίσθητος σέ αὐτά τά ὁρισμένες φορές ἀμυδρά «κλειδιά».

Ὁ ἀρχαιολόγος βρίσκει τεχνουργήματα – ἀντικείμενα πού ἔχουν διασωθεῖ ἀπό τόπαρελθόν. Ἕνα τεχνούργημα μπορεῖ νά εἶναι μικρό, π.χ. μία χάνδρα, ἤ μεγάλο, π.χ.μία πέτρινη κολώνα. Τά πιό συνήθη τεχνουργήματα πού βρίσκει ἕνας ἀρχαιολόγοςεἶναι «ὄστρακα», δηλαδή σπασμένα κομμάτια κεραμικῶν. Τά περισσότερα ὄστρακαεἶναι διασκορπισμένα. Ἀλλά αὐτός πού πλένει τά ὄστρακα πρέπει νά εἶναι προσεκτικόςγιά τά κομμάτια στά ὁποῖα ὑπάρχει γραφή, διότι στήν ἀρχαιότητα σπασμένα κομ-μάτια κεραμικῶν ἐχρησιμοποιοῦντο ὡς ἐπιφάνεια γραφῆς γιά διάφορες σημειώσεις.

Ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά καθορίσει τήν ἡλικία τῶν τεχνουργημάτων ὅπως καίτῶν στρωμάτων ἀπό τά ὁποῖα προέρχονται. Ὑπάρχουν ἐργαλεῖα χρονολογήσεως ὅπωςἡ δενδροχρονολόγηση, ὁ ἀρχαιομαγνητισμός καί ἡ χρονολόγηση μέ τόν ραδιοάνθρακα.Ὅλες αὐτές οἱ μέθοδοι ἔχουν τίς χρήσεις τους, ἀλλά τά κεραμικά εἶναι τό βασικόἐργαλεῖο πού χρησιμοποιεῖ ἕνας ἀρχαιολόγος τῆς Ἐγγύς Ἀνατολῆς γιά τήν χρονολό-γηση ἑνός τόπου. Οἱ τεχνοτροπίες στά κεραμικά ἄλλαζαν γρήγορα καί ἕνας ἀρχαι-ολόγος μαθαίνει νά ἀναγνωρίζει τά διαφορετικά σχήματα που σηματοδοτοῦνδιαφορετικές χρονικές περιόδους. Ἀκόμη, ἐπειδή τά κεραμικά εἶναι εὔθραυστα, οἱἀρχαῖες πόλεις εἶναι διάσπαρτες ἀπό τέτοια ἀντικείμενα.

2. Wright G. Ernest, Biblical Archaeology, Revised Edition, Philadelphia: Westminster/London: Duch-

worth, 1962, 26

8

Ἀσχέτως μέ τό ποιά μέθοδο ἀνασκαφῆς χρησιμοποιεῖ ἔνας ἀρχαιολόγος ἤ ποιότρόπο γιά τό σκάψιμο, ὁ ἀρχαιολόγος πρέπει νά εἶναι πολύ προσεκτικός στήν ἐργασίατου. Καθώς τό παρελθόν ἀποκαλύπτεται μέ τίς ἀνασκαφές, καταστρέφονται καίπολλά στοιχεῖα ἀπό αὐτό. Γιά νά φτάσει ὁ ἀρχαιολόγος στά παλαιότερα ἐπίπεδα πρέ-πει νά καταστρέψει τά στρώματα πού ἔχει ἀνασκάψει. Ἐπειδή αὐτό σημαίνει ὅτικανείς ἄλλος δέν θά μπορέσει ποτέ νά ἀνασκάψει αὐτήν ἀκριβῶς τήν περιοχή πάλι,ὁ ἀρχαιολόγος ἔχει τήν εὐθύνη γιά τήν πλήρη καταγραφή κάθε πλευρᾶς τοῦ ἔργουτου. Εἶναι σημαντικό γιά κάθε στρῶμα νά ἑτοιμάζεται ἕνα «χαρτί ἀνακατασκευῆς».Ἐάν αὐτό γίνεται σωστά, ἀνακτᾶται ἕνα τμῆμα τῆς ἀνθρώπινης κληρονομιᾶς.

Ὑψομετρικός χάρτης τοῦ τέλλ τῆς Βαιθσάν. Ἐπάνω σέ αὐτόν σημειώνονται τά ἀνευρεθέντα κτίρια.