EBDOMADIAIO ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥΣυντάκτης: † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος & Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Ἀριθμ. 31

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 21 MAΪOY 2010† Μνήμη Κωνσταντίνου καί Ἑλένης ἰσαποστόλων

Ο ΑΓΙΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣMεγαλόπολη, 21 Μαΐου 2010

Ἀγαπητοί μου χριστιανοί,1. Ἑορτάζουμε τόν ἅγιο Κωνσταντῖνο καί τήν μη-

τέρα του ἁγία Ἑλένη. Δηλαδή γιορτάζουμε τό παιδίκαί τήν μάνα μαζί! Εἶναι ὡραῖο αὐτό, χριστιανοί μου.Νά ἁγιάσει καί ἡ μάνα καί τό παιδί. Γιατί συμβαίνειοἱ γονεῖς νά εἶναι καλοί, ἀλλά νά μήν εἶναι καλά τάπαιδιά. Καί συμβαίνει τό ἀντίθετο πάλι: Νά εἶναικαλά τά παιδιά, ἀλλά νά μήν ἔχουν καλούς γονεῖς.

2. Ὁ ἅγιος Κωνσταντῖνος ἦταν βασιλιᾶς. Βλέ-πετε, λοιπόν, χριστιανοί μου, ὅτι ἡ ἁγιότητα εἶναι ἕναλουλούδι πού φυτρώνει παντοῦ. Ὄχι μόνο στά Μο-

ναστήρια καί στά καλύβια, ἀλλά καί στά ἀνάκτορα. Μπορεῖς, ἄνθρωπέ μου, νάἀγιάσεις ὁποιοδήποτε ἐπάγγελμα καί ἄν ἔχεις, ἀρκεῖ στό ἐπάγγελμά σου νά εἶσαιτίμιος καί νά ἀγαπᾶς τόν Θεό καί τούς ἀνθρώπους.

3. Ὅτι ὁ βασιλιᾶς Κωνσταντῖνος εἶναι ἅγιος φαίνεται ἀπό τό ὅτι εἶδε θεοπτία.Μέρα μεσημέρι ἐρχόμενος ὁ αὐτοκράτορας Κωνσταντῖνος μέ τόν στρατό του ἀπότήν Γαλλία εἶδε ἕνα φωτεινό Σταυρό μπροστά στόν ἥλιο. Καί κάτω ἀπό τόν

2

Σταυρό ἦταν ἡ ἐπιγραφή ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ (δηλαδή, θά νικᾶς μ᾽ αὐτό τό ση-μεῖο).

Τό ὅραμα αὐτό ἕλκυσε τόν Κωνσταντῖνο στήν ἀληθινή πίστη καί ἔγινε ὁπρῶτος χριστιανός αὐτοκράτορας. Τό ὅραμα πάλι αὐτό ἔκανε τόν βασιλιᾶ Κων-σταντῖνο νά ἀγαπήσει πολύ τόν Τίμιο Σταυρό. Γι᾽ αὐτό καί τόν Σταυρό τόν ἔκανελάβαρο, μέ τίς λέξεις «ἐν τούτῳ νίκα» καί προχωροῦσε μ᾽ αὐτό τό λάβαρο νικη-φόρος στούς ἀγῶνες του. Καί ἐπειδή πάλι ἀγαποῦσε τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ,γι᾽ αὐτό, αὐτός καί ἡ μητέρα του, φρόντισαν καί οἱ δυό γιά νά βροῦν στά Ἰερο-σόλυμα τόν Τίμιο Σταυρό, πάνω στόν ὁποῖο σταυρώθηκε ὁ Χριστός. Καί ὁ ἸησοῦςΧριστός, ἀγαπητοί μου, τούς ἔδωσε τήν χάρη καί τήν χαρά αὐτή νά βροῦν τόΤίμιο Ξύλο.

Ἐπειδή δέ ὁ ἅγιος Κωνσταντῖνος εἶχε τόση ἀγάπη στόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ,γι᾽ αὐτό καί ἡ Ἐκκλησία μας ἀρχίζει τό τροπάριό του (τό Ἀπολυτίκιό του) μέτόν Σταυρό λέγοντας «Τοῦ Σταυροῦ Σου τόν τύπον ἐν οὐρανῷ θεασάμενος...».Και γι᾽ αὐτό πάλι ἡ εἰκόνα τοῦ ἁγίου Κωνσταντίνου τόν παριστάνει μαζί μέ τήνἁγί μητέρα του νά κρατοῦν καί οἱ δυό τόν Σταυρό τοῦ Χριστοῦ.

4. Σάν αὐτοκράτορας ὁ ἅγιος Κωνσταντῖνος ἀγαποῦσε πολύ τήν Ἐκκλησίατοῦ Χριστοῦ. Πρῶτα-πρῶτα μέ διάταγμά του σταμάτησαν οἱ διωγμοί ἐναντίοντῶν χριστιανῶν. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἀπό διωκόμενη πού ἦταν, ἔγινε ἐλεύ-θερη. Ἔπειτα φρόντιζε νά παταχθοῦν οἱ αἱρετικοί πού τάραζαν τήν Ἐκκλησία,γι᾽ αὐτό καί συνεκάλεσε τήν Α Οἰκουμενική Σύνοδο τό 325 μ.Χ., στήν Νίκαιατῆς Βιθυνίας. Στήν Σύνοδο αὐτή καταδικάστηκε ὁ αἱρετικός Ἄρειος, πού ἔβριζετήν θεότητα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μας.

5. Ἀπό τούς ἁγίους πού γιορτάζουμε σήμερα ἄς πάρουμε, ἀδελφοί μου χρι-στιανοί, τήν ἀγάπη τους πρός τόν Τίμιο Σταυρό. Νά κάνουμε πάντοτε τόν Σταυρόμας κανονικά καί μέ σεβασμό. Πάνω μας νά ἔχουμε τόν Σταυρό. Εἶναι ἁμαρτίααὐτό πού κάνουν μερικοί νεοέλληνες, τό ὅτι ἔχουν πάνω τους γιά μπιζού κάτικαρδιές, κάτι ἀστέρια, καί δέν ἔχουν γιά σύμβολο καί γιά φυλακτό τους τόν ΤίμιοΣταυρό.

Ὅταν στεφανώνονται δυό, ὁ παπᾶς τούς διαβάζει στόν Γάμο τους μιά εὐχή,μέ τήν ὁποία τούς εὔχεται νά ἔχουν στήν ζωή τους χαρά, μεγάλη χαρά, σάνἐκείνη τήν χαρά «πού εἶχε ἡ μακαρία Ἑλένη, ὅταν βρῆκε τόν Τίμιο Σταυρό»!Αὐτή τήν χαρά σᾶς εὔχομαι καί ἐγώ, ἀγαπητοί μου. Τήν πορεία τῆς ζωῆς μαςμέ τά τόσα της προβλήματα θά τήν προχωρᾶμε μέ τό λάβαρο τοῦ ἁγίου Κων-σταντίνου, πού ἦταν ὁ Σταυρός μέ τό ΕΝ ΤΟΥΤῼ ΝΙΚΑ!

6. Στό τροπάριο τοῦ ἁγίου Κωνσταντίνου (πού τό λέμε Ἀπολυτίκιο) διαβάζουμε

3

στό τέλος αὐτή τήν ὡραία φράση: «Βασιλεύουσαν πόλιν τῇ χειρί Σου παρέθετο».Αὐτό σημαίνει ὅτι ὁ ἅγιος Κωνσταντῖνος τήν πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολητήν παρέδωσε στόν Θεό. Τήν ἔκανε πόλη Θεοῦ! Καί μιά ὡραία εἰκόνα παριστάνειτόν ἅγιο Κωνσταντῖνο νά κρατάει στά ὑψωμένα χέρια του τήν Κωνσταντινούποληκαί νά τήν προσφέρει στόν Θεό. Μακάρι νά μποροῦσα κι ἐγώ, σάν Ἐπίσκοπος,μαζί μέ τούς ἄρχοντες τοῦ τόπου μας, νά προσφέρουμε ὅλη τήν ἐπαρχία μας, καίτήν Γορτυνία καί τήν Μεγαλόπολη, στόν Θεό καί στήν Ὑπέρμαχο Στρατηγό,τήν Παναγία μας. Τότε θά ζοῦμε ὅλοι μέ ἀγάπη καί χωρίς μίση· θά ζοῦμε εὐτυ-χισμένοι καί τρισευτυχισμένοι στήν ἀγκαλιά τοῦ Θεοῦ.

Χρόνια πολλά στούς ἑορτάζοντες καί τίς ἑορτάζουσες.

Μέ πολλές εὐχές† Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, Κυριακή 23 Μαΐου 2010

ΤΟ ΑΓΙΟ ΠΝΕΥΜΑ Ο ΘΕΟΣ ΜΑΣ

1. Στό σημερινό μου κήρυγμα, ἀδελφοί χριστιανοί, θά σᾶς μιλήσω γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα,τόν Θεό μας. Γνωρίζουμε ὅτι ἕνας εἶναι ὁ Θεός, ἀλλά εἶναι τρία τά θεῖα Πρόσωπα: Ὁ Πα-τέρας, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ. Ὥστε λοιπόν, ὅπως εἶναι Θεός ὁ Πα-τέρας καί Θεός ὁ Υἱός, ἔτσι εἶναι Θεός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ἀλλά ἐνῶ προσευχόμαστεἰδιαίτερα στόν Θεό Πατέρα καί στόν Ἰησοῦ Χριστό, ὅμως δέν προσευχόμαστε στό ἍγιοΠνεῦμα. Καί ὅμως, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ἡ Ἐκκλησία μας ἔχει προσευχές στό ἍγιοΠνεῦμα, πού πρέπει νά τίς λέμε. Καί ἡ καλύτερη προσευχή στό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι τό«Βασιλεῦ Οὐράνιε». Στήν προσευχή αὐτή, πού πρέπει ὅλοι νά τήν ξέρουμε καί ὅλοι νά τήνλέμε, λέμε στό Ἅγιο Πνεῦμα τά χαρακτηριστικά πού ἁρμόζουν σέ Θεό. Τό λέμε «ΒασιλεῦΟὐράνιε», τό λέμε «Παράκλητε», δηλαδή Παρήγορο, τό λέμε ὅτι εἶναι «πανταχοῦ παρώνκαί τά πάντα πληρῶν» καί τέλος τό λέμε «Θησαυρό τῶν ἀγαθῶν» καί «ζωῆς χορηγό»,πάροχο τῆς ζωῆς. Ὅλα αὐτά, ἀγαπητοί μου, μόνο γιά τόν Θεό μποροῦν νά εἰπωθοῦν. Καίλέγονται βεβαίως γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα, γιατί εἶναι Θεός. Σ᾽ ὅλες τίς θεῖες ἐνέργειες συμ-μετέχουν καί τά Τρία Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Τήν ἀλήθεια αὐτή τήν ἐκφράζει ὁ σύν-

ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ

(Ἀναγινώσκεται κάθε Κυριακή ἀπό τούς Ἱερεῖς στούς Ναούς καί τίς Μονές τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας)

4

τομος αὐτός λόγος τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου: «Ὁ Πατήρ δι᾽ Υἱοῦ ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ ποιεῖ τάπάντα»!

2. Δυστυχῶς στόν χῶρο μας, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, ἀπό πολλά χρόνια πρίν, σιγά - σιγάκαί χωρίς νά τό καταλάβουμε, μπῆκε τό δυτικό φρόνημα καί θόλωσε τήν πνευματική μαςζωή. Οἱ Δυτικοί, οἱ Καθολικοί πού λέμε, ὑποτιμοῦν τό Ἅγιο Πνεῦμα καί δέν προσεύχονταισ᾽ Αὐτό. Προσεύχονται γενικά στόν Θεό ἤ στόν Χριστό, ἀλλά ὄχι στό Ἅγιο Πνεῦμα. Καίἡ ὑποτίμηση τῶν Καθολικῶν στό Ἅγιο Πνεῦμα φαίνεται ἀπό αὐτό πού θά σᾶς πῶ τώρα.Παρακαλῶ, προσέξτε νά τό καταλάβετε: Ἡ πίστη τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας γιά τήν ἉγίαΤριάδα ἦταν ὅτι ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ γεννᾶται ἀπό τόν Θεό Πατέρα καί τό Ἅγιο Πνεῦμα ἐκπο-ρεύεται πάλι ἀπό τόν Θεό Πατέρα. Ἔτσι, μία εἶναι ἡ ἀρχή τῆς Θεότητος, ὁ Πατέρας.Ἀπ᾽ Αὐτόν γεννᾶται ὁ Υἱός καί ἀπό Αὐτόν ἐκπορεύεται τό Ἅγιο Πνεῦμα. Οἱ Καθολικοίὅμως, γιά νά ὑποτιμήσουν τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἔβαλαν καί δεύτερη ἀρχή στήν Θεότητα, τόνΥἱόν. Καί εἶπαν λοιπόν ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα, γιά τήν ὕπαρξή Του, ἔχει ἀνάγκη νά προέρχεταικαί ἀπό αὐτήν τήν ἀρχή, «καί ἀπό τόν Υἱό». «Φίλιους» λέγεται στά λατινικά ὁ Υἱός καίτό «καί» λέγεται «κβε». «Φιλιόκβε», λοιπόν, εἶπαν οἱ Καθολικοί γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα. Καίὄχι μόνο τό εἶπαν στά συνέδριά τους, ἀλλά τόλμησαν νά βάλουν χέρι καί σ᾽ αὐτό τό «Πι-στεύω» μας. Ἐκεῖ πού τό «Πιστεύω» λέει γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα «τό ἐκ τοῦ Πατρός ἐκπο-ρευόμενον», οἱ Καθολικοί ἔβαλαν καί τήν φράση «Φιλιόκβε», δηλαδή «καί ἐκ τοῦ Υἱοῦ».Ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα δηλαδή, δέν ἐκπορεύεται μόνο ἀπό τόν Θεό Πατέρα, ἀλλά καί ἀπότόν Υἱό. Ἡ αἵρεση αὐτή τῶν Καθολικῶν δέν εἶναι μόνο μία βλάσφημη παρέμβαση στό«Πιστεύω»· δέν εἶναι μόνο τό ὅτι εἰσάγει «διαρχία» στό δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος, ἐνῶἔχουμε «μοναρχία» σ᾽ Αὐτήν, γιατί πηγή Θεότητος εἴπαμε εἶναι μόνο ὁ Πατέρας. Ἀλλά ἡαἵρεση τοῦ Φιλιόκβε εἶναι ξαναλέγω ὑποτίμηση στό Ἅγιο Πνεῦμα, γιατί τό θεωρεῖ ἀνίσχυρο,γι᾽ αὐτό ἐπικαλοῦνται καί δεύτερη πηγή γιά τήν ὕπαρξή Του. Αὐτό ὅμως ἐπηρεάζει τήνπνευματική τους ζωή, γι᾽ αὐτό καί οἱ Καθολικοί, ὅπως εἴπαμε, δέν κάνουν προσευχές στόἍγιο Πνεῦμα. Καί ἐπειδή πολλοί δικοί μας θεολόγοι σπούδασαν στό ἐξωτερικό, στά δικάτους κολλέγια, μᾶς ἔφεραν ἀπό αὐτούς τήν νοοτροπία τους καί ἔτσι καί ἐμεῖς δέν προσευ-χόμαστε στό Ἅγιο Πνεῦμα. Ὄχι ἔτσι, χριστιανοί μου! Ἐμεῖς νά ἀκολουθοῦμε τήν γραμμήτῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας, κατά τήν ὁποία ὁ ἱερέας μετά τό «Εὐλογητός ὁ Θεός»,λέει τό «Βασιλεῦ Οὐράνιε», πού εἶναι προσευχή στό Ἅγιο Πνεῦμα. Ἀλλά, ἐπειδή θυμήθηκατούς Καθολικούς, ἔχω νά σᾶς πῶ γι᾽ αὐτούς ὅτι ἔχουν ἀσυνέπεια· ἄλλα λένε καί ἄλλα κά-νουν. Ἐνῶ δηλαδή γιά τήν Ἁγία Τριάδα ἔχουν διαρχία, ὅπως εἴπαμε, στήν πράξη ἔχουνμοναρχία, γιατί πιστεύουν ὡς μονάρχη τους τόν πάπα, τόν ὁποῖο θεωροῦν καί ἀλάθητο.

3. Γιά τό Ἅγιο Πνεῦμα σᾶς μιλάω σήμερα, ἀδελφοί μου χριστιανοί. Τό λάβαμε τό ἍγιοΠνεῦμα κατά τό Βάπτισμά μας, μέ τό ἱερό Μυστήριο τοῦ Χρίσματος. Τό λάβαμε τότε,πού ὁ ἱερέας μᾶς ἔχρισε καί μᾶς εἶπε «Σφραγίς δωρεᾶς Πνεύματος Ἁγίου, Ἀμήν». Ἀλλάξέρετε ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα εἰκονίζεται μέ περιστερά. Ἡ δέ περιστερά ἀγαπᾶ τήν καθαριό-τητα καί τά ἀρώματα. Δέν μπορεῖ τό περιστέρι νά σταθεῖ σέ ἀκάθαρτο τόπο. Πήραμε λοι-πόν, χριστιανοί μου, τό Ἅγιο Πνεῦμα, ἀλλά ἀφοῦ ἡ ψυχή μας λερώθηκε καί λασπώθηκεμέ τά ἁμαρτήματα, φεύγει τό Ἅγιο Πενῦμα ἀπ᾽ αὐτήν. Καί ὅλος ὁ ἀγώνας τοῦ χριστιανοῦ

5

εἶναι νά ξαναποκτήσει πάλι τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, πού πῆρε μέ τό Βάπτισμάτου καί τό Χρίσμα του. Αὐτό εἶναι ὅλο κι ὅλο ἡ πνευματική ζωή. Ἔτσι μᾶς λέει ἀπό τήνἔρημό του βαθειά ὁ ἅγιος Σεραφείμ τοῦ Σάρωφ. Ἀγώνας λοιπόν, ἀδελφοί μου. Ἀγώνας νάκαθαρίσουμε τήν ψυχή μας ἀπό τά πάθη, γιά νά σκηνώσει μέσα μας ἡ Χάρη τοῦ ἉγίουΠνεύματος. Ἀλλά αὐτόν τόν ἀγώνα θά τόν κάνουμε πάλι μέ τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύ-ματος. Γι᾽ αὐτό καί στήν προσευχή μας στό Ἅγιο Πνεῦμα μέ τό «Βασιλεῦ Οὐράνιε» λέμε:«Ἐλθέ καί σκήνωσον ἐν ἡμῖν καί καθάρισον ἡμᾶς ἀπό πάσης κηλίδος».

4. Ἀλλά τό Ἅγιο Πνεῦμα τό λαμβάνουμε, ἀδελφοί μου, κατά τήν Θεία Λειτουργία. Κατάτήν Θεία Λειτουργία, ὅπως τό ἅγιο Πνεῦμα κατέρχεται στά Δῶρα, πού εἶναι πάνω στήνἉγία Τράπεζα, καί μεταβάλλει τόν ἄρτο σέ Σῶμα Χριστοῦ καί τό κρασί σέ Αἷμα Χριστοῦ,ἔτσι κατέρχεται καί σέ ὅλους τούς πιστούς πού εἶναι στήν Θεία Λειτουργία. Γιατί ἡ εὐχήτοῦ ἱερέα στόν Θεό λέει: «Κατάπεμψον τό Πνεῦμα Σου τό ἅγιον ἐφ᾽ ἡμᾶς καί ἐπί τά προ-κείμενα Δῶρα ταῦτα». Καί ὅτι αὐτό εἶναι ἀλήθεια φαίνεται ἀπό τό ὅτι στό τέλος τῆς Λει-τουργίας ψάλλουμε: «Εἴδομεν τό φῶς τό ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον».

Ἀλλά τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἀδελφοί, τήν λαμβάνουμε μέ τήν Θεία Κοινωνίατοῦ Σώματος καί τοῦ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ. Γιατί ἡ Θεία Κοινωνία, ὅπως λέει κάποιαεὐχή, δίνεται «εἰς Πνεύματος Ἁγίου κοινωνίαν». Καί γιά νά τό καταλάβουν αὐτό οἱ χρι-στιανοί, ὁ ἱερέας χύνει ζεστό νερό (τό «ζέον») στό Ἅγιο Ποτήριο. Αὐτό τό κάνει ἐπειδή τόἅγιο Πνεῦμα κατῆλθε τήν Πεντηκοστή «ἐν εἴδει πυρίνων γλωσσῶν».

5. Ἀδελφοί μου, ἄς παρακαλοῦμε τό Ἅγιο Πνεῦμα νά ἔρθει μέσα στήν καρδιά μας καίνά γίνουμε πνευματοφόροι. Μέ Ἅγιο Πνεῦμα θά εἶναι χαριτωμένη καί νόστιμη ἡ ζωή μας.Ἡ ἀπουσία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀπό τήν ψυχή μας λέγεται «ὀργή Θεοῦ». Ὁ Θεός δένὀργίζεται, ἀλλά, ἀφοῦ παραμένουμε ἀνάξιοι, μᾶς παίρνει τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος.Ἤ, γιά τό πῶ καλύτερα, ἐμεῖς οἱ ἴδιοι διώχνουμε τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μέ αὐτάπού κάνουμε. Αὐτό εἶναι ἡ μεγαλύτερη ζημιά καί ἡ μεγαλύτερη καταστροφή πού μποροῦμενά πάθουμε. Σᾶς εὔχομαι νά εἶστε πνευματοφόροι, γεμάτοι ἀπό τήν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύ-ματος. Π

Μέ πολλές εὐχές † Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας

6

ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΑ AΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ

(Χρησιμοποιοῦνται καί ὡς ἑβδομαδιαῖες ραδιοφωνικές ἐκπομπές στόν Ραδιοφωνικό Σταθμότῆς Πειραϊκῆς Ἐκκλησίας κάθε Τρίτη στίς 12.15 μ.μ.)

Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ

Δημητσάνα - Μεγαλόπολη, 21 Μαΐου 2010

16. Τό πρόσωπο τοῦ Μεσσίου

1. Ὁ προφήτης Ἠσαΐας φτάνει στό κατακόρυφο τῆς θεολογίας του μέ τίς προφη-τεῖες του περί τοῦ Μεσσίου στά περίφημα τέσσερα τεμάχια α) 42,1-9, β) 49,1-6, γ)50,4-9, δ) 52,13-53,12 τοῦ βιβλίου του.1 Στά τεμάχια αὐτά, τά ὁποῖα ἀποτελοῦνμία ἰδιαίτερη συλλογή γραφεῖσα ἀπό τόν ἴδιο τόν προφήτη, περιγράφεται μέ μεγάληπαραστατικότητα τό πρόσωπο καί τό ἔργο τοῦ Μεσσίου. Στίς προφητεῖες του αὐτέςὁ Ἠσαΐας ὀνομάζει τόν Μεσσία τιμητικά μέ τήν ὀνομασία «Δοῦλον» (Ἑβρ. db,«ἕβεδ»), τοῦ Γιαχβέ2 καί τόν χαρακτηρίζει ὡς «ἐκλεκτόν» τοῦ Θεοῦ (Ἠσ. 42,1) καίτόν δέχεται ὡς ξεχωρισμένον ἀπό τόν Θεό ἀπό τήν κοιλία τῆς μητέρας του, γιά νάἐπιτελέσει τό σπουδαῖο ἔργο, τήν σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου (Ἠσ. 49,1). Ἄν καί τόσομεγάλος εἶναι ὁ προορισμός τοῦ «Δούλου» αὐτοῦ, ὅμως ἡ κατά ἄνθρωπον καταγωγήτου εἶναι ταπεινή, γι᾽ αὐτό καί ἀναπτύσσεται ὑπό δυσμενεῖς συνθῆκες (Ἠσ. 53,2).Φέρει ὅμως μέσα του ὁ «Δοῦλος» τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ (Ἠσ. 42,1. 61,1), ἔχειγλώσσα προφητική (Ἠσ. 50,4), εἶναι ἄμωμος καί ἀναμάρτητος (Ἠσ. 53,9) καί ἔχειὁ ἴδιος συναίσθηση τῆς θείας ἀποστολῆς του στόν κόσμο (Ἠσ. 50,4). Ἀκόμη περισ-σότερο τό θεῖο αὐτό πρόσωπο, ὁ «Δοῦλος» τοῦ Γιαχβέ, παριστάνεται ὅτι εἶναι προ-ορισμένος νά κηρύξει καί νά γνωρίσει τήν «ἀλήθεια», τήν ἀληθινή δηλαδή θρησκευτικήγνώση, σέ ὅλα τά ἔθνη, σέ ὁλόκληρη τήν γῆ, μέχρι τά πέρατα αὐτῆς (Ἠσ. 42,4.49,6). Νά φέρει τό «φῶς» στούς ἐθνικούς, νά φέρει τήν «σωτηρία» σέ ὅλους (Ἠσ.49,6), τήν ὁποία σωτηρία παριστάνονται νά περιμένουν ἐναγώνια καί τά μακρυνάἀκόμη νησιά (Ἠσ. 42,4. 49,1 ἑξ.).

2. Κατά τά παραπάνω ὁ «Δοῦλος» αὐτός δέν ἔρχεται σάν ἐθνικός ἥρωας τοῦ Ἰούδα,οὔτε ἐπιδιώκει πολιτικούς σκοπούς, νά ἐγκαθιδρύσει δηλαδή πολιτική κυριαρχία στόν

1. Μερικοί στά τεμάχια αὐτά προσθέτουν καί τό 61,1-3.2. Ἠσ. 42,1. 49,3. 52,13 κ.λπ. Οἱ Ο´ τήν λέξη «ἔβεδ» τήν μετέφρασαν διά τοῦ «παῖς», μόνον δέ

στό Ἠσ. 49,5 μετέφρασαν διά τοῦ δοῦλος.

7

Ἰούδα, ἀλλά τό ἔργο του ἔχει παγκόσμιο προορισμό καί ἔχει θρησκευτικό μόνο χαρα-κτήρα.3 Ἀλλά καί στήν ἐπιτέλεση τοῦ πνευματικοῦ αὐτοῦ ἔργου του ὁ «Δοῦλος» δένπαρουσιάζεται σάν ἀδυσώπητος κατακριτής τῶν ἐθνικῶν, σάν ζηλωτής ὑπερασπιτήςτοῦ ἔθνους τοῦ Ἰσραήλ, σάν φωνασκῶν καί θορυβῶν δημαγωγός τῆς ἐποχῆς ἐκείνης,ἀλλά ἐκτελεῖ τό ἔργο του ἀθόρυβα (Ἠσ. 42,2) καί ζητεῖ στόν καταβεβλημένο καίσυντετριμμένο ἐθνικό κόσμο νά βρεῖ καί νά ἀναστηλώσει ὅ,τι ἀκόμη ἔμεινε ὑγιές.Ζητεῖ, σάν ἄριστος ἰατρός καί φίλος, νά ἀναζωογονήσει τίς συντετριμμένες καρδιέςτῶν ἀνθρώπων, πού ἔχουν ἀποκάμει ἀπό τήν καταπίεση τῆς ἁμαρτίας. Τήν ὅλη τουαὐτή ἐργασία ὁ «Δοῦλος», ἐπειδή εἶναι πιστός στόν προορισμό του (Ἠσ. 42,3), τήνἐπιτελεῖ μέ πίστη στήν νίκη (Ἠσ. 50,7-9. 42,4), ἡ ὁποία ἐπιτυγχάνεται μέ τήν ἐπι-στροφή τῶν ἐθνικῶν (Ἠσ. 42,3).

3. Παραθέτουμε περικοπές μέ σχολιασμούς τῶν στίχων ἀπό τά περίφημα αὐτά τε-μάχια τοῦ Ἠσαΐου, τά εἰς τόν «Δοῦλον» τοῦ Γιαχβέ ἀναφερόμενα.

42,1 Ἰδού ὁ Δοῦλος μου,4 τόν ὁποῖο κρατῶ,5

ὁ ἐκλεκτός μου, στόν ὁποῖο εὐαρεστήθηκε ἡ ψυχή μου.Ἔθεσα τό πνεῦμα μου σ᾽ αὐτόν,6

Νόμο (Θρησκεία)7 θά φέρει στά ἔθνη.

3. Οἱ ἐκφράσεις τῶν στίχ. Ἠσ. 32,15 καί 53,12 εἶναι ἁπλές εἰκόνες μόνο, τίς ὁποῖες ὁ προφήτηςἔχει λάβει ἀπό τό πολιτικό πεδίο καί ὡς τέτοιες στεροῦνται πραγματικῆς πολιτικῆς σημασίας.

4. Ὁ τίτλος «δοῦλος» εἶναι παρμένος ἀπό τήν ἀνακτορική ζωή καί διδόταν στόν πλέον ἔμπιστο καίεὐνοούμενο τοῦ βασιλέως, ὁ ὁποῖος ἐγνώριζε τίς σκέψεις καί τίς βουλές του καί ἐκτελοῦσε τίς διαταγέςτου. Ἤδη οἱ Πατριάρχες καί οἱ Προφῆτες καί ἄλλα ἐξέχοντα πρόσωπα λαμβάνουν τόν τίτλο αὐτό (βλ.Ἐξ. 32,13. Δευτ. 9,27. Ψαλμ. 104,6.42 (Ἑβρ. 105,6.42) τέλος δέ καί ὁ Ἰσραήλ χαρακτηρίζεται τι-μητικά ὡς δοῦλος τοῦ Θεοῦ (Ἰεζ. 28,26. Ἠσ. 44,2). Οἱ Ο´ στήν ἐδῶ προφητεία μας πρόσθεσαν λαν-θασμένως τίς λέξεις «Ἰακώβ» καί «Ἰσραήλ» μεταφέροντας ἔτσι τήν προφητεία ἀπό τόν Μεσσία στόνἸσραήλ. Ἀλλά εἶναι ἀξιοσημείωτο ὅτι ὁ εὐαγγελιστής Ματθαῖος παραθέτει τήν προφητεία αὐτή κατάτούς Ο´, χωρίς ὅμως τήν προσθήκη τους «Ἰακώβ» καί «Ἰσραήλ».

5. Στό τεμάχιο αὐτό ὁ Θεός παρουσιάζει στόν κόσμο τόν «Δοῦλο», τόν ὁποῖο κρατεῖ διά τῆς δεξιᾶςτου. Ἡ εἰκόνα εἶναι παρμένη ἀπό τήν ἀνακτορική ζωή, κατά τήν ὁποία ὁ βασιλεύς, κρατώντας διά τῆςχειρός του τόν διάδοχο καί ἐξερχόμενος στόν ἐξώστη τῶν ἀνακτόρων, τόν παρουσιάζει καί τόν ἐγκαθιστᾶστό ἀξίωμά του ὡς διάδοχό του. Πρόκειται λοιπόν ἐδῶ στήν περικοπή μας περί τῆς ἐγκαταστάσεωςτοῦ Δούλου στό μεσσιακό ἀξίωμα. Ὁ Δοῦλος εἰσάγεται ἀνωνύμως διότι πρόκειται περί τοῦ γνωστοῦΜεσσίου.

6. Ὅπως στό Ἠσ. 11,2, ἔτσι καί ἐδῶ ὁ Μεσσίας φέρει τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ. Πρόκειται περί τοῦἰδίου προσώπου.

7. Τό Ἑβρ. κείμενο χρησιμοποιεῖ τήν λέξη m («μισπάτ»). Ἡ λέξη αὐτή δηλώνει τό δίκαιο, τόνΝόμο. Χρησιμοποιουμένη δέ ἐδῶ στό θρησκευτικό πεδίο ἡ λέξη καί τεθημένη ἀπολύτως χωρίς κάποιοπροορισμό, δηλώνει τόν θρησευτικό νόμο. Ἐπειδή δέ ὁ νόμος ἐκφράζει τήν θέληση τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποίαἀποτελεῖ τήν οὐσία τῆς θρησκείας, γι᾽ αὐτό τήν λέξη m, «μισπάτ» (=Νόμος) μπορεῖ κανείς νά τήνἀποδώσει διά τῆς «θρησκείας», ὅπως ἀκριβῶς καί στόν Ψαλμ. 2,7 ἡ ἀντίστοιχη λέξη q, «χώκ» (=νόμος) ἔχει τήν ἴδια ἔννοια (πρβλ. Β. Βέλλα, Ἐκλεκτοί Ψαλμοί,3 1996). Ἐπειδή δέ ἤδη ὑφίσταται

8

2 Δέν θά φωνάζει, δέν θά κραυγάζει,οὔτε θά ἀκούγεται στούς δρόμους (ἡ φωνή του).8

Καλάμι τεθλασμένο δέν θά ἀποσυντρίψεικαί τρεμοσβήνουσα λυχνία δέν θά ἀποσβήσει.9

Μέ πιστότητα10 θά ἐξαγγείλει τό Νόμο.4 Δέν θά κουραστεῖ οὔτε θά συντριβεῖ,

ἕως ὅτου ἐγκαταστήσει τό Νόμο στήν γῆ.11

Τήν ἀλήθεια αὐτοῦ προσμένουν οἱ νῆσοι.12

49,1 Ἀκοῦστε μου νῆσοι13

καί ἀκροαστεῖτε λαοί μακρυνοί!Ὁ Γιαχβέ μέ ἐκάλεσε ἀπό τήν κοιλία

καί ἀπό τά σπλάγχνα τῆς μητέρας μου

ἰσραηλιτική θρησκεία, ἄρα ὁ Μεσσίας θά φέρει διαφορετική, νέα θρησκεία, ἡ ὁποία θά ἰσχύει καί γιά τόνἐθνικό κόσμο.

8. Ἀντίθετα πρός τούς διαφόρους δημαγωγούς τῆς ἐποχῆς ὁ Μεσσίας δέν ἔρχεται σάν ἕνας θορυβο-ποιός ρήτορας, σάν ἕνας κομπάζων καί ἐπιδεικτικός κήρυκας, ἀλλά ὅπως δεικνύει ὁ ἑπόμενος στίχος,ὁ Μεσσίας ἔρχεται ὡς ἀθόρυβος ἀφανής ἐργάτης, ὁ ὁποῖος θά πλησιάσει ἕνα ἕκαστο τῶν ἀνθρώπωνχωριστά, γιά νά εἰσέλθει στό βάθος τῆς ψυχῆς του, γιά νά τόν σπουδάσει πρῶτα καί ἔπειτα μεθοδικάἀλλά ἀθόρυβα νά ἐργαστεῖ στήν ψυχή κάθε ἀνθρώπου. Ἡ μέθοδος αὐτή τῆς ἐργασίας, τήν ὁποία καί ὁἸερεμίας θά συστήσει στόν πνευματικό ἐργάτη (βλ. Ἰερ. 6,9 ἑξ.), εἶναι μέν κοπιώδης καί ἀπαιτεῖ χρόνομακρό καί ὄχι τυχαῖο καταρτισμό, ἀλλά εἶναι ἡ θετικότερη καί ἀποδοτικότερη.

9. Ὁ Μεσσίας ἔρχεται νά ἀναζητήσει κατά πρῶτο λόγο τό τσακισμένο καλάμι καί τήν καπνίζουσαλυχνία. Νά ἀναζητήσει δηλαδή τούς ἀνθρώπους τούς συντετριμμένους κατά τό πνεῦμα καί τήν ψυχή,τούς ἀνθρώπους ἐκείνους τῶν ὁποίων τό ἐσωτερικό ἀρχίζει νά σκοτινιάζει, τῶν ὁποίων ἡ πνευματικήδύναμη ἀναδίδει τίς τελευταῖες της ἀναλαμπές καί κινδυνεύει νά ἐκλίψει τελείως. Πρός αὐτούς τούςσυντετριμμένους ἀνθρώπους ἔρχεται ὁ Μεσσίας, ὄχι γιά νά τούς ἀποσυντρίψει μέ τήν δύναμή του, μέἕνα φλογερό κατά τῆς ἁμαρτίας κήρυγμα, ὄχι γιά νά ἀποσβέσει τήν τρεμοσβήνουσα λυχνία τους, ἀλλάγεμάτος ἀγάπη καί συμπάθεια θά σκύψει ἐπάνω τους, γιά νά συνδέσει καί νά ἐπιδέσει τό σπασμένο κα-λάμι, ὥστε νά σταθεῖ ὄρθιο, νά χύσει λάδι στήν καπνίζουσα λυχνία, ὥστε αὐτή νά ἀναδώσει τήν πρώτηλάμψη καί νά φωτίσει τό ἐσκοτισμένο ἐσωτερικό τοῦ ἀνθρώπου. Ἔκδηλη εἶναι ἡ ἀγάπη τοῦ προφήτουμας πρός τούς δυστυχεῖς αὐτούς ἀνθρώπους.

10. Ἡ λέξη αὐτή δέν ἀναφέρεται στό περιεχόμενο τοῦ κηρύγματος τοῦ Μεσσία, γιά νά τό χαρακτη-ρίσει αὐτό ὡς ἀληθινό, ἀντίθετα πρός ἄλλες ψευδεῖς διδασκαλίες, ἀλλά ἡ λέξη δεικνύει τόν τρόπο κατάτόν ὁποῖο ὁ Μεσσίας θά ἐπιτελέσει τό ἔργο του. Θά τό ἐπιτελέσει κατά πιστό, ἀκριβῆ τρόπο, μή καμ-πτόμενος ἀπό τίς δυσχέρειες τοῦ ἔργου καί μή ἀφήνοντας αὐτό ἡμιτελές. Πραγματικά μέ τήν ἔκφρασηαὐτή ὅτι ὁ Μεσσίας θά ἐκτελέσει «μέ πιστότητα» τό ἔργο του ὑποδηλώνεται στό βάθος καί ἡ δυσκολίακαί ἡ δυσχέρεια αὐτοῦ τοῦ ἔργου.

11. Τό ἡμιστίχιο αὐτό ὑποδηλώνει περισσότερο τοῦ προηγουμένου τήν δυσχέρεια τοῦ ἔργου.12. Τό ἔργο καθίσταται εὐκολώτερο κάπως, καθ᾽ ὅσον ὁ κόσμος, μέχρι τῶν μακρυνῶν νήσων, ἀναμένει

τήν ἔλευση τοῦ Λυτρωτοῦ.13. Ὁμιλεῖ ὁ Μεσσίας, ἀποτεινόμενος σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο, μέχρι τῶν ἀπωτάτων νήσων.

9

κάλεσε τό ὄνομά μου.14

2 Κατέστησε τό στόμα μου ξίφος κοπτερόκαί μέ ἔκρυψε ὑπό τήν σκιά τῆς χειρός του.15

Μέ ἐγκατέστησε βέλος ἐκλεκτόκαί μέ ἔκρυψε στήν φαρέτρα του.16

3 Καί εἶπε πρός ἐμένα: «Σύ εἶσαι ὁ Δοῦλος μου,17

διά τοῦ ὁποίου θά δοξασθῶ».18

4 Ἐγώ ὅμως ἐσκέφτηκα:«Μάταια ἐκοπίασα,

μάταια καί ἀνώφελα ἐδαπάνησα τήν δύναμή μου.19

Καί ὅμως τό δίκαιό μου εἶναι στόν Γιαχβέκαί ἡ ἀνταμοιβή μου στόν Θεό μου».20

49,5 Τώρα ὅμως λέγει ὁ Γιαχβέ –ὁ πλάσας με Δοῦλον του ἐκ κοιλίας,

γιά νά ἐπαναφέρω σ᾽ Αὐτόν τόν Ἰακώβ

14. Ὁ Δοῦλος εἶναι ἀπό τήν ἀρχή προορισμένος γιά τό μεσσιανικό ἀξίωμα.15. Ὁ Δοῦλος δέν διαθέτει ὑλική πολιτική δύναμη, ἀλλά ὡς μέσο δράσεως ἔχει τόν λόγο (πρβλ. Ἠσ.

11,4), ὁ ὁποῖος ἔχει διεισδυτική δύναμη «διικνούμενος ἄχρι μερισμοῦ ψυχῆς καί πνεύματος, ἁρμῶν τεκαί μυελῶν καί κριτικός ἐνθυμήσεων καί ἐννοιῶν καρδίας» (Ἑβρ. 4,12).

16. Ὅπως ὁ πολεμιστής ἀκονίζει τό βέλος καί τό θέτει στήν φαρέτρα καί τό φυλάττει ἐπιμελῶςμέχρι τήν μάχη, ἔτσι καί ὁ Θεός, καταρτίζοντας τόν Μεσσία, τόν σκεπάζει μέχρι τήν δημόσια ἐμφάνισήτου.

17. Τό Ἑβρ. καί οἱ διάφορες μεταφράσεις ἔχουν ἐδῶ τήν λέξη «Ἰσραήλ», ἡ ὁποία ἐλλείπει ἀπό ἕναμόνο ἄριστο Ἑβρ. χειρόγραφο. Πιθανώτατα ἡ λέξη προῆλθε ἀπό τό Ἠσ. 44,21, ὅπου ὁ Ἰσραήλ καλεῖταιπράγματι δοῦλος τοῦ Θεοῦ ἤ ἀπό τήν ἐπίδραση τῶν Ο´ (42,1), οἱ ὁποῖοι προσέθεσαν, ὅπως εἴδαμε, τόνἸσραήλ (βλ. καί J. Fischer. Das Buch Isaias 1939. P. Auvray - J. Steinmann, Isaie 1951.).

18. Ὁ Μεσσίας δέν ζητεῖ τήν δική του δόξα, ἀλλά τήν δόξα τοῦ Θεοῦ (πρβλ. καί Ἰω. 7,18. 8,50).Οἱ μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες ἐργάζονται ἀπρόσωπα πρός ἐπικράτηση τοῦ σκοποῦ, τόνὁποῖο ὑπηρετοῦν, πρός δόξαν τοῦ ἐνσαρκοῦντος τόν σκοπό αὐτόν.

19. Στόν στίχο αὐτό μεταφερόμαστε σέ προχωρημένη στιγμή τῆς δράσης τοῦ Μεσσίου, κατά τήνὁποία αὐτός ἀναμετρᾶ τά ἀποτελέσματα τῆς ἐργασίας του καί τά εὑρίσκει σχεδόν μηδαμινά ἐν συγκρίσειπρός τούς κόπους πού κατέβαλε.

20. Ἐάν ὁ Μεσσίας στόν κόσμο αὐτό δέν βρῆκε τήν δικαίωσή του, ὑπάρχει εὐτυχῶς ἄλλος, ὁ Θεός,ὁ Ὁποῖος κατ᾽ ἄλλον τρόπο ἤ μέ ἄλλα μέσα κρίνει τήν ἐργασία τοῦ Μεσσίου. Πόσες φορές ὁ πνευματικόςἐργάτης ἀπογοητευμένος ἀπό τήν πενιχρή του ἀπήχηση στόν λαό δέν θά ἀνατρέξει στόν Θεό, ὁ Ὁποῖοςδικαίως θά σταθμίσει καί θά κρίνει τήν ἐργασία του! Ἀπό τήν ἀνάθεση τῆς κρίσεως στόν Θεό θά ἀντλήσειὁ πνευματικός ἐργάτης τήν δύναμη νά συνεχίσει τό ἔργο του παρά τά μέχρι τοῦδε πενιχρά ἀποτελέσματάτου. Μέ τεταμένη τήν προσοχή ὁ ἀναγνώστης ἀναμένει τήν ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία δίδεται στούςἑπομένους στίχ., γιά νά δεῖ ἄν ὁ Θεός θά δικαιώσει τόν Δοῦλο Του ἤ ὄχι.

10

καί γιά νά συναθροιστεῖ σ᾽ Αὐτόν ὁ Ἰσραήλ. –6 Μικρό21 εἶναι τό νά εἶσαι Δοῦλος μου,στό νά ἀνορθώσεις τίς φυλές τοῦ Ἰακώβ

καί νά ἐπαναφέρεις τούς σωζομένους τοῦ Ἰσραήλ!Θά σέ καταστήσω φῶς τῶν ἐθνῶν

γιά νά φθάσει ἡ σωτηρία μουμέχρι τά πέρατα τῆς γῆς.22

21. Οἱ Ο´ ἀνέγνωσαν «μέγα» μεταβάλλοντας ἔτσι ριζικά τήν ἔννοια τοῦ κειμένου.22. Ἡ ἀναμενομένη ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ στούς λόγους τοῦ Μεσσία δίδεται σαφής καί κατηγορημα-

τική. Ὁ Θεός ἐπιδοκιμάζει πλήρως τό ἔργο τοῦ Μεσσίου. Τί καί ἄν στόν λαό ὁ Μεσσίας εἶχε μηδαμινάἀποτελέσματα; Αὐτό βαρύνει ὄχι τόν Μεσσία ἀλλά τόν λαό, ὁ ὁποῖος δέν δέχθηκε τό ἔργο τοῦ Μεσσίου.Ὁ Θεός κρίνει ἄν ὁ Μεσσίας ἐκτέλεσε πιστά τό ἔργο του καί ὄχι κατά τά ἀποτελέσματά του στόν λαό.Ὁ Θεός κρίνει κατ᾽ ἄλλο τρόπο, διαφορετικό ἐκείνου κατά τόν ὁποῖο κρίνουν συνήθως οἱ ἄνθρωποι. Ἔτσικρίνοντας ὁ Θεός τόν Μεσσία ἐπιδοκιμάζει πλήρως τό ἔργο του. Ἀλλά ἡ ἐπιδοκιμασία αὐτή δέν ἐκδη-λώνεται μέ ἀμοιβές καί ἐγκώμια, ἀλλά μέ ὅλως ἰδιαίτερο πνευματικό τρόπο, μέ τήν διεύρυνση τοῦ ἔργουτοῦ Μεσσίου, μέ τήν ἀνάθεση σ᾽ αὐτόν μεγαλύτερου ἔργου. Ἡ διεύρυνση καί ἡ ἀνάθεση αὐτή εἶναι πα-νηγυρική ἐπιδοκιμασία τοῦ μέχρι τοῦδε συντελεσθέντος ἔργου, διότι ἀναθέτει κανείς σέ κάποιον μεγα-λύτερα καί δυσχερέστερα ἔργα, ὅταν ἔχει φέρει εἰς πέρας μικρότερα καί εὐκολώτερα. Ὡραιοτάτη εἶναιἐδῶ ἡ ἀντίθεση τοῦ ἀπογοητευμένου κάπως καί κουρασμένου Μεσσίου πρός τά διαγραφόμενα νέα με-γαλύτερα καθήκοντα. Ὁ Θεός ζητεῖ συνεχῆ ἐργασία καί ἀμοίβει μέ τήν ἀνάθεση δυσκολωτέρων ἔργων.Ὡραιότερη καί πνευματικότερη σύλληψη τῆς ἐννοίας τῆς ἀμοιβῆς καί ἐπιδοκιμασίας τοῦ πνευματικῶςἐργαζομένου δέν μποροῦσε νά ὑπάρξει.

11

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΣΤΟΝ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΣΑΪΑ(Σέ συνέχειες)

Ὁ παρών ὑπομνηματισμός στό βιβλίο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου διορ-θώνει καί συμπληρώνει ἕναν τοιοῦτο προηγούμενο, πού εἴχαμε παρα-θέσει πρό καιροῦ στήν ἱστοσελίδα μας αὐτή.

ΠPΩTO MEPOΣ TOY BIBΛIOY TOY ΠPOΦHTOY (κεφ. 1-39)

Τό μέρος αὐτό τοῦ βιβλίου, τά 39 πρῶτα κεφάλαια, περιέχουν λόγους τοῦπροφήτου Ἠσαΐου κατά τοῦ ἰουδαϊκοῦ κράτους καί ἰδιαίτερα κατά τῆς πρω-τεύουσας Ἰερουσαλήμ, ὅπως καί ἐναντίον ἄλλων ἐθνῶν· περιλαμβάνει ἐπίσηςδιηγήσεις, στίς ὁποῖες πρωτοστατεῖ ὁ Ἠσαΐας.

Ι. ΑΠΕΙΛΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΧΕΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΠΟΣΤΑΤΗ ΙΟΥΔΑΪΚΟ ΛΑΟ (1,1-6,13)Α. Η ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ (1,1-31)

1,1-31. Τό πρῶτο κεφ. τοῦ βιβλίου συνοψίζει πολύ ὡραῖα ὅλο τό μήνυματοῦ Ἡσαΐου, ὁ ὁποῖος διαμαρτύρεται γιά τήν ἀποστασία τοῦ λαοῦ καί τόνπροτρέπει σέ μετάνοια. Στήν πραγματικότητα ὁλόκληρο τό βιβλίο τοῦ προ-φήτου Ἠσαΐου κινεῖται μεταξύ τῶν δύο αὐτῶν θεμάτων, τοῦ ἐλέγχου τοῦλαοῦ γιά τίς ἁμαρτίες του καί τῆς βεβαιώσεως γιά θεῖο ἔλεος. Πολλά ἀπότά λεγόμενα εἰς τά πρῶτα κεφάλαια τοῦ βιβλίου προέρχονται ἀπό τήν πρώτηπερίοδο τῆς δράσεως τοῦ προφήτου, δέν εἶναι ὅμως τακτοποιημένα κατάσαφῆ χρονολογική τάξη. Το βασικό ἁμάρτημα τοῦ Ἰούδα εἶναι τό ὅτι ἀπέρ-ριψε ἕνα ἰσχυρό, ὅπως ἐπίσης καί ἕνα ἀγαπητό πατέρα. Από αὐτό τό βασικό

1,1. Ἡ ἐπιγραφή τοῦ βιβλίου προέρχεται ἀπό τόν ἐκδότη. Προστέθηκε στό βιβλίο προτοῦνά ἐνσωματωθοῦν σ᾽ αὐτό οἱ ἀνώνυμες προφητεῖες τῶν κεφ. 40-46. Δίνει τό χρονολογικόπλαίσιο ὅλης τῆς δραστηριότητος τοῦ προφήτου, ἀλλά εἶναι δύσκολο νά καθορίσουμε ἄναὐτή ἡ ἐπιγραφή ἁρμόζει σ᾽ ὁλόκληρο τό βιβλίο μέ τήν σημερινή του μορφή (κ. 1-66), ἤμόνο στά κεφ. 1-39, ἤ ἀκόμη μόνο στά κεφ. 1-12. Σέ καμμιά ὅμως περίπτωση δέν πρέπεινά ἐκλάβουμε μέ γεωγραφική ἔννοια τίς ἐκφράσεις Ἰουδαία καί Ἰερουσαλήμ. Οἱ ἐκφράσειςαὐτές δηλώνουν τόν ἐκλεκτό λαό τοῦ Θεοῦ, γιά τήν διδασκαλία τοῦ ὁποίου δόθηκαν ὅλες οἱπροφητεῖες καί μάλιστα αὐτές πού ἀφοροῦν τό βασίλειο τοῦ Νότου καί τούς ξένους λαούς.– Ἐν βασιλείᾳ Ὀζίου καί Ἰωάθαμ... Ἡ δραστηριότητα τοῦ προφήτου τοποθετεῖται στό

12

ἁμάρτημα ἀναπηδοῦν ὅλα τά ἄλλα ἁμαρτήματα τοῦ Ἰσραήλ, ἡ κοινωνικήἀδικία, ἡ ὑποκριτική θρησκευτικότητα καί ἡ τάση του πρός τήν ἀνόητηδεισιδαιμονία.

1. Ἐπιγραφή (1,1)

μέσον τοῦ 8ου αἰῶνος μέχρι τούς πρώτους χρόνους τοῦ 7ου αἰῶνος. – Ὅρασις. Ἡ λέξηαὐτή ἐδῶ, πού ἀναφέρεται στό σύνολο τοῦ βιβλίου, δέν ἀναφέρεται τόσο στήν ἔννοια τῆςὁράσεως, ὅσο στήν ἔννοια τῆς ἀποκαλύψεως γενικά καί δίνει στίς προφητεῖες τήν πραγμα-τική αὐθεντία. – Ἡσαΐας. Ἑβραϊκά: («Γιεσα῾γιάχου») Τό ὄνομα σημαίνει «ὁ Κύριοςσώζει» ἤ «ὁ Κύριος εἶναι ἡ σωτηρία». Τό ὄνομα φέρουν πολλά πρόσωπα, ὅλα ὅμως μετα-γενέστερα τοῦ προφήτου μας: Α Παραλ. 25,3.15. Β´ Ἔσδρ. 8,7. Νεεμ. 11,7. – Τό ὄνοματοῦ πατέρα τοῦ προφήτου Ἀμώς δέν ἔχει καμμιά σχέση μέ τόν ὁμώνυμο προφήτη. – ΚατάἸουδαίας καί κατά Ἰερουσαλήμ. Περιορισμένη ὀνομασία αὐτή, ἀφοῦ ὁ Ἠσαΐας προεφή-τευσε ἐπίσης καί γιά τό βασίλειο τῆς Σαμάρειας καί γιά τά ἔθνη· ἐκφράζει ὅμως ἡ πρότασηαὐτή τό ἰδιαίτερο πού εἶχε ὁ μεταιχμαλωσιακός συντάκτης τῆς ἐπιγραφῆς (στίχ. 1) γιάτόν Ἰούδα καί τήν Ἰερουσαλήμ. – Ἐν βασιλείᾳ Ὀζίου καί Ἰωάθαμ... Ἡ δραστηριότητατοῦ προφήτου τοποθετεῖται στό μέσον τοῦ 8ου αἰῶνος μέχρι τούς πρώτους χρόνους τοῦ 7ουαἰῶνος.

1,1Ὅρασις, ἥν εἶδεν Ἠσαΐαςυἱός Ἀμώς, ἥν εἶδε κατά τῆς Ἰου-δαίας καί κατά Ἰερουσαλήμ ἐνβασιλεία Ὀζίου καί Ἰωάθαμ καίἌχαζ καί Ἐζεκίου, οἵ ἐβασίλευ-σαν τῆς Ἰουδαίας.

1,1Ἀποκαλύψεις πού εἶδε ὁἨσαΐας, ὁ υἱός τοῦ Ἀμώς· πού εἶδεἐναντίον τῆς Ἰουδαίας καί ἐναντίοντῆς Ἰερουσαλήμ στά χρόνια τῆς βα-σιλείας τοῦ Ὀζίου, τοῦ Ἰωάθαμ, τοῦἌχαζ καί τοῦ Ἐζεκία, τῶν βασιλέωντῆς Ἰουδαίας.

Ὁ στίχος αὐτός εἶναι ἡ ἐπιγραφή τοῦ βιβλίου τοῦ προφήτου καί μᾶς λέγειγιά τό πρόσωπο τοῦ προφήτου, ὅπως καί γιά τήν χρονολογική περίοδο κατάτήν ὁποία ἔδρασε αὐτός. Ἔδρασε περίπου στά μέσα τοῦ 8ου αἰ. καί ἀρχέςτοῦ 7ου αἰ., ὅπως φαίνεται ἀπό τά ὀνόματα τῶν βασιλέων πού ἀναφέρονταιἐδῶ. Δέν μποροῦμε ὅμως νά ποῦμε μέ ἀκρίβεια ἄν ἡ ἐπιγραφή αὐτή ἁρμόζεισέ ὅλο τό βιβλίο μέ τά 66 κεφάλαια ἤ στό πρῶτο μέρος αὐτοῦ, τά 39 κε-φάλαια.

Μιχ. 1,1

13

2. Κατά τοῦ ἀγνώμονα λαοῦ (1,2-9)

1,2Ἄκουε οὐρανέ καί ἐνωτίζουγῆ, ὅτι Κύριος ἐλάλησεν· υἱούςἐγέννησα καί ὕψωσα, αὐτοί δέ μέἠθέτησαν. 3Ἔγνω βοῦς τόν κτισάμενον καίὄνος τήν φάτνην τοῦ κυρίου αὐτοῦ·Ἰσραήλ δέ μέ οὐκ ἔγνω καί ὁ λαόςμε οὐ συνῆκεν.

4 Οὐαί ἔθνος ἁμαρτωλόν, λαόςπλήρης ἁμαρτιῶν, σπέρμα πονη-ρόν υἱοί ἄνομοι· ἐγκατελίπατε τόνΚύριον καί παρωργίσατε τόν Κύ-ριον καί παρωργίσατε τόν Ἅγιοντοῦ Ἰσραήλ.

5Τί ἔτη πληγῆτε προστιθέντεςἀνομίαν; Πᾶσα κεφαλή εἰς πόνονκαί πᾶσα καρδία εἰς λύπην.

6 Ἀπό ποδῶν ἕως κεφαλῆς οὐκἔστιν ἐν αὐτῷ ὁλοκληρία, οὔτετραῦμα οὔτε μώλωψ οὔτε πληγήφλεγμαίνουσα· οὐκ ἔστι μάλαγμαἐπιθῆναι οὔτε ἔλαιον οὔτε καταδέ-σμους.

1,2Ἄκουε οὐρανέ καί ἀκροάσου γῆ, γιατί ὁ Κύριος θά λαλήσει:

Παιδιά μεγάλωσα καί ἀνέθρεψα, ἀλλά αὐτά μέ ἀρνήθηκαν.

3Τό βόδι γνωρίζει τόν ἰδιοκτήτη του καί ὁ ὄνος τήν φάτνη

τοῦ ἀφέντη του·ὁ Ἰσραήλ ὅμως

δέν ἔχει τήν γνώση μουκαί ὁ λαός μου δέν ἔχει σύνεση.

4Ἀλλοίμονό σου ἔθνος ἁμαρτωλό, λαέ φορτωμένε μέ ἁμαρτήματα,

πονηρό σπέρμα, διεφθαρμένοι υἱοί! Ἐγκαταλείψατε τόν Κύριο

καί ἐξοργίσατε τόν ἅγιο τοῦ Ἰσραήλ.

5Γιατί θέλετε νά κτυπηθεῖτε ἀκόμα μέ τό νά συνεχίζετε νά ἁμαρτάνετε; Ὅλο τό κεφάλι (τοῦ ἔθνους) πονάει

καί ὅλη ἡ καρδιά του εἶναι καχεκτική.

6Ἀπό τά πόδια μέχρι τό κεφάλι δέν εἶναι τίποτε τό γερό·

(τό σῶμα τοῦ ἔθνους) δέν ἔχει (ἐδῶ) τραύματα, (ἐκεῖ) πληγές ἤ (ἐκεῖ) κτυπήματα μέ πύον.

(Ὅλο τό σῶμα

1,2. Ἄκουε οὐρανέ καί ἐνωτίζου γῆ. Εἶναι εἰσαγωγικός τύπος γιά τήν δίκη περί τῆς

ἱερᾶς διαθήκης. Ὁ Γιαχβέ, ὁ ὑπέρτατος Κύριος, πού συνῆψε μία διαθήκη μέ τόν Ἰσραήλ,

ἐμφανίζεται ὡς κριτής γιά τίς παραβάσεις τῆς ἱερᾶς διαθήκης. Πρῶτα ὁ προφήτης διατυ-

πώνει ἐπισήμως τήν κατηγορία ἔχοντας ὡς μάρτυρες ὅλο τό σύμπαν («οὐρανός» καί «γῆ»)

καί ἔπειτα ἔρχεται στίς ἐπί μέρους καταγγελίες. Σέ αὐτή τήν σκηνή ὁ Γιαχβέ δρᾶ καί ὡς

ἐνάγων εἰς δίκην καί ὡς κριτής τῆς δίκης. Ἡ μωσαϊκή διαθήκη μεταξύ τοῦ Γιαχβέ, τοῦ

ὑπερτάτου Κυρίου, καί τοῦ Ἰσραήλ, τοῦ ὑποτελοῦς του, εἶναι ἡ προϋπόθεση, ἡ ὁποία μᾶς

κάνει κατανοητή τήν δίκη (βλ. Harvey J., Biblica 43, 1962, 172-196. Huffmon H. B., Journal

of Biblical Literature 78, 1959, 285-295. Wright G. E., Israel’s Prophetic Heritage, Fest. J. Muilen-

Δευτ. 4,26.

32,1.

Μιχ. 1,2

Δευτ. 32,5.6.10

Βαρ. 4,8

Ἰερ. 8,7

Ἠσ. 30,9

Ἰερ. 2,13

Λευιτ. 26,14-33

Ἀμ. 4,6-12

Ἰερ. 5,3

Ἰερ. 30,12-15(Ἑβρ.)

Λουκ. 10,34

14

7 Ἡ γῆ ὑμῶν ἔρημος, αἱ πόλειςὑμῶν πυρίκαυστοι· τήν χώρανὑμῶν ἐνώπιον ὑμῶν ἀλλότριοι κα-τεσθίουσιν αὐτήν, καί ἠρήμωταικατεστραμμένη ὑπό λαῶν ἀλλο-τρίων. 8Ἐγκαταλειφθήσεται ἡ θυγάτηρΣιών ὡς σκηνή ἐν ἀμπελῶνι καίὡς ὀπωροφυλάκιον ἐν σικυηράτω,ὡς πόλις πολιορκουμένη·

9καί εἰ μή Κύριος σαβαώθ ἐγκα-τέλιπεν ἡμῖν σπέρμα, ὡς Σόδομαἄν ἐγενήθημεν καί ὡς Γόμορρα ἄνὡμοιώθημεν.

εἶναι μιά ὁλόκληρη πληγή). Δέν εἶναι, λοιπόν, δυνατόν

νά (τοῦ) βάλουμε κατάπλασμα, λάδι καί ἐπίδεσμους.α

7Ἡ χώρα σας ρημώθημε, οἱ πόλεις σας κάηκαν·

τά χωράφια σας τά κατατρώγουνξένοι μπροστά στά μάτια σας· ρημώθηκαν κατεστραμμένα

ἀπό ξένους λαούς. 8Ἡ Σιών (ἡ Ἰερουσαλήμ)

θά ἐγκαταλειφθεῖ σάν σκηνή στό ἀμπέλι

καί σάν καλύβα στό μποστάνι, σάν πόλη πού πολιορκεῖται

(ἀπό ἐχθρούς). 9Κι ἄν ὁ Κύριος τῶν Δυνάμεων

δέν μᾶς ἄφηνε ἕνα μικρό ὑπόλοιπο (δικῶν του ἀνθρώπων)

θά γινόμασταν σάν τά Σόδομα καί ὅμοιοι μέ τά Γόμορρα.

burg, New York, 1962, 26-67.). Ὁ οὐρανός καί ἡ γῆ ἐκλαμβάνονται ἐδῶ ὡς μάρτυρες στήν

δίκη πού ἔχει ὁ Γιαχβέ μέ τόν λαό του, βλ. Δευτ. 4,26. 30,19. 32,1. Ψαλμ. 49,4. Ἡ ἐπί-

κληση τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς εἶναι πράγματι στοιχεῖα τῆς δικαστικῆς γλώσσης. Τούς

ἐπικαλοῦνται ὡς μάρτυρες στήν σύναψη μιᾶς ἐπισήμου συμφωνίας ἤ μιᾶς ρήξεως. Τό ποίημα

πού ἀκολουθεῖ ἀναφέρεται στήν ἐρήμωση τῆς χώρας καί στήν πολιορκία τῆς Ἰερουσαλήμ

εἴτε ὑπό τόν Σεναχηρείμ τό 701 (βλ. 36,1 ἑξ. Δ Βασ. 18,13 ἑξ.), εἴτε τόν καιρό τοῦ Συ-

ροεφραϊμιτικοῦ πολέμου τό 735 (βλ. 7,1-2 καί Δ Βασιλ. 16,5-9). – Υἱούς ἐγέννησα καί

ὕψωσα. Ὁ λαός τοῦ Ἰσραήλ ὀνομάζεται «υἱός τοῦ Θεοῦ» εἰς Ὠσ. 2,1. 11,1. Ἐξ. 4,22.

Ἰερ. 3,19. 31,20. Στήν ἀρχή ὁ τίτλος αὐτός φαίνεται νά ἀποδίδεται στόν βασιλέα, βλ. Ἠσ.

9,5. Ψαλμ. 2,7. Ἐφαρμοζόμενος ὁ τίτλος στόν λαό δείχνει τοὐλάχιστον τήν στοργή τῆς

ἀνατροφῆς του ἀπό τόν Θεό Πατέρα. Εἶναι ἐντυπωσιακό τό ὅτι τό βιβλίο τοῦ Ἠσαΐου πα-

ριστάνει ἀπό τήν πρώτη του προφητεία τήν εἰκόνα τῆς πατρότητος τοῦ Θεοῦ, εἰκόνα πού

παρουσιάζεται περισσότερες φορές ἀπό τούς προφῆτες: Ὠσ. 11,1. Ἰερ. 3,19. Ἠσ. 49,15.

63,8-16. Βλ. ἐπίσης καί Δευτ. 1,31.14,1. 1,3. Τά ζῶα συχνά ἀναφέρονται σάν ὑπόδειγμα

α. Ὁ στίχος στό Ἑβραϊκό ἔχει ὡς ἑξῆς: «Ἀπό τό πέλμα μέχρι τό κεφάλι δέν εἶναιτίποτε τό ὑγιές σ᾽ αὐτόν· τραύματα, μώλωπες καί νωπά κτυπήματα· δέν ἐστίφθηκαν,δέν ἐπιδέθηκαν οὔτε ἀνακουφίστηκαν μέ λάδι».

Ρωμ. 9,29

Ἠσ. 4,3

Γεν. 18,16-33

Γεν. 19,1-29

15

Στήν περικοπή αὐτή ὁ Ἠσαΐας, παρουσιάζει μέ ἐπισημότητα τόν Θεό(στίχ. 2) νά ἀπευθύνει ἕνα δριμύ κατηγορῶ, ἕνα βαρύ ἔλεγχο στόν λαό ΤουἸσραήλ γιά τήν ἀχαριστία του. Ὁ Ἰσραήλ ξεπέρασε καί τά ζῶα στήν ἀφρο-σύνη· γιατί τά ζῶα ἀναγνωρίζουν τόν ἀφέντη τους καί τροφέα τους καί πει-θαρχοῦν σ᾽ αὐτόν καί φέρονται εὐγνώμονα σ᾽ αὐτόν, ἀλλά ὁ Ἰσραήλ φέρθηκεχειρότερα καί ἀπό τά ἄλογα κτήνη (στίχ. 3). Ὁ Θεός φάνηκε σάν πατέραςστόν Ἰσραήλ, τόν υἱοθέτησε, ἀλλά αὐτός ἐγκατέλειψε τόν εὐεργέτη του Θεό.Δίκαιο, λοιπόν, εἶναι τό παράπονο τοῦ Θεοῦ: «Παιδιά μεγάλωσα καί ἀνέ-θρεψα, ἀλλά αὐτά μέ ἀπαρνήθηκαν» (στίχ. 2).

Ἀποτέλεσμα τῆς ἀποστασίας αὐτῆς τοῦ λαοῦ ἀπό τόν Θεό εἶναι νά πα-ραλύσει ὅλος ὁ κρατικός ὀργανισμός, νά νοσήσει καί τό «κεφάλι» καί ἡ«καρδιά» τοῦ ἔθνους (στίχ. 5), δηλαδή, καί ἡ κρατική καί ἡ ἱερατική ἐξου-σία! Ἦταν τά χρόνια πού εἶχε ἐκραγεῖ ὁ Συροεφραιμικός πόλεμος (734/733π.Χ.) καί οἱ ἑνωμένοι στρατοί τῶν Ἰσραηλιτῶν καί Ἀραμαίων εἰσέβαλανστό ἰουδαϊκό ἔθνος. Ὅλο τό ἔθνος παριστάνεται σάν ἕνα καταπληγωμένοσῶμα (στίχ. 6). Κι ὅμως ὁ λαός, μή ἔχοντας συναίσθηση τῆς πραγματι-κότητας, συνέχιζε νά ἁμαρτάνει (στίχ. 5), παρά τό ὅτι ἔβλεπε ἐρημωμένηκαί κατεστραμμένη τήν γῆ του (στίχ. 7). Στό μέσον τῆς ἐρημωμένης χώρας

στήν σοφιολογική γραμματεία: Παρ. 6,6. 30,25-26 καί ἴσως Ἠσ. 11,6. Τό ἀπόκρυφο εὐαγ-

γέλιο τοῦ Ψευδο-Ματθαίου (14) παριστάνει, ἀπό τόν στίχο μας ἐδῶ, τό βόδι καί τόν ὄνο

στήν φάτνη τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. 1,4. Οὐαί ἔθνος ἁμαρτωλόν... Ὅπως στίς δίκες,

ἔτσι καί ὁ προφήτης μας ἐδῶ ἀρχίζει νά ἀπευθύνει τήν κατηγορία κατά τοῦ Ἰούδα. – Ὁ

ἅγιος τοῦ Ἰσραήλ. Ἀγαπητή ἔκφραση στόν Ἠσαΐα γιά νά σημάνει τόν Γιαχβέ, βλ. 6,3

καί τό σχόλ. Ἐκτός ἀπό τόν Ἠσαΐα (κεφ. 1-66) ἡ ἔκφραση αὐτή δέν εὑρίσκεται ἀλλοῦ

παρά μόνον εἰς Δ Βασ. 19,22. Ἰερ. 50,29. Ψαλμ. 71,22. 78,41. 89,19. 1,5. Ἡ εἰκόνα

ἐδῶ εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦ δούλου, τοῦ γεμάτου πληγές πού τοῦ ἐπεβλήθηκαν ἀπό ἕνα προσβλη-

θέντα κύριο. Γιά τήν ἀποστασία του ὁ Ἰούδας ἔλαβε ὡς τίμημα τήν ἐρήμωση τῆς χώρας

του. Ἡ ἀναφορά εἶναι μᾶλλον στήν εἰσβολή τοῦ Σενναχηρίμ τό 701, τότε πού αὐτός ἐκαυ-

χήθη ὅτι κατέστρεψε 46 πόλεις καί ἀναρίθμητα χωριά (Ancient Near Eastern Texts 288).

Στούς ἑπομένους στίχ. 6-9 περιγράφεται ἡ γενομένη ἀπό τόν Ἀσσύριο βασιλέα ἐρήμωση.

1,6. Αὐτή ἐδῶ ἡ περιγραφή τοῦ ἐκλεκτοῦ λαοῦ, παρισταμένου ὡς δούλου αὐστηρά κτυπη-

μένου, μᾶς κάνει νά θυμηθοῦμε τόν Πάσχοντα Δοῦλο στόν Ἠσ. 53,3 ἑξ. Ἡ χριστιανική

παράδοση ἐφήρμοσε τόν στίχ. μας στό πάθος τοῦ Χριστοῦ. 1,7. Ὁ στίχ. ἀναφέρεται στίς

ἐπιδρομές κατά τῆς χώρας τοῦ Ἰούδα εἴτε κατά τόν Συροεφραιμικό πόλεμο τό 735 (βλ.

7,1-2. Δ´ Βασ. 16,5-9), εἴτε μᾶλλον κατά τήν ἐπίθεση τοῦ Σενναχηρίμ τό 701. Ὁ ᾽Ησ.

ἐλέγχει τούς ἀκροατές του ὅτι ἀρνήθηκαν τά μαθήματα τῆς ἱστορίας. – Τό τέλος τοῦ στίχ.

στό Ἑβραϊκό ἔχει: «Καί ἐρήμωση ὑπάρχει ὡς καταστροφή ὑπό ἀλλοφύλων». Ὁ ἑβραϊκός

ὅρος («ὠχελίμ») ὁ μεταφραζόμενος μέ τήν λ. «καταστροφή» χρησιμοποεῖται πάντοτε

(6 φορές) στήν Βίβλο γιά νά δηλώσει τήν τιμωρία τῶν Σοδόμων καί Γομόρρων. Γι᾽ αὐτό

16

στεκόταν σώα ἡ πρωτεύουσα τοῦ κράτους, ἡ Ἰερουσαλήμ, πού διέφυγε τήνκαταστροφή. Ἀλλά καί αὐτή ἡ Ἰερουσαλήμ διατελοῦσε σέ οἰκτρά κατά-σταση, πού ὁ Προφήτης παριστάνει ἐδῶ στήν περικοπή μας μέ τρεῖς συγ-κλονιστικές εἰκόνες: Σάν σκηνή στό ἀμπέλι, σάν καλύβα στό μποστάνι καίσάν πόλη πού πολιορκεῖται ἀπό ἐχθρούς (στίχ. 8)!

Ἀλλά καί ὁ Προφήτης μας ὅμως ἐδῶ βλέπει μέ χαρά καί ἕνα μικρό ὑπό-λοιπο τοῦ λαοῦ, μιά ἐκλεκτή μερίδα, τήν ὁποία ὀνομάζει «σπέρμα», πού δένδιεφθάρη καί γι᾽ αὐτό ὁ Θεός θά τό ἐπισκιάζει μέ τήν Χάρη Του καί θά ἐπιζήσεικαί δέν θά συμπαρασυρθεῖ στήν καταστροφή. Αὐτό τό μικρό ὑπόλοιπο τοῦλαοῦ θά συνεργήσει στό ἔργο τῆς σωτηρίας. «Κατά τόν ἴδιο τρόπο καί στήνσημερινή ἐποχή ὑπάρχει ὑπόλοιπο, πού διάλεξε ἡ Χάρη τοῦ Θεοῦ» (Ρωμ.11,5)! Ἀλλοίμονό μας, ἄν δέν ὑπῆρχε αὐτό τό «σπέρμα», τό «λεῖμμα», ὅπωςτό λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος στόν παραπάνω στίχο. Τότε «θά γινόμασταν σάντά Σόδομα καί ὅμοιοι μέ τά Γόμορρα» (στίχ. 9).

πολλοί πρότειναν νά ἀναγνώσουμε «σάν τήν καταστροφή τῶν Σοδόμων», ἐναλλάσσοντες

τό z («ζαρίμ», οἱ ἀλλόφυλοι) σέ ds («σεδώμ»), ἀλλά ἡ διόρθωση αὐτή εἶναι αὐθαίρετη.

Εἶναι ὅμως ἀλήθεια ὅτι ὁ Ἠσαΐας βλέπων ὅτι ὁ Ἰσραήλ δέν ἐδιδάχθη ἀπό τά μαθήματα

τῆς ἱστορίας, ὑπενθυμίζει πολλλές φορές τό μάθημα τῶν Σοδόμων καί Γομόρρων, βλ.

1,9.10. 3,9. 13,19, πού μνημονεύεται καί ἀπό ἄλλους προφῆτες. 1,8. Θυγάτηρ Σιών. Ἡ

προσωποποίηση τῆς Ἰερουσαλήμ ὡς μιᾶς θυγατέρας εἶναι μία εἰκόνα ἀγαπητή στόν Ἠσαΐα,

βλ. 10,32. 16,1. 37,22. Ἡ Σιών ἦταν τό ὄνομα τῆς ἀκροπόλεως τῶν Ἰεβουσαίων, πού

ἔγινε ἡ «πόλη τοῦ Δαυΐδ» (βλ. σχόλιο εἰς Β´ Βασ. 5,9). Στήν συνέχεια ἔδωσε τό ὄνομά

της σέ ὅλο τόν ἀνατολικό λόφο καί μάλιστα στήν πόλη Ἰερουσαλήμ. Μετά τήν βαβυλώνιο

αἰχμαλωσία τό ὄνομα ἔλαβε καί ὁ δυτικός λόφος. – Ἡ ἐρημική καί εὔθραυστη καλύβα τοῦ

φύλακα στήνεται ἀκόμα στήν Ἐγγύς Ἀνατολή κατά τήν ἐποχή τοῦ τρύγου. Ἡ φράση ὡς

σκηνή ἐν ἀμπελῶνι καί ὡς ὀπωροφυλάκιον ἐν σικυηράτῳ (Ἑβρ.: «Ὡς καλύβα σέ πε-πονότοπο») προλογίζει τήν εἰκόνα τῆς ἐρημιᾶς. Εἶναι ὑπαινιγμός στήν κατάσταση τῆς

Ἰερουσαλήμ τό 701. Ἡ πόλη παρέμεινε μόνη στό μέσον μιᾶς ἐρημωμένης χώρας. 1,9. Ἡ

ἔκφραση Κύριος Σαβαώθ (tb , «Γιαχβέ Τσεμπαώθ») δηλαδή, «ὁ Γιαχβέ τῶν

στρατιῶν» ἀναφέρεται στόν Θεό τοῦ Ἰσραήλ, ὄχι μόνον ὡς τόν κύριο τῶν ἁρμάτων καί τῶν

παρατάξεων (Α Βασ. 17, 45), ἀλλά ἐπίσης ὡς τόν κύριο τοῦ κόσμου, ἰδιαιτέρως τῶν ἀστέ-

ρων καί τῶν οὐρανίων δυνάμεων (᾽Ησ. 34, 4). Ἐγκατέλιπεν ἡμῖν σπέρμα. Ἡ λέξη πού

χρησιμοποιεῖται ἐδῶ (ἑβρ. d, «σαρίδ» = ὑπόλοιπο) δέν εἶναι ἡ συνηθισμένη λέξη τοῦ

Ἠσαΐου γιά νά ἐκφράσει τό «σπέρμα». Εἶναι ἀμφίβολο ἄν ὁ ῾Ησαΐας ἐθεώρει τούς ἐπιζή-

σαντες ἀπό τήν καταστροφή τοῦ 701 ὡς τό κεκαθαρμένο κατάλοιπο. Τό ὅτι ὅμως ὑπῆρξαν

κατάλοιποι, αὐτό ἦταν μία ἀπόδειξη τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, πού εὐσπλαγχνίσθη ἕνα λαό

στόν ὁποῖο ἄξιζε ἡ καταστροφή. Ἡ ἰδέα τοῦ «σπέρματος», τοῦ «ὑπολοίπου», πού ἔχει μία

σπουδαία θέση στήν προφητεία τοῦ Ἠσαΐου, ἔχει προφανῶς τήν ἀρχή της στίς καταστροφές,

τῶν ὁποίων ὁ προφήτης ὑπῆρξε μάρτυς καί τίς ὁποῖες εἶδε σάν μία κρίση τοῦ Θεοῦ στόν

λαό του. Τό γεγονός ὅτι αὐτή ἡ κρίση δέν κατέληξε σέ μία τελεία ἐξαφάνιση, τόν ἔπεισε ὅτι

17

ἡ ἐκλογή τοῦ λαοῦ δέν τίθεται σέ ἀμφιβολία καί ὅτι τό «ὑπόλοιπον» («σπέρμα») ἦταν μία

ἔνδειξη τῆς θείας Χάριτος, ἡ ὁποία ὅμως ἀπαιτοῦσε μία ἀνταπόκριση ἐκ μέρους ἐκείνων

πού περιελαμβάνοντο στό «ὑπόλοιπον». – Περί τοῦ «ὑπολοίπου» αὐτοῦ ὁ καθηγητής Π.

Μπρατσιώτης λέγει: «Πρόκειται περί προφητικῆς ἐκφράσεως μετά μεσσιακῆς χροιᾶς, ἀπαν-

τώσης πολλάκις παρά τῷ Ἡσαΐᾳ εἰς δήλωσιν τῆς μικρᾶς, ἀλλ᾽ ἐκλεκτῆς ἐκείνης μερίδος

τοῦ λαοῦ, ἥτις μόνον χάριτι θείᾳ θά ἐπιζῇ εἰς τάς συμφοράς, ἵνα συνεργήσῃ εἰς τό ἔργον τῆς

σωτηρίας. Ἐν χριστολογικῇ δέ ἐννοίᾳ ἐξέλαβεν αὐτήν καί ὁ Ἀπ. Παῦλος ἐν Ρωμ. θ´, 29,

ἔνθα ἐφαρμόζεται ἐπί τῶν ἐθνικῶν (πρβ. καί 11,5: “λεῖμμα κατ᾽ ἐκλογήν χάριτος γέγονε”)».

– Ὡς Σόδομα ἄν ἐγενήθημεν καί ὡς Γόμορρα ἄν ὡμοιώθημεν. Βλ. Γεν. κεφ. 19. Δευτ.

29,22. Ἠσ. 13,19. Ἀμ. 4,11. Σοφ. 2,9. Ρωμ. 9,29. 1,10-20. Νέα προφητεία, συνδεομένη μέ τήν προηγουμένη διά τῆς μνείας τῶν Σοδόμων

3. Κατά τῆς ὑποκρισίας (1,10-20)

1,10 Ἀκούσατε λόγον Κυρίου,ἄρχοντες Σοδόμων· προσέχετενόμον Θεοῦ, λαός Γομόρρας.

11 Tί μοι πλῆθος τῶν θυσιῶνὑμῶν; λέγει Κύριος· πλήρης ἡμίὁλοκαυτωμάτων κριῶν, καί στέαρἀρνῶν καί αἶμα ταύρων καί τρά-γων οὐ βούλομαι,

12 οὐδέ ἄν ἔρχησθε όφθῆναί μοι.Τίς γάρ ἐξεζήτησε ταῦτα ἐκ τῶνχειρῶν ὑμῶν; Πατεῖν τήν αὐλήνμου 13οὐ προσθήσεσθε· ἐάν φέρητε σε-μίδαλιν, μάταιον· θυμίαμα, βδέ-λυγμά μοί ἐστι· τάς νουμηνίαςὑμῶν καί τά σάββατα καί ἡμέραν

1,10Ἀκοῦτε τόν λόγο τοῦ Κυρίου, ἄρχοντες τῶν Σοδόμων!

Προσέχετε τήν διδασκαλία τοῦ Θεοῦ,

λαέ τῆς Γομόρρας! 11Τί μοῦ χρειάζεται τό πλῆθος τῶν θυσιῶν σας; λέει ὁ Κύριος.

Ἔχω χορτάσει ἀπό ὁλοκαυτώματακριαριῶν καί ἀπό πάχος ἀρνιῶν.

Αἵματα ταύρων καί τράγων δέν ἐπιθυμῶ.

12Ὅταν ἔρχεστε νά ἐμφανιστεῖτε μπροστά μου,

ποιός σᾶς ζήτησε αὐτά ἀπό σᾶς;

13Μήν ἐξακολουθεῖτε νά πατᾶτε τήν αὐλή μου.

Ἄν μοῦ προσφέρετε σιμιγδάλι εἶναι μάταιη θυσία.α

α. Ἀπό τό μέσον τοῦ στίχ. 12 καί τήν ἀρχή τοῦ στίχ. 13 στό Ἑβρ. διαβάζουμε:«...Ποιός ἐζήτησε τοῦτο ἀπό σᾶς, νά καταπατᾶτε τά προαύλιά μου; Μή προσφέρετεπιά μάταιες θυσίες...». Καί στήν μετάφρασή μας ἐδῶ ἀπό τό κείμενο τῶν Ο´ ἐλάβαμε– κατά τήν ἑρμηνεία πού δίδουμε – ὡς ἀρχή τοῦ στίχ. 13 τό τέλος τοῦ στίχ. 12«πατεῖν τήν αὐλήν μου».

Ἠσ. 29,13-14

Δευτ. 32,32

Ἀμ. 5,21

18

μεγάλην οὐκ ἀνέχομαι· νηστείανκαί ἀργίαν

14καί τάς νουμηνίας ὑμῶν καί τάςἑορτάς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψυχή μου·ἐγενήθητέ μοι εἰς πλησμονήν,οὐκέτι ἀνήσω τάς ἁμαρτίας ὑμῶν.

15 Ὅταν ἐκτείνητε τάς χεῖραςὑμῶν πρός με, ἀποστρέψω τούςὀφθαλμούς μου ἀφ ὑμῶν, καί ἐάνπληθύνητε τήν δέησιν, οὐκ εἰσα-κούσομαι ὑμῶν· αἱ γάρ χεῖρεςὑμῶν αἵματος πλήρεις.

Τό θυμίαμά (σας) μοῦ εἶναι βδέλυγμα.

Τίς Νουμηνίες σας (πρωτομηνιές) καί τά Σάββατά σας

καί τήν μεγάλη ἡμέρα (τῆς γιορτῆς τοῦ Ἐξιλασμοῦ)

δέν τίς θέλω. Νηστεία καί ἀργία,

14τίς Νουμηνίες σας καί τίς γιορτές σας μισεῖ ἡ ψυχή μου.

Μοῦ γίνατε βαρετοί· δέν θά ὑποφέρω πιά τίς ἁμαρτίες σας.

15Ὅταν ὑψώνετε τά χέρια σας πρός ἐμένα (γιά προσευχή) θά ἀποστρέφω τά μάτια μου

ἀπό σᾶς· καί ὅταν κάνετε πολλές δεήσεις,

δέν θά σᾶς εἰσακούω· γιατί τά χέρια σας

εἶναι γεμάτα μέ αἷμα.

καί τῆς Γομόρρας. Ἡ προφητεία πιθανόν χρονολογεῖται ἀπό τήν πρώτη περίοδο τῆς προ-φητικῆς δράσεως τοῦ Ἠσαΐου, πρίν ἀπό τό 735. Ὅπως στό Ἀμ. 5,21-27, ὁ προφήτηςὁμιλεῖ στήν προφητεία αὐτή περί λατρείας, ἡ ὁποία δέν ἀνταποκρίνεται σέ ἐσωτερικό συ-ναίσθημα· θά ἐπανέλθει στό θέμα αὐτό εἰς 29,13-14 μέ ὅρους πού ὁ Ἰησοῦς θά ἐφαρμόσειστούς Φαρισαίους (βλ. Ματθ. 15,8-9). 1,10. Ὁ στίχος αὐτός εἶναι μιά νέα καταγγελίαπού ἑνώθηκε μέ τήν προηγουμένη μέ τά συνθήματα «Σόδομα» καί «Γόμορρα». Εἶναι πιθανόνὅτι ἡ ὁμιλία θά ἐξεφωνήθη σέ κάποια ἑορτή ἐνώπιον τοῦ πλήθους τῶν προσκυνητῶν. Ἡἀκριβής χρονολογία δέν μπορεῖ νά καθορισθεῖ, ἀλλά εἶναι πιθανόν ὅτι προέρχεται ἀπό τούςπρῶτους χρόνους τῆς δράσεως τοῦ Ἠσαΐου. Στό τέλος τῆς προφητείας ἐκφράζεται ἡ δυ-νατότης τῆς διαφυγῆς τῆς καταστροφῆς. – Νόμον. Διά τήν μετάφραση τῆς λ. («τωρά», στίχ. 10· Ο´ «νόμον») μέ τήν λ. «διδασκαλία» βλ. 2,3. 8,16.20. 1,11. Τό πε-ριεχόμενο τῆς διδασκαλίας ἐδῶ τοῦ προφήτου εἶναι μία αὐστηρά κριτική τῆς αἱματηρᾶς λα-τρείας, ἡ ὁποία παρά ταῦτα ἐτελεῖτο μέ ὅλη τήν τυπική της διάταξη. Χωρίς νά κάνει ὁπροφήτης πλήρη κριτική, ὅμως ἐκφράζει μέ δύναμη τίς ἀρχές μιᾶς ὑγιοῦς λατρείας: α) ἡἀξία τῆς λατρείας δέν ἐξαρτᾶται ἀπό τό πλῆθος τῶν τελετῶν (στίχ. 11.12)· β) ἡ λατρείαπρέπει νά προσφέρεται ἀπό ἀνθρώπους πού συμμορφώνονται μέ τίς ἀπαιτήσεις τοῦ Κυρίου(στίχ. 16.17)· γ) ἡ λατρεία δέν πρέπει νά νομίζουμε ὅτι ὑποκαθιστᾶ τά στοιχειώδη καθή-

Ἰερ. 14,12

Μιχ. 3,4

Ἠσ. 59,2-3

Ἰερ. 2,34

19

16Λούσασθε καί καθαροί γίνεσθε,ἀφέλετε τάς πονηρίας ἀπό τῶνψυ χῶν ὑμῶν ἀπέναντι τῶν ὀφθαλ -μῶν μου, παύσασθε ἀπό τῶν πο-νηριῶν ὑμῶν, 17μάθετε καλόν ποιεῖν, ἐκζητή-σατε κρίσιν, ρύσασθε ἀδικούμενον,κρίνατε ὀρφανῷ καί δικαιώσατεχήραν·

18 καί δεῦτε διαλεχθῶμεν, λέγειΚύριος· καί ἐάν ὦσιν αἱ ἁμαρτίαιὑμῶν ὡς φοινικοῦν, ὡς χιόνα λευ-κανῶ, ἐάν δέ ὦσιν ὡς κόκκινον,ὡς ἔριον λευκανῶ.

19Καί ἐάν θέλητε καί εἰσακού-σητέ μου, τά ἀγαθά τῆς γῆς φά-γεσθε·

16Λουσθεῖτε, καθαρισθεῖτε! Ἀφαιρέστε τήν κακία

τῶν ψυχῶν σας μπροστά ἀπό τά μάτια μου·

πάψτε τίς πονηριές σας. 17Μάθετε νά κάνετε τό καλό·

ἐπιδιώκετε τό δίκαιο· σῶστε τόν ἀδικούμενο·

δῶστε τό δίκαιο στό ὀρφανό καί στή χήρα. 18Καί ἐλᾶτε νά κριθοῦμε

ἀναμεταξύ μας, λέει ὁ Κύριος. Κι ἄν οἱ ἁμαρτίες σας

εἶναι σάν τό κόκκινο χρῶμα, θά τίς λευκάνω σάν τό χιόνι·

κι ἄν εἶναι σάν τό βαθύ κόκκινο χρῶμα,

θά τίς κάνω ἄσπρες σάν τό μαλλί τῶν προβάτων.

19Κι ἄν θέλετε νά μέ ἀκούσετε, θά φᾶτε τά ἀγαθά τῆς γῆς.

κοντά μας πρός τόν πλησίον μας καί μάλιστα πρός τόν ἀδύνατο ἀδελφό μας (στίχ. 17)· βλ.καί Ἐξ. 22,20. Δευτ. 24,17. 27,19. Φαίνεται, λοιπόν, ὅτι αὐτή ἡ διδασκαλία (ὅπως καίτῶν Ἀμ. 5,25. Ὠσ. 6,6. Ἰερ. 7,22) δέν σκοπεύει στήν κατάργηση τῆς αἱματηρῆς λατρείας,ἀλλά στήν ἀναμόρφωσή της καί τήν ἐνσυνείδητη τέλεσή της. Ἡ ἰδέα ὅτι ἡ θυσία δέν ἔχειἀξία χωρίς τήν καθαρή ἐσωτερική διάθεση εἶναι κοινή στούς προφῆτες (Ἀμ. 5,21-24. Ὡσ.6,6. Ἰερ. 7,21-23 κ.ἄ.). Λατρεία πού ἀρκεῖται μόνον σέ ἐξωτερικούς τύπους εἶναι καθαρήὑποκρισία. Οἱ προφῆτες καταδικάζουν τήν κακῶς προσφερομένη θυσία καί ὄχι τόν ἴδιο τόνθεσμό τῆς λατρείας. 1,13. Ὁ στίχος δέν δηλοῖ τήν κατάργηση τῆς λατρείας, ἀλλά τήνἀνωφελῆ προσφορά της ἀπό ἀνθρώπους βεβαρυμένους μέ ἁμαρτήματα (ἀδικίες, ἐγκλήματα,μαγεῖες), ὅπως τό λέγει καθαρά καί ὁ προηγούμενος στίχος, «Τίς ἐξεζήτησε ταῦτα ἐκ τῶνχειρῶν ὑμῶν;» Στό Ἑβρ. ὑπάρχει στόν στίχο μας ἡ λ. nm («μινχά»), πού φαίνεται νάσημαίνει ἐδῶ παντός εἴδους προσφορά. Ἡ λέξη χρησιμοποιεῖται ἀργότερα γιά νά σημάνειτίς ἀναίμακτες προσφορές, σάν τίς προσφορές σιτηρῶν καί ἀλεύρου.1,14. Τό τυπικό γιάτόν ἑορτασμό τοῦ νέου μηνός εὑρίσκεται στό Ἀριθμ. 28,11-15. Αὐτή ἡ πολύ παλαιά ἑορτήἦταν, ὅπως καί τό Σάββατο, μιά ἡμέρα ἀναπαύσεως καί ἐτελεῖτο τήν πρώτη ἡμέρα τοῦπρώτου μηνός (De Vaux, Ancient Israel, London and New York, 1961, 469-470). 1,15. Ἡπροσευχή μέ τά χέρια σέ θέση ἐκτάσεως καί ἀνοικτές τίς παλάμες πρός τόν οὐρανό ἀπορ-

Ἀμ. 5,14-15

Ἐξ. 22,21-22

Ἠσ. 43,26

Ψαλμ. 31,1

Ψαλμ. 50,9

Λευιτ. 26,3-12

Δευτ. 28,1-14

20

20Ἐάν δέ μή θέλητε, μηδέ εἰσα-κούσητέ μου, μάχαιρα ὑμᾶς κατέ-δεται· τό γάρ στόμα Κυρίουἐλάλησε ταῦτα.

20Ἄν ὅμως δέν θέλετε καί δέν μέ ἀκούσετε,

θά σᾶς φάει τό μαχαίρι! Τό στόμα τοῦ Κυρίου τά εἶπε αὐτά.

ρίπτεται, γιατί τά χέρια εἶναι αἱμοσταγῆ ἀπό ἐγκλήματα: Αἱ γάρ χεῖρες ὑμῶν αἵματοςπλήρεις. Τό αἷμα τῶν ἀθώων ἀναμιγνύεται μέ τό αἷμα τῶν θυσιαζομένων θυμάτων! Πιθανόνμάλιστα ἀπό τά αἵματα τῶν θυσιαζομένων ζώων ἦλθε στόν νοῦ τοῦ προφήτου τό αἷμα τῶνκαταδυναστευομένων. 1,16. Λούσασθε καί καθαροί γίνεσθε. Ὄχι μία ἐξωτερική καθα-ρότητα μέ τό τυπικό τοῦ Νόμου, ἀλλά μία ἐσωτερική καθαρότητα καρδιᾶς. 1,17. Κρίνατεὀρφανῷ καί δικαιώσατε χήραν. Τά ὀρφανά καί οἱ χῆρες εἶναι μεταξύ τῶν οἰκονομικῶςἀδυνάτων προσώπων, τά ὁποῖα προστατεύει ὁ νόμος (βλ. Ἐξ. 22,21-22. Δευτ. 10,18.14,29. 27,19 κ.ἄ.), καί τά ὁποῖα ὑπερασπίζονται οἱ προφῆτες (βλ. Ἰερ. 7,6. 22,3). Βλ.τίς ἀδικίες στά πρόσωπα αὐτά εἰς Ἠσ. 1,23. 9,16. Ἰερ. 49,10-11. Ἰεζ. 22,7. 1,18. Τύποςδικαστικοῦ λιβέλλου (ὅπως στόν στίχ. 2), πού εἰσάγει ἐδῶ μία ὑπόσχεση συγγνώμης, ἡὁποία θά πραγματοποιηθεῖ στό μέτρο πού θά ἀνταποκριθεῖ ὁ λαός. Ἡ εἰκόνα εἶναι πάλιεἰλημμένη ἀπό τό δικαστήριο. Ὁ Ἰούδας συγκαλεῖται νά λογοδοτήσει πρό τοῦ θείου Κριτοῦ(τό δεῦτε διαλεχθῶμεν στό Ἑβρ. ἔχει «ἐλᾶτε νά δικαστοῦμε ἀναμεταξύ μας»). Μόνον μέμετάνοια καί ἀλλαγή ζωῆς θά μπορέσει νά ἀποφύγει τήν καταστροφή. Ὅπως ἡ κρίση(Ψαλμ. 9,9), ἔτσι καί ἡ συγγνώμη τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι θεῖο ἔργο, βλ. Ἐξ. 34,6 (σχόλιο).Ὠσ. 11,8-9. Κατά τά ἐλέη του ὁ Θεός συγχωρεῖ τίς ἁμαρτίες τῶν ἀνθρώπων καί ἀποκα-θιστᾶ ἔτσι γνήσια σχέση μαζί τους. Δέν ἀδυνατίζει ἡ ἁμαρτία τοῦ ἀνθρώπου τό θεῖο ἔλεος,βλ. Ψαλμ. 129. 130. Αὐτό πού ἀπαιτεῖ ὁ Θεός εἶναι ἡ ὁμολογία μετανοίας (βλ. 57,15.Ψαλμ. 19,13. 25,11.18. 32,5. 51,19-20 κ.ἀ). καί ἡ ἀπό καρδίας ἐπιστροφή εἰς Αὐτόν πούὑποθέτει αὐτή ἡ ὁμολογία (βλ. Ἰερ. 3,14. Ἰεζ. 18,30-32. 33,1. Ἠσ. 31,18. Θρ. 5,21).Ἡ ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν εἶναι ἐπίσης ἕνα ἀπό τά χαρακτηριστικά τῆς μεσσιακῆς βασιλείας(Ἰερ. 38,31 σχόλ., βλ. Ἰεζ. 36,25-26) καί τήν ἐξασκεῖ ὁ Ἰησοῦς Χριστός, βλ. Μάρκ. 2,5-11. 1,20. Ἡ μάχαιρα, δηλ. ἡ ἐπιδρομή ἐχθρῶν μέ ὅλα τά δεινά της, δέν εἶναι παρά μίαἀπειλή, ἡ ὁποία δύναται νά ἀπομακρυνθεῖ μέ τήν ὑποταγή στόν Θεό, στίχ. 19. Θά μποροῦσε

Στήν περικοπή αὐτή ὁ προφήτης Ἠσαΐας παριστάνει τόν Θεό νά ἐλέγχειτόν ἰουδαϊκό λαό γιά τήν ὑποκρισία του, γιατί ἐνῶ διέπρατταν ἕνα σωρόἀδικίες, ἤθελαν νά παραστήσουν καί τόν εὐσεβῆ, ἐπειδή τελοῦσαν ὅλες τίςτυπικές διατάξεις τῆς λατρείας. Αὐτή ἡ ἐσφαλμένη τακτική τοῦ λαοῦ προ-ερχόταν ἀπό τήν λανθασμένη ἔννοια πού εἶχε γιά τήν θρησκεία· γιατί δένγευόταν τήν θρησκεία σάν δυνατή κοινωνία μέ τόν Θεό, ἀλλά τήν κατέπνιγεσέ πλῆθος λατρευτικῶν διατάξεων, πού τίς τελοῦσε ὅλως τυπικά, χωρίςτήν καρδιακή συμμετοχή σ᾽ αὐτές. Ἡ ὡραία μας ὅμως ἐδῶ προφητική πε-ρικοπή παρουσιάζει τόν Θεό νά ἀπορρίπτει αὐτή τήν λατρεία· τέτοιου εἴδουςλατρεία τήν παρουσιάζει ὁ προφήτης δυσάρεστη καί ἀπεχθῆ στόν Θεό, «βδέ-λυγμα» σ᾽ αὐτόν (στίχ. 13 ἑξ.).

Λευιτ. 26,14-39

Δευτ. 28,15 ἑξ.

Μιχ. 4,4

21

Ἀλλά προσοχή! Δέν ἐπιτρέπεται καθόλου ἡ περικοπή μας αὐτή ἐδῶ νάπροσαχθεῖ ἐναντίον τῆς λατρείας, ὅπως πραγματικά ἔτσι ἔκαναν οἱ χιλιαστέςκαί γενικά οἱ προτεστάντες, πού ἀπορρίπτουν τήν λατρεία. Ὁ Θεός, λέεικαθαρά ἡ περικοπή μας, δέν θέλει τήν λατρεία ἀπό ἀνθρώπους πού κάνουντόσες ἀδικίες, ἀκόμη δέ καί ἐγκλήματα (στίχ. 15) καί νομίζουν ἔπειτα ὅτιμέ μιά προσφορά θυσίας εἶναι ἐν τάξει ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ. «Ποιός σᾶς ζή-τησε τίς θυσίες αὐτές ἀπό τά χέρια σας;», λέει ὁ Θεός στούς Ἰουδαίους(στίχ. 12). Στό «ἀπό τά χέρια σας» πέφτει ὁ τόνος τοῦ λόγου αὐτοῦ, στήνπροσφορά, δηλαδή, θυσίας ἀπό τά χέρια πού εἶναι «γεμάτα ἀπό αἵματα»ἀδικίας (στίχ. 15). Δέν κηρύττει, λοιπόν, καθόλου ἡ περικοπή μας τήνἀπόρριψη τῶν θυσιῶν καί γενικώτερα τῆς λατρείας.

Καί ὅτι, πραγματικά, αὐτή εἶναι ἡ σωστή ἑρμηνεία τῆς ἐδῶ περικοπῆςμας, φαίνεται πάλι ἀπό τό ὅτι ὁ Θεός λέει καθαρά σ᾽ αὐτήν ποιά τοῦ εἶναιεὐάρεστη λατρεία: Ὁ Θεός εὐαρεστεῖται σέ θυσίες ἀπό ἀνθρώπους μέ καθαρήκαρδιά (στίχ. 16), ἀπό ἀνθρώπους πού δέν ἀδικοῦν τόν πλησίον τους, ἀλλάδείχνουν ἀγάπη στό ὀρφανό καί στήν χήρα καί σέ πάντα ἀδύνατο συνάν-θρωπο (στίχ. 17).

Παρά τήν δριμύτητα τοῦ ἐλέγχου τῆς ἐδῶ περικοπῆς, ὁ Θεός μας πα-ρουσιάζεται σ᾽ αὐτήν συγκαταβατικός, γιατί καλεῖ τόν λαό του, τόν βεβα-ρυμένο μέ τόσα ἁμαρτήματα καί ἐγκλήματα, τόν καλεῖ σέ μετάνοια. Τίγλυκός πού εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ τοῦ στίχ. 18 τῆς περικοπῆς μας:«Ἐλᾶτε νά κριθοῦμε ἀναμεταξύ μας, λέει ὁ Κύριος. Κι ἄν οἱ ἁμαρτίες σαςεἶναι σάν τό βαθύ κόκκινο χρῶμα, θά τίς κάνω ἄσπρες σάν τό μαλλί τῶνπροβάτων»!

4. Θρῆνος γιά τήν Ἱερουσαλήμ (1,21-28)

κανείς νά τοποθετήσει τήν προφητεία μας ἐδῶ πρό τοῦ συροεφραιμικοῦ πολέμου. Ἀλλά καίμία βραδύτερα χρονολογία (πρό τῆς ἐπιδρομῆς τοῦ Σενναχηρίμ) δέν ἀποκλείεται ἀπολύτως.

1,21-28. Τό ποίημα αὐτό, ὅπως εἶναι στό Ἑβραϊκό, ἔχει στήν ἀρχή τόν ρυθμό qina ἤθρῆνο. Οἱ στίχ. σ᾽ αὐτό εἶναι δύσμετροι (3+2 ἤ 4+3 τονούμενοι)· βλ. Β´ Βασ. 1,19. Ἰερ.9,19-21. Ἰεζ. 26,17-27.36. Θρήν. 1,1. 2,1 κ.ἄ. Παρατηροῦμε ἄλλως τε μία ὁμοιότηταστόν τόνο μέ τούς Θρήνους τοῦ Ἰερεμίου, ἰδιαίτερα μέ Θρήν. 2,6. Ἡ ἀποστασία ἀπό τόνΘεό περιγράφεται συχνά στούς προφῆτες ὡς πορνεία. 1,21. Πῶς ἐγένετο πόρνηπόλις...Σιών. Ἡ ὀνομασία τῆς πόλεως παραλείπεται στό Ἑβρ. – Τό θέμα τῆς πόρνης

1,21Πῶς ἐγένετο πόρνη πόλιςπιστὴ Σιών, πλήρης κρίσεως, ἐν ᾗ

1,21Πῶς ἔγινε πόρνη ἡ Σιών,α

ἡ πόλη ἡ πιστή!

α. Ἡ ὀνομασία τῆς πόλεως παραλείπεται στό Ἑβρ.

Ἰερ. 2,20

Ἰεζ. 16. 23

22

Ἰερουσαλήμ ἀνακαλεῖ στήν μνήμη τήν διδασκαλία τοῦ Ὠσηέ καί ἀναγγέλλει τίς ἀλληγορίεςτῶν Ἰερ. 3,6-13 καί Ἰεζ. κεφ. 16 καί 23. Αὐτός ὁ ξεπεσμός τῆς Ἰερουσαλήμ ἔρχεται σέἀντίθεση μέ τήν πρώτη πιστότητά της, πού θά τήν ξαναβρεῖ ἀφοῦ πρῶτα καθαριστεῖ μέτήν τιμωρία, στίχ. 26. 1,23. Οἱ ἄρχοντες ἀντί νά παρέχουν δικαιοσύνη συνεργοῦσαν στήνἀπογύμωνση τῶν ἀδυνάτων. Τά ὀρφανά καί οἱ χῆρες ἦταν ἀπό παλαιά τό κλασσικό παρά-δειγμα ἐκείνων πού ἐχρειάζοντο τήν προστασία τῶν φρουρῶν τῆς δικαιοσύνης. 1,24. Ἡἐπισημότητα τῆς κρίσεως ἐνισχύεται μέ τούς τίτλους πού δίδονται στόν Κριτή: «Κύριος ὁδεσπότης Σαβαώθ, ὁ δυνάστης τοῦ Ἰσραήλ». 1,25. Κατά τό Ἑβρ. τό νόημα τοῦ χωρίουεἶναι: «Θά λειώσω ὡς μέ ποτάσσα (, «κιαμπώρ») τίς σκωρίες σου καί ὅλο τόν μόλυβδόσου θά ἀποχωρίσω». Τά ἀπορρίματα εἶναι μετάλλευμα, τό ὁποῖο πρέπει νά λυώσει.«Ἐνταῦθα μετριάζεται ὁ χαρακτήρ καί ὁ σκοπός τῆς κρίσεως. Ἡ κρίσις θά διεξαχθῇ κατά

δικαιοσύνη ἐκοιμήθη ἐν αὐτῇ, νῦνδὲ φονευταί.

22Tὸ ἀργύριον ὑμῶν ἀδόκιμον· οἱκάπηλοί σου μίσγουσι τὸν οἶνονὕδατι· 23οἱ ἄρχοντές σου ἀπειθοῦσι, κοι-νωνοὶ κλεπτῶν ἀγαπῶντες δῶρα,διώκοντες ἀνταπόδομα, ὀρφανοῖςοὐ κρίνοντες καὶ κρίσιν χηρῶν οὐπροσέχοντες.

24Διὰ τοῦτο τάδε λέγει Κύριος ὁδεσπότης σαβαώθ, ὁ δυνάστης τοῦἸσραήλ· οὐαὶ τοῖς ἰσχύουσιν ἐνἹερουσαλήμ· οὐ παύσεται γάρ μουὁ θυμὸς ἐν τοῖς ὑπεναντίοις, καὶκρίσιν ἐκ τῶν ἐχθρῶν μου ποιήσω.

25Καὶ ἐπάξω τὴν χεῖρά μου ἐπὶ σὲκαὶ πυρώσω σε εἰς καθαρόν, τοὺςδὲ ἀπειθοῦντας ἀπολέσω καὶ

Γεμάτη ἦταν (ἄλλοτε) ἀπό θεῖο δίκαιο·

δικαιοσύνη κατοικοῦσε (τότε) σ᾽ αὐτήν,

τώρα ὅμως (κατοικοῦν) φονιάδες!22Τό ἀργύριό σας εἶναι κίβδηλο,

οἱ πωλητές τοῦ κρασιοῦτό ἀνακατώνουν μέ νερό.

23Οἱ ἄρχοντές σου εἶναι ἀντάρτεςκαί συνέταιροι κλεπτῶν·

ἀγαποῦν δωροδοκίεςκαί ἐπιδιώκουν ἀμοιβές.

Δέν δίνουν τό δίκαιο στά ὀρφανάοὔτε δίνουν προσοχή

στίς ὑποθέσεις τῶν χηρῶν.24Γι᾽ αὐτό τά ἑξῆς λέγει

ὁ παντοδύναμος,ὁ Κύριος τῶν Δυνάμεων, ὁ ἰσχυρός τοῦ Ἰσραήλ:

Ἀλλοίμονο στούς ἄρχοντεςτοῦ Ἰσραήλ!

Δέν θά μαλακώσει ὁ θυμός μουἐναντίον τῶν ἀντιπάλων μου

καί θά ἐκδικηθῶ τούς ἐχθρούς μου!25Θά ἁπλώσω τό χέρι μου

ἐναντίον σουκαί θά σέ βάλω στήν φωτιά

Ἰεζ. 22,18

Ἰερ. 6,29

23

ἀφελῶ πάντας ἀνόμους ἀπὸ σοῦκαὶ πάντας ὑπηφάνους ταπει-νώσω.

26Καὶ ἐπιστήσω τοὺς κριτάς σουὡς τὸ πρότερον καὶ τοὺς συμβού-λους σου ὡς τὸ ἀπ᾿ ἀρχῆς· καὶμετὰ ταῦτα κληθήσῃ πόλις δι-καιοσύνης, μητρόπολις πιστὴΣιών.

27Μετὰ γὰρ κρίματος σωθήσεταιἡ αἰχμαλωσία αὐτῆς καὶ μετὰἐλεημοσύνης. 28Καὶ συντριβήσονται οἱ ἄνομοικαὶ οἱ ἁμαρτωλοὶ ἅμα, καὶ οἱἐγκαταλιπόντες τὸν Κύριον συν-τελεσθήσονται.

γιά νά καθαριστεῖς·αὐτούς δέ πού θά φανοῦν ἀπειθεῖς

θά τούς καταστρέψω·θά ἀφανίσω ὅλους τούς ἄνομους

ἀπό σένακαί θά ταπεινώσω

ὅλους τούς ὑπερηφάνους.β26Καί θά ἀποκαταστήσω

τούς δικαστές σου,ὅπως ἄλλοτε

καί τούς συμβούλους σου,ὅπως ἦταν στήν ἀρχή.

Τότε θά ὀνομάσουν (πάλι)ἐσένα τήν Σιών

«πόλη δικαιοσύνης»,«μητρόπολη πιστή».

27Μέ δικαστική κρίση θά σωθοῦν οἱ αἰχμάλωτοί της

καί μέ τό θεῖο ἔλεος.γ28Καταστροφή ὅμως

θά βρεῖ τούς ἀποστάτεςκαί τούς ἁμαρτωλούς συγχρόνως.

Θά ἐξολοθρευθοῦνὅσοι ἐγκατέλειψαν τόν Κύριο.

τοιοῦτον τρόπον, ὥστε νά ἀποβλέπῃ οὐχί εἰς ἐκμηδενισμόν, ἀλλ᾽ εἰς κάθαρσιν σωτήριον»(Μπρατσιώτης). 1,26. Μετά ταῦτα κληθήσῃ πόλις δικαιοσύνης... Τό κύριο ὄνομα κα-θορίζει τήν ὕπαρξη αὐτοῦ πού τό φέρει καί ὁρίζει τόν προορισμό του, βλ. τά ὀνόματα τοῦ᾽Ιακώβ (Γεν. 25,26. 27,36) καί τῶν υἱῶν του (Γεν. 29,31-30,24, κ.ἄ. Μιά ἀλλαγή ὀνό-ματος σημαίνει μία ἀλλαγή κλήσεως, βλ. Ἀβραάμ (Γεν. 17,5), Ἰσμαήλ (Γεν. 32,29), κ.ἄ.Τά ὀνόματα πού δίνουν οἱ προφῆτες σέ πρόσωπα εἶναι ἐνεργά σημεῖα, στόν Ἠσαΐα: 7,3 (βλ.10,21)· 7,14. 8,1-3 (βλ. 8,18), καί στόν Ὠσηέ: 1,4.6.9. 2,1-3. 25. Ἡ μέλλουσα ᾽Ιερου-σαλήμ θά λάβει καί ἄλλα προφητικά ὀνόματα, βλ. Ἠσ. 60,14. 62,4.12. Ἰεζ. 48,35. Ἐδῶτά νέα ὀνόματα τῆς Ἰερουσαλήμ, ἀπαντῶντας στόν στίχ. 21, εἶναι «πιστότητα» καί «δι-

β. Ὁ στίχ. κατά τό Ἑβρ.: «Θά ἁπλώσω τό χέρι μου ἐναντίον σου καί θά ἀποχω-ρίσω τίς σκωρίες σου ὡσάν μέ ποτάσσα καί θά ἀπομακρύνω ὅλα τά τεμάχια τοῦ μο-λύβδου σου».

γ. Ἑβρ.: «Ἡ Σιών θά λυτρωθεῖ διά τῆς κρίσεως καί οἱ ἐπιστρέφοντες σ᾽ αὐτήνδιά θείας δικαιοσύνης».

1,21

Ζαχ. 8,3

24

Ἡ περικοπή μας αὐτή ἐδῶ εἶναι πραγματικά ἕνας θρῆνος τοῦ προ-φήτου Ἠσαΐου γιά τήν τωρινή κατάπτωση τῆς Ἰερουσαλήμ, τῆς μη-τρόπολης τῆς θεοκρατίας. Καί σάν θρῆνος ἡ περικοπή μας ἀρχίζει μέτό «πῶς!» (ἑβρ. «ἔχα»).

Ὁ προφήτης μας χαρακτηρίζει τήν τωρινή Ἰερουσαλήμ ὡς «πόρνη»,ἐνῶ παλαιά ἦταν «πιστή» πόλη (στίχ. 21). Εἶναι δριμύτατος ὁ χαρα-κτηρισμός αὐτός τῆς Ἰερουσαλήμ καί δηλώνεται μέ αὐτόν ἡ ἀποστασίατοῦ λαοῦ ἀπό τόν Γιαχβέ, τόν νόμιμο σύζυγο. Μέ τήν διαθήκη τοῦ Σινᾶἐπί τοῦ Μωυσέως ἡ σχέση τοῦ Ἰσραήλ μέ τόν Γιαχβέ ἔγινε πολύ στενή,ὅσο στενή εἶναι ἡ σχέση τοῦ ἄνδρα καί τῆς γυναίκας στόν γάμο. Ἔτσι,ἡ ἀποστασία τοῦ λαοῦ ἀπό τόν Γιαχβέ χαρακτηρίζεται ἀπό τούςπροφῆτες ὡς μοιχεία καί πορνεία (βλ. Ὠσ. κεφ. 1-3. Ἠσ. 50,1. 54,1.Ἰερ. 2,1 ἑξ. Ἰεζ. 16,2 κ.ἄ.). Ἡ ἀποστασία αὐτή τοῦ λαοῦ κατά τήνπερικοπή μας ἐδῶ ἐκδηλώνεται μέ τήν ἀθέτηση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦκαί μάλιστα μέ τόν στραγγαλισμό τοῦ θεοσυστάτου δικαίου (στίχ. 22ἑξ.). Ἀντί τῆς δικαιοσύνης, πού κάποτε ὑπῆρχε στήν ἁγία πόλη Ἰερου-σαλήμ, τώρα κατοικοῦν σ᾽ αὐτή κακοῦργοι, φονιάδες: «Νῦν δέ φονευ-ταί» (στίχ. 21β)! Κατά τούς παλαιούς ἐξηγητές ὁ λόγος αὐτός τοῦΠροφήτου ὑπαινίσσεται προφητικά τήν σταύρωση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.– Κατά τήν ἑπόμενη περικοπή (στίχ. 29-31) ἡ ἀποστασία τοῦ Ἰσραήλἐκδηλώνεται ἀκόμη καί μέ τήν εἰδωλολατρία.

Ὁ Προφήτης δέν θρηνεῖ μόνο γιά τήν ἀθέτηση τοῦ νόμου τοῦ Θεοῦκαί πρό παντός γιά τήν ποδοπάτηση τοῦ δικαίου στούς πτωχούς καίἀδυνάτους (στίχ. 22-23), ἀλλά καί γιά τήν μέλλουσα νά ἔρθει τιμωρίαστούς ἄρχοντες καί στόν λαό τοῦ Ἰσραήλ (στίχ. 24-25). Δέν γίνεταιδιαφορετικά· γιατί ἀφοῦ ὁ λαός δέν ἀποδέχτηκε τήν συμβιβαστική πρό-ταση τοῦ Θεοῦ γιά «συνδιαλλαγή» (βλ. στίχ. 16-20), θά ἔρθει ἡ τι-μωρία στόν ἀπειθοῦντα λαό. Ἡ κρίση παρίσταται ὡς βέβαιη, γιατί θάγίνει ἀπό τόν παντοδύναμο Θεό, ὁ Ὁποῖος ὀνομάζεται ἐδῶ μέ τήν ἀσυ-

καιοσύνη». Γιά τόν Ἠσαΐα, ὅπως καί γιά τόν Ἀμώς, ἡ δικαιοσύνη εἶναι κατ᾽ ἀρχήν ἡ εὐθύ-τητα στήν ἐξάσκηση τοῦ δικαίου. Ἀλλά, βαθύτερα, ἡ ἀρετή αὐτή εἶναι συμμετοχή στήν δι-καιοσύνη τοῦ Θεοῦ, στήν ὁποία ἀποκαλύπτεται ἡ ἁγιότητά του, βλ. σχόλ. εἰς 5,16.1,27.28. Ὁ τόνος ἀλλάζει ἐντελῶς. Οἱ δύο αὐτοί στίχ. πού εἶναι ὑπόμνημα σέ πολύ πεζήγλώσσα σχετικά μέ τούς προηγουμένους στίχ., μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι προστέθηκαν ἀπόκάποιο μαθητή τοῦ Ἠσαΐου. Ἡ «κρίσις» (ἑβρ. m, «μισπάτ») καί ἡ «δικαιοσύνη» (qd,«τσεδακά») εἶναι τοῦ Θεοῦ καί ὄχι τοῦ ἀνθρώπου.

25

νήθιστη συσσώρευση τριῶν θείων ὀνομάτων, πού ἐκφράζουν τό μεγαλεῖοκαί τήν δύναμη τοῦ Θεοῦ: «Κύριος» (παντοδύναμος), «Σαβαώθ» (Κύ-ριος τῶν Δυνάμεων), «Δυνάστης τοῦ Ἰσραήλ» (ὁ Ἰσχυρός τοῦ Ἰσραήλ)(στίχ. 24).

Ἡ κρίση ὅμως αὐτή τοῦ Θεοῦ θά εἶναι παιδαγωγική. Δέν θά φέρειτήν ἐκμηδένιση, ἀλλά τήν κάθαρση τοῦ λαοῦ, γιατί λέει ὁ Θεός στόνστίχ. 25: «Θά ἁπλώσω τό χέρι μου ἐναντίον σου καί θά σέ βάλω στήνφωτιά γιά νά καθαριστεῖς». Καί ὁ Προφήτης ἀπευθυνόμενος στήν συ-νέχεια πρός τήν Ἰερουσαλήμ προαναγγέλλει τήν ἠθική της ἀναγέννηση.Ἡ ἀναγέννηση αὐτή θά ἐκδηλωθεῖ μέ τήν ἀποκατάσταση τῆς παλαιᾶςδικαιοσύνης καί μέ τήν ἐπέμβαση αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος θά ἐνερ-γήσει τήν κάθαρση (στίχ. 26-27). Θἄρθουν καιροί, καιροί εὐτυχισμένοι,πού ἡ Ἰερουσαλήμ θά ὀνομαστεῖ πάλι «πόλις δικαιοσύνης» καί «μη-τρόπολις πιστή Σιών»! (στίχ. 26).

5. Κατά τῶν ἱερῶν δένδρων (1,29-31)

1,29Διότι αἰσχυνθήσονται ἐντοῖς εἰδώλοις αὐτῶν, ἃ αὐτοὶἠβούλοντο, καὶ ἐπαισχυνθήσονταιἐπὶ τοῖς κήποις αὐτῶν, ἃ ἐπεθύ-μησαν. 30 Ἔσονται γὰρ ὡς τερέβινθοςἀποβεβληκυῖα τὰ φύλλα καὶ ὡςπαράδεισος ὕδωρ μὴ ἔχων· 31καὶ ἔσται ἡ ἰσχὺς αὐτῶν ὡς κα-λάμη στιππύου καὶ αἱ ἐργασίαι

1,29Θά ντροπιαστοῦνμέ τά εἴδωλάα τους, πού ἀγαποῦν,

καί θά καταισχυνθοῦνγιά τούς κήπους πού τούς ἄρεσαν.

30Γιατί θά γίνετε σάν τερέβινθοςπού τῆς ἔπεσαν τά φύλλα

καί σάν κῆπος πού δέν ἔχει νερό.31Τότε ἡ δύναμή τους

θά εἶναι σάν τήν καλαμιά

1,29. Στό Ἑβραϊκό ὁ στίχ. ἔχει: «Γιατί θά ντροπιαστεῖτε μέ τίς τερεβίνθους, τίς ὁποῖεςἀγαπᾶτε καί θά κοκκινίσετε (ἀπό ντροπή) γιά τούς κήπους πού σᾶς ἀρέσουν». Οἱ «τερέ-βινθοι» ἦταν βελανιδιές στίς ὁποῖες οἱ Χαναανῖτες ἐξασκοῦσαν λατρεῖες γιά τήν γονιμότητα.Μερικοί ὑπομνηματιστές θεωροῦν τόν στίχο αὐτόν ὡς προστεθέντα ἀργότερα, λόγω τῆςἰδέας πού θίγει καί τοῦ λεξιλογίου του· ἀλλά ἀφοῦ οἱ Ισραηλῖτες ἦταν ἔνοχοι γιά τήν τήρησητῶν τελετῶν τῆς γονιμότητας ἀπό τίς πρῶτες ἡμέρες τῆς ἱστορίας τους, τό ἐπιχείρημαγιά τήν ἀπόρριψη τοῦ στίχου δέν ἔχει ἰσχύ. Εἶναι ἀλήθεια ὅμως ὅτι ὁ Ἠσαΐας σπανίως ἐπι-τίθεται ἐναντίον αὐτῆς τῆς εἰδωλολατρικῆς ἀσκήσεως (βλ. ἐπίσης 2,6-8). Αὐτή ἡ προφητείαμπορεῖ νά ἀφορᾶ τό βασίλειο τῆς Σαμάρειας, ἀλλά τέτοιες καταχρήσεις ἐγίνοντο ὁμοίως

α. «Τίς τερέβινθους», λέει τό Ἑβρ.

26

αὐτῶν ὡς σπινθῆρες πυρός, καὶκατακαυθήσονται οἱ ἄνομοι καὶ οἱἁμαρτωλοὶ ἅμα, καὶ οὐκ ἔσται ὁσβέσων.

τοῦ κοπανισμένου χονδροῦ λιναριοῦκαί τά ἔργα τους σάν τίς σπίθες.

Θά καοῦν οἱ ἄνομοι καί οἱ ἁμαρτωλοί συγχρόνως,

χωρίς νά ὑπάρχει κανείς πού νά (τούς) σβήσει.

Ἄν κατά τήν προηγούμενη περικοπή ἡ ἀποστασία τοῦ λαοῦ ἐκδηλώνεταιμέ τόν στραγγαλισμό τοῦ δικαίου (στίχ. 22 ἑξ.), κατά τήν μικρή μας ἐδῶπερικοπή ἡ ἀποστασία τῶν Ἰσραηλιτῶν ἐκδηλώνεται μέ τήν ἐξάσκηση χα-ναανιτικῆς λατρείας κάτω ἀπό τίς καταπράσινες τερέβινθους, τούς κήπουςκαί τά ἱερά ἄλση.

Ὁ τόπος καί τά ἀντικείμενα τῆς εἰδωλολατρίας τῶν ἀποστατῶν Ἰσραη-λιτῶν δίνουν στόν προφήτη Ἠσαΐα προσφυεῖς εἰκόνες γιά νά παραστήσειτήν τύχη τους: «Θά γίνετε σάν τερέβινθος πού τῆς ἔπεσαν τά φύλλα καίσάν κῆπος πού δέν ἔχει νερό» (στίχ. 30)! Ἀντίθετα πρός τίς καταπράσινεςτερέβινθους, κάτω ἀπό τίς ὁποῖες λάτρευαν τούς ψεύτικους θεούς, οἱ ἀπο-στάτες Ἰσραηλῖτες θά γίνουν σάν ἀπεξηραμμένη καί γιά καύση προορισμένητερέβινθος· καί ἀντίθετα πρός τούς τερπνούς κήπους τῆς εἰδωλολατρίας,ἀποκομμένοι οἱ Ἰσραηλῖτες ἀπό τήν πηγή τοῦ ζῶντος ὕδατος καί ἐγκατα-λελειμμένοι στήν τύχη τους, θά καταντήσουν ὡς κῆποι χωρίς νερό, δηλαδήθά ἀποξηρανθοῦν. Καί ἀπό τήν εἰκόνα τῆς γενικῆς ξηρασίας ἀντλεῖ ὁ Προ-φήτης μας νέα, φοβερώτερη καί μεγαλειωδέστερη εἰκόνα, γιά νά παραστήσειτόν ὁριστικό ὄλεθρο τῶν ἀποστατῶν, ἐπανερχόμενος εἰς τήν εἰκόνα τῆς κρί-σης διά τῆς φωτιᾶς (στίχ. 31). «Καί οὐκ ἔσται ὁ σβέσων»! Καί ὁ μακα-ριστός διδάσκαλός μας Π. Μπρατσιώτης λέει: «Τρομερά ἐπισφράγισις τοῦθείου λόγου! Πρβ. Ἀμώς ε´ 6, Ἰερ. δ´ 4, κα´ 12 καί δή καί Ἠσ. ξς´ 24,ἔνθα ἀξία παρατηρήσεως ἡ ἀντιστοιχία τῆς κατακλεῖδος τοῦ ὅλου βιβλίουπρός τήν τοῦ προλόγου αὐτοῦ. Ἄξιον δέ παρατηρήσεως ἐνταῦθα, ὅτι παλαιοίἐξηγηταί ἐνέβλεπον τήν ὁλοσχερῆ πλήρωσιν τῆς προφητείας ταύτης ἐν τῷβίῳ τοῦ Κυρίου, ἥν γνώμην δέν διστάζουσι νά ἀποδεχθῶσι καί νεώτατοιἑρμηνευταί ()».

καί στό βασίλειο τοῦ Ἰσραήλ καί στό βασίλειο τοῦ Ἰούδα, βλ. Γ´ Βασ. 14,23. Δ Βασ.16,4. 17,10. Ἰερ. 2,20. 3,6. 17,2. Ἰεζ. 6,13. Ἄν τά δένδρα δέν ἦταν κατ᾽ εὐθεῖαν αὐτάτά ἴδια ἕνα ἀντικείμενο λατρείας, ὅμως ἐχρησίμευαν γιά τήν τέλεση θρησκευτικῶν τελετῶνδανεισθεισῶν ἀπό τούς Χανανάιους, βλ. σχόλ. εἰς Δευτ. 12,2, Ὡς πρός τά ἱερά δένδρα ἡΒίβλος δέν μᾶς δίνει ἀκριβῶς τόν σκοπό τους. Τό νόημα τῆς περικοπῆς εἶναι: Ὅπως τάδένδρα χάνουν τήν ἰσχύ τους καί τά ἄλση μαραίνονται μέ τήν ζέστη τοῦ ἡλίου, ἔτσι οἱ απο-στάτες Ιουδαῖοι θά στειρεύσουν καί θά καταφαγωθοῦν στό πῦρ τῆς κρίσεως (στίχ. 30-31).

27

Β. ΣΙΩΝ, ΠΑΡΟΝ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝ (2,1-4,6)

1. Τίτλος (2,1)

2,1Ὁ λόγος ὁ γενόμενος παρὰΚυρίου πρὸς Ἠσαΐαν υἱὸν Ἀμὼςπερὶ τῆς Ἰουδαίας καὶ περὶ Ἰερου-σαλήμ.

2,1 Ὁ λόγος πού δόθηκε ἀπό τόνΚύριο στόν Ἠσαΐα, τόν υἱό τοῦἈμώς, γιά τό βασίλειο τοῦ Ἰούδα καίτήν Ἰερουσαλήμ.

Τά κεφ. 2-4 σχηματίζουν μία ἑνότητα καί περιέχουν λόγους ἀπό τά πρῶτα στάδια τῆςπροφητικῆς δράσεως τοῦ Ἠσαΐου. Μᾶς δίνουν μία καλή εἰκόνα τῆς ἀξιοθρηνήτου ἠθικῆςκαταστάσεως τοῦ Ἰούδα κατά τό δεύτερο ἥμισυ τοῦ 8ου αἰῶνος. Ὁ στίχ. 1 ἐξυπηρετεῖ ὡςτίτλος γι᾽ αὐτή τήν μικρή μας ἐδῶ συλλογή·ἡ μορφή του ὑπαινίσσεται ὅτι αὐτά τά κεφάλαιαἦταν κάποτε ἀνεξάρτητα. Δέν ἔχουμε ἐδῶ καμμία ἔνδειξη χρονολογίας.

2,2-5. Αὐτή ἡ ὅραση τῶν ἐθνῶν συναγομένων στό ὄρος Σιών εὑρίσκεται, μέ λίγες πα-ραλλαγές, καί στό Μιχ. 4,1-3. Δέν μποροῦμε νά ποῦμε μέ βεβαιότητα ποιά ἀπό τίς δύοπερικοπές εἶναι ἡ πρωτότυπη ἤ ἄν καί οἱ δύο ἐξαρτῶνται ἀπό μία κοινή πηγή. Ἡ ἐπικρα-τοῦσα πάντως γνώμη εἶναι ὅτι ὁ Μιχαίας ἐξαρτᾶται ἐδῶ ἀπό τόν Ἠσαΐα. Τά ἐπιχειρήματαὅτι ἡ προφητεία μας προέρχεται ἀπό μία μετέπειτα, μετά τήν αἰχμαλωσία, περίοδο δένεἶναι πειστικά, ἀφοῦ ἡ ἰδέα γιά μία μεγάλη, παγκόσμια νίκη τοῦ Γιαχβέ εἶναι πολύ παλαιά

2. Στίς ἐρχόμενες ἡμέρες (2,2-5)

2,2Ὅτι ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταιςἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίουκαὶ ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ ἐπ᾿ ἄκρωντῶν ὀρέων καὶ ὑψωθήσεται ὑπε-ράνω τῶν βουνῶν· καὶ ἥξουσιν ἐπ᾿αὐτὸ πάντα τὰ ἔθνη,

3καὶ πορεύσονται ἔθνη πολλὰ καὶἐροῦσι· δεῦτε καὶ ἀναβῶμεν εἰς τὸὄρος Κυρίου καὶ εἰς τὸν οἶκον τοῦΘεοῦ Ἰακώβ, καὶ ἀναγγελεῖ ἡμῖντὴν ὁδὸν αὐτοῦ, καὶ πορευσόμεθα

2,2Στίς ἔσχατες ἡμέρες θά γίνει ἔνδοξο

τό ὄρος τοῦ Κυρίουκαί ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ α

σάν νά εἶναι στήν κορυφή τῶν βουνῶνκαί θά φαίνεται ψηλότερα

ἀπό ὅλα τά βουνάκαί θά ἔρχονται β σ᾽ αὐτό

ὅλα τά ἔθνη.3Θά ἔρχονται πολλοί λαοί

καί θά λέγουν:«Ἐμπρός, ἄς ἀνεβοῦμε στό ὄρος τοῦ Κυρίου

καί στόν οἶκο τοῦ Ἰακώβ,

α. Τό Ἑβρ. λέει «τό ὄρος τοῦ οἴκου τοῦ Κυρίου».β. «Θά συρρέουν», λέει τό Ἑβρ.

Μιχ. 4,1-3

Ζαχ. 8,20 ἑξ.

Ζαχ. 14,16

Ἠσ. 56,6-8

Ἠσ. 60,11-14

28

ἐν αὐτῇ· ἐκ γὰρ Σιὼν ἐξελεύσεταινόμος καὶ λόγος Κυρίου ἐξ Ἰερου-σαλήμ.

4Καὶ κρινεῖ ἀναμέσον τῶν ἐθνῶνκαὶ ἐλέγξει λαὸν πολύν, καὶ συγ-κόψουσι τὰς μαχαίρας αὐτῶν εἰςἄροτρα καὶ τὰς ζιβύνας αὐτῶν εἰςδρέπανα, καὶ οὐ λήψεται ἔθνος ἐπ᾿ἔθνος μάχαιραν, καί οὐ μὴ μάθω-σιν ἔτι πολεμεῖν.

5Καὶ νῦν, ὁ οἶκος Ἰακώβ, δεῦτεπορευθῶμεν τῷ φωτί Κυρίου.

γιά νά μᾶς διδάξει τήν ὁδό του (δηλ. τίς ἐντολές του)

καί θά βαδίσουμε σ᾽ αὐτή!Γιατί (νέος) Νόμος

θά βγεῖ ἀπό τήν Σιώνκαί (νέα) διδαχή (θά κηρυχθεῖ)

ἀπό τήν Ἰερουσαλήμ.4Καί θά κρίνει μεταξύ τῶν ἐθνῶν καί θά ἐξουσιάζει γ πολλούς λαούς.

Τότε θά μετατρέψουν τά ξίφη τους σέ ἀλέτρια

καί τά δόρατά τους σέ δρεπάνια.Ποτέ πιά λαός δέν θά παίρνει ξίφος

ἐναντίον ἄλλου λαοῦκαί δέν θά μαθαίνουν πιά

νά πολεμοῦν.5Ἐμπρός, λοιπόν,

ὦ οἶκος τοῦ Ἰακώβ, ἄς πορευθοῦμε

στό φῶς τοῦ Κυρίου.

στήν πίστη τῶν Ἑβραίων περί τῆς ἡμέρας τοῦ Γιαχβέ. Νεώτεροι ἑρμηνευτές ἔχουν εἰση-γηθεῖ ὅτι ἡ προφητεία δέν εἶναι πρωτότυπη σέ κανένα ἀπό τά δύο προφητικά βιβλία, ἀλλάμᾶλλον προέρχεται ἀπό μία λειτουργική πηγή ἀπό τήν ὁποία ἀρύονται καί τά δύο (J. Gray,

Vetus Testamentum II [1961] 15). 2,2. Τό ὄρος Κυρίου καί ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ. «Τό ὄροςτοῦ οἴκου τοῦ Κυρίου», λέγει τό Ἑβρ. Ἡ ἰδέα τοῦ ὄρους τοῦ Θεοῦ ὡς ὁ σκοπός ὅλων τῶνἐθνῶν εἶναι πολύ παλαιά. Ὁ Kraus νομίζει ὅτι ἡ ἰδέα αὐτή εἶναι δανεισμένη ἀπό τήν παλαιάἸεβουσιτική Ἰεροσολυμιτική λατρεία (Biblischer Kommentar: Altes Testament (Neukirchen),

(1958) Psalmen, 342-45). Ἡ ἀκριβής ἐδῶ ἀναφορά γίνεται στό βόρειο μέρος τοῦ ἀνατολικοῦλόφου τῆς Ἰερουσαλήμ. Ἡ τοποθεσία αὐτή ἀξιοποιήθηκε πολύ κατά τήν βασιλεία τοῦ Σο-λομῶντος. 2,3. Δεῦτε ἀναβῶμεν εἰς τό ὄρος Κυρίου. Ὁ προφήτης ἔχει ἐδῶ ὑπ᾽ ὄψιν τουτά προσκυνήματα ἤ τίς θρησκευτικές ἀναβάσεις στήν Ἰερουσαλήμ κατά τίς μεγάλες ἑορτές(βλ. Δευτ. 16,16. Ψαλμ. 121,4). Κατά τό μέλλον θά συμμετάσχουν ἐκεῖ ὅλα τά ἔθνη, βλ.Ἠσ. 60,3. 66,20. Ζαχ. 8,20-22. 14,16-17. 2.3. Ἡ Ἰερουσαλήμ ἔγινε τό κέντρο τῆς «δι-δασκαλίας» (, «τωρά») γιά ὅλα τά ἔθνη: «Ἐκ γάρ Σιών ἐξελεύσεται νόμος καί λόγοςΚυρίου ἐξ Ἰερουσαλήμ». Ἡ («τωρά») ἦταν ὁ ἀποκαλυφθείς ἀπό τόν Θεό τρόπος ζωῆςγιά ὅλους τούς ἀνθρώπους. – Θεοῦ Ἰακώβ. Ἡ ἔκφραση αὐτή δέν συναντᾶται ἀλλοῦ στόνἨσαΐα, εἶναι ὅμως συχνή στούς Ψαλμούς (45,8. 74,10. 75,7. 83,9). – Ἐκ γάρ Σιών

γ. «Θά δημιουργήσει δίκαιο», κατά τό Ἑβρ.

Ἰωάν. 4,22

Λουκ. 24,47

Ἠσ. 9,6

Ἠσ. 11,6-9

Ἰωήλ 4,9-11

Ζαχ. 9,9-10

Ὠσ. 2,20

Ἠσ. 60,1-3

29

ἐξελεύσεται νόμος καί λόγος Κυρίου... Ὅπως στό 1,10, ὁ λόγος τοῦ Κυρίου καλεῖται«παιδεία» (ἑβρ. , «τωρά», βλ. 8,16), δηλαδή, μία διδασκαλία πού δέν ἀρκεῖ κανείς νάγνωρίσει θεωρητικά, ἀλλά πρέπει νά ζήσει. 2,4. Καί κρινεῖ ἀνά μέσον τῶν ἐθνῶν... Λόγοιτοῦ προφήτου. Αὐτή ἡ δικαστική ἰδιότητα τοῦ Γιαχβέ θά εἶναι ἐπίσης καί τοῦ βασιλέωςΜεσσία, βλ. 11,3.4. 16,5. Ἐδῶ ὅμως ἡ δικαστική ἰδιότητα τοῦ Θεοῦ ξεπερνάει κατά πολύτά ὅρια τοῦ βασιλείου τοῦ Ἰσραήλ. Θά διευθετήσει τίς διαφορές, θά κρίνει δίκαια μεταξύτῶν ἀντιμαχομένων. Οἱ προφῆτες νοοῦν τήν Μεσσιακή ἐποχή ὡς τόν καιρό τῆς δικαιοσύνηςκαί τῆς εἰρήνης.– Καί συγκόψουσι τάς μαχαίρας αὐτῶν εἰς δρέπανα... «Ὁ ἀφοπλισμός,πού στό παρελθόν ἦταν ἕνας σκληρός ὅρος πού ἐπεβάλλετο ἀπό τούς νικητές (Α Βασιλ.13,19-22), θά εἶναι μία ἡμέρα τό σημεῖο τῶν νέων χρόνων, ὅταν ὁ Γιαχβέ θά ἐξαπλώσει τόεἰρηνικό του βασίλειο σέ ὅλο τόν κόσμο» (La Sainte Bible). Τό μεγαλύτερο μέρος τῆς ἐσχα-τολογικῆς διδασκαλίας κάνει λόγο γιά τό τέλος τῶν πολέμων, ὅπου μάλιστα παριστάνεταιὁ Ἴδιος ὁ Θεός νά συντρίβει τά ἅρματα, Ὠσ. 2,20. Ζαχ. 9,10. Ψαλμ. 45,10. Ἐδῶ τάἔθνη, ἀφοῦ διδάχθηκαν τήν θεία διδασκαλία, ἀναλαμβάνουν μία κοινή συμφωνία γιά εἰρήνη.Στό Ἰωήλ 4,10 ἐπανέρχεται αὐτή ἡ προφητεία τοῦ Ἠσαΐου καί τοῦ Μιχαίου, ἀλλά ἀντι-θέτως. Πιθανόν αὐτή ἡ ὅραση τῆς εἰρήνης νά σχετίζεται μέ τό ὄνομα τῆς Ἰερουσαλήμ, «ἡπόλη τῆς εἰρήνης». 2,5. Τῷ φωτί Κυρίου. Τό φῶς εἶναι σύμβολο τῆς σωτηρίας, πρό παντόςὅταν εἶναι τό φῶς τοῦ Θεοῦ, βλ. 10,17. 60,1. Ἐπίσης εἰς Ψαλμ. 118,105. Παροιμ. 6,23,ἡ διδασκαλία συγκρίνεται μέ φῶς.

Ἡ μικρή αὐτή περικοπή εἶναι μιά προφητεία πού ἀναφέρεται στήν ἐποχήτοῦ Μεσσίου. Παριστάνει τήν Σιών, τά Ἰεροσόλυμα, κέντρο τῆς μεσσιακῆςβασιλείας, πρός τό ὁποῖο θά συρρέουν ὅλα τά ἔθνη. Τά ἔθνη πού ἦταν διε-σπαρμένα μέ τήν πυργοποιία στήν Βαβέλ (Γεν. 11,8), παρουσιάζονται ἐδῶστήν περικοπή μας συναντώμενα στό ὄρος τοῦ Κυρίου, ὅπου ἦταν κτισμένοςὁ ἅγιος Ναός (στίχ. 2). Οἱ ἄνθρωποι παρουσιάζονται πρόθυμοι νά μάθουντήν ὁδόν τοῦ Κυρίου, τήν διδασκαλία τοῦ Μεσσίου, καί νά τήν ἐφαρμόσουν.Ὅλα τά ἔθνη ἀναγνωρίζουν τόν Μεσσία διδάσκαλό τους, νομοθέτη τους καίΚύριό τους (στίχ. 3). Ἀποτέλεσμα αὐτοῦ εἶναι ὅτι καταργεῖται ὁ πόλεμοςκαί ἔρχεται εἰρήνη στήν ἀνθρωπότητα (στίχ. 4). Ἡ παγκόσμια εἰρήνη, λοι-πόν, ἔρχεται μέ τήν ἐπικράτηση τοῦ θείου θελήματος. Ἀναγνωρίζοντας τόνΚύριο καί ἐφαρμόζοντας τό ἅγιο θέλημά του ἀποκτᾶμε ἐσωτερική εἰρήνη·καί ἀποτέλεσμα αὐτῆς τῆς εἰρήνης εἶναι ἡ ἐξωτερική εἰρήνη.

Τέλος, ὁ Προφήτης μας στρέφεται πρός τόν Ἰσραήλ καί τόν προσκαλεῖνά βαδίσει στό φῶς τῆς θείας ἀποκαλύψεως (στίχ. 5) ἐπιστρέφοντας ἀπότίς ἀνομίες του, γιά τίς ὁποῖες εἶχε καταστεῖ ἄξιος τῆς θείας τιμωρίας (βλ.κεφ. 1).

30

3. Ἡ ἡμέρα τοῦ Κυρίου (2,6-21)

2,6-22. Αὐτό τό μακρύ ποίημα, πού ἡ ἑνότης του χαρακτηρίζεται μέ τήν ἐπανάληψηὁμοίων τύπων (στίχ. 9.11.17 καί 10.19.21· βλ. 5,15, ὅπου ἡ ἴδια ἐπωδός ζητεῖ νά ἀναγνω-ρίσουμε ἕνα τεμάχιο τοῦ ἰδίου ποιήματος) χρονολογεῖται ἀπό τήν πρώτη περίοδο τῆς δραστη-ριότητος τοῦ Ἠσαΐου ὅταν ὁ Ἰούδας ὁλοκλήρωνε μία μακρά περίοδο εὐημερίας ὑπό τούςβασιλεῖς Ὀζία καί Ἰωάθαμ. Ἡ εὐημερία καί ἡ συμμαχία μέ τούς ξένους ὡδήγησαν τόν λαόσέ ὑπερηφάνεια, σέ δεισιδαιμονία καί ἀχαλίνωτη χλιδή. Ἡ περίοδος πού ἀντανακλᾶ σέ αὐτήνἐδῶ τήν προφητεία φαίνεται νά εἶναι μᾶλλον ὁ καιρός κατά τόν ὁποῖο ὁ πλοῦτος καί ἡ δύναμητοῦ βασιλέως Ὀζίου ἐτύφλωνε περισσότερο τόν Ἰούδα καί δέν ἔβλεπε τήν ἐπικείμενη κρίση.Ἡ περικοπή συνδέεται πρός τόν στίχ. 5 μέ τήν μνεία τοῦ «οἴκου Ἰακώβ», ὅπως ἔχει στόἙβραϊκό κείμενο. Πολύ πιθανόν ὅμως τό ποίημα νά ἀφορᾶ καί τήν Σαμάρεια πρίν ἀπό τήνπτώση της τό 722, ὅταν δέν εἶχε περιπέσει ἀκόμη στήν ἀναρχία καί τήν παρακμή, πού θάἐγνώριζε σέ λίγο. Ὁ Ἠσαΐας ἀναγγέλει μιά ἀστραπιαία μεσολάβηση τοῦ Γιαχβέ, πού θά με-

2,6Ἀνῆκε γάρ τὸν λαὸν αὐτοῦτὸν οἶκον τοῦ Ἰσραηλ, ὅτι ἐνεπλή-σθη ὡς τὸ ἀπ᾿ ἀρχῆς ἡ χώρααὐτῶν κληδονισμῶν, ὡς ἡ τῶνἀλλοφύλων, καὶ τέκνα πολλὰἀλλόφυλα ἐγενήθη αὐτοῖς.

7Ἐνεπλήσθη γὰρ ἡ χώρα αὐτῶνἀργυρίου καὶ χρυσίου, καὶ οὐκ ἦνἀριθμός τῶν θησαυρῶν αὐτῶν·καὶ ἐνεπλήσθη ἡ γῆ ἵππων, καὶοὐκ ἦν ἀριθμός τῶν ἁρμάτωναὐτῶν·8καὶ ἐνεπλήσθη ἡ γῆ βδελυγμά-των τῶν ἔργων τῶν χειρῶναὐτῶν, καὶ προσεκύνησαν, οἷςἐποίησαν οἱ δάκτυλοι αὐτῶν·

2,6Ἀσφαλῶς θά ἐγκαταλείψει (ὁ Θεός) τούς Ἰσραηλῖτες,γιατί γέμισε ἡ χώρα τους,

ὅπως ἦταν στήν ἀρχήα

(ὅταν κατοικεῖτο ὅλη ἀπό τούς Χαναναίους)

ἀπό μαντεῖες, ὅπως οἱ Φιλισταῖοι,

καί γεννήθηκαν σ᾽ αὐτούς πολλά ἀλλόφυλα τέκνα β

(ἀπό μικτούς γάμους).7Γεμάτη εἶναι ἡ χώρα τους

ἀπό ἄργυρο καί χρυσόκαί ἀναρίθμητοι εἶναι

οἱ θησαυροί της.Γεμάτη εἶναι ἡ χώρα ἀπό ἵππους

καί δέν ἔχουν τέλος τά ἅρματά της.8Γεμάτη εἶναι ἡ χώρα ἀπό εἴδωλα,

ἔργα πού ἔκαναν τά χέρια τους·καί προσκύνησαν αὐτά

πού ἔφτιαξαν τά δάκτυλά τους.

α. «Γέμισε ἡ χώρα ἀπό Ἀνατολή», λέει τό Ἑβρ., δηλ. ἀπό ἀνατολικά ἤθη καίἔθιμα.

β. «Κτυποῦν τά χέρια (τους ὡς συμφωνία) μέ τούς ξένους», ἔχει στό Ἑβρ. τό ἡμι-στίχιο. Συμφωνία γιά σύναψη συνθηκῶν, ἐμπορικῶν συμφωνιῶν καί μικτῶν γάμων.

Δευτ. 18,14

Δευτ. 17,16-17

Ψαλμ. 19,8

31

9καὶ ἔκυψεν ἄνθρωπος, καὶ ἐτα-πεινώθη ἀνήρ, καὶ οὐ μὴ ἀνήσωαὐτούς.

10 Καὶ νῦν εἰσέλθετε εἰς τὰς πέ-τρας καὶ κρύπτεσθε εἰς τὴν γῆνἀπὸ προσώπου τοῦ φόβου Κυρίουκαί ἀπὸ τῆς δόξης τῆς ἰσχύοςαὐτοῦ, ὅταν ἀναστῇ θραῦσαι τὴνγῆν.

11Οἱ γάρ ὀφθαλμοί Κυρίου ὑψηλοί,ὁ δέ ἄνθρωπος ταπεινός· καὶ τα-πεινωθήσεται τὸ ὕψος τῶν ἀνθρώ-πων, καὶ ὑψωθήσεται Κύριοςμόνος ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ.

12Ἡμέρα γὰρ Κυρίου σαβαώθ ἐπὶπάντα ὑβριστὴν καὶ ὑπερήφανονκαὶ ἐπὶ πάντα ὑψηλὸν καὶ μετέω-

9Ἔσκυψε μπροστά (στά εἴδωλα) ὁ ἄνθρωπος

καί ξευτελίστηκε ὁ ἄνδρας.Δέν θά τούς συγχωρήσω

(λέει ὁ Θεός).γ10Καί τώρα χωθεῖτε στούς βράχους

καί κρυφτεῖτε στό χῶμα πρό τοῦ τρόμου τοῦ Κυρίουκαί πρό τῆς λαμπρότητας τῆς μεγαλοπρεπείας του,

ὅταν θά ἐγερθεῖ νά συντρίψει τήν γῆ.

11Τά μάτια τοῦ Κυρίου βλέπουν ἀπό ψηλά,

ὁ δέ ἄνθρωπος εἶναι μικρός.δ

Θά συντριβεῖ ἡ ὑπερηφάνεια τῶν ἀνθρώπωνκαί θά ὑψωθεῖ ὁ Κύριος μόνος

ἐκείνη τήν ἡμέρα.12Γιατί ἡ ἡμέρα

Κυρίου τῶν Δυνάμεων θά εἶναι ἐναντίον κάθε ὑβριστοῦ

ταβάλει σέ τρόμο αὐτήν τήν ὑπερήφανη ἀσφάλεια. 2,6. Μαντεία μέ πολλές μορφές ἐξησκεῖτοστήν παλαιά Ἐγγύς Ἀνατολή καί σ᾽ αὐτό τό Ἰσραήλ (βλ. Α Βασ. 28,3 ἑξ. Ἠσ. 8,19), παράτίς καταδίκες τῶν Ἐξ. 22,17. Λευϊτ. 19,31. 20,27. Δευτ. 18,10-11.14 καί μάλιστα ποτέδέν ἐξολοθρεύθηκε ἐντελῶς ἀπό τό κράτος. Στό ἡμιστίχ. 6α τό κείμενο εἶναι ἴσως ἐφθαρμένο:Αντί τοῦ dm («μικκέδεμ», «ἀπό πολύ καιρό») στό ἑβραϊκό μερικοί ἄλλοι ἑρμηνευτές θέλουννά ἀναγνώσουν msm («μικκωσεμίμ», «ἀπό μάντεις») ἤ sm («μικκσάμ», «ἀπό μαντεία»).Οἱ μαρτυρίες ὅμως τοῦ κειμένου δέν συμφωνοῦν μέ αὐτές τίς διορθώσεις. Ἡ φράση τοῦ στίχ.μας ὡς ἡ τῶν ἀλλοφύλων, στό Ἑβραϊκό ἔχει «ὡς ἡ τῶν Φιλισταίων». Δέν γνωρίζουμε τίποτεγιά τήν μαντεία τῶν Φιλισταίων, ἀλλά στό Α Βασ. 6,2 μνημονεύονται οἱ μάντεις τους. Ἡφράση στούς Ο´ τέκνα πολλά ἀλλόφυλα ἐγεννήθη αὐτοῖς στό Ἑβρ. ἔχει «κτυποῦν τά χέριατους μέ τούς ξένους», σημεῖο συνάψεως ἐμπορικῆς καί πολιτικῆς συνθήκης μέ τούς ξένους.Ἀπό τίς ἡμέρες τοῦ Σολομῶντος οἱ Ἰσραηλῖτες ἐγνώριζαν ὅτι οἱ συνθῆκες μέ τούς ξένους ἀνοί-

γ. Κατά τό Ἑβρ. μιλάει ὁ Προφήτης: «Δέν θά τούς τό συγχωρήσεις»! Κατ᾽ ἄλληἀπίθανη ἑρμηνεία πρόκειται γιά κατάρα τοῦ Προφήτου: «Μή τούς συγχωρήσεις».

δ. Κατά τό Ἑβρ. πρόκειται περί τῆς ταπεινώσεως τῶν ὑπερηφάνων ὀφθαλμῶντῶν ἀνθρώπων: «(Τότε) οἱ ἀλαζονικοί ὀφθαλμοί τῶν ἀνθρώπων θά ταπεινωθοῦν».

Ὠσ. 10,8

Ἀποκ. 6,16

Β´ Θεσ. 1,9

32

ρον, καὶ ταπεινωθήσονται,

13καὶ ἐπὶ πᾶσαν κέδρον τοῦ Λιβά-νου τῶν ὑψηλῶν καὶ μετεώρωνκαὶ ἐπὶ πᾶν δένδρον βαλάνουΒασάν14καὶ ἐπὶ πᾶν ὑψηλὸν ὄρος καὶ ἐπὶπάντα βουνὸν ὑψηλὸν

15καὶ ἐπὶ πάντα πύργον ὑψηλὸνκαὶ ἐπὶ πᾶν τεῖχος ὑψηλὸν16καὶ ἐπὶ πᾶν πλοῖον θαλάσσηςκαὶ ἐπὶ πᾶσαν θέαν πλοίων κάλ-λους.

17Καὶ ταπεινωθήσεται πᾶςἄνθρωπος, καὶ πεσεῖται ὕψοςἀνθρώπων, καὶ ὑψωθήσεται Κύ-ριος μόνος ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ.

καί ὑπερήφανου,ἐναντίον κάθε ἐγωιστοῦ

καί ἀλαζόνα.(Ὅλοι αὐτοί) θά ταπεινωθοῦν.

13 (Θά εἶναι) ἐναντίον ὅλων τῶν ὑψηλῶν

καί περιφήμων κέδρων τοῦ Λιβάνου,καί ἐναντίον τῶν δρυῶν τῆς Βασάν·

14ἐναντίον ὅλων τῶν ὑψηλῶν βουνῶν,

ἐναντίον ὅλων τῶν λόφων πού ἐξέχουν·

15ἐναντίον κάθε ὑψηλοῦ πύργου καί ὀχυροῦ τείχους,

16 ἐναντίον ὅλων τῶν πλοίων τῆς θάλασσας ε

καί ἀκόμα ἐναντίον τῶν θεαματικῶν στολισμένων

πλοίων.17Θά συντριβοῦν

οἱ (ὑπερήφανοι) ἄνθρωποι·θά ταπεινωθεῖ

ἡ ὑπερηφάνεια τῶν ἀνθρώπωνκαί θά ὑψωθεῖ ὁ Κύριος μόνος

ἐκείνη τήν ἡμέρα.

γουν τήν θύρα γιά τήν ἀναγνώριση ξένων θεῶν καί τήν ἄσκηση τῆς εἰδωλολατρίας. 2,7. Ὑπαι-νιγμός στήν περίοδο τῆς εὐημερίας πού ὑπῆρξε στό Ἰσραήλ, ὑπό τόν βασιλέα Ἰεροβοάμ τόνΒ´, καί στόν Ἰούδα ὑπό τόν Ὀζία (Δ Βασ. 14,25. Β´ Παραλ. 26,7. 27,3). Ξένο ἐμπόρευμαστήν χώρα καί μία ἐπαναδυνάμωση τῆς οἰκονομικῆς ζωῆς στήν μακρά βασιλεία τοῦ Ὀζίουἔδωσαν στόν Ἰούδα μία ἐξωτερική μεγαλοπρέπεια, ἡ ὁποία μποροῦσε νά συγκριθεῖ μέ τήν κα-τάσταση στίς ἡμέρες τοῦ Σολομῶντος. Τά ἀρχαιολογικά εὑρήματα βεβαιώνουν τά ὅσα λέγειὁ στίχος μας ἐδῶ περί αὐτῆς τῆς νέας εὐημερίας. Τό πλῆθος τῶν ἁρμάτων ἐθεωρεῖτο ὡς μίαπροδοσία στήν διαθήκη μέ τόν Θεό, ἀφοῦ ἦταν μία ἀνθρώπινη ἀσφάλεια καί κατά συνέπειαἦταν μία περιφρόνηση τῆς πίστεως. Στό μέλλον, κατά τό θέλημα τοῦ Κυρίου, τά ἅρματακαί οἱ ἱππεῖς θά ἐξαφανισθοῦν, βλ. 31,1. Ἀμ. 2,15. 4,10. Ὠσ. 14,4. Ἡ διαμαρτυρία τοῦἨσαΐου ἐδῶ ὁμοιάζει κατά πολύ μέ τόν ἔλεγχο τοῦ Ἀμώς στό βόρειο βασίλειο, τόν Ἰσραήλ.2,9. Ὁ ἄνθρωπος πού ταπεινώθηκε καί προσκύνησε τά εἴδωλα, θά ταπεινωθεῖ τώρα ἀπό τόν

ε. «Ἐναντίον τῶν πλοίων Ταρσίς (ὑπερποντίων)», λέει τό Ἑβρ.

Ψαλμ. 47,8

33

18Καὶ τὰ χειροποίητα πάντα κα-τακρύψουσιν,19εἰσενέγκαντες εἰς τὰ σπήλαιακαὶ εἰς τὰς σχισμὰς τῶν πετρῶνκαὶ εἰς τὰς τρώγλας τῆς γῆς ἀπόπροσώπου τοῦ φόβου Κυρίου καὶἀπὸ τῆς δόξης τῆς ἰσχύος αὐτοῦ,ὅταν ἀναστῇ θραῦσαι τὴν γῆν.

20 Τῇ γὰρ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐκβαλεῖἄνθρωπος τὰ βδελύγματα αὐτοῦτὰ ἀργυρᾶ καὶ τὰ χρυσᾶ, ἅ ἐποί-ησαν προσκυνεῖν, τοῖς ματαίοιςκαὶ ταῖς νυκτερίσι,

18Καί θά ἐξαφανίσουν ἐντελῶς ὅλα τά εἴδωλα

19βάζοντάς τα στίς σπηλιές καί στίς σχισμές τῶν βράχων

καί στίς ὀπές τῆς γῆς πρό τοῦ τρόμου τοῦ Κυρίου

καί τῆς λαμπρῆς του μεγαλοπρέπειας, ὅταν θά ἐγερθεῖ

νά συντρίψει τήν γῆ.20Ἐκείνη τήν ἡμέρα

θά πετάξουν οἱ ἄνθρωποι τά ἀργυρᾶ καί χρυσᾶ τους εἴδωλα,

πού ἔκαναν γιά νά λατρεύουν·(θά τά πετάξουν)

στά τιποτένια (στά σκουπίδια) καί στίς νυκτερίδες,ς

Κύριο. – Οὐ μή ἀνήσω αὐτούς. Ἑβρ.: «Δέν θά τούς συγχωρήσεις». Ἡ φράση αὐτή τοῦἙβρ. παραλείπεται ἀπό τό πρῶτο ἀντίγραφο τοῦ Ἠσαΐου τοῦ σπηλαίου 1 τοῦ Kουμράν καίἡ θέση της ἐδῶ δέν εἶναι ἁρμόζουσα. 2,10. Ἡ ἐξουθένωση τῆς ἀνθρωπίνης ὑπερηφανίας πρότῆς φοβερᾶς δυνάμεως τοῦ Κυρίου εἶναι ἕνα ἀγαπητό θέμα στόν Ἠσαΐα. – Ὁ φόβος Κυρίουκαί ἡ δόξα τῆς ἰσχύος αὐτοῦ («τῆς μεγαλειότητός του», λέγει τό Ἑβρ.) τονίζουν ἀντιστοίχωςτήν δραστηριότητα τοῦ Θεοῦ, πού ἐγείρεται γιά νά δικάσει τήν γῆ, καί τήν λάμψη τῆς θείαςμεγαλειότητος· βλ. Ψαλμ. 7,7. 9,20. 81,8 καί Ψαλμ. 21,6. 28,2. 103,1 κ.ἄ. – Ὅταν ἀναστῇθραῦσαι τήν γῆν. Ἡ φράση αὐτή ὑπάρχει στούς Ο´, ἀλλά παραλείπεται ἀπό τό Ἑβραϊκό.Ὅλος ὁ στίχ. καί ἡ τελευταία φράση τοῦ στίχ. 9 ἀπουσιάζουν ἀπό τό πρῶτο ἀντίγραφο τοῦἨσαΐου τοῦ σπηλαίου 1 τοῦ Κουμράν. Ὁ στίχ. ἐπαναλαμβάνεται στούς στίχ. 19 καί 21.2,11. Ὁ στίχος αὐτός μᾶς ἀναφέρει γιά πρώτη φορά τήν φράση «κατά τήν ἡμέραν ἐκείνην»( , «μπά γιόμ χαχού᾽») πού ἀπαντᾶται 45 φορές στά κεφ. 1-39. Κατά τό ὕφος τηςἡ φράση συνήθως ἐξυπηρετεῖ σάν ἕνα ἐμφαντικό στοιχεῖο στήν διήγηση, τοποθετουμένη εἴτεστήν ἀρχή, εἴτε στό τέλος τῆς παραγράφου. Ἡ χρονολογική σημασία τῆς φράσεως πρέπεινά καθορισθεῖ ἀπό τό ὅλο κείμενο. Ἐν πάση περιπτώσει ἡ φράση ἐπισημαίνει μία θαυμαστήἐκδήλωση τῆς δυνάμεως τοῦ Γιαχβέ (A. Lefevre, Melanges Bibliques [Fest. A. Robert, Paris,

1957] 174-179). 2,12. Γιά τήν «ἡμέρα τοῦ Κυρίου». Ἡ προσδοκία τῆς «ἡμέρας τοῦ Γιαχβέ»,μιᾶς, δηλαδή, ἐντυπωσιακῆς ἐπεμβάσεως, κατά τήν ὁποία ὁ Γιαχβέ θά γίνει κριτής τῶν ἐθνῶνκαί τιμωρός τῶν ἐχθρῶν του κάνοντας νά φανεῖ ἡ δόξα του, εἶναι κοινή σέ πολλούς προφῆτες:Ἀμ. 5,18-20 σχόλ. Μιχ. 5,9-14. Σοφ. 1,14-18. Ἰωήλ 1,15 ἑξ. 2,1 ἑξ. 3,1 ἑξ. κ.ἄ. Οἱ χρη-σιμοποιούμενες εἰκόνες γιά νά περιγραφεῖ αὐτή ἡ ἡμέρα εἶναι δανεισμένες εἴτε ἀπό τά πολύ

ς. «Στούς τυφλοπόντικες καί στίς νυκτερίδες», λέει τό Ἑβρ.

Ἰερ. 10,11.15

Ἠσ. 2,10

Ἠσ. 31,7

34

21τοῦ εἰσελθεῖν εἰς τὰς τρώγλαςτῆς στερεᾶς πέτρας καί εἰς τὰςσχισμὰς τῶν πετρῶν ἀπὸ προσώ-που τοῦ φόβου Κυρίου καὶ ἀπὸ τῆςδόξης τῆς ἰσχύος αὐτοῦ, ὅτανἀναστῇ θραῦσαι τὴν γῆν.

21γιά νά μποῦν (αὐτοί) μέσα στίς χαράδρες

καί στίς σχισμές τῶν βράχων πρό τοῦ τρόμου τοῦ Κυρίου,

πρό τῆς λαμπρότητας τῆς μεγαλοπρεπείας του,

ὅταν ἐγερθεῖ νά συντρίψει τήν γῆ.ζ

θαυμαστά γεγονότα τῆς ἱστορίας τοῦ Ἰσραήλ, ὅπως τό Σινᾶ καί ἡ Ἐρυθρά Θάλασσα, εἴτεἀπό τό ξέσπασμα τῶν δυνάμεων τῆς φύσεως, βλ. Ἀμ. 5,9. Ἐδῶ ἡ θεία ἐπέμβαση περιγράφεταιὡς ἕνας σεισμός τῆς γῆς, βλ. στίχ. 10.19.21. Στόν ἐσχατολογικό του λόγο ὁ Ἰησοῦς Χριστόςεἰς Ματθ. κεφ. 24 θά δανεισθεῖ πολλές εἰκόνες ἀπό κείμενα τῶν παλαιῶν προφητῶν γιά τήνἡμέρα τοῦ Γιαχβέ. 2,13. Κάθε τι πού θυμίζει δύναμη καί μεγαλεῖο θά συντριβεῖ. Οἱ «κέδροι»συμβολίζουν τήν φανταχτερή ματαιοδοξία τοῦ ἀνθρώπου (βλ, Ἰερ. 22,14-15). Οἱ «δρῦς τῆςΒασάν» (βλ. Ἰεζ. 27,6. Ζαχ. 11,2), μιᾶς χώρας ἀνατολικῶς τοῦ Ἰορδάνου καί φημισμένηςγιά τήν εὐφορία της, προκαλοῦν δέος γιά τήν δύναμή τους. Ἡ μνεία αὐτῶν πιθανόν νά ἀποτελεῖὑπαινιγμό στήν ἐξάσκηση τῆς εἰδωλολατρίας τοῦ Ἰσραήλ κάτω ἀπό τά δένδρα αὐτά (β. 1,29).2,15. Ὅλα αὐτά, πύργοι, τείχη, πλοῖα (στίχ. 16) ἐκλαμβάνονται ἐδῶ ὡς σύμβολα τῆς ὑπε-ρηφανείας τοῦ ἀνθρώπου, ὡς πρόκληση κατά τοῦ Θεοῦ, βλ. Γεν. 11, 1-4. 2,16. Κατά τήνεὐδαίμονα ἐποχή τοῦ Σολομῶντος ἔπλεαν γιά ἐμπορικές ἀποστολές «πλοῖα Ταρσεῖς» κατά τόἙβρ. (βλ. 23,1-14. Γ´ Βασ. 10,22. 22,49). Ἔτσι ἐλέγοντο τά μεγάλα φοινικικά πλοῖα,πλοῖα ὑπερωκεάνια, ὅπως θά τά ὀνομάζαμε σήμερα. «Tarshish» σημαίνει «διυλιτήριο», ἕναὄνομα πού δόθηκε σέ αὐτή τήν κατηγορία τῶν φορτηγῶν πλοίων πού ἔπλεαν μεταξύ τῶν διυ-λιτηρίων τοῦ χαλκοῦ τῆς Ἱσπανίας ἤ Σαρδηνίας καί τῆς Φοινίκης, τῆς πατρικῆς χώρας (βλ.

ζ. Στό Ἑβρ. ὑπάρχει καί στίχ. 22 πού λέει: «Παραιτηθεῖτε, λοιπόν, ἀπό τόνἄνθρωπο, στήν μύτη τοῦ ὁποίου ὑπάρχει ἡ ἀναπνοή, διότι, γιατί θά πρέπει κάποιοςνά τόν ὑπολογίζει;».

Στήν ἐδῶ περικοπή ἀκοῦμε ἕνα φοβερό λόγο τοῦ προφήτου Ἠσαΐου, ὅπουἀπειλεῖ μέ καταστροφή ὅλο τόν ἰσραηλιτικό λαό, βόρειο καί νότιο βασίλειο,γιά τά ἁμαρτήματά του, πρό παντός δέ γιά τήν ὑπερηφάνειά του καί τήνεἰδωλολατρία του (στίχ. 6.8.9)· ἄν καί τό κράτος στήν περικοπή μας πα-ριστάνεται ἰσχυρό, μέ ἐξωτερική λαμπρότητα καί πλοῦτο (στίχ. 7), ὅμωςὁ Ἠσαΐας προφητεύει τήν τελεία καταστροφή του τήν ἡμέρα ἐκείνη τοῦΚυρίου. Τότε οἱ ἄνθρωποι ἀπογοητευμένοι ἀπό τά εἴδωλα θά τά ἀπαρνηθοῦν,θά τά πετάξουν στά σκουπίδια καί θά τρέχουν νά κρυφτοῦν στίς σπηλιέςκαί στίς σχισμές τῶν βράχων (στίχ. 10.18-20). Ἡ καταστροφή ἐκσπάεικαί ἐναντίον τῆς φύσεως, σ᾽ αὐτές τίς περίφημες κέδρους τοῦ Λιβάνου καίτίς δρῦς τῆς Βασάν, στά ἔργα τέχνης τῶν ἀνθρώπων, στά θεαματικά καί

Ἰερ. 17,5

Γεν. 2,7. 6,3

Ἰώβ 34,14

35

στολισμένα πλοῖα (στίχ. 13-16). Ἡ περικοπή μας ἐδῶ μέ τίς παραστατικέςἐκφράσεις μᾶς δίνει μιά εἰκόνα τῆς γενικῆς κρίσεως κατά τήν δευτέρα τοῦΚυρίου παρουσία. Καί πραγματικά ὁ Προφήτης στήν περικοπή μας ἀπότήν εἰδική κρίση κατά τοῦ Ἰσραήλ μεταβαίνει στήν καθολική κρίση στόνστίχ. 12.

4. Ἡ ἀναρχία στήν Ἰερουσαλήμ (3,1-7)

W. F. Albright, Archaeology and the Religion of Israel 136). Κατά τήν ἐποχή τοῦ Ὀζίουκατεβάλλοντο μεγάλες προσπάθειες νά ἀναζωογονηθεῖ αὐτό τό ἐμπόριο (βλ. Δ Βασ. 14,22)– Ἐπί πᾶσαν θέαν πλοίων κάλλους. Ἡ ἑβραϊκή λέξη t («σεκιγιώθ»), πού συναντᾶταιμόνον ἐδῶ, ἑρμηνευτές προτείνουν νά διορθωθεῖ καί νά ἀναγνωσθεῖ tnps («σεφινώθ», Ἰωνᾶ1,5), πού σημαίνει τά «πλοῖα», μετάφραση πού εὐνοεῖ τούς Ο´ καί πού δίνει ἕνα καλό παραλ-ληλισμό. 2,19. Εἰς τά σπήλαια καί εἰς τάς σχισμάς τῶν πετρῶν. Αὐτά θά ἦσαν δεξαμενέςκαί λάκκοι γιά ἀποθῆκες, τά ὁποῖα θά χρησιμοποιοῦσαν οἱ ἄνθρωποι ὡς μέσα καταφυγῆς. Ἡἀναστάτωση τῆς φύσεως, πού συνοδεύει τήν θεοφάνεια, μᾶς ὑπενθυμίζει τήν ἐμφάνιση τοῦΓιαχβέ στό Σινᾶ. 2,20. Περικοπή προστεθεῖσα σέ πεζό λόγο γιά νά καθορίσει ποιοί θά εἶναιοἱ κάτοικοι τῶν «σπηλαίων καί τῶν ἄντρων τῆς γῆς», πού εἶπε ὁ προηγούμενος στίχ. 2,22.Ὁ στίχ. πού ὑπάρχει μόνο στό Ἑβρ. ἔχει ὡς ἑξῆς: «Παραιτηθεῖτε, λοιπόν, ἀπό τόν ἄνθρωπον,στήν μύτη τοῦ ὁποίου ὑπάρχει ἡ ἀναπνοή, διότι, γιατί θά (πρέπει νά) τόν ὑπολογίζει κανείς;».Πρόκειται περί γλώσσης. Πρέπει νά εἶναι μία παρατήρηση κάποιου ἀναγνώστου, προερχομένημᾶλλον ἀπό σοφιολογική πηγή. Ἡ παρατήρηση αὐτή εἶναι τό οὐσιαστικό μάθημα τῆς παρα-γράφου: Ὁ Ἰούδας δέν πρέπει νά ἐμπιστεύεται στόν ἀδύνατο ἄνθρωπο, γιατί εἶναι ἕνα «φύ-σημα», πού ὁ Κύριος μπορεῖ νά δώσει καί νά πάρει (Ἰώβ 7,7). Δέν ἀξίζει νά ἐμπιστευθεῖ κανείςσέ ἄνθρωπο. Τήν ἴδια ἰδέα ξαναβρίσκουμε καί εἰς Ἰώβ 10,20. 7,16-17. 25,6 καί σέ κάποιουςΨαλμούς: 8,7. 9,21. 9,39. 38,5-7. 88,48. 101,12. 102,15. 143,3-4.

3,1-15: Ἡ παροῦσα περικοπή (3,1-7) καί ἡ ἑπομένη (3,8-15) ἀποτελοῦν μία ἑνότητα

3,1’Ιδοὺ δὴ ὁ δεσπότης Κύριοςσαβαὼθ ἀφελεῖ ἀπὸ τῆς Ἰουδαίαςκαὶ ἀπὸ Ἱερουσαλὴμ ἰσχύοντα καὶἰσχύουσαν, ἰσχὺν ἄρτου καὶ ἰσχὺνὕδατος,

2γίγαντα καὶ ἰσχύοντα καὶ ἄνθρω-πον πολεμιστὴν καὶ δικαστὴν καὶπροφήτην καὶ στοχαστὴν καὶ πρε-σβύτερον 3καὶ πεντηκόνταρχον καὶ θαυ-

3,1Ἰδού ὁ Δεσπότης, ὁ Κύριος τῶν Δυνάμεων,

θά ἀφαιρέσει ἀπό τήν Ἰουδαία καί ἀπό τήν Ἰερουσαλήμ ἄρχοντα καί ἀρχόντισσα,α

ψωμί καί νερό·2 (θά ἀφαιρέσει) ἥρωα καί δυνατό ἄνθρωπο,

πολεμιστή καί δικαστή, μάντη καί βουλευτή

3πεντηκόνταρχο

α. Τό Ἑβρ. ἔχει «βακτηρία καί ἔρεισμα».

36

μαστὸν σύμβουλον καὶ σοφὸν ἀρχι-τέκτονα καὶ συνετὸν ἀκροατήν·

4καὶ ἐπιστήσω νεανίσκους ἄρχονταςαὐτῶν, καὶ ἐμπαῖκται κυριεύσουσιναὐτῶν.

5Καὶ συμπεσεῖται ὁ λαός, ἄνθρωποςπρὸς ἄνθρωπον καὶ ἄνθρωπος πρὸςτὸν πλησίον αὐτοῦ· προσκόψει τὸπαιδίον πρὸς τὸν πρεσβύτην, ὁ ἄτι-μος πρὸς τὸν ἔντιμον.

6 Ὅτι ἐπιλήψεται ἄνθρωπος τοῦἀδελφοῦ αὐτοῦ ἢ τοῦ οἰκείου τοῦπατρὸς αὐτοῦ λέγων· ἱμάτιον ἔχεις,

καί θαυμαστό σύμβουλο, σοφό ἀρχιτέκτονα

καί συνετό ἀκροατή.β4Καί θά δώσω σ᾽ αὐτούς

νεαρά παιδιά σάν ἄρχοντες καί θά τούς τυραννήσουν

ἀπατεῶνες.5Τότε θά διαπληκτίζεται ὁ λαός·

ἄνθρωπος θά ἐπιτίθεται ἐναντίον ἄλλου ἀνθρώπου, ὁ ἕνας ἐναντίον τοῦ ἄλλου·

τό παιδί θά ἐπιτίθεται ἐναντίον τοῦ γέροντα,

ὁ μηδαμινός κατά τοῦ ἐντίμου ἀνθρώπου.

6Καί τότε ὁ ἕνας θά πιάνει ἕναν ἄλλο ὅμοιό του

ἤ ἕνα συγγενῆ του

β. «Ἔμπειρο ἐξορκιστή», κατά τό Ἑβρ.

μέ θέμα τήν ἀποσύνθεση τῆς ἰουδαϊκῆς κοινωνίας. Ἡ ἡμέρα τῆς κρίσεως θά δεῖ ἀναρχία,σύγχυση καί ἀπογοήτευση στήν Ἰερουσαλήμ καί τήν Ἰουδαία. Ἡ ἱστορία μᾶς παρουσιάζειπολλά παραδείγματα τοῦ χάους, πού προκαλεῖται ὅταν οἱ δυνάμεις τοῦ νόμου καί τῆς τάξεωςδέν ἐλέγχουν τήν κατάσταση. Ἡ ἀποσύνθεση ὅμως αὐτή ἐδῶ δέν ὀφείλεται ἁπλῶς σέ ἱστο-ρικούς παράγοντες. Ὁ ἀρχικός στίχος τῆς περικοπῆς μας δίνει ἔμφαση στό ὅτι ἡ ἀποσύνθεσηαὐτή εἶναι μία κρίση Θεοῦ, καί εἶναι ὁ στίχ. ἕνα δυνατό χωρίο γιά τήν ἑρμηνεία τῆς ἱστορίαςτῆς Π.Δ. Ἡ παράγραφος χρονολογεῖται πιθανόν περί τό 734, λίγο μετά τήν ἄνοδο τοῦἌχαζ στό θρόνο. Μέ ἕνα νέο ἀκόμη βασιλέα καί ὑπό τήν ἀπειλή μιᾶς ξένης ἐπεμβάσεως(βλ. Δ Βασ. 15,37), ἡ χώρα κινδυνεύει νά βυθισθεῖ στήν ἀναρχία. Τό κείμενο αὐτό φαίνεταινά συνετέθη ἀπό δύο ἀνεξάρτητα ἀρχικῶς τεμάχια, στίχ. 1-9α καί 12-15. Οἱ στίχ. 9β-11εἶναι προσθήκη. 3,1. Ἰσχύοντα καί ἰσχύουσαν. «Βακτηρίαν καί ἔρεισμα», λέγει τόἙβραϊκό, χρησιμοποιῶντας τήν ἴδια ἑβραϊκή λέξη (m, «μασ῾έν») καί στόν ἀρσενικό καίθηλυκό τύπο. Οἱ λέξεις ἀναφέρονται στά στηρίγματα γιά τήν ὑπόσταση τῆς πολιτείας, ὥστεκαλῶς μεταφράζουν οἱ Ο´κατά νοῦν «ἰσχύοντα» καί «ἰσχύουσαν». Βλ. καί Ἀριθμ. 21,18.Τά «στηρίγματα» αὐτά περιγράφονται στούς ἀκολούθους στίχ. Στόν κατάλογο τῶν «ἰσχυόν-των» αὐτῶν δέν εἰκονίζεται οὔτε ὁ βασιλεύς οὔτε οἱ ἱερεῖς, πράγμα τό ὁποῖο φαίνεται νάδεικνύει ὅτι οὔτε ἡ δυναστεία οὔτε ὁ Ναός ἔπαυσαν νά ἰσχύουν. 3,2. Στοχαστήν. Ἑβρ.sq («κωσέμ»). Ἰδιότητα, πού κληρονομήθηκε ἀπό τούς Χαναναίους (Ἰησ. Ν. 13,22. Α

Ἐκκλ. 10,16

37

ἀρχηγὸς ἡμῶν γενοῦ, καὶ τὸ βρῶματὸ ἐμὸν ὑπὸ σὲ ἔστω.

7Καὶ ἀποκριθεὶς ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃἐρεῖ· οὐκ ἔσομαί σου ἀρχηγός· οὐγὰρ ἔστιν ἐν τῷ οἴκῳ μου ἄρτος,οὐδὲ ἱμάτιον· οὐκ ἔσομαι ἀρχηγὸςτοῦ λαοῦ τούτου.

καί θά τοῦ λέγει: Ἐσύ ἔχεις ἔνδυμα·

γίνε, λοιπόν, ἀρχηγός μας γιά νά ἐξαρτᾶται ἀπό σένα

ἡ διατροφή μας.γ7Καί αὐτός ἀπαντώντας

ἐκείνη τήν ἡμέρα θά λέγει: «Δέν θέλω νά εἶμαι ἀρχηγός σας.δ

Στό σπίτι μου δέν ὑπάρχει οὔτε ἄρτος, οὔτε ἔνδυμα.

Δέν θά γίνω ἀρχηγός τοῦ λαοῦ αὐτοῦ»!

Βασ. 6,2) καί ἡ ὁποία ἀποδοκιμάζεται ἀπό τό Δευτ. (βλ. 18,14). Τά προφητικά βιβλία πα-ραβάλλουν τούς μάγους μέ τούς ψευδοπροφῆτες, βλ. Μιχ. 3,5-7. Ἰερ. 27,9. 29,8. Ἠσ.44,25. Ζαχ. 10,2. – Πρεσβύτερον. Ἀξίωμα φυλετικῆς προελεύσεως (Ἐξ. 3,16.18. Β´Βασ. 5,3), πού ἔγινε ἀρχή στήν βασιλεία, Α Βασ. 21,8. Δευτ. 25,5-10. 3,3. Οἱ πολεμικέςμονάδες ἀπετελοῦντο ἀπό χιλίους, ἑκατό, πενήντα καί δέκα ἀνθρώπους, μία ὀργάνωση πούχρονολογεῖται ἀπό τήν περίοδο τῆς ἐρήμου. – Πεντηκόνταρχον. Ἦταν ἕνας ἀξιωματοῦχοςὑπάλληλος στήν ὑπηρεσία τοῦ βασιλέως (De Vaux, Ancient Israel 226). 3,4, Καί ἐπιστήσωνεανίσκους ἄρχοντας αὐτῶν. Ἡ φράση αὐτή πιθανόν νά ἀναφέρεται (βλ. ἐπίσης στίχ. 12)στό νεανικό τῆς ἡλικίας τοῦ Ἄχαζ, ὅταν αὐτός ἄρχισε νά βασιλεύει. Ἡ ἀντίστοιχη ἑβραϊκήλ. τοῦ «νεανίσκους» (n, «νε῾αρίμ») μεταφράζεται «παιδάρια». Εἶναι ὑπαινιγμός στίςαὐθαιρεσίες καί στά «καμώματα» τῶν νέων ἡγεμόνων. 3,6. Ἱμάτιον. Ἑβρ. m(«σιμλά»). Πρόκειται γιά ἕνα μακρύ καί φαρδύ ἱμάτιο, πού χρησίμευε γιά σκέπασμα τήννύκτα. – Στήν πάμτωχη χώρα ἕνας ἀνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἔχει ἕνα ἐξωτερικό ἱμάτιο ζητεῖταινά ἀναλάβει τήν ἀρχηγία, ἀλλά αὐτός ἀρνεῖται, δικαιολογούμενος ὅτι καί αὐτός εἶναι ἔναςπτωχός, ὅπως καί ὁ πλησίον (στίχ. 7). Ἐδῶ ἔχουμε μιά χτυπητή εἰκόνα μιᾶς χαλαρῆς καίχωρίς ἡγέτη κοινωνίας. Τό β´ ἡμιστίχ. τοῦ στίχ. μας στό Ἑβρ. ἔχει: «Ἔχεις ἱμάτιο, γίνεἀρχηγός μας· καί αὐτός ὁ σωρός τῶν ἐρειπίων θά εἶναι στό χέρι σου». Ἡ εἰκόνα «σωρός

γ. Στό Ἑβρ.: «... Γίνε ἀρχηγός μας καί αὐτό τό ἐρείπιο ἄς εἶναι στήν κυριαρχίασου».

δ. «Ἀρχηγός πληγῶν», κατά τό Ἑβρ.

Στήν ἐδῶ περικοπή μας ὁ προφήτης Ἠσαΐας προφητεύει τήν διάλυσητοῦ κράτους μέ τήν ἀφαίρεση κάθε ἀρχῆς καί ἐξουσίας ἀπ᾽ αὐτό (στίχ. 1-3) καί μέ τόν ἐμφύλιο σπαραγμό του (στίχ. 4-5). Τόση θά εἶναι ἡ πτώχεια,ὥστε θά λείπει καί αὐτό τό ψωμί καί τό νερό (στίχ. 1β) καί θά ἀνακηρύτ-τουν γιά ἀρχηγό τους ἕνα τυχόντα, πού θά φαίνεται ὅτι φορεῖ ἕνα καλόἔνδυμα (στίχ. 6).

38

τῶν ἐρειπίων» ὑπογραμμίζει δυνατά τό μέγεθος τῆς ἀναρχίας. Νομίζουμε ὅτι ἡ ἔννοια τοῦἡμιστιχίου εἶναι αὐτή πού δίνει ἡ ἑξῆς μετάφραση: «Γίνε ἀρχηγός μας! Καί βάλε τάξη σ᾽αὐτό τό χάος»! 3,7. Μετά τήν ἐξαφάνιση ἐκείνων πού, κατά τούς διαφόρους τίτλους τους,εἶχαν τό χρέος νά κατευθύνουν τόν λαό, ἡ ἐδῶ ἐκλογή τῶν ἀρχόντων γίνεται μέ ἀμφίβολακριτήρια. Ἔτσι, δέν εἶναι ἐκπλητικό τό ὅτι οἱ περισσότερο λογικοί ἀρνοῦνται μία ἀρχηγία,πού δέν θά ἐγνώριζαν ἄν θά ἐξασκήσουν σωστά.

3,10. Στό Ἑβρ. ὁ στίχ. ἔχει διαφορετικά: «Μακάριος ὁ εὐσεβής γιατί θά εὐημερεῖ, γιατίθά ἀπολαύσει τόν καρπό τῶν ἔργων του». Αὐτός καί ὁ ἑπόμενος στίχ. εἶναι ἕνα στοχαστικόδιάλλειμμα πού ὑπενθυμίζει τόν Ψαλμ. 1. Οἱ στίχ. 10 καί 11 φαίνεται νά ἀποτελοῦν μίαεὐλογία καί μία κατάρα πού εἰσέβαλαν – ἄραγε τυχαίως; – στήν περιγραφή τῆς ἀναρχίας.Οἱ Ο´δίνουν μία ἄλλη, πολύ διαφορετική ἀνάγνωση στόν στίχ. 10. Κατά τήν ἀνάγνωση τῶνΟ´ ἡ παλαιά Ἐκκλησία εἶδε προφητεία περί τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου καί εἰδικά περί τῆςσυλλήψεως καί δεσμεύσεώς του· φέρεται δέ καί εἰς Σοφ. Σολ. 2,12 ὑπό τήν μορφή «ἐνε-δρεύσωμεν τόν δίκαιον, ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστιν». Ἐπειδή ὁ στίχ. κατά τό Ἑβρ. εἶναιγνωμικό πού χαλαρώνει τήν συνοχή καί μειώνει τήν δραστικότητα καί πλαστικότητα τοῦλόγου, γι᾽ αὐτό καί θεωρεῖται ἀπό πολλούς ἑρμηνευτές ὡς γλῶσσα, πράγμα πού δέν δύναταινά εἰπωθεῖ γιά τόν στίχ. κατά τό κείμενο τῶν Ο´. «Εὐλόγως δέ θά ἠδύνατο νά γεννηθῇ ἡ

Ἡ περικοπή μας ἐκφράζει ἀνώμαλη κοινωνική κατάσταση στήν Ἰουδαίακαί λόγω αὐτῆς τῆς καταστάσεως ἐξερράγη κοινωνική ἐπανάσταση, τήνὁποία διαζωγραφίζει ὡς ὡραῖα ὁ προφήτης μας ἐδῶ (βλ. Β. Βέλλα, Θρη-σκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Π.Δ., τόμ. Α . σ. 224 ἑξ.).

5. Ἡ κρίση καί τά αἴτιά της (3,8-15)

3,8Ὅτι αἰνεῖται Ἱερουσαλήμ, καὶἡ Ἰουδαία συμπέπτωκε, καὶ αἱγλῶσσαι αὐτῶν μετὰ ἀνομίας, τὰπρὸς Κύριον ἀπειθοῦντες· διότι νῦνἐταπεινώθη ἡ δόξα αὐτῶν,

9καὶ ἡ αἰσχύνη τοῦ προσώπουαὐτῶν ἀντέστη αὐτοῖς· τὴν δὲἁμαρτίαν αὐτῶν ὡς Σοδόμων ἀνήγ-γειλαν καὶ ἐνεφάνισαν. οὐαὶ τῇψυχῇ αὐτῶν, διότι βεβούλευνται

3,8Γιατί ἀσφαλῶς θά καταρρεύσει ἡ Ἰερουσαλήμ

καί θά πέσει μαζί της καί ἡ Ἰουδαία,

ἐπειδή οἱ γλῶσσες τους λαλοῦν ἄνομα καί στασιάζουν

ἐναντίον τοῦ Κυρίου.Τώρα (ἤδη)

ταπεινώθηκε ἡ δόξα τους·9ἡ ἐντροπή πού φαίνεται

στά πρόσωπά τους μαρτυράει ἐναντίον τους

καί φανερώνουν ἀπροκάλυπτα τίς ἁμαρτίες τους,

Γεν. 18,20-21

19,4-11

39

βουλὴν πονηρὰν καθ᾿ ἑαυτῶν

10εἰπόντες· δήσωμεν τὸν δίκαιον,ὅτι δύσχρηστος ἡμῖν ἐστι· τοίνυν τὰγεννήματα τῶν ἔργων αὐτῶν φά-γονται. 11Οὐαὶ τῷ ἀνόμῳ· πονηρὰ κατὰ τὰἔργα τῶν χειρῶν αὐτοῦ συμβήσεταιαὐτῷ. 12Λαός μου, οἱ πράκτορες ὑμῶν κα-λαμῶνται ὑμᾶς, καὶ οἱ ἀπαιτοῦντεςκυριεύουσιν ὑμῶν· λαός μου, οἱ μα-καρίζοντες ὑμᾶς πλανῶσιν ὑμᾶς καὶτὸν τρίβον τῶν ποδῶν ὑμῶν ταράσ-σουσιν.

ὅπως οἱ Σοδομῖτες. Ἀλλοίμονο σ᾽ αὐτούς,

γιατί κάνουν κακό ἐναντίον τους.10Εἶπαν: «Νά δέσουμε τόν δίκαιογιατί μᾶς εἶναι ἀντίθετος· λοιπόν,θά φᾶνε τά ἔργα πού ἔσπειραν α!

11Ἀλλοίμονο στόν ἀσεβῆ,β

θά τόν εὕρουν ὅσα κάνουν τά χέρια του.

12Λαέ μου! Οἱ δυναστευτές σας σᾶς καταληστεύουν

καί σᾶς κατατυραννοῦν αὐτοί πού σᾶς ἐπιβάλλουν εἰσφορές.

Λαέ μου! Σᾶς πλανοῦν αὐτοί πού σᾶς μακαρίζουν καί ταράσσουν τήν διάβαση

τῶν δρόμων σας.γ

ὑπόπνοια μήπως πρόκειται περί εὐνοήτου ἀντιχριστιανικῆς παραφθορᾶς τοῦ χωρίου ὑπό ἰου-δαϊκῆς χειρός» (Μπρατσιώτης). Βλ. Β. Βέλλα, Τό χωρίον Ἠσ. 3,10 κατά τό κείμενοντῶν Ο´, 1939. 3,11. Αὐτό τό σοφιολογικό ἀξίωμα θυμίζει, μέ ἀφορμή τήν ἀναρχία, ὅτικαθένας θερίζει αὐτό πού ἔσπειρε· βλ. Παρ. 12,14. Ψαλμ. 127,2. 3,12. Στό Ἑβρ. ὁ στίχ.ἔχει: «Τοῦ λαοῦ μου οἱ καταδυναστευτές εἶναι παιδιά καί γυναῖκες κυριαρχοῦν αὐτῶν». Τά«παιδιά», κατά λέξη «θηλάζοντα» (ἑβρ. m, «με῾ωλέλ»), ἀναφέρεται στόν Ἄχαζ, ὁὁποῖος ἀνῆλθε στόν θρόνο εἴκοσι ἐτῶν (Δ Βασ. 16,2) καί πιθανόν ἦταν καί ἀντιβασιλεύς τάτελευταῖα χρόνια τοῦ Ἰωάθαμ. –«Καί γυναῖκες κυριαρχοῦν αὐτῶν». Οἱ Ἰουδαῖοι εἶχαν θλι-βερές ἀναμνήσεις ἀπό τήν κυβέρνηση τῆς Ἀθαλίας, τῆς βασιλίσσης μητέρας (Δ Βασ. 11,1-16). Μπορεῖ ὅμως τόν ὅρο «γυναῖκες» νά ἐκλάβουμε μέ εἰρωνική ἔννοια, ὅτι δηλαδή δηλώνειτήν ἀνικανότητα τῶν κυβερνώντων τῆς ἐποχῆς ἐκείνης· βλ. στίχ. 4. 3,13. Ὁ Γιαχβέ δένὑπερασπίζει τόν λαό του, ἀλλά μάχεται ἐναντίον του!...Ἔχει διαμάχη μέ τόν Ἰούδα καί ἰδι-αίτερα μέ τούς χρηματισμένους ἀρχηγούς του. Ὅμως, μόνη ἡ ἐπέμβαση τοῦ Γιαχβέ μπορεῖνά ἐπαναφέρει τήν τάξη σέ μία χώρα πού ἔγινε παρανάλωμα τῆς ἀναρχίας. Βλ. Ἀμ. 5,18-20. Ὠσ. 4,1-5. Μιχ. 6,1-8. Ἡ ἰδέα αὐτή μιᾶς κρίσεως τοῦ Θεοῦ, εἴτε γιά νά τιμωρήσειτον λαό του (βλ. 2,12) εἴτε γιά νά τόν ἐλευθερώσει ἀπό τούς ἐχθρούς του, θά πάρει σιγά -

α. Στό Ἑβρ. ὁ στίχος ἔχει διαφορετικά: «Μακάριος ὁ εὐσεβής, γιατί θά εὐημερεῖ,γιατί τόν καρπό τῶν ἔργων του θά ἀπολαύσει».

β. «Γιατί θά δυστυχήσει», συμπληρώνει τό Ἑβρ.γ. Ὁλόκληρος ὁ στίχ. στό Ἑβρ. ἔχει: «Τοῦ λαοῦ μου οἱ καταδυναστευτές εἶναι

παιδιά καί γυναῖκες τούς κυριαρχοῦν. Λαέ μου! Οἱ ὁδηγοί σου εἶναι διαφθορεῖς καί δια-ταράσσουν τήν διάβαση τῶν δρόμων σου».

40

13Ἀλλὰ νῦν καταστήσεται εἰς κρί-σιν Κύριος καὶ στήσει εἰς κρίσιν τὸνλαὸν αὐτοῦ·

14Αὐτὸς Κύριος εἰς κρίσιν ἥξει μετὰτῶν πρεσβυτέρων τοῦ λαοῦ καὶμετὰ τῶν ἀρχόντων αὐτοῦ. Ὑμεῖςδὲ τί ἐνεπυρίσατε τὸν ἀμπελῶνά μουκαὶ ἡ ἁρπαγὴ τοῦ πτωχοῦ ἐν τοῖςοἴκοις ὑμῶν;

15 Tί ὑμεῖς ἀδικεῖτε τὸν λαόν μουκαὶ τὸ πρόσωπον τῶν πτωχῶν κα-ταισχύνετε;

13Ἀλλά τώρα, θά σηκωθεῖ ὁ Κύριος νά κρίνει

καί θά στήσει τόν λαό του νά τόν δικάσει.

14Ἔρχεται ὁ ἴδιος ὁ Κύριος νά κρίνει τούς πρεσβυτέρους καί τούς ἄρχοντες τοῦ λαοῦ.

Γιατί, σεῖς (οἱ πρεσβύτεροι καί οἱ ἄρχοντες) ἐρημώσατε τόν ἀμπελώνα μου

καί εἶναι στά σπίτια σας τά ἁρπαγμένα ἀγαθά τῶν πτωχῶν;15Γιατί, σεῖς ἀδικεῖτε τόν λαό μου

καί καταθλίβετε τό πρόσωπο τῶν πτωχῶν;δ

σιγά μία μεγάλη θέση στό προφητικό κήρυγμα. Ἡ ἰδέα αὐτή θά ἑνωθεῖ μέ ἄλλα θέματατῆς μεσσιακῆς διδαχῆς καί θά ἀποτελέσει ἕνα ἀπό τά στοιχεῖα τῆς ἐσχατολογίας, πού θάφθάσει στο κατακόρυφο στούς ἐσχατολογικούς λόγους τοῦ Ἰησοῦ, Ματθ. κεφ. 24. 3,15.Οἱ ἄρχοντες καταχρῶντο τήν δικαστική τους ἐξουσία εἰς βάρος τοῦ λαοῦ, βλ. 1.23.26.5,23. 10,1.2. Λευϊτ. 19,13. Παροιμ. 22,22-23. Τό Ἑβρ. στό τέλος τοῦ στίχ. ἔχει τήνφράση «λέγει Κύριος τῶν δυνάμεων». Τό τέλος αὐτό, ἔτσι ὅπως εἶναι διατυπωμένο, ὑπο-γραμμίζει τήν ἐπισημότητα τῆς προφητείας αὐτῆς.

δ. Κατά τό Ἑβρ. ὁ στίχ.: «Τί σᾶς ἦρθε νά σπάσετε τόν λαό μου καί νά κατασυν-τρίψετε τά πρόσωπα τῶν πτωχῶν; Λέγει ὁ Δεσπότης Κύριος τῶν Δυνάμεων».

Στίς προηγούμενες περικοπές ὁ προφήτης Ἠσαΐας εἶπε γιά κρίση τοῦΘεοῦ πού πρόκειται νά ἐκσπάσει ἐναντίον τῆς Ἰερουσαλήμ καί ὅλης τῆςἸουδαίας, κρίση πρό παντός ἐναντίον τῶν ἀρχόντων τοῦ λαοῦ. Στούς ἐδῶστίχους ἀναφέρονται καί τά αἴτια τῆς κρίσεως αὐτῆς πού εἶναι γενικῶς ἡἁμαρτία (στίχ. 8.9), μάλιστα δέ ἡ κοινωνική ἀδικία καί καταδυνάστευσητῶν ἀδυνάτων ἀπό τούς ἰσχυρούς (στίχ. 12.14-15).

Ἰδιαίτερα μᾶς κάνει ἐντύπωση ἡ μεγάλη ἁμαρτία τῶν Ἰουδαίων, ἡστροφή τους ἐναντίον τοῦ κατ᾽ ἐξοχήν «δικαίου», τόν Ὁποῖον μάλιστα θέ-λουν νά φονεύσουν (στίχ. 10· «δήσωμεν», ἐνῶ ὁ Κλήμης ὁ Ἀλεξ. διαβάζει«ἄρωμεν»). Βλ. καί Σοφ. Σολ. 2,12. Στό χωρίο αὐτό ἡ Ἐκκλησία μαςεἶδε προφητεία περί τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ καί εἰδικάπροφητεία περί τῆς συλλήψεως καί δεσμεύσεώς του («δήσωμεν»).

Μιχ. 6,1-5

Ὠσ. 4,1-5

Ἠσ. 5,1-7

Ἀμ. 2,7

41

6. Ἐναντίον τῆς ἀλαζονείας τῶν γυναικῶν τῆς Ἰερουσαλήμ (3,16-4,1)

3,16Τάδε λέγει Κύριος· ἀνθ᾿ ὧνὑψώθησαν αἱ θυγατέρες καὶ ἐπο-ρεύθησαν ὑψηλῷ τραχήλῳ καὶ ἐννεύμασιν ὀφθαλμῶν καὶ τῇ πορείᾳτῶν ποδῶν ἅμα σύρουσαι τοὺςχιτῶνας καὶ τοῖς ποσὶν ἅμα παί-ζουσαι,

17καὶ ταπεινώσει ὁ Θεὸς ἀρχούσαςθυγατέρας Σιών, καὶ Κύριος ἀπο-καλύψει τὸ σχῆμα αὐτῶν

18ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ καὶ ἀφελεῖΚύριος τὴν δόξαν τοῦ ἱματισμοῦαὐτῶν καὶ τοὺς κόσμους αὐτῶνκαὶ τὰ ἐμπλόκια καὶ τοὺς κοσύμ-βους καὶ τοὺς μηνίσκους

3,16 Τά ἑξῆς λέγει ὁ Κύριος: «Ἐπειδή οἱ γυναῖκες τῆς Ἰερουσα-

λήμ εἶναι τόσο ὑπερήφανες καί βαδίζουν μέ ὑψηλό τράχηλο ρίπτοντας προκλητικές ματιές

σέρνοντας συγχρόνως τά φορέματά τους

καί παίζοντας τά πόδια τους,α17θά ταπεινώσει ὁ Θεός

τίς ἀρχόντισσες γυναῖκες τῆς Ἰερουσαλήμ

καί ὁ Κύριος θά τίς παραδώσει σέ ἀτίμωση.β

18Ἐκείνη τήν ἡμέρα θά ἀφαιρέσειὁ Κύριος τήν μεγαλοπρέπεια τοῦστολισμοῦ τους· (θά ἀφαιρέσει) τάκοσμήματα τῶν πλεξίδων τους καίτούς κροσσούς τῶν ρούχων τους· τάστολισμένα καλύμματα τῆς κεφαλῆςτους,

3,16-24. Ἡ προφητεία αὐτή ἔχει κατ᾽ ἀρχήν ὡς στόχο τήν πολυτέλεια καί τόν πλοῦτοτῶν γυναικῶν, πού εἶναι προσβολή τῆς ἀξιοπρέπειας τῶν πτωχῶν. Ὁ Ἡσαΐας δέν φαίνεταινά εἶχε διαφορετική γνώμη γιά τίς ἐπιδεξιομανεῖς κυρίες τῆς Ἰερουσαλήμ ἀπό τήν γνώμητοῦ Ἀμώς περί τῶν κυριῶν τῆς Σαμάρειας (Ἐμ. 4,1). Κατά τήν περικοπή μας δέν εἶναιμόνο ἔνοιχοι οἱ ἄρχοντες. Καί τά ὀλιγώτερο ὑπεύθυνα στρώματα τῆς κοινωνίας ἔχουν καίαὐτά θιγεῖ ἀπό τό κακό. Ἡ ἐδῶ περικοπή δίνει τόν μεγαλύτερο κατάλογο τοῦ γυνεικείουστολισμοῦ στήν Π.Δ. Δέν μποροῦν νά ἀναγνωρισθοῦν ἀκριβῶς ὅλα τά στολίδια τά ἀναφε-ρόμενα ἐδῶ, τά ὁποῖα, ἄς σημειωθεῖ ὅτι ἀπό μερικούς ἑρμηνευτές θεωροῦνται ὡς προσθήκη(βλ. BJ). Πραγματικά, ἡ ἀναγνώριση ἑκάστου τῶν ἐδῶ ἀντικειμένων εἶναι ἀβεβαία· δένεἶναι ὅμως ἀβεβαία ἡ γενική ἔννοια τοῦ τεμαχίου μας. Ἐπίσης, λέξεις τῆς ἐδῶ προφητείαςφαίνεται νά κάνουν ὑπαινιγμό σέ εἰδωλολατρικές πρακτικές καί μαγεῖες ξένης προελεύσεως.

α. «... Μέ εὐστροφία περιπατοῦν (σειοῦνται καί λυγιοῦνται) καί τρίζουν μέ τά ψέλ-λια τῶν ποδῶν τους», λέει τό Ἑβρ.

β. «Ὁ Γιαχβέ θά ξεσκεπάσει τά ἀπόκρυφα μέλη τους» (ἑβρ. t, «παθεχέν»),λέγει συγκεκριμένα τό ἑβρ.

Ἠσ. 32,9-14

Ἀμ. 4,1-3

Ἀμ. 8,10

42

19καὶ τὸ κάθεμα καὶ τὸν κόσμοντοῦ προσώπου αὐτῶν

20καὶ τὴν σύνθεσιν τοῦ κόσμου τῆςδόξης καὶ τοὺς χλιδῶνας, καὶ τὰψέλια καὶ τὸ ἐμπλόκιον καὶ τὰπεριδέξια καὶ τοὺς δακτυλίους καὶτὰ ἐνώτια

21καὶ τὰ περιπόρφυρα καὶ τὰ με-σοπόρφυρα 22καὶ τὰ ἐπιβλήματα τὰ κατὰ τὴνοἰκίαν καὶ τὰ διαφανῆ Λακωνικὰ

23καὶ τὰ βύσσινα καὶ τὰ ὑακίν-θινα καὶ τὰ κόκκινα καὶ τὴν βύσ-σον, σὺν χρυσῷ καὶ ὑακίνθῳσυγκαθυφασμένα καὶ θέριστρακατάκλιτα.

19τά στολίδια τοῦ στήθους τους καίτούς καλλωπισμούς τοῦ προσώπουτους. 20(Θά ἀφαιρέσει) ὅλες τίς συλλογέςτῶν λαμπρῶν ἱματίων· καί τά κο-σμήματα τῶν τραχήλων καί τά βρα-χιόλια καί τούς κεφαλοδέσμους καίτά βραχιόλια πού ἔβαζαν στό δεξίτους χέρι καί τά δακτυλίδια καί τάσκουλαρίδια τῆς μύτης 21καί τά ροῦχα μέ τήν πορφυρᾶ γιρ-λάντα καί τά ὑφασμένα μέ πορφύρα22καί τά ἐπανωφόρια πού φοροῦν στόσπίτι καί τά διαφανῆ ἀπό τήν Λακω-νία ὑφάσματα,

23καί τά βύσσινα καί τά βελουδένιακαί τά κατακόκκινα καί τά ἀπόλεπτό πολύτιμο λινό ὑφάσματα πούἔχουν ὑφανθεῖ μέ χρυσό καί ὑάκινθο(πολύτιμος λίθος κυανοῦ χρώματος)καί τά θερινά πέπλα (πού τούς χρη-σίμευαν) γιά νά (τούς) προφυλάττουνἀπό τίς ἡλιακές ἀκτῖνες.γ

3,16. Μέ τό ἐπορεύθησαν ὑψηλῷ τραχήλῳ δηλώνεται ἡ ἀλαζονική ὑπερηφάνεια τῶν γυ-ναικῶν αὐτῶν. Τό προκλητικό βάδισμά τους καί τά βλέμματα (ματιές) γίνονται γιά νά ἑλκύ-σουν τούς ἄνδρες. 3,17. Στό Ἑβρ. ὁ στίχ. ἔχει: «Ὁ Κύριος θά ρίψει κασίδα στήν χωρίστρατῶν θυγατέρων Σιών καί ὁ Γιαχβέ θά ξεσκεπάσει τά ἀπόκρυφα μέλη τους». Οἱ φιλάρεσκεςαὐτές γυναῖκες θά τιμωρηθοῦν μέ ἀτίμωση ἀπό ξένους κατακτητές. Γιά τήν κοπή τῶνμαλλιῶν ὡς ἕνα σημεῖο ἐντροπῆς βλ. 7,20. Ἡ λ. σχῆμα τῆς μεταφράσεως τῶν Ο´στόνστίχ. μας χρησιμοποιεῖται εὐφημιστικῶς εἰς δήλωση τοῦ γυναικείου αἰδοίου (ἑβρ. t,«παθεχέν»). 3,18. Τά ἐμπλόκια καί τούς κοσύμβους. Ἦταν ἴσως ἁλυσσιδίτσες ἤ μπρούν-ζινα κουδουνάκια, πού ἔφεραν στά πόδια. Ἔτσι ἔχουμε «τήν δόξα τῶν τριζόντων στο-λισμῶν», πού λεει τό Ἑβραϊκό στόν στίχ. μας. – Μηνίσκους. Ἀπό τόν λαιμό ἐφέροντοκρεμασμένοι ἥλιοι καί ἡμισέληνοι. 3,19. Γιά δείγματα τῶν γυναικείων κοσμημάτων ἀνα-σκαφέντων στήν Παλαιστίνη βλ. B. Mazar, et al. (eds.), Views of the Biblical World (NY, 1961)

3, 22. 3,19. Κάθεμα. «Κρεμαστά κοσμήματα», λέγει τό Ἑβρ. (tpn, «νετιφώθ»). Πι-

γ. Μερικοί στολισμοί τῶν φιλάρεσκων γυναικῶν πού ἀναφέρονται στούς παραπάνω

στίχους φέρονται διαφορετικά στό Ἑβρ.

43

24Καὶ ἔσται ἀντὶ ὀσμῆς ἡδείας κο-νιορτός, καὶ ἀντὶ ζώνης σχοινίῳζώσῃ καὶ ἀντὶ τοῦ κόσμου τῆς κε-φαλῆς τοῦ χρυσίου φαλάκρωμαἕξεις διὰ τὰ ἔργα σου καὶ ἀντὶ τοῦχιτῶνος τοῦ μεσοπορφύρου περι-ζώσῃ σάκκον.

25Καὶ ὁ υἱός σου ὁ κάλλιστος, ὃνἀγαπᾷς, μαχαίρᾳ πεσεῖται, καὶ οἱἰσχύοντες ὑμῶν μαχαίρᾳ πε-σοῦνται. Καὶ ταπεινωθήσονται

24Καί τότε θά συμβεῖ:Ἀντί τῆς εὐχάριστης

εὐωδίας τῶν ἀρωμάτων θά ἔχεις σκόνη·

ἀντί τῆς πολύτιμης ζώνης θά ζωστεῖς μέ σχοινί·

καί ἀντί τοῦ χρυσοῦ στολισμοῦ τῆς κεφαλῆς

θά ἔχεις φαλάκρα γιά τά (πονηρά) ἔργα σου·

καί ἀντί τοῦ ὑποκαμίσου τοῦ ὑφα-σμένου μέ πορφύρα θά περιζωστεῖς

μέ (τρίχινο) σάκκο.25Καί τό παιδί σου τό καλό,

πού ἀγαπᾶς, θά πέσει μέ μαχαίρι·

καί οἱ δυνατοί σου ἄνδρεςθά πέσουν μέ μαχαίρι

καί θά συντριβοῦν.

θανόν τά κοσμήματα αὐτά ἦταν ἀπό μαργαριτάρια. 3,20 Χλιδῶνας. Τό Ἑβρ. λέει td(«τσε῾αδώθ»), πού σημαίνει «βραχιόλια τοῦ ἀστραγάλου». – Ἐμπλόκιον. Τό Ἑβρ. λέει«οἱ οἶκοι τῆς ψυχῆς» (Ἑβρ. p b, «βατέ χαννέφες»), πού ἐβεβαίωνε μία μαγική προ-στασία σ᾽αὐτούς πού τό ἔφεραν. Βλ. τό «σακκίδιο τῶν ζώντων», πού μνημονεύεται στό ΑΒασ. 25,29. – Δακτυλίους. Χρησίμευαν ὡς σφραγίδα καί συνήθως ἔφερε τό ὄνομα τοῦἰδιοκτήτου του. 3,22. Ἑορταστικά ροῦχα, πού ἔπρεπε νά εἶναι λευκά, βλ. Ζαχ. 3,4. – ΤόἙβρ. στό τέλος τοῦ στίχ. ὁμιλεῖ γιά («βε-χα-χαριτίμ»), πού εἶναι κομμάτι ἀπόὕφασμα ἤ ἀπό δέρμα, ὅπου ἔβαζαν τά χρήματά τους (βλ. Δ´Βασ. 5,23), τό πορτοφόλι.3,23. Τό Ἑβρ. ὁμιλεῖ πρῶτον γιά n («χαγκιλγιωνίμ»), πού σημαίνει «καθρέπτες» ἤκαλύτερα κομμάτι ὑφάσματος λίγο ἤ πολύ διαφανές. Εἶναι αὐτό πού μετέφρασαν οἱ Ο´ ὡςτά διαφανῆ Λακωνικά (στίχ. 22). – Τό Ἑβρ. πάλι ὁμιλεῖ ἐδῶ γιά tpn («τσενιφώθ»), κε-φαλομάντηλα. 3,24. Οἱ ἐνδείξεις τοῦ στίχ. ἀναφέρονται σέ μεταχειρήσεις πού ἐπέβαλαν σέαἰχμαλώτους, ὅπως ἀπεικονίζονται συνήθως σέ ἀσσυριακά ἀνάγλυφα. – Ἀντί τοῦ κόσμουτῆς κεφαλῆς τοῦ χρυσίου, φαλάκρωμα ἕξεις. «Ἀντί κομμώσεως φαλάκρα», λέει τό Ἑβρ.Ἕνα κομψό χτένισμα ἦταν σημεῖο πλούτου καί εὐγένειας. Οἱ γυναῖκες ἠσχολοῦντο ἐπιμελῶςμέ τό χτένισμα τῶν μαλλιῶν τους, τέχνη πού πιθανόν ἦλθε ἀπό ξένη χώρα. Ἡ κόμμωσηπεριγράφεται ἐδῶ ὡς κόσμος (q qm, «μικσέ κορχά»). Ἐπιμελημένες κομμώσειςτῆς κεφαλῆς εὑρέθησαν σέ παραστάσεις τῆς χαναανιτικῆς θεᾶς Ashtoreth (B. Mazar, et al.

(eds.), Views of the Biblical World (NY, 1961) 3, 23). Τό τέλος τοῦ ἡμιστιχ. στό Ἑβρ. ἔχει:«Καί στίγμα ἀντί ὡραιότητος». – Σάκκον. Καί στό Ἑβρ. ὁμοίως (q, «σάκ»). Χονδρόὕφασμα, ἀπό τό ὁποῖο κατασκεύαζαν τούς σάκκους, βλ. Γεν. 42,25 κ.ἄ. Ἦταν ὅμως καί

Ἀμ. 8,10

44

26καὶ πενθήσουσιν αἱ θῆκαι τοῦκόσμου ὑμῶν, καὶ καταλειφθήσῃμόνη καὶ εἰς τὴν γῆν ἐδαφισθήσῃ.

4,1Kαὶ ἐπιλήψονται ἑπτὰ γυ-ναῖκες ἀνθρώπου ἑνὸς λέγουσαι·τὸν ἄρτον ἡμῶν φαγόμεθα καὶ τὰἱμάτια ἡμῶν περιβαλούμεθα πλὴντὸ ὄνομα τὸ σὸν κεκλήσθω ἐφ᾿ἡμᾶς, ἄφελε τὸν ὀνειδισμὸν ἡμῶν.

26Καί θά πενθήσουν οἱ θῆκες τοῦ πολύτιμου στολισμοῦ σας·θά μείνεις μόνη (Ἰερουσαλήμ) καί κατεδαφισμένη στήν γῆ.δ

4,1Τότε ἑπτά γυναῖκες θά συλλά-βουν ἕνα ἄνδρα καί θά τοῦ ποῦν: Θάτρῶμε τό δικό μας ψωμί καί θάφορᾶμε τά δικά μας ροῦχα· μόνο νάφέρουμε τό ὄνομά σου, πάρε τό ὄνει-δός μας».

ἕνα ὕφασμα μετανοίας ἤ πένθους, πού τό ἔφεραν στό γυμνό τους σῶμα· βλ. 20,2. Γεν.37,34. Γ´ Βασ. 20,31. 21,27. Ἀμ. 8,10 κ.ἄ. 3,26. Καί πενθήσουσιν αἱ θῆκαι τοῦ κό-σμου ὑμῶν. «Καί οἱ πύλες της θά στενάξουν καί θά πενθήσουν», λέγει τό Ἑβρ. Ἡ μνείατῶν θυρῶν (βλ. Θρ. 1,4. 2,9), ὅπως ἀλλοῦ τῆς χώρας (24,4. 33,9. Ὠσ. 4,3. Ἰωήλ 1,10),τῶν βοσκοτόπων (Ἀμ. 1,2), τῶν τοιχῶν (Θρ. 2,8), ἀποδίδουν πιό ἐντυπωσιακά τήν εἰκόνατῆς χήρας καθημένης κατά γῆς καί κλαιούσης τόν χαμό τῶν παιδιῶν της. 4,1. Λόγω τῆςἀπωλείας τῶν ἀνδρῶν στό πόλεμο, «ἑπτά γυναῖκες» – παρά τά ἀνατολικά ἤθη – θά συλ-λαμβάνουν στόν δρόμο ἕνα τυχαῖο ἄνδρα καί θά τόν ἀπαιτοῦν γιά σύζυγό τους· δέν θά ζητοῦνἀπό αὐτόν τήν συντήρησή τους, ἀλλά τόν θέλουν μόνον γιά νά ἀποφύγουν τό ὄνειδος τῆςχηρείας καί τῆς ἀτεκνίας, ὅπως πραγματικά ἔτσι, ὡς ὄνειδος, ἐθεωροῦντο αὐτά τά δύο(32,9-14). Αὐτό τό βάδισμα τῶν γυναικῶν φαίνεται νά ἀνταποκρίνεται στό βάδισμα τῶνἀνδρῶν στό προηγούμενο κεφάλαιο (3,6-7). Οἱ ἄνδρες ἐζήτουν ἕνα ἀρχηγό, οἱ γυναῖκες ζη-τοῦν ἕνα προστάτη καί ἕνα σύζυγο. Οἱ ὑπερήφανες θυγατέρες τῆς Ἰερουσαλήμ θά γίνουνπαλλακίδες. – Ἑπτά γυναῖκες. Ὁ ἀριθμός 7, πού εἶναι ἀριθμός πληρότητος, σημαίνει ἐδῶἀπλῶς ἕνα μεγάλο ἀριθμό. – Πλήν τό ὄνομα τό σόν κεκλήσθω ἐφ᾿ ἡμᾶς. Στήν πραγμα-

δ. «Οἱ πύλες της θά στενάζουν καί λεηλατημένη θά κεῖται στό ἔδαφος», κατά τόἙβρ.

Ὁ προφήτης Ἠσαΐας ἀφοῦ καυτηρίασε τήν ἀλαζονεία τῶν ἀνδρῶν (2,10ἑξ. 17) στηλιτεύει τώρα ἐδῶ στήν περικοπή μας τήν ματαιοδοξία τῶν γυ-ναικῶν. Ἐλέγχοντας δέ μέ ρητορική δύναμη τήν ματαιοδοξία αὐτή τῶν γυ-ναικῶν μᾶς δίνει μιά ἰδέα τῆς γυναικείας μόδας τῆς ἐποχῆς του (στίχ. 18ἑξ.). Ὁ Προφήτης προφητεύει τήν ἀτίμωση τῶν φιλαρέσκων γυναικῶν(στίχ. 17· «Κύριος ἀποκαλύψει τό σχῆμα αὐτῶν») καί ὅτι θά ἔρθει τόσηἔλλειψη ἀνδρῶν ἀπό τήν καταστροφή τους σέ πόλεμο, ὥστε ἑπτά γυναῖκεςθά πιάνουν στόν δρόμο ἕνα τυχαῖο ἄνδρα ἀπαιτώντας ἀπ᾽ αὐτόν νά γίνειἄνδρας τους, γιά νά ἀποφύγουν τό ὄνειδος τῆς ἀτεκνίας, χωρίς μάλιστα ὁἄνδρας αὐτός νά ἔχει τήν ὑποχρέωση τῆς συντηρήσεώς τους (στίχ. 4,1).

45

7. Ἡ μελλοντική σωτηρία τῶν ἐκλεκτῶν (4,2-6)

τικότητα, ἡ γυναίκα δέν ἔπαιρνε τό ὄνομα τοῦ συζύγου· αὐτό ἀναγγελόταν ἁπλᾶ κατά τήντέλεση τοῦ γάμου, πράγμα τό ὁποῖο ἐσήμαινε ἕνα δικαίωμα κατοχῆς καί ἕνα καθῆκον προ-στασίας (Ἐξ. 21,10). Ἡ θέση μιᾶς γυναίκας μή παντρεμένης θεωρεῖτο πάντοτε ὡς θλιβερήκαί ἀτιμωτική (Δευτ. 25,5-6· βλ. Ἠσ. 54,1). Γιά νά ξεφύγουν ἀπό τήν κατάσταση πούπεριγράφει ὁ προφήτης μας ἔφθασαν, ὅπως εἴπαμε, σέ πράξη ἀνάγκης, στό νά δεσμευθοῦναὐτές οἱ ἴδιες τά ἀναγκαῖα τῆς διατροφῆς κάποιου ἀνδρός, ἀρκεῖ αὐτός νά θελήσει νά γίνεισύζυγός τους.

4,2-6. Κατά μερικούς νεωτέρους ἐξηγητές (Duhm, Cheyne, Marti, Elliott Binns κ.ἄ.) οἱἰδέες πού ὑπόκεινται σ᾽ αὐτό τό ποίημα εἶναι τῆς μεταιχμαλωσιακῆς ἐποχῆς καί λίγο πρίνἀπό αὐτήν. Ἡ ἔμφαση τῆς ἁγιότητας τῶν κατοικούντων στήν Σιών, τό ἐνδιαφέρον γιά τήνἴδια τήν Ἰερουσαλήμ, ἡ ὑπόσχεση γιά ἄφθονη εὐφορία, ὅλα αὐτά δεικνύουν μία βραδυτέραχρονολογία τοῦ ποιήματος. Ἀπό τήν ἄλλη ὅμως πλευρά, ἔχουμε στήν περικοπή μας ἠσαΐειοτόνο καί χρῶμα καί ἠσαΐειους ἰδέες, ὅπως κυρίως ἡ διαφυγή τῆς καταστροφῆς ἑνός μικροῦἀριθμοῦ καί τοῦ ἐξαγνισμοῦ του. Πάντως ἀπό τοῦ 2,1-4,5 ἔχουμε ἑνιαῖο λόγο, ἀρχόμενοκαί τελευτῶντα κατά παρόμοιο τρόπο (βλ. Π. Μπρατσιώτου, μνημ. ἔργο, σελ. 80). Ἡ πε-ρικοπή προσμένει μέ χαρά τήν ἐποχή πού ἡ θεία κρίση θά καθαρίσει τήν Σιών ἀπό πάνταμολυσμό. Σ᾽ αὐτή τήν ἡμέρα, ὅπως στόν καιρό τῆς Ἐξόδου ἀπό τήν Αἴγυπτο, ἡ παρουσία

4,2Τῇ δὲ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ἐπιλάμ-ψει ὁ Θεὸς ἐν βουλῇ μετὰ δόξηςἐπὶ τῆς γῆς τοῦ ὑψῶσαι καὶ δοξά-σαι τὸ καταλειφθὲν τοῦ Ἰσραήλ·

3καὶ ἔσται τὸ ὑπολειφθὲν ἐνΣιών, καὶ τὸ καταλειφθὲν ἐνἹερουσαλὴμ ἅγιοι κληθήσονται,πάντες οἱ γραφέντες εἰς ζωὴν ἐνἹερουσαλήμ·

4ὅτι ἐκπλυνεῖ Κύριος τὸν ῥύποντῶν υἱῶν καὶ τῶν θυγατέρωνΣιὼν καὶ τὸ αἷμα ἐκκαθαριεῖ ἐκμέσου αὐτῶν ἐν πνεύματι κρίσεωςκαὶ πνεύματι καύσεως.

4,2 Τήν ἐποχή ἐκείνη (τήν μεσ-σιακή) θά λάμψει ὁ Θεός μέ σοφίακαί δόξα πάνω στήν γῆ, γιά νά ἀνυ-ψώσει καί δοξάσει τούς Ἰσραηλῖτεςποὔχουν ἀπομείνει.α

3Τότε, αὐτοί πού ἀπόμειναν στήνΣιών καί καταλείφθηκαν στήνἸερουσαλήμ, θά καλοῦνται «ἅγιοι»,ὅλοι οἱ γραμμένοι γιά τό βιβλίο τῆςζωῆς στήν Ἰερουσαλήμ.

4Ὅταν ὁ Κύριος θά ἔχει ἀποπλύ-νει τόν μολυσμό τῶν υἱῶν καί τῶνθυγατέρων τῆς Σιών καί θά ἔχει κα-θαρίσει ἀπό ἀνάμεσά τους τά ἐγκλή-ματα τῶν φόνων μέ τήν πνοή τῆςθείας ὀργῆς, πού καθαρίζει καί ἐξα-φανίζει.

α. Στό Ἑβρ. ὁ στίχ. ἔχει διαφορετικά: «Κατά τήν ἡμέρα ἐκείνη ὁ βλαστός τοῦΚυρίου θά εἶναι στόλισμα καί τιμή, καί ὁ καρπός τῆς χώρας θά ἀποτελεῖ ὑπερηφάνειακαί δόξα γιά τούς διασωθέντας ἐκ τοῦ Ἰσραήλ».

Ἰερ. 23,5-6

Ζαχ. 3,8. 6,12

Ἠσ. 52,1. 60,21

46

5Kαὶ ἥξει, καὶ ἔσται πᾶς τόποςτοὺς ὄρους Σιὼν καὶ πάντα τὰ πε-ρικύκλῳ αὐτῆς σκιάσει νεφέληἡμέρας καὶ ὡς καπνοῦ καὶ ὡςφωτὸς πυρὸς καιομένου νυκτός,καὶ πάσῃ τῇ δόξῃ σκεπασθήσεται·

6καὶ ἔσται εἰς σκιὰν ἀπὸ καύμα-τος καὶ ἐν σκέπῃ καὶ ἐν ἀπο-κρύφῳ ἀπὸ σκληρότητος καὶὑετοῦ.

5Θά ἔρθει ὁ Κύριος! Καί τότε θάσυμβεῖ σ᾽ ὅλο τό χῶρο τοῦ ὄρουςΣιών καί σ᾽ ὅλα τά τριγύρω του νάτά σκιάσει νεφέλη τήν ἡμέρα καί σάνκαπνός καί σάν λάμψη καιομένηςφωτιᾶς τήν νύκτα. Μέ κάθε δόξα θάσκεπαστεῖ ἡ Σιών.

6 Καί (ἡ νεφέλη καί ἡ δόξα Κυ-ρίου) θά χρησιμεύει ὡς σκιά ἀπό τόκαῦμα τοῦ ἥλιου καί ὡς σκέπη καίκαταφύγιο ἀπό ραγδαία βροχή.

τοῦ Θεοῦ θά καθίσταται φανερή ἀπό ἕνα σύννεφο τήν ἡμέρα καί ἀπό ἕνα στύλο πυρός τήννύκτα. 4,2. Ἐν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ. Τόν καιρό πού θά ἐκλέξει ὁ Γιαχβέ, ὅταν θά ἐκπληρώσειτούς σκοπούς του γιά τή Σιών (1,26-27).– Ἐπιλάμψει ὁ Θεός... Οἱ Ο´ μέ τήν μετάφρασήτους αὐτή θά ἐννοοῦν κάποια θεοφάνεια κατά τήν μεσσιακή ἐποχή. Τό Ἑβρ. ἔχει ὁ «βλα-στός (ἑβρ. m, «τσέμαχ») τοῦ Κυρίου». Τό «βλαστός» σημαίνουν (α) τόν Μεσσία (Ἰερ.23,5.33,15. Ζαχ. 3,8. 6,12. Ψαλμ. 131,17), ἤ (β) τό «ὑπόλοιπο» (τό «λεῖμμα») τοῦἸσραήλ (βλ. τό ἀκολουθοῦν σχόλιο), συγκρινόμενο μέ τήν ἔκφραση αὐτή πρός ἕνα δένδρο,πού ἀναγεννᾶται στό ἔδαφος τῆς Παλαιστίνης. Ἔτσι στόν στίχ. μας κατά τό Ἑβρ. ἔχουμεκαί τήν φράση ὁ «καρπός τῆς χώρας», πού τίθεται παραλλήλως πρός τόν «βλαστόν τοῦΚυρίου». Ἡ φράση αὐτή μόνη της μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὅτι ἀναφέρεται σέ μία ἀνανέωση τῆςφύσεως, πού θά χαρακτηρίζει τήν ἰδεατή Ἰουδαία τοῦ μέλλοντος (30,23 ἑξ. 32,15 ἑξ. 35,1ἑξ. Ὡσ. 2,23. Ἀμ. 9,13 ἑξ. Ἰωήλ 4,18. Ἰεζ. 47,1 ἑξ.). Κατ᾽ ἀρχήν ἡ ἑρμηνευόμενη φράσησημαίνει τήν εὐημερία πού θά ἀκολουθήσει τήν γενική καταστροφή καί ἡ ὁποία εὐημερίαπεριγράφεται στούς χρησιμοποιούμενους ὅρους γιά τήν εὐφορία τῶν μεσσιανικῶν χρόνων(Ἀμ. 9,13 ἑξ. Ἠσ. 61,11. Ψαλμ. 71,16). Ἡ προοπτική ὅμως τοῦ προφήτου ἐκτείνεταιὁμοίως καί στήν ἀναγέννηση τοῦ λαοῦ, ὁ ὁποῖος, μειωμένος κατ᾽ ἀρχάς σέ ἕνα «ὑπόλοιπο»,θά γίνει «σπέρμα», κληθέν γιά ἕνα ἔνδοξο μέλλον. Ὁ ὅρος τελικά θά ἐφαρμοσθεῖ στό Ἴδιοτό Πρόσωπο τοῦ Μεσσίου. Οἱ στίχ. 2-6, ἤ μόνο οἱ 4-6, θεωροῦνται γενικά ὡς μία μεταιχ-μαλωσιακή σύνθεση. 4,3. Τό καταλειφθέν ἐν Σιών, τό «σπέρμα» (ἑβρ. d, «σαρίδ»)·βλ. σχόλ. εἰς 1,9. Ὁ ἄπιστος Ἰσραήλ θά τιμωρηθεῖ. Ἀλλά, ἐπειδή ὁ Θεός ἀγαπᾶ τόν λαό

Ἡ μικρά αὐτή περικοπή εἶναι μιά μεσσιακή προφητεία· προαναγγέλλειτήν σωτηρία καί τήν δόξα πού θά ἔρθει κατά τήν ἐποχή τοῦ Μεσσίου στούςλίγους ἐκείνους πού θά ἀποδειχθοῦν πιστοί καί ἐκλεκτοί. Ἀντίθετα πρός τήνμάταιη ἀνθρώπινη λαμπρότητα καί δόξα τῶν Ἰσραηλιτῶν, τήν ὁποία ἤλεγξεὁ Προφήτης (βλ. 2,10 ἑξ. 17. 3,16 ἑξ.), ὁ Θεός θά δοξάσει («ἐπιλάμψει»)τό κατάλοιπο τοῦ Ἰσραήλ (στίχ. 2), αὐτούς, δηλαδή, πού ἐκαθάρθησαν μέτήν κρίση (βλ. 2,5 ἑξ. 3,8 ἑξ.) καί διασώθηκαν ἀπ᾽ αὐτήν. Nέα δέ σχέση,

Ἐξ. 13,21-22

Ἀποκ. 7,15-16

Ἠσ. 25,4-5

47

λαμπρή καί δοξασμένη, θά ὑπάρχει μεταξύ τοῦ Θεοῦ καί τοῦ καταλοίπουαὐτοῦ, σχέση πού εἰκονίζεται ἐδῶ μέ τήν παλαιή δόξα τοῦ Ἰσραήλ κατάτήν καθοδήγησή του ἀπό τόν Θεό στήν ἔρημο (στίχ. 5). Ὅπως τότε κα-θοδηγοῦσε ὁ Θεός τόν Ἰσραήλ κατά τήν πορεία του στήν ἔρημο καί δήλωνετήν πρός αὐτόν προστασία του μέ «στύλο νεφέλης» τήν ἡμέρα καί μέ«στύλο πυρός» τήν νύκτα (βλ. Ἐξ. 13,21. 14,19. 40,28. Ἀριθμ. 10,34.14,14), ἔτσι καί τώρα θά καθοδηγεῖ καί θά προστατεύει τούς πιστούς σ᾽Αὐτόν.

Ἀπό τό «ἐπιλάμψει ὁ Θεός» κατά τήν ἡμέρα ἐκείνη (στίχ. 2), φαίνεταιὅτι «οἱ Ο´ θά ἐνεῖδον ἐνταῦθα θεοφάνειάν τινα τῆς μεσσιακῆς ἐποχῆς» (Π.Μπρατσιώτης).

του, ἕνα μικρό «ὑπόλοιπο» θά ξεφύγει ἀπό τό σπαθί τῶν εἰσβολέων. Τό θέμα, γνωστό ἤδηἀπό τόν Ἀμώς (3,12. 5,15. 9,8-10), ἐπαναλαμβάνεται ἀπό τόν Ἠσ. (4,2-3. 6,13. 7,3καί 10,19-21. 28,5-6. 37,4 [(= Δ Βασ. 19,4· 37,31-32· βλ. Μιχ. 4,7. 5,2. Σοφ. 2,7.9.3,12. Ἰερ. 3,14. 5,18. Ἰεζ. 5,3.9). Κατοικοῦν στήν Ἰερουσαλήμ αὐτό τό «ὑπόλοιπον»,καθαρμένο καί πιστό πιά στό ἑξῆς, θά γίνει ἐκ νέου ἕνα ἰσχυρό ἔθνος. Μετά τήν καταστροφήτοῦ 586 ἐμφανίζεται μία νέα ἰδέα: Τό «ὑπόλοιπο» θά βρεθεῖ μεταξύ τῶν ἐξορίστων (Ἰεζ.12,16. Βαρ. 2,13) καί ἐκεῖ στήν ἐξορία οἱ ταλαιπωρηθέντες θά μεταστραφοῦν (Ἰεζ. 6,8-10· βλ. Δευτ. 30,1-2)· ὁ Θεός τότε θά συναθροίσει τό «ὑπόλοιπο» γιά τήν μεσσιακή ἀπο-κατάσταση (Ἠσ. 11,11.16. Ἰερ. 23,3. 31,7. 50,20. Ἰεζ. 20,37. Μιχ. 2,12-13). Μετάτήν ἐπιστροφή ἀπό τήν αἰχμαλωσία, τό «ὑπόλοιπο», θά ἀπιστήσει ἐκ νέου καί γι᾽ αὐτό πάλιθά κτυπηθεῖ καί θά καθαρισθεῖ (Ζαχ. 1,3. 8,11. Ἀγ. 1,12. Ἀβ. 17 = Ἰωήλ 3.5. Ζαχ. 13,8-9. 14,2). Στήν πραγματικότητα ὁ Χριστός θά εἶναι τό ἀληθινό «Σπέρμα», πού θά προέλθειἀπό τό «ὑπόλοιπο» τοῦ νέου καί ἐξαγνισθέντος Ἰσραήλ (Ἠσ. 11,1.10· βλ. 4,2. Ἰερ. 23,3-6). Ἀντίθετα ἀπό τό Ἰσραήλ τά εἰδωλολατρικά κράτη δέν θά ἔχουν «ὑπόλοιπο»· βλ. Ἠσ.14,22.30. 15,9. 16,14. Ἰεζ. 21,37. Ἀμ. 1,8. Ἀβ. 18. – Οἱ γραφέντες εἰς ζωήν ἐν Ἰερου-σαλήμ. Τά ὀνόματά τους καταγράφονται μεταξύ τῶν ζώντων στό βιβλίο τῆς ἀπογραφῆςτοῦ Θεοῦ· τά χωρία Δαν. 12,1 καί Μαλ. 3, 16 ἀναφέρονται σέ αὐτό τό βιβλίο τῆς ζωῆς.Ἐδῶ πραγματικά ἔχουμε μία ἀπό τίς βάσεις τῆς παρουσιάσεως τοῦ βιβλίου τῆς ζωῆς, πούθά γνωρίσει μία μεγάλη ἀνάπτυξη, πρό παντός στήν ἀποκαλυπτική λογοτεχνία (Ἐξ. 32,32.Ψαλμ. 68,29. 86,6. Ἰεζ. 13,9. Ἀπ. 13,8 κ.ἄ.). 4,4. Μερικοί ἑρμηνευτές (βλ. καί ὣΒ) πι-στεύουν ὅτι αὐτός ὁ στίχ. τῆς προφητείας εἶναι μία προσθήκη μετά τήν αἰχμαλωσία, ἀλλάὁ J. Bright (βλ. Peake’s Commentary on the Bible 493), ὀρθῶς κατά τήν γνώμη μας, δέν βλέ-πει κανένα ἀποχρῶντα λόγο νά ἀποδώσουμε τόν στίχο στήν μετά τήν αἰχμαλωσία περίοδο·βλέπει στόν στίχο μας ὁμοιότητα μέ τήν ὑπόσχεση εἰς Ἠσ. 37,30-32. Στόν στίχ. μαςἔχουμε πιθανόν ὑπαινιγμό στήν πτώση τῆς Ἰερουσαλήμ τό 586. – Ἐκπλυνεῖ... πνεύματικαύσεως. Τό πῦρ εἶναι περισσότερο διεισδυτικό στήν καθαριότητα ἀπό τό νερό. – Τῶν θυ-γατέρων Σιών. Ἡ ἔκφραση αὐτή ἤ καί στόν ἑνικό «θυγάτηρ Σιών», ὅπως τήν συναντᾶμεἀλλοῦ, σημαίνει ἐδῶ τό σύνολο τοῦ πληθυσμοῦ τῆς Ἰερουσαλήμ. Ἡ μορφή στόν πληθυντικόἐξηγεῖται ἴσως ἀπό τήν ἐγγύτητα στό 3,16. 4,5. Τό νόημα τοῦ στίχ. εἶναι ὅτι ὁ Γιαχβέ θάεἶναι πάλι μέ τόν λαό του, ὅπως ἦταν παλαιά κατά τήν διάρκεια τῆς πορείας του στήν

48

Γ. ΤΟ ΑΣΜΑ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΩΝΟΣ (5,1-7)

5,1Ἄσω δὴ τῷ ἠγαπημένῳᾆσμα τοῦ ἀγαπητοῦ μου τῷἀμπελῶνί μου. Ἀμπελὼν ἐγενήθητῷ ἠγαπημένῳ ἐν κέρατι, ἐν τόπῳπίονι.

2Καὶ φραγμὸν περιέθηκα καὶ ἐχα-ράκωσα καὶ ἐφύτευσα ἄμπελονΣωρὴχ καὶ ὠκοδόμησα πύργον ἐνμέσῳ αὐτοῦ καὶ προλήνιον ὤρυξαἐν αὐτῷ· καὶ ἔμεινα τοῦ ποιῆσαισταφυλήν, ἐποίησε δὲ ἀκάνθας.

3Καὶ νῦν, οἱ ἐνοικοῦντες ἐν Ἱερου-

5,1Θά ψάλω στόν ἀγαπημένο μου (Ἰσραήλ)

ἆσμα τοῦ ἀγαπητοῦ μου (Γιαχβέ) γιά τόν ἀμπελώνα μου.α

Ἀμπελώνα εἶχε ὁ ἀγαπητός σέ παχειά βουνοκορυφή.

2Τοῦ ἔβαλα β φράκτη, τόν ἔσκαψακαί τοῦ ἐφύτευσα ἐκλεκτά κλήματα·

ἀνήγειρα πύργο στό μέσον τουκαί ἄνοιξα πατητήρι σ᾽ αὐτόν.

Περίμενα, λοιπόν, ὁ ἀμπελώνας νά κάνει σταφυλές,

ἀλλά αὐτός ἔκανε ἀγκάθια!...3Καί τώρα ἐσεῖς

ἔρημο. Τό νέφος ἦταν ἕνα σύμβολο τῆς προστατευτικῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ. Ἐδῶ ἔχουμεἀναφορά στήν στήλη τῆς νεφέλης ἤ τοῦ πυρός, πού προηγεῖτο τῶν Ἰσραηλιτῶν κατά τήνπορεία τους στήν ἔρημο, Ἐξ. 13,21-22. 40,36. Ἡ νεφέλη δέν εἶναι μόνον τό σημεῖο τῆςπαρουσίας τοῦ Γιαχβέ, ἀλλά εἶναι ἐπίσης καί τό σύμβολον τῆς προστασίας του. Ὁ ὑπαινιγμόςστήν Ἔξοδο βεβαιώνει τήν βραδυτέρα χρονολογία τοῦ ποιήματος· βλ. 10,26, χωρίο πούεἶναι μία προσθήκη, τούς στίχ. 11,15-16, πού εἶναι μεταιχμαλωσιακοί καί τήν παράστασητῆς ἐπιστροφῆς ἀπό τήν Ἐξορία, σάν μία νέα Ἔξοδο στόν Δεύτερο -Ἠσαΐα (βλ. 40,3σχόλ.). Ὁ Ἰεζεκιήλ εἰς 43,1-9 περιέγραψε ἐκ τῶν προτέρων τήν ἐπίσημη ἐπιστροφή τοῦΓιαχβέ στόν ἀνακαινιζόμενο Ναό Του. – Τό τέλος τοῦ στίχ. εἶναι σκοτεινό. Μερικοί προτι-μοῦν νά ἀναγνώσουν: «Πάνω ἀπ᾽ ὅλους (τούς ἀνθρώπους) ἡ Δόξα θά εἶναι ἕνας οὐρανός».Ὅμως οὔτε τό Μασοριτικό, οὔτε οἱ Ο´ εὐνοοῦν αὐτή τήν ἑρμηνεία. Ἡ ἀνάγνωση τῶνΟ´«πάσῃ τῇ δόξῃ σκεπασθήσεται» εἶναι καλύτερη. 4,6. Ὅλα τά προηγούμενα γεγονόταἀναδημιουργοῦνται στήν Ἰερουσαλήμ, ὅπου ἐπικεντρώνεται ὅλη ἡ θεία Δόξα, καί οἱ ἄλλεςπαραστάσεις, ὅπως τῆς καλύβας, ἔρχονται νά προστεθοῦν σ᾽ αὐτά. Ἡ προστασία τοῦ Θεοῦἐδῶ, κατά τό Ἑβραϊκό, παραβάλλεται μέ τό ἄσυλο μιᾶς παράγκας (ἑβρ. s, «σουκκά»),πού στηνόταν στούς ἀμπελῶνες γιά νά προμηθεύσει σκιά στούς ἐργάτες. Ὅταν εἶχε συναχθεῖἡ ἐσοδεία, ἡ παράγκα χρησίμευε ἐπίσης ὡς φυλάκιο, γιά νά φυλάγουν τήν ἰδιοκτησία ἀπότούς κλέπτες (βλ. 1,8). Τέτοιες παράγκες μπορεῖ κανείς νά δεῖ καί τώρα στήν Παλαιστίνη.Μετά τόν θερισμό ἡ καλύβα κατεστρέφετο σιγά-σιγά ἀπό τίς βροχές (B. Mazar, et al. (eds.),

Views of the Biblical World [NY, 1961] 3, 24). 5,1-7. Ποίημα συντεθέν ἀπό τόν Ἠσαΐα στήν ἀρχή τῆς διακονίας του, ἴσως ἀπό ἕνα ἆσμα

α. «Γιά τόν ἀμπελώνα του», λέει τό Ἑβρ.β. Κατά τό Ἑβραϊκό κείμενο ὁ λόγος ἐκφέρεται σέ γ´ πρόσωπο.

Ὠσ. 10,1

Ἰερ. 2,21

Ἰερ. 5,10. 6,9.

Ἰερ. 12,10

Ἰεζ. 15,1-8.

Ἰεζ. 17,3-10

Ἰεζ. 19,10-14

Ψαλμ. 79,9-19

Ἠσ. 27,2-5

Ματθ. 21,33-44.

Ματθ. 21,18-19

Ἰωάν. 15,1-2

49

σαλὴμ καὶ ἄνθρωπος τοῦ Ἰούδα,κρίνατε ἐν ἐμοὶ καὶ ἀναμέσον τοῦἀμπελῶνός μου.

4Τί ποιήσω ἔτι τῷ ἀμπελώνί μουκαὶ οὐκ ἐποίησα αὐτῷ; διότιἔμεινα τοῦ ποιῆσαι σταφυλήν,ἐποίησε δὲ ἀκάνθας.

5Νῦν δὲ ἀναγγελῶ ὑμῖν τί ἐγὼποιήσω τῷ ἀμπελῶνί μου· ἀφελῶτὸν φραγμὸν αὐτοῦ καὶ ἔσται εἰςδιαρπαγήν, καὶ καθελῶ τὸν τοῖχοναὐτοῦ καὶ ἔσται εἰς καταπάτημα·

6καὶ ἀνήσω τὸν ἀμπελωνά μουκαὶ οὐ τμηθῇ οὐδὲ μὴ σκαφῇ, καὶ

κάτοικοι τῆς Ἰερουσαλήμκαί ἄνθρωποι τοῦ Ἰούδα

κρίνετε μεταξύ ἐμοῦ καί τοῦ ἀμπελώνα μου!

4Τί θά ἔπρεπε νά κάνω ἀκόμα γιά τόν ἀμπελώνα μου,

τό ὁποῖο δέν ἔκανα;Γιατί περίμενα

νά παράγει σταφύλιακαί ὅμως παρήγαγε ἀγκάθια!...

5Ε, τώρα, λοιπόν, θά σᾶς φανερώσω

τί θά κάνω στόν ἀμπελώνα μου:Θά ἀφαιρέσω τόν φράκτη του

καί θά εἶναι ἐλεύθερος σέ διαρπαγή

καί θά γκρεμίσω τόν τοῖχο του γιά νά καταπατηθεῖ.

6Θά ἐγκαταλείψω τόν ἀμπελώνα μου·

τρύγου. Πιθανόν καί ὁ Ἠσαΐας νά τραγούδησε ἕνα τέτοιο ἆσμα σέ περίπτωση τρύγου ἤ σέἑορτή Σκηνοπηγίας. Tήν εἰκόνα τῆς ἀμπέλου ἐφαρμοζομένης στό Ἰσραήλ τήν συναντοῦμεπολλές φορές στήν Ἁγία Γραφή: Ἠσ. 3,14. 27,2-5. Ἰερ. 2,21. 12,10. Ἰεζ. 17,6. Ὠσ. 10,1.Ψαλμ. 79,9-17. Ματθ. 20,1. 21,33. Ἰωάν. 15. Ἡ εἰκόνα αὐτή ἐκφράζει καλῶς τήν διαθήκητοῦ Θεοῦ μέ τόν λαό Του, διαθήκη πού συγκρίνεται μέ τήν συζυγική ἕνωση (βλ. Ὠσ. 1-3),ἀφοῦ ἡ ἄμπελος εἶναι ἐπίσης τό σύμβολο τῆς ἀγάπης: Ἆσμ. 1,6-14. 2,15. 8,12. Θά μπορού-σαμε ἀκόμη νά ποῦμε ὅτι τό παρόν ἆσμα ἦταν ἀρχικά καί ἕνα ἆσμα ἀγάπης, πού ἀπό τόνπροφήτη μας ὅμως μετατράπηκε σέ παραβολή κρίσεως. Τό θέμα τῆς ἀμπέλου Ἰσραήλ, ἐκλε-γείσης καί μετά ἀπορριφθείσης, ξεκίνησε ἤδη ἀπό τόν Ὠσηέ (10,1), μετά ἐπαναλήφθηκε ἀπότόν Ἰερεμία (2,21. 5,10. 6,9. 12,10) καί τόν Ἰεζεκιήλ (15,1-8. 17,3-10. 19,10-14). Βλ.καί Ψαλμ. 79,9-19. Ἠσ. 27,2-5. Ὁ Ἰησοῦς θά τό μεταφέρει στήν παραβολή τῶν φονέωντῶν ἀποσταλμένων ὑπό τοῦ Θεοῦ δούλων του στόν ἀμπελώνα (Ματθ. 21,33-44· βλ. ἐπίσηςκαί τήν παραβολή περί τῆς ἀκάρπου συκῆς, Ματθ. 21,18-19). Στό Ἰωάν. 15,1-2 ὁ Ἰησοῦςθά ἀποκαλύψει τό μυστήριο τῆς «ἀληθινῆς ἀμπέλου». Θά συναντήσουμε ἀκόμη τίς διάφορεςχρήσεις τοῦ θέματος περί τῆς ἀμπέλου εἰς Ἰερ. 5,10. 6,9. Ἰεζ. 15,1-8. 17,3-10. Δευτ. 32,32-33 καί Σοφ. Σειρ. 24,17. 5,1. Ἐν κέρατι. Ἐδῶ οἱ Ο´ μεταφράζουν δουλικῶς, ὡς λέγει ὁΜπρατσιώτης, τήν Ἑβρ. λέξη q («κέρεν»), ἡ ὁποία δηλοῖ τό κέρας καί μεταφορικῶς τήνκορυφή καί τόν λόφο, ἀνοικτό καί ἡλιόλουστο λόφο, ὅπως ἐδῶ. «Διά τόν ἀμπελῶνα λοιπόνἦσαν ἐξησφαλισμέναι αἱ τοπικαί προϋποθέσεις εὐφορίας, εἰς ἅς προστίθεται ἡ ἐφεξῆς περιγρα-

Μιχ. 6,1-5

Ἰερ. 2,4-7

Ἠσ. 32,13

Β´ Βασ. 1,21

50

ἀναβήσονται εἰς αὐτὸν ὡς εἰς χέρ-σον ἄκανθαι· καὶ ταῖς νεφέλαιςἐντελοῦμαι τοῦ μὴ βρέξαι εἰςαὐτὸν ὑετόν.

7Ὁ γὰρ ἀμπελῶν Κυρίου σαβαὼθοἶκος τοῦ Ἰσραήλ ἐστι καὶ ἄνθρω-πος τοῦ Ἰούδα νεόφυτον ἠγαπημέ-νον· ἔμεινα τοῦ ποιῆσαι κρίσιν,ἐποίησε δὲ ἀνομίαν καὶ οὐ δικαιο-σύνην, ἀλλὰ κραυγήν.

δέν θά κλαδευτεῖ οὔτε θά σκαφτεῖ.Ἀγκάθια θά φυτρώσουν σ᾽ αὐτόν

ὅπως σέ ἕνα χερσότοπο.Καί θά διατάξω τά σύννεφα

νά μή στείλουν σ᾽ αὐτόν βροχή.7Γιατί ὁ οἶκος Ἰσραήλ

εἶναι ὁ ἀμπελώνας τοῦ Κυρίου τῶν δυνάμεωνκαί οἱ ἄνθρωποι τοῦ Ἰούδα

εἶναι ἡ ἀγαπητή του φυτεία.Περίμενα νά ἐξασκεῖ δικαιοσύνη

καί ὅμως ἔκαμε ἀνομία·δέν βρέθηκε σ᾽ αὐτόν χρηστότηταἀλλά κραυγή (τῶν ἀδικουμένων).

φομένη ἐπιμέλεια τοῦ ἀμπελουργοῦ καί ἡ ἐκλογή τῶν κλημάτων» (Μπρατσιώτης). 5,2. Ὁἰδιοκτήτης τοῦ ἀμπελῶνος μέ πέτρες εἰλημμένες ἀπό τόν ἀγρό ἔκτιζε ἕνα φράκτη καί ἕναπύργο γιά τήν προστασία τῆς περιουσίας του. Οἱ πέτρες ἐχρησιμοποιοῦντο ἐπίσης γιά νά ἀνε-γείρουν «πεζούλια» κατά μῆκος τῆς πλαγιᾶς τοῦ λόφου, γιά νά γίνει ὅσο τό δυνατόν ἐντατικήκαλλιέργεια. Τά πεζούλια ἦταν ἔτσι κατασκευασμένα γιά φυτεῖες, ἕνα κοινό θέαμα στήν Πα-λαιστίνη καί σήμερα (B. Mazar, et al. (eds.), Views of the Biblical World [NY, 1961] 3, 25). Παρ᾽ὅλη ὅμως αὐτή τήν φροντίδα, ὁ ἀμπελῶνας «ἐποίησε ἀκάνθας», ἀκαταλλήλους βέβαια γιάφαγητό. – Σωρήχ. Οἱ Ο´ μεταγράφουν ἐδῶ ἀπλῶς τό ἑβρ. q («σωρέκ»· βλ. Ἰερ. 2,21),τό ὁποῖον ἦταν τό ὄνομα μιᾶς κοιλάδος στήν Φιλισταία (Κριτ. 16, 4). Τό Ἑβρ. q(«σωρέκ»), σημαίνει κατά λέξη «ροδοκόκκινο»· ὄνομα ἑνός ἐκλεκτοῦ φυτοῦ (16,8. Ἰερ. 2,21·βλ. Γεν. 49,11), Ἡ ρίζα q («σαράκ») φαίνεται νά σημαίνει τό κόκκινο χρῶμα· τό ὄνομαδόθηκε «εἰς ὡρισμένον εἶδος ἐκλεκτῶν σταφυλῶν ἐρυθροκυανοῦ χρώματος (ἀραβ. sarika),αἵτινες κατ᾽ ἄλλους ἔλαβον τό ὄνομα ἀπό τοῦ ἐρυθροκυανοῦ χρώματος αὐτῶν» (Μπρατσιώτης).– Ὁ πύργος δεικνύει πόσο ὁ ἰδιοκτήτης φροντίζει τό ἀμπέλι του. Ἀλλά συχνότερα ἀρκεῖτο σέμιά καλύβα μέ κλαδιά, βλ. 1,8. 5,3. Ἡ ἐναλλαγή προσώπου, ὅπως φαίνεται στό Ἑβρ., δείχνειτό πέρασμα ἀπό τήν περιγραφή στό κάλεσμα, ἀπό τήν ἀφήγηση στόν ἔλεγχο. 5,6. Ἀνήσω

Στήν ὡραία αὐτή περικοπή, ὡραία καί ἀπό ρητορική καί ἀπό λογοτεχνικήἄποψη, φαίνεται ἡ ἀγάπη τοῦ Γιαχβέ πρός τόν λαό του τόν Ἰσραήλ – τόνὁποῖο παραβάλλει πρός ἕνα ἀμπελώνα (στίχ. 7) – ἀλλά καί ἡ ἀγνωμοσύνητοῦ λαοῦ αὐτοῦ πρός τόν Κύριό του Γιαχβέ. Καί τί δέν ἔπραξε ὁ Θεός γιάτήν σωτηρία τοῦ λαοῦ του, τοῦ ἀμπελῶνος αὐτοῦ!... Τόν ἐφύτευσε «ἐν κέ-ρατι καί τόπῳ πίονι» (στίχ. 1)· τόν ἐφύτευσε, δηλαδή, σέ ἀνοιχτό καί ἡλιό-λουστο λόφο, σέ γονιμώτατο ἔδαφος. Τόν ἔσκαψε, τοῦ ἀφαίρεσε τά λιθάριακαί τοῦ ἐφύτευσε ἐκλεκτά κλήματα (στίχ. 2). Ὅμως, ὁ ἀμπελώνας, παρά

51

τήν τόση φροντίδα τοῦ ἀμπελουργοῦ του, ἀντί σταφυλῶν παρήγαγε ἀγκάθια(στίχ. 2β). Τέλεια διαστροφή! Τέτοιος, πραγματικά, ἀποδείχθηκε ὁ Ἰσραήλ:Ἀντί δικαιοσύνης, ἐποίησε ἀνομία (στίχ. 7β)· γι᾽ αὐτό καί εἶναι δικαία ἡ τι-μωρία τοῦ Θεοῦ πρός αὐτόν: «Ἀνήσω τόν ἀμπελώνα μου» (στίχ. 6)!... Θάπάρει, δηλαδή, ὁ Θεός τήν Χάρη του ἀπό τόν λαό του, τόν ἀγαπητό τουαὐτόν ἀμπελώνα (στίχ. 7). Καί ὅταν ὁ Θεός ἀποσύρει τήν Χάρη του ἔρχεταιἡ καταστροφή (βλ. Ψαλμ. 103,29)· καί στόν ἄκαρπο, λοιπόν, ἀμπελώνα«ἀναβήσονται ὡς εἰς χέρσον ἄκανθαι» (στίχ. 6)!...

Δ. ΤΑ ΕΞΙ «ΟΥΑΙ» (5,8-24)

τόν ἀμπελῶνα μου. «Θά θέσω ἕνα τέλος σ᾽ αὐτήν», λέγει τό Ἑβρ. Ἡ ἑβρ. λ. tb («μπαθά»)σημαίνει μᾶλλον ἕνα λεηλατηθέντα καί ἀκατάλληλο γιά καλλιέργεια τόπο. Μετά τήν δικαίακαταδίκη τοῦ ἀμπελῶνος στούς στίχ. 3-5, ὁ τόνος γίνεται καθαρά θεῖος («καί ταῖς νεφέλαιςἐντελοῦμαι...») καί τό σύμβολο ἀναγνωρίζεται στόν στίχ. 7. 5,7. Στόν στίχ. μας ἔχουμε ἕναλογοπαίγνιο λέξεων, πού δέν εἶναι ὅμως δυνατόν νά μεταφερθεῖ στήν γλώσσα μας. Ὁ Θεόςἀνέμενε ἀπό τόν ἀμπελώνα του τοῦ ποιῆσαι κρίσιν (m, «μισπάτ») καί ὅμως βρῆκε παντοῦ«αἱματοχυσία» (m, «μισπάχ»), ὅπως λέγει τό Ἑβρ. (οἱ Ο´ ἔχουν ἀνομίαν)· καί ἀνέμενεδικαιοσύνη (qd, «τσεδακά»), ἀλλά εὗρε κραυγήν. Τό Ἑβρ. ἔχει ἐδῶ τήν ἔκφραση q(«τσε῾ακά»), ἡ ὁποία ἑρμηνεύεται «κατακραυγή τῶν δυστυχισμένων». Ἡ ἔκφραση εὑρίσκεταικαί εἰς Ἐξ. 3,7.9. Ψαλμ. 9,13. Τό m («μισπάτ») εἶναι βασικά μία κρίση, μία ἀπόφαση,τό ἀποκαλυφθέν θέλημα τοῦ Θεοῦ, πού ἀναφέρεται στά καθήκοντα τοῦ ἀνθρώπου πρός τόνΘεό, τόν ἄνθρωπο καί πρός τόν ἑαυτό του. Το qd («τσεδακά») εἶναι σχετικό πρός τό m(«μισπάτ») καί σημαίνει ὅ,τι συμφωνεῖ πρός τό θεῖο θέλημα. Δύναται νά ἀναφερθεῖ σέ κάποιοεἰδικό καθῆκον ἤ προσδιορίζει τόν ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος ἔζησε κατά τό m («μισπάτ»). Ἀπο-δίδουμε τή λ. μέ τήν «δικαιοσύνη» ἐννοοῦντες καί τήν πράξη τῆς δικαιοσύνης καί τό ἀποτέ-λεσμα πού προκύπτει ἀπό τήν πράξη τῆς ἀρετῆς αὐτῆς (De Orbisio T., “El cantico a la vina del

amado (Is 5,1-7),” Estudios eclesiásticos 34 [1960] 715-731).5,8-30: Στήν συνέχεια τοῦ Ἄσματος τοῦ Ἀμπελῶνος ἔχουμε μία σειρά ἀπό ἕξι «οὐαί»

5,8Οὐαὶ οἱ συνάπτοντες οἰκίανπρὸς οἰκίαν καὶ ἀγρὸν πρὸς ἀγρὸνἐγγίζοντες, ἵνα τοῦ πλησίον ἀφέ-λωνταί τι. Μὴ οἰκήσετε μόνοι ἐπὶτῆς γῆς;

5,8Οὐαί σ᾽ αὐτούς πού προσθέτουνοἰκία σέ οἰκία

καί σ᾽ αὐτούς πού συνάπτουν ἀγρό σέ ἀγρό,

γιά νά ἀφαιρέσουν κάτι ἀπό τόν πλησίον.α

Μήπως πρόκειται νά κατοικήσετεμόνοι σας στήν γῆ;

α. Τό τέλος τοῦ στίχου κατά τό Ἑβρ.: «Ὥσπερ νά μή ὑπάρχει πλέον τόπος καίἀποβεῖτε ἐσεῖς μόνον ἰδιοκτῆτες στήν χώρα».

Ἀμ. 6,1-7

Μιχ. 2,1-5

Ἰερ. 22,13-19

Ἰεζ. 7,5-26

Ἀβ. 2,6-20

Λουκ. 6,24-26

Ματθ. 23

52

9 Ἠκούσθη γὰρ εἰς τὰ ὦτα Κυ-ρίου σαβαὼθ ταῦτα· ἐὰν γὰρ γέ-νωνται οἰκίαι πολλαί, εἰς ἔρημονἔσονται μεγάλαι καὶ καλαί, καὶοὐκ ἔσονται οἱ ἐνοικοῦντες ἐναὐταῖς.

10Οὗ γὰρ ἐργῶνται δέκα ζεύγηβοῶν, ποιήσει κεράμιον ἕν, καὶ ὁσπείρων ἀρτάβας ἓξ ποιήσει μέτρατρία.

11Οὐαὶ οἱ ἐγειρόμενοι τὸ πρωΐ, καὶτὰ σίκερα διώκοντες, οἱ μένοντεςτὸ ὀψέ· ὁ γὰρ οἶνος αὐτοὺς συγ-καύσει.

12Μετὰ γὰρ κιθάρας καὶ ψαλτη-ρίου καὶ τυμπάνων καὶ αὐλῶν τὸν

9Ἀκούστηκαν αὐτά στά ὦτα Κυρίου Σαβαώθ·

κι ἄν γίνουν πολλές οἰκίες,θά ἐρημωθοῦν·

κι ἄν γίνουν μεγάλες καί καλές (οἰκίες),

δέν θά ὑπάρχουν ἄνθρωποινά κατοικήσουν σ᾽ αὐτές.10Γιατί δέκα ζεύγη βοῶν

(σέ μιά ἄμπελο)θά ἀποδίδουν μόνο μία ὑδρία.

Καί αὐτός πού σπέρνει ἕξι μετρητάς

θά κάνει καρπόν τριῶν μέτρων.β11Οὐαί σ᾽ αὐτούς

πού ἐγείρονται τό πρωί,γιά νά ἐπιδιώξουν μεθυστικά ποτάκαί μένουν μέχρι ἀργά τό βράδυ,γιατί θά τούς κάψει τό κρασί.12Γιατί μέ κιθάρες καί ἅρπες

καί τύμπανα καί αὐλούς

κατά τῆς διαφθορᾶς τοῦ 8ου αἰῶνος. Αὐτά τά «οὐαί» χρονολογοῦνται ἐπίσης ἀπό τήν ἀρχήτῆς διακονίας τοῦ Ἠσαΐου, ὑπό τήν βασιλεία τοῦ Ἄχαζ, δέν ἀναγγέλθηκαν ὅμως ὅλα κατάτήν ἴδια περίπτωση. Στά ἕξι «οὐαί» τῆς περικοπῆς 5,2-24 προτείνουν νά προστεθεῖ καί ἕναἕβδομο, τό 10,1-4, πού μπορεῖ νά μετατέθηκε κατά τύχη. Τό «οὐαί» εἶναι ἕνα εἶδος προ-φητικοῦ κηρύγματος. Βλ. Ἀμ. 5,7.18. 6,1. Μιχ. 2,1-5. Ἰερ. 22,13. Ἐδῶ τό κήρυγμα τοῦἨσαΐου εἶναι πολύ κοντά μέ τό κήρυγμα τοῦ Ἀμώς. «Μετά τό παραβολικόν ἆσμα περί τοῦἀμπελῶνος ἐπακολουθεῖ ἐν πεζῷ, ἀλλ᾽ ὑψηλῷ λόγῳ ἀνάπτυξις τοῦ θέματος τῆς παραβολῆςτοῦ ἀμπελῶνος ἐκσφενδονιζομένου ἑξαπλοῦ οὐαί ἐναντίον τῶν ἀποτελούντων τούς κακούςαὐτοῦ καρπούς, οἱ ὁποῖοι πρέπει νά ἀναζητηθῶσι κυρίως μεταξύ τῶν ἰθυνουσῶν τάξεων.Ἐνῶ ὅμως εἰς ἕκαστον τῶν δύο πρώτων οὐαί ἐπισυνάπτεται καί ἡ τιμωρία, διά τά ἑπόμενατέσσαρα ὑπάρχει κοινή τιμωρία παρατιθεμένη μετά τήν συμπλήρωσιν αὐτῶν» (Μπρατσιώ-της). 5,8-10: Α «Οὐαί», κατά τῶν ἀπλήστων γαιοκτημόνων. 5,8. Ἡ ἀπόκτηση μεγάληςπεριουσίας μέ τήν ἁρπαγή ξένων περιουσιῶν ἦταν μία ἐντελῶς ἀνήθικη πράξη. Ἡ συγκέν-τρωση τῆς περιουσίας στά χέρια τῶν ὀλίγων (latifundism) ἦταν ἀντίθετη πρός τήν παλαιάἰσραηλιτική παράδοση τῶν κλήρων, τῶν μικρῶν ἀγροκτημάτων. Τό συμβάν τοῦ Ναβουθαί

β. Τό τέλος τοῦ στίχου κατά τό Ἑβρ.: «Καί ἕνα χωμέρ σπορᾶς παράγει μόνον ἕναἐφά».

Ἠσ. 7,23

Ήσ. 28,1.7-8

Ἠσ. 56,12. 22,13

Ἀμ. 4,1

Μιχ. 2,11

Ἰωήλ 1,5

Σ. Σολ. 2,7-9

53

οἶνον πίνουσι, τὰ δὲ ἔργα Κυρίουοὐκ ἐμβλέπουσι καὶ τὰ ἔργα τῶνχειρῶν αὐτοῦ οὐ κατανοοῦσι.

13Tοίνυν αἰχμάλωτος ὁ λαός μουἐγενήθη διὰ τὸ μὴ εἰδέναι αὐτοὺςτὸν Κύριον, καὶ πλῆθος ἐγενήθηνεκρῶν διὰ λιμὸν καὶ δίψος ὕδα-τος.

14Kαὶ ἐπλάτυνεν ὁ ᾅδης τὴνψυχὴν αὐτοῦ καὶ διήνοιξε τὸστόμα αὐτοῦ τοῦ μὴ διαλιπεῖν, καὶκαταβήσονται οἱ ἔνδοξοι καὶ οἱ με-γάλοι καὶ οἱ πλούσιοι καὶ οἱ λοιμοὶαὐτῆς.

πίνουν τό κρασί·δέν προσέχουν ὅμως τά ἔργα τοῦ Κυρίουκαί δέν κατανοοῦν τά θαυμάσιά Του.

13Γι᾽ αὐτό θά ὁδηγηθεῖ στήν αἰχμαλωσία ὁ λαός μου,

γιατί στερεῖται τήν γνώση τοῦ Κυρίου·

καί γιά τήν ἔλλειψη τροφῆς καί νεροῦ

πολλοί νεκροί θά βρεθοῦν σ᾽ αὐτούς.γ

14Γι᾽ αὐτό ἐπλάτυνε ὁ ᾅδης τήν ὄρεξή του

καί διάνοιξε τό στόμα τουχωρίς νά παύει νά καταβροχθίζει·

καί κατεβαίνουν (σ᾽ αὐτόν) οἱ ἔνδοξοι καί οἱ μεγάλοι

καί οἱ πλούσιοι

γ. Κατά τό Ἑβραϊκό τό τέλος τοῦ στίχου: «Οἱ εὐγενεῖς σου θά ἐξαντληθοῦν ἀπότήν πείνα καί ὁ ὄχλος θά ξηρανθεῖ ἀπό τήν δίψα».

(Γ´ Βασ. κεφ. 20) ἦταν πιθανόν νωπό ἀκόμη στήν ψυχή τοῦ λαοῦ (E. Gerstenberger, Journal

of Biblical Literature 81 [1962] 249-263). Καταλαμβάνοντας οἱ ἰσχυροί τά ἐδάφη ἔρχονται σέὁλοφάνερη ἀντίθεση μέ τό θέλημα τοῦ Κυρίου, ὁ Ὁποῖος ἔδωσε τήν χώρα (Δευτ. 1,8. Ἰερ.24,10 κ.ἄ.) καί ὅρισε τήν διανομή της καί τοῦ Ὁποίου ὁ Νόμος προστατεύει τά δικαιώματατῶν πτωχῶν σ᾽ αὐτή (Λευϊτ. 25,23-28. Δευτ. 15,1-11). 5,9. Οἱ ἅρπαγες γαιοκτήμονεςθά χάσουν τά παρανόμως ἀποκτηθέντα, γιατί θά ἐρημωθεῖ ἡ χώρα. 5,10. Γάρ. « Δηλοῦταιὁ λόγος τῆς ἐρημώσεως, ὅστις εἶναι δεινή ἀφορία (πρβ. Γεν. 4,12), ἐξυπακούεται δέ καίλιμός». (Μπρατσιώτης). Πράγματι κατά τά γραφόμενα στόν στίχο μας πρόκειται περί κα-ταστρεπτικῆς ἀφορίας (πρβ. 6,13). Εἶναι ἀδύνατο νά δώσουμε ἀκριβῆ ἀντιστοιχία τῶν μέ-τρων τοῦ στίχ. μας στά δικά μας μέτρα (De Vaux, Ancient Israel 195-209). Τό μέτρο ζεῦγοςβοῶν (ἑβρ. dm, «τσέμεδ»), διά τοῦ ὁποίου δηλοῦται ἀγροτική ἔκταση ἀροτριουμένη ἐντόςμιᾶς ἡμέρας ἀπό ἕνα ζεῦγος βοῶν (ἄρα δέκα ζεύγη βοῶν εἶναι δέκα φορές ἡ ἔκταση αὐτή,περίπου 2,5 στρέμματα). Βλ. Λευϊτ. 26,20. Δαν. 28,38. Τό μέτρο αὐτό ἐφαρμόζεται κα-ταχρηστικά στήν περίπτωσή μας ἐδῶ ἐπί τῆς ἀμπέλου, ὅπως φαίνεται καί ἀπό τήν λ. κε-ράμιον (ὑδρία), ἑβρ. t, («μπάθ»), μέτρο ὑγρῶν (ἰσοδυναμοῦν πρός 36,4 λίτρα), τό ὁποῖοἦταν τό 1/10 τοῦ χωμέρ (364,4 λίτρα) καί ἰσοδυναμοῦσε πρός τό μέτρο τῶν ξηρῶν ἐφά. Τό

Ψαλμ. 27,5

54

15Kαὶ ταπεινωθήσεται ἄνθρωπος,καὶ ἀτιμασθήσεται ἀνήρ, καὶ οἱὀφθαλμοὶ οἱ μετέωροι ταπεινωθή-σονται. 16Kαὶ ὑψωθήσεται Κύριος σα-βαὼθ ἐν κρίματι, καὶ ὁ Θεὸς ὁἅγιος δοξασθήσεται ἐν δικαιοσύνῃ.

17Kαὶ βοσκηθήσονται οἱ διηρπα-σμένοι ὡς ταῦροι, καὶ τὰς ἐρήμουςτῶν ἀπειλημμένων ἄρνες φάγον-ται.

18Oὐαὶ οἱ ἐπισπώμενοι τὰς ἁμαρ-τίας ὡς σχοινίῳ μακρῷ καὶ ὡςζυγοῦ ἱμάντι δαμάλεως τὰς ἀνο-μίας,

καί οἱ διεφθαρμένοι τῆς πόλεως.15Θά καμφθοῦν οἱ ἄνθρωποι, θά ἐξουθενωθοῦν οἱ ἄνδρες

καί θά ταπεινωθοῦν οἱ ὀφθαλμοί τῶν ὑπερηφάνων.

16Ἀλλά ὁ Κύριος Σαβαώθ θά ὑψωθεῖ κατά τήν κρίση Τουκαί ὁ ἅγιος Θεός θά δοξασθεῖ

κατά τήν δικαιοσύνη Του.17Καί θά βοσκήσουν οἱ ἁρπαγέντες

(αἰχμάλωτοι) ὡς ταῦροικαί στίς ἔρημες χῶρες

τῶν ἀπαχθέντωνθά φάγουν ἀρνία.δ

18Ἀλλοίμονο σ᾽ αὐτούς πού σύρουν τίς ἁμαρτίες

σάν μέ σχοινί μακρύκαί τίς ἀνομίες

μέ καπίστρι μοσχαριοῦ ε

ἡμιστίχ. 10β κατά τό Ἑβρ. ἔχει: «Καί ἕνα χωμέρ σπορᾶς θά ἀποδώσει ἕνα ἐφά». Ἀντί,δηλαδή, γιά 364 λίτρα θά ἀποδώσει μόνο 36,4 λίτρα, ἀκριβῶς τό 1/10, «ἐν ἀντιθέσει πρόςτόν δαψιλῆ πολλαπλασιασμόν ἐν Γεν. 24,12 (Ἰσαάκ) καί Ματθ. 13,8. Ἄρα πρόκειται περίκαταστρεπτικῆς ἀφορίας (πρβ. 6,13)» (Μπρατσιώτης). – Ἀρτάβη. Ἦταν περσικό μέτροπεριλαμβάνον ἕνα ἀττικό μέδιμνο καί τρεῖς χοίνικες. Στό ἡμιστίχ. μας πρόκειται μᾶλλονγιά τήν αἰγυπτιακή «ἀρτάβη», ἡ ὁποία ἰσοδυναμοῦσε πρός ἕνα μετρητή. 5,11-17: Β´«Οὐαί», κατά τῶν μεθύσων καί ἀσώτων. 5,11. Γιά ἕνα παρόμιο ἔλεγχο κατά τῶν μεθύ-σων, βλ. Ἠσ. 28,1. 7-8. 5,12. Τά δέ ἔργα Κυρίου οὐκ ἐμβλέπουσι... οὐ κατανοῦσι.Ὅτι ὁ Θεός ἐμπλέκεται ἐνεργῶς στήν ἱστορία καί κατευθύνει τά ἀνθρώπινα γεγονότα εἶναιἕνα βασικό θέμα στήν θεολογία τῶν προφητῶν. Οἱ ἄνθρωποι ὅμως τοῦ Ἰούδα ἦταν τόσοπολύ βεβλαμμένοι ἀπό τό ποτό, ὥστε δέν μποροῦσαν νά ἀποδώσουν στόν Θεό τήν ἔννοιατοῦ κατευθύνοντος τήν ἱστορία. 5.13. Διά τό μή εἰδέναι αὐτούς τόν Κύριον. Δέν εἶχαν«γνώση» (t, «ντά῾αθ») τοῦ Θεοῦ, «γνώση» ἡ ὁποία ἐκδηλώνεται πρακτικῶς στήν ἐφαρ-μογή τῶν ἐντολῶν τῆς Διαθήκης, ὡς μία ἀπάντηση τοῦ δώρου αὐτοῦ τοῦ Θεοῦ πρός τόἸσραήλ. Ὁ Ὠσηέ ὁμιλεῖ περί αὐτῆς τῆς γνώσεως τοῦ Θεοῦ εἰς 4,1 και 6,6. 5,14-16. Οἱ

δ. Κατά τό Ἑβρ.: «Τότε θά βόσκουν ἐκεῖ ἀρνία, ὅπως στήν βοσκή τους καί στάἐρείπιά τους θά τρέφονται τράγοι».

ε. Ὁ στίχος κατά τό Ἑβραϊκό: «Οὐαί στούς ἐπισύροντες ἀφ᾽ ἑαυτῶν τήν τιμωρίασάν μέ μακρά σχοινία καί τήν ἁμαρτία σάν μέ ἱμάντες ὀχημάτων».

Ἠσ. 1,26. 6,3

Ἠσ. 7,25

55

19Oἱ λέγοντες· τὸ τάχος ἐγγισάτωἃ ποιήσει, ἵνα ἴδωμεν, καὶ ἐλθάτωἡ βουλὴ τοῦ ἁγίου Ἰσραήλ, ἵναγνῶμεν.

20Οὐαὶ οἱ λέγοντες τὸ πονηρὸνκαλὸν καὶ τὸ καλὸν πονηρόν, οἱτιθέντες τὸ σκότος φῶς καὶ τὸφῶς σκότος, οἱ τιθέντες τὸ πικρὸνγλυκὺ καὶ τὸ γλυκὺ πικρόν.

21Οὐαὶ οἱ συνετοὶ ἑαυτοῖς καὶ ἐνώ-πιον αὐτῶν ἐπιστήμονες.

22Oὐαὶ οἱ ἰσχύοντες ὑμῶν, οἱ πί-νοντες τὸν οἶνον καὶ οἱ δυνάσται οἱκεραννύντες τὰ σίκερα,

19οἱ λέγοντες: «Ἄς ἐπιταχύνει, ἄς ἐπισπεύσει τό ἔργο Του,

γιά νά τό δοῦμε·καί ἄς ἐκτελεστεῖ ἡ βουλή

τοῦ ἁγίου Ἰσραήλ γιά νά τήν γνωρίσουμε».

20Οὐαί στούς λέγοντες τό κακό καλό

καί τό καλό πονηρό·σ᾽ αὐτούς πού παρουσιάζουν

τό σκότος φῶς καί τό φῶς σκότος, πού παριστάνουν τό πικρό γλυκύ

καί τό γλυκύ πικρό.21Οὐαί στούς συνετούς

ἐνώπιον τῶν ὀφθαλμῶν τουςκαί σοφούς κατά τήν γνώμη τους.

22Οὐαί στούς ἄρχοντές σας, σ᾽ αὐτούς πού πίνουν τόν οἶνον·

καί στούς δυνάστες (σας),

στίχ. αὐτοί εἶναι ἔξω ἀπό τά συμφραζόμενα καί μποροῦν νά προσαρτηθοῦν στό ποίημα 2,6-22, πού ὁ στίχ. ἐπῳδός, στίχ. 9 καί 11, ἐπαναλαμβάνεται στόν στίχ. 15. 5,14. Ὁ ἅδηςἀπεικονίζεται ὡς ἕνα μεγάλο τέρας ἕτοιμο νά καταβροχθίσει ἀνθρώπους. 5,16. Ἐν δι-καιοσύνῃ. Καί ἡ τιμωροῦσα καί ἡ σώζουσα δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ. Εἶναι ἡ ἁγιότητα τοῦΘεοῦ (βλ. σχόλ. εἰς 6,3), πού τόν χωρίζει ἀπό ὅλα τά πράγματα καί πού δέν μπορεῖ νά μο-λυνθεῖ ἀπό αὐτά. Ὁ παντοκράτωρ καί ὑπερτέλειος Θεός! Αὐτή ὅμως ἡ ὑπερβατική ἁγιότητατοῦ Θεοῦ, ἄς τό ποῦμε ἔτσι, ἐκφράζεται στίς σχέσεις Του μέ τούς ἀνθρώπους διά μέσου τῆς«δικαιοσύνης» Του, πού ὑπογραμμίζει τόν «χαρακτήρα» Του. Ὁ Θεός κατά τήν δίκαιηκρίση Του ἀνταμοίβει τό καλό καί τιμωρεῖ τό κακό. Σ᾽ αὐτή τήν δικαιοσύνη Του δέν ἀντι-τίθεται ἡ εὐσπλαγνική ἀγαθότητά Του, γιατί μέ αὐτή ἐκδηλώνει πάλι τήν δικαιοσύνη τουὁ Θεός, τήν πιστότητά Του στίς ὑποσχέσεις Του, μέ τό νά συγχωρεῖ τόν πάντα ἁμαρτωλόἸσραήλ, ὅταν μετανοεῖ, βλ. Μιχ. 7,9. Ψαλμ. 50,16. Ἡ δικαιοσύνη θά εἶναι ἡ κατ᾽ ἐξοχήνἀρετή τοῦ μεσσιακοῦ βασιλείου, ὅταν ὁ Θεός θά μεταδώσει στόν λαό του τήν Χάρη τῆςἁγιότητός του, Ἠσ. 1,26. 4,3. Ματθ. 5,48.

5,18-19: Γ´ Οὐαί, κατά τῶν βλασφήμων ἐμπαικτῶν. 5,18. «Διά χρησιμοποιήσεωςτολμηρᾶς καί οὐχί πολύ σαφοῦς εἰκόνος, εἰλημμένης ἐκ τοῦ βίου τῶν ἀλόγων ζώων, παρέ-χεται παραστηκωτάτη περιγραφή τῶν εἰς τήν ἁμαρτίαν δουλευόντων καί πεπωρωμένων,οἵτινες ὁμοῦ μετά τῶν ἁμαρτιῶν συνεπισπῶνται καί τήν ἐπ᾽αὐτοῖς ἐνοχήν καί τιμωρίαν»

Β´ Πέτρ. 3,4

Παροιμ. 17,15

Ματθ. 23,13

Ἰωάν. 9,40-41

Ρωμ. 1,21-22

56

23οἱ δικαιοῦντες τὸν ἀσεβῆ ἕνεκενδώρων καὶ τὸ δίκαιον τοῦ δικαίουαἴροντες.

24Διὰ τοῦτο ὃν τρόπον καυθήσεταικαλάμη ὑπὸ ἄνθρακος πυρὸς καὶσυγκαυθήσεται ὑπὸ φλογὸς ἀνει-μένης, ἡ ῥίζα αὐτῶν ὡς χνοῦςἔσται καὶ τὸ ἄνθος αὐτῶν ὡς κο-νιορτὸς ἀναβήσεται· οὐ γὰρ ἠθέ-λησαν τὸν νόμον Κυρίου σαβαώθ,ἀλλὰ τὸ λόγιον τοῦ ἁγίου Ἰσραὴλπαρώξυναν.

πού ἀναμειγνύουν τά ποτά,ς23στούς ἀθωώνοντες τόν ἔνοχο

μέ δωροδοκίατό δέ δίκαιο τῶν δικαίων

ἀφαιροῦντες.24Γι᾽ αὐτό, καθώς καίεται

ἡ καλαμιά ἀπό ἀναμμένα κάρβουνα

και καταστρέφεται στήν φουντωμένη φλόγα,

ἔτσι ἡ ρίζα τους θά γίνει στάχτηκαί τό ἄνθισμά τους

θά ἐξανεμιστεῖ ὡς χῶμα.Γιατί περιφρόνησαν

τόν νόμο τοῦ Κυρίου Σαβαώθκαί ἐναντιώθηκαν πρός τόν λόγο

τοῦ ἁγίου Ἰσραήλ.

ς. Κατά τό Ἑβρ. ὁ στίχος: «Οὐαί εἰς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι εἶναι ἥρωες στό νά πίνουνοἶνο καί ἐπιδέξιοι στό νά ἀναμειγνύουν ποτά».

(Μπρατσιώτης). Περί τῆς ἑρμηνευτικῆς δυσκολίας τοῦ στίχου μας ὁ αὐτός ἑρμηνευτήςκαθηγητής μας λέγει: «Οὐχί ὀλιγωτέρας δυσχερείας παρέχει ἡ ἑρμηνεία τοῦ Μασ., ὅπερὑφίσταται ποικίλας ἐγχειρήσεις καί δή καί ἐπί τῇ βάσει τῶν Ο´, οἵτινες ἄλλως ἀνέγνωσανκαί ἐνόησαν. Βλ. μάλιστα τό ὑπόμνημα τοῦ Procksch». Τό Peake’s Commentary on the Bible

ἀποδίδει ὡς ἑξῆς τό νόημα τοῦ στίχ. μας: Ἀλλοίμονο σ᾽ αὐτούς πού εἶναι δεμένοι στίς ἁμαρ-τίες τους ὡς ἐάν ἦταν σαμαρωμένοι μέ αὐτές καί σύρουν πίσω τους τίς συνέπειες τῆς ἁμαρ-τίας τους, ὅπως ἕνα βόδι σύρει ἕνα καροτσάκι»! –Ἕνα χαναανιτικό κείμενο ἀπό τήνRas-Shamra, λέγει τό JBC, μᾶς ἐπιτρέπει νά προτείνουμε τήν ἀκόλουθη μετάφραση σέ αὐτότό σκοτεινό δίστιχο: «Ἀλλοίμονο σ᾽ αὐτούς πού σύρουν τήν ἀνομία μέ σχοινιά κάρρου καίτήν ἁμαρτία μέ καπίστρι μοσχαριοῦ». Ἡ ἰδέα εἶναι ὅτι τό δέσιμο τῶν ἁμαρτωλῶν μέ τήνἁμαρτία εἶναι τόσο δυνατό σάν νά εἶναι δέσιμο μέ τό ἰσχυρό σχοινί, πού χρησιμοποιοῦν γιάνά σύρουν ἕνα κάρρο ἤ μέ τό καπίστρι, μέ τό ὁποῖο ὁδηγοῦν ἕνα μοσχάρι. Σάν νά εἶναι δηλαδήσαμαρωμένοι μέ τίς ἁμαρτίες τους! «Αὐτό τό τρίτο “οὐαί” ἀπευθύνεται σέ αὐτούς πού ἐπι-μένουν στήν αμαρτωλή τους πορεία, ἄν καί εἶναι γνῶστες γιά ὅ,τι κάνουν. Εἶναι θεληματικάδεμένοι στίς ἁμαρτίες τους μέ δυνατά σχοινιά καί ἀνθίστανται, ὡς διεστραμμένοι πού εἶναι,σέ κάθε συμβολή πού σκοπεύει νά τούς ἀπελευθερώσει (βλ. 61,1)». (Bible Commentary).Τά «σχοινιά τῆς ἀπάτης» (Ο´«σχοινίῳ μακρῷ»), λέγει τό ΤΟΒ, θυμίζουν πρακτικές μαγεῖες(κόμπους), μέ τίς ὁποῖες προσπαθοῦσαν νά προκαλέσουν ἤ νά ἐπισπεύσουν τά γεγονότα, βλ. Ψαλμ. 118,61. Ἰώβ 18,10. Ἰεζ. 13,18. 5,19. Οἱ λέγοντες· τό τάχος ἐγγισάτω ἅ ποι-ήσει...«’Ιδού τά σχοινία, περί ὧν ἀνωτέρω ὁ λόγος! Πρβ. Ἀμ. 9,10. Μιχ. 3,11. Ἰερ. 5,12

57

Στήν προηγούμενη περικοπή παρέστησε ὁ προφήτης Ἠσαΐας τήν οἰκτρήκατάσταση τοῦ Ἰσραήλ μέ τήν παραβολή τοῦ κακοῦ ἀμπελῶνος, καί στήνπαροῦσα τώρα περικοπή ἐκφέρει δυνατά «οὐαί» ἐναντίον ἐκείνων πού ἀπο-τελοῦν τούς κακούς καρπούς τοῦ ἀμπελῶνος αὐτοῦ. Τά «οὐαί» αὐτά εἶναιἕξι, ἄν καί μερικοί ὁμιλοῦν καί γιά ἕβδομο «οὐαί» εὑρισκόμενο εἰς 10,1-4.Στά δύο πρῶτα «οὐαί» ἀναφέρεται καί ἡ τιμωρία τῶν ἁμαρτωλῶν (στίχ.9.10.11β-17), ἐνῶ γιά τά ὑπόλοιπα τέσσερα «οὐαί» στό τέλος τῆς περι-κοπῆς μας μία κοινή τιμωρία (στίχ. 24). Τό πρῶτο «οὐαί» (στίχ. 8-11)ἀπευθύνεται ἐναντίον τῶν ἀπλήστων γαιοκτημόνων. Σ᾽ αὐτό ταλανίζονταιοἱ ἄδικοι γαιοκτήμονες, οἱ ὁποῖοι ἀθετοῦσαν τόν νόμο, κατά τόν ὁποῖο κάθεἸσραηλίτης εἶχε δικό του ἀναπαλλοτρίωτο κλῆρο γῆς, ὡς δάνειο ἀπό τόνΘεό, ὁ ὁποῖος εἶναι καί ὁ πραγματικός κυρίαρχος τῆς γῆς (Ἀριθμ. 27,1 ἑξ.Λευϊτ. 25,8 ἑξ. Ἀμ. 2,7. Μιχ. 2,2). Στό «οὐαί» αὐτό ἐλέγχεται μέ δύναμηἡ ἀπληστία τῶν ἀδίκων γαιοκτημόνων, πού διετάρασσε τήν κοινή ἰσορροπίακαί στεροῦσε πολλούς ἀπό τά μέσα τῆς συντηρήσεώς τους. – Τό δεύτερο«οὐαί» (στίχ. 11-17) ἀπευθύνεται κατά τῶν μεθύσων καί ἀσώτων, οἱ ὁποῖοιπαριστάνονται ἐδῶ νά ἐγείρονται ἀπό τό πρωί γιά νά παραδοθοῦν στήν μέθημέχρι τήν νύκτα (στίχ. 11), κάνοντες εὐωχίες συνοδευόμενες μάλιστα μέπολλά μουσικά ὄργανα (στίχ. 12). Ἀλλά ὁ Προφήτης προαναγγέλλει τήντιμωρία τῶν ἀσώτων αὐτῶν μεθύσων: Θά αἰχμαλωτισθοῦν (στίχ. 13) καίθά θανατωθοῦν τεταπεινωμένοι (στίχ. 14-15), ἐνῶ θά λάμψει ἡ δόξα τοῦ

ἑξ. 17,15. Ἰεζ. 12,22 καί Β´ Πέτρ. 3,4» (Μπρατσιώτης). Εἶναι λόγοι ἀπιστούντων στήνδικαιοσύνη καί παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ. – Ἐγγισάτω ἅ ποιήσει. Αὐτό τό ἔργο τοῦ Κυρίουεἶναι ἡ «ἡμέρα τοῦ Κυρίου», πού ὁ προφήτης ἀνήγγειλε εἰς 2,12, βλ. σχόλ. Ἡ ἡμέρα αὐτήνοεῖται εἴτε λανθασμένως ὡς ἕνας πολιτικός θρίαμβος τοῦ Ἰσραήλ (Ἀμ. 5,18) εἴτε ὡς μίατιμωρία, ὅπως ἐδῶ, καί οἱ σκεπτικιστές τήν εἰρωνεύονται. Ἡ εἰρωνία τους εἶναι λόγοι ἀπι-στούντων στήν δικαιοσύνη καί παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ. –Ἅγιος τοῦ Ἰσραήλ. Στήν ἔκφρασηαὐτή ἀρέσκεται ὁ Ἠσαΐας, ἀλλά ἀναφέρεται ἐνταῦθα ὑπό τῶν ἀπιστούντων σκωπτικῶς.Κατά τόν στίχ. μας οἱ ἐχθροί χλευάζουν ὁρισμένες διαβεβαιώσεις τοῦ προφήτου, τίς πλέονἐπαναλαμβανόμενες, πάνω στό ἔργο («ἅ ποιήσει») καί τό σχέδιο τοῦ Θεοῦ («ἡ βουλή»),τοῦ «ἁγίου Ἰσραήλ», στήν γνώση τοῦ Κυρίου («ἵνα γνῶμεν»), βλ. 28,9-10. 30,11 καί Ἀμ.5,18. 5,20: Δ Οὐαί, κατά τῶν διαστροφέων τῶν ἠθικῶν ἐννοιῶν. «Πρόκειται ἐνταῦθα περίτῶν ἀκολουθούντων τήν γραμμήν τοῦ παραδεισιακοῦ ὄφεως (γ´ 1 ἑξ.) καί τῶν προδρόμωντῆς ἐποχῆς τοῦ Θουκυδίδου (Γ´ 82) καί τῶν Ἑλλήνων σοφιστῶν καί τοῦ Nietzsche (Umw-

ertung aller Werte) καί τῶν διαδόχων αὐτοῦ. Πρβ. Ἀμώς ε´ 18, Ματθ. ς´ 23, Ἰακ. γ´ 11,Salust. Catil. 52, Tacit. Annal. 1421» (Μπρατσιώτης). – Οὐαί οἱ λέγοντες τό πονηρόνκαλόν... Ἐφθάσαμε πράγματι στό ὅριο τῆς φαυλότητος, ὅταν οἱ ἄνθρωποι δέν κάνουν διά-κριση μεταξύ του καλοῦ καί τοῦ κακοῦ. Δέν δύναται νά χαρακτηρίσει κανείς τούς ἄνευἀρχῶν αὐτούς ἀνθρώπους. 5,21: Ε´ Οὐαί, κατά τῶν νομιζόντων τούς ἑαυτούς τους γιά

58

Κυρίου Σαβαώθ (στίχ. 16), τόν ὁποῖο αὐτοί ἀθέτησαν. Στήν γῆ δέ τῶν ἐξο-ρίστων Ἰουδαίων, πού θά ἐρημωθεῖ, θά βόσκουν ἀρνιά καί στά ἐρείπιά τουςθά τρέφονται τράγοι (στίχ. 17). – Τό τρίτο «οὐαί» (στίχ. 18.19) εἶναι κατάτῶν βλασφήμων καί ἐμπαικτῶν. Χρησιμοποιεῖ δέ γι᾽ αὐτούς ὁ Προφήτηςεἰκόνα ἀπό τά ἄλογα ζῶα καί ἐκφράζει μέ αὐτή παραστατικά τήν δούλωσήτους καί τήν πώρωσή τους στήν ἁμαρτία καί ἀκόμη τήν ἐνοχή καί τήν τι-μωρία πού θά τούς βρεῖ. – Τό τέταρτο «οὐαί» (στίχ. 20) ἐκφέρεται ἐναντίοντῶν διαστροφέων τῶν ἠθικῶν ἐννοιῶν (βλ. καί Ἀμ. 5,18. Ματθ. 6,23. Ἰακ.3,11), ὅπως ἦταν οἱ Ἕλληνες σοφιστές καί ὅπως εἶχε πράξει ὁ ὄφις στόνπαράδεισο (Γεν. 3,1 ἑξ.). – Τό πέμπτο «οὐαί» (στίχ. 21) ἀπευθύνεται κατάτῶν πολιτικῶν μᾶλλον ἐκείνων, πού ἀναπαύονταν στίς δικές τους βουλές,τίς ὁποῖες θεωροῦσαν σοφές καί περιφρονοῦσαν τούς προφητικούς λόγους. –Καί τό ἕκτο «οὐαί» (στίχ. 22.23) ὁ προφήτης ταλανίζει τούς ἄρχοντεςἐκείνους πού ἐδείκνυαν τόν ἡρωισμό τους ὄχι μέ τό νά πατάσσουν τίς ἀδικίεςκαί τά ἐγκλήματα, ἀλλά μέ τήν ἀντοχή τους στήν μέθη! Καί ἔδειχναν πάλιτήν δεξιότητά τους μέ τό νά παρασκευάζουν μεθυστικά ποτά! Ζοῦσαν δέἀσώτως μέ τίς δωροδοκίες, στραγγαλίζοντες ἔτσι τό δίκαιο. – Καί ἐναντίοντῶν ἀρχόντων ἐν γένει, τούς ὁποίους ὁ Προφήτης ἤλεγξε διά τῶν τελευταίων

σοφούς. – Οὐαί οἱ συνετοί ἐν ἑαυτοῖς... Ὁ προφήτης δέν ἐπιτίθεται ἐδῶ κατά τῆς τάξεωςτῶν σοφῶν, μέ τούς ὁποίους ἐξ ἄλλου αὐτός παρουσιάζει πολλές ὁμοιότητες στήν ἔκφρασηκαί στήν γλώσσα, ἀλλά ἐπιτίθεται ἐναντίον ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἐμπιστεύονται στήν δική τουςγνώμη καί περιφρονοῦν τήν βουλή τοῦ Θεοῦ. Τό βιβλίο τῶν Παροιμιῶν ἐλέγχει μέ τόν ἴδιοτρόπο, ὅπως καί ὁ Ἠσαΐας, αὐτούς πού εἶναι σοφοί ἐν ἑαυτοῖς· βλ. Παρ. 3,7. 26,12.28,11.᾽Ορθῶς ὁ καθηγητής Μπρατσιώτης νοεῖ τόν στίχο: «Φαίνεται ὅτι ἐννοεῖ πολιτικούςδοκησισόφους ἐπαναπαυομένους αὐταρέσκως εἰς τάς ἑαυτῶν βουλάς καί περιφρονοῦνταςτούς προφητικούς λόγους, εἰσηγουμένους δέ τήν προσκόλλησιν εἰς ἀλλοδαπάς ἰσχυράς δυ-νάμεις. Πρβ. κη´ 9 ἑξ., κθ´ 14, Ἰερ. η´ 8, Παροιμ. γ´ 7, Ρωμ. ιβ´ 17 (“μή γίνεσθε φρόνιμοιπαρ᾽ ἑαυτοῖς”)». 5,22.23: ς´ Οὐαί, κατά τῶν μεθύσων καί ἀδίκων ἀρχόντων. Πρβ. στίχ.11. «Δέν πρόκειται ὅμως πάλιν περί τῶν ἀσώτων ἐνταῦθα, οὔτε περί στρατιωτικῶν ἀρχόν-των, ὡς νομίζουσί τινες, ἀλλ᾽ ἐν γένει περί ἀρχόντων ἀσώτως διαβιούντων ἐκ δωροδοκιῶνἐπί στραγγαλισμῷ τοῦ δικαίου. Ὡς πρός τόν τρόπον ἀναμείξεως μεθυστικῶν ποτῶν, τό πι-θανώτερον εἶναι ὅτι πρόκειται περί προσθήκης εἰς τόν οἶνον ἄλλων ἐρεθιστικῶν ὑλῶν. Πρβ.Παροιμ. κγ´ 30, Ἆσμ. η´ 2. Κατά τό Μασορ. ὁ προφήτης ταλανίζει τούς περί ὧν ὁ λόγος,ὡς ἐπιδεικνύοντας τόν ἡρωϊσμόν καί τήν δεξιότητά των οὐχί ἐν τῇ πατάξει τῆς ἀδικίας καίτοῦ ἐγκλήματος, ἀλλ᾽ ἐν τῇ ἀντοχῇ εἰς τήν μέθην καί τήν ἱκανότητα περί τήν παρασκευήνμεθυστικῶν ποτῶν» (Μπρατσιώτης). 5,22. Σίκερα. Ἑβρ. («σεκάρ»). Μέ αὐτό τόνὅρο, πρέπει νά νοήσουμε ἕνα οἰνοπνευματῶδες ποτό φτιαγμένο ἀπό δημητριακά μαζί μέμπαχαρικά. 5,24. Καί συγκαυθήσεται ὑπό φλογός ἀνειμένης. Τό Ἑβρ. ἔχει «καί ὁ χόρ-τος (, «βαχασάς») καταστρέφεται στίς φλόγες». – Ἡ ρίζα αὐτῶν... Πρόκειται γιά

59

τεσσάρων «οὐαί», χωρίς ὅμως νά ἀναφέρει τήν τιμωρία τους, ἐκσφενδονίζειτώρα τήν ἀπειλή: Ὁ Προφήτης ἀκούει τόν κρότο τῆς ἐρχομένης τιμωρίας,σάν νά ἀκούει τόν κρότο καιομένης καλαμιᾶς (στίχ. 24. Βλ. καί 47,14.Ἐξ. 15,7. Ἰωήλ. 2,5. Ὀβδ. 18. Ἀμ. 2,9. Ὠσ. 9,19. Μαλ. 3,19).

Ε. Η ΕΠΙΚΕΙΜΕΝΗ ΤΙΜΩΡΙΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ (5,25-30)

τά στελέχη πού παραμένουν στόν ἀγρό μετά τόν θερισμό τῶν σταχυῶν καί πού εἶναι εὔκοληλεία στόν ἄνεμο καί στήν φωτιά, βλ. 33,11. 40,24. 47,14 (ΤΟΒ). – Οὐ γάρ ἠθέλησαντόν νόμον Κυρίου Σαβαώθ... Γιά τήν περιφρόνηση τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ ὁ προφήτης ἐκσφεν-δονίζει ἀπειλές καί δεινά, μέ εἰκόνες δανεισμένες ἐκ τοῦ ἀγροτικοῦ βίου. Ὁ προφήτης ὡς νάἀκούει τόν κρότο τῆς ἐπερχομένης τιμωρίας, ὑπενθυμιζούσης τόν κρότο καιομένης καλάμης.– Τό λόγιον τοῦ ἁγίου Ἰσραήλ παρώξυναν. «Ἡ μνεία τοῦ “ἁγίου Ἰσραήλ” ἐμφαίνει, ὅτιἀκριβῶς ἡ διά τῆς διαγωγῆς τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰσραήλ προκαλουμένη ἁγιότης τοῦ Θεοῦἀπαιτεῖ τήν τιμωρίαν αὐτῶν» (Μπρατσιώτης).

5,25. Ὁ στίχ. αὐτός φαίνεται νά εἶναι ἔξω ἀπό τό σύνολο τοῦ κειμένου. Συνδέεται λογικάμέ τήν ἑνότητα 9,7-10,4, ἀφοῦ τό τέλος του εἶναι ἐκεῖνο πού ξαναβρίσκουμε εἰς 9,11.16.20καί 10,4. – Ἐπί πᾶσι τούτοις οὐκ ἀπεστράφη ὁ θυμός αὐτοῦ, ἀλλ᾿ ἔτι ἡ χείρ ὑψηλή.Ὁ «θυμός» τοῦ Θεοῦ δέν θά πρέπει νά νοηθεῖ ἀνθρωπίνως, ἀλλά θεολογικῶς. Στήν πραγ-ματικότητα εἶναι τό συμπλήρωμα τῆς ἀγάπης του, δίνει ἕνα βάθος καί ἕνα μυστήριο στήνἀγάπη. Ἡ θεία ὀργή εἶναι ἡ ἀναπόφευκτη καταστροφή πού ἔρχεται σέ αὐτούς πού ἀπορρί-πτουν τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ. Ἡ θεία ὀργή εἶναι ἡ ἄρση τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ. Ὁ Θεός δέν

5,25Kαὶ ἐθυμώθη ὀργῇ Κύριοςσαβαὼθ ἐπὶ τὸν λαὸν αὐτοῦ, καὶἐπέβαλε τὴν χεῖρα αὐτοῦ ἐπ᾿αὐτοὺς καὶ ἐπάταξεν αὐτούς, καὶπαρωξύνθη τὰ ὄρη, καὶ ἐγενήθη τὰθνησιμαῖα αὐτῶν ὡς κοπρία ἐνμέσῳ ὁδοῦ. Kαὶ ἐν πᾶσι τούτοιςοὐκ ἀπεστράφη ὁ θυμὸς αὐτοῦ,ἀλλὰ ἔτι χεὶρ ὑψηλή.

26 Tοιγαροῦν ἀρεῖ σύσσημον ἐντοῖς ἔθνεσι τοῖς μακρὰν καὶ συριεῖαὐτοὺς ἀπ᾿ ἄκρου τῆς γῆς, καὶἰδοὺ ταχὺ κούφως ἔρχονται·

5,25Γι᾽ αὐτό ξέσπασε ἡ ὀργή τοῦ Κυρίου Σαβαώθ κατά τοῦ λαοῦ του

καί ἅπλωσε τό χέρι του ἐναντίοντου καί τόν κτύπησε,

ὥστε σείστηκαν τά ὄρηκαί τά πτώματά τους

ἔγιναν σάν κοπρία στόν δρόμο.Καί παρ᾽ ὅλα αὐτά

δέν μεταστράφηκε ἡ ὀργή του,ἀλλά τό χέρι (του)

ἐξακολουθεῖ νά εἶναι ἐκτεταμένο.26Λοιπόν: Θά σηκώσει σημαία

στά μακρυνά ἔθνηκαί θά τά καλέσει μέ σφύριγμα

ἀπό τά πέρατα τῆς γῆςκαί ἰδού ἔρχονται αὐτά γρήγορα.

Ἠσ. 9,11.16.20. 10,4

Ἰερ. 5,15-17. 6,22-30

60

27Oὐ πεινάσουσιν οὐδὲ κοπιάσου-σιν οὐδὲ νυστάξουσιν οὐδὲ κοιμη-θήσονται, οὐδὲ λύσουσι τὰς ζώναςαὐτῶν ἀπὸ τῆς ὀσφύος αὐτῶν,οὐδὲ μὴ ῥαγῶσιν οἱ ἱμάντες τῶνὑποδημάτων αὐτῶν·

28ὧν τὰ βέλη ὀξέα ἐστὶ καὶ τὰτόξα αὐτῶν ἐντεταμένα, οἱ πόδεςτῶν ἵππων αὐτῶν ὡς στερεὰπέτρα ἐλογίσθησαν, οἱ τροχοὶ τῶνἁρμάτων αὐτῶν ὡς καταιγίς.

29Ὁρμῶσιν ὡς λέοντες καὶ παρέ-στηκαν ὡς σκύμνοι λέοντος· καὶἐπιλήψεται καὶ βοήσει ὡς θηρίονκαὶ ἐκβαλεῖ, καὶ οὐκ ἔσται ὁ ῥυό-μενος αὐτούς.

27Δέν ὑπάρχει σ᾽ αὐτούς πεινασμέ-νος οὔτε κουρασμένος·

Δέν νυστάζουν οὔτε κοιμοῦνται.Δέν λύνουν τήν ζώνη ἀπό τήν μέση τους

οὔτε σποῦν τά λουριά τῶν ὑποδημάτων τους.

28Τά βέλη τους εἶναι ὀξέακαί τά τόξα τους τεντωμένα.

Τά πόδια τῶν ἵππων τουςλογίζονται σάν στερεά πέτρα

καί οἱ τροχοί τῶν ἁρμάτων τους σάν καταιγίδα.

29Ὁρμοῦν σάν λέοντες καί ἐπιτίθενται

σάν σκύμνοι λέοντος·ἁρπάζουν (τό θύμα τους)

καί φωνάζουν δυνατά σάν θηρίακαί μεταφέρουν (τό θύμα τους)

χωρίς νά μπορεῖ κανείς νά τό ἀποσπάσει.

ὀργίζεται, γιατί δέν παύει ποτέ νά εἶναι ἀγάπη, ἀλλά αἴρεται ἡ Χάρη Του ἀπό τόν ἁμαρτωλό,γιατί αὐτός φάνηκε ἀνάξιος αὐτῆς· καί αὐτό καλοῦμε «ὀργή Θεοῦ».

5,26-30: Θά μποροῦσε νά προσαρτήσει κανείς αὐτό τό ποίημα σέ μιά ἀπό τίς μεγάλεςἀσσυριακές εἰσβολές στά χρόνια τοῦ Ἠσαΐα· ἤ στήν εἰσβολή τοῦ Τιγλάθ - Πιλεσέρ τοῦ Γ´τό735 ἤ 732, ἤ τοῦ Σαλμανάσαρ τό 722, ἤ τοῦ Σαργών τό 711, ἤ τοῦ Σενναχηρίμ τό 701.Δέν ὀνομάζεται ὅμως ὁ εἰσβολεύς καί θά μποροῦσε κάποιος νά πεῖ ὅτι μέ τήν περικοπή μαςἐκφράζεται ἕνα γενικό θέμα: Ὁ Θεός καλεῖ ἕνα ἔθνος ἰσχυρό ὡς ὄργανο διά τήν παιδαγωγικήτιμωρία τοῦ λαοῦ Του, βλ. Δευτ. 28,49-52 καί σχόλιο εἰς 10,6. Πρόκειται πάντως περίτῶν Ἀσσυρίων, ἔθνος ἀπομεμακρυσμένο («τοῖς μακράν», 5,26), περισσότερο ἀπό 1000 χι-λιόμ. ἀπό τήν Ἰερουσαλήμ καί τό ὁποῖο τότε ἀντιπροσώπευε ἕνα κίνδυνο, πού οἱ ἀκροατέςτοῦ προφήτου εἶχαν πλήρη συνείδηση, βλ. 7,20. 8,4.7. 10,5. 14,25. 19,23. 20,1. 30,31.31,8. κεφ. 36-37. Οἱ εἰσβολεῖς Ἀσσύριοι καλοῦνται μέ σημεῖον («ἀρεῖ σύσσημον», στίχ,26), γιά νά ἔλθουν νά ἐκπληρώσουν μία βουλή τοῦ Θεοῦ. Ἄς σημειώσουμε τήν ταχύτητάτους, τήν πειθαρχικότητά τους καί τήν μανία τῶν ἐξοπλισμένων ἁρμάτων τους, πού ὑπαι-νίσσονται ἀπό τίς εἰκόνες εἰς στίχ 26-29 (ὁ στίχ. 30 προέρχεται μᾶλλον ἀπό τόν 8,22).5,28. Ἡ γρήγορη προέλαση τοῦ Ἀσσυρίου εἰσβολέως ὀφείλεται στόν δυνατό ἐξοπλισμό τοῦπεζικοῦ (στίχ. 27), στό σῶμα τῶν τοξοτῶν (ἀρχή τοῦ στίχ. 28), πού ἔκαμνε ἐκπληκτικές

Ὠσ. 5,14

Ἀμ. 3,12

61

30Καὶ βοήσει δι᾿ αὐτοὺς τῇ ἡμέρᾳἐκείνῃ ὡς φωνὴ θαλάσσης κυμαι-νούσης· καὶ ἐμβλέψονται εἰς τὴνγῆν, καὶ ἰδοὺ σκότος σκληρὸν ἐντῇ ἀπορίᾳ αὐτῶν.

30Θά βοήσει γι᾽ αὐτούς (τούς Ἰουδαίους) ἐκείνη τήν ἡμέρα

σάν παφλασμός κυμαινομένης θάλασσας.

Τότε (οἱ Ἰουδαῖοι) θά προσβλέπουν στήν γῆ

καί ἰδού ἀδιαπέραστο σκοτάδι στήν ἀγωνία τους αὐτή.

ἐπιθέσεις, καί στήν μεγάλη ἀντίσταση τῶν ἀλόγων καί τῶν ἁρμάτων (τέλος τοῦ στίχ. 28·βλ. 36,8). 5,29α. Ὁ λέοντας συνδεόταν συχνά μέ τήν μεγάλη μεσοποταμιακή θεά Ἰστάρκαί εἰκονίζεται στά σύμβολα τοῦ στρατοῦ. Οἱ ἀσσυριακοί βασιλεῖς συγκρίνονται μέ τόν λέονταστόν θυμό καί ὁ προφήτης Ναούμ θά συγκρίνει τήν Νινευή μέ τό κρησφύγετο τοῦ λέοντος(Ναούμ 2,12-14). Ἡ κραυγή ἐπίσης πού ἔβγαζαν οἱ μαχητές κατά τήν ἔναρξη τῆς μάχηςὑπενθύμιζε τόν βρυχηθμό τοῦ λέοντα καί εἶχε σάν σκοπό νά σπείρει τόν πανικό στό ἀντίθετοστράτευμα (βλ. Ἰερ. 4,19). Σ᾽ αὐτή τήν κραυγή ἔνοιωθαν τήν φωνή τοῦ Ἴδιου τοῦ Θεοῦ(Ἀμ. 3,8). Αὐτές οἱ εἰκόνες ἦταν περισσότερο ζωηρές ὅσο στά χρόνια τοῦ Ἠσαΐου ἡ πα-ρουσία τῶν λεόντων ἦταν συχνή καί μάλιστα στήν κοιλάδα τοῦ Ἰορδάνου. 5,30. Καί βοήσειδι᾿ αὐτούς... Ὁ στίχ. συνδέεται τεχνητά μόνο μέ τόν προηγούμενο. Μᾶλλον τό δι᾿ αὐτούςἀναφέρεται στούς Ἀσσυρίους, ὁπότε ἐδῶ ἔχουμε ὑπαινιγμό γιά ἀντιστροφή τῆς καταστά-σεως, κατά τήν ὁποία θά τιμωρηθεῖ μέ τήν σειρά της καί ἡ Ἀσσυρία, βλ. 10,12. 30,31.Πέρα ἀπό αὐτή τήν ἀνατροπή τῆς καταστάσεως, ὁ στίχ. ὑπενθυμίζει τήν ἐπέμβαση τῶνὑπερφυσικῶν δυνάμεων, τήν ἐπιστροφή τοῦ ἀρχικοῦ χάους (βλ. Γεν. 1,2) μέ τά ἀπειλητικάνερά, πού θά πνίξουν ὅλους τούς λαούς. – Σκότος σκληρόν. Εἶναι τό σκότος τῆς «ἡμέραςτοῦ Κυρίου», βλ. Ἀμ. 5,18.20.

Στήν προηγούμενη περικοπή ὁ Προφήτης μίλησε γιά τήν τιμωρία τῶνἀρχόντων καί στήν παροῦσα μας ἐδῶ περικοπή μεταβαίνει στό ὅλον, στήντιμωρία, δηλαδή, καί τοῦ λαοῦ. Ὁ προφήτης Ἠσαΐας ὁμιλεῖ στήν ἀρχή(στίχ. 25) γιά κάποιον συμβάντα μεγάλο σεισμό, θεωρεῖ ὅμως αὐτόν ὁ Προ-φήτης ὡς προάγγελο ἄλλων ἐρχομένων φοβερῶν πραγμάτων, γιατί «οὐκἀπεστράφη ὁ θυμός τοῦ Κυρίου, ἀλλ᾽ ἔτι ἡ χείρ αὐτοῦ ὑψηλή» (στίχ. 25β)!Ὁ Θεός, δηλαδή, «εἶναι ἕτοιμος πρός νέα χείρονα πλήγματα, ἅτινα ἔρχεταιεὐθύς ἀμέσως νά περιγράψῃ» (Μπρατσιώτης). – Στήν συνέχεια ὁ Προφή-της μέ παραστατικές εἰκόνες προβλέπει καί προαναγγέλλει ἐπιδρομές ἐθνῶν,τά ὁποῖα ὁ Θεός, σάν παντοδύναμος καί κυρίαρχος ὅλης τῆς γῆς πού εἶναι,θά συγκαλέσει γιά νά τοῦ γίνουν ὄργανα πρός τιμωρία καί σωφρονισμό τοῦλαοῦ του (στίχ. 26). Δέν κατονομάζει ὁ Προφήτης τά ἔθνη αὐτά, ἀλλά,ἐπειδή τά παριστάνει ἐρχόμενα ἀπό μακρυά (στίχ. 26 «ἀπ᾽ ἄκρου τῆς γῆς»)

Ἠσ. 8,20-22

62

καί ὅπως τά περιγράφει, πρόκειται μᾶλλον περί τῶν Ἀσσυρίων. Ὁ ἐρχόμενοςἐχθρός περιγράφεται πολύ παραστατικά ὡς εὐκίνητος καί ζωηρός («ἰδούταχύ κούφως ἔρχεται», στίχ. 26β), ὡς ἔχων πολλή ἀντοχή («οὐ πεινάσου-σιν· οὐδέ κοπιάσουσιν οὐδέ...», στίχ. 27), καί τέλεια πολεμικά ὄργανα («ὧντά βέλη ὀξέα ἐστί...», στίχ. 28) καί θά ἔλθει, λοιπόν, ὡς καταστρεπτικόςκατά τοῦ Ἰούδα («καί ἐπιλήψεται καί βοήσει...», στίχ. 29). Ἡ ἀπελπιστικήδέ κατάσταση πού θά καταλάβει τόν Ἰούδα θά εἶναι φρικτή, ὥστε – ὅπωςπεριγράφεται αὐτή ἐδῶ (στίχ. 30) – ἀποτελεῖ προάγγελο τῆς ἐσχάτης κρί-σεως.

ΣΤ. Η ΚΛΗΣΗ ΤΟΥ ΗΣΑΪΑ (6,1-13)

Ἡ Κλήση τοῦ Ἠσαΐου (6,1-13)

6,1-13: Θά ἀνέμενε κανείς τό κεφάλαιο αὐτό, ὡς περιέχον τήν ὅραση τῆς κλήσεως τοῦπρογήτου Ἠσαΐου, νά εὑρίσκεται στήν ἀρχή τοῦ ὅλου βιβλίου, ὅπως συμβαίνει καί στάβιβλία τῶν προφητῶν Ἰερεμίου καί Ἰεζεκιήλ. Εἶναι ὅμως καλύτερη εἰσαγωγή γιά τό βιβλίοτοῦ προφήτου αὐτό τό ὑπάρχον ὡς πρῶτο κεφάλαιο, γιατί ἀνταποκρίνεται στό νόημα τοῦβιβλίου τό καταγγέλον τά ἁμαρτήματα τοῦ λαοῦ καί περιέχον προτροπή πρός μετάνοια.Ἔτσι, τό παρόν 6ο κεφάλαιο ἐτέθη ἐνταῦθα ὡς εἰσαγωγή τοῦ ἀκολουθοῦντος «Βιβλίου τοῦἘμμανουήλ», τό ὁποῖο συγκεντρώνει τίς προφητεῖες τίς σχετικές μέ τόν συροεφραιμικό πό-λεμο, στόν ὁποῖο ἐξεπληρώθησαν οἱ ἀπειλές τῶν στίχ. 11-13. Θά μπορούσαμε νά ποῦμεὅτι τό παρόν κεφάλ. καταγράφηκε μετά τήν ἐκπλήρωση τῶν ἀπειλῶν αὐτῶν τῶν περιλαμ-βανομένων εἰς αὐτό. Ἡ ἐδῶ ὅραση τοῦ προφήτου εἶναι μία θεοπτία τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ.6,1. ...Οὗ ἀπέθανεν Ὀζίας. Ὁ θάνατος τοῦ Ὀζίου (τό 742 π.Χ.) ἔθεσε τέλος σέ μιά πε-ρίοδο μεγάλης εὐημερίας καί ἀσφαλείας. Ἡ θνητότητα τοῦ βασιλέως ἔρχεται ἀσφαλῶς σέἀντίθεση πρός τήν δόξα τοῦ ὑπερβατικοῦ Θεοῦ. Μετά τήν Αἰχμαλωσία ἡ χρονολόγηση γί-νεται ἀπό τόν θάνατο τοῦ Ἀρχιερέως, βλ. Ἀριθμ. 35,28 (ἱερατική πηγή). Ὁ Devir G. A.

Smith νομίζει ὅτι τό οἰκτρό τέλος τοῦ Ὀζίου ἔκανε τόν Ἠσαΐα νά μήν ἐλπίζει τίποτε ἀπό

6,1Καὶ ἐγένετο τοῦ ἐνιαυτοῦ, οὗἀπέθανεν Ὀζίας ὁ βασιλεύς, εἶδοντὸν Κύριον καθήμενον ἐπὶ θρόνουὑψηλοῦ καὶ ἐπῃρμένου, καὶ πλή-ρης ὁ οἶκος τῆς δόξης αὐτοῦ. 2Καὶ Σεραφὶμ εἱστήκεισαν κύκλῳαὐτοῦ, ἓξ πτέρυγες τῷ ἑνὶ καὶ ἓξπτέρυγες τῷ ἑνί, καὶ ταῖς μὲν δυσὶ

6,1Κατά τό ἔτος τοῦ θανάτου τοῦβασιλέως Ὀζίου, εἶδα τόν Κύριο νάκάθεται σέ θρόνο ὑψηλό καί μεγαλο-πρεπῆ καί γεμάτος ἦταν ὁ οἶκος τουἀπό τήν δόξα του.α2Τριγύρω του ἦταν τά Σεραφείμ· τόκαθένα εἶχε ἕξι πτέρυγες· μέ τίς δύοκάλυπταν τό πρόσωπό τους, μέ τίς

α. «Τά κράσπεδα (τοῦ μανδύα) του γέμιζαν τόν οἶκο του», λέει τό Ἑβρ.

Ἀποκ. 4,2

Ἰεζ. 1,11. 10,21

63

κατεκάλυπτον τὸ πρόσωπον, ταῖςδὲ δυσὶ κατεκάλυπτον τοὺς πόδαςκαὶ ταῖς δυσὶν ἐπέταντο. 3Καὶ ἐκέκραγεν ἕτερος πρὸς τὸνἕτερον καὶ ἔλεγον· ἅγιος, ἅγιος,ἅγιος Κύριος σαβαώθ, πλήρηςπᾶσα ἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ.

4Καὶ ἐπήρθη τὸ ὑπέρθυρον ἀπὸτῆς φωνῆς, ἧς ἐκέκραγον, καὶ ὁοἶκος ἐπλήσθη καπνοῦ.

5Kαὶ εἶπον· ὦ τάλας ἐγώ, ὅτι κα-τανένυγμαι, ὅτι ἄνθρωπος ὢν καὶἀκάθαρτα χείλη ἔχων, ἐν μέσῳλαοῦ ἀκάθαρτα χείλη ἔχοντοςἐγὼ οἰκῶ καὶ τὸν βασιλέα Κύριονσαβαὼθ εἶδον τοῖς ὀφθαλμοῖς μου.

ἄλλες δύο κάλυπταν τούς πόδες τουςκαί μέ τίς ἄλλες δύο πετοῦσαν.

3 Καί φώναζε τό ἕνα πρός τό ἄλλοκαί ἔλεγε:

«Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ,

γεμάτη εἶναι ὅλη ἡ γῆ ἀπό τήν δόξα του».

4Καί ἀπό τήν δυνατή φωνή μέ τήνὁποία ἔκραζαν πετάχθηκε τό ὑπέρ-θυρο πρός τά ἐπάνω καί ὁ οἶκος γέ-μισε ἀπό καπνό.5Τότε εἶπα:

«Ἀλλοίμονό μου, ταράχθηκα.Εἶμαι ἕνας ἄνθρωπος μέ ἀκάθαρτα χείλη

καί κατοικῶ μεταξύ λαοῦ, πού ἔχει ἐπίσης ἀκάθαρτα χείληκαί ὅμως εἶδα μέ τά μάτια μουτόν Βασιλέα Κύριο Σαβαώθ».

τήν ἐπίγεια μοναρχία καί νά στραφεῖ ἀπόλυτα στόν οὐράνιο Βασιλέα. – Πλήρης ὁ οἶκοςτῆς δόξης αὐτοῦ. Τό Ἑβρ. λέγει: «Τά κράσπεδα (τοῦ μανδύα) του ἐγέμιζαν τόν ναό». Δένδιαφέρουν τά δύο κείμενα, γιατί «καθ᾽ ὅσον ὁ ναός ἐπληροῦτο διά τοῦ μεγαλοπρεπεστάτουβασιλικοῦ μανδύου τοῦ Κυρίου, ἄρα ἐπληροῦτο καί τῆς δόξης (= λαμπρότητος) αὐτοῦ, τῆςὁποίας οἱονεί σύμβολον ἦτο ὁ μεγαλοπρεπής ἱματισμός τοῦ Κυρίου» ( Μπρατσιώτης). ΤόHekal (τό «Ἅγιον») εἶναι χῶρος τοῦ ναοῦ πρίν ἀπό τό Devir (τά «Ἅγια τῶν Ἁγίων»), «ὁναός ὁ κατέμπροσθεν», βλ. Γ´ Βασ. 6,1-38. 6,2. Σεραφείμ εἱστήκεισαν κύκλῳ αὐτοῦ.Τά ἑξαπτέρυγα αὐτά ὄντα, ἀνθρώπινα ἐν μέρει κατά τήν μορφή, εἰκονίζονται στήν τέχνητῆς Παλαιᾶς Ἐγγύς Ἀνατολῆς. Ἐτυμολογικῶς Σεραφείμ ἑρμηνεύεται «οἱ φλέγοντες».Ἀρχικά ἡ λ. ἐδήλωνε ἕνα φοβερό ὄφι τῆς ἐρήμου (Ἀριθμ. 21,6.8. Δευτ. 8,15), πού παρι-στάνεται πτερωτός (Ἠσ. 14,29. 30,6) καί πού τό ὀρειχάλκινο ὁμοίωμά του («Νεεσθάν»)ἐτιμᾶτο στόν Ναό τῆς Ἰερουσαλήμ μέχρι τήν βασιλεία τοῦ Ἐζεκία (βλ. Δ Βασ. 18,4). ΤάΣεραφείμ χρησιμοποιοῦνται ἐδῶ γιά νά παραστήσουν ὑβρίδια ὄντα (πτερωτούς ὄφεις μέἀνθρώπινη μορφή, ὅπως μποροῦμε νά φανταστοῦμε αὐτές τίς παραστάσεις σέ παλαιές εἰκόνεςτῆς Ἀνατολῆς), πού εἶναι στήν ὑπηρεσία τοῦ Θεοῦ καί ὀφείλουν μάλιστα νά καλύπτουν τάπρόσωπά τους ἔμπροσθεν τοῦ Θεοῦ. Ἡ καυτή ὄψη τῶν Σεραφείμ («σαράφ» = καίειν ) τάκάνει ἴσως σύμβολα τῆς ἀστραπῆς, ὅπως καί ἡ φανέρωση τοῦ Θεοῦ ἐδῶ, στόν στίχ. 4, μοι-άζει μέ μία θύελλα. Τά ὄντα Σεραφείμ συγγενεύουν μόνο κατά τό ὄνομα μέ τούς «φλέγοντας»

Ἀποκ. 4,8

Ἀριθμ. 14,21

Ἐξ. 19,16. 40,34-35

Γ´ Βασ. 8,10-12

Ἰωάν. 12,41

Ἐξ. 33,20

64

6Kαὶ ἀπεστάλη πρός με ἓν τῶνΣεραφίμ, καὶ ἐν τῇ χειρὶ εἶχεν ἄν -θρακα, ὃν τῇ λαβίδι ἔλαβεν ἀπὸτοῦ θυσιαστηρίου, 7καὶ ἥψατο τοῦ στόματός μου καὶεἶπεν· ἰδοὺ ἥψατο τοῦτο τῶν χει-λέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίαςσου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικα-θαριεῖ. 8Kαὶ ἤκουσα τῆς φωνῆς Κυρίουλέγοντος· τίνα ἀποστείλω, καὶ τίςπορεύσεται πρὸς τὸν λαὸν τοῦτον;Kαὶ εἶπα· ἰδοὺ ἐγώ εἰμι· ἀπόστει-λόν με.

9Kαὶ εἶπε· πορεύθητι καὶ εἰπὸν τῷλαῷ τούτῳ· ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐμὴ συνῆτε καὶ βλέποντες βλέψετεκαὶ οὐ μὴ ἴδητε·

6Καί στάλθηκε σέ ᾽μένα ἕνα ἀπότά Σεραφείμ μέ ἀναμμένο ἄνθρακαστό χέρι, πού τόν ἔλαβε μέ μία λα-βίδα ἀπό τό θυσιαστήριο.7Καί (μέ αὐτό) ἄγγιξε τό στόμα μουκαί εἶπε:«Ἰδού τοῦτο ἄγγιξε τά χείλη σουκαί ἐξαλείφθηκαν οἱ ἀνομίες σου

καί καθαρίστηκαν οἱ ἀμαρτίες σου».8Τότε ἄκουσα τήν φωνή τοῦ Κυρίουνά λέγει:

«Ποιόν νά ἀποστείλωκαί ποιός θά πάει (νά κηρύξει)

στόν λαό αὐτό;» β

Καί εἶπα: «Ἰδού εἶμαι ἐγώ· ἀπόστειλέ με»!

9Καί εἶπε (ὁ Κύριος):«Πήγαινε καί πές στόν λαό αὐτό:“Ἀκούετε, ἀλλά δέν καταλαβαίνετεκαί βλέπετε καί ὅμως δέν ἐννοεῖτε”.

ὄφεις τῶν χωρίων Ἀριθμ. 21,6. Δευτ. 8,15 καί μέ τούς «πτερωτούς» δράκοντας τῶν χωρίωνἨσ. 14,29. 30,6. Μέ τίς ἀνθρώπινες μορφές τους καί τά ἕξι πτερά τους («ἑξαπτέρυγα»)ὑπενθυμίζουν τά μυστηριώδη ὄντα, πού φέρουν τά ἅρμα τοῦ Γιαχβέ εἰς Ἰεζ. 1 καί 10, τάκαλούμενα «Χερουβίμ», ὅπως καί τίς ἀνάλογες μορφές πού συνδέονται μέ τήν Κιβωτό, βλ.σχόλ. εἰς Ἐξ. 25,18. Ἡ μεταγενέστερη παράδοση ἔδωσε τό ὄνομα Σεραφείμ καί Χερουβίμσέ δυό τάξεις τῶν ἀγγέλων. – Ἕξ πτέρυγες τῷ ἑνί. Ἡ ποικίλλη χρήση τῶν ἕξι πτερύγωνδιδάσκει μαθήματα εὐλαβείας, ταπεινώσεως καί δραστηριότητος. - Κατεκάλυπτοντό πρόσωπον. Ἀπό τόν φόβο τῆς ὄψεως τοῦ Γιαχβέ. Γιά τόν φόβο νά δεῖ κανείς τόνΓιαχβέ βλ. σχόλ. εἰς Ἐξ. 33,20. – Κατεκάλυπτον τούς πόδας. Εὐφημισμός πού σημαίνειτήν γύμνωση, τό φύλον, βλ. Ἐξ. 4,25. 6,3. Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος... Αὐτή ἡ ἁγιότητα τοῦΓιαχβέ θά εἶναι τό κεντρικό θέμα τοῦ κηρύγματος τοῦ Ἠσαΐου, πού δίνει συχνά στόν Θεότόν τίτλο «ὁ ἅγιος τοῦ Ἰσραήλ» (1,4. 5,19.24. 10,17.20. 41,14.16.20 κ.ἄ.). Ἡ τριπλήἔκφραση τοῦ «ἅγιος» ἐκφράζει τό ὑπερθετικό τῆς ἁγιότητος τοῦ Θεοῦ, τό ἀπόλυτον αὐτῆς.Ἡ ἁγιότης τοῦ Θεοῦ ἐκφράζει τήν ὑπερβάτικότητά Του, τήν δόξα Του. «Ἡ δόξα τοῦ Θεοῦεἶναι ἡ ἀποκεκαλυμμένη ἁγιότης του, καθώς ἡ ἁγιότης του εἶναι ἡ ἐσωτερική αὐτοῦ δόξα»(Frz. Delitzsch, παρά Μπρατσιώτη, μνημ. ἔργ.). Ἡ ἁγιότης τοῦ Θεοῦ ἀπαιτεῖ καί παράτῶν ἀνθρώπων τήν ἁγιότητα, τόν χωρισμό τους, δηλαδή, ἀπό τήν ἁμαρτία καί τήν συμμε-

β. «Ποιός θά πάει γιά ᾽μᾶς;», λέει τό ἑβρ. κείμενο.

Ἰερ. 1,9

Δαν. 10,16

Ἐξ. 4,10.13

Ἰερ. 1,6

Ματθ. 13,14

Πράξ. 28,26

65

10ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦλαοῦ τούτου, καὶ τοῖς ὠσὶν αὐτῶνβαρέως ἤκουσαν καὶ τοὺς ὀφθαλ-μοὺς αὐτῶν ἐκάμμυσαν μήποτεἴδωσι τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ τοῖςὠσὶν ἀκούσωσι καὶ τῇ καρδίᾳσυνῶσι, καὶ ἐπιστρέψωσι, καὶἰάσομαι αὐτούς.

11Kαὶ εἶπα· ἕως πότε Κύριε;

Kαὶ εἶπεν· ἕως ἂν ἐρημωθῶσιπόλεις παρὰ τὸ μὴ κατοικεῖσθαικαὶ οἶκοι παρὰ τὸ μὴ εἶναι ἀνθρώ-πους, καὶ ἡ γῆ καταλειφθήσεταιἔρημος. 12Kαὶ μετὰ ταῦτα μακρυνεῖ ὁΘεὸς τοὺς ἀνθρώπους, καὶ πλη-θυνθήσονται οἱ ἐγκαταλειφθέντεςἐπὶ τῆς γῆς·

10Γιατί πωρώθηκε ἡ καρδιά τοῦ λαοῦ

καί μέ τά αὐτιά τους βαριακούουν·καί ἔκλεισαν τά μάτια τους,

ὥστε νά μή μποροῦν νά δοῦν μέ αὐτά,

οὔτε νά ἀκούσουν μέ τά αὐτιά τουςκαί νά νοήσουν μέ τήν καρδιά τους

καί νά μετανοήσουν γιά νά τούς θεραπεύσω».γ

11Καί ἐγώ τότε εἶπα: «Μέχρι πότεΚύριε;»

Καί μοῦ ἀπάντησε: «Μέχρις ὅτουἐρημωθοῦν οἱ πόλεις καί μείνουνχωρίς κατοίκους καί οἱ οἰκεῖες χωρίςἀνθρώπους καί ἡ (καλλιεργημένη) γῆχερσωθεῖ12καί ἔρθει μεγάλη ἐρημιά στήνχώρα, ἀφοῦ ὁ Θεός θά ἀπομακρύνειτούς ἀνθρώπους ἀπ᾽ αὐτήν.

τοχή τους στήν δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ (βλ. 1,26. 5,16 καί τά σχόλια). – Ἡ ἔννοια τοῦ τίτλουΚύριος Σαβαώθ («Γιαχβέ Τσεμπαώθ») εἶναι ἀμφίβολη. Ἡ ἑρμηνεία ὅτι «Αὐτός δημιουργεῖτά στρατεύματα», ὅτι εἶναι ὁ Κύριος τῶν στρατιῶν, ὁ Κύριος τῶν δυνάμεων (τοῦ Ἰσραήλ)φαίνεται ὡς ἱκανοποιητική. Κατά πᾶσαν πιθανότητα ἡ φράση ἦταν ἕνα μέρος τοῦ δοξαστικοῦὀνόματος τοῦ διδομένου στήν Κιβωτό πού συνώδευε τόν Ἰσραήλ στήν μάχη. Ὁ Θεός ὡςπολεμιστής εἶναι μία ἔννοια ἐξαιρετικῆς σημασίας σέ ὅλη τήν Π. Δ. Πρόκειται γιά ἕνα ὕμνο,ὁ ὁποῖος ἐχρησιμοποιεῖτο στήν λατρεία καί πρίν ἀπό τόν Ἠσαΐα, γιατί τόν συναντοῦμε πα-ρομοίως καί στήν Αἴγυπτο. Ὁ ὕμνος αὐτός ἐδῶ «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ...»γίνεται θεμελιώδης ἔκφραση μιᾶς θελογίας, πού θά εἶναι ἡ καρδιά τοῦ κηρύγματος τοῦἨσαΐου (βλ. 1,4. 5,19.24. 10,20. 12,6. 17,7. 29,19. 30,11.15. 31,1. 37,23), ὁ ὁποῖοςκαλεῖ συχνά τόν Γιαχβέ «ὁ Ἅγιος τοῦ Ἰσραήλ» (1,4. 5,19.24. 10,17.20. 41,14.16.20κ.ἄ). Αὐτή ἡ ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ ἀπαιτεῖ καί τήν στάση μας ἔναντι Αὐτοῦ, τοῦ Ἁγίου τοῦἸσραήλ. Πραγματικά, ἡ ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ ἀπαιτεῖ ἀπό τόν ἄνθρωπο, πού εἶναι εἰκόναΤου, νά ἁγιασθεῖ καί αὐτός, δηλαδή, νά χωρισθεῖ ἀπό τό βέβηλο, βλ. σχόλ. εἰς Λευϊτ. 17,1,

γ. Στό ἑβρ. ὁ στίχος ἔχει: «Πάχυνε τήν καρδιά τοῦ λαοῦ αὐτοῦ καί κώφωσε τάαὐτιά του καί τύφλωσε τούς ὀφθαλμούς του, γιά νά μή βλέπει μέ τούς ὀφθαλμούς καίνά μήν ἀκούει μέ τά αὐτιά του καί νά μήν κατανοήσει ἡ καρδιά του καί νά μήν ἐπι-στρέψει, γιά νά βρεῖ θεραπεία».

Ἰωάν. 12,40

66

13καὶ ἔτι ἐπ᾿ αὐτῆς ἔστι τὸ ἐπι-δέκατον, καὶ πάλιν ἔσται εἰς προ-νομὴν ὡς τερέβινθος καὶ ὡςβάλανος, ὅταν ἐκπέσῃ ἐκ τῆςθήκης αὐτῆς.

13Καί ἄν ἀπομείνει (στήν χώρα) τόἕνα δέκατο καί αὐτό πάλι θά ἐξοντω-θεῖ σάν τήν τερέβινθο καί σάν τήν βά-λανο, ὅταν πέσει ἀπό τήν θήκητης».δ

νά καθαρισθεῖ ἀπό τήν ἁμαρτία του, βλ. ἐδῶ στίχ. 5-7, καί νά μετάσχει στήν «δικαιοσύνη»τοῦ Θεοῦ, πού εἶναι αὐτή ἡ ἁγιότητά του. Ἡ θεολογία τῆς ἁγιότητος τοῦ Θεοῦ θά ἐμφανισθεῖπάλι στόν Ἰεζεκιήλ, στά κεφ. Ἠσ. 40-55 καί σέ μερικές ἱερατικές παραδόσεις, πού διατη-ροῦνται στήν Ἰερουσαλήμ (βλ. ἰδιαίτερα Λευϊτ. 17-26). Κατά τόν Διδάσκαλο Βέλλα ἡ λ.«ἅγιος» (ἑβρ. «καδώς») εἰς τόν Ἠσαΐα δηλώνει τά δύο ταῦτα: (α) Τό ὑπερκόσμιο, τό παν-τοδύναμο τοῦ Θεοῦ, ἐκδηλούμενο στήν φύση καί στήν ἱστορία· καί (β) τό ἀνυπέρβλητο με-γαλεῖο Του, ἐκφαινόμενο στό ἠθικό πεδίο. Τό «ἅγιος», δηλαδή, ἀποδίδεται καλύτερο στήνγλώσσα μας μέ τίς λέξεις «μεγαλοπρεπής», «μεγαλοπρέπεια», «μεγαλειότης». Βλ. Β.Βέλλα, Θρησκευτικαί Προσωπικότητες τῆς Π.Δ., τόμ. Α , σελ. 241-242. – Πλήρης πᾶσαἡ γῆ τῆς δόξης αὐτοῦ. Ἄλλος λειτουργικός τύπος (βλ. Ἀρ. 14,21), χρησιμοποιούμενοςὡς δοξολογία στούς Ψαλμούς (Ψαλμ. 71,19· βλ. 56,6.12. 107,6), ὅπως καί ὁ ἰσοδύναμοςαἰγυπτιακός τύπος, «Σύ πληροῖς τήν χώρα μέ τήν ὡραιότητά σου». 6,4. Καί ἐπῄρθη τόὑπέρθυρον. Ἑβρ.: «Καί σαλεύθηκαν οἱ βάσεις τῶν κατωφλίων». Οἱ στρόφυγγες τῆς θύρας·πιθανόν πρόκειται γιά τούς κάθετους ἄξονες τούς στερεωμένους μέσα στίς πέτρες τῆς εἰσόδουκαί στίς ὁποῖες στρέφονταν τά φύλλα τῆς πόρτας. Μεταφράζουν ἐπίσης «οἱ πάσσαλοι τῶνπετρῶν τῆς εἰσόδου» (δηλαδή, οἱ παραστάτες τῶν θυρῶν), ἀλλά αὐτή ἡ μετάφραση φαίνεταιλιγώτερο ἀκριβής. – Ἀπό τῆς φωνῆς ἧς ἐκέκραγον καί ὁ οἶκος ἐπλήσθη καπνοῦ. Ἡδόνηση τοῦ τόπου («καί ἐπῄρθη τό ὑπέρθυρον»), ἡ «φωνή» (πού ὑπενθυμίζει τόν κεραυνό)

Ἡ ὡραία αὐτή περικοπή μας περιέχει τήν κλήση τοῦ Ἠσαΐου στό προ-φητικό ἀξίωμα, ὅπως καί γιά ἄλλους ἐπίσης προφῆτες ἀναφέρεται ἡ κλήσητους (βλ. Ἐξ. κεφ. 3. Ἰερ. κεφ. 1, Ἰεζ. κεφ. 1). Ὁ Ἠσαΐας εἶδε θεοπτία.Εἶδε τό οὐράνιο θυσιαστήριο, εἶδε τόν Θεό καθήμενο ἐπί θρόνου ὑψηλοῦ καίμεγαλοπρεποῦς (στίχ. 1) καί ἄκουσε τήν οὐράνια θεία Λειτουργία (στίχ. 2ἑξ.)! Εἶδε τά Σεραφείμ πετῶντα, κράζοντα καί λέγοντα τόν Τρισάγιο ὕμνο(στίχ. 3) καί τόν οὐράνιο Ναό γεμάτο ἀπό θυμίαμα (στίχ. 4). Πῶς ἄνθρω-πος εἶδε τόν Θεό; Τόν εἶδε ὄχι κατά τήν οὐσία του, πράγμα ἀδύνατο (βλ.Ἰωάν. 1,18), ἀλλά κατά τίς θεῖες ἐνέργειές του. Ὅπως δέν μποροῦμε νάδοῦμε τόν ἥλιο κατά τήν οὐσία του (καήκαμε!), ἀπολαμβάνουμε ὅμως τόνφωτισμό του καί τήν θέρμη του. – Ἀπό τό θέαμα καί τό ἄκουσμα, ἀπό τήνθεοπτία αὐτή ὁ Ἠσαΐας ἔπαθε συντριβή, κατάνυξη. «Ὦ τάλας ἐγώ – εἶπε

δ. «... Σάν τήν τερέβινθο καί σάν τήν δρῦ, ἀπό τίς ὁποῖες ὑπολείφθηκε ἕνας κορμόςἀπό τήν κοπή. Ἅγιο σπέρμα εἶναι ὁ κορμός τους», ἔχει τό τέλος τοῦ στίχου στό ἑβρ.

67

– ὅτι κατανένυγμαι» (στίχ. 5)! Ἔτσι μέ τήν ταπείνωση, τήν συντριβή καίτήν κατάνυξη γευόμαστε τήν θεία Λειτουργία. Ἡ συντριβή στόν Προφήτηἦλθε ἀπό τήν αἴσθηση τῶν ἁμαρτιῶν του καί τῶν ἁμαρτιῶν τοῦ λαοῦ μεταξύτοῦ ὁποίου κατοικεῖ (στίχ. 5). Ἀλλά γιά τήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν του, τήνὁποία δυνατά αἰσθάνθηκε ὁ Ἠσαΐας, ἕνας ἄγγελος τόν «κοινώνησε»! Πραγ-ματικά, τήν θεία Κοινωνία τοῦ Σώματος καί Αἵματος τοῦ Χριστοῦ, αὐτόπού ἀπολαμβάνουμε ἐμεῖς στήν θεία μας Λειτουργία, αὐτό εἰκονίζει καί προ-αναγγέλλει αὐτό πού ἔγινε ἐδῶ: Ἕνα Σεραφείμ μέ τήν λαβίδα πῆρε ἄνθρακαἀπό τό θυσιαστήριο καί ἄγγιξε μέ αὐτόν τά χείλη τοῦ Ἠσαΐου (γιατί εἶπεὅτι ἔχει ἀκάθαρτα χείλη, στίχ. 5) καί τοῦ εἶπε: Ἰδού αὐτό ἄγγιξε τά χείλησου καί συγχωρήθηκαν οἱ ἁμαρτίες σου (στίχ. 7)!

Καί τώρα ὁ Θεός ἐκφράζει ἐναγώνια τό ἐρώτημα: Ποιόν νά στείλω γιάνά κηρύξει σ᾽ αὐτόν τόν λαό; (στίχ. 8α). Καί εὐγνώμων τώρα ὁ προφήτηςἨσαΐας γιά τόν καθαρμό του καί χαρούμενος γι᾽ αὐτό ἀπάντησε πρόθυμα:«Ἰδού ἐγώ εἰμι· ἀπόστειλόν με» (στίχ. 8β)! Καί ὁ Θεός ἀποστέλλει τόνἨσαΐα γιά προφήτη στόν λαό του καί τοῦ δίνει μάλιστα καί τό περιεχόμενοτοῦ κηρύγματός του: Νά καταγγείλει τήν πώρωση τοῦ λαοῦ, πού ἀκούειἀλλά δέν νοεῖ καί βλέπει ἀλλά δέν καταλαβαίνει (στίχ. 9.10). Πονετικόςὅμως ὁ Προφήτης γιά τόν λαό του λέγει, οἱονεί παρακαλών γι᾽ αὐτόν: «Ἕωςπότε, Κύριε;». Ὁ Θεός ὅμως τοῦ λέγει γιά καταστροφή καί ἐρήμωση τῆς

καί ὁ «καπνός», τό θυμίαμα (σημεῖο τῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ στό Σινᾶ, βλ. σχόλ. εἰς Ἐξ.19,16, στήν Σκηνή τῆς ἐρήμου, βλ. Ἐξ. 40,34-35, καί στόν Ναό τῆς Ἰερουσαλήμ, βλ.Γ´Βασ. 8,10-12. Ἰεζ. 10,4), ὅπως ἐπίσης καί ἡ νεφέλη, πού γέμιζε τόν Ναό εἰς Γ´ Βασ.8,10· βλ. καί Ἐξ. 40,34, ὑπενθυμίζουν τίς μεγάλες θεοφάνειες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (βλ.ἰδιαίτερα τίς περικοπές εἰς Ἐξ. 19,16-19. 20,18. Ἠσ. 4,5. Ψαλμ. 17,8-14. 28. 67,9.34.76,18-19. Ἰώβ 37,2-4). 6,5. Ὦ τάλας ἐγώ, ὅτι κατανένυγμαι. Τό Ἑβρ. λέγει: «Ἀλλοί-μονό μου! Χάθηκα!». Γνωρίζουμε ὅτι δέν μπορεῖ νά δεῖ κανείς τό Πρόσωπο τοῦ Γιαχβέ καίνά ζήσει, βλ. Ἐξ. 3,6. 33,20. Κριτ. 6,22. 13,22. Γ´ Βασ. 19,13· βλ. Ἐξ. 20,19. Δευτ.5,26. 18,16, ὅπου ὅμως πρόκειται μόνο γιά ἄκουσμα τῆς φωνῆς τοῦ Θεοῦ. 6,6. Ἄνθρακα.Ἤ ἴσως μία καυτή πέτρα, πού ἔμοιαζε μ᾽ αὐτές στίς ὁποῖες ἔψηναν τόν ἄρτο (Γ´ Βασ.19,6) καί πού θά εἶχε βρεθεῖ στό θυσιαστήριο τοῦ θυμιάματος. 6,7. Ἡ κάθαρση τοῦ στό-ματος τοῦ προφήτου ἐπιβεβαιώνει τήν κλήση του καί προετοιμάζει τήν ἀποστολή του (βλ.Ἰερ. 1,9. Ἰεζ. 2,8. Δαν. 10,16). Ὁ προφήτης εἶναι ὁ μηνυτής τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, εἶναι τό«στόμα» του (βλ. Ἐξ. 4,16). Ὁμοίως ὁ Γιαχβέ ἄγγιξε τό στόμα τοῦ Ἰερεμίου (βλ. Ἰερ.1,9) καί ὁ Ἰεζεκιήλ ἔφαγε τόν κύλινδρο, πού περιεῖχε τόν λόγο τοῦ Θεοῦ, Ἰεζ. 3,1-3. Ἡφωτιά εἶναι καθαρτική (Ἰερ. 6,29· βλ. καί σχόλ. εἰς Ματθ. 3,11) καί πολύ περισσότεροεἶναι τέτοια ἡ φωτιά τοῦ θυσιαστηρίου. 6,7. Περικαθαριεῖ. Ἑβρ.: («τεχουπάρ»).Τό ρῆμα ἀναφέρεται στήν ἐξάλειψη τοῦ ἁμαρτήματος (βλ. Ἐξ. 29,36-37. Ἠσ. 22,14. Ἰερ.18,23). Ἡ λ. («κιππούρ») (βλ. Λευϊτ. 16) προέρχεται ἀπό τήν ἴδια ρίζα. 6,8. Τίς

68

χώρας (στίχ. 11.12) ἀλλά – ὅπως γράφει τό ἑβραϊκό κείμενο – καί γιάτήν σωτηρία πού θά ἔλθει στούς ἀνθρώπους ἀπό ἕνα μικρό σωζόμενο. Ἀπόὅλο τό δέντρο τοῦ λαοῦ θά παραμείνει ὁ κορμός, ἀπό τόν ὁποῖο θά προέλθειἡ σωτηρία. «Ἅγιο σπέρμα εἶναι ὁ κορμός τους» (στίχ. 13β) λέγει στό τέλοςτό ἑβραϊκό κείμενο.

Αὐτό θά εἶναι τό περιεχόμενο τοῦ κηρύγματος τοῦ Ἠσαΐου, αὐτό πούεἶδε, ἄκουσε καί ἔζησε κατά τήν φοβερή ὥρα τῆς κλήσεώς του στό προφη-τικό ἀξίωμα: α) Ἡ ἁγιότητα, δηλαδή ἡ δόξα, ἡ μεγαλοπρέπεια τοῦ Θεοῦ,πού ὕμνησαν τά Σεραφείμ μέ τόν ὕμνο «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος Κύριος Σα-βαώθ» (στίχ. 3)· β) ἔλεγχος γιά τήν πώρωση καί ἀναισθησία τοῦ λαοῦ

πορεύσεται πρός τόν λαόν τοῦτον; Τό Ἑβρ. λέγει «ποιός θά πάει γιά ᾽μᾶς;». Στήνἔκφραση αὐτή πολλοί βλέπουν νά ὑποφώσκει τό Τριαδικό δόγμα. Δυνατόν νά ποῦμε ὅτι προ-στίθεται στό Ἑβρ. τό «ἡμᾶς» «κατά πληθυντικόν τῆς μεγαλειότητος μᾶλλον ἤ συμπερι-λαμβανομένων καί τῶν Σεραφείμ (πρβ. 1,26)» (Μπρατσιώτης). Προσθέτουμε ὅμως καί τόσχόλιο ἀπό τό The Jerome Biblical Commentary: «Δανεισθέντες οἱ Ἑβραῖοι ἀπό τήν εἰκόναμιᾶς οὐρανίας συναθροίσεως γνωστῆς ἀπό τίς παλαιές θρησκεῖες, καί ἰδιαίτερα γωστῆς ἀπότά Οὐγγαρικά κείμενα, ἐνόησαν τόν Γιαχβέ ἐνθρονισμένο ὑπεράνω τοῦ οὐρανοῦ καί σχη-ματίζοντα αὐλή μέ τούς οὐρανίους συμβούλους του. Αὐτοί οἱ σύμβουλοι δέν εἶναι θεοί, ἀλλάἄγγγελοι ἤ “υἱοί τοῦ Θεοῦ”. Μέ αὐτή τήν ἔννοια τά Σεραφείμ εἶναι μέλη οὐρανίας συνελεύ-σεως. Ἡ χρήση αὐτῆς τῆς εἰκόνος περί μιᾶς θείας συνελεύσεως εἶναι ἕνα καλό παράδειγμαπερί τοῦ πῶς οἱ Ἑβραῖοι μποροῦσαν νά δανείζονται ἀπό τούς γείτονές τους καί ὅμως νά με-ταμορφώνουν δραστικῶς μία δανεισθεῖσα εἰκόνα, σύμφωνα μέ τις ἀπαιτήσεις τοῦ ἰσραηλι-τικοῦ μονοθεϊσμοῦ». – Ἰδού ἐγώ εἰμί. Ἡ προθυμία τοῦ Ἠσαΐου ὑπενθυμίζει τήν πίστητοῦ Ἀβραάμ (Γεν. 12,1-4) καί δημιουργεῖ ἀντίθεση μέ τόν δισταγμό τοῦ Μωϋσῆ (Ἐξ. 4,10-12) καί πρό παντός μέ τόν δισταγμό τοῦ Ἰερεμίου (Ἰερ. 1,6). 6,10. Ἐπαχύνθη γάρ ἡκαρδία... Τό Ἑβρ. ἔχει προστακτικές: «Πάχυνε (= πώρωσον) τήν καρδιά τοῦ λαοῦ αὐτοῦκαί κώφωσε τά ὦτά του καί τύφλωσε τούς ὀφθαλμούς του... ». Τό κήρυγμα τοῦ προφήτουθά προσκρούσει στήν ἀκατονοησία τῶν ἀκροατῶν του. Οἱ ἀκροατές τοῦ Ἠσαΐου εἶναι πράγ-ματι ἀπειθεῖς καί ἐπαναστάτες (1,2-5. 19-20. 3,8. 9,8-9. 30,1), πού δέν θέλουν νά νοήσουν(βλ. ἰδιαίτερα 30,9-11). Γι᾽ αὐτό ἀκριβῶς τόν λόγο σκληρύνονται οἱ καρδιές τους (29,9-12) καί ὁ προφήτης ἔζησε πρόσφατα αὐτή τήν ἐμπειρία μέ τόν βασιλέα Ἄχαζ (7,2.12-13.8,6.14-15). Οἱ χρησιμοποιούμενες ἐδῶ κατά τό Ἑβραϊκό προστακτικές δέν πρέπει νά μᾶςσκανδαλίζουν, γιατί ἔχουν τήν ἔννοια τῆς ὁριστικῆς, βλ. 29,9. Εἶναι ὁ σημιτικός τρόποςτοῦ ἐκφράζεσθαι κατά τόν ὁποῖον τά πάντα ἀποδίδονται στόν Θεό. Ὁ Θεός δέν θέλει αὐτήτήν ἀκατανοησία τοῦ λαοῦ (βλ. Ἰεζ. 18,23), ἀλλά τήν γνωρίζει καί τήν προλέγει· δέν δύ-ναται δέ αὐτή ἡ ἀπείθεια τοῦ λαοῦ νά ματαιώσει τό θεῖο σχέδιο, ἀλλά ἀντίθετα ἡ σοφία τοῦΘεοῦ θά τήν στρέψει πρός διευκόλυνσή του· ἔτσι κάπως δύναται νά ἑρμηνευθεῖ τό «πώρω-σον» τοῦ Ἑβραϊκοῦ. Τό κήρυγμα τοῦ προφήτου ἀποκαλύπτει τήν ἁμαρτία τῆς καρδιᾶς καίἐπισπεύδει τήν κρίση· σύγκρ. μέ τήν σκλήρυνση τοῦ Φαραώ, Ἐξ. 4,21. 7,3. 7,1. 3-4.22.8,15, κ.ἄ. Ὁ Θεός φανερώνει μία σκλήρυνση καρδιᾶς, τῆς ὁποίας ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὑπεύ-θυνος. Τό κείμενο αὐτό τοῦ Ἠσαΐου θά χρησιμοποιηθεῖ πολλές φορές στήν Κ.Δ., βλ. Ματθ.13,14. 15. Ἰωάν. 12,40. Πράξ. 28,26-27, μέ μία εἰδική ἐφαρμογή στίς παραβολές, βλ.

69

(στίχ. 9.10)· γ) προφητεία περί αἰχμαλωσίας καί καταστροφῆς (στίχ11.12) καί: δ) Προφητεία περί σωτηρίας ἀπό ἕνα μικρό κατάλοιπο πού θά

Ματθ. 13,13. Ὁ Ἠσαΐας δέν εἶναι ὁ μόνος προφήτης πού ἔλαβε μία ἀποστολή αὐτοῦ τοῦεἴδους, βλ. Ἰερ. 1,10. Ἰεζ. 2,3-10. 3,4 ἑξ. κ.ἄ. 6,11. Ἕως πότε Κύριε; Ἐπέμβαση πούὑπενθυμίζει τόν Μωυσῆ (βλ. Ἐξ. 32,11-13. Δευτ. 9,26-29). Ὁ προφήτης δέν θέλει νάδεχθεῖ ὅτι ἡ καταδίκη θά εἶναι τελική. Χωρίς νά ἔρχεται σέ ἀντίθεση μέ αὐτή τήν ἐλπίδα,ἡ ἀπάντηση τοῦ Θεοῦ ἐπιμένει στήν βαρύτητα τῶν δοκιμασιῶν, πού θά προηγηθοῦν τῆςσωτηρίας. – Γῆ, Ἑβρ. md («ἀδαμά»). Ἡ λ. αὐτή χρησιμοποιεῖται ἐδῶ μέ τήν εἰδικήἔννοια τῆς καλλιεργημένης γῆς. 6,13. Ὁ στίχ. κατά τό Ἑβρ. ἔχει: «Καί ἄν ὑπολειφθεῖ(ἀπό τούς ἀνθρώπους) ἕνα δέκατο καί αὐτό θά ἐξοντωθεῖ ὡς ἡ τερέβινθος καί ἡ δρῦς, ἀπότά ὁποῖα ὑπολείφθηκε ἕνα κορμός ἀπό τήν κοπή. Ἅγιον σπέρμα εἶναι ὁ κορμός τους». Ὁστίχ. εἶναι δύσκολος καί οἱ ἑρμηνευτές ἑρμηνεύουν διαφόρως. Ἀντί νά δοῦμε στόν στίχ. τήνεἰκόνα ἑνός πυκνοφύλλου δένδρου, πού ἀπογυμνώνεται ἀπό τούς κλάδους καί τά φυλλώματάτου, μερικοί ἀναλογίζονται μᾶλλον ἕνα κτυπημένο δένδρο, ἀπό τό ὁποῖο δέν παρέμεινε παράἕνα «κούτσουρο» μόλις διακρινόμενο. Ἄς σημειώσουμε ὅμως ὅτι ἡ τελευταία αὐτή εἰκόναλείπει ἀπό τούς Ο´, ἀλλά πρέπει νά διατηρηθεῖ. Ἀπό αὐτόν τόν ἀπογυμνωμένο κορμό, ἀπόαὐτό τό κούτσουρο, θά ἀναγεννηθεῖ ἕνα νέο δένδρο, βλ. 4,2-3 καί τό σχόλ. – Καί πάλινἔσται εἰς προνομήν. Στό Ἑβρ. ἐδῶ, ὅπως καί εἰς 5,5, ὅπου πρόκειται γιά ἄμπελο, χρησι-μοποιεῖται τό ρῆμα («μπα῾άρ»), τό ὁποῖο ἔχει τήν ἔννοια τῆς καταστροφῆς διά τοῦπυρός. Ἡ ἴδια λ. μπορεῖ νά σημαίνει καί «νέμομαι» καί «καίω». Ἡ φωτιά εἶναι καταστρο-φική (βλ. στόν Ἠσ. 1,31. 5,24. 9,17-18. 10,16-17 κ.ἄ. Ἐπίσης καί εἰς Ἐξ. 24,17.Ἀριθμ. 11,1), ἀλλά εἶναι ἀκόμη καί καθαρτήρια (1,25. 6,6-7. Ἀριθμ. 31,21-23 κ.ἄ.). –Ὡς τερέβινθος... Ἡ βελανιδιά, ἡ δρῦς καί ἡ τερέβινθος εἶναι τά δένδρα πού βρίσκουμε στούςἱερούς τόπους (1,29· βλ. Γεν. 12,6. 13,18. Ἰησ. Ν. 24,26. Κριτ. 9,6. Ὠσ. 4,13. Ἐζ.6,13, κ. ἄ.). Τό ἡμιστίχιο αὐτό εἶναι σκοτεινό, ἀλλά, μέ βάση τό πρῶτο ἀντίγραφο τοῦἨσαΐου ἀπό τό Σπήλαιο τοῦ Κουμράν καί μέ ὅ,τι εἶναι τώρα γνωστό περί τῆς προ-αἰχμα-λωσιακῆς ὀρθογραφίας, ὁ W. F. Albright διαβάζει τό ἡμιστίχ. τοῦ στίχου ὡς ἀκολούθως:«Ὡς ἡ θεά τερέβινθος καί ἡ βελανιδιά Asherah, θά ριφθεῖ μέ τίς στῆλες τῶν ὑψηλῶν τόπων».Πραγματικά, ἡ λέξη ἡ μεταφραζομένη στόν στίχ. μας μέ τό «κούτσουρο» ἔχει τίς περισ-σότερες φορές τήν ἔννοια τῆς στήλης, τοῦ ὀρθίου ἀντικειμένου, καί σημαίνει συνήθως μιάὑψωμένη πέτρα, ἐνῶ ἄλλη εἶναι ἡ λ. πού σημαίνει τόν κορμό, τό κούτσουρο (z, «γκέζα῾»στόν Ἠσ. βλ. 11,1 καί στόν Ἰώβ 14,8). Ὁ προφήτης κάνει ἴσως ἐδῶ ὑπαινιγμό σέ ἕναστύλο (ἤ πάσσαλο) ἀπό ξύλο πιό ψηλό ἀπό ἕνα συνηθισμένο κορμό, ὅπως ἡ στήλη τοῦ ναοῦτοῦ Βάαλ (πού σημαίνεται μέ τήν ἴδια λέξη), ἡ ὁποία παραδόθηκε στήν φωτιά μέ τήν δια-ταγή τοῦ Ἰού (βλ. Δ Βασ. 10,26· βλ. 32 καί Γ´ Βασ. 16,33). Θά ἦταν λοιπόν ὁ στύλοςαὐτός ἕνα λατρευτικό σύμβολο (καί συγχρόνως καί δυναστικό, ἄν τό συγκρίνουμε μέ τό ἰσο-δύναμό του αἰγυπτιακό), πού ἔφερε, κατά τήν ἑρμηνεία τῶν συμφραζομένων τῆς περικοπῆςμας, τήν ἐλπίδα ἑνός ἁγίου μέλλοντος. – Οἱ ἀναμνηστικές στῆλες τῶν νεκρῶν καί τά ἱεράδένδρα τῶν θεῶν ἦταν κλασσικά εἴδη, τά ὁποῖα προμήθευαν ἕνα τυπικό bama ἤ ἕνα φέρετροτοποθετημένο συνήθως σέ ἕνα ὑψηλό τόπο. Αὐτοί οἱ «ὑψηλοί τόποι» (ἑβρ. tm, «βαμώθ»)ἐχρησιμοποιοῦντο γιά λατρευτικό σκοπό καί ἀπό τούς Χαναναίους καί ἀπό τούς Ἑβραίους.Ἡ καταστροφή καί ἡ βεβήλωση αὐτῶν τῶν λατρευτικῶν κέντρων πρέπει νά ἦταν ἕνα συχνόσυμβάν στίς ταραχώδεις ἡμέρες τοῦ Ἠσαΐου. – «Ἅγιον σπέρμα εἶναι ὁ κορμός τους», ἔχει

70

διαφύγει τήν καταστροφή (στίχ. 13). Ἀπό τό ὑπόλοιπο, τό κατάλοιπο αὐτόθά προέλθει ὁ Μεσσίας, ὁ Σωτήρ τοῦ κόσμου.

τό τέλος τοῦ στίχ. κατά τό Ἑβρ. Τό θέμα τοῦ «ὑπολοίπου» ἐμφανίζεται ἔτσι στό τέλοςαὐτῆς τῆς προφητείας περί καταστροφῆς, ὅπως εἰς 1,27. 4,2. 7,3. 10,22. κ.ἀ. Θά τήν ξα-ναβροῦμε καί σέ ἄλλες μεσσιανικές προφητεῖες τῶν ἀκολούθων κεφαλαίων.