2020 kpss – osmanli kÜltÜr medenİyetİ Özetİ … · 2020 kpss – osmanli kÜltÜr m nİytİ...

2020 KPSS – OSMANLI KÜLTÜR MEDENİYETİ ÖZETİ [www.edunzy.com] 1

Daha fazla 2020 KPSS GK-GY, Eğitim Bilimleri ve ÖABT branş ders notları, soru bankaları ve denemelerine ulaşmak için www.edunzy.com adresini ziyaret etmeyi unutmayın

Osmanlı Devleti sürekliliğini sağlamak amacıyla;

Devleti Ebed Müddet

Nizam-ı Alem

Kanunu Kadim

NOT: Osmanlı Anadolu Selçukluları ve İlhanlıları

kendine örnek almıştır.

NOT: Hükümdarlık sembollerinde OK yoktur.

NOT: Osmanlı’da ilk Sultan unvanını kullanan Orhan

Bey’dir. (Sultanul Guzat)

NOT: Halife unvanını ilk kullanan 1. Selim (Yavuz Sultan

Selim)dir.

Hükümdarın Görevleri

Ordunun başında sefere çıkmak

Ferman: Emir

Hattı-ı Hümayun: Yazılı beyan

Yasakname: Yasaklar

Müsadere: Memurun malına el koyar.

o Çıkaran Fatih Sultan Mehmet

o Kaldıran 2. Mahmut

Kulluk Hakkı: Devşirmeyi öldürebilir

Beratname: Memuru atar yada görevden alır

Adaletname: Haksızlığı giderir

Divan-ı Hümayun’a başkanlık eder. (Fatih’e

kadar)

Amanname: Himayesi altına alır

Veraset Değişiklikleri

Osman Bey: Ülke hükümdar ve ailesinin ortak malıdır.

1. Murat: Ülke hükümdar ve oğullarına aittir. (İlk değişiklik)

Fatih Sultan Mehmet: Ülke padişahındır.

1. Ahmet: Ekber ve Erşed

NOT: Kanunname-i Ali Osman Türk tarihinin ilk yazılı

“Veraset Kanunnamesi”dir. Bu kanunname ile sancağa

çıkma usulü, cülus bahşişi, müsadere sistemi ve

kardeş katli yasallaşmıştır.

NOT: Mutlak otoritenin yetkilerini ilk kısıtlayan Senedi

İttifak, en çok kısıtlayan ise 1908 Kanuni Esasi’deki 1909

değişiklikleridir.

Şehzade Eğitimi:

12 yaşında gönderilirler.

Gönderildiklerinde “Çelebi Sultan” unvanını

alırlar.

o İ. Öncesinde Çelebinin karşılığı “Şad” dır.

Şehzadeler, Cülüs töreniyle tahta çıkarlar ve onlar

için “Kılıç Alayı” düzenlenirdi.

Sancağa ilk çıkan 1. Murat’tır.

Sancağa son çıkan şehzade 3. Mehmet’tir.

3. Mehmet kaldırmıştır.

Kaldırıldıktan sonra sancağa çıkmadan padişah

olan 1. Ahmet’tir.

1. Ahmet zamanında şehzadelerin sancağa

gönderilmesi yasaklanmış ve “Kafes usulü”

getirilmitir.

Manisa: Darul Mülk (Şehzade Sancağı)

Amasya: Tahgarı Kadim

Başkentler

1. Söğüt-Domaniç

2. Karacahisar

3. Bilecik

4. Yenişehir Bursa

5. İznik

6. Edirne

7. İstanbul (Yalnıza İstanbul Yükselme Dönemi)

Saraylar

Bey sarayı: Bursa’da Orhan Bey zamanı açılan ilk saraydır.

Topkapı sarayı: Fatih Sultan Mehmet zamanında açıldı.

Osmanlı’nın en uzun yönetim merkezliği yapan sarayıdır.

İshak Paşa Sarayı: Ağrı da bulunur. İlk ısıtmalı saraydır.

Yapıda Batı etkisi bulunur. Barok-Rokoko

Dolmabahçe Sarayı: Batı sarayları örnek alınarak yapılan

ilk saraydır.

Yıldız Sarayı: Yapımına 3.Selim döneminde başlanan ve

2.Abdülhamit’in yönetim merkezi olarak kullandığı

saraydır.

Topkapı Sarayı

Birun (Dış Kısım)

Enderun (İç Kısım)

Harem

Birun:

Dışarıdan gelen elçiler kabul edilir.

Divan toplantıları bu bölümün Babüssaade

kapısında yapılır.



Enderun:

Sadece Müslümanlar

Okuldur

Devşirme çocuklar alınır

Üst düzey yöneticiler yetiştirilir

2. Mahmut döneminde önemi azalan

Enderun’dan memur alınmamış, memur ihtiyacı

Mektebi-i Maarifi Adliyeden karşılanmıştır.

2. Meşrutiyet zamanında ise tamamen

kapatılmıştır.

Harem:

Erkek doğuran kadına Haseki unvanı verilir.

Devşirme çocuklar alınır

Divan-ı Hümayun

Orhan Bey kurmuş, 2. Mahmut kaldırmıştır.

(yerine Heyeti Hükela’yı (bakanlıklar)

kurmuştur.)

Fatih’e kadar padişahlar, Fatih’ten sonra

sadrazamlar başkanlık etmiştir.

Alınan kararlara “Hüküm”, yazıldığı defterlere ise

“Mühimme” adı verilir.

Son söz padişahındır.

Müslüman-gayri Müslim fark etmeden temyiz için

Divan-ı Hümayuna başvurabilir. Bu özelliği ile

Türk-İslam tarihindeki Divan-ı Mezalim’e benzer.

Diğer Divanlar

Galebe: Elçi ve yabancı konular için toplanan divandır.

İkindi: Veziriazam önderliğinde devlet işlerinin

görüşüldüğü divandır.

Sefer: Sefer sırasında toplanır.

Divanın Doğal Üyeleri

1. Sadrazam

2. Vezir

3. Kazasker

4. Defterdar

5. Nişancı

Divana Sonradan Üye olanlar

1. Şeyhülislam

2. Yeniçeri ağası

3. Kaptanı derya

4. Reisül küttap

Padişah: Fatih Sultan Mehmet’e kadar divana padişahlar

başkanlık etti. Son söz padişahındır.

Sadrazam: Padişahın mührünü taşır. Padişah sefere

çıkmazsa “Serdar-ı Ekrem” unvanıyla ordunun aşında

sefere katılır. Sadrazamın yerine ise “Sadaret Kethüdası”

bakar. Sadrazamın verdiği emirlere ise “Buyruldu” denir.

İlk sadrazam Çandarlı Ali Paşa.

Vezir: Günümüz bakanı. En kıdemlisi sadrazam. İlk vezir

Alaaddin Paşa.

Defterdar: Maliye Bakanı. Rumeli ve Anadolu

Kazasker: Milli Eğitim ve Adalet Bakanı. Kadı ve müderris

ataması yapar.

Nişancı: Dirlik (tımar) topraklarının dağıtımından

sorumludur. Herhangi bir bölgenin sosyoekonomik

yapısını “Tahrir defteri”ne kaydeder. Belgelere padişahın

tuğrasını çeker. Tapu ve kadastro işlerine bakar. Anadolu

Selçuklu Devletinde nişancının karşılığı “Pervaneci”dir.

Reisülküttap: Nişancıdan ayrılarak dış işlerinden sorumlu

hale gelmiştir. Divanın toplantı gündemini belirler. İlk

Reisülküttab Mehmet Rami’dir.

Kaptan-ı Derya: Denizcilikle ilgili kanunlar. 16.yy da

Kanuni Sultan Süleyman zamanında divana üye olmuştur.

Divana ilk üye olan Kaptan-ı Derya Barbaros Hayreddin

Paşa’dır.

Yeniçeri Ağası: Rütbesi vezirse divana katılır.

Şeyhülislam: Atamasını padişah yapar. İlk şeyhülislam

Molla Fenari’dir. Protokolde sadrazama denktir. İfta veya

fetva

Sayıları zamanla artanlar;

Vezir

Kazasker

Defterdar

Taşra Teşkilatı

1840’a kadar Vilayet

Nizamnamesi 1840 Vilayet

Nizamnamesi 1871 Değişikliği

Eyalet Eyalet Eyalet

Sancak Sancak Liva

Kaza Kaza Kaza

Köy Köy Nahiye

Köy



Eyaletler

Salyaneli Eyaletler;

Yıllık maaş alanlar.

Devlet memurlarına yılda bir defa maaş verilir.

Geçinmesi için toprak verilmez. (Tımar)

Merkeze uzak yerlerdir. (Mısır, Tarblusgarp, Fas,

Etiyopya, Şehri Zor (Musul), Bağdat, Tunus vb.)

İltizam usulü ile vergi toplanır.

o Devlet o bölgede ihale yaparak bir yıllık

vergi peşin alır.

İltizamı kazanan kişiye mültezim denir.

Bu sistemin bir defa yerine ömür boyu

verilmesine ise Malikane denir.

İhaleye girerken verilen paraya Muaccele denir.

İltizam kaldırıldığında vergi toplayan devlet

memuruna ise Muhassıl nedir. (Hasılat)

Salyanesiz Eyaletler;

Memurlara direk maaş verilmez, toprak verilir ve

tımar sistemi uygulanır.

Merkeze yakın eyaletlerdir.

NOT: Salyeneli ve Salyanesizi ayıran Tımar sistemidir.

Yurtluk-Ocaklık;

Aşiretlerin yoğun olduğu yerlerdir.

Kendi içlerinde serbesttirler. Dersim (Tunceli),

Çölemerlik (Hakkari) gibi.

İmtiyazlı Eyaletler;

Hicaz ne asker ne vergi verir.

Mekke, Meine, Taif, Hayber = Hicaz

Eflak, Boğdan, Erdel yöneticilerine: Voyvoda

Kırım yöneticilerine: Han, Giray

NOT: Eflak ise Boğdan’a Osmanlı’da Memleketyn denilir.

HUKUK

Kadıların Görevleri

Bölgenin noteridir

Nikah kıyar

Atandığı yerde iki yıl görev yapar

Kazaların yöneticisidir

Taht Kadısı: İstanbul, Bursa, Edirne kadılarının atamasını

Padişah yapar.

Mevleviyet Kadısı: İstanbul, Bursa, Edirne dışındaki

kadıların atamasını Kazasker yapar.

NOT: İlk kadı Osman Bey zamanında Dursun Fakih’tir.

NOT: Kadılar mahkemede o bölgenin ileri gelen ve

sevilen kişiler tarafından oluşturulan “Şuhudul Hal”e

başvururlar.

Osmanlı’da Kanun Çıkarma Sırası

Divan Üyeleri – Divanı Hümayun – Mühimme Defteri –

Padişah – Ferman

SOSYAL HAYAT

Millet sistemi: Osmanlı devleti toplumu din veya

mezhepsel şekilde örgütleyerek yönetir.

Hakkaniyet çemberi:

Sosyal Kurumlar:

Darülaceze: Yoksullar evi

Darüşşafaka: Çocuk yurtları

Darülbedayi: Tiyatro

Darülerhan: Konservatuar

Hamidiye Etfal: Çocuk hastanesi

Himaye-i Etfal: Çocuk esirgeme kurumu

Darülmesai: Askeri eşya dikim yeri

Hilal-i Ahdar: Yeşilay

Hilal-i Ahmer: Kızılay

Donanma Cemiyeti: Yetim çocuklar için piyango

uygulaması

Darülfünun: İstanbul Üniversitesi

YÖNETİCİ GRUPLARI

Seyfiye: Askeri – Yönetim

Padişah, Vezirler, Yeniçeri Ağası, Kaptan-ı Derya

Tımarlı sipahi, Subaşı

Kalemiye: Yazışma – Bürokrasi – Diplomasi

Nişancı, Defterdar, Reisülküttap



İlmiyye: Eğitim – Din – Hukuk

Şeyhülislam, Kazasker, Kadı

Müderris, Müid

OSMANLI ORDUSU

Ordunun Özellikleri:

İlk orduyu Orhan Bey kurdu. (Yaya ve

Müsellem)

Kapıkulu ocağını 1. Murat kurdu. Özellikleri;

o Merkez ordusudur.

o Devşirmelerden oluşur.

o 17.yy’a kadar “Ocak devlet içindir”

anlayışı hakimdir.

o 3. Murat ve 2. Selim’den (ordunun

başında sefere çıkmama) itibaren

bozulmaya başlamıştır.

o Kapıkulu askerleri 3 ayda bir “Ulufe”, her

taht değiştiğinde ise “Cülus bahşişi”

alırlar.

o Yeniçerilerin sefere çıkmadan önce

okudukları duaya “Gülbank” denir.

o Kapıkulu ocağı asker ihtiyacını önce

Pençik sistemiyle daha sonra ise

Devşirme sistemiyle karşılamıştır.

NOT: Acemoğulanlar ocağından usta birliklerine geçmeye

“Bedergah veya Kapıya Çıkma” denilir.

Eyalet Askerleri Özellikleri;

Ordunun en kalabalık kısmıdır.

Geçimlerini tımardan sağlarlar.

17.yy’a kadar yetişen askerlere Tımarlı Sipahi

denir.

17.yy’dan sonra devletin aldığı ücretli askerlere

“Sekban” ve “Saruca” adı v erilir.

19.yy’da Tımar sisteminin kaldırılmasıyla “Redif

birlikleri” kuruldu.



Derbent: Kapı ve köprüleri korur.

Cerahor: Çadır ve inşaatlarda çalışır.

Martoaloslar: Hristiya akıncılar

TOPRAK SİSTEMİ



Miri Araziler:

Paşmaklık: Padişahın annesi ve kızlarına

Mukataa: Geliri doğrudan hazineye – iltizam

uygulanan topraklardır.

Malikane: Başarılı yöneticilere

Yurtluk: Sınır boylarında oturanlara

Ocaklık: Kale muhafızları ve tersanecilere

Metruk: Halkın ortak kullandığı

Dirlik: Geliri devlet memurları ve komutanlara

ayrılan;

o Has: Geliri 100.000 akçeden fazla:

Padişah ve divan üyelerine

o Zeamet: Geliri 20.000 – 100.000 arası:

müderris, tabip ve muidlere

o Tımar: Geliri en alt düzeydeki

memurlara ait

Dirlik sistemi sayesinde para harcamadan dirlik

bölgelerinde asayiş sağlanmış, güçlü bir ordu

oluşturulmuştur.

Ayrıca toprak işlenmiş üretimde süreklilik sağlanmıştır.

Ülke bayındır hale getirilmiş, vergiler kolay toplanmıştır.

EĞİTİM

Medreselerin Özellikleri:

İlk medrese Orhan Bey zamanında açılan İznik

Orhaniye’sidir.

Günümüze kadar gelen en eski medrese ise

“Süleyman Paşa Medresesi”dir.

Medreseye atanan ilk müderris Davud-u

Kayseri’dir.

Fatih zamanında günümüz İlahiyat ayarında

Sahn-ı Seman medreseleri açmıştır. Buraya

öğrenci yetiştirmek amacıyla “Tetimme

Medreseleri” açılmıştır.

Medreselerin başında 20,30,40 gibi rakamlar

öğretmenlerin aldığı ücretlerle ilgilidir.

Öğrencinin doğduğu yere gidip halka ders

anlatmasına “Cerre Çıkmak” denir.

Medreselerin Bozulma Nedenleri:

Şeyhülislamların veya ulamanın akıl bilimlerini

gereksiz görmesi

Beşik ulemalığının getirilmesi

18.yy da yeni eğitim kurumlarının açılması

Avrupa’daki gelişmelerin takip edilememesi



BİLİM İNSANLARI

Davud-u Kayser: Osmanlı’nın ilk müderrisi (İznik)

Molla Fenari: İlk Şeyhülislam.

Akşemddin: Mikrobiyolojinin babası

Sabuncuoğlu Şerafettin: Plastik Cerrahi babası

Piri Reis: İlk Dünya haritasını çizip, YSS’e sunmuş

Seydi Ali Reis: Miratül Memalik – Kitabül Muhit, Piri

Reis’ten sonra Hint seferine katılmıştır.

Takiyüddin Mehmet: İlk Osmanlı rasathanesi ve

otomatik makineler.

Katip Çelebi: Seyyah, Keşfüzünnun ve Cihannüma

Lagari Hasan Çelebi: Dünya tarihinde Roketle uçan ilk

insan.

Koçi Bey: 4. Murat’a ünlü risalesini sunmuştur. Devletin

durumu hakkında.

Naima: İlk resmi tarih yazarıdır.

Humbaracı Ahmet Paşa: Comte de Bonneval, batıdan

getirilen ilk teknik uzmandır.

Ahmet Cevdet Paşa: Kısas-ı Enbiya, Mecelle

EKONOMİ

Kavramlar:

İaşecilik: Malın ülkede kalite ve uygun fiyata

bulundurulmasıdır.

Fiskalizm: Devlet gelirleri en üst düzeye, giderler ise en

alt düzeye indirilmesi.

Merkantilizm: Altın ve gümüşün avrupada zenginlik aracı

sayılması.

Narh Sistemi: Devletin fiyatlara müdahale etmesidir.

Yiğitbaşı: Lonca esnafını koruyanlar.

Kethüda (Kâhya): Devlet ile esnafın, esnaf ile halkın

ilişkilerini düzenleyenlerdir.

Derbent Teşkilatı: Geçitlerin bakım-onarımını yapan,

vergisini toplayan teşkilattır.

Mekkari Taifesi: At, eşek ve devenin ortak adıdır.

Günümüzün kargo şirketleridir.

Gedik: İşyeri açma ruhsatıdır.

Tağşiş: Paranın değerini düşürmeye denir.

Ehli Hibre: Malın kalitesini kontrol eden görevli.

Kızıl Akçe: Paradaki gümüş oranının azaltılması, bakırın

artırılmasıdır.

Kapan Emini: Hallerdeki malın dağıtılmasından sorumlu

görevlidir.

Bezirgân: Büyük tüccarlara verilen isimdir.

Muhtesip: Çardı ve pazarı denetleyen görevlidir.

VERGİLER

Öşür: Müslüman olanların ürünlerinden genellikle 1/10

oranında peşin olarak alınan vergilerdir.

Haraç: Gayrimüslimlerin ürünlerinden alınan 2/10

oranında vergilerdir.

Cizye: Gayrimüslimlerin askerlik yapmadıkları için

ödedikleri vergidir.

NOT: Haraç ve Cizye Islahat fermanı ile tamamen

kaldırılmıştır.

Bac: Pazar yeri vergisidir.

Ağnam: küçükbaş hayvanlardan alınan vergidir.

Çiftbozan: İki yıl boyunca tarlayı ekmeyenlerden alınan

vergidir.

İspenç: Gayrimüslimlerin ödediği toprak vergisidir.

Avarız: Olağanüstü hallerde alınan vergilerdir.



Osmanlı Ekonomisinin Bozulma Nedenleri:

Saray masraflarının artması

Savaşların uzun sürmesi ve ganimet gelirlerinin

azalması

İpek ve Baharat yolunun önemini kaybetmesi

Kapitülasyonların yaygınlaşması

Yapılan ekonomik anlaşmalar

Sık padişah değişikliği

Tımar sisteminin bozulup, İltizamın yaygınlaşması

MİMARİ VE SANAT

Camiler

Osmanlı devletinin ilk camisi İznik’te yapılan

Hacı Özbek Camii’dir.

Mimar Sinan’ın yaptığı camiiler ise şunlardır;

o Çıraklık: Şehzade Camii

o Kalfalık: Süleymaniye Camii

o Ustalık: Selimiye Camii

NOT: Selimiye Camii 2011’de UNESCO tarafından koruma

altına alınmıştır.

Osmanlı devletinin ilk altı minareli camisi

Sedefkâr Mehmet Ağa tarafından yapılan

Süleymaniye Camii’dir.

İlk batı tarzında yapılan cami ise Nuruosmaniye

Camii’dir.

Osmanlıda bizzat padişahların yaptıkları ve

genellikle kendi isimleri ile anılan (Fatih, Selimiye,

Süleymaniye gibi) camilere “Selatin Camiler”

denir.

Hatları günümüze ulaşan tek Osmanlı padişahı

2. Mustafa’dır.

Resmini yaptıran ilk Osmanlı padişahı Fatih

Sultan Mehmet’tir.

Resmini devlet dairesine astıran Osmanlı

padişahı 2. Mahmut’tur.

Kaplumbağa Terbiyecisi ve Silah tacirleri gibi

tablolarıyla ünlenen ressam Osman Hamdi

Bey’dir.

2. Mahmut zamanı Mızıkayı Hümayun

kurulmuştur.

Osmanlı devletinin ilk milli marşı Mahmudiye

Marşı’dır.

3. Selim Suzidilara makamını bulmuştur.

Heykelini yaptıran tek Osmanlı padişahı “Sultan

Abdülaziz”dir.

Okçuluk ile uğraşanlara “Kemankeş” denir

Osmanlı devletinde at binicilerine “Cündi” adı

verilirdi.

2020 kpss – osmanli kÜltÜr medenİyetİ Özetİ … · 2020 kpss – osmanli kÜltÜr m nİytİ...

Documents