2. ulusal taŞkin sempozyumu
TRANSCRIPT
22-24 Mart 2010AFYONKARAHİSAR
T.C.ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI
DEVLET SU İŞLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMUTAŞKIN KORUMA PROJELERİNDE YAPISAL TEDBİRLER
Recep ÖZBALDSİ 18.Bölge Müdürü
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 2 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
GİRİŞ:Uluslararası sigorta Şirketlerince yapılan bir araştırmaya göre
her yıl binlerce doğal afet meydana gelmektedir. Meydana gelen bu
doğal afetler sırasıyla % 52 taşkınlar, % 17 depremler, % 15 fırtına ve
kasırgalar, % 7 kuraklık ve % 9 diğerleridir.
Doğal afetleri adı üzerinde önlememiz mümkün değildir. Ancak
bu afetleri birtakım yapısal olan veya yapısal olmayan tedbirlerle
felaket haline gelmeden zararlarını azaltabiliriz.
Ülkemizde de her yıl bir çok doğal
afet meydana gelmekte olup bunlardan
taşkın afeti depremlerden sonra can ve mal
kaybına en fazla sebep olan doğal afettir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 3 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 4 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
TAŞKIN:Bir akarsuyun muhtelif sebeplerle yatağından taşarak
çevresindeki arazilere, yerleşim yerlerine, alt yapı tesislerine ve
canlılara zarar vermek suretiyle o bölgedeki ekonomik ve sosyal
faaliyetleri kesintiye uğratacak ölçüde bir akış büyüklüğüne ulaşması
şeklinde tarif edilen taşkın (sel, feyezan, seylap) yaşandığı bölgenin
iklim şartlarına, bitki örtüsüne, jeolojik ve topoğrafik niteliklerine bağlı
olarak gelişen tabii oluşumdur.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 5 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Ancak taşkının bir afet olarak karşımıza çıkması tamamen
insan faaliyetlerinin bir neticesi olarak meydana gelmektedir. Sel riski
bulunan sahalarda önceden tedbir alınmaksızın süregelen şehirleşme
faaliyetleri, dere yatakları ve taşkın tesislerine yapılan müdahaleler
taşkın afetinin en önemli sebepleridir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 6 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 7 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
TAŞKINLARIN SEBEPLERİ:
Taşkın afetlerinin yalnızca meteorolojik oluşumlara bağlı
olarak ifade edilmesi mümkün değildir. Sanayileşme ve sektör
çeşitliliğinin beraberinde getirdiği şehirleşme süreci akarsu
havzalarının muhtelif kesimlerindeki insan faaliyetlerinin çeşitliliğini ve
yoğunluğunu da büyük ölçüde arttırmaktadır. Bu durum ise havza
bütünündeki dengeyi bozmakta ve neticede büyük miktarda can ve
mal kaybına yol açan taşkın afetleri yaşanmakta, elverişsiz tarım
yöntemleri ile topraklar yoğun bir şekilde kullanılmakta ve taşkın
afetleri giderek daha büyük ve sık olarak görülmektedir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 8 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
TAŞKINLARIN SEBEPLERİ:1) Kısa sürede meydana gelen şiddetli yağmur ve dolu ile
havzadaki kar erimeleri sonucu doğal veya düzenlenmiş akarsu
yataklarının kapasitelerinin üzerinde meydana gelen akış
büyüklüğü.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 9 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
2) Yerleşim yerleri içinden geçen dere ve çay yataklarında
yapılaşma ile kesitin daraltılması.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 10 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
3) Dere yatağına tekniğine aykırı ve izinsiz köprü, menfez
v.b. enine yapıların yapılması.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 11 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
4) Dere yatağına tekniğine aykırı kabartma tesisi, bent ve
dolgu yapılması.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 12 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
5) Dere yatağına çöp, moloz, sanayi ve evsel atık atılması.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 13 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
6) Dere yatağına kanalizasyon şebekesi döşenmesi.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 14 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
7) Dere yatağının üzerinin kapatılarak konut, otopark,
pazar yeri yapmak amacıyla kullanılması.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 15 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 16 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
8) Yukarı havzadan çeşitli sebeplerle gelen rüsubatın dere
yatağını daraltması.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 17 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
9) Dere yataklarında tabii olarak büyüyen ağaç ve çalıların
yatak kapasitesini daraltması.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 18 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Ülkemizde taşkın olayları sık sık meydana gelmektedir.
Ancak, taşkınlar ve zararlarını o sırada hatırlayıp yaptığımız
yanlışları görmekteyiz. Depremlerde, doğal afetlerde olduğu gibi
taşkınlar için de tedbirlerimizi önceden almalıyız.
Taşkınlar öncesinde yeterli tedbirleri alabilirsek taşkın
olduğunun farkına bile varmayız. Bizler taşkını ancak zarar ziyan
olduğunda görmekteyiz.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 19 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Bu yüzden taşkınların can ve mal kaybına sebep
olmaması, ulaşımı, ekonomik ve sosyal faaliyetleri kesintiye
uğratmaması için taşkın kontrol tesislerinin iyi bir planlama ve
proje ile inşa edilmesi, Taşkın Kontrol tesislerinin amacına uygun
olarak işletilmesi, akarsu yatakları ile Taşkın Kontrol Tesislerinin
korunması ve müdahale edilmemesi taşkınların afet haline
gelmemesi açısından önem arz etmektedir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 20 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
TAŞKINLARIN ZARARLARI:
Akarsuların doğal yatak kapasiteleri belirli aralıklarla gelmesi
tekrarlanan ve ihtimal hesaplarına uygun beklenecek debilerin bir
kısmını geçirirken bir kısmını da geçiremez. Geçmeyen debiler yatak
kapasitesinden arta kalanı tesviye eğrilerine uygun olarak çevreye
yayılıp belirli bir süre için ortaya çıkaracağı olağan dışı durum
nedeniyle değişik zararlar oluşturur.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 21 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 22 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Taşkın Zararlarının Yeri ve Biçimleri:
1) YERLEŞİM BİRİMLERİNDE TAŞKIN ZARARLARI
1.1. Yapıların Yıkılması
- İnşaat tekniğine bağlı yıkılmalar
- İnşaat tekniğine bağlı olmayan yıkılmalar
1.2. Yapıların Hasar Görmesi
- Hafif Hasar
- Ağır Hasar
1.3. Can ve Mal Kayıpları, Sağlık Problemleri, Bulaşıcı Hastalıklar
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 23 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 24 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
2) ÜRETİM MERKEZLERİNDE TAŞKIN ZARARLARI
3) TARIM ALANLARINDAKİ TAŞKIN ZARARLARI
3.1. Verim Düşüklüğü
- Ekimin Yenilenmesi
- Büyüme Döneminin Kısalması
- Tarım Alanının Elden Çıkması
3.2. Tarımsal Üretim Araçlarının Zarar Görmesi
- Araç Gerecin Ortadan Kaybolması veya Onarım Zararı
- Araç Gerecin Hizmete Gecikmesi
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 25 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 26 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
4) ULAŞIM TESİSLERİNDE OLUŞAN ZARARLAR
5) ENERJİ ÜRETİM VE DAĞITIM TESİSLERİNDEKİ TAŞKIN
ZARARLARI
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 27 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜNCE YAPILAN ÇALIŞMALARDSİ Genel Müdürlüğünün taşkınların önlenmesi ve zararlarının
azaltılmasıyla ilgili çalışmaları 6200 sayılı Kuruluş Kanununda tanımlanan görev ve sorumluluklar çerçevesinde genelde yapısal önlemler içeren projeli faaliyetler şeklinde sürdürülmektedir.
Bu çalışmalar çerçevesinde taşkınları önlemek maksadıyla barajlar, sel kapanları, tersip bentleri ve taşkından koruma tesisleri inşa edilmekte, dere yataklarında makineli tanzim ve ıslah çalışmalarıyapılmaktadır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 28 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 29 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ Genel Müdürlüğü tarafından ülkemizde taşkınların önlenmesi ve zararlarının azaltılmasına yönelik yapısal unsur içeren projeli faaliyetler;
1) Taşkın koruma ve kontrol ihtiyacını akarsu havzasının bütününde ve diğer su devolopmanı gerektiren ihtiyaçlarla birlikte (içmesuyu, sulama, enerji vb.) ele alan çok maksatlı BÜYÜK SU İŞLERİPROJELERİ kapsamında,
2) Aciliyeti sebebiyle taşkından koruma ihtiyacını akarsu havzasının sınırlı bir bölümünde ele alan KÜÇÜK SU İŞLERİPROJELERİ kapsamında,
ele alınmaktadır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 30 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Ayrıca DSİ Genel Müdürlüğüne erozyonun önlenmesi görevinin kanunlarla verilmemiş olmasına rağmen zaman içinde inşa edilen bir çok taşkın kontrol tesisinin rüsubat birikimi sonrasıfonksiyon yapamaz duruma gelmesi ve bunun yanında inşa edilen baraj ve göletlerin rezervuarlarında meydana gelen sedimantasyon (rüsubat birikmesi) problemleri sebebiyle dere yukarı havzalarında erozyon kontrol önlemlerinin alınması gereği duyularak çalışmalar sürdürülmektedir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 31 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
TAŞKIN KORUMA İŞLERİNDE
YAPISAL TEDBİRLER
Taşkın Koruma tedbirlerinin belirlenmesi ve problemin çözümü için öncelikle konunun iyi etüt edilmesi ve etüt sonucu oluşturulan rapora dayanılarak önerilen tesisin projelendirilerek inşa edilmesi ve işletilmesi önem arz etmektedir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 32 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
GENEL ETÜT YÖNTEMLERİA) BÜRO ÖN ÇALIŞMALARI
1) Taşkın zararlarının söz konusu olduğu yer meskun mahal veya tarım arazisi ya da ikisi birlikte ise il, ilçe, kasaba ve köy adından yararlanılarak 1/25 000 ölçekli haritalarda aranır ve harita indeksi belirlenir.
2) Taşkın yapan akarsu ile ilgili yapılacak düzenleme 1/25000 – 1/100 000 ölçekli haritada işaretlenir.
3) Drenaj alanının yüzölçümü hesaplanır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 33 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
4) Drenaj alanı içinde bulunan arazinin bitki örtüsü ve arazi kullanma durumu göz önünde bulundurularak yağış/akış katsayısıbelirlenir.
5) Ampirik yöntemlerle akış değerleri mevcut gözlem değerlerindeki düzeltmeler yapıldıktan sonra aşağıdaki metotlardan biri ile debiler hesaplanır.
- Rasyonel Metot- Sentetik Birim Hidrograf Metodu- DSİ Sentetik Metodu- Mockus Metodu
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 34 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
B) ARAZİDE BİLGİ TOPLAMA ÇALIŞMALARI- Projenin esası olacak çözüm şekli ve diğer alternatifler belirlenir.- Jeolojik yapı dikkate alınır.- Doğal yatağın eğimi belirlenir.- Yukarı havzadan geleceği beklenen askı ve sürüntü malzemesi
belirlenir. Sürükleme gücüne esas olacak parametreler tespit edilir. Sürükleme gücünün etkisiyle şevlerdeki topuktan başlayan oyulmalar dikkate alınarak şev eğimleri tespit edilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 35 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Taşkın önleminin alınacağı memba kısmındaki kesitinin yeri belirlenir. Kesit geometrik bir biçimlemeye uydurularak Manning formülündeki değişik sürtünme katsayısı (pürüzlülük) ‘n’ değerleri kullanılarak eğim de göz önünde bulundurularak taşkın debisi hesaplanır. Önceden değişik yinelemeli debilerle karşılaştırılarak doğal yatağın kapasitesi değerlendirilir.
Taşkın koruma tedbirlerinde belirli ölçüler içinde kalınmadığıtakdirde yani büyük yinelemeli debiler esas alındığında düzenleme yapılarının boyutlarındaki artış nedeniyle projelerin ekonomik olmayacağı aşikardır. Onun için belirli ölçüdeki zararların özel durumlar dikkate alınarak önceden kabul edilmesinin doğal olacağıkabul edilmelidir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 36 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Koruma Konusu Kesit Debisi m³/sn
Hava Payı DahilKontrol Edilen Debi
m³/snTarım Alanları Q10 Q50
Yerleşim Yerleri
a) Köy-Kasaba Q100 Q500
b) Büyükşehirler Q100 Q1000
Proje Debileri
Yapılan etütler sonrasında belirlenen çözüm önerisi ile ilgili uygulama projesi haritası alınmak, zemin etüdü yapılmak, doğal yapıgereçleri dikkate alınmak suretiyle yapılır ve tatbikatına geçilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 37 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
YAPISAL TEDBİRLER
Yukarı Havza; taşkın sorunu nedeniyle etüt konusu edilen bir
akarsu doğal yatağından geçen akımların toplandığı ve mansap
kısmına iletildiği yağış toplama alanıdır.
Yukarı Havza önlemlerinin amacı bozulan doğal dengenin eski
durumuna getirilmesine yöneliktir. Fakat bu çabalar harcanan emek ve
maddi külfetine karşılık beklendiği ölçüde olumlu sonuçlanmaz. Ancak
mevcut durumun bir ölçüde daha kötüye gidiş hızı engellenerek yeni
bir doğal denge oluşturulur.
YUKARI HAVZA TEDBİRLERİ
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 38 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Yukarı Havza tedbirlerini, amaçlarına ve yapılış tekniğine göre
sınıflandırmak gerekir.
A) Kültürel Önlemler
1- Çayırlama- Otlatma Yöntemleri
2- Ağaçlandırma- Çalılandırma
3- Toprak İşleme
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 39 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
B) İnşaat Önlemleri
1- Gradoniler (Ters Eğimli Teraslar): Hendeksiz, Hendekli,
Akıtmasız, Akıtmalı
2- Teraslamalar: Kuru Duvarlı, Harçlı Kargir,
Ay Görüntülü, Sürekli
3- Islah Sekileri: Ahşap, Kuru Duvarlı, Harçlı Kargir, Karma, Beton Ağırlıklı
4- Taban Kuşakları
5- Britler
6- Tersip Bentleri
7- Sel Kapanları
8- Taşkın Maksatlı Barajlar
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 40 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
1- Gradoniler (Ters Eğimli Teraslar):
Yüzeyden akışa geçen suları eğime dik ya da tesviye eğrilerine
paralel olarak düzenleyen toprak yapılardır. Hendeksiz ve hendekli
tipleri ile bunların yan vadideki derelere akıtmasız ve akıtmalı şekilleri
vardır. Kazıdan çıkan toprağa sıralı ağaç dikilebilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 41 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 42 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
2- Teraslamalar:
Arazinin tarımsal çalışmalardaki kullanılış durumuna bağlı
olarak teşkil edilirler. Meyvelik ve zeytin gibi tek ağaçlar için
düşünülüyor ise ay şeklinde, sebze, tütün, muz gibi sıralı bitkiler için
ise sürekli tipler oluşturulur. Bunlar da toprağın kendi kendini tutma
kabiliyetine göre kuru duvarlı veya harçlı kargir şeklinde yapılır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 43 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 44 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
3- Islah Sekileri:
Erozyon sonucu taşınabilecek malzemenin doğal akarsu yatağı
içinde tutunmasını, kıyı oyulması ya da yamaç kütlelerinin hareketini
önleyecek taban destekleri oluşturan yapılardır. Yapıda kullanılan
malzeme cinsleri değişik olabilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 45 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 46 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 47 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Bir akarsu yatağında ıslah sekileri vasıtasıyla düzenleme
yapıldığında en önemli husus anahtar yapı olarak kabul edilen en
mansaptaki sekinin önünde yapı küçükse sağlam zemine oturan
bir kontur seki ya da enerji kırıcı havuz yapılmasıdır. Aksi takdirde
oyulmalar tüm sekilerin kısa sürede yıkılmasına sebep olur.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 48 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 49 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 50 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
4- Taban Kuşakları:
Oldukça geniş, kıyı şevlerinde oyulmalar durmuş, yatak içinde
malzeme hareketinin sürdüğü hallerde dengeleme eğimini oluşturmak
suretiyle hareket eden malzemenin depolanmasını sağlamak için
yapılırlar. Taban kuşağının hemen hemen tamamı savak olarak
çalıştırılır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 51 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 52 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
5- Britler:
Taban kuşaklarına benzer yapılardır. Ancak malzeme
depolama yerine yalnızca eğimin kırılması ve düzenlenmesi amacıyla
yapılır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 53 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 54 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
6- Tersip Bentleri:
Rüsubat depolama yapılarıdır. Yatakta depolanmış uygun
malzemenin kullanılmasıyla yapılabilirler. Burada önemli olan yapının
üzerinden su aşmaması için yapılan dolusavağın iyi yerleştirilmesidir.
Bu yapılar harçlı kargir olarak da yapılabilir. Bu takdirde ıslah
sekilerine benzer şekilde tertiplenir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 55 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 56 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
7- Sel Kapanları:
Yatak kapasitesinin yetersiz olduğu meskun mahallerin memba
kısımlarında yapılan, taşkın sırasında suyu depolayıp taşkının piki
geçtiğinde kontrollü olarak belirli bir debide suyu yatağa gönderen
geçici su depolama yapılarıdır. Aynen baraj ve göletler gibi inşa
edilirler. Ancak işletme sırasında rezervuarları boş bulundurulur.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 57 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 58 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
8- Taşkın Maksatlı Barajlar :
Yalnız taşkın amacıyla yada çok maksatlı barajlarda taşkın
hacminin boş bırakılarak, taşkın piki geçinceye kadar suların
depolanıp daha sonra yatağa emniyetli bir şekilde gönderilmesi için
yapılırlar. İşletme sırasında bu hacim devamlı boş bulundurulur.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 59 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Taşkın koruma tedbirlerinin akarsuyun drenaj alanı içindeki
yukarı havzaya ilişkin olanları derenin ovaya açıldığı nokta olan boğaz
kesiminde son bulur. Bundan sonra başlayan koruma önlemleri
mansap tedbirleridir.
Mansapta alınacak tedbirlerin amaçları sürüklenen malzeme
akımını durdurmak, yetersiz doğal yatak dışına çıkarak zarara sebep
olan akımları belirli frekanslara göre düzenlemek suretiyle zararsız
hale getirmek, kıyıların oyulması sonucu toprak kayıplarını önlemek,
yapıların ve diğer altyapı tesislerinin zarar görmesini engellemektir.
MANSAP TEDBİRLERİ
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 60 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
a) Sürüklenen Malzeme Akımını Durdurucu Yapılar:
Yukarı havzadan taşınan ve sürüklenen malzemenin
durdurulması ve tuzaklanmasını sağlamak için doğal yatağın uygun
olduğu bir yerinde enerji kırıcı yapı ile bir düşü yapılır. Onun savak
kanatlarından başlayan sağ ve sol sahilde proje debisinin savak
yükü dikkate alınarak belirlenecek yükseltilerde oluşturulacak
seddeler yakın yamaçlarda sıfırlandığı yerlere kadar uzatılır.
Malzeme taşımayan enerjisi kırılmış akım doğal yatağa gönderilir ve
gözleme alınır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 61 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
b) Yetersiz Doğal Yatak Kapasitelerini Düzenleyici Tedbirler:
Tarım alanları veya meskun alanlar dikkate alınarak kesitin şekli ve büyüklüğü belirlenir.
Kesit Şekilleri:
- Parabolik Kesit:
Malzemenin yatakta depolanmış olduğu durumlarda, büyük ölçüde oyulmaların ortaya çıkmayacağı hallerde bu tip kesit uygulanır. Şevlerin yatık olmasına da özen gösterilir ve şev eğimleri 1/3 ten az tutulmaz.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 62 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 63 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
- Yamuk (Trapez) Kesit:
Kazılarla düzenlenecek yataklarda yamuk kesit en çok
uygulanan şekildir. Bu nedenle yamuk kesitlerde iki hususa
dikkat edilmesi gerekir. Bunlar kesit taban genişliği (b) ve şev
eğimi (m) dir. Şev eğimi toprağın fiziki yapısına bağlı olarak
belirlenir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 64 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
- Dikdörtgen Kesit:
Kesit başlangıçta trapez biçiminde makineli kazı ile
açıldıktan sonra yerine ve duruma göre açılacak temel kazısı
üzerine harçlı kargir, beton ağırlık ve betonarme kıyı koruma
duvarları ile oluşturulan bu tip kesitler yerleşim yerleri içerisinden
geçen yataklardaki düzenlemelerde seçilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 65 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 66 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
- Depolu Yamuk (Trapez) Kesit:
Doğal yatağın belirli bir kapasiteyi geçirmesi için, fazla miktarda malzemenin kazılarak dışarıya çıkarılmasını gerektirir. Bu gibi durumlarda kazı malzemesi yatağın ya bir tarafında ya da iki tarafına depolanır.
Depolama aralıklı veya aralıksız olabilir. Genellikle yamaçlara yakın giden yatakların düzenlenmesinde kazı malzemesinin depolanması gerekiyorsa yamaç tarafında depolar aralıklı, karşısahilde aralıksız olarak yapılır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 67 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 68 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
- Seddeli Yamuk (Trapez) Kesit:
Doğal yatağın derinleştirilmesi, yakın çevredeki araziler için derin drenaj gibi çalışacağından dolayı sulama yapılmadığı durumlarda tarım bitkilerine kök salma derinliğinde nem kaybına neden olacağından sakıncalıdır.
Bu sakıncayı kaldırmak yinelenmeli debiler rigolün iki sahilinde oluşturulacak seddeler arasında palyeden geçirilir.
Ancak sedde ile aralıksız deponun eş anlamda kabul edilmesi büyük bir hata olur. Zira depolar hiçbir zaman güvenilir olmadığında sedde gibi çalıştırılamaz.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 69 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 70 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
c) Şevlerin Duraylılığını (Stabilitesini) Sağlayıcı Tedbirler:
Yeterli yatak kapasitesi olmasına rağmen kıyı oyulmaları gibi istenilmeyen durumların ortadan kaldırılması için önerilecek tedbirlerdir.
1- Pere Kaplamalar:
Yamuk kesitlerin açılmasından sonra akımın hızı ve sürükleme gücü dikkate alınarak pere kaplamalar yapılır. Pere kaplamalar genelde sürüklenen malzeme akımı olan dere yataklarında uygulanmaz.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 71 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
1.1- Kuru Pere Kaplamalar:
Ocak, kazı veya toplama taşından 20-40 cm arasında değişen kalınlıkta bir tabaka oluşturacak biçimde yapılır. Ufak parçalar ile aralar kamalanarak düzenli köşe ve yüzey oluşacak şekilde yapılır. Kuru pereler şevlerin gevşek ve akıcı olmayan hallerinde kullanılır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 72 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
1.2- Harçlı Pere Kaplamalar:
Kuru perelerden farkı taşların aralarının çimento harcı
ile doldurulması ve gerekirse derz yapılmasıdır. Harçlı pereler
siltli, kumlu gevşek ve su ile temas halinde akıcı hale dönüşen
şevlerde uygulanır. Diğer kargir yapılar gibi anolara bölünerek
yapılır. Her iki sahilde pere kaplamanın şev topuğunda bir
sandık açılarak topuk tahkimatı oluşturulur.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 73 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 74 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 75 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 76 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
2- Beton Kaplamalar:
Beton kaplamalar da siltli, kumlu gevşek ve su ile temas halinde akıcı hale dönüşen şevlerde uygulanır. Anolar halinde yapılır. Doğal yapı gereçlerinin sağlanması veya proje yerine taşınmasının çok yüksek maliyet gerektirdiği yerlerde tercih edilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 77 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
3- Gabion (Fildöfer) Kaplamalar:
Gabion; çift bükümlü, çinko veya PVC kaplı, yumuşak telden, altıgen gözenekli ve kafes örgü şeklinde imal edilen, dikdörtgen prizma (sandık) veya silindir şeklinde olabilen imalatlardır. Bu sandıklar akarsu yatağındaki doğal malzeme veya kaya ufağı ile doldurulmak suretiyle şevlerde tahkimat sağlanır.
Gabion imalatlar, eğimin ve sürükleme gücünün fazla olmadığı, iri rüsubat taşımayan akarsularda kullanılmaktadır. Çok iri kaya ve taş bloklar sürükleyen dere yataklarında tellerin darbe etkisiyle kırılarak sandıkların dağılması ve yapının bütünlüğünün bozulması ihtimal dahilindedir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 78 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 79 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 80 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 81 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
4- Taş Dolgular:
Dış kurplardaki oyulmalar nedeniyle şevler genellikle yatık eğimlerini kaybeder ve eğim dikleşir. Dere yataklarının bu duruma gelen kıyılarında şevlerin korunması için taş dolgular iki değişik biçimde uygulanır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 82 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
4.1- İstifsiz Taş Dolgular:
Doğal yatakta sürekli akımın bulunduğu durumlarda istifsiz taş dolgular uygulanır. Burada temel ilke yüksek su düzeyine kadar şev önünde oyulmanın durmasını sağlamak için şev üstünden boşaltılacak taşlarla bir dolgu oluşturulmasıdır.
4.2- İstifli Taş Dolgular:
Doğal yatakta sürekli akımın kesildiği veya yatak içinde şev dibinden uzaklaştırma imkanı olduğu takdirde önce topuk tahkimatıyapılır ve şeve doğru dolguya devam edilir. Ancak burada şevlerin yüzünde dolguya geçmeden evvel şev eğimi 1/1 den 1/1,5 a kadar yatırılır. İstifli taş dolgular, kuru perelere göre daha kalın bir kaplama yüzeyi oluştururlar.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 83 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 84 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
5- Mahmuzlar:
Şevlerin korunmasında doğrudan etkili değilse de belirli bir süre sonunda beklenen korumayı gerçekleştiren yapılardır. Mahmuzlar yapım amaçlarına ve yapı tekniklerine göre değişik olurlar. Ancak amaçları belirlendikten sonra yapı tekniklerine karar verilir. Bir bakıma bu kararı malzeme sağlama hususu da etkiler.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 85 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 86 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
5.1- Saptırıcı Mahmuzlar:
Çok genişlemiş yataklarda yüksek düzeydeki suları karşı
sahil veya açılmış rigol yönüne sevk etmek için yapılır. Ana saptırıcı
mahmuzun korunması için memba tarafına bir koruyucu kısa
mahmuzla birlikte yapılır.
5.2- Çöktürücü Mahmuzlar:
Çok miktarda askı malzemesi taşıyan taşkın sularının akış
hızı düşürülerek askı malzemelerinin mahmuz aralarında
çöktürülerek bir yandan şevlerin aşınmasını durdurmak, öte yandan
da yatak içinde yeni toprak kazanmayı gerçekleştirmek amacıyla
yapılırlar.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 87 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
5.3- Yüzer Mahmuzlar:
Mahmuzun üstü, maksimum su seviyesinin üstünde kalır ve bu mahmuzların üzerinden su aşmaz.
5.4- Batık Mahmuzlar:
Taşkın debisinin belirli bir miktarından sonra mahmuzun su düzeyi altında kalarak amacına uygun çalışması beklenen mahmuzlardır.
5.5- Kaplama Mahmuzlar:
Islak kumun mahmuz biçiminde şekillendirildikten sonra harçlıkargir veya betonla kaplanması ile yapılan mahmuzlardır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 88 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
5.6- Beton Mahmuzlar:
Yerinde hazırlanacak kalıba dökülecek beton ile oluşturulan mahmuzlardır.
5.7- Kargir Mahmuzlar:
Çimento harcı ile yapılacak ocak, kazı veya toplama taşkullanılarak yapılan mahmuzlardır.
5.8- Fildöfer (Gabion) Mahmuzlar:
Fildöferden hazırlanan sandıkların yerinde yataktan sağlanacak malzeme ile doldurularak yapılan mahmuzlardır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 89 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 90 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 91 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 92 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 93 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 94 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
6- Bitkisel Kaplamalar:
Yatak şevleri yerine sedde şevlerinde uygulanan bu tip
kaplamalar ayrık cinsi çayır otları veya söğüt cinsi ağaçlardan
oluşur. Belirli sürelerde yatakta malzeme birikmesi söz konusu
olmayacak ise şevlere söğüt dallarından hazırlanacak çeliklerin
dikilmesi ile kıyı oyulmaları önlenir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 95 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
İSTİNAT DUVARLARIDoğal zeminde şev veya her türden toprak, kum, çakıl ve
benzeri dolgu malzemesini stabil halde tutmaya yarayan yapılardır.
Uygulamada ilk bakışta ekonomik olacağı düşünülerek kuru duvar veya harçlı kargir duvar kullanılmaktadır. Yapı gereçlerinin sağlanmasında bazı ocakların yakın çevrede bulunmaması, taşımaların maliyet içerisinde büyük yer tutması gibi etkenler göz önüne alındığında bazı şartlarda beton ağırlık ve betonarme duvarlar da yapılabilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 96 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
1- Kuru Duvarlar:
Düzenlenecek taşkın yataklarında kıyı erozyonunu önlemek amacıyla kullanılan geçici tesislerdir.
Kuru duvarların stabilitesinin sağlanması için kalınlıkları 0,5 m den az alınmazlar. İnşaat sırasında taşlar kabaca düzeltilerek kullanılır, tabakalar halinde yükseltilir ve ara boşlukları ufak taşlarla doldurulup sıkıştırılır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 97 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
2- Harçlı Kargir Duvarlar:
Bu tip duvarlar kıyı erozyonundan, gevşek zeminlerin
tutulmasından ve düzenlenen proje yatağına tehlike yaratabilecek
toprak kaymalarının önlenmesine kadar oldukça geniş bir amaç için
kullanılan ve sürekli kalıcı sayılan yapılardır
Yükseklikleri maksimum su düzeyinin 0,5 m yukarısında, temel
derinliği en az 1 m altta kalacak şekilde seçilmelidir. Oyulmalara karşı
uygun kesitle anroşman ile temelin direnci sağlanmalıdır.
Duvarın üst yüzü en az 5 cm kalınlıkta harpuşta betonu ile
örtülmelidir. Duvarlar herhangi bir yapının temeli olarak
kullanılamazlar.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 98 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 99 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
3- Beton Ağırlık Duvarlar:
Doğal yapı gereçlerinin sağlanması veya işyerine taşınmasının çok yüksek maliyet gerektirdiği hallerde harçlıkargir duvarların yerine beton ağırlık duvarlar da yapılabilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 100 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
4- Betonarme Konsol Duvarlar:
Kargir ve beton ağırlık duvarlar ile yapılan ekonomik kıyaslamalar ve de statik hesaplar neticesine göre betonarme konsol duvarlar da tercih edilebilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 101 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
5- Gabion Duvarlar:
Gabion duvarlar eğimin ve sürükleme gücünün fazla olmadığı, iri rüsubat taşımayan akarsularda, diğer duvar tiplerine göre ekonomik bulunması halinde tercih edilebilirler.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 102 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
TAŞKIN KORUMA PROJELERİNDE YER ALAN SANAT YAPILARI
1- Köprüler:
Akarsuların ıslahı amacıyla yapılan taşkın koruma
kanallarının ulaşım yollarını kestiği yerlerde ulaşımın sağlanabilmesi
amacıyla yapılan sanat yapılarıdır. Açıklığın fazla olduğu yerlerde
tercih edilir. Köprüler ahşap, çelik, kompozit (beton ve çelik
karışımı), betonarme kirişli, öngerilmeli betonarme kirişli
yapılabilirler. Yol ve akarsu açısı iyi ayarlanmalıdır. Hava payı taşkın
sırasında yüzen materyallerin rahatça geçebilmesi için emniyetli
alınmalıdır.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 103 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 104 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
2- Menfezler:
Akarsuların ıslahı amacıyla yapılan taşkın koruma
kanallarının ulaşım yollarını kestiği yerlerde ulaşımın sağlanabilmesi
amacıyla yapılan sanat yapılarıdır. Açıklığın fazla olmadığı yerlerde
tercih edilir.
DSİ 18. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 105 / 105
2. ULUSAL TAŞKIN SEMPOZYUMU
Recep ÖZBALDSİ 18. Bölge Müdürü
TEŞEKKÜR EDERİM