1945- 1960 yılları arası türk dış politikası abd ve natoyla iliskiler

1945 - 1960 1945 - 1960 Türk Dış PolitikasıTürk Dış PolitikasıABD ve NATO’yla İlişkilerABD ve NATO’yla İlişkiler

Turkishdiplomacy.blogspot.com

ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLERULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER

İki Kutuplu Sistem

Askeri: Avrupa’da Nazileri ve faşistleri yenen Avrupa’nın kendisi değil ABD ve SSCB oldu.

Ekonomik: IMF ve Dünya Bankaları kurulmuş ve uluslararası ekonomiyi kapitalist ülkelerin denetiminde yürütme işlevlerini yükümlendi.

Siyasal: Güvenlik Konseyi büyük devletlerin özellikle de Amerilka Birleşik Devletlerinin lehine BM dengelerini oluşturmaktaydı.

ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLERULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER

Doğu Bloku

Rusya’nın güvenlik endişeleri- Rus ülkesi 1812’de Fransa, 30 yıl içinde de iki kez Almanya tarafından işgal edilmiş, üstelik 1917’den sonra çıkan iç savaşta da Batılı devletler doğrudan fiili kuvvet uygulamış ve II. Dünya Savaşı’nda da iki cepheyi geciktirerek Rusya’nın yıpranmasına neden olmuşlardır.

Doğu Avrupa- Düşünülenlerin aksine Doğu Avrupa’da kurulan Komünist rejimler SSCB tarafından değil, yerli komünistler tarafından kurulmuştur. SSBC bu ülkelerdeki komünist liderleri Moskova etkisi altına almış (1948’den sonra) ve bu ülkeleri uydulaştırmıştır. Bu ülkelerin Moskova’yla ideolojik birliklerini sağlamak üzere Kominform, Komintern ve COMECON kurulmuş ve SSCB etrafında bir güvenlik çemberi oluşmuştur.

ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLERULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / / BATI BLOKUBATI BLOKU

Amerika Birleşik Devletleri

Amacı

* SSCB’ye Batı Avrupa’yı kaptırmamak

Savaş sonrasında enkaz haline gelen ve iyi bir pazar olan Batı Avrupa’ya yönelik Türkiye ve Yunanistan’ın Sovyet tehditlerini de kullanarak girişimlerini arttırmıştır.

ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLERULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / / BATI BLOKU - ABDBATI BLOKU - ABD

Yöntemleri

Psikolojik Hazırlık

Senato Dışişleri Komitesi Başkanı A. Vandenberg halkın korkutulması gerektiğini söyledi.

Senatör J.R. McCarthy ABD Dışişleri Bakanlığı’nda 205 kişinin komünist olduğunu açıklaması ve bir çok kişinin bu gibi baskı ve suçlamalarla işlerinden edilmesi ve soruşturmalar geçirmesi bu psikolojik süreçte etkili oldu.

ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / BATI BLOKU - ABDBATI BLOKU - ABD

Askeri Yöntem

* ABD ilk olarak en acil gördüğü Truman Doktrinini ilan etti. (12 Mart 1947- Türkiye 100 bin $, Yunanistan 300 bin $ lık askeri yardım.)

* Containment (çevreleme) politikası gereği Doğu Bloku ABD önderliğinde kurulan askeri ittifaklarla çevrildi.

* Daha sonra Roll-Back (püskürtme) politikası hayata geçirildi ve Sosyalizmin SSCB sınırlarına geri itilmesi amaçlandı.

ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLERULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / / BATI BLOKU - ABDBATI BLOKU - ABD

Ekonomik Önlemler

* 1949 Yılında ABD Kongresi ‘İhracatı Denetleme Yasası’nı kabul ederek Sosyalist Bloka karşı geniş kapsamlı bşir ambargo başlattı.

* NATO ülkeleri ve Japonya da bu ambargoya katıldı ve ambargo yüzünden 1952-54 döneminde Dünya ticaretinde dolaşan malların yarısı yasak listesine alınmıştı.

* Ambargo sonuç olarak blok içi ticareti arttırmış ve iki blokun ekonomik olarak da birbirlerinden bölünmesine neden olmuştur.

ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / BATI BLOKU - ABDBATI BLOKU - ABD

ABD’nin en önemli ekonomik girişimi ise Marshall Planı oldu.

a) Batı Avrupa’yı kalkındırarak dünya ticaretine katmakb) Yardım alan ülkelerin ekonomilerini denetlemekc) ABD ekonomisi canlandırmak ve mallarına pazar sağlamak

Marshall Planı

Kredilendirmesi İşleyişi

- Faiz %2.5- 15 Yıl geri ödemesiz- 44 Yıl vade

Yardımı alan ülke;- İsteklerini ülkesindeki Amerikan Yardım Heyetine bildirecek, bu istekler Washington’daki Ekonomik İşbirliği İdaresine iletilecektir. İdare talepleri uygun görürse Amerikan iç pazarından temin ederek Amerikan gemileri ile Avrupa’ya nakledecektirs.- Yardımın hangi alanlarda kullanılacağı ABD’ye danışılarak kararlaştırılacak.- ABD tarafından verilen kredilerin ulusal para cinsinden karşılığı Merkez Bankalarında ABD adına bir hesaba yatırılacak ve bu fonun kullanımı da ABD kontrolünde olacaktır.

ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / ULUSLARARASI ORTAM VE DİNAMİKLER / BATI BLOKU BATI BLOKU

Daha önceden çok sağlam uygarlığı, sanayi geleneği ve nitelikli insan gücü bulunan Avrupa Marshall Planı sayesinde kısa sürede kendini toparlaması.

20. Yüzyılın ikinci yarısında ulus-devlet anlayışını 19. yüzyılın değişen düzeninden güncelleyerek sosyal güvenlik devlet anlayışına geçmeleri.

Yeni oluşan ulus-devletin kıta çapında işbirliğiyle ayakta kalabileceğini görmesi ve Avrupa Bütünleşmesi denilen büyük birlik hareketini başlatması.

BATI AVRUPABATI AVRUPA

İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / Dışa Hesapsız Açılma Yılları: 1946- 53Dışa Hesapsız Açılma Yılları: 1946- 53

Ekonomi

a- 1930’dan beri (1938 hariç) her yıl fazla veren dış ticaret bilançosu, ilk kez 1047’de 21.3 milyon dolar açık verdi. Bu açık 1960’da 147,4 milyon

dolara ulaştı.

b- DT/GSMH oranı 1952’ye kadar arttı ancak 1954’ten sonra düşmeye

başladı.

İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / Dışa Hesapsız Açılma Yılları: 1946- 53Dışa Hesapsız Açılma Yılları: 1946- 53

Marshall Planı ile;

- Yeni alanlar tarıma açıldı.

- Yeni tarım makineleri alındı.

-Demiryolu yapımları durduruldu ve iş makineleri getirilerek karayolu ve liman inşaalarına başlandı.

- ABD Ordusunun üs olarak kullanacağı tesisler yapıldı.

- Sanayileşme terk edildi.

İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / Hesapsız Açılmanın SonucuHesapsız Açılmanın Sonucu

-Havaların kötüye gitmesi sonucu tarımsal üretimin düşmesi

-Avrupa’nın kendini toparlaması sonucun kendi tarım ürünlerini de üretmeye başlaması

- Kore Savaşı’nın bitmesi

- Hesapsız harcamalar ve para basılmaları yüzünden enflasyonun artması

- İthalat artışı ve tarıma sübvansiyonlar yüzünden artan dış ticaret ve bütçe açığı

İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / Hesapsız Açılmanın SonucuHesapsız Açılmanın Sonucu

- Ayrıca 1946’da Recep Peker hükümetini IMF’e üye olabilmek adına doları 1.28 TL’den 2.80 TL’ye çıkarması sonucu ilk büyük develüasyonun dış borcu arttırmasının etkileri- Marshall Planı sanayileşme istemediğinden üretime girdi sağlayacak cinsten yatırım mallarının ithal edilmemiş olması.- Sonuç olarak TL’de enflasyom önü alınamaz hale geld

İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / 1958 Bunalımı ve Yanlış Borçlanmalar1958 Bunalımı ve Yanlış Borçlanmalar

Dönemin başında Türkiye, IMF’den 355 milyon dolar çekmiş ve DB/GSMH oranı %7.42 gibi kabul

edilebilir bir düzeydeydi. Ancak 1950-54 arası;

*bol miktarda para basılması, *ithalatta serbestleşmenin yıkıcı etkileri, *savaş döneminde birikmiş döviz rezevrlerinin 1.5 yılda harcanması, *girdi eksikliği,*yağışların durması sonucu tarımın gerilemesi ile Türk ekonomisi büyük bir darboğaza girdi.


1958 yılında hükümet IMF’ye ilk niyet mektubunu verdi ;

-1957’de 2.80 TL’den 6 TL’ye çıkarmayı reddettiği doları develüe ederek 9 TL’ye çıkardı.

- 600 milyon dolarlık borç ertelendi ve 250 milyon dolarlık yeni kredi sağlandı.

- Para basımı denetime alındı- Vergiler arttırıldı


Menderes 1958 bunalımını aştı ancak 1958’de IMF’e verdiği sözleri tutmadı ve Türkiye böylelikle IMF tarihinde borç kotasını aşan ve

borçlarında erteleme talep eden ilk ülke olmuştur.+ Bu dönemde dış borç alımları nitelik değiştirmiş ve Osmanlı’nın son

dönemlerindeki gibi borç kapatmak için borç alınır hale gelinmişti.+ Tarımın durması sonucu binlerce traktör tarlalarda terk edildi (yedek

parça ithal edilemiyordu.) ve köylerden şehirlere göç başladı.

İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / Siyaset Siyaset

A- Ekonomide ve Siyasette Libarelleşme

B- McCarthycilik ve Dinsel Tolerans

7 Ocak 1946- Milli Kalkınma Partisi’nin ardından Demokrat Parti kuruldu.

4 Aralık 1945- Tan Gazetesi ile solcu kitap satan yayınevleri tahrip edildi.

15 Şubat 1946 – otomobil ithalatına izin verildi.

15 Aralık 1945 – Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesin’den 4 Öğretim üyesi bakanlık emrine alındı.

11 Mayıs 1946- CHP tüzüğünden ‘Milli Şef’ ünvanı kaldırıldı.

11 Aralık 1946 – TBMM’de üniversitelerdeki sol akımların önlenmesi istendi.

12 Haziran 1946- Üniversitelere özerklik verildi.

27 Ocak 1947 – Okullar dışında din eğitmi kabul edildi.

11 Mart 1947 - IMF ve Dünya Bankasına üye olundu.

17 Nisan 1947 – Eski M.E.Bakanı H.Ali Yücel’e Komünist olduğu iddiasıyla dava açıldı ve CHP eski bakanına sahip çıkmadı.

12 Temmuz 1947 – Muhalafet partilerine eşit muamele sözü verildi.

23 Aralık 1947 – Yanan MEB binasını solcuların yaktığı ileri sürüldü.

13 Kasım 1947 - CHP Kurultayında devletçilik ve laikliğin daha yumuşak yorumlanması kararlaştırıldı.

26 Ekim 1951 – Büyük komünist tutuklamaları yapıldı.

İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / İÇ ORTAM VE DİNAMİKLER / SİYASET – Dönemin Dış Politikası SİYASET – Dönemin Dış Politikası

NATO ve Kore’den sonra alınan dış politika kararları gittikçe kötüleşen bir ekonomik ve siyasal ortamda alındı;

+ Daha önce Arapların yanında yer alan Türkiye, 1948’de Filistin Uzlaştırma Komitesine olumlu oy verdi.

+ 1948’de bir ABD vatandaşı Fener Rum Partikliğine getirildi.+ 1949’da Asya Devletleri Kongresi’nde katılınmadı.+ 1950’den itibaren Kıbrıs’ta İngiltere’yi destekledi.+ 1954’ten itibaren Cezayir sorunun BM gündemine alınmasın oy verildi.+ 1955’te çoğu Arap devletinin düşmanlıkları göze alınarak Bağdat Parkı

kuruldu.+ 1956’da Süveyş bunalımında İngiltere ve Fransa desteklendi.+ 1958’de Beyrut’a asker çıkarması için ABD’ye NATO üsleri kullandırıldı.

AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ve NATO’YLA İLİŞKİLERAMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ ve NATO’YLA İLİŞKİLER

Çok Partili Döneme Geçilirken ABD ile İlişkilerÇok Partili Döneme Geçilirken ABD ile İlişkiler

1945 Potsdam Konferansı öncesinde 29 Haziran 1945’te ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından ABD Başkanı Harry Truman’a sunulan bir brifing belgesinde Türkiye

İnsanların özgürce istedikleri siyasal, ekonomik ve toplumsal sistemi seçmeleleri

Kapitalist söylem

Ticarette fırsat eşitliği

Basının haber alma ve verme özgürlüğü

Siyasal liberalizm

Amerikan eğitim kurumlarının faaliyetlerine devam etmesi

Dünya pazarına hakimiyet hedefleyen emperalist söylem

Amerikan vatandaşlarının haklarının korunması


ABD Karadeniz ve Boğazların tek başına SSCB’nin egemenliği altına girmesinden endişe ediyordu.

Boğazlar KonusuBoğazlar Konusu

Potsdam Konferansında Boğazlar konusu ele alındı ve ABD ve SSCB’nin oturarak bir masada Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni yeniden güncellemeleri kararı ağırlık kazandı.

SSCB girişimleriyle İran’da Muhtar Azerbaycan Cumhuriyeti ve Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin kurulması sonrası ABD, SSCB’nin kendi çıkarlarına ters hareket ettiğini kabul etti.


- 16 ay önce ölen Washington Büyükelçisi Münir Ertegün’ün cenazesini getiren Amerikan zırhlısı Missouri 5 Nisan 1946’da Dolmabahçe önüne demirleyerek SSCB’ye Boğazlardaki statünün kendi rızası olmadan değiştirilemeyeceği mesajını vermişti.

- 7 Mayıs 1946’da yapılan bir anlaşmayla ABD Türkiye’ye II.Dünya Savaşı sırasında verdiği borçların tamamını sildi.

Missouri’nin Ziyareti ve Türk Amerikan Yakınlaşması

Truman Doktrini


George F. Kennan 1947 baharında İngiltere’nin Yakın ve Orta Doğu’dan çekilmesi ile oluşacak boşluğu ABD’nin doldurmasını teklif etti.

* Yunanistan’daki iç durumun giderek kötüleşmesi ABD dış politikasındaki bu dönüşümün nedeni oldu. Yunanistan’da hükümet zayıf, ülkede enflasyon aşırı boyutlarda, grevler, isyanlar ve toplum korku içinde yaşamaktaydı.

* Yunanistan’da komünist gerillanın başa gelmesini engellemek amacıyla ABD ve İngiltere askeri harekatı bile göze almıştı. Bunu o dönemi izleyen ABD komisyonunun 1947 yılında Washington’a gönderdiği raporda görmekteyiz.

* İlk planda ABD için önemli olan Türkiye’nin savunulması değil Avrupa’nın geleceği idi. Başkan Truman için önemli olan Yunanistan’daki iç savaşın bitirilmesi ve Avrupa’nın güvenliğinin sağlanmasıydı.

* Truman Doktrini’nin esas amacı Sovyet yayılmacılığını önlemekteydi.

Türkiye Açısından Truman Doktrini Çerçevesinde Amerikan Desteğinin Gerekliliği


II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye’ye yönelmiş olan Sovyet tehtidinin yok edilmesi.

Ülkenin gelişimi için yabancı sermayenin gerekli olduğunun tesbit edilmiş olması

Savaş sonrası ülkede ekonomik zorluklar

Kongre’de ‘Yunanistan ve Türkiye’ye Yardım Yasası’ adıyla yasalaşan Doktrin 22 Mayıs 1947’de Başkan Truman’ın onayıyla yürürlüğe girmiştir.


Türkiye’ni Truman Doktrini’ni Kabul Etmesinin Nedenleri

Türkiye, yinelenen Sovyet tehditleri sonrası endişeye ve yalnızlık hissine kapılmıştı ve Truman Doktrini ABD ile ittifaka girilmesinin yolunu açıyordu.

Türkiye, II.Dünya Savaşı’na girmemesine rağmen ekonomik olarak darboğazdan geçiyordu. Türkiye 245 milyon dolarlık döviz ve altın rezervine sahipti ama bunu Sovyet tehditlerine karşı bir güvence olarak tutuyordu.

II.Dünya Savaşı askeri alanda yeni teknolojilerin kullanıldığı bir savaş oldu. Ancak Türk ordusu kendini yenileyememiş ve hala süvari ve piyade yapılanmasını sürdürüyordu. Savaş sırasında Amerika’dan alınan 95 milyon dolarlık yardımlarla ordu biraz modernize edilmişti ancak Truman yardımlarıyla ordunun modernleşmesinin devam etmesi gerekmekteydi.


Truman Doktrini’nin Sonuçları

* Truman Doktrini ile Türk siyasetinde çılgın bir Batıcılık, ve Batı destekçiliği başlamıştır.

* Türkiye silahların modernizasyonu için de hem ekonomik hem de siyasal olarak dışa bağımlı hale geldi.

* ABD’yle ters düşülmesinden endişe edilerek bu dönemde resmi ideolojiye ters düşenlere ve sol görüşlülere yönelik baskılar arttı.

* Türkiye’de nispeten demokratikleşme hareketleri görüldü:

- İsmet İnönü, tarafsız cumhurbaşkanı olmak için CHP’den istifa etti.

- Ordu, hükümetin tam yetkisi altına girdi ve 1949 yılında TBMM, bütün ulusal güvenlik birimlerini Milli Savunma Bakanlığı’na bağladı.

* Ticari olarak da bazı Türk girişimciler Amerikan firmaların temsilciliklerini alarak bugünkü otomobil ve beyaz eşya üretiminin öncüleri oldular.


Marshall Planı Planın Nedenleri

Avrupa’da yıkım sonucu oluşan kaos ve SSCB’nin Avrupa’da yükselişi.

Avrupa’nın maddi ve manive olarak güçlendirilmesi ve ekonomik, siyasal ve kültürel bir birliktelik oluşturularak Sovyet tehtidinin durdurulması

Avrupa’da alım gücünün sıfırlanmasının Amerikan ekonomisine olumsuz yansıması, ve Avrupa’nın yeniden güçlü bir pazar haline getirilmek istenmesi


Marshall Planı Türkiye ve Marshall Planı

Türkiye 650 milyon dolarlık bir yardıma ihtiyacı olduğunu belirtti. Bu istek sonuç raporunda yer aldı.

ABD raporuna göre Türkiye’ye biçilen görev Avrupa ülkelerine hammadde ihraç etmekti. Türkiye’ye sadece kısa vadede Türk ekonomisinin mevcut düzeyinin korunmasına yardımcı olacak mamul maddeler gönderilmesi düşünüldü ve Türkiye’ye madencilik sektöründe kullanılacak kamyon, elektrik malzemeleri, petrol ürünleri ve kereste şeklinde 58 milyon dolarlık bir yardım öngörülmüştü.


Yardımların Kullanılışı ve Sonuçlar

Türkiye’ye 1948 – 52 yılları arasında 352 milyon dolar tutarına yardım yapıldı.

* 172 milyon dolar doğrudan yardım (sadece Amerikan pazarından mal satın alınması için verildi)* 177 milyon dolar dolaylı yardım (OEEC Ülkelerinden mal satın alınması için verildi) * 84 milyon dolar borçlanma * 73 milyon dolar hibe * 17 milyon dolar şarta bağlı yardım


* Türkiye’ye gelen Amerikalı uzmanların görüşleri çerçevesinde yardımların %60’ı tarım alanlarında kullanıldı.* Tarım aletlerinin yurtdışından alınması sonucu, petrol ve yedek parça konusunda dışa bağımlılık arttı.* Amerikalı teknik uzmanların girişimiyle 1949 yılında Karayolları İdaresi kuruldu ve karayolu yapımlarına büyük önem verildi.* Karayollarının gelişmesiyle Türkiye’ye ithal edilen otomobil ve dolayısıyla petrol ihtiyacı arttı.*Türk ekonomisinin temel hedeflerinin Amerikalılar tarafından belirlenmesi sonucu 1950lelerin başından itibaren Türkiye her alanda dış bağımlı bir hal alırken Marshall Planı bu sürecin kilometre taşı olmuştur.

Yardımların Kullanılışı ve Sonuçlar

ABD ve NATO’YLA İLİŞKİLER / ABD ve NATO’YLA İLİŞKİLER / Demokrat Parti Dönemi I 1950 - 55Demokrat Parti Dönemi I 1950 - 55

Türkiye’nin NATO’ya Girişi

NATO’ya Duyulan İlginin Nedenleri

1945 Sovyet tehditlerinin getirdiği şok durumu, Truman Doktrini ve Marshall planıyla ABD ile sağlanan iktisadi yakınlaşmanın askeri müttefikliğe dönüşmesi talebi ve

II.Dünya Savaşı sonunda hissedilen yalnızlıkNATO’ya üyelik, Batıcılığın bir unsuru olması

ABD’den alınan ekonomik ve askeri yardımlarda azalma olmasının getirdiği korku

Türk aydınları ve kamuoyunun NATO’ya katılma gereklililğine inanmaları


Üyelik için CHP Dönemindeki Çabalar

Brüksel Antlaşması’na davet edilmeyen Türkiye, bu anlaşmanın Kanada ve ABD’nin de katılımıyla genişleyeceğini duyması üzerine kurulacak olan örgüte katılmak isediğini sık sık dile getirmeye başlamıştı.

Şubat 1949’da Avrupa Ekonomik İşbirliği Konferansı’nda Dışişleri Bakanı Necmettin Sadak Türkiye ‘nin NATO’nun dışında kalması durumunda İtalya, Fransa, Yunanistan ve İngilitere’yi içeren bir Akdeniz partı kırılması fikrini ortaya attı.

İlk üyelik başvurus yapıldı ve reddedildi.


Kore Savaşı ve Türkiye’nin Kore’ye Asker Göndermesi

* BM’nin Kore’ye asker gönderme kararı alması üzerine 25 Temmuz 1950’de TBMM ve Muhalefete danışılmadan Türkiye Kore’ye 4500 asker gönderileceği kararı aldı.

* Türkiye ABD’den sonra Kore’de en çok asker bulunduran ikinci ülke olmuştur. Zamanla Türkiye’nin asker sayısı 6 bini bulmuştur.

* Türkiye ilk defa Misak-ı Milli sınırlarının dışına asker göndermiştir.


Türkiye’nin NATO’ya Alınması

- 15 Mayıs 1951’de ABD müttefiklerine Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya alınması gerektiğini söyledi. Değişen dünya koşullarında ABD’nin endişeleri etkiliydi.

- Yugoslavya üzerine yapılacak bir SSCB ilerlemesinin Türkiye ve Yunanistan üzerinden olacağının tahmin edilmesi.

- Eylül 1949’da SSCB’nin atom bombasına sahip olduğunu açıklaması ve ABD tarafından da artık nükleer tekelinin sona erdiğinin kabul edilmesi sonucunda herhangi bir saldırıya karşılık olarak ABD Türkiye ve çevre ülkelerden askeri üs talep etmiş ancak Türkiye NATO’ya üye olmadan üs vermeyeceğini açıklanması.

- Ayrıca Türkiye’nin Kore Savaşı’nda sergilediği üstün performans ve Kunuri Muharebelerindeki kahramanlıklar da Türkiye’nin Sovyet tehditlerine karşı yanlız bırakılmamasını düşünülmesi üzerine Türkiye ve Yunanistan 18 Şubat 1952’de NATO’ya üye oldular.


Amerikan Askeri ve Ekonomik Yardımları

ABD’nin Yardım Verme Nedenleri

Genel Nedenler

* Savaştan sonra hızla oluşan iki kutuplu sistemde dünya politikasında etkinliğin arttırılmak istenmesi

* Uluslar arasındaki gelir dengesizliğinin artmaya başlaması ve ekonomik olarak zayıf ülkelerin sosyalizme eğilimlerinin ortaya çıkardığı endişe


Türkiye’ye Yapılan Yardımların Nedenleri

NATO’nun Türkiye üzerinden yapılacak bir saldırıyla zarar görmesini engellemek

Türkiye’de kurulan ABD üslerinin korunmasını sağlamak ve ABD’nin Orta Doğu politikalarının devamını sağlamak

Türkiye’nin tarafsızlar bloğuna kaymasının önlemek

Türkiye’nin siyasal ve ekononik istikrarının NATO ve ABD çıkarları için gerekli olması


Amerikalı işadamları ve iktsatçıların önerileri ile 6224 sayılı ‘Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu’ (18 Ocak 1954) yürürlüğe konulmuş ve bu kanun ABD Dış Ekonomik Politika Komisyonu Başkanı Clarence B. Randall tarafından ‘Dünyanın en liberal yabancı yatırım kanunu’ olarak nitelendirilmiştir.

Türk Amerikan İkili Anlaşmaları

1950 – 55 Arası İmzalanan Önemli İkili Anlaşmalar


* Ortak Güvenlik Anlaşması 10 Mart 1954

* NATO Kuvvetler Statüsü Sözleşmesi 20 Mart 1954- Türkiye’nin NATO’ya katılmasından önce NATO ülkelrei tarafından imzalandı ve Türkiye sonradan dahil edildi.- Antlaşmayla ABD’nin Türkiye’de askeri tesisiler ve üsler kurması ve personle bulundurulması kabul edildi.

* Askeri Tesisler Anlaşması 23 Haziran 1954- Amerikan hava kara ve deniz kuvvetlerinin Türk topraklarını kullanmalarına izin verildi.

-Türkiye ile ABD arasında çok sayıda teknik antlaşma yapıldı. Hava teknik, muharebe elektronik ve atom

tesisleri vs.

*Vergi Muafiyeti Antlaşması 24 Haziran 1954

- Ortak savunma için ABDlilerce yapılacak olan harcamalarda vergi alınmaması kararlaştırıldı.- ABD personelimnden gümrük vergisi, nakliyet resmi, harc ve damga alınmaması, Amerikan tesislerinin de elektrik, havagazı, akaryakıt, PTT, içki, ve sigara vergilerinden de bağımsız oldukları kabul edilmiştir.

* Atom Enerjisi Anlaşması 10 Haziran 1955

- Türkiye, barışçıl amaçlarla nükleer tesisler kurabilecekti.- Anlaşmanın 2. Maddesine göre zenginleştirilmiş uranyum Türkiye’ye ABD tarafından ‘ödünç’ verilecekti.


1945 – 60 TÜRK DIŞ POLİTİKASI1945 – 60 TÜRK DIŞ POLİTİKASI

1945- 1960 yılları arası türk dış politikası abd ve natoyla iliskiler

Documents