16. yÜzyil İnegÖl hamam yapisinda 16. yüzyıl İnegöl hamam ... · anahtar sözcükler: tarihi...

16

Teşekkür

Bu çalışma T.C. Kalkınma Bakanlığı’nın (DPT) 2010K121200 no’lu ‘Merkezi Araştırma Laboratuvarı’ projesi tarafından desteklenmiştir.

Kaynaklar

Akmaydalı, H. (1985) Niğde Sungurbey Camii. Vakıflar Dergisi, 19, s. 147-177.

Aslanapa, O. (1976) Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl), Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları.

ASTM D 5873-00 (2001) Standart Test Method for Determination of Rock Hardness by Rebound Hammer Method. Astm Stand.

Deniz, B. (1988) Aksaray’da (Niğde) Ahşap Sütunlu İki Köy Camii. Ege Üniversitesi Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi IV, s.19-38.

Doğan, N. Ş. (2013) Niğde’deki Türk Dönemi (13-15. Yüzyıl) Yapılarında Taç Kapı-Mihrap Tasarımı ve Bezeme İlişkisi. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Hacettepe Üniversitesi, Cilt 30, Sayı 1, Haziran, s.115-139.

Eriç, M. (1994) Yapı Fiziği ve Malzemesi, Literatür Yayıncılık, ISBN 975-7860-01-8, İstanbul.

ISRM (2007) The Complete ISRM Suggested Methods for Rock Characterization, Testing and Monitoring: 1974-2006. Suggested Methods Prepared by the Commission on Testing Methods, International Society for Rock Mechanics, R. Ulusay and J.A. Hudson (eds), Compilation Arranged by the ISRM Turkish National Group, Kozan Ofset, Ankara, Turkey, p.628.

ISRM (1978) Suggested Methods for Determining Hardness and Abrasiveness of Rocks. International Journal of Rock Mechanics and Mining Sciences & GeomechanicsAbstracts, vol.15, pp. 89-97.

Murat, A. (2006) Güherçilenin Tanımı, Oluşum Teorileri ve Osmanlı Devleti'ndeki Önemi. MTA Doğal Kaynaklar ve Ekonomi Bülteni, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ankara, s. 25-27.

Özkarcı, M. (2001) Niğde’de Türk Mimarisi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, ISBN 975-16-1461-9, Ankara.

TS EN 1936 (2006) Doğal Taşlar Test Yöntemleri - Gerçek Yoğunluk, Açık Yoğunluk, Görünen ve Toplam Porozitenin Belirlenmesi.

TS EN 13755 (2003) Doğal Taşlar - Deney Metotları - Atmosfer Basıncında Su Emme Tayini.

TS EN 12407 (2000) Doğal Taşlar Deney Metotları - Petrografik İnceleme.

TS 5694 EN 12670 (2004) Doğal Taşlar - Terimler ve Tarifler.

1

16. YÜZYIL İNEGÖL HAMAM YAPISINDA KULLANILAN ÖRGÜ HARÇLARININ BAZI

ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ

Mustafa DAYI, Hüseyin Yılmaz ARUNTAŞGazi Üniversitesi, Teknoloji Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü

06500 Teknikokullar, ANKARA [email protected], [email protected]

Emine N. CANER SALTIK ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Malzeme Koruma Laboratuvarı

06531 ANKARA [email protected]

Özet

Türkiye’nin kültürel mirası arasında önemli bir yeri olan tarihi yapılar üzerinde, yakın zamana kadar bilimsel ve teknolojik incelemelere dayalı olmadan çok sayıda koruma ve onarım çalışmaları yapılmıştır. Günümüz yapılarında geleneksel olarak kullanılan yöntem ve malzemeler ile yapılan bu koruma ve onarım çalışmaları telafisi mümkün olmayan hasarlara yol açabilmektedir. Bu nedenle, tarihi yapıda kullanılan özgün malzemeler hakkında yapılacak deney ve analizler sonucunda doğru bilgiler elde etmek, ilgili tarihi yapının koruma ve onarım çalışmalarında uygun onarım malzemelerinin kullanılması bakımından önemlidir. Bu çalışmada, 16.yy. da İnegöl-Bursa’da inşa edilmiş Osmanlı hamam yapısının soğukluk ve sıcaklık mahallerinde kullanılan özgün örgü harçlarının özellikleri belirlenmiştir. Tarihi hamam yapısından alınan özgün örgü harç numunelerinin fiziksel, kimyasal, mekanik ve mineralojik özellikleri TS EN ve RILEM standartlarına uygun olarak incelenmiştir. Harç bileşiminde agrega olarak doğal dere kumu ve bağlayıcı olarak da sönmüş kireç kullanıldığı tespit edilmiştir. Özgün örgü harçlarının asitte çözünmeyen b/a oranlarının 1/1 ile 1/3 arasında değiştiği, basınç dayanımlarının ortalama 2.5 MPa olduğu belirlenmiştir. Ayrıca özgün harçların elastisite modülü değerleri, ultrasonik hız ve birim hacim ağırlığı verileri kullanılarak hesaplanmıştır.

Anahtar sözcükler: Tarihi yapılar, Osmanlı hamamı, özgün harçlar, örgü harcı

Giriş

Tarihi yapılar, yapı malzemeleri ve yapım teknolojileri tarihi ile tasarım tarihinin önemli belgeleridir. Tarihi yapılarımız, Türkiye’nin zaman içinde oluşturup, geliştirdiği zengin mimarlık deneyiminin somut belgeleridir. Sahip olunan bu birikimin detaylı biçimde araştırılarak “anlaşılması”, hem tarihi yapıların onarımı, hem de yeni tasarımların zenginleştirilmesi bakımından önemlidir.

16. Yüzyıl İnegöl Hamam Yapısında Kullanılan Örgü Harçlarının Bazı

Özelliklerinin İncelenmesi

401

5. Tarihi Eserlerin Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu

2

Tarihi yapıları özgün niteliklerini devam ettirerek korumak ve eserin gerektirdiği bakım ve onarım işlemlerini belirlemek için, çeşitli malzeme inceleme ve araştırmalarının yapılması gerekir. Bu inceleme ve araştırmalar, yaklaşımları yönünden tıp bilimi ile benzerlikler taşıdığından, günümüzde “korumada malzeme bilgisi” ya da “yapı tıbbı” olarak da tanımlanmaktadır (Caner, 2003).

Tarihi harçları incelemek, eski anıt ve yapıların konservasyonunda harç karakterleri, harçların tarihi ve o dönemin yapım teknikleriyle ilgili önemli bilgiler vermektedir. Orijinal harçların detaylı incelenmesinin ve fonksiyonlarının yanında estetik, fiziksel, kimyasal özelliklerinin tanımlanmasıyla yeni onarım harçları aynı estetik ve teknik özellikler ile hazırlanırlar (Candeias ve diğ., 2004).

Çalışmanın amacı, Bursa ili İnegöl ilçesinde bulunan Sungurpaşa tarihi hamam yapısından alınan harçların fiziksel, kimyasal, mekanik ve petrografik özelliklerinin araştırılmasıdır.

Tarihi Sungurpaşa Hamamının Konumu

Tarihi Sungurpaşa hamam yapısı Bursa ili İnegöl ilçesinde 16. Yy. da inşa edilemiş olan Osmanlı Dönemi tarihi yapısıdır. Sungurpaşa hamamı, İnegöl ilçesinin 13 km kuzeyinde yaklaşık koordinatları K40.183°, D29.498° ve rakımı 370 metre olanSungurpaşa köyü merkezinde bulunmaktadır (Şekil 1).

Sungurpaşa Hamamı Mevkii

Şekil 1. İnegöl/Sungurpaşa Köyü Uydu Fotoğrafı(Google Earth)

Tarihi yapının malzeme ve yapısal özelliklerini belirlemek amacıyla Bursa Vakıflar Bölge Müdürlüğünden gerekli yasal izinler alındıktan sonra yerinde incelemeler yapılmıştır. Tarihi hamam, Sungurpaşa/İnegöl köy merkezinde inşa edilmiş olup Bursa’ daki diğer hamam yapılarıyla benzerlik göstermektedir.

3

Tarihi Sungurpaşa Hamam Yapısının Özelikleri

Sungurpaşa hamamında yerinde yapılan incelemeler sonucunda yapının; sıcaklık, ılıklık ve külhan olmak üzere üç bölümden oluştuğu belirlenmiştir. Sıcaklık ve ılıklık bölümlerinin kubbe başlangıcına kadar moloz taş duvar, kubbe kısmı ise tuğladan inşa edilmiştir. Yapının tümünde duvarlar düşey taşıyıcı eleman olarak tasarlanmıştır. Duvarların inşasında moloz taş, kaba yonu taş ve kireç harcı kullanıldığı, duvarların şaşırtmalı olarak örüldüğü görülmektedir. Duvarların kubbeye/üst örtüye geçiş kısımlarında daha düzgün ve daha küçük kesme taşların kullanıldığı görülmektedir. Üst örtüye geçiş elemanlarında/tromp ve kubbenin örülmesinde tuğla kullanılmıştır. Kubbelerin bir tuğla kalınlığında örüldüğü ve harç olarak kireç harcı kullanıldığı görülmüştür. Her iki mekânın kubbesinde yaklaşık 40-50 cm çapında ışık kubbecikleri bulunmaktadır. Ayrıca sıcaklık ve ılıklık mekânlarında yatay ve düşey yönde künk ve tüteklikler bulunduğu tespit edilmiştir (Şekil 2-3).

Şekil 2. Sungurpaşa hamamı genel görünümü

Şekil 3. Hamamın batı cephesi sıcaklık (sağ kısım) ve külhan (sol kısım)

402


2

Tarihi yapıları özgün niteliklerini devam ettirerek korumak ve eserin gerektirdiği bakım ve onarım işlemlerini belirlemek için, çeşitli malzeme inceleme ve araştırmalarının yapılması gerekir. Bu inceleme ve araştırmalar, yaklaşımları yönünden tıp bilimi ile benzerlikler taşıdığından, günümüzde “korumada malzeme bilgisi” ya da “yapı tıbbı” olarak da tanımlanmaktadır (Caner, 2003).

Tarihi harçları incelemek, eski anıt ve yapıların konservasyonunda harç karakterleri, harçların tarihi ve o dönemin yapım teknikleriyle ilgili önemli bilgiler vermektedir. Orijinal harçların detaylı incelenmesinin ve fonksiyonlarının yanında estetik, fiziksel, kimyasal özelliklerinin tanımlanmasıyla yeni onarım harçları aynı estetik ve teknik özellikler ile hazırlanırlar (Candeias ve diğ., 2004).

Çalışmanın amacı, Bursa ili İnegöl ilçesinde bulunan Sungurpaşa tarihi hamam yapısından alınan harçların fiziksel, kimyasal, mekanik ve petrografik özelliklerinin araştırılmasıdır.

Tarihi Sungurpaşa Hamamının Konumu

Tarihi Sungurpaşa hamam yapısı Bursa ili İnegöl ilçesinde 16. Yy. da inşa edilemiş olan Osmanlı Dönemi tarihi yapısıdır. Sungurpaşa hamamı, İnegöl ilçesinin 13 km kuzeyinde yaklaşık koordinatları K40.183°, D29.498° ve rakımı 370 metre olanSungurpaşa köyü merkezinde bulunmaktadır (Şekil 1).

Sungurpaşa Hamamı Mevkii

Şekil 1. İnegöl/Sungurpaşa Köyü Uydu Fotoğrafı(Google Earth)

Tarihi yapının malzeme ve yapısal özelliklerini belirlemek amacıyla Bursa Vakıflar Bölge Müdürlüğünden gerekli yasal izinler alındıktan sonra yerinde incelemeler yapılmıştır. Tarihi hamam, Sungurpaşa/İnegöl köy merkezinde inşa edilmiş olup Bursa’ daki diğer hamam yapılarıyla benzerlik göstermektedir.

3

Tarihi Sungurpaşa Hamam Yapısının Özelikleri

Sungurpaşa hamamında yerinde yapılan incelemeler sonucunda yapının; sıcaklık, ılıklık ve külhan olmak üzere üç bölümden oluştuğu belirlenmiştir. Sıcaklık ve ılıklık bölümlerinin kubbe başlangıcına kadar moloz taş duvar, kubbe kısmı ise tuğladan inşa edilmiştir. Yapının tümünde duvarlar düşey taşıyıcı eleman olarak tasarlanmıştır. Duvarların inşasında moloz taş, kaba yonu taş ve kireç harcı kullanıldığı, duvarların şaşırtmalı olarak örüldüğü görülmektedir. Duvarların kubbeye/üst örtüye geçiş kısımlarında daha düzgün ve daha küçük kesme taşların kullanıldığı görülmektedir. Üst örtüye geçiş elemanlarında/tromp ve kubbenin örülmesinde tuğla kullanılmıştır. Kubbelerin bir tuğla kalınlığında örüldüğü ve harç olarak kireç harcı kullanıldığı görülmüştür. Her iki mekânın kubbesinde yaklaşık 40-50 cm çapında ışık kubbecikleri bulunmaktadır. Ayrıca sıcaklık ve ılıklık mekânlarında yatay ve düşey yönde künk ve tüteklikler bulunduğu tespit edilmiştir (Şekil 2-3).

Şekil 2. Sungurpaşa hamamı genel görünümü

Şekil 3. Hamamın batı cephesi sıcaklık (sağ kısım) ve külhan (sol kısım)

403


4

Diğer taraftan Sungurpaşa hamamının köyün merkezinde olmasına karşın bakımsızlıktan harabe bir hale dönüştüğü görülmüştür. Yapının sıcaklık bölümünde bulunan mermerlerin yerlerinden kırılarak söküldüğü, tromplarda bulunan boş testilerin bilinçsiz define avcılarının kurbanı olduğu ve yapının duvarlarının kazılarak özgünlüğünü yitirdiği belirlenmiştir. Yapının özgün yer döşemesi tespit edilmeye çalışılmış ancak üzerinde bulunan moloz ve çöp yığını nedeniyle mümkün olmamıştır. Yapının iç ve dış kısımlarının yabani otlar ile kaplandığı ve bu otların bazı yapı elemanlarına zarar vererek yapının bütününde çevresel koşulları ağırlaştırdığı görülmüştür.

Tarihi Sungurpaşa Hamam Yapısından Numune Alınması

Tarihi yapılarda özgün örgü harcı ve özgün sıva harcı olmak üzere iki tip harç bulunmaktadır. Tarihi Sungurpaşa hamam yapısında kullanılan harç teknolojisini belirlemek amacıyla, yapının ılıklık (soğukluk) ve sıcaklık mekânlarından ve bunların farklı yüksekliklerinden özgün örgü harç numuneleri alınmıştır. Numunelerin alınmasında, mümkün olduğunca yapının müdahale görmemiş bölümleri tercih edilmiş, yapının olabildiğince özgünlüğünü koruyan kubbeleri seçilmiştir. Harç numuneleri alınırken çevresel etkilere (Vandalizm, bitki tahribatı vb.) en az seviyede maruz kalmış olmasına dikkat edilmiş, özgün malzemelere zarar verilmemesi ilkesi esas alınmıştır. Numunelerinin alındığı bölgeler fotoğraflanarak kroki üzerinde işaretlemeleri yapılmıştır. Numuneler bulunduğu yerden olabildiğince büyük parçalar halinde çıkarılmaya çalışılmış ve numuneler alındıktan hemen sonra kilitli plastik torbalara konularak etiketlenmiş, laboratuar çalışmaları başlamadan önce kodlanarak ölçek verilmiş ve fotoğraflanmıştır. Yapıda meydana gelen doğal ve yapay tahribattan dolayı bazı mekânlardan harç numunesi alınamamıştır.

Numunelerin Kodlanması

Tarihi hamam yapısına ait özgün örgü harcı numunelerinin alındıkları yerler Şekil 4’tekiplan üzerinde işaretlenmiştir. Alınan özgün harç numunelerin kodlanması SIKH1-3 şeklinde yapılmıştır. Bu kodlamada yapılan kısaltmaların anlamları; ilk harf Hamam adı (S=Sungurpaşa), ikinci harf mekan adı (I=Ilıklık, S=Sıcaklık), üçüncü harf Yapı elemanı adı (K=Kubbe, D=Duvar), dördüncü harf malzeme adı (H=Harç), beşinci rakam numune numarası ve altıncı rakam ise beşinci rakamdaki numuneye ait kırılmış/parçalanmış numune numarasını göstermektedir.

404


4

Diğer taraftan Sungurpaşa hamamının köyün merkezinde olmasına karşın bakımsızlıktan harabe bir hale dönüştüğü görülmüştür. Yapının sıcaklık bölümünde bulunan mermerlerin yerlerinden kırılarak söküldüğü, tromplarda bulunan boş testilerin bilinçsiz define avcılarının kurbanı olduğu ve yapının duvarlarının kazılarak özgünlüğünü yitirdiği belirlenmiştir. Yapının özgün yer döşemesi tespit edilmeye çalışılmış ancak üzerinde bulunan moloz ve çöp yığını nedeniyle mümkün olmamıştır. Yapının iç ve dış kısımlarının yabani otlar ile kaplandığı ve bu otların bazı yapı elemanlarına zarar vererek yapının bütününde çevresel koşulları ağırlaştırdığı görülmüştür.

Tarihi Sungurpaşa Hamam Yapısından Numune Alınması

Tarihi yapılarda özgün örgü harcı ve özgün sıva harcı olmak üzere iki tip harç bulunmaktadır. Tarihi Sungurpaşa hamam yapısında kullanılan harç teknolojisini belirlemek amacıyla, yapının ılıklık (soğukluk) ve sıcaklık mekânlarından ve bunların farklı yüksekliklerinden özgün örgü harç numuneleri alınmıştır. Numunelerin alınmasında, mümkün olduğunca yapının müdahale görmemiş bölümleri tercih edilmiş, yapının olabildiğince özgünlüğünü koruyan kubbeleri seçilmiştir. Harç numuneleri alınırken çevresel etkilere (Vandalizm, bitki tahribatı vb.) en az seviyede maruz kalmış olmasına dikkat edilmiş, özgün malzemelere zarar verilmemesi ilkesi esas alınmıştır. Numunelerinin alındığı bölgeler fotoğraflanarak kroki üzerinde işaretlemeleri yapılmıştır. Numuneler bulunduğu yerden olabildiğince büyük parçalar halinde çıkarılmaya çalışılmış ve numuneler alındıktan hemen sonra kilitli plastik torbalara konularak etiketlenmiş, laboratuar çalışmaları başlamadan önce kodlanarak ölçek verilmiş ve fotoğraflanmıştır. Yapıda meydana gelen doğal ve yapay tahribattan dolayı bazı mekânlardan harç numunesi alınamamıştır.

Numunelerin Kodlanması

Tarihi hamam yapısına ait özgün örgü harcı numunelerinin alındıkları yerler Şekil 4’tekiplan üzerinde işaretlenmiştir. Alınan özgün harç numunelerin kodlanması SIKH1-3 şeklinde yapılmıştır. Bu kodlamada yapılan kısaltmaların anlamları; ilk harf Hamam adı (S=Sungurpaşa), ikinci harf mekan adı (I=Ilıklık, S=Sıcaklık), üçüncü harf Yapı elemanı adı (K=Kubbe, D=Duvar), dördüncü harf malzeme adı (H=Harç), beşinci rakam numune numarası ve altıncı rakam ise beşinci rakamdaki numuneye ait kırılmış/parçalanmış numune numarasını göstermektedir.

405


6

Yoğunluk, Porozite ve Su Emme Oranının Belirlenmesi

Porozite, malzemedeki boşluk hacminin toplam hacime oranıdır. Bir malzemenin porozitesi, malzemenin durabilite özellikleri hakkında bilgi vermektedir. Aynı zamanda sıvaların içindeki boşluk boyutu dağılımı ile küçük ve büyük boşlukların varlığı, malzemenin çevresel aşınma şartlarına karşı performansı konusunda önemli bir rol oynamaktadır (Peroni, 1981).

Tarihi kireç harçlarında porozite oranı genellikle %30-45 arasında ve boşlukların yarıçapı 100 nm den 100000 nm ye kadar görülebilmektedir. Günümüz kireç harcı ile kireç-çimento harçlarının porozitesi %20-25 arasında ve boyutları 100000 nm den daha küçüktür (RILEM, 1980).

Özgün örgü harçlarının RILEM tarafından önerilen denklemler kullanılarak belirlenen fiziksel özellikleri Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1. Özgün örgü harçlarının fiziksel özellikleri.

Numuneadı

Porozite(%)

Yoğunluk (g/cm3)

Su emme (%)

SSKH33.3

33.71.71

1.719.6

9.635.7 1.65 9.932.2 1.76 9.2

SIKH32.2

33.81.66

1.6510.1

10.132.9 1.67 10.036.4 1.61 10.2

Özgün Örgü Harçlarının Mekanik Deneyleri

Harç numunelerinin küçük boyutlarda olması nedeniyle basınç dayanım ölçümleri, uluslararası kaya mekaniği standartlarında belirtilen şekliyle nokta yükleme deneyleri uygulanarak yapılmıştır. Özgün örgü harçları üzerinde ultrasonik hız deneyleri yapılarak da esneklik/elastisite modülü değerleri hesaplanmıştır.

Tek Nokta Yükleme Deneyi

Özgün örgü harç numunelerinin standart boyutlarda olmaması nedeniyle mekanik deneylerin yapılmasında tek nokta yük (point-load) deneyi tercih edilmiştir. 30-85 mm arasında kalınlığa sahip olan düzensiz şekillerin basınç dayanımlarının hesaplanmasında kullanılan bu yöntemde, konik sivri uçlu nokta yük aletinin iki deney başlığı arasına yerleştirilen numuneler hidrolik el pompası ile verilen yükle kırılmış ve kırılan yük manometre üzerinden okunmuştur. Gerekli değerler okunarak düzeltilmemiş nokta yük indeksi hesaplanmıştır. Numunelerin farklı kalınlıklarda olması nedeniyle “boyutdüzeltme faktörü” yardımı ile düzeltilmiş nokta yük indeksi hesaplanmıştır (Brook, 1985; ASTM, 1994; Tunçoku, 2001). Kumpas yardımıyla ölçülen bazı numunelerin deney için yeterli kalınlığa sahip olmamaları nedeniyle basınç dayanımı deneyleri yapılamamıştır.

7

Şekil 5. Tek nokta yükleme deney cihazı

Ultrasonik Hız Deneyi ve Esneklik/Elastisite Modülünün Hesaplanması

Önemli mekanik özelliklerden biri olan esneklik/elastisite modülü (Emod), bir malzemenin yükleme altında dayanabildiği gerilme/birim deformasyon oranı olarak tanımlanabilir. Emod değerini hesaplayabilmek için numunelerin ultrasonik hız deneyleri Pundit Plus ultrasonik hız deney cihazı ile yapılmış, sonuçlar harçların birim hacim ağırlığı değerleri ile birlikte RILEM denklemleri kullanılarak hesaplanmıştır (RILEM, 1980; ASTM, 1990).

Numunelerin tek nokta yükleme deneyi (UCS), ultrasonik hızları (V) ve esneklik modülü değerleri Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 2. Özgün örgü harçlarının mekanik özellikleri

Numune adı UCS (MPa) V (m/s) Emod (MPa)

SSKH 2.49 2.49 1301 1329 3881.52 3881.52<1 1357 <1000

SIKH 2.51 2.52 1677 1552 6501.12 5622.922.53 1427 4744.73

Bağlayıcı /Agrega Oranının Belirlenmesi

Harç numunelerinin agrega ve bağlayıcı bölümlerinin belirlenmesi için öncelikle numuneler 24 saat boyunca etüv içinde 55oC de bekletilmiştir. Sabit ağırlığa ulaşan numuneler seyreltik asitte (%5 HCl) bekletilmiştir. Duvar harcı numunelerinin bağlayıcısı 24 saat süresince asit çözeltisi içinde bekletilmiştir. Asitte çözünmeyen kısım 40 µm filtre kâğıdından yıkanarak ve süzülerek silikatlı agrega kısmı elde edilmiştir. Kurutulan malzeme 4, 2, 1, 0.5, 0.25, 0.125, 0.063 mm açıklıklı kare delikli eleklerden elenmiş ve ağırlıkları tartılarak kaydedilmiştir. Toplam malzeme miktarından bağlayıcı kısmı hesaplanmıştır. Özgün örgü harçlarının b/a oranlarının 1/1 ile 1/3 arasında değiştiği görülmüştür. Agregalara ait granülometrik analizler Şekil 6 ve Şekil 7’de verilmiştir.

406


6

Yoğunluk, Porozite ve Su Emme Oranının Belirlenmesi

Porozite, malzemedeki boşluk hacminin toplam hacime oranıdır. Bir malzemenin porozitesi, malzemenin durabilite özellikleri hakkında bilgi vermektedir. Aynı zamanda sıvaların içindeki boşluk boyutu dağılımı ile küçük ve büyük boşlukların varlığı, malzemenin çevresel aşınma şartlarına karşı performansı konusunda önemli bir rol oynamaktadır (Peroni, 1981).

Tarihi kireç harçlarında porozite oranı genellikle %30-45 arasında ve boşlukların yarıçapı 100 nm den 100000 nm ye kadar görülebilmektedir. Günümüz kireç harcı ile kireç-çimento harçlarının porozitesi %20-25 arasında ve boyutları 100000 nm den daha küçüktür (RILEM, 1980).

Özgün örgü harçlarının RILEM tarafından önerilen denklemler kullanılarak belirlenen fiziksel özellikleri Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 1. Özgün örgü harçlarının fiziksel özellikleri.

Numuneadı

Porozite(%)

Yoğunluk (g/cm3)

Su emme (%)

SSKH33.3

33.71.71

1.719.6

9.635.7 1.65 9.932.2 1.76 9.2

SIKH32.2

33.81.66

1.6510.1

10.132.9 1.67 10.036.4 1.61 10.2

Özgün Örgü Harçlarının Mekanik Deneyleri

Harç numunelerinin küçük boyutlarda olması nedeniyle basınç dayanım ölçümleri, uluslararası kaya mekaniği standartlarında belirtilen şekliyle nokta yükleme deneyleri uygulanarak yapılmıştır. Özgün örgü harçları üzerinde ultrasonik hız deneyleri yapılarak da esneklik/elastisite modülü değerleri hesaplanmıştır.

Tek Nokta Yükleme Deneyi

Özgün örgü harç numunelerinin standart boyutlarda olmaması nedeniyle mekanik deneylerin yapılmasında tek nokta yük (point-load) deneyi tercih edilmiştir. 30-85 mm arasında kalınlığa sahip olan düzensiz şekillerin basınç dayanımlarının hesaplanmasında kullanılan bu yöntemde, konik sivri uçlu nokta yük aletinin iki deney başlığı arasına yerleştirilen numuneler hidrolik el pompası ile verilen yükle kırılmış ve kırılan yük manometre üzerinden okunmuştur. Gerekli değerler okunarak düzeltilmemiş nokta yük indeksi hesaplanmıştır. Numunelerin farklı kalınlıklarda olması nedeniyle “boyutdüzeltme faktörü” yardımı ile düzeltilmiş nokta yük indeksi hesaplanmıştır (Brook, 1985; ASTM, 1994; Tunçoku, 2001). Kumpas yardımıyla ölçülen bazı numunelerin deney için yeterli kalınlığa sahip olmamaları nedeniyle basınç dayanımı deneyleri yapılamamıştır.

7

Şekil 5. Tek nokta yükleme deney cihazı

Ultrasonik Hız Deneyi ve Esneklik/Elastisite Modülünün Hesaplanması

Önemli mekanik özelliklerden biri olan esneklik/elastisite modülü (Emod), bir malzemenin yükleme altında dayanabildiği gerilme/birim deformasyon oranı olarak tanımlanabilir. Emod değerini hesaplayabilmek için numunelerin ultrasonik hız deneyleri Pundit Plus ultrasonik hız deney cihazı ile yapılmış, sonuçlar harçların birim hacim ağırlığı değerleri ile birlikte RILEM denklemleri kullanılarak hesaplanmıştır (RILEM, 1980; ASTM, 1990).

Numunelerin tek nokta yükleme deneyi (UCS), ultrasonik hızları (V) ve esneklik modülü değerleri Tablo 2’de verilmiştir.

Tablo 2. Özgün örgü harçlarının mekanik özellikleri

Numune adı UCS (MPa) V (m/s) Emod (MPa)

SSKH 2.49 2.49 1301 1329 3881.52 3881.52<1 1357 <1000

SIKH 2.51 2.52 1677 1552 6501.12 5622.922.53 1427 4744.73

Bağlayıcı /Agrega Oranının Belirlenmesi

Harç numunelerinin agrega ve bağlayıcı bölümlerinin belirlenmesi için öncelikle numuneler 24 saat boyunca etüv içinde 55oC de bekletilmiştir. Sabit ağırlığa ulaşan numuneler seyreltik asitte (%5 HCl) bekletilmiştir. Duvar harcı numunelerinin bağlayıcısı 24 saat süresince asit çözeltisi içinde bekletilmiştir. Asitte çözünmeyen kısım 40 µm filtre kâğıdından yıkanarak ve süzülerek silikatlı agrega kısmı elde edilmiştir. Kurutulan malzeme 4, 2, 1, 0.5, 0.25, 0.125, 0.063 mm açıklıklı kare delikli eleklerden elenmiş ve ağırlıkları tartılarak kaydedilmiştir. Toplam malzeme miktarından bağlayıcı kısmı hesaplanmıştır. Özgün örgü harçlarının b/a oranlarının 1/1 ile 1/3 arasında değiştiği görülmüştür. Agregalara ait granülometrik analizler Şekil 6 ve Şekil 7’de verilmiştir.

407


9

Özgün örgü harçlarına uygulanan spot tuz analizleri incelendiğinde, atmosferikkirlilikten kaynaklanan nitrat tuzunun az da olsa mevcut olduğu ve kirlilik ve malakari (alçı sıva süslemesi) de bulunan alçının sülfat tuzlarını oluşturduğunu söyleyebiliriz.

Petrografik Analiz (İnce Kesit Analizi)

Petrografik analiz harç numunelerinin dokusunu ve minerallerini belirlemeye yardımcı olan bir yöntemdir. Öncelikle incelenecek malzemenin petrografik özelliklerini temsil edecek şekilde kütle halindeki bir miktar örneğin üzerindeki tozlar bir fırçayla temizlendikten sonra 55 ±50C kurutulur. Kurutulan örneklere vakum altında epoksi polimer emdirilir ve baş kesme cihazında ince dilimler halinde kesilir ve epoksi polimer ile lamlara yapıştırılır. Ardından ince kesit cihazında gerekli kesme ve inceltme işlemlerinden sonra parlatılır. 30 μm kalınlığa kadar inceltilerek hazırlanan kesitte, polarizan mikroskop (çift nikol) kullanılarak minerallerin kesin olarak tanımlanması, ayrışmaları, yeni oluşan mineraller ve oluşturdukları dokusal özellikler incelenmektedir(Middendorf, 2009).

Özgün örgü harçlarının mikroskobik özellikleri MTA Mineraloji-Petrografi Araştırmaları Biriminde Leica DM 2500P polarizon mikroskop aleti kullanılarak incelenmiştir. Özgün örgü harçları yukarıda belirtilen aşamalardan geçirilerek hazırlanmış ardından mineral yapı ve dokuları tanımlanmaya çalışılmıştır.

Şekil 8 ve Şekil 9’da görülen ince kesitler incelendiğinde harç matrisini kalsit, feldspat ve kuvars minerallerinin oluşturduğu söylenebilir. Kalsit minerali, harçlarda kirecin bağlayıcı olarak kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca kuvars ve feldspatların varlığı ise agrega fazının doğal dere yatağı agregası olduğunu ispatlamaktadır. Görüntülerde yer alan siyah bölgeler matris içindeki boşlukları göstermektedir. Matris içindeki boşlukların homojen ve yoğun olduğu, ayrıca bağlayıcı agrega arayüzünün kuvvetli olduğu görülmüştür.

Şekil 8. SSKH numunesine ait ince kesit görüntüsü q:kuvars, fds: feldspat, c: kalsit

408


9

Özgün örgü harçlarına uygulanan spot tuz analizleri incelendiğinde, atmosferikkirlilikten kaynaklanan nitrat tuzunun az da olsa mevcut olduğu ve kirlilik ve malakari (alçı sıva süslemesi) de bulunan alçının sülfat tuzlarını oluşturduğunu söyleyebiliriz.

Petrografik Analiz (İnce Kesit Analizi)

Petrografik analiz harç numunelerinin dokusunu ve minerallerini belirlemeye yardımcı olan bir yöntemdir. Öncelikle incelenecek malzemenin petrografik özelliklerini temsil edecek şekilde kütle halindeki bir miktar örneğin üzerindeki tozlar bir fırçayla temizlendikten sonra 55 ±50C kurutulur. Kurutulan örneklere vakum altında epoksi polimer emdirilir ve baş kesme cihazında ince dilimler halinde kesilir ve epoksi polimer ile lamlara yapıştırılır. Ardından ince kesit cihazında gerekli kesme ve inceltme işlemlerinden sonra parlatılır. 30 μm kalınlığa kadar inceltilerek hazırlanan kesitte, polarizan mikroskop (çift nikol) kullanılarak minerallerin kesin olarak tanımlanması, ayrışmaları, yeni oluşan mineraller ve oluşturdukları dokusal özellikler incelenmektedir(Middendorf, 2009).

Özgün örgü harçlarının mikroskobik özellikleri MTA Mineraloji-Petrografi Araştırmaları Biriminde Leica DM 2500P polarizon mikroskop aleti kullanılarak incelenmiştir. Özgün örgü harçları yukarıda belirtilen aşamalardan geçirilerek hazırlanmış ardından mineral yapı ve dokuları tanımlanmaya çalışılmıştır.

Şekil 8 ve Şekil 9’da görülen ince kesitler incelendiğinde harç matrisini kalsit, feldspat ve kuvars minerallerinin oluşturduğu söylenebilir. Kalsit minerali, harçlarda kirecin bağlayıcı olarak kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca kuvars ve feldspatların varlığı ise agrega fazının doğal dere yatağı agregası olduğunu ispatlamaktadır. Görüntülerde yer alan siyah bölgeler matris içindeki boşlukları göstermektedir. Matris içindeki boşlukların homojen ve yoğun olduğu, ayrıca bağlayıcı agrega arayüzünün kuvvetli olduğu görülmüştür.

Şekil 8. SSKH numunesine ait ince kesit görüntüsü q:kuvars, fds: feldspat, c: kalsit

409


10

Şekil 9. SIKH ince kesit görüntüsü q:kuvars, fds: feldspat, c: kalsit, bio: biotit

XRD Analizi

Bu yöntem, minerallerin kristal kafeslerindeki yapı taşları (atom, iyon veya molekül) arası uzaklıkların X ışınları ile ölçülmesi esasına dayanmaktadır. XRD tekniği, özellikle kil minerallerinin ve polarizan mikroskop altında küçük boyutları nedeniyle görülemeyen veya tanımlanamayan minerallerin tanımlanmasında kullanılan, seri ve güvenilir bir yöntemdir (Demirer, 1993).

Özgün örgü harç numuneleri kurutulduktan sonra havanda dövülerek öğütülmüş ve 200 µm elekten elenmiştir. Elde edilen 200 µm lik elek altı numune üzerinde XRD analizi yapılmış ve özgün örgü harç numunelerinin mineralojik özellikleri belirlenmiştir. Ilıklık ve sıcaklık mekânlarından alınan özgün örgü harçlarının X ışını kırınımları Şekil 10 ve Şekil 11’de gösterilmektedir.

Şekil 10. SIKH harç numunesine ait XRD grafiği

Q=KuvarsC=KalsitA=Anorthite

11

Şekil 11. SSKH harç numunesine ait XRD grafiği

Sıcaklık ve ılıklıktaki özgün örgü harçlarının XRD kırınım desenleri incelendiğinde, kalsit (CaCO3), kuvars (SiO2) ve anortit (CaAl2Si2O8) mineralleri belirlenmiştir. Kırınım desenlerindeki kalsit pikleri kirecin karbonatlaşmasından, kuvars ve anortit piklerinin ise silisli doğal agregalardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Kireç ile agregalar ve puzolanlar arasında gerçekleşen reaksiyonda oluşan CSH ve CAH ürünleri XRD kırınım desenlerinde gözlenmemiştir.

Sonuçlar

Tarihi yapılar; görevi, kullanılan malzemeler ve yapım tekniği, inşa edildiği bölgenin iklim ve topografik şartları ile bu yapıların farklı dönemlerde gördüğü onarımlara bağlı olarak birçok sorunla karşı karşıya gelmektedir. Bu yapılara ait ayrıntılı ve sağlıklı bilgilerin elde edileceği tarihi belgeler elde etmek için, onarımı yapılacak her tarihi yapının mimari yönü kadar bu yapıda kullanılan malzemelerin özellikleri ve üretim teknikleri ile ilgili detaylı araştırmaların yapılması gerekmektedir.

Osmanlı dönemi tarihi hamam yapısında alınan özgün harç numuneleri üzerinde yapılan deneyler ışığında; harçların düşük birim ağırlık, yüksek boşluklu bir matris, düşük basınç dayanımı ve yüksek elastikiyet özelliğinde oldukları görülmüştür. Harç içerisinde bağlayıcı olarak saf kireç kullanıldığı ve agrega olarak yapıya yakın bölgedeki dere yatağından alınan agregaların kullanılmış olabileceği düşünülmektedir.XRD analizleri karbonatlaşmış kireç ve silisli agregaların varlığı ile düşük ısıda pişirilmiş tuğlanın yapıda kullanıldığını göstermiştir.

Yapılan bu çalışma ile İnegöl’de yer alan mahalle/köy tarihi hamam yapılarının malzeme özelliklerinin onarım harçları için bir veri olabileceği, ayrıca ülkemiz tarihi yapıların malzeme karakterizasyonu literatürüne bir katkı sağlayacağı sonucuna varılmıştır.


410


10

Şekil 9. SIKH ince kesit görüntüsü q:kuvars, fds: feldspat, c: kalsit, bio: biotit

XRD Analizi

Bu yöntem, minerallerin kristal kafeslerindeki yapı taşları (atom, iyon veya molekül) arası uzaklıkların X ışınları ile ölçülmesi esasına dayanmaktadır. XRD tekniği, özellikle kil minerallerinin ve polarizan mikroskop altında küçük boyutları nedeniyle görülemeyen veya tanımlanamayan minerallerin tanımlanmasında kullanılan, seri ve güvenilir bir yöntemdir (Demirer, 1993).

Özgün örgü harç numuneleri kurutulduktan sonra havanda dövülerek öğütülmüş ve 200 µm elekten elenmiştir. Elde edilen 200 µm lik elek altı numune üzerinde XRD analizi yapılmış ve özgün örgü harç numunelerinin mineralojik özellikleri belirlenmiştir. Ilıklık ve sıcaklık mekânlarından alınan özgün örgü harçlarının X ışını kırınımları Şekil 10 ve Şekil 11’de gösterilmektedir.

Şekil 10. SIKH harç numunesine ait XRD grafiği


11

Şekil 11. SSKH harç numunesine ait XRD grafiği

Sıcaklık ve ılıklıktaki özgün örgü harçlarının XRD kırınım desenleri incelendiğinde, kalsit (CaCO3), kuvars (SiO2) ve anortit (CaAl2Si2O8) mineralleri belirlenmiştir. Kırınım desenlerindeki kalsit pikleri kirecin karbonatlaşmasından, kuvars ve anortit piklerinin ise silisli doğal agregalardan kaynaklandığı düşünülmektedir. Kireç ile agregalar ve puzolanlar arasında gerçekleşen reaksiyonda oluşan CSH ve CAH ürünleri XRD kırınım desenlerinde gözlenmemiştir.

Sonuçlar

Tarihi yapılar; görevi, kullanılan malzemeler ve yapım tekniği, inşa edildiği bölgenin iklim ve topografik şartları ile bu yapıların farklı dönemlerde gördüğü onarımlara bağlı olarak birçok sorunla karşı karşıya gelmektedir. Bu yapılara ait ayrıntılı ve sağlıklı bilgilerin elde edileceği tarihi belgeler elde etmek için, onarımı yapılacak her tarihi yapının mimari yönü kadar bu yapıda kullanılan malzemelerin özellikleri ve üretim teknikleri ile ilgili detaylı araştırmaların yapılması gerekmektedir.

Osmanlı dönemi tarihi hamam yapısında alınan özgün harç numuneleri üzerinde yapılan deneyler ışığında; harçların düşük birim ağırlık, yüksek boşluklu bir matris, düşük basınç dayanımı ve yüksek elastikiyet özelliğinde oldukları görülmüştür. Harç içerisinde bağlayıcı olarak saf kireç kullanıldığı ve agrega olarak yapıya yakın bölgedeki dere yatağından alınan agregaların kullanılmış olabileceği düşünülmektedir.XRD analizleri karbonatlaşmış kireç ve silisli agregaların varlığı ile düşük ısıda pişirilmiş tuğlanın yapıda kullanıldığını göstermiştir.

Yapılan bu çalışma ile İnegöl’de yer alan mahalle/köy tarihi hamam yapılarının malzeme özelliklerinin onarım harçları için bir veri olabileceği, ayrıca ülkemiz tarihi yapıların malzeme karakterizasyonu literatürüne bir katkı sağlayacağı sonucuna varılmıştır.


411


12

Kaynaklar

ASTM D 5731-08, Standard test method for determination of the point load strength index of rock and application to rock strength classifications, American Society for Testing and Materials Standards, 1994.

ASTM D 2845-90, Standard test method for laboratory determination of pulse velocitis and ultrasonic elastic constants for rock, American Society for Testing and Materials Standards, 1990.

Brook, N., The equivalent core diameter method of size and shape correction in point-load testing, International Journal of Rock Mechanics and Mining Science & Geomechanics Abstract., 22/2, 61-70, 1985.

Candeias, A.E., Nogueira, P., Mirao, J., Silva, A. S., Veiga, R., Casal, M.G.,Ribeiro, I. and Seruya, A. I., Characterization of ancient mortars: Present methodology and future perspectives, Chairmen of theEuropean Research Councils, Chemistry Comittee, Evora University, National Laboratory of Civil Engineering (LNEC),www.conservarcal.lnec.pt., 2004.

Caner Saltık, E., Malzeme Koruma Laboratuarlarının Koruma Uygulamalarındaki Yeri: ODTÜ Örneği,"Her Dem Yeşil Yapraklı Bir Ağaç: Cevat ERder'e Armağan", s.189-218, 2003.

Cardiano, P., Ioppola, S. vd, Study and Charectarization of the Ancient Bricks of Monastery of San Filippo di Fragala, Analytica Chimica Acta, V. 519, 2004.

Demirer, A., Alaygut, D., Magmatik Kayalar, TPAO Araştırma Merkezi Grubu Başkanlığı Eğitim Yayınları No: 26. Ankara, 1993.

Ersen, A., Güleç, A., Basit ve İleri Analiz Yöntemleri ile Tarihi Harçların Analizi Konservasyon Çalışmaları, sayı:3, s. 65-73, KUDEB, İstanbul, 2009.

Güleç, A., Bazı Tarihi Anıt Harç ve Sıvalarının İncelenmesi, Doktora Tezi, İTÜ Fen Bil. Enst., İstanbul, 1992.

Middendorf, B., Hughes, J.J., Callebaut, K., Baronio, G., Papayianni, I., “Investigative methods for the characterisation of historic mortars - Part 1: Mineralogical: 2005 characterization”, Materials and Structures, vol.38, number 8, 761-769.

Oğuz, C., Türker, F. ve Koçkal, U., Myra’daki Roma Dönemi Hamamında Kullanılan Tuğla ve Harçların Malzeme Özelliklerinin Belirlenmesi, 4.Tarihi Yapıların Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu, 277-288, İstanbul, 2013.

Peroni, S., C.Tersigni, and G.Torraca, Lime based mortars for the repair of ancient masonry and possible substitutes. In Mortars, cements and grouts used in the conservation of historic buildings. Rome: ICCROM. 63–101,1981.

13

RILEM, Tentative Recommendations, Comission -25-PEM, Recommended Tests to Measure the Deterioration of Stone and to Assess the Effectiviness of Treatment Methods, Materiaux ana Construction, V.13/73, 173-253, 1980.

Tunçoku, S., S., Characterization of masonry mortars used in some Anatolian Seljuk monu-ments in Konya, Beyşehir and Akşehir, Doktora Tezi, O.D.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2001.

412


12

Kaynaklar

ASTM D 5731-08, Standard test method for determination of the point load strength index of rock and application to rock strength classifications, American Society for Testing and Materials Standards, 1994.

ASTM D 2845-90, Standard test method for laboratory determination of pulse velocitis and ultrasonic elastic constants for rock, American Society for Testing and Materials Standards, 1990.

Brook, N., The equivalent core diameter method of size and shape correction in point-load testing, International Journal of Rock Mechanics and Mining Science & Geomechanics Abstract., 22/2, 61-70, 1985.

Candeias, A.E., Nogueira, P., Mirao, J., Silva, A. S., Veiga, R., Casal, M.G.,Ribeiro, I. and Seruya, A. I., Characterization of ancient mortars: Present methodology and future perspectives, Chairmen of theEuropean Research Councils, Chemistry Comittee, Evora University, National Laboratory of Civil Engineering (LNEC),www.conservarcal.lnec.pt., 2004.

Caner Saltık, E., Malzeme Koruma Laboratuarlarının Koruma Uygulamalarındaki Yeri: ODTÜ Örneği,"Her Dem Yeşil Yapraklı Bir Ağaç: Cevat ERder'e Armağan", s.189-218, 2003.

Cardiano, P., Ioppola, S. vd, Study and Charectarization of the Ancient Bricks of Monastery of San Filippo di Fragala, Analytica Chimica Acta, V. 519, 2004.

Demirer, A., Alaygut, D., Magmatik Kayalar, TPAO Araştırma Merkezi Grubu Başkanlığı Eğitim Yayınları No: 26. Ankara, 1993.

Ersen, A., Güleç, A., Basit ve İleri Analiz Yöntemleri ile Tarihi Harçların Analizi Konservasyon Çalışmaları, sayı:3, s. 65-73, KUDEB, İstanbul, 2009.

Güleç, A., Bazı Tarihi Anıt Harç ve Sıvalarının İncelenmesi, Doktora Tezi, İTÜ Fen Bil. Enst., İstanbul, 1992.

Middendorf, B., Hughes, J.J., Callebaut, K., Baronio, G., Papayianni, I., “Investigative methods for the characterisation of historic mortars - Part 1: Mineralogical: 2005 characterization”, Materials and Structures, vol.38, number 8, 761-769.

Oğuz, C., Türker, F. ve Koçkal, U., Myra’daki Roma Dönemi Hamamında Kullanılan Tuğla ve Harçların Malzeme Özelliklerinin Belirlenmesi, 4.Tarihi Yapıların Güçlendirilmesi ve Geleceğe Güvenle Devredilmesi Sempozyumu, 277-288, İstanbul, 2013.

Peroni, S., C.Tersigni, and G.Torraca, Lime based mortars for the repair of ancient masonry and possible substitutes. In Mortars, cements and grouts used in the conservation of historic buildings. Rome: ICCROM. 63–101,1981.

13

RILEM, Tentative Recommendations, Comission -25-PEM, Recommended Tests to Measure the Deterioration of Stone and to Assess the Effectiviness of Treatment Methods, Materiaux ana Construction, V.13/73, 173-253, 1980.

Tunçoku, S., S., Characterization of masonry mortars used in some Anatolian Seljuk monu-ments in Konya, Beyşehir and Akşehir, Doktora Tezi, O.D.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2001.

413


Kaybolan Kültür Varlıkları ve Yeniden Yapımlarının Değerlendirilmesi: İstanbul Tarihi Yarımada’dan Örnekler

Bilal Bilgili İ.T.Ü Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Programı, Taşkışla, Taksim, İstanbul.

E-Posta: [email protected]

Özet

İstanbul ve Anadolu’da günümüze ulaşamamış çok sayıda kültür varlığının olduğu bilinmektedir. Kültür varlıkları yangınlar, depremler, savaşlar gibi afetlerin yanında hukuki, idari, kültürel, ekonomik ve sosyal/toplumsal nedenlerle yok olmuştur. Koruma bakımından rekonstrüksiyon en son başvurulmak istenen bir yöntem olsa da kısmen ya da tamamen yok olmuş bir yapı belgelere dayandırılarak, korunmuş ya da kurtarılmış olan kendi malzemesi veya yeni malzeme ile yeniden inşa edilebilmektedir. Yeniden yapımlarda simgesellik, bellek değeri, toplum psikolojisi, ihtiyaçlar, kentsel doku/siluete katkı ya da tarihi/kültürü ihya etmek gibi duygusal yaklaşımlar gerekçe olarak gösterilmektedir. Bu çalışmada İstanbul Tarihi Yarımada’da gerçekleştirilen rekonstrüksiyon ve yeni yapı örnekleri incelenmiştir. Araştırmalar Koruma Kurulu arşivlerinde ve yerinde yapılan gözlemlerle yürütülmüştür. Kullanılan malzemeler, yapım teknikleri ve rekonstrüksiyon/yeni yapı uygulamalarının gerçekleştirilmegerekçeleri örneklerin seçiminde etkili olmuştur. Uygulama örnekleri farklı tarihlerden seçilmiş, alınan kararlarda yaklaşım bakımından bir dönem analizi yapma imkânı da elde edilmiştir. Buna karşılık edinilen bilgilere göre İstanbul’da zaman içinde sayısı yüzlerle ifade edilen rekonstrüksiyon uygulaması yapılmıştır. İstanbul’un genelinde ve Anadolu’nun bütününde hızla hayata geçirilmeye çalışılan projeler günden güne artmaktadır. Bu çalışmada, rekonstrüksiyon uygulamaları ile ilgili incelenen örnekler üzerinden değerlendirmeler yapılacaktır. Bunun yanında; rekonstrüksiyon uygulamalarında başlanılan yer, gelinen nokta ve varılacak yer neresi olacaktır, rekonstrüksiyonlar doğru gerekçelerle ve olması gerektiği gibi evrensel ilkelere uygun olarak yapılmakta mıdır, bir tehlikeyi beraberinde getirmekte midir ya da aksine bir kazanım olarak mı görülmelidir gibi sorulara da cevap aranmaktadır.

Anahtar sözcükler: İstanbul, Tarihi Yarımada, Rekonstrüksiyon, Yeniden Yapım, Restorasyon.

Giriş

Bir koruma yaklaşımı olarak rekonstrüksiyon 19.yy’den itibaren tartışılan konulardan biri olmuştur1. 1. ve 2. Dünya Savaşları’ndan sonra tahrip olan İngiltere, Belçika, 1 19. yy’deViollet-le-Duc’ün stilistik rekompozisyon yaklaşımı çoğunlukla rekonstrüksiyondur. Henüz restorasyon adıyla gerçekleştirilen uygulamalar Avrupa’da restorasyon karşıtlığına varan büyük tartışmaları beraberinde getirmiştir. 2. Dünya Savaşı’nın ardından büyük kayıpların yaşanması,

16. yÜzyil İnegÖl hamam yapisinda 16. yüzyıl İnegöl hamam ... · anahtar sözcükler: tarihi...

Documents