رابطه بین شاخصاقتصاد دانشبنیان و رشد تولید ناخالص...

هاي مدیریت منابع سازمانی پژوهش

1399 بهار، 1 ، شماره10دوره

بنیان و رشد تولید ناخالص اقتصاد دانش ابطه بین شاخصر داخلی در اقتصاد ایران

2فهیمه مرادي ،1∗فیروزه عزیزي

مرکز مطالعات مدیریت و توسعه فناوري دانشگاه تربیت مدرس، ، گروه توسعه اقتصادياستادیار - 1

.ایران تهران،اقتصاد و علوم اجتماعی دانشگاه دانشکده ،اقتصاد ، گروهاقتصاد ارشد یکارشناسآموخته دانش - 2

الزهرا، تهران، ایران.

17/2/1399پذیرش: 14/10/1398دریافت:

چکیده و رشد تولید ناخـالص داخلـی در بنیان هدف اصلی این مقاله بررسی ارتباط بین شاخص اقتصاد دانش

براسـاس بنیان ستا، ارتباط بین شاخص اقتصاد دانشسال گذشته است. در این را 20حدود اقتصاد ایرانتـا 1996هـاي ارزیابی دانش بانک جهانی با رشد تولید ناخالص داخلی سـال روش شناسیچارچوب

مـدت و بلندمـدت ایـن متغیرهـا از . براي آزمون رابطه کوتـاه شده استدر اقتصاد ایران بررسی 2017اقتصاد شاخص بلندمدت ازاستفاده شد. نتایج ارتباط جرون همگرایی یوهانسون و آزمون انگل گرنآزم

یید کـرد. أبراي اقتصاد ایران ت شده هاي بررسی رشد تولید ناخالص داخلی را در طول سال هبنیان ب دانشرسد توجه بـه می نظر به نیاز اقتصاد ایران به توجه به رشد اقتصادي حاصل از بخش غیرنفتی،به باتوجه

بنیان براي اقتصاد ایران بنیان و تولید محصوالت دانش هاي فرعی اقتصاد دانش اخصمتغیرهاي سازنده شبنیان بر تقویت شاخص اقتصاد دانش دولتی گذاري متمرکز رسد. در این راستا سیاست می نظر بهضروري

قرار گیرد. موردتوجهباید

E-mail: [email protected] قاله:نویسنده مسئول م∗

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020

https://ormr.modares.ac.ir/article-28-39619-fa.html

1399، بهار 1، شماره 10دوره ________________________ هاي مدیریت منابع سازمانی پژوهش

136

مگرایی، اقتصاد ایران. هبنیان، شاخص اقتصاد دانش تولید ناخالص داخلی، کلیدي: هاي ه واژ jel: o ,o4 ,o3 ,o32بندي طبقه

مقدمه - 1

یافته بوده است. در کشورهاي توسعه ویژه دانش همواره یکی از منابع اصلی توسعه اقتصادي بهدرسـتی دانـش را نهادینـه و از آن بهترین عملکردهاي اقتصادي از آن کشورهایی است که بـه

انجـام شـده اساسی که در اقتصادهاي مختلف در طول دهه گذشـته اند. تغییرات استفاده کردهبنیـان یعنی گذار از اقتصاد مبتنی بر منابع به اقتصاد دانـش ، »انقالب دانشی«بیانگر وقوع است،

وري و ایجـاد هـاي کارآفرینانـه، ارتقـاي بهـره است. نتیجه عملی چنین انقالبی افزایش فعالیتصـورت خودکـار است. چنین تغییراتـی بـه ها ي علمی و ابداعها ارتباط تنگاتنگ بین پیشرفتکار، موقعیت و وضعیت رشـد اقتصـادي و رقابـت در دنیـا شـده و منجر به تغییر فضاي کسب

اقتصـاد « بیـانگر تعریـف جدیـدي از اقتصـاد بـه نـام »انقـالب دانشـی « است. از سوي دیگرها و نهادهاي اقتصادي عجـین شـده است. در چنین اقتصادي، دانش با تمام بخش »بنیان دانشو منبع خلق صنایع جدید، بازسازي و اعمال اصـالحات سـاختاري در صـنایع و عامـل است

در جوامـع متکـی بـر دانـش، دانـش .شـود محسوب میاساسی ایجاد رقابت و رفاه اجتماعی هـاي هعنوان یک منبع جدید تولیدي معرفی شده است. بنابراین در چنین جوامعی همه بنگـا به

].1[ محور و بر پایه دانش و همه مدیران، مدیران دانشی هستند تولیدي، اطالعاتکه عـالوه بـر افـزایش مطلـق رشد اقتصادي یک مفهوم اقتصاد کالن است از طرف دیگر

تولید، به افزایش توانایی سیستم اقتصادي و بهبود کیفیت زندگی و افـزایش رفـاه اشـاره دارد. بنیان بر توسعه اقتصـاد ت افزایش سطح دانش و حرکت به سمت اقتصاد دانشاثر مثب به باتوجه

بنیان را در تعیین دیدگاه اسـتراتژیک جهانی، بسیاري از کشورها حرکت به سمت اقتصاد دانش ].2[ اند قرار دادنده موردتوجهاقتصاد خود

دهاي ملـی در پذیري اقتصا همچنین ظرفیت تولید و استفاده از دانش نقش مهمی در رقابتاینکـه کشـورهاي پیشـرفته اقتصـادي در جریـان بـه باتوجـه کنـد. سازي بازي می روند جهانی

شدند، تمرکز خود هاي دولتی فزاینده هاي مالی و بدهی کسري درگیرهاي اقتصادي اخیر رکود

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020


فیروزه عزیزي و همکار __________________ ...بنیان و رشد تولید رابطه بین شاخص اقتصاد دانش

137

بر نقش دانش بر رشد اقتصاد معطوف کردند. این موضـوع یکـی از دالیـل اصـلی نیز خود را پیشرفت که ، چناناساس پیشرفت تکنولوژي و کیفیت است پذیري کشورهاي اروپایی بر ترقاب

کشـورهاي کـه حالی ، دربه دانش و اطالعات بیشتر باشد کردن پیدا دست بهتکنولوژیکی وابسته . نیـروي کـار اسـت ویـژه در قیمت پایین عوامل تولید به آنها در حال توسعه که مزیت رقابتی

بنیـان در ایـن مفهوم اقتصـاد دانـش است تا و نتایج حاصل از آن باعث شده شده انجامتمرکز زیرسـاخت تکنولـوژي جدیـد، پـژوهش، نـوآوري و اقتصادي کـه شود؛روزها بیشتر استفاده

].3[ است کرده م متصله هب را آموزش

اینکه اقتصاد کشور ما با وجود شـرایط تحریمـی و لـزوم گـذر از اقتصـاد نفتـی به باتوجههاي عظیم و سرمایه بر طرحتوجه به رشد اقتصادي از محلی غیر از سرمایه گذاري در مند نیاز

تواند گامی مثبت بـراي رسـیدن بـه اهـداف بنیان می نفتی دارد، حرکت به سمت اقتصاد دانشاي کالن کشـور در شـرایط حاضـر و همچنـین در راسـتاي دسـتیابی بـه اهـداف سـند توسعهقرار گیرد. در این راستا پژوهش حاضر قصـد دارد بـه اثرگـذاري جریـان موردنظرانداز چشم

بنیان بر رشد اقتصادي در وضعیت حاضر اقتصاد ایران بپردازد. عوامل اقتصاد دانشو رشد 1بنیان اقتصاد دانشص این مقاله بررسی ارتباط بین شاخ اصلی هدفبا این مقدمه،

واقع در این مطالعه با دیدي ، دررشد اقتصادي است تولید ناخالص داخلی ایران به نمایندگی ازبنیـان مدت و بلندمدت بین رشد اقتصـادي و شـاخص اقتصـاد دانـش نو رابطه همگرایی کوتاه

هـاي سـال شـده اینکه دوره بررسی به باتوجه. شودتا اثر آنها بر هم سنجش شده استبررسی رو ازایـن صاد تـک محصـولی اسـت، است و کشور ما نیز همچنان متکی بر اقت 2017تا 1996بنـابراین فرضـیه .شود ییدأبنیان، این ارتباط ت رود با وجود رشد ناچیز در تولید دانش می انتظار

بنیان بر رشد اقتصادي کشـور شود: تغییر شاخص اقتصاد دانش نظر چنین بیان می مورد پژوهش ثیر دارد.أت

دو بخـش شـرح مفـاهیم رشـد بـر که مشـتمل (در بخش دوم مقاله، مبانی نظري پژوهش نقـش دانـش در ربـاره بنیان و همچنین تکامل دیدگاه اقتصـاددانان د اقتصادي در اقتصاد دانش

1. Knowledge Economy Index (KEI)

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



138

و پـژوهش بـه روش بعـدي شود. بخـش ارائه می )است پیشین هاي هو مطالع هاي رشد نظریه شود. ئه میگیري ارا بندي و نتیجه جمعنیز در قسمت نهایی .هاي پژوهش اختصاص دارد یافته مبانی نظري - 2 بنیان دانشمفهوم رشد اقتصادي در اقتصاد -2-1

به معنی اهمیت در حال رشـد سـرمایه انسـانی در افـزایش بنیان اقتصاد جدید یا اقتصاد دانشسـرمایه انسـانی (آمـوزش و در ایـن مفهـوم از اقتصـاد، نوآوري براي رشد اقتصـادي اسـت. شـده -سـرمایه و نیـروي کـار - امل اصلی رشد اقتصاديصالحیت نیروي کار) جایگزین عو

. تغییر در مفهوم سرمایه انسـانی در رشـد شود می معرفیترین شاخص آن عنوان مهم است و بهتئـوري رشـد جدیـد در خلقبه که در تئوري رشد اقتصادي نشان داده شده استو اقتصادي

هاي رشـد نئوکالسـیک اهمیـت ئوريتبا این رویکرد میالدي از قرن جدید منجر شد. 80دهه زیرا بازدهی سرمایه انسانی تنها در نیروي کار قـرار داده ، اند سرمایه را کمتر از حد تخمین زده

تئوري رشد اساساست. بر پیدا کردهشده است و سهم سرمایه در درآمد در این روش کاهش خیلـی مهـم هاي شکل سازي و آموزش، یکی از وسیله توانمند جدید کسب دانش و مهارت به

].4[ این مجموعه است

رشـد مبتنـی بـر هاي رشـد مبتنـی بـر سـرمایه و دو نوع اساسی از رشد اقتصادي با عنوانبـا مبتنی بـر سـرمایه، فراینـدي اسـت کـه بـراي کشـورهایی فرایند رشد فناوري وجود دارد.

گذاري با هدف مایهورود سرمایه و افزایش سر براي فرصت ویژهتوجه سرمایه و موجودي قابلتوانـد از طرف دیگر رشد مبتنی بـر فنـاوري مـی وجود دارد.افزایش رشد اقتصاد از این محل

شـده و خلـق فنـاوري یـا ورود رشـد اقتصـادي ،پـذیري افزایش رقابـت ،تولید فناوري سببیر یافته و در حال توسعه و حتی فق د. این نوع از رشد براي کشورهاي توسعهشوکارگیري آن هب

نیـاز بـه اختـراع و یـا فراینـد رشـد مبتنـی بـر سـرمایه در کشورها پذیر باشد. تواند امکان میکشـورهاي وسیله به تر پیش ی کهیها فناوريهاي جدید ندارند و باید تنها گذاري بر ایده سرمایههایی کشـور نمونـه گرفته شوند، براي کار به وشده انتقال داده آمده است، وجود بهفته یا توسعه

یافتـه اسـتفاده توسعه هاي وارداتی از کشورهاي فناوريهاي ساده یا مانند چین از پذیرش ایده

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



139

طور وسیعی بهبود وري عوامل تولید را به بهرههاي نو توانستند فناوريگیري از با بهرهکردند و فنـاوري یکی از اقتصادهاي برتر و مثال روشنی از رشد مبتنی بـر از سوي دیگر ژاپن بخشند.ب

ژاپن، رشد اقتصـادي الگويتوان گفت در رشد اقتصادي مبتنی بر فناوري در واقع می دراست. ].5[ پذیر است گذاري بر نوآوري و تولید دانش جدید امکان سرمایه راهاز

شـروع 1رشد نئوکالسیک سـولو الگويباید از فرایند رشد مبتنی بر فناوري تبیین منظور بهاسـتدالل سـولو کند. بینی می ولو، شرایط تعادل پایدار را در بلندمدت پیشرشد س الگويد. کرمنجـر بیشـتر زیرا که سرمایه، کند کند که در بلندمدت موجودي سرمایه رشد را متوقف می میتولیـد ، محصول بیشتر افزایش موجودي سرمایه کمبودبا از طرفی و شود می بیشتر استهالك به

یافتـه شود، اغلب کشورهاي توسـعه اساس شواهد مشاهده می ه که برگون اما همان نخواهد شد. دلیلبه رشد نه از محل افزایش سرمایه بلکه اند. این هاي بسیاري تا امروز رشد داشته براي سال

نوآوري و بهبود فناورانه است که رشد کشورهاي توسعه یافته را در بلندمدت بـه حرکـت در توانند رشـد اقتصـادي را هاي برتر می ت که نوآوري، دانش و ایدهتوان گف آورد. بنابراین می می

].6[ حتی در بلندمدت حفظ کنند

و بگذرنـد مرحله تعـادل پایـدار از توانند هاي جدید می فرایندي را که چطور ایده 1شکل فـرض رقابـت کامـل بـه باتوجـه آغازدر دهد. سولو رشد بلندمدت را به جلو برانند، نشان می

اگر تغییري در و گیرد تعلق میکرد که به نیروي کار و سرمایه، ارزش تولید نهایی آنها استداللاساس این مدل سهمی از رشد ستاده بر. کند پیدا میکاهش کل ، بازدهی انجام شودمالکیت آنها

با نـام الگوتغییر تکنولوژي در عنوان پارامتر به، واقعی که حاصل از نیروي کار و سرمایه نباشدA(t) در مدل رشد سولو به شـکل و شود تعریف میY=A(t)F(K,L) گیـرد. ایـن قـرار مـی

در یک ثابـت مد/ ستاده، تابعی انباشته از کار و سرمایه ضرباکه رشد دردهد معادله نشان میکه هاي جدید است ایده نمایندهA همچنین کند. قراردادي است که نرخ رشد دانش را ارائه می

1طورکـه در شـکل همـان تواند ستاده بیشتري با سطح سرمایه ثابت تولید کند. یافزایش آن مایه ثابـت تولیـد م، ستاده بیشـتري از سـطح سـر 5/1 به 1از Aشود با تغییر سطح مشاهده می

گذاري متناسـب بـا سـتاده سرمایه دوبارهکه با افزایش رسد می 5/22به 15شود و ستاده از می

1. Solow

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



140

واقع این نمـودار بـه شـکل سـاده نشـان . درکند پیدا میافزایش 75/33جدید، ستاده تا سطح طور مستقیم سـتاده را بنیان جدید به هاي جدید یا نوآوري در اقتصادهاي دانش ایدهدهد که می

کـه موجـب ادامـه دشـون دهند و افزایش غیرمستقیم سرمایه تجمعی را سـبب مـی افزایش می ].4[ ت خواهند شدرشد اقتصادي در بلندمدکردن پیدا

مدت اقتصادي فرایند رشد بلند نمودار 1شکل

]5[منبع:

انباشـت راهمبتنی بر سرمایه از دهد که کشورهاي با رشد این نمودار نشان میطور کلی بهرشـد الگـوي رسند، نیاز به تمرکـز بـر کنند و وقتی به مرحله تعادل پایدار می سرمایه رشد میبنیـان دانش و نوآوري است. این مفهوم اصـلی اقتصـاد دانـش پایه برارند که د مبتنی بر فناوري

وقتی یعنی ، شود نمایان میطور اساسی در مرحله دوم از فرایند رشد بنیان به است. اقتصاد دانشمبتنی بر سرمایه به رشد مبتنی بر فناوري برسد که بر پایه دانش و خواهد از رشد یک کشور می .]5[ نوآوري است

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



141

ي رشدها نقش دانش در نظریه بارهتکامل دیدگاه اقتصاددانان در -2-2ها یا نوآوري، زمان طوالنی قبل از اولین انقالب صنعتی وجـود داشـته اسـت و در اقتصاد ایده

است. کردهثروت اقتصادي، روحی و فکري جوامع از طلوع شهرنشینی مشارکت وسیله یک مثال ساده از هاي جدید به ش یا ایدهبه اهمیت دان آغاز) در 1776( 1آدام اسمیت

را معرفی کـرد. 2»تقسیم نیروي کار«کارخانه سنجاق اشاره کرد. او مفهوم جالب توجهی به نام کردند که قبل از همه عوامل تولید، سرمایه فیزیکی یـا حتـی سـرمایه فکر می یاقتصاددانان قبل

بـراي اولـین بـار ) 1823-1772د. دیوید ریکاردو (دادن بازده نزولی دارن انسانی تمایل به نشاناین نظر را مطرح کرد که بازده نزولی پس از یک نقطه مشخص وجـود دارد و افـزایش نهـاده

با یعنی تولید کل ؛متغیر براي افزایش محصول ممکن است میزان افزایش ستاده را کاهش دهد ].7[ کند پیدا میافزایش ندهنرخ کاه

وري، بـازده صـعودي در بهره راهاز بنیان ، اقتصاد دانشاهنده رشد ستادهدر پاسخ به نرخ ک، . اگر ما مثال کارخانه سـنجاق آدام اسـمیت را در نظـر بگیـریم کند ایجاد می برابر بازده نزولی

تـر خـواهیم داشـت. بـا هزینـه پایینهزینه بینیم که با تخصص بیشتر فرایند تولید کاراتر و میفروش بیشتر سـبب کههاي بیشتري فروخت توان سنجاق تر می جه قیمت پاییننتی و در تر پایین

آیـد کـه نتیجـه آن مـی دست بهشود. بنابراین، بازدهی بیشتر براي تالش یکسان سود بیشتر میجدیـد فناوري ها و عوامل تولید با ایدهدر این حالت بازدهی صعودي نسبت به مقیاس است.

بنیـان هاي اقتصاد دانـش ترین ویژگی این یکی از مهم که خنثی کنندتوانند بازدهی نزولی را می ].5[شود تلقی می

هـاي نوآورانـه را بنیان و سیاست تئوري اقتصاد دانش کنند تا میاقتصاددانان سعی تازگی بههاي اقتصـاد تکـاملی توضـیح هاي رشد جدید و تئوري هاي تئوري دو مکتب فکري با نام زیر

انـد) هـاي سیسـتمی نـام گرفتـه اقتصاد تکاملی (که همچنین با عنوان تئوري هاي دهند. تئوريکیـد ضـمنی أدهنـد. ت اي یک کشور را توضیح مـی طور اساسی سیستم نوآوري ملی و منطقه به

برنـده عنوان پـیش به فناورانه هاي اقتصاد تکاملی بر درك نوآوري و تغییرات سازمانی و تئوري

1. Adam Smith 2. Division of labor

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



142

نسبت به مکاتبی که بازار را در شرایط ایسـتا این مکتب است. کلیدي رشد اقتصادي بلندمدت هـا بایـد کنـد و بنگـاه باثباتی تغییر می گونه کند که بازار به اي تصدیق می طور ویژه بینند، به میهاي تکاملی ، نوآوري داشته باشند. ایده اصلی تئوريدر حال تغییرسازگاري با محیط منظور بهجریـان دارد و بـا عناصـر نظاماي این است که دانش در بین کل نطقهنوآوري ملی و م نظامو

گـذاران و غیـره ها، سرمایه ها، دانشگاه پژوهشی، دولت هاي هسسؤمختلف خرد و کالن مانند مطـور نسـبی در ، بلکـه بـه کند پیدا نمیخطی جریان الگويتعامل متقابل دارد. نوآوري در یک

هـا) و دانشگاه پژوهشی هاي هسسؤش غیرتجاري (مانند مکشورها از یک مسیر غیرخطی از بخ ].5[کند پیدا میبه بخش تجاري جریان

و کند هاي اقتصاد تکاملی بازي میالگوبیان کرد که دانش نقش اصلی را در مکتب اتریشی-1883( 1کننده یک بازار رقابتی است. اقتصاددان مکتب اتریشی جوزف شومپیتر قسمت تعیین

کـردن کننده مهمی در مفاهیم اقتصاد تکاملی بود. او کسی بـود کـه ایـده وارد ت) مشارک1950تئوري رشد جدید، تغییـر در بنیان جدید مطرح کرد. نوآوري بر پایه رقابت را در اقتصاد دانش

وسـیله بـه وسیله بازدهی صـعودي سـرمایه توسعه پایدار بلندمدت بهو ، رشد درون زافناورانهبراساس تئوري شومپیتر شومپیتر مطرح شدند. 2»تخریب خالق« راهدي از تئوري توسعه اقتصا

کننـده، کاالهاي مصـرف راه از ، دارد تکانه اساسی که موتور سرمایه داري را در حرکت نگه میشود. چنـین فراینـدي تخریـب هاي جدید تولید و حمل، بازارهاي جدید و ... ایجاد می روش

داري اسـت. ایـن مفهـوم در واقعیت بنیادي نظام سـرمایه شده است که یک گذاشته خالق نام ].8[ زا مطرح شد تئوري رشد درون راهمرحله بعدي از

اختالف ثـروت کشـورهاي باره الی اساسی درؤرشد سولو، همچنان س الگويپس از طرح ایـن بـود کـه ، الؤپاسخ سولو به این سفقیر و ثروتمند براي برخی اقتصاددانان وجود داشت.

طـور و بـه کـرده گـذاري طور وسیعی بـر تجهیـزات و آمـوزش سـرمایه رهاي ثروتمند بهکشوکنند. سولو که کشورهاي فقیر این کار را نمی حالی کنند، در برداري می وري از این منابع بهره بهره

وري عوامل تولید است. بنیان جدید وابسته به آموزش و بهره نشان داد که موفقیت اقتصاد دانش

1. Joseph A. Schumpeter 2. Creative Destruction

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



143

دهد و تفاوت بـین کشـورهاي وري بخش اصلی پدیده رشد را شرح می افه کرد که بهرهاض اوالی را مطرح کـرد کـه موتـور رشـد ؤعالوه، رومر س ناشی از آن است. به نیافته و توسعه جدید

عنوان موتور رشد اقتصادي همچنین رومر نوآوري و خالقیت را به اقتصادي بلندمدت چیست؟هاي جدید را خلق وسیله کارآفرینان که جریان ایده آن بهوضیح داد که د و تکربلندمدت عنوان

براسـاس گیـرد. نامیم، شکل مـی بنیان می یا پیشرفت دانش فناورانهکنند و ما آن را پیشرفت میبنیان ثـروت کشـورها را از مسـیر اقتصاد دانشتوان نتیجه گرفت که استدالل رومر و سولو می

وري و بازدهی صعودي ، افزایش بهرهيایی، استفاده از مقیاس اقتصادافزایش کار کاهش هزینه، ].5[شود منتهی میجهت به ارزش افزوده بیشتر ایناز که دهد میافزایش

کید بـر اسـتدالل أبا ت و رشد اقتصادي ،شده در حیطه ارتباط دانش طرح هاي هینظر به باتوجه نظـر بـه بنیـان بـر رشـد اقتصـادي، دانـش نقش اقتصاد بارهرشد سولو در الگويشده در مطرح

تـا میـزان شـده اساس آمارهاي واقعی موجود براي کشورها باید بررسی رسد این ارتباط بر مییید یا رد آن نیـز مشـخص شـده أثر بر تؤدیدگاه تجربی ارزیابی شود. عوامل منیز از یید آن أت

انـع رشـد اقتصـادي اتخـاذ ثر و رفع موؤتقویت عوامل م براي یگذاري مناسب تا سیاستاست شود.

پژوهشپیشینه - 3

بر رشـد و توسـعه بنیان اقتصاد دانش هاي شاخص ثیرأتمتعددي درباره هاي هتا به امروز مطالعمشـابه بـر تحلیـل هـاي با موضـوع ها هاست. بیشتر مطالع انجام شدهدر سطح جهان اقتصادي

بنیان بر رشد و توسـعه اقتصـادي در هاي فرعی اقتصاد دانش ارتباط بین شاخص و یا شاخص اند. سطح کشورهاي مختلف متمرکز بوده

شده در خارج از کشور انجام هاي همطالع •رشـد اقتصـادي و سـطح ،بنیـان اي ارتباط بین اقتصـاد دانـش ) در مطالعه2014پالیکوف (

بـت بـین است. در این مطالعه رابطـه مث کردهاقتصادي کشورها را با متغیرهاي مختلف تحلیل و بنیـان و سطح اقتصادي کشورها و همچنین رابطه مثبت بین اقتصـاد دانـش بنیان اقتصاد دانش

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



144

است. نتایج آزمون رگرسیون براي این پـژوهش رابطـه مثبـت بـین شده رشد اقتصادي آزمون ].3[ کردیید و فرض دوم را رد أو سطح اقتصادي کشورها را ت بنیان اقتصاد دانش

هـاي نشـانگر وضـعیت اجـزاي شـاخص اقتصـاد ) شـاخص 2014( 1وینیچک و دیگـران پویـایی اجـزاي شـاخص آنهـا نـد. متدولوژي بانک جهانی انتخاب کرد را براساسبنیان دانش

ها در کشورهاي آلمـان، اکـراین، لهسـتان و اساس وضعیت این شاخص بنیان را بر اقتصاد دانشاساس بنیان بر شاخص اقتصاد دانشبررسی بههاي عصبی شبکه راهو از اند کردهلیتوانی بررسی

بینی رشـد و قدرت آن را در پیش اند پرداخته 2011-1996هاي سري زمانی نشانگرها در سال ].2[ند ا هکرداقتصادي بررسی

انجام شده در داخل کشور هاي همطالع •اسـتفاده از بنیان بر رشد اقتصادي بـا ثیر اقتصاد دانشأاي نقش و ت ) در مطالعه1397سالم (

دي را بررسی کرد. نتایج انجام آزمون میال 2014-2010هاي سال درکشور جهان 139هاي دادهبنیان، سرمایه اجتماعی، نیروي انسانی دار شاخص اقتصاد دانشااثر مثبت و معن دهنده لیمر نشان

].9[ ه استبود شده و سرمایه فیزیکی بر رشد اقتصادي کشورهاي بررسیبنیـان بـر رشـد هـاي اقتصـاد دانـش لفهؤثیر مأ) به بررسی ت1394ی و جلیلی (امینی میالن

ــا اســتفاده از روش نــدپرداخت 1391-1354دوره دراقتصــادي . نویســندگان در ایــن مطالعــه بانـد کـه بـین تعـدادي از هاي گسترده به این نتیجـه رسـیده اقتصادسنجی خود توضیح با وقفه

نوآوري بـا نظاماي اقتصادي و زیرساخت ارتباطی و ه متغیرهاي سازنده شاخص فرعی مشوقشاخص فرعی آموزش منابع انسـانی بـا که بین حالی ، دررشد اقتصادي رابطه مثبت وجود دارد ].10[ رشد اقتصادي رابطه معناداري نیست

بنیـان بـر رشـد ابعـاد اقتصـاد دانـش آثاراي به بررسی ) در مطالعه1393( میرانی و دیگرانمثبـت اقتصـاد آثـار هاي پژوهش پرداختند. یافته1389-1353هاي ایران براي سال تولیدات در

].11[ اند کردهدر رشد تولیدات داخلی پذیرش را و ابعاد آن بنیان دانشمحـور را بـر تولیـد هاي اقتصاد دانـش اي اثر شاخص ) در مطالعه1391امجدي و دیگران (

اسـمیرنوف و آزمـون -هاي آمـاري کلمـوگروف ناخالص داخلی کشورها با استفاده از آزمون

1. Vinnychuk. et al.

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



145

بر تولید بنیان . نتایج نشان داد که هر چهار شاخص فرعی اقتصاد دانشکردندرگرسیون تحلیل ].12[ اند ناخالص داخلی کشورها اثر داشته

مفهوم دانش پایگی اقتصـاد و نقـش آن به بحث اي ) در مطالعه1389فر ( ناظمان و اسالمی. در این مطالعه پژوهشگران بـه طراحـی و تنظـیم پرداختپایداري و توسعه آوردن دست بهدر

هـاي یک مدل تحلیلی کالن براي بررسی رابطه دانش پایگی با توسعه اقتصادي پرداختند. یافتهیافتگی و درجه دانش پایگی داري میان توسعه اپژوهش نشان داد که در سطح جهانی رابطه معن

].13[ اقتصاد وجود داردبنیان ثیر شاخص اقتصاد دانشأیید تأدهنده ت نشان شده بررسی هاي پژوهشتایج بسیاري از ن

بر رشد و توسعه اقتصادي در ایران و کشورهاي دیگر است کـه بـا روش ها لفهؤیا برخی از مطـور کلـی اسـت. ایـن نتـایج بـه شدههاي عصبی و غیره بررسی شبکه ،سنجی مختلف اقتصاد

اثر رشد دانش و نوآوري بر رشد اقتصادي اسـت. اقتصادي درزمینه هاي هیید نظریأدهنده ت نشانمـدت بـین شـاخص در این پژوهش تالش بر این است که به بررسی رابطه بلندمدت و کوتاه

جهـت کـه از پرداخته شودساله گذشته 20بنیان و رشد اقتصادي کشور ایران در اقتصاد دانششـده متفـاوت هاي انجـام مدت با سایر پژوهش لندمدت و کوتاهب آثارروش بررسی و توجه به

دارد.شده و نوآوري در روش انجام و اهداف تعییناست و روش برآورد پژوهش الگوي - 4

و بنیـان اقتصاد دانش شاخصبین مدت و بلندمدت تعادلی تعیین رابطه کوتاه به در این قسمتدو روش ارزیـابی دانـش بـراي محاسـبه رو زایـن اشـود. پرداخته میرشد تولید ناخالص ملی

بنیان و روش تحلیل همگرایی براي سنجش رابطه بین دو متغیـر بررسـی شاخص اقتصاد دانش .شوند می

را بـا هـدف 1بانک جهانی، روش ارزیابی دانش» دانش براي توسعه«، برنامه 1999در سال ـ هاي یک کشور و چگونگی تصمیم شناسایی مشکالت و فرصت ري سیاسـی و اقتصـادي و گی

متغیرهـاي آن مجموعـه ].14[بنیان ارائه داد گذاري در آینده با رویکرد به اقتصاد دانش سرمایه

1. Knowledge Assessment Methodology (KAM)

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



146

هاي بنیان در چهار شاخص فرعی مشوق اقتصادي و چهار رکن اساسی چارچوب اقتصاد دانشفنـاوري هـاي نوآوري، آمـوزش و منـابع انسـانی و زیرسـاخت نظاماقتصادي و رژیم نهادي،

].15[شود اطالعات و ارتباطات خالصه میبنیـان هاي آنها را براي محاسبه شاخص اقتصاد دانـش لفهؤهاي فرعی و م شاخص 1جدول

.دهد اساس روش ارزیابی دانش بانک جهانی نشان می بر

]16[ بنیان هاي آنها براي محاسبه شاخص اقتصاد دانش لفهؤهاي فرعی و م معرفی شاخص .1جدول

ها لفهؤم شاخص فرعی اي اي و غیرتعرفه موانع تعرفه رژیم اقتصادي و نهادي

گذاري ونقانکیفیت

نقش قانون

آزادي اقتصادي ثبت نام در دوره دوم تحصیلی آموزش و منابع انسانی

ثبت نام در دوره سوم تحصیلی

ساالن نرخ باسوادي بزرگ

یحسب درصدي از تولید ناخالص داخل هزینه آموزش بر حق ثبت اختراع ساکنان و غیرساکنان نوآوري

تخصصی هاي همجل هاي همقال

حسب درصدي از تولید ناخالص داخلی برهزینه پژوهش نفر 1000در هر ثابت تعداد تلفن ساخت فناوري اطالعات و ارتباطات زیر

نفر 1000هاي همراه) هر (تلفن ها رایانه تعداد فرن 1000کاربران اینترنت در هر

هاي اقتصادي و رژیم چهار شاخص فرعی مشوقسازنده 1در جدول شده متغیرهاي اشاره

هاي فناوري اطالعات و ارتباطات نهادي، سیستم نوآوري، آموزش و منابع انسانی و زیرساختپاسخ اینکه در چه حدي یک کشور از دانش براي توسـعه اقتصـادي و کردن پیدابه هستند که

بنیـان از میـانگین آنهـا و شاخص اقتصـاد دانـش کنند کند، کمک می تفاده میاجتماعی خود اس متـدولوژي براسـاس بنیـان هاي فرعی اقتصاد دانـش . شاخص اصلی و شاخصآید دست می هب

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



147

عنوان بهترین مقدار) محاسبه شود هب 10(10تا 0تواند از مقیاس میارزیابی دانش بانک جهانی ]3[.

اسـت کـه تمـامی شـکل یـن ه ابنیان ب اسبه شاخص اقتصاد دانشروش امتیازدهی براي محتر باشد، بیانگر درجه چه عدد بزرگ هرطوري که شوند، به می يبند متغیرها بین صفر تا ده رتبه

براي هر کشور هاامتیاز کردن براي نرمالمحوري در اقتصاد خواهد بود. فرمول زیر باالتر دانش استفاده شده است:

Normalized(u)=10*(NW/NC)

موردبررسـی کـل کشـورهاي NCآمده براي هر متغیـر، دست معیار سنجش به uکه در آن تر و یـا برابـر تعداد کشورهایی است که در شاخص موردنظر پایین NW(کشورهاي نمونه) و

ذکر است که در به الزم ). دارندتري در آن شاخص (عملکرد ضعیف کشور موردنظر قرار دارندعنـوان از میانگین ساده به، شده از متدولوژي ارزیابی دانش بانک جهانی منتشر هايستندم تمام

].16[ هاي فرعی استفاده شده است گیري شاخص و شاخص روش اندازهسـرانه، تولید ناخـالص داخلـی ،1تولید ناخالص داخلی نرخ رشد عملکرد کلی اقتصاد در

شود که نرخ اشتغال یا نرخ بیکاري دیده می کل، شاخص توسعه انسانی، تولید ناخالص داخلی است. توجه شده تولید ناخالص داخلینرخ رشد به در این پژوهش

بنیان در ایـران بـر رشـد تولیـد هدف اصلی این پژوهش بررسی اثر شاخص اقتصاد دانشبـراي شده آمارهاي استفادهین منظور از ه ااست. ب 2017تا 1996هاي ل ناخالص داخلی در سا

استخراج آمارهاي موردنظر از و ] 16[ داخلی هاي هبنیان در مطالع اقتصاد دانش شاخص محاسبهبنیان محاسبه شاخص اقتصاد دانش سپس به .] استفاده شده است18؛ 17[گزارش بانک جهانی

مرحله بعـدي ایـن .پرداخته شد 2017تا 1996شده راي دوره تعیینب کر شدهذاساس روش بر شده بر رشد تولیـد ناخـالص داخلـی در نظـر گرفتـه شـد. لعه بررسی اثر شاخص محاسبهمطا

رو ازایـن توانـد متفـاوت باشـد، مـی و کوتـاه مـدت ثیر متغیرها در بلندمدتأاینکه ت به باتوجه ون و مدل تصـحیح خطـا همگرایی یوهانساز آزمون ورد رابطه بین متغیرهاي الگو ابر منظور به

شد. استفاده

1. Growth Domestic Product (GDP)

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



148

ـت بلندمـدت و آزمون همگرایی، ضـرایب کوتـاه و وردآبرین روش به در ا گرنجـري علی و 2، شـوارتز بیـزین 1شود. در این راستا با اسـتفاده از معیارهـاي آکائیـک متغیرها پرداخته می

].19[ دشو میشده و سپس برآورد متغیرها انجام هاي بهینه تعیین تعداد وقفه 3کوئین -حنانبراي ارزیابی ایستایی متغیرهـا 4یافته ریشه واحد دیکی فولر تعمیم آزمون در این مطالعه از

) و یوهانسون و 1988( یوهانسون (ML) نمایی آزمون حداکثر راست. همچنین شود استفاده می) یک آزمون همگرایی خیلـی محبـوب و روش مفیـدي بـراي تعیـین رابطـه 1990جلیسیوس(

)VAR)2تدولوژي جوهانسون نیاز به تخمین معادلـه بلندمدت بین متغیرهاي ناایستا هست. ماسـتفاده (LR)نمـایی آزمـون آمـاري دو نسبت درسـت دارد و سپس پسماندها براي محاسبه

].20[ استفاده شود آنهاتواند در تعیین بردارهاي همگرایی واحد از شوند که می می

و نتایج تجربی ها داده - 5 ها توصیف داده -5-1

بنیـان و نـرخ رشـد تولیـد دانـش هاي فرعی اقتصـاد اطالعات محاسبه شاخص استخراج براي داخلـی يهـا هو مطالعـ هاي آماري مختلف بانک جهانی اطالعات مجموعه ، ازص داخلیالناخ

کـه بـراي اسـت استفاده شده بنیان به مقدار عددي شاخص اقتصاد دانش کردن پیدادست براي گرنجـر و یوهانسـون -سـنجی نظیـر آزمـون انگـل تصـاد هاي اق این اطالعات استفاده از آزمون

بنابراین رشد تولیـد در نظر گرفته شد.] 21[ هاي مشابه و تعداد داده با نوع هاهمطالع به باتوجهاز پایگاه داده شـاخص توسـعه 2017تا 1996هاي ناخالص داخلی براي اقتصاد ایران در سال

مـورد آزمـون بـا هـاي بـه بررسـی ارتبـاط نیـز پـس از آن .جهانی بانک جهانی استخراج شدعنوان بهبنیان اقتصاد دانش همچنین شاخص بنیان پرداخته شد. هاي فرعی اقتصاد دانش شاخصهاي اقتصادي و رژیم نهادي، سیستم نـوآوري، آمـوزش و چهار شاخص فرعی مشوق میانگین

داخلـی و هـاي هلعـ مطانیروي انسانی و زیرساخت فناوري اطالعات و ارتباطات مسـتخرج از

1. Akaike (AIC) 2. Schwarz Beiysian (SBC) 3. Hanan-Quinn (HC). 4. Augmented Dicky Fuller (ADF)

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



149

نماینده دانش پـایگی عنوان بهو آزمونمورد عنوان متغیر به] 18؛ 17[ هاي بانک جهانی گزارش اقتصاد کشور در نظر گرفته شد.

نتایج تجربی -5-2

بررسی ADFآزمون ریشه واحد راهتحلیل ایستایی متغیرها از نخستدر تحلیل نتایج تجربی، . )2(جدول شده است

دهد که فرض صفر ریشـه واحـد در نشان می 2در جدول ADFیج آزمون ریشه واحد نتاطور قوي در اولـین تفاضـل رد شود، اما به درصد رد نمی 5داري اهر سري زمانی در سطح معن

معیـار شـوارتز تعیـین شـده اسـت. اساسهاي ریشه واحد بر خیر بهینه براي آزمونأشود. ت می یک هستند. هیچ ، روند و بدونثابت هاي اندازهترتیب شامل به c+tو بدون cو c+tهاي مدل

)هاي پژوهش منبع: یافته( ADFنتایج آزمون ریشه واحد .2 جدول

نتیجه آزمون در تفاضل مرتبه اول آزمون در سطح متغیررشد تولید ناخالص

5/68 (-2/69) [0,c] I(1)- [c+t,0] (4/46-) 4/37- داخلی

8/39 (-2/69) [0,c] I(1)- [c+t,0] (4/46-) 3/81- بنیان ششاخص اقتصاد دان

دهد که یک رابطه نشان می 3جلیسیوس در جدول -هاي همگرایی یوهانسون نتایج آزموندو بردار همگرایـی ، λmaxو Traceبلندمدت یا تعادلی بین متغیرها وجود دارد. هر دو آماره

ـ ن مـی را نشا 3درصد در جدول 5اداري در سطح معن اسـت کـه 2خیر بهینـه أدهـد. تعـداد تتعـداد بردارهـاي r حسب نتایج اطالعات شاخص شوارتز تعیین شده است. در این جـدول بر

همگرایی است.

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



150

)هاي پژوهش منبع: یافته( نتایج آزمون همگرایی .3جدول

H0 H1 مقدارTrace مقدار بحرانی

درصد 5سطح معناداري

مقدار λmax

ی مقدار بحران درصد 5

سطح داري معنا

r=0 r=1 7/6174 15/49471 0/5072 4/5150 14/26460 0/8014 r≤1 r=2 3/102417 3/8414 0/0482 3/1024 3/8414 0/0482

ضرایب بلندمـدت که دهد نشان می 4در جدول VECMضرایب رابطه بلندمدت از مدل دارد. ضریب است و مقدار مثبت داراطور قوي معن به (GDP)براي رشد تولید ناخالص داخلی

داري از رشد تولیـد ناخـالص داخلـی بـه ابلندمدت معن یعلّ رابطه دهنده نشان بلندمدت مثبت است.بنیان سمت شاخص اقتصاد دانش

)هاي پژوهش منبع: یافته( رابطه بلندمدت VECMتخمین .4جدول

KEIمتغیر وابسته: GDPمتغیر وابسته: ]t(انحراف استاندارد) [آماره ضرایب ]tراف استاندارد) [آماره (انح ضرایب متغیرها

4/616357- 68/18849- مقدار ثابتGDP 0/0677 (0/08927) [5/75841] KEI 14/77106 (9/39377) [1/57243]

روابـط آزمـون دهد که ضـرایب نشان می 5مدت در جدول همچنین تخمین ضرایب کوتاه

بنیـان رشد تولید ناخالص داخلی و تغییـرات شـاخص اقتصـاد دانـش مدت بین تغییرات کوتاهبنیـان و مدت تغییر شاخص اقتصـاد دانـش نشان می دهد که در کوتاه 5جدول معنادار نیستند؛

تغییرات رشد تولید ناخالص داخلی اثر معناداري بر هم ندارند.

)هاي پژوهش منبع: یافته( مدت تخمین ضرایب کوتاه .5جدول

هامتغیر KEI∆متغیر وابسته: GDP∆متغیر وابسته:

]tضرایب (انحراف استاندارد) [آماره ]tضرایب (انحراف استاندارد) [آماره [1/51592] (0/06339) 0/096093 [0/22218] (1/07869) 0/239667 مقدار ثابت∆GDP(-1) -0/241006 (0/255) [-0/94511] 0/002584 (0/01499) [0/17246] ∆KEI(-1) 9/522007 (4/43404) [2/14748] -0/442892 (0/26057) [-1/69974] ECT(-1) -0/172012 (0/18877) [-0/91123] -0/020363 (0/01109) [-1/83565]

R^2 0/693053 0/599745 F-Test 5/418932 3/596175

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



151

6 شده چندین آزمون تشخیص را گذرانده است کـه نتـایج آن در جـدول مدل تخمین زدهشده در این جدول، هیچ شواهدي از همبستگی سـریالی و اساس نتایج ارائه شده است. بر بیاندهد که پسماندها توزیـع نشان مینیز خطی در پسماندها وجود ندارد و نتایج آزمون نرمال هم

هاي ضریب فزاینده آماره HETو LM،NORMهاي آزمون همچنین .دارندنرمال چند متغیره .خطی هستند همبستگی سریالی، نرمال بودن و هم ترتیب راي شناسایی بهالگرانژ ب

)هاي پژوهش منبع: یافته( هاي تشخیص آزمون .6جدول

آزمون KEI∆متغیر وابسته: GDP∆متغیر وابسته:

آماره ها (سطح معناداري) ها (سطح معناداري) آمارهLM 0/017241 (0/8955) 0/386918 (0/9835)

NORM 1/859087 (0/7617) 1/899433 (0/7542) HET 42/39748 (0/4538) 29/23304 (0/5054)

تو Waldهاي نتایج آزمون گرنجر علی VAR دهد که شـواهدي از نشان می 7در جدول

ت بنیان به رشـد تولیـد ناخـالص داخلـی وجـود دارد، در گرنجر از شاخص اقتصاد دانش علیتکه هیچ شواهدي از حالی گرنجر از رشد تولیـد ناخـالص داخلـی بـه شـاخص اقتصـاد علی بنیان وجود ندارد. دانش

VAR Granger Causality/Block Erogeneity Waldآزمون .7جدول

)هاي پژوهش منبع: یافته(

داري اسطح معن Chi-Sq (df) فرضیه صفرتبنیان شاخص اقتصاد دانش گرنجر رشد تولید علی

ناخالص داخلی نیست)2(10/67826 0/0048

ترشد تولید ناخالص داخلی گرنجر شاخص اقتصاد علی .بنیان نیست دانش

)2 (0/825345 0/6619

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



152

موزش آهاي اقتصادي، هاي مشوق طور که چهار شاخص بخش همانمی توان گفت واقع درـ نک هاي فناوري اطالعات و ارتباطات رشد مـی نوآوري و زیرساخت نظامو نیروي انسانی، د، ن

شوند. میهم منجر به رشد تولید ناخالص داخلی گیري نتیجه - 6

از سـمت نشـان داد، رابطـه گرنجـر -انگـل و آزمون یوهانسونهاي آزمون که نتایج طور همانشود. ایـن رشد تولید ناخالص داخلی در ایران مشاهده میبنیان به سمت شاخص اقتصاد دانش

که حاصل تغییـر در -بنیان ه تغییر در شاخص اقتصاد دانشچنین تفسیر کرد ک توان میرا نتیجه بـر -هسـتند (KEI) هاي فرعی سازنده شاخص اقتصاد دانش بنیان هاي سازنده شاخص لفهؤم

توان گفت که کشورهایی که منـابع می درواقع. ثر استؤمتولید ناخالص داخلی ایران تغییرات شاخص اقتصـاد دانـش بنیـان و یـا ارتقـاي بیشتري را براي رسیدن به سطح باالتري از ارکان

مد و سطح رشد تولید آسطح درزیرساخت هاي اقتصاد دانش بنیان تخصیص می دهند، عموماً داخلـی و خـارجی رابطـه بـین هاي ههمچنین بسیاري از مطالعتري دارند. ناخالص داخلی باال

].13-11؛ 9؛ 3[ اند یید کردهأبنیان و رشد اقتصادي را ت هاي اقتصاد دانش زیرساخت

بنیان، محصولی و رسیدن به اقتصاد دانش اینکه در دنیاي امروز، حذف اقتصاد تک به باتوجههـاي ایجاد و توسعه شـرکت رو ازاینحال توسعه است، هدف جوامع پیشرفته و کشورهاي در

سـوب بنیـان مح هاي رسیدن به توسعه اقتصادي مبتنی بر اقتصاد دانش لفهؤبنیان یکی از م دانشبنیـان بـر هاي فرعی سازنده شاخص اقتصاد دانش هاي شاخص لفهؤاثر م همچنین باید .شود می

بنیـان داخلی باید مدنظر قرار گیرد، زیرا که تغییر شـاخص اقتصـاد دانـش خالصرشد تولید ناسـهم پـژوهش در تولیـد ناخـالص است. در این راسـتا انجام شدهها لفهؤنتیجه تغییر این م در

عنوان یکـی دیگـر از به )1(شاخص فرعی سوم جدول ثر بر شاخص فرعی نوآوريؤم داخلیثر ؤلفه مـ ؤم ایندرواقع به .گیرد نظر قرار می مورد بنیان دانشاقتصاد سازنده شاخصهاي لفهؤم

است شدهکید أهاي علم و فناوري ت و سیاست انداز در سند چشمبنیان بر شاخص اقتصاد دانشدر برنامـه .نظر گرفته شده اسـت درصد در 4 حدود ید ناخالص داخلیو سهم پژوهش از تول

اشـاره شـده تولید ناخالص داخلـی درصدي پژوهش در 3بر رسیدن به سهم هم پنجم توسعه

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



153

تولید ناخالص داخلی و توسعه از پژوهشسهم در پایان برنامه پنجم توسعه، اما متأسفانه است،

اینکه سهم عظیمی از رشد تولید به باتوجه .رسد درصد می به نیمآمارهاي بانک جهانی براساسناخالص داخلی مربوط به نفت است و اقتصاد ما هنـوز یـک اقتصـاد نفتـی صـرف محسـوب

بنیـان و رشـد تولیـد ناخـالص هاي اقتصاد دانـش زیرساختارتباط بین اینکه لشود. احتما می، قابل توجیـه نداشته باشدقوي باشد یا رابطه داشته و ضریب کوچک ضعیفداخلی در کشور

است.ي هـا رسد در شرایط حاضـر توجـه بـه تقویـت متغیرهـاي سـازنده زیرشـاخص می نظر بهافزایش باثبات آنها از یک طرف و همچنین توجـه بـه تولیـدات براي 1شده در جدول تعریف

اقتصاد شاخص تواند زمینه رشد نیاز بازار داخلی و خارجی می براساسبنیان محصوالت دانش. همچنین تمرکـز بـر کندفراهم دارد،که رابطه بلندمدت با رشد تولیدات داخلی را بنیان دانش

عنـوان بـه )1(شاخص فرعـی اول جـدول هاي اقتصادي و رژیم نهادي شاخص فرعی مشوقتواند زیربناي ایجـاد بـازار تقاضـا بـراي می بنیان سازنده شاخص اقتصاد دانش شاخص فرعیاز طرفی توجه به بهبود شاخص آموزش منـابع انسـانی، .باشد ما بنیان کشور شمحصوالت دان

هـاي فرعـی عنـوان دیگـر شـاخص نوآوري و ایجاد توسعه زیرساخت ارتباطی به نظام يارتقابنیـان منجـر بـه سازنده شاخص اقتصـاد دانـش )1(شاخص فرعی دوم، سوم و چهارم جدول

نهایت رشد تولید ناخالص ی به تقاضاي بازار و دربنیان براي پاسخگوی عرضه محصوالت دانش داخلی در بلندمدت خواهد بود.

منابع - 7بررسـی اثـر و رابطـه بـین اقتصـاد «) 1393(علی رضائیان ،فاطمه، صغري قبادي مهربانی ]1[

وري کل عوامل تولید؛ مطالعه موردي کشورهاي توسعه یافته و نوظهور بنیان و بهره دانش، سـال یـازدهم، پژوهشی جستارهاي اقتصـاد ایـران -دو فصلنامه علمی ؛»در حال توسعه

.159-125 ، صص.، بهار و تابستان21شماره [2] Vinnychuk O., Skrashchuk L., Vinnychuk I.(2014) "Research of

economic growth in the context of knowledge economy"; Intellectual Economics, Vol. 8, No.1(9): 116-127.

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



154

[3] Paličková Irena (2014) "Influence of the knowledge economy on the economic growth and economic level of the countries"; Acta Academica Karviniensia, pp. 139-147.

[4] Cowen T., Tabarrok A. (2013) "Modern principles of economics" (2nd ed.), New York: Worth Publishers, Chaps. 24-26: 461-541.

[5] Afzal M. N. I. (2014) Knowledge-based Economy (KBE): an investigation of theorical frameworks and measurement techniques in the south east Asian Region. A Ph. D. dissertation in University of Southern Queensland.

[6] Romer P. M. (1990) "Endogenous technological change"; Journal of Political Economy, 98(5):71-102.

[7] Warsh D. (2007) Knowledge and the Wealth of Nations: A Story of Economic Discovery; London: W. W. Norton & Co.

[8] Aghion P., Howitt P. (1992) "A model of growth through creative destruction; Econometrica, 60(2): 323–51.

بنیـان بـر رشـد اقتصـادي در ثیرگذاري اقتصاد دانـش أارزیابی ت«) 1397( علی اصغر سالم ]9[، سـال فصـلنامه پژوهشـنامه اقتصـادي ؛»یافتـه زاي گسـترش چارچوب مـدل رشـد درون

.218-187: 68 ،هجدهم،

بنیان بر رشد هاي اقتصاد دانش لفهؤثیر مأبررسی ت«) 1394نادر( جلیلی ،مینو امینی میالنی ]10[گذاري پیشـرفت اقتصـادي فصلنامه سیاست ؛»)1354-1391هاي ( اقتصادي ایران در سال

.116-73 :9، سال سوم، دانشگاه الزهرا(س)بررسی اثرات ابعاد اقتصـاد دانـش «) 1393واال ( میرانی ،سامان اسمعیلی نینا، شیخ میرانی ]11[

فصلنامه مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه ؛»بنیان بر رشد تولیدات در ایران .90-77 :1، سال نهم، اسالمی واحد سنندج آزاد

ثیر أتحلیل ت«) 1391سلطانی فسقندیس (، غالمرضا غالمرضا، رهبري بنائیان کاظم امجدي ]12[ ؛»بنیان بر تولید ناخالص داخلـی کشـورها، فراسـوي مـدیریت صاد دانشهاي اقت شاخص

.83-103: 21شماره دوره ششم،

بنیان و توسـعه پایـدار (طراحـی و اقتصاد دانش« )1389علیرضا (اسالمی حمید، ناظمان ]13[، سال هفدهم، شـماره مجله دانش و توسعه ؛»هاي جهانی) آزمون یک مدل تحلیلی با داده

33 .

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020



155

[14] Gorji E., Alipourian M. (2011) "The knowledge economy & the knowledge assessment methodology (The case study of Iran & Some other Countries)", Iranian Economic Review, 15(29).

ارزیابی رتبه ایـران در شـاخص ) 1393( مهسا ، رضويسعید الساداتی علی، ملک چشمی ]15[هـاي مجلـس هاي اقتصادي مرکز پـژوهش گزارش معاونت پژوهش ؛پیچیدگی اقتصادي

شوراي اسالمی.

هـاي اصـلی و فرعـی اقتصـاد محاسـبه شـاخص «) 1397فیروزه، فهیمه مـرادي( عزیزي ]16[هـاي هـا و سیاسـت فصـلنامه پـژوهش ؛»)2014-1996هاي (سال بنیان براي ایران دانش

.243-270 :85، سال بیست وششم، اقتصادي[17] The World Bank (2007) Knowledge Economy Index (KEI) 2007

Ranking. the World Bank. [18] The World Bank (2012) Knowledge Economy Index (KEI) 2012

Ranking, The World Bank. ناخـالص ثیر شاخص توسعه انسـانی بـر تولیـد أت« )1393( زهرا، ابوطالب کاظمی عربی ]19[

، سـال هاي رشد و توسعه اقتصـادي فصلنامه علمی پژوهشی، پژوهش ؛»داخلی در ایران .124-109 ، صص.پنجم، شماره هفدهم

[20] Osterwald-Lenum M. (1992) "A note with quantiles of the asymptotic distribution of the maximum likelihood cointegration rank test statistics: Four cases"; Oxford Bulletin of Economic and Statisitics, 54(3): 461-72.

[21] Bozkurt Cuma (2015) "R. & D. Expenditures and Economic Growth Relationship in Turkey", International Journal of Economics and Financial Issues, 5(1):188-198.

Dow

nloa

ded

from

orm

r.m

odar

es.a

c.ir

at 1

1:44

IRS

T o

n T

uesd

ay O

ctob

er 6

th 2

020


رابطه بین شاخصاقتصاد دانشبنیان و رشد تولید ناخالص...

Documents