Газета "Хьехархо"

4
Электронная версия газеты на сайте: www.mon 95.ru НОВОСТИ СОБЫТИЯ ФАКТЫ № 18 (186) 4. 10. 2012 г. Т. Махмудова Г лава Чеченской Республи- ки Рамзан Кадыров получил высшую оценку в рейтинге политической выживаемости гу- бернаторов России. Рейтинг составлен Фондом “Петербургская политика” и ком- муникационным холдингом “Мин- ченко Консалтинг”. В его создании приняли учас- тие известные политтехнологи, политологи, эксперты, редакторы информагентств и представите- ли вузов. В 11-м рейтинге политической выживаемости губернаторов 14 глав попали в разряд “отлични- ков”. Наиболее перспективными и успешными губернаторами на- званы Глава ЧР Р. Кадыров, мэр Москвы Сергей Собянин, губер- наторы: Белгородской области - Евгений Савченко, Подмоско- вья – Сергей Шойгу, Пермского края – Виктор Басаргин, Карелии – Александр Худилайнен, Ямало- Ненецкого АО – Александр Ко- былкин, Саратовской области – Валерий Радаев, Ленинградской области - Александр Дрозденко. По мнению составителей рей- тинга, сильными сторонами Гла- вы ЧР являются «политическое доминирование в республике и федеральная поддержка». Как отмечается в рейтинге, по- пулярность и перспективность ру- ководителей регионов основаны на данных о стабильной ситуации в регионе, конструктивном взаи- модействии с муниципалитетами и региональными элитами, реа- лизации крупных инвестиционных проектов. В рамках рейтинга обобщают- ся экспертные оценки, позволя- ющие оценить вероятность со- хранения главы региона на своем посту в течение ближайшего года. На базе экспертных оценок в нем делаются выводы относительно карьерных перспектив действую- щего главы субъекта Федерации. Оценка выставляется по 5-балль- ной шкале, где “5” означает мак- симальные шансы на сохранение поста в обозримой перспективе, “1 - минимальные”. Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской Республики Ðàìçàí Êàäûðîâ ñòàë «îòëè÷íèêîì» ðåéòèíãà ïîëèòè÷åñêîé âûæèâàåìîñòè ãóáåðíàòîðîâ Ðîññèè В СОШ №18 состоялся конкурс чтецов - «Учи- тель, перед именем тво- им…», посвященный празд- нованию Дня учителя. Орга- низатором данного конкурса выступил РМОД «Диалог» при поддержке Общественной палаты ЧР и Департамента по связям с религиозными и общественными организаци- ями Администрации Главы и Правительства ЧР. Целью данного меропри- ятия явилась пропаганда ду- ховных ценностей, а также организация площадки для творческого самовыражения молодежи. По итогам конкурса первое место заняла Муртазалиева Хеда, ученица Президентско- го лицея, второе место - Бек- мурзаева Элиза (СОШ № 18), а третье место - Алимхано- ва Фариза (гимназия № 12). Приз зрительских симпатий достался ученице СОШ №18 Межидовой Мадине. Победители и призеры конкурса получили дипломы и ценные призы от организа- торов конкурса. За высокий профессиона- лизм в деле духовно-нравс- твенного воспитания подрас- тающего поколения руково- дители гражданских пунктов межрегионального проекта «Я гражданин!» были награж- дены благодарственными письмами Департамента по связям с общественными и религиозными организаци- ями администрации Главы и Правительства Чеченской Республики. ИА “Грозный-Информ” Â Ãðîçíîì ñîñòîÿëñÿ êîíêóðñ ÷òåöîâ «Ó÷èòåëü, ïåðåä èìåíåì òâîèì…» Ас ц1енчу даггара декъалдо шу шайн корматаллин денца! Шайх лаьцна лараме, хастаме уггаре а довха дешнаш ала хьакъ ду шу. Къаьстти- на боккхачу лараман дешнаш ала дог1у Нохчийн Республикерчу хьехархошна. Т1еман халачу шерашкахь, цул т1аьхьа республика юхаденъяран муьрехь а, шай- на хуьлу халонаш а, иэшамаш а тергал ца беш, аш, лараме хьехархой, дешар кхи- орца шайн ницкъ мел кхочург дира вайн халкъ маьршачу дахаран новкъа даккха- рехь. Шун хьекъал, зеделларг, аш берашна луш долу хаарш а ду вайн къоман ирсе хиндолчу дахаран закъалт. Вайн республикин куьйгалло оьшуш мел долчунна т1ехь г1о-накъосталла деш, шен къаьсттинчу тидамехь латтадо дешаран г1уллакх а, хьехархойн про- блемаш а. Хьехархойн корматалла лаккхарчу маь1нехь хиларе терра, уьш шайн сий- ларам хила хьакъ а бу. Дала меле лорийла аш халкъан дуьхьа мел хьоьгу къа! Шайн къинхьегамехь дика кхиамаш бохуш, доьзалехь барт болуш, могаш- маьрша,ирсе дахар хуьлда шун! Ларамца – Анзор МУЗАЕВ, Нохчийн Республикин дешаран а, 1илманан а министр Õüåõàðõî÷óí ñèéäîë÷ó íîâêúàõü Т. Саралиева Ñàí õüàëõàðà õüåõàðõî А. Сулейманов Íàãàõü äåøàí êúèçà êõèýë åëàõü - ñî ö1åíà þ öóíàõ… Т. Алиева НОВОСТИ СОБЫТИЯ ФАКТЫ М инистерство образо- вания и науки Чеченс- кой Республики подвело итоги реализации в 2012 году Приоритетного национального проекта «Образование» по на- правлению «Поощрение лучших учителей». Как сообщили в министерс- тве, 21 педагог награжден пре- мией Президента России, раз- мер которой составляет 200 тыс. рублей, 42 педагогам вручены премии Главы ЧР в размере 100 тыс.рублей. Определению получателей премий предшествовала рабо- та по их тщательному отбору. В соответствии с Сетевым гра- фиком по реализации нацио- нального проекта была создана необходимая нормативно-пра- вовая база. Всего в конкурсе на получе- ние премий в этом году приняло участие 260 человек. Выплата премий лучшим учи- телям в России впервые была утверждена в 2006 году. Она была введена с целью стимули- рования нелегкого труда педа- гогов и развития их творческого потенциала. С 2006 по 2009 гг. каждому из победивших в конкурсе по всей стране 10 000 учителей выпла- чивались денежные поощрения в размере 100 000 рублей, а начиная с 2010 года, каждому из 1000 лучших учителей вы- плачиваются премии в размере 200000 рублей. Финансирование проекта ежегодно составляет 200 млн. рублей. Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской Республики Ñâûøå 60 øêîëüíûõ ó÷èòåëåé íàãðàæäåíû ïðåìèÿìè Ïðåçèäåíòà Ðîññèè è Ãëàâû ×å÷åíñêîé Ðåñïóáëèêè Руководитель грозненской гимназии №7 Руслан Ахъядов стал финалистом Всероссий- ского конкурса «Директор школы-2012». 30 сильнейших конкурсан- тов прибудут в Москву в но- ябре, чтобы принять участие в очных профессиональных соревнованиях за звание луч- шего руководителя школы по версии журнала «Директор школы». Всего же в конкурсе приня- ли участие 356 руководителей школ из 61 региона России. Члены оргкомитета отме- чают возросшую активность директоров сельских школ – 161 конкурсант, что состав- ляет почти половину всех учас- тников. Члены жюри отмечают, что общий уровень профессиона- лизма директоров был очень высок. «Учитывая, что многие шко- лы развивались в довольно сложных условиях – не хвата- ло финансов, людей, методик, других ресурсов – директора школ, тем не менее, находили выход даже из самых трудных ситуаций», – сказала почет- ный член жюри, генеральный директор Фонда Олега Дери- паска «Вольное Дело» Тамара Румянцева. В финале конкурсантов ожидают профессиональные соревнования, также руково- дители школ должны подгото- вить домашнее задание. Кроме того, прошедшие в заключительный тур дирек- тора примут участие в рабо- те «круглых столов», а также посетят мастер-классы, ко- торые проведут заслужен- ные деятели сферы образо- вания. Финал конкурса пройдет 27-28 ноября. Торжественное награждение победителя и призеров конкурса состоится 29 ноября. Всех финалистов ждут призы от оргкомитета, а также от спонсоров и партне- ров конкурса. Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской Республики Äèðåêòîð ãðîçíåíñêîé ãèìíàçèè âûøåë â ôèíàë Âñåðîññèéñêîãî êîíêóðñà «Äèðåêòîð øêîëû-2012» Лараме хьехархой! Уважаемые педагоги! Сердечно поздравляю педагогические коллективы образо- вательных учреждений г. Грозного с замечательным праз- дником - Днем Учителя! Современный мир все более осознает важность образо- вания. Оно не на словах, а на деле приобретает приоритет в государственной политике и понимание населения страны необходимости прочных знаний для любой профессиональ- ной деятельности. Общество востребовало образованных, нравственных, предприимчивых людей, которые могут самостоятельно принимать ответственные решения в ситуации выбора, про- гнозируя их возможные последствия, личностей, способных к сотрудничеству, которые отличаются динамизмом, мобильностью, конструктивностью и обладают развитым чувством причастности к судьбе страны. Желаю вам дальнейших творческих успехов в важнейшем государственном деле – обучении и воспитании подрастающего поколения. Крепкого вам здоровья, благополучия и счастья! К.У. Берсанукаев заместитель мэра – начальник Департамента образования г. Грозного

Upload: -

Post on 30-Mar-2016

326 views

Category:

Documents


12 download

DESCRIPTION

образование и наука, Чечня

TRANSCRIPT

Page 1: Газета "Хьехархо"

Электронная версия газеты на сайте: www.mon 95.ru

НОВОСТИ СОБЫТИЯ ФАКТЫ

№ 18 (186) 4. 10. 2012 г.

Т. Махмудова

Глава Чеченской Республи-ки Рамзан Кадыров получил высшую оценку в рейтинге

политической выживаемости гу-бернаторов России.

Рейтинг составлен Фондом “Петербургская политика” и ком-муникационным холдингом “Мин-ченко Консалтинг”.

В его создании приняли учас-тие известные политтехнологи,

политологи, эксперты, редакторы информагентств и представите-ли вузов.

В 11-м рейтинге политической выживаемости губернаторов 14 глав попали в разряд “отлични-ков”. Наиболее перспективными и успешными губернаторами на-званы Глава ЧР Р. Кадыров, мэр Москвы Сергей Собянин, губер-наторы: Белгородской области

- Евгений Савченко, Подмоско-вья – Сергей Шойгу, Пермского края – Виктор Басаргин, Карелии – Александр Худилайнен, Ямало-Ненецкого АО – Александр Ко-былкин, Саратовской области – Валерий Радаев, Ленинградской области - Александр Дрозденко.

По мнению составителей рей-тинга, сильными сторонами Гла-вы ЧР являются «политическое доминирование в республике и федеральная поддержка».

Как отмечается в рейтинге, по-пулярность и перспективность ру-ководителей регионов основаны на данных о стабильной ситуации в регионе, конструктивном взаи-модействии с муниципалитетами и региональными элитами, реа-лизации крупных инвестиционных проектов.

В рамках рейтинга обобщают-ся экспертные оценки, позволя-ющие оценить вероятность со-хранения главы региона на своем посту в течение ближайшего года. На базе экспертных оценок в нем делаются выводы относительно карьерных перспектив действую-щего главы субъекта Федерации. Оценка выставляется по 5-балль-ной шкале, где “5” означает мак-симальные шансы на сохранение поста в обозримой перспективе, “1 - минимальные”.

Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской

Республики

Ðàìçàí Êàäûðîâ ñòàë «îòëè÷íèêîì» ðåéòèíãà ïîëèòè÷åñêîé âûæèâàåìîñòè ãóáåðíàòîðîâ

Ðîññèè

В СОШ №18 состоялся конкурс чтецов - «Учи-тель, перед именем тво-

им…», посвященный празд-нованию Дня учителя. Орга-низатором данного конкурса выступил РМОД «Диалог» при поддержке Общественной палаты ЧР и Департамента по связям с религиозными и общественными организаци-ями Администрации Главы и Правительства ЧР.

Целью данного меропри-ятия явилась пропаганда ду-ховных ценностей, а также организация площадки для творческого самовыражения молодежи.

По итогам конкурса первое место заняла Муртазалиева Хеда, ученица Президентско-го лицея, второе место - Бек-мурзаева Элиза (СОШ № 18), а третье место - Алимхано-ва Фариза (гимназия № 12). Приз зрительских симпатий достался ученице СОШ №18 Межидовой Мадине.

Победители и призеры конкурса получили дипломы и ценные призы от организа-торов конкурса.

За высокий профессиона-лизм в деле духовно-нравс-твенного воспитания подрас-тающего поколения руково-дители гражданских пунктов межрегионального проекта

«Я гражданин!» были награж-дены благодарственными письмами Департамента по связям с общественными и религиозными организаци-ями администрации Главы и Правительства Чеченской Республики.

ИА “Грозный-Информ”

 Ãðîçíîì ñîñòîÿëñÿ êîíêóðñ ÷òåöîâ «Ó÷èòåëü, ïåðåä èìåíåì òâîèì…»

Ас ц1енчу даггара декъалдо шу шайн корматаллин денца!

Шайх лаьцна лараме, хастаме уггаре а довха дешнаш ала хьакъ ду шу. Къаьстти-на боккхачу лараман дешнаш ала дог1у Нохчийн Республикерчу хьехархошна. Т1еман халачу шерашкахь, цул т1аьхьа республика юхаденъяран муьрехь а, шай-на хуьлу халонаш а, иэшамаш а тергал ца беш, аш, лараме хьехархой, дешар кхи-орца шайн ницкъ мел кхочург дира вайн халкъ маьршачу дахаран новкъа даккха-рехь.

Шун хьекъал, зеделларг, аш берашна луш долу хаарш а ду вайн къоман ирсе хиндолчу дахаран закъалт.

Вайн республикин куьйгалло оьшуш мел долчунна т1ехь г1о-накъосталла деш, шен къаьсттинчу тидамехь латтадо дешаран г1уллакх а, хьехархойн про-блемаш а.

Хьехархойн корматалла лаккхарчу маь1нехь хиларе терра, уьш шайн сий-ларам хила хьакъ а бу.

Дала меле лорийла аш халкъан дуьхьа мел хьоьгу къа!Шайн къинхьегамехь дика кхиамаш бохуш, доьзалехь барт болуш, могаш-маьрша,ирсе дахар хуьлда шун!

Ларамца – Анзор МУЗАЕВ,Нохчийн Республикин дешаран а, 1илманан а министр

Õüåõàðõî÷óí ñèéäîë÷ó íîâêúàõü

Т. Саралиева

Ñàí õüàëõàðà õüåõàðõî

А. Сулейманов

Íàãàõü äåøàí êúèçà êõèýë

åëàõü - ñî ö1åíà þ

öóíàõ…

Т. Алиева

НОВОСТИ СОБЫТИЯ ФАКТЫ

Министерство образо-вания и науки Чеченс-кой Республики подвело

итоги реализации в 2012 году Приоритетного национального проекта «Образование» по на-правлению «Поощрение лучших учителей».

Как сообщили в министерс-тве, 21 педагог награжден пре-мией Президента России, раз-мер которой составляет 200 тыс.рублей, 42 педагогам вручены премии Главы ЧР в размере 100 тыс.рублей.

Определению получателей премий предшествовала рабо-та по их тщательному отбору. В соответствии с Сетевым гра-фиком по реализации нацио-

нального проекта была создана необходимая нормативно-пра-вовая база.

Всего в конкурсе на получе-ние премий в этом году приняло участие 260 человек.

Выплата премий лучшим учи-телям в России впервые была

утверждена в 2006 году. Она была введена с целью стимули-рования нелегкого труда педа-гогов и развития их творческого потенциала.

С 2006 по 2009 гг. каждому из победивших в конкурсе по всей стране 10 000 учителей выпла-чивались денежные поощрения в размере 100 000 рублей, а начиная с 2010 года, каждому из 1000 лучших учителей вы-плачиваются премии в размере 200000 рублей.

Финансирование проекта ежегодно составляет 200 млн. рублей.

Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской

Республики

Ñâûøå 60 øêîëüíûõ ó÷èòåëåé íàãðàæäåíû ïðåìèÿìè Ïðåçèäåíòà Ðîññèè è Ãëàâû

×å÷åíñêîé Ðåñïóáëèêè

Руководитель грозненской гимназии №7 Руслан Ахъядов стал финалистом Всероссий-ского конкурса «Директор школы-2012».

30 сильнейших конкурсан-тов прибудут в Москву в но-ябре, чтобы принять участие в очных профессиональных соревнованиях за звание луч-шего руководителя школы по версии журнала «Директор школы».

Всего же в конкурсе приня-ли участие 356 руководителей школ из 61 региона России.

Члены оргкомитета отме-чают возросшую активность директоров сельских школ – 161 конкурсант, что состав-ляет почти половину всех учас-тников.

Члены жюри отмечают, что общий уровень профессиона-лизма директоров был очень высок.

«Учитывая, что многие шко-лы развивались в довольно сложных условиях – не хвата-ло финансов, людей, методик, других ресурсов – директора школ, тем не менее, находили выход даже из самых трудных ситуаций», – сказала почет-ный член жюри, генеральный директор Фонда Олега Дери-паска «Вольное Дело» Тамара

Румянцева.В финале конкурсантов

ожидают профессиональные соревнования, также руково-дители школ должны подгото-вить домашнее задание.

Кроме того, прошедшие в заключительный тур дирек-тора примут участие в рабо-те «круглых столов», а также посетят мастер-классы, ко-торые проведут заслужен-ные деятели сферы образо-вания.

Финал конкурса пройдет 27-28 ноября. Торжественное награждение победителя и призеров конкурса состоится 29 ноября. Всех финалистов ждут призы от оргкомитета, а также от спонсоров и партне-ров конкурса.

Пресс-служба Главы и Правительства Чеченской

Республики

Äèðåêòîð ãðîçíåíñêîé ãèìíàçèè âûøåë â ôèíàë Âñåðîññèéñêîãî êîíêóðñà

«Äèðåêòîð øêîëû-2012»

Лараме хьехархой!

Уважаемые педагоги!

Сердечно поздравляю педагогические коллективы образо-вательных учреждений г. Грозного с замечательным праз-дником - Днем Учителя!

Современный мир все более осознает важность образо-вания. Оно не на словах, а на деле приобретает приоритет в государственной политике и понимание населения страны необходимости прочных знаний для любой профессиональ-ной деятельности.

Общество востребовало образованных, нравственных, предприимчивых людей, которые могут самостоятельно принимать ответственные решения в ситуации выбора, про-гнозируя их возможные последствия, личностей, способных

к сотрудничеству, которые отличаются динамизмом, мобильностью, конструктивностью и обладают развитым чувством причастности к судьбе страны.

Желаю вам дальнейших творческих успехов в важнейшем государственном деле – обучении и воспитании подрастающего поколения. Крепкого вам здоровья, благополучия и счастья!

К.У. Берсанукаевзаместитель мэра –

начальник Департамента образования г. Грозного

Page 2: Газета "Хьехархо"

2 № 18 (186) 4 октября 2012 г.

ИНТЕРНЕТ- НОВОСТИ ХЬЕХАРХОЙ - КЪИНХЬЕГАМАН ТУРПАЛХОЙ

ЭКСПЕРИМЕНТАН МАЙДА

Ахьмад-Хьаьжа вайна юкъахь вацахь а, вайн дегнашкахь веха и.

Х1унда аьлча, шен махкана а, шен халкъана а даккхий дика г1уллакхаш дина д1авахна иза. Т1ебеанчу балано хьийзош, дег-наш доьлхуш болчу, б1арзбеллачу нехан б1аьргаш беллабалийти-ра цо, адамийн сапарг1ат даьк-кхира.

Кхин х1умма а ца хилча, цо хьехамца, кхайкхамца, кхетамца, ийманца парг1атбаьхна к1ентий тоьар бу. Ахьмад-Хьаьжас хьегна къа бахьана долуш Сийлахь-везчу Дала хийла нохчийн к1ант лар-вина х1аллакьхуьлучух. Ахьмад-Хьаьжин дог лозура шен къомах.

Вай к1езиг ма ду, массо леш волу к1ант вайна ма боккха эшам бу, олура цо.

Цу халчу заманчохь, къоман синкхетам, кханенах йолу ойла-наш яьржинчу хенахь, Ахьмад-Хьаьжас йоккха дегайовхо а, те-шам а кхоьллира хиндолчух. Вайн халкъана цо мел дина диканаш дийцарх хуур дац, хьайн Даймохк даггара безаш хьо вацахь.

Адамна уггаре хьалха оьшуш дерг ийман ду. Ийман ца хилча, синкхетам хир бац, нийсо, марзо хир яц. Ийман, синкхетам ца хил-ча, Даймахках дог лозур дац. Шен Даймохк, шен халкъ, дин ч1ог1а дезарна, Ахьмад-Хьаьжин яхь яра лулахь дехачу къаьмнашца, цуьнга ца лалора харцо. Ахьмад-Хьаьжа бен доцуш ца хьоьжура Даймахке-хь, халкъехь долчу хьоле.

Вуно ч1ог1а лаьара цунна шен къам ирсе дехийла, иза кхуьийла, дебийла.

Цуьнан иштта дог-ойла хир яцара, бусалба динца ша ц1ена ца хиллехь, цуьнан шен ц1ийца нохчолла ца хиллехь. Цунна массо а х1уман т1ехь динца ц1ано еза-ра. Ахьмад-Хьаьжас олура: «Ий-манца, ц1анонца бехачу нахана хьалхара иттаза лийр вара-кх со. (Дала иманехь нисдойла вай!»). Ша оьзда, г1иллакхе, ц1ена бу-салба, вуьззина нохчо вара и, нохчийн дас-нанас, хьарам-хьа-нал къастош, кхиийна к1ант ша хиларе терра. Ша къонах хиларе терра, шен декхар хетара цун-на 1аьржачу балано лаьцна мохк парг1атбаккха шен ницкъ мел кхочург дан. Цхьаболу нах оь-здангаллех, г1иллакхех буху дар-же кхаьчча, курабовлу. Хетарехь, массо а заманчохь хуьлу иштта нах, тахана а бу.

Амма генахь х1уманаш дара-кх уьш Ахьмад-Хьаьжина. Иза

шен халкъаца, мискачу нахаца д1аийна вара даима, царна эш-начохь орцахвалар, церан хьа-шташ кхочушдар лорура цо шен коьрта декхар. Нохчийн цхьа кица ду: «Хьан дуй-дуй бац, хьан дош-дош дацахь!». Мел шена хала де-лахь а, Ахьмад-Хьаьжа шен дешан да вара гуттар а, милла велахь а, озабезам а ца беш, бакъдерг юьхь дуьххьал д1аолура цо.

Махкахь дешаран г1уллакхаш нисдар, спорт, культура, эконо-мика кхиор, могашалла 1алашъ-яр, адамийн бакъонаш ларъяр…– уьш дерриге дара цо сагатдеш, цуьнан бала кхочуш, цо къахьоь-гуш. Иза массанхьа кхуьура, мас-санхьа а кхочура, ша-шен кхоа ца веш. Иза муха ларавора-те аьлла, хета тахана.

Ахьмад-Хьаьжас олура: « Уггар хьалха, вай нохчий хилар дицдан ца деза. Цу дешнийн дукха ой-лайина ас… Вай вешан меттан сийдахь, меттан дош лоьруш, и лардахь, толам вайгахь хир бу. Тур-тоьпан толам-толам бац, на-гахь и дешарца, 1илманца бацахь. Массо къам довза а деза, массо къоман меттанаш, къоман амалш хаа, йовза еза. Иза кхечу къома-ца йолчу юкъаметтигашна туьллу т1ай ду.

Амма хьуна хьайн мотт, хьайн къам дош ца хетахь, вай тиллина т1ай кхане йоцуш хир ду. Консти-туци вайн карахь ю-кх– Къуръан! Кхин х1ун ц1ано еза вайна, цо бохург дичахьана. Дала вайга, во-ниг де, адам делхаде, ма ца боху, нах хьийзабе ца боху, вовшашца дика хила, ц1ена хила боху. Х1ора х1усамехь вай ц1анлахь, хьарам-хьанал къастош, доьзалш кхиаба-хь, Дала вайна гечдийр ду».

Ахьмад-Хьаьжа санна волу къонах даим вехар ву халкъан даг чохь, Дала г1азот къобалдойла цуьнан! И санначу нехан ц1ераш дашочу шекъанца язъян езара. Цо шен к1ант а кхиийра, ша санна, махкана, халкъана ваца. Шен ден весет, лаам кхочушбеш, Кадыров Рамзана юхаденйи, бошхап сан-на, атаелла д1аяьлла йолуш хилла йолу Нохчийчоь.

Дуьне цецдоккхуш, ийман, барт, нийсо, оьздангалла йолчо-хь маршо хир ю. Нагахь вай ве-шан доьзалш ц1ена, оьзда, дика бахийта лууш делахь, хьарамчу рицкъанца доьзалан ц1ена кий-ранаш бехбан ца беза. Хьарам-хьанал къастош хила деза. Ц1ена бух ботта беза. Нохчийн къоман сийлахьчу к1ентан Кадыров Ахь-мад-Хьаьжин весеташ, цо баьх-нарш дицдан ца деза вай. Бусал-ба дино бохург ма дара цо баьх-нарг. Вешан хазачу Даймехкан дуьхьа, бертахь, ц1ена къахьега деза вай. Паччахь Делан лаамца бен хир вац,

Дала аьтто бойла Рамзанан цо бечу балхахь, цо халкъан дуьхьа дечу г1уллакхашкахь!

А х ь м а д - Х ь а ь ж а с ш е н до1анашкахь даима, бакъо то-лаелахь, харцо эшаелахь, олура. Дала мукъалахь, Ахьмад-Хьаьжин до1а кхочушхир ду, вайн махкахь кхин цкъа а тоьлур яц харцо!

А. АДАМОВА

Дешаран а, 1илманан а министерс-твос билгалдаьккхина ма-хилла-ра, дешаран хьаьрмахь болх беш

14143 хьехархо ву, царах 11315 зуда ю. Оцу терахьаша ца гайтича а, хууш ду муьлххачу а школехь дукхахболу хьехар-хой зударий хилар. Цхьа а школа карор яц яккха лаккхара ц1е йолуш хьехар-хо йоцуш. Царах ю Соьлжан районера Ассиновски станицера № 1 йолчу шко-лера химин хьехархо Гудиева Мадина, Гуьмсан районера Мелчхерчу юккъерчу школан нохчийн меттан, литературин хь-ехархо Осмаева Фатима, Наурски райо-нерчу Новосолкушино юьртан школан директор, математикин хьехархо Улу-баева Роза, оццу районерчу Фрунзенски юкъарадешаран школан директор Эста-мирова Сацита, Грозненски районерчу Йоккхачу Атаг1ара № 3 йолчу школан кхетош-кхиоран болх вовшахтохархо Аб-дурзукова Лала, оццу юьртара № 2 йолчу школан юьхьанцарчу классийн хьехархо Чуликова Бирлант, Чечанара № 1 йолчу школера хьехархо Солтамурадова Ка-мета, Нажи-Юьртан № 8 йолчу гимназин нохчийн меттан, литературин хьехархо Товдарханова Маьлх-Аьзни, Т1ехьа-Мартанара № 1 йолчу школан оьрсийн меттан, литературин хьехархо Осмаева Лиза, Соьлжа-Г1алин № 50 йолчу школе-ра Адамова Наталья, № 7 йолчу школера Абдулмежидова Роза, Абдулаева Раиса, № 48 йолчу школера Хачукаева Киса, № 11 йолчу школера Пайтаева Луиза, № 57 йолчу школера Бектамирова Асет, № 10 йолчу школера Махмудова Хеда, № 1 йолчу гимназера Кадырова Фатима, дуккха а шерашкахь №44 йолчу школехь къахьегна Такашева Луиза, дуккха кхи-берш а. Царех цхьаъ ю лахахь оха шех лаьцна дуьйцу Митаева Асет а.

Цуьнан белхан накъостийн а, куьйгал-хойн а, цо хьоьхучу берийн дай-нанойн а тоьшаллица иза башха адам а, хьехархо а, дика нана а, муьлххачу а халонех, цер-га балда лаьцна, Далла тIе болх биллина, чекхъяьлла нохчийн зуда а ю. Дуьххьара гушшехь а, шега безам бохуьйтуш, йист-хилар а, лелар а оьзда долуш ю иза. Дуь-ххьара ТIехьа-Мартанарчу интернатехь а, цул тIаьхьа Долински юккъерчу школе-хь а белхаш бина Асета. 1997-чу шарахь болх бан йолаелла Соьлжа-ГIалин № 41 йолчу юкъарадешаран школехь. (ХIинца иза республикин дешаран декъехь цхьа билггал меттиг дIалоцуш йолу Кадыров Ахьмад-Хьаьжин цIарах 1-ра гимнази ю). «Цхьа чIогIа иэхье, ийманах юьзна стаг ю Асет. Вайн денойн амал хилла хир ю-кх иштта, амма тахана цунах те-ранаш кIезиг го суна, – дийцира Асетах лаьцна Дешаран белхахойн говзалла лакхаяккхаран Нохчийн институтан ур-халлин кафедрин заведующис Гадаму-рова Мовлатхана. - Цхьана гIуллакхна кху институте еъча, хала чуяло езаш хуьлу-кх тхан иза! Тхоьца болх беш ву цуьнан кIант. И бахьана долуш, гIиллакх лоьцуш, къехка иза. Кху гIали чохь муьлххачу а г1уллакхехь дакъалоцуш долу бераш цо кечдина ду-кх хьуна, амма и ша-м гур яц цкъа а. Иштта тамашийна адамалла, оьздангалла, гIиллакх долуш ю иза. Ткъа цуьнан дешархой, дика дешарал сов, массо а хIуманна дуьхе кхиа ларош, кху дуьнене а, дахаре а шайн цхьа хьежам болуш, хьекъале хуьлу. Дерриш а иштта хуьлийла а ма дац! Амма Асета хьоьх-урш иштта хуьлу. Цуьнан белхан корма-талла лаккхара хилар ду иза».

Цуьнан бералла а, къоналла а дIа-яхна ТIехьа-Мартана юьртахь. Цигар-чу «Лермонтовски» совхозехь хиллачу барх1шеран школехь дуккха а шераш-

кахь хьехархочун болх бинчу дас Мохь-мада доьзалехь жимахйолу Асет, чохь йита стаг ца хилча, шеца уроке юьгура. Иштта кхоллабелира йоьIан оцу хала-чу корматалле безам. «Суна мел чIогIа лаахь а, оцу белхан халонаш дика евза-ра сан дена, – дуьйцу Асета, – хIетте а, 1975-чу шарахь, 8 класс чекхъяьккхина яьлча, Соьлжа-ГIалин хьехархойн учи-лище деша ялийра цо со. Схьахетаре-хь, сан дена дика гора суна цагург». Хууш ма-хиллара, оцу шерийн хьехар-хойн училище вайн республикин хь-ехархойн пхьалгIа яра. Кхин хIумма ца хилча а, Джамалханов Зайнди вара ци-гахь нохчийн мотт, литература хьоьхуш. Ткъа Асетна дагахь бисина, шен даха-рехь кхуо масал эцна хьехархой а кIезиг бацара. Царех яра Привалова Евгения Владимировна а, кхуьнан курсан куьй-галхо. ЙоьIан хаарш а, цунна деша лаар а гергара долчу хьехархочо хьехархойн практике Асетна луъучу, ТIехьа-Мартан-тIе, хьажийра хIара. Деа шарахь болх бира йоIа кхузарчу I2-чу школа-интер-натехь. «Бовха дагалецамаш бисина сан цигахь яьккхинчу хенах, – дагалоь-цу Асета. – Цхьа чIогIа башха стаг вара тхан директор Долатов Адам. Массарел хьалха вогIура иза школе. Юьхьах хь-окхучу кIайчу йовлакхца кор-неI, стол-гIант, у-пен цIеналлина толлура цо. Цу хенахь иза чIогIа хала стаг хетара, амма хено гайтира шен балхана чу садиллина иза хилар. Цунах жоьпаллина Iемира со хьовха, тхо дерраш а». Цхьана шарахь интернатехь болх бинчул тIаьхьа шен хаарш лакхадаха луу йоI университе-тан филологин факультете деша яхара. И бахьана долуш элира Адама кхуьнга: «Дела реза хуьлда хьо кхиийначу хьан дена-нанна, иштта дика доьзалхо сайн хуьлуьйтур вара ас». Цхьа дика бераш дара цуьнан шен а, цундела ца кхийти-ра йоI оцу хенахь Адама аьллачух, хIинца хаьа Асетана дикачун дакъа массарна а кхочийла. Шен ден Мохьмадан а, дирек-торан Долатовн а «школа» кхуьнан цIийх йоьлла йисина.

Иза евзира суна а гимназин дирек-тора Бараева Лизас дийцинчух: «Асет Дала дуьнен тIе йоккхуш дуьйна а, дика хьехархо хила аьлла, яьккхина ю. Бераш дукхадезаш а, цаьрца яьккхинчу минот-на а ша декхарийлахь хеташ а ю иза. 8 сахьт ах сахьт даьлча юьйлало тхан за-нятеш. Ткъа иза 7 сахьт даьлча балха тIехь хуьлу. Бераш схьакхачале дийнна денна урокашна оьшуш дерг кечдо цо. Цуьнан лаккхара хаарш ду. Къона йолуш Долински школехь елла цунна «Отличник народного просвещения Российской Федерации» аьлла цIе а, «За трудовое отличие» мидал а. Цо а гойту, хьехархо

хилар цIийх долуш Асет хилар. Цо Iа-мийна бераш гIалин а, республикин а массо къийсадаларшкахь дакъалоцуш а, толамаш бохуш а ду. Цо уьш Iамийна ца буьту, цо уьш кхетош кхиабо. Цуьнан классера бераш яздархой, артисташ, суьдхой, дипломаташ бу. Муьлххачу а хIумане шайн хьежам а, кхетам а хиларал сов, бух боллуш иза схьабийца а, шайна хетачух тешо а хаарш тоьу царна. Асет санна хьехархой вайн алсам белхьара, вайн юкъараллин дахар а лаккхарчу ни-замца, хааршца, гIиллакх-оьздангалли-ца хир дара».

Хьаналчу балхана дуьххьарлера сов-гIат болх бечу хьалхарчу шарахь делира Асетна. Иза дара 1981-чу шарахь. Кхуь-нан классерчу берийн хаарш теллинчул тIаьхьа «Победитель соцсоревнования 1981 года» сийлаллин знакца совгIат дира кхунна. Ткъа уггаре а коьрта сов-гIат т1аьхьо делира, Кадыров Ахьмад-Хьаьжин цIарах орден елира Асетна 2009-чу шарахь. «2002-чу шарахь Ахь-мад-Хьаьжа август беттан хьехархойн кхеташоне веъча дара иза, – дагалоь-цу Асета, – хIинца санна, 3-чу классе-ра бераш дара сан цигарчу г1уллакхна кечдина. Уьш бистхилла, арабевлча, тIаьхьа сацаеллачу суна хезира, Ахь-мад-Хьаьжас гулбеллачаьрга олуш: «Оццул луьрчу тIамах чекхдевллачу оцу бераша бина кечам гирий шуна, цара аьлларг хезирий шуна? Вайн бакъо яц церан сатийсамаш кхочуш ца бан. Дала мукъалахь, вайн дахар толур ду». Цу хе-нахь тийшира со, беро бохург а дош хе-таш, цуьнан ойла ян кхетам болуш, иза хаза а, дагах кхета а хьекъал долу Ахь-мад-Хьаьжа шен къоман бала а болуш, цуьнан хиндерг коьрта а долуш, шен халкъана хьалхавала доьналла долуш стаг хиларх. Цунна лерина яра сан де-шархочо Изнаурова Хедас язйина жима поэма а. 2004-чу шеран 9-чу майхь Ахь-мад-Хьаьжина дуьхьал даьхкина аэро-портехь дара тхо. Ткъа иза кхуза, тхан лула, схьавеъна хиллера… Сан берашна чIогIа халахетта, боккха бохам хилира цуьнан кхалхарх…».

Синкъераме бац хьехархочун дага-лецамаш. ХIун дийр ду, хазахетаршца доьзна халахетарш а долуш дахар ду-кх иштта…

Митаевас шен дешархой дешаран системин «Школа-2100» программи-ца Iамош бу. Оцу дешаран куьйгал-хой А.А.Леонтьев, Д.И.Сельдштейн, С.К.Бондарева, Ш.А.Амонашвили де-шаран Iилманехь шайн йоккха цIе а йо-луш Iилманчаш бу. Хазахеташ дерг, оцу программица бераш ларош хилар а, нохчийн хьехархо, оцу декъехь дакъа-лацарал сов, цу Iилманна юкъа шен цхьа билггал зиэделларг дилла таро йолу хаарш долуш хилар а ду. «Вайн бераш хьекъале ду, – шеко йоццуш боху Асета, – бакъду, тIеман шераш бахьана долуш дешаран кIорге йоцуш дисинчу дай-наношца, дукха ца нислахь а, къахьега дезаш нисло. Ткъа дукхахдолчу дай-на-ношна шайн берашца беш болу болх гуш хилар а доккха гIуллакх хета суна. Дала мукъалахь, дерриге а дIанислур ду», - тешна ю иза.

Тахана Асетан классехь доьшуш 30 бер ду. Цунна коьрта ду уьш дерриш а тIехдика хаарш долуш хилар. Цунна лерина ю Асетан дахаран Iалашо. Цу тIехь кхиамаш баха Дала аьтто бойла цуьнан!

Т.САРАЛИЕВА Авторан сурт

Õüåõàðõî÷óí ñèéäîë÷ó íîâêúàõü

Полилингвальни дешар - дуь-ненан къаьмнийн меттанийн а, культуран а башхаллаш ларъ-

яран бух, - аьлла билгалдаьккхи-на вайн республикан 10 районехь т1еэцна шолг1а шо долу юьхьанцарчу классашкара дешар.

Хууш ма-хиллара, Федеральни 1алашонан гурашкахь кхочушъен проекташна юкъахь б1аьрла меттиг д1алоцуш ду шина маттахь (полилинг-вальни) 1аморна т1ехьажийна дешар. Нохчийн Республикин дешаран учреж-денешкахь иза кхочушдо Россин Фе-дерацин поликультурни дешаран Про-граммица а, Концепцица а. Оцу проек-тна дахаре некъ балар вовшахтохаран г1уллакхаш кхочушдарна Дешаран а, 1илманан а министерствехь кхоьлли-на Координационни совет. Проектан 1илманан-методикан аг1о кхочушйо пачхьалкхан «Дешаран белхахойн кор-маталла лакхаяккхаран нохчийн инс-титут» дешаран учрежденис.

Дуьххьара (экспериментан) дакъа кхиоран т1ег1анна т1ехь НР-н Де-шаран а, 1илманан а министерствос кхочушдина а, чаккхене кхаьчна а ду 2012-2013 дешаран шарахь дан ле-рина г1уллакхаш:

1. Чекхдевлла нормативно-бакъо-нан а, дешаран-методикин а кехаташ (локальни акташ, къасторан крите-реш, положенеш).

2. Билгалъяьхна эксперименташ д1ахьон йолу майданаш (дешаран учрежденеш), билгалйина экспери-мент д1ахьош пайдаоьцур болу ли-тература.

3. Билгалбаьхна эксперимен-тан кхоллараллин а, диагностикан г1ирсаш а.

4. Экспериментан дешаран-мето-

дикин комплекташ кхоллархьама вов-шахтоьхна авторийн тобанаш.

5. Язйина чекхъевлла, зорбане-ра ара а евлла дешаран-методикан комплекташ (программаш, учебни-каш, белхан тетрадаш, хьехархошна лерина методикин пособеш) 1-2-чуй классашна лерина а, школал хьалхар-чу дешаран кегийрачу а, юккъерачу а берийн тобанашна а лерина.

Дуьненаюкъарчу а, Россин а мет-тан 1илманчаша тайп-тайпанчу аг1ор къастадо шина меттан а, дук-хаметтанийн а кхетамах дерг. Рос-син къаьмнийн школашкахь коьр-тачу декъана тидаме оьцу къоман, оьрсийн меттанаш кхиоран. Цунна т1ехьажийна ду ненан а, оьрсийн а меттанашкахь учебникаш а, тайп-тай-пана пособеш а, дошамаш а арахецар. Иштта долчо дика т1е1аткъам бо бе-рашна шайн ненан мотт а, оьрсийн мотт а 1амарна. Бакъду, Россин цхьац-ца йолчу регионашкахь кхолладеллачу хьоле хьаьжча, билгалдаккхало, ши мотт 1аморан т1ег1а х1инцалерчу заманан лехамашца дог1уш цахилар. Цунна масал дало мегар ду вайн рес-публикерчу школашкахь кхолладелла хьал - ши мотт вовшахъэбар. Вайн дешархоша а, вай ваьш а вешан не-нан мотт буьйцучохь ах дешнаш оьр-сийн маттахь дерш юкъадаладо. Оцу г1уллакхо тоьшалла до школехь ненан мотт хьехар, хила дезачу т1ег1анна т1ехь цахиларал сов, иза коьрта пред-мет цаларар а. Ишттачу хиламан ба-хьана дешархой а, хьехархой а хилла а ца 1аш, да-нана а ду. Царна коьрта ду ЕГЭ-н предметаш шайн бераша 1амор. Ткъа цул сов, кху т1аьххьарчу шерашкахь школехь хьехаран хье-сапна юккъера 9-11-чуй классашкара

нохчийн меттан 1 сахьт д1адаьккхина, оцу билгалъяьхначу классашкахь к1иранна нохчийн маттана магийнарг 3 сахьт дитина. Дусталаш, «труд» а, «физкультура» а, «ингалсан мотт» а предметашна 2-3 сахьт ду. 9-чу клас-сехь экзаменна изложени йитина, 11-чу классехь экзамен ян а яц. Эк-замен луш йоцу предмет мел к1езиг хета дай-наношна а, дешархошна а. Иштта де нохчийн матте х1оттийнарш хьехархой бац. Мелхо а оцу г1уллакхо эшаме х1иттийна уьш а. Цундела бе-рашна шайн меттан хазнин мехалла ца евза. «Мел дукха «хьовла» бахарх, багахь марзалла хир яц». Берийн хь-екъале ца кхачало, вай т1аьххьарчу заманчохь айдина г1иллакх-оьздан-галлин т1ег1анаш ненан маттаца бен дахаре довла а, даха а таро цахилар. Вевзачу меттан 1илманчас И. Яков-левс баьхна: «Цхьа мотт - цхьа хьекъал ду, ши мотт – ши хьекъал ду, кхо мотт - кхо хьекъал ду. Хьекъале хилалаш». Меттанаш хаар дика г1уллакх хилар билгалдаьккхинчу 1илманчаша къас-тош хилла, шен ненан маттах, шен къоман культурех бере ирс эцийтар, к1орггера 1илма хиларал сов, т1аккха бен хир вац цунах шен къоман долчун дозалла дан кхетам болуш стаг, олий. Шина матте (вайн дахарехь нохчийн, оьрсийн) болу некъ нохчийн матта т1ера болало. Цундела школан дешар дуьххьара беро ойла ечу ненан матта т1ера д1адоло деза. Ишттачу некъан пайда болу аг1онаш билгалъяьхна шайн 1илманан белхаш т1ехь педаго-гин 1илманийн доктора, профессора Р.Сабаткоевс, педагогин 1илманийн доктора, профессора З.Цаллаговас, иштта кхечара а. Иза к1орггера хаар ду Дешаран министерствос поликуль-

турни дешарна т1е тидам бахийтар. П о л и к у л ь т у р н и дешаран декъехь дакъалоцуш рес-публикин 10 райо-нера 96 1-ра а, 2-г1а а классаш ю. Царна чохь доь-шуш 2455 бер ду. Х1ора шарахь кур-сашкахь кечбо цар-на хьоьхуш болу 95 хьехархо. Иштта болх д1ахьош болу шолг1а шо ду, ткъа оцу балхана ле-рина 4 шо. Шеран юьххьехь а, юккъе-хь а, чаккхенгахь а диагностикин а, мониторинган а жам1ашца билгалбо кхиамаш. Би-лгалйоху хьехархочун дика аг1онаш а, ледарлонаш а. Республикерчу шко-лашкара поликультурни дешаран хор-шахь болх беш йолу школаш а, церан хьехархой а Дешаран а, 1илманан а министерствон коьртачу говзанчин Султанова Хьуьлиматан тидамехь бу. Иза кест-кеста цхьаьнакхета хьехар-хошца я цхьа билггалчу курсашкахь, я х1оранца ша-шеца. Россин кхечу регионашкахь а нисло иштта цхьаь-накхетарш. Оцу декъехь кхеран коьр-та партнераш бу Къилбаседа Х1ирийн пачхьалкхан хьехархойн институтан белхахой. Кху шарахь а иштта цхьаь-накхетар хилира Бурит1ахь.

Дешар-методикан а, кадрийн а база кхиорна лерина яра «Развитие учебно-методической и кадровой базы по формированию российской

гражданской идентичности в условиях поликультурного образования» аьлла билгалйинчу темин курсаш а. Цигарчу хьехархойн тидаме биллира Хьуьли-мата шен «Пути формирования обще-человеческих, общегосударственных и национально-культурных ценностей в учебном процессе» ц1е йолу 1ил-манан болх. Оцу балхо гойту берийн кхиарехь ненан матто йоккха меттиг д1алоцуш хилар. Ненан меттан буха т1ехь атта ду берашкахь а, кегийр-хошкахь а шайн къоман культуре, вайн мехкан кхечу халкъийн культуре безам кхио, цо г1о до дешаран маь1на лак-хадаккха, т1екхуьу т1аьхье г1иллакх-оьздангаллин гурашкахь кхио.

Т. МАХМУДОВА

Суьрта т1ехь: Султанова Хьуьлимат хьехархошца

Ïîëèëèíãâàëüíè äåøàð

Ä. Ìåäâåäåâ ïîäïèñàë

ïîñòàíîâëåíèå î ðàñïðåäåëåíèè ñóáúåêòàì ÐÔ ñóáñèäèé íà

ìîäåðíèçàöèþ äîøêîëüíîãî îáðàçîâàíèÿ

Премьер-министр РФ Дмитрий Медведев подписал постановление правительства о распределении субъектам РФ субсидий на модернизацию региональной и муниципаль-ной системы дошкольного образования. Об этом он сообщил на совещании с вице-пре-мьерами РФ. “Субсидии получат 72 региона, в текущем году они составят 1 млрд руб. Ко-нечно, они должны дополняться и региональ-ными средствами. Нужно проследить, чтобы эти деньги тратились максимально эффек-тивно”, - сказал он.

В свою очередь, вице-премьер РФ Оль-га Голодец сообщила, что в 2012 г. в до-школьные учреждения пошли 1 млн 340 тыс. детей от трех до семи лет, при этом своей очереди ждут 364 тыс. малышей. Она отметила, что с учетом всех принятых мер до 1 января 2013 г. очередь сущест-венно уменьшится - будет устроено около 200 тыс. детей. По словам О. Голодец, в 2012 г. 40 регионов смогут справиться с очередями в дошкольные учреждения. Она отметила, что о детях меньшего возраста также не забудут и в ближайшей перспек-тиве проблема очередей будет решена для детей всех возрастов.

РБК

Äàëà áàêúî òîëàéîéëà!

ДАГАЛЕЦАМ

Ä. Ëèâàíîâ: ìîëîäåæíàÿ

ïîëèòèêà îñòàåòñÿ ïðèîðèòåòîì äëÿ ðóêîâîäñòâà ÐÔ

Молодежная политика остается одним из приоритетов руководства России, за-явил на Конференции министров по де-лам молодежи государств - членов Совета Европы глава Минобрнауки РФ Дмитрий Ливанов.

“Наиболее актуальными задачами мы считаем следующие: первая - создание условий для вовлечения молодых людей в различные социальные практики, чтобы они были уверенными в своих силах и были востребованы в обществе. Вторая задача - развитие личности, приобретение про-фессиональных и личностных компетен-ций. Третья - формирование ценностей, среди которых - воспитание семейных ценностей, толерантности и взаимоува-жения”, - сказал министр.

По его словам, молодых людей в воз-расте от 14 до 30 лет в России около 36 миллионов человек, это почти четверть населения страны.

Ливанов отметил, что Россия выступа-ет за укрепление роли Совета Европы как ведущего общеевропейского формата сотрудничества в молодежной политике и образовании.

“Он должен способствовать укрепле-нию единого правового и гуманитарного пространства в Европе, если эти цели раз-деляет гражданское общество”, - сказал министр образования и науки РФ.

В конференции Совета Европы, кото-рая проводится в девятый раз, принимают участие 45 членов Европейской культурной конвенции, представители США и других стран, а также международных организа-ций - ЮНИСЕФ, Всемирного банка, ОЭСР. Всего около 300 участников.

РИА «Новости»

Ãîñïðîãðàììà ñòîèìîñòüþ â 1,2

òðëí ðóáëåé На реализацию госпрограммы “развитие

науки и технологий” до 2020 года потре-буется 1,2 трлн рублей. Об этом сообщил глава Минобрнауки РФ Дмитрий Ливанов, выступая на заседании комитета Госдумы по науке и наукоемким технологиям.

“Госпрограмма предполагает финанси-рование до 2020 года в объеме 1 трлн 187 млрд 360 млн рублей”, - сказал глава ве-домства, уточнив, что конкретная сумма бу-дет названа после того, как Правительство РФ в октябре озвучит параметры бюджета на 2013-2015 годы. Программу по развитию науки и технологий правительство должно принять до конца 2012 года.

Ливанов также сообщил, что две фе-деральные целевые программы “Иссле-дования и разработки по приоритетным направлениям развития научно-техноло-гического комплекса России” и “Научные и научно-педагогические кадры иннова-ционной России”, которые заканчиваются в 2013 году, будут продлены в 2014 году в новой редакции и потребуют 40-50 млрд рублей в год. “В 2014 году будет принята новая редакция, принципиальное решение правительства уже принято”, - подчеркнул министр.

ИТАР-ТАСС

Page 3: Газета "Хьехархо"

3№ 18 (186) 4 октября 2012 г.

ИНТЕРНЕТ- НОВОСТИРЕСПУБЛИКИН ШКОЛАШКАХЬ

ОБ УЧИТЕЛЯХ - НАСТАВНИКАХ

В 1972 году в Грозненское педучилище пришла учиться юная девочка – Тумаева Роза Якубовна.

К слову сказать, рейтинг этого училища, так же как и Гу-дермесского педучилища, был тогда не ниже вузовского. В них работали педагоги, стопроцен-тно соответствовавшие своему призванию.

Роза Якубовна вспоминает о некоторых педагогах Грознен-ского педучилища: «Ибрагимов У.М. преподавал чеченский язык и рисование. Оба предмета он вел профессионально – чечен-ский язык как бы… «рисовал», а рисование преподносил на языке матери, чем привил к этой дис-циплине огромную любовь. С не меньшей любовью к детям вела уроки русского языка и литера-туры Фоменко Т.М. Мациева Э.А. учила организовывать различные мероприятия, призванные духов-но обогащать учащихся».

Будучи сама творческой лич-ностью, Роза Якубовна от своих педагогов быстро переняла уме-ние творить, и теперь она щедро делится им со своими учениками. В руках малышей бумажный лис-ток превращается в изумительную снежинку, кусочек пластилина – в фигурку животного, а осенние листья – в роскошный золотой венок.

Р.Я. Тумаева рассказывает об училище как о родном доме: здесь она родилась как Учитель. В 1975 году после окончания училища Роза Якубовна пришла в одну из шалинских школ, чтоб учить ма-лышей. Ей повезло – практико-вать приобретенные теоретичес-кие знания в работе ей помогал ныне покойный Магомадов М.О. Именно у него, своего наставника, научилась Роза Якубовна эффек-тивно строить урок.

Шли годы, оттачивалось педа-гогическое мастерство Р.Я. Тума-евой, и в 80-е годы уже ее саму назначают наставницей молодого педагога Цураевой Бирлант, учи-тельницы, по словам Розы Яку-бовны, добросовестной, ответс-твенной, прилежной.

Полученных знаний, приобре-тенных навыков стало не хватать, и Р.Я.Тумаева в 1988 г. поступает в ЧИГПИ, который успешно закан-чивает в 1992 году.

К постоянному самообразова-нию ее мотивировало и назначе-ние в 1986 году на должность за-вуча начальных классов. В этой должности она работает и по се-годняшний день.

Роза Якубовна считает, что учи-телю нужно постоянно учиться ра-ботать, поэтому охотно проходит курсы повышения квалификации, посещает семинары, сама также проводит семинары и дает откры-тые уроки. У нее есть чему поу-читься: 40 лет стажа, 14-й разряд, 26 лет административной работы, многочисленные награды делают ее незаменимым наставником молодых учителей – Лакараевой Х.Ш., Бачаевой З.М., Базакаевой Р.Б., Дешиевой Х. А-Х.

Дешиева Х. А-Х. отзывается о своей наставнице так: «Нельзя школьника научить на всю жизнь, его надо научить учиться всю жизнь» - вот девиз Розы Якубовны Тумаевой”.

Учиться она учит через при-менение игровых моментов, со-здание проблемной ситуации, использование дидактического и иллюстрационного материала. Учит не только детей, но и учите-лей, которые очень ей за это бла-годарны.

Сегодня невозможно сосчитать число учеников Розы Якубовны, благодарных ей за душевную щед-рость, учительскую мудрость, такт и терпение, честность и справед-ливость.

И сегодня Роза Якубовна, не-преложно следуя собственным нравственным законам, старается работать добросовестно, с пол-ной отдачей сил.

Не потому ли ее выпускники, теперь уже сами родители, ста-раются своих детей и даже внуков отдать в ее класс?!

Последователи Конфуция го-ворили: «Самым ценным являет-ся учитель, затем только следует власть…»

… А к ценности следовало бы относиться как к ЦЕННОСТИ…

М. ЭСКЕРБИЕВА

48 шо кхаьчна кху шарахь со дуьххьара школе вахана. Таха-на санна дика дагадог1у суна и де а, сайца деша даьхкина бераш а, коьртаниг - сайн дуь-ххьарлера хьехархо Бибулато-ва Раиса Баудиновна а. Хьал-харчу шерашкахь бен хьехна а яц иза суна, цул т1аьхьа дук-кха а хьехархой а хийцабелла сан, амма Раиса Баудиновна (х1етахь иштта йоккхура оха цуьнан ц1е, х1инца бераша «Раиса» олуш хезча, тамаший-на хета) гуттар а дагахь лаьтта. Суо и йолчу воьдуш (ганза дук-кха а хан яьллера), цхьажимма саготта вара со, дагавог1ий те-хьа цунна бохуш. Амма Раиса Баудиновнина, со хьовха, тхан классехь мел хилларш а, суна бицбелларш а дагабог1ура, шайн ц1ерашца, фамилешца, церан кхиамашца, ледарлона-шца. Оцо гойту иза шен бал-хах дахар а дина ехаш хилар. Раисех, цуьнан балхах хатта вахча, Шелан к1оштан де-шаран урхаллин куьйгалхочун заместитела Исаева Нурас ха-захетарца къобалдира цунах лаьцна яздар. Цуьнан а хилла хиллера иза хьалхара хьехар-хо. Суна хетарехь, вуно дукха организацешкахь карор бара Раисин хилла дешархой.

Раиса йина 1942-чу шарахь Шелахь. 1962-чу шарахь Ше-лан №1 йолу юккъера школа чекхъяьккхича, цу школе дирек-торан Берсанов Ахьмадан де-харца (школехь дика дешарца билгалъяьлла яра Раиса) юь-хьанцарчу классийн хьехархочун балха х1утту и. Балхах д1а а ца хедаш, 1967-чу шарахь цо кхиам-ца чекхйоккху Нохч-Г1алг1айн пачхьалкхан хьехархойн инсти-тутан филологически факультет. 1967-1980-чу шерашкахь Шелан №2 йолчу барх1шеран школехь оьрсийн мотт, литература хьоь-хуш болх бо, 1980-чу шарахь №9 йолчу юккъерчу школехь завуч х1оттайо. 1987-чу шарахь дуьй-на Шеларчу №5 йолчу юккъерчу школехь болх беш ю. Итт шара-хь школан юьхьанцарчу классийн методически вовшахтохараллин куьйгалхо лаьттина. Кху шарахь ши юбилей ю Раисин: дуьненчу яьлла 70 шо кхачар а, хьехархо-чун болх д1аболийна 50 шо кха-чар а.

-Х1инца, сайн хене а, г1оране а хьаьжжина, юкъараллин белхаш т1е а ца лоьцуш, юьхьанцарчу

классашна хьеха а хьоьхуш, 1ад1а со. - дуьйцу хьехархочо. - Хьал-ха санна, айса цабинарг бисина баьлла моьттуш, дийнахь - шко-лехь, буса - ц1ахь болх беш лела хан д1аяьлла, х1инца кегийчара, со кхоош, со лоруш, шаьш кхо-чушдо дан дезарг. Х1ора деша-ран шо чекхдолуш, кху шарахь-м пенсе а яхана ц1ахь 1ийр ю хьуна со, олий, ойла кхоллалуш, амма каникулаш д1айовлале школана, берашна сагатлой, ц1ахь йисча баккъала са а б1арзлой, доггах берашна диканиг 1амо а лууш, х1ара болх безаш т1елаьцна бу ас. Тхан дас-нанас тхоьга массаь-рга а лаккхара дешар дешийтира. Тхан ваша Бибулатов Хьамзат, Дала гечдойла цунна, 50 шарахь школан хьехархо, директор болх бина ву. Т1аьххьарчу 27 шара-хь кху школехь бина. Цундела а х1ара школа безам хета суна. Хь-ехархочун болх, иза цунна Дала елла говзалла яцахь, ша тайпа пох1ма дацахь, балур болуш болх бац. Х1унда аьлча, цуьнца баха-маш гулбан аьтто бац, алапа де-лча а, ца делча а, оха х1ара беш бу, ткъа иза, бераш доггах деза а дезаш, кху балхана чу садиллина волчуьнга бен лелалур дац.

Хьалха шу доьшуш долчу хе-нахь бераш массо а х1уманна т1аьхьакхиа г1ерташ, хоьттуш хуьлура. Таханлерниш хьехархо-чунна хьеха а дагахь хуьлу. Царна дукха хаа а хаьа, Интернет, ком-пьютерш бахьана долуш, цунде-ла царна хьеха атта ду, амма сиха бу, дера бу, атта оьг1азбоьлху. Шу мелла а сина парг1ат, ларам

болуш дара, - боху Раисас, суна хазахетийта бахахь а.

-Кест-кеста Раисас, ша пенсе г1ур ю олий, сагатдойту тхоьга, амма тхан йиш –м яц иза д1аяха. Берашна езаш, лоруш, доккха зеделларг долуш хьехархо ю иза. Къоначу хьехархошна хьехамча а, оьзда стаг а ю Раиса,– дуьйцу школан директора Каимов Сайд-1алис.

Физкультурин хьехархо волчу Гебертаев Мохьмада элира: «Ра-исин дешархо хилла ву со, ткъа цуьнан белхан накъост волу итт шо ду. Х1инца а иза сайн хьехархо йолуш санна, ас а, кхечу хьехархо-ша а цуьнга цахуург хатта а хотту, цо жоп а ло, балха т1ехь цуьнгара масал а оьцу».

-Со Раисица цхьаьна болх беш волу 17 шо ду, - дуьйцу директо-ран заместитела Таймасханов Жунида, - бакъйолу хьехархо ю Раиса. Оьшучохь довдан деза хан а, хьаста деза хан а дика хууш, коллективехь ларам болуш, дика стаг ю-кх Раиса.

Дерзош, т1етоха лаьара сай-на новкъа деънарг – 50 шарахь, ша шен ца кхоош, хьанал болх а бина, массарна а йовза а евзаш, еза а езаш йолчу хьехархочун цхьа а сийлаллин ц1е цахилар.

Раисас ша-м иза хьехор дац цкъа а, амма цунна хьакъ ду ди-качу хьехархошна дог1у лаккха-ра совг1ат. И цунна д1акхочур ду аьлла хиларх, теша лаьа суна.

СУЛЕЙМАНОВ АбубакарСуьрта т1ехь: хьехархо-юбиляр

Бибулатова Раиса

Ñàí õüàëõàðà õüåõàðõî

«Статистически –юккъера» о л у ш й о л ч у , к х и а м а ш ц а г1араяьлла а йоцчу, журна-листаша, цига оьхуш, «кула-яьккхина» а йоцчу школерчу хьолах лаьцна дийца а, цуь-нан лазамашка а, лаамашка а ладог1а 1алашо йолуш кхечира со Т1ехьа-Мартанан к1оштан Сема1ашкара №2 йолчу шко-ле.1976-чу шарахь 230 де-шархошна аьлла йинчу цхьа г1атдолчу кху школехь тахана доьшуш 520 дешархо а, болх-беш 69 белхахо, царех 52 хь-ехархо а ву, 24-лаккхара, 28-юккъера корматаллин дешар чекхдаьккхина а, 10 –лаккхара, 30-2-г1а, 12-3-г1а категореш а йолуш. Школехь 25 компьютер а, 3 интерактивни у а ду.

Школан директор Абдулха-жиев Лоьма, 1967- чу шарахь Сема1ашкара №2 йолу юккъера школа чекх а йоккхий, Нохч-Г1алг1айн пачхьалкхан универ-ситете исторически факультете деша а вахна, 1974-чу шарахь иза кхиамца чекхъяьккхина ваьлча, ша дешначу школе историн хьехархо

д1ах1утту. 1978-1983-чу шераш-кахь Сема1ашкара №1 йолчу шко-лан директоран болх бо цо. 1988-чу шарахь, хьехархо болх беш а волуш, юьртан администрацин куьйгалхо (юьртда) а х1оттавой, 1996 шо кхаччалц цигахь къахь-оьгу. Советийн 1едал долуш елла «Россин Федерацин просвещенин отличник» а, «Хьехархо-методист» а ц1ераш ю Лоьмин.

Хьалхара т1ом болчу халчу за-манчохь Сема1ашкана т1ех1иттина болу бохамаш, ша юьртда хиларе терра, шен даг чухула, шен доьза-лехула чекхбевлла ву Лоьма. Цо дуьйцу: «Г1азкхи, нохчо ву бохуш, ца тешаш, нохчий, «г1азкхашна болх беш ву» бохуш, луьйш а бо-луш, адамаш 1алашдан, сайн бел-хан декхарш кхочушдан г1ерташ, ваьллина со. Сан дукха ахча ду моьттуш, 9 шо кхаьчна к1ант лач-къа а вина 6 баттахь сов латтийра, Делан къинхетамца юха-м вер-зийра.Кху юьртана т1ех1иттинчу баланашка, нахана хиллачу зе-нашка-зуламашка хьаьжча, суна хилларг-м доккха х1ума а дацара. Делахь а, цхьана а бусалбанна т1е ма дог1ийла чуьра бер дигар».

-Лоьма кху школе директо-ран балха вар шатайпана хил-ла ду,-дуьйцу Лоьмин накъоста, Сема1ашкара №3 йолчу школехь хьехархо волчу Амаев Бадруд-дис. -2010 шарахь кхузахь ди-ректоран даржехь йолчу Лоьмин х1усамненан Абдулхажиева Сай-датан некъан бохамехь кхалхар хи-лира. Сайдат кху школехь болхбеш йолу 40 шо, директор йолу 20 шо дара. «РФ образованин хьакъйолу белхахо»а йолуш, районехь евзаш а, лоруш а, коллективна а, бераш-на а ч1ог1а дукхаезаш яра Сайдат. Иза д1акхелхича, коллективо Лоь-ма берта а валийна, к1оштан куьй-галхошка дехар а дина, директор х1оттийра кхузахь.

Уггар коьрта кху шина ша-рахь сайн хилла кхиам дика а,юьззина а,т1еоьшуш говзанча а воцуш,коллектив вовшахтохар

а,иза къонъяр а хета. Масала; 6 къона говзанча – Нохчийн пач-хьалкхан университет чекхъяьк-кхинарш, балха схьаэца аьтто хилла сан. Х1инца коллективах ахдакъа къоначарех ду, цундела т1аьхьалонна сагатдан ца деза. Доккха зеделларг долуш, 30 ша-рахь завучан болх бина йолу Эли-ханова Дуиза балхара д1аялар боккха эшам бу тхуна-къоначун-на и болх караберзо хан еза. Иза юхайог1ур ю аьлла, тешна 1ийр ду тхо.

Бертазчу коллективан болх дика д1аг1ур бац. Ткъа и бертахь латто езаш верг куьйгалхо ву. Ткъа куьйгалхо нийсо лелош хила веза. Озабезамаш,цабезамаш лелон мегар дац.уш лелийча коллектив галйолу,юкъара барт буху, т1аккха хьехар ледардолу, ткъа иза ве-шан берашна деш зен ду. Х1ора хьехархочун шен амалш ю, уьш йовза еза, цуьнан хьашташ довза деза, т1аккха цо доггах бо болх. Амма бан ца лууш верг, я мухха бича а мегар ду моьттург шен ц1а вахийта веза, цо шайолу коллек-тив а талхайо дела. Кху школехь болу хьехархой, дукхахберш, сан дешархой хилла а бу, царна со вовза а вевза, сан амалш а евза, цундела тхуна юкъахь цакхетарш а ца хуьлу. Ахча доккху меттиг яц школа, и хаа деза ша х1ара болх т1елоцучунна. Дуккха а белхан зеделларг долуш хьехархой бу кху коллективехь, царна шайн хь-екъал, хаарш, шадерг а берашка д1акхачон деза. Цу т1ег1ерташ ву со. «Наставничество» бохург а ду тхан лелош – х1ора воккхачун-на т1еч1аг1вина къона хьехархо ву, цунна накъосталла деш. Тхан бина барт бу,девиз ю ала а мегар долуш, «кехаташ к1езиг а яздеш, г1уллакх алсам а деш». Х1ора чет-вертехь, д1адолалуш а, чекхдо-луш а, бинчу белхан жам1аш до. Кхиамаш берш хастабо, ледара болхбечуьнга, х1ун бахьана ду хьо-жу. Бусалба динца дерг хьоьхуш, лардойтуш, директоран керла за-

меститель ву Ибрагимов Мовла-ди. Шен болх дика хууш а, доггах и беш а ву къона хьехархо.

Стохка, республикански пред-метийн конкурсехь 1-ра меттиг географин, 3 меттиг ингалсан меттан яьккхира Салбанов Арту-ра, 2-г1а меттиг – нохчийн меттан Махачиева Марема а.

Кху шарахь къоначу говзанчас Астамирова Мархас Республи-кански конкурсехь «Къона хьехар-хо-психолог» аьллачу номинацехь 1-ра меттиг яккхарна, дешаран Министерствон грамота а, меха-ла совг1аташ а, к1оштан дешаран декъо 10000 сом ахча а делира.

Хьехархойн коллективо к1оштан яйн атлетикан къийсадаларашкахь 2-г1а меттиг яьккхира.

- Спортзал кхузахь цкъа а ца хиллехь а, спортехь а бу тхан цхьацца кхиамаш, - дуьйцу 23 шарахь школехь болх беш волчу ОБЖ-н хьехархочо Дудушев Сайд-Эмина, - тхан школехь тренер ву кикбоксингехула дуьненан чемпи-он волу Шихабов Муса, цо 1амош долчу бераша вайн Республикехь а, ЮФО-хь а хьалхара меттигаш боху. Масала: НР-н чемпионаш бу Шамсаев Турпал, Аюбов Аб-дулла.

Лоьма бакъволу профессионал ву, коллективах а, дешархойх а дог а лозуш, амма низам дохадойтур долуш вац. Со школан профсою-зан комитетан куьйгалхо хиларе терра, суна иза дика хаьа. Массо а х1уманна т1ехь дага а волу, амма школана, хьехархочунна пайде дерг къевссина чекх доккхур до-луш а ву. Доцца аьлча, хила ма-веззара директор ву-кх.

Кху шарахь ЕГЭ д1алуш волчу 32 дешархочух ЕГЭ д1а ца луш 4 висина. Кхин и саннарг ца хи-лийта, оха къона хьехархо т1е а эцна, х1оттийначу планаца 10-11-чу классашна к1орггера оьр-сийн мотт, литература хьехар д1адолийна, -дуьйцу кхид1а ди-ректора,-дикачарех бу: юьхьан-царчу школан хьехархо – Азиева

Яха (болхбеш йолу 25 шо), Азимов Балавди (25 шо) – математик; Азу-ева Луиза – математик а, хьехар-хо-вовшахтохархо а. Д1адаханчу Республикин денна а, Нохчийн зудчун денна а, лоруш болу нах, къинхьегаман ветеранаш а кхойк-хуш, мероприятеш йира. Нохчийн меттан, литературин хьехархоша Касумова Мадинас (24 шо бол-хбен) а, Юсупова Луизас (22 шо болхбен). 10-11 классийн дешар-хошна юкъахь конкурсаш йира: «Ненан васт - нохчийн литерату-рехь», «Наношна хала ма хетийта» теманашна. Лакхарчу классийн куьйгалхоша цхьаьна д1аяьхьира «Ненан а, -зудчун а меттиг» аьлла конкурс. Дика болхбеш дай-на-нойн комитет а ю тхан (куьйгалхо Архиева Мадина).

Тхуна спортзал йойтуш верг Т1ехьа-Мартанан администрацин куьйгалхо хилла, х1инца юьртбаха-ман министр волу Дадаев Муса ву, еш верг Дадаев Ибраьх1им а ву, царна Дела реза хуьлда! К1оштан дешаран урхаллин куьйгалхочо Бедригов Бадруддис оьшучуьнца накъосталла а до, гуттар тидамехь а латтадо тхо.

Тхан кхиамаш баккхий бацахь а, малделла 1аш дац тхо. Цхьана хе-нахь к1оштахь тоьллачарех цхьаъ хиллачу тхешан школан сий хьа-ладаккха дагахь а ду,-д1адерзадо шен къамел Лоьмас.

Вай а дерзош эр ду: иштта кегийчу а, яккхийчу а, дикачу а, ледарчу а школех а, царна чохь доьшучу берех, шайн дахарш цу къинхьегамна д1аделлачу хьехар-хойн белхаш т1ехь лаьтташ ду вайн дешар, вайн халкъ. Хьехархошка ала лаьа: Дала аьтто бойла шу шайн халчу балха т1ех! Т1едог1учу шайн корматаллин денца ДАЛА ДЕКЪАЛДОЙЛА ШУ!

Алхазуров Абубакар

Авторан суьрта т1ехь: Сема1ашкара №2 йолчу

юккъерчу школан директор Абдулхажиев Лоьма

Øàéí õüåêúàë à, øàéí õààðø à áåðàøêà ä1àêõà÷î äåçà

Ó÷èòåëü – íàðîäíàÿ öåííîñòü (Áèáóëàòîâà Ðàèñèí øàëõà þáèëåé)

Ñòóäåíòîâ ìîæíî áóäåò îò÷èñëÿòü çà îáìàí

ñ ÅÃÝСтудентов можно будет отчислить из вуза даже с пос-

леднего курса за предоставление недостоверных дан-ных при поступлении, заявила статс-секретарь – замми-нистра образования и науки РФ Наталья Третьяк, отве-чая на вопросы депутатов при рассмотрении Госдумой поправок в законодательство об образовании.

Госдума во вторник рассмотрела в первом чте-нии правительственные поправки в закон «О высшем и послевузовском профобразовании», позволяющие отчислять студентов, которые при поступлении предо-ставили недостоверные данные о результатах ЕГЭ или документы, дающие льготы при зачислении, передает РИА Новости.

«Если студент сознательно пошел на предоставле-ние недостоверных данных при поступлении, он должен понимать меру своей ответственности», – подчеркнула замминистра.

«Фактически он занял чье-то чужое место, где мог бы учиться наиболее подготовленный абитуриент. Закон не содержит ограничений по срокам применения этой нормы, и она может быть применена к студенту даже на последнем курсе», – подтвердила Третьяк.

Замминистра согласилась с предложением депута-тов, что вопрос о недостоверных сведениях можно рас-сматривать на комиссии с обязательным присутствием абитуриента.

По ее мнению, в отношении учреждений среднего об-разования эта норма также необходима, так как в ряде субъектов количество лиц, поступающих на программы среднего профобразования, растет.

Infox.ru

Ìèíîáðàçîâàíèÿ ê ìàðòó îïðåäåëèòñÿ

ñ ÷èñëîì âóçîâ, êîòîðûå áóäóò çàêðûòû

Министерство образования и науки РФ внимательно изучает собранную базу государственных вузов и филиа-лов, работающих в стране, сообщил заместитель минис-тра образования и науки РФ Александр Климов.

“До марта 2013 года мы должны сформировать по-зицию по тому, какие вузы и филиалы, независимо от их ведомственной принадлежности, должны попасть в процесс реорганизации либо быть закрыты”, - сказал представитель ведомства на встрече с руководством Северо-Кавказского государственного университета (СКФУ) в Ставрополе в понедельник.

По словам А.Климова, филиалы вузов или маленькие вузы, которые не могут обеспечить качественное обу-чение студентов, будут в рамках реорганизации при-соединены к более сильным университетам, хорошо зарекомендовавшим себя на поприще обучения ква-лифицированных специалистов. “В случае если присо-единять нечего, филиал или вуз будет закрыт”, - сказал А.Климов.

При этом он подчеркнул, что все права студентов за-крытых или реорганизованных вузов будут соблюдены.

“Студенты бюджетных и не бюджетных отделений бу-дут переведены в более крепкие университеты на соот-ветствующие формы отделения по похожим специаль-ностям”, - сказал замминистра.

Он отметил, что реорганизация и закрытие вузов кос-нутся и Северо-Кавказского федерального округа. Это, по мнению А.Климова, добавит нагрузку на недавно от-крытый на Ставрополье федеральный вуз.

Интерфакс

Ìèíîáðíàóêè Ðîññèè óòâåðäèëî ïëàí äåéñòâèé ïî

ñíèæåíèþ èçëèøíåãî äîêóìåíòîîáîðîòà â

øêîëàõС целью сокращения излишней нагрузки на школы по

подготовке различной отчётности Министерство обра-зования и науки Российской Федерации приняло план действий по снижению бюрократизации.

“Результаты проведённого Министерством репрезен-тативного опроса школ и учителей по проблеме излиш-него администрирования показали, что основная и порой излишняя нагрузка на школу по подготовке различной отчётности исходит из самой системы образования”, – отмечает директор Департамента государственной политики в сфере общего образования Минобрнауки России Елена Низиенко.

“В таких условиях увеличивается не только нагрузка на учителей и директоров школ по подготовке и предо-ставлению информации, но и основная задача школы – предоставление качественного образования для каж-дого ребёнка – становится трудновыполнимой”, – под-чёркивает Е.Низиенко.

Реализация принятого плана действий по снижению бюрократизации позволит:

– сократить число запросов в адрес региональных, муниципальных органов управления образованием и общеобразовательных учреждений;

– ввести в эксплуатацию единую автоматизированную систему мониторинга образования;

– осуществить переход на оказание государственных услуг в электронном виде.

Органам субъектов Российской Федерации, осу-ществляющим управление в сфере образования, и под-ведомственным им организациям рекомендовано: не запрашивать информацию от общеобразовательного учреждения о его деятельности, а самостоятельно полу-чать её на официальном школьном сайте; обеспечить пе-реход школ на систему ведения журналов успеваемости в электронном виде; неукоснительно руководствоваться установленным законодательством в части организации и проведения плановых проверок; проводить плановые проверки один раз в год во время приёмки школ к но-вому учебному году.

Самим общеобразовательным учреждениям реко-мендовано: размещать информацию по широкому спек-тру своей деятельности на официальном школьном сай-те в сети Интернет; обеспечить в случае необходимости передачу информации в различные органы и организа-ции строго через своего учредителя; перенаправлять неправомерные запросы от различных органов и орга-низаций в адрес своего учредителя; осуществлять сбор информации о результатах качества работы учителей в рамках введения новой системы оплаты труда не более 1 раза в полугодие.

Page 4: Газета "Хьехархо"

4 № 18 (186) 4 октября 2012 г.

(Цветаева Марина)

Халачу дахаран кхолламах чехъяьлла зуда, поэтесса, оьрсийн яздархошна юккъехь а цхьа билггал меттиг д1алоцу Цветаева Марина дуьнен т1е яьлла 120 шо дузу кху шеран 26-чу сентябрехь. Цуьнан байташкахь евза иза х1ора олу-чу дашна чу сакхолла говзалла йолу ба-шха поэт а, шен мохк к1орггера безаш йолу патриот а санна. 50 шарахь а ца яьхна иза х1окху лаьтта т1ехь, 71 шо ду иза д1аяхана а.

Россин пачхьалкхан дахар галморзах даьллачу хенахь яха ирс хилла я иза дайна хилла Марина кхиъна искусствоца, лите-ратурица уллора гергарло долчу доьзале-хь. Цуьнан да, Цветаев Иван Владимиро-вич, доьзална дагайог1учу хенахь Моск-вара Музей изящных искусств кхолларна т1ехь къахьоьгуш вара. Ткъа ненан Мария Александровнин дахар а, ханна шел дикка воккхачу стаге маре яхана хиларе терра, дерриг шен пох1ма а – цунна дика евзара музыка, башха локхура рояль, дуьненан хазалле догу дог суьрташ дахкарца гайта хаьара – берашна лерина а, цаьргахь баш-хачун ойла кхолларна т1ехьажийна а дара. «Тхан нана гуттаренна а тхан сица яха кхел-хина яра дийна йолуш а, – яздина Маринас шайн нана дагалоцуш, – тхан ирс хилла цо делларг 1илма доцуш, лирика хилар. Цо кхиийра тхо, лирикин пхенашкара кхача баош. Ткъа лирика ца тоьура, тхо цунах ца 1ебара цкъа а. Цуьнан б1арзделла са тхан сица даха дисна». Схьахетарехь, ишттачо алсам т1е1аткъам бина хетало дукха жи-майолуш дуьйна а стихаш язъян Марина йолаяларна. Дукха к1оргера ойла йойтуш а, дахар доца хиларал сов, олуш ма-хиллара, б1аьргаш д1акъевлинчул т1аьхьа цуьнан цхьа а т1аьхьало цахиларан ойла йойтуш а ю цо шен 16 шо долуш язйина стихаш:

Идешь, на меня похожий, Глаза устремляя вниз,Я их опускала – тоже!Прохожий, остановись!

Прочти – слепоты куринойИ маков набрав букет – Что звали меня МаринойИ сколько мне было лет.

Не думай, что здесь – могила,Что я появлюсь, грозя…Я слишком сама любила Смеяться, когда нельзя!

И кровь приливала к коже,И кудри мои вились…Я тоже была, прохожий! Прохожий, остановись!

Сорви себе стебель дикийИ ягоду ему вослед:Кладбищенской земляникиКрупнее и слаще нет.

Но только не стой угрюмо,Главу опустив на грудь.Легко обо мне подумай,Легко обо мне забудь.

Как луч тебя освещает!Ты весь в золотой пыли…И пусть тебя не смущаетМой голос из-под земли.

* * *Вог1у хьо, сох тера,Б1аьргаш а хьежадеш охьа,Со а йоьдура-кх иштта!Т1ехвериг, цкъа собардехьа!

Пет1амат зезагийн курс гулъяй,Кхоьлинчу б1аьргашца хьайнДешахьа, сан ц1е Марина хилар а,Маса шо сан хилла хилар а.

Ма мотта, кхузахь каш хилча,Со хьалаер ю къардайна.Суна а мел ч1ог1а лаьара,Цамегехь к1ажъоьхуш ела!

Ц1ий а хьодура сан дег1ан чкъуре,Яьржара гуьра месаш …Со а яра хьуна, т1ехвериг!Т1ехвериг, цкъа собардехьа!

Ц1уначу сараган га даккха,Ношбелла ц1азам а кхалла,Кешнийн керташкахь ц1азамашДаккхий а, мерза а кхуьу.

Ма латта, г1айг1ане вожий,Некха т1е оллийна корта,Ахь атта сан ойла ехьа,Цхьа атта со йиц а ехьа.

Ма ч1ог1а къагий хьо з1аьнарша!Дашо х1ур биллина т1е…Кху лаьтта бухарчу сан озахЦа оьшу хьо холчах1отта.

14 шо дара Маринин нана кхелхича. Ша т1аьххьара б1аьргаш д1акъовлале цо аьл-лачу: «Нийсонца дахалаш, бераш!» – де-шнашца яха г1иртина Марина. Бакъду, дахаран халонаш дукха лан дезарна, шена ма-хетта, ненан весетца яхар ца нисделла цуьнан.

18 шо дара йоь1ан 1910-чу шарахь дуь-ххьарлера «Бозбуунчаллин чиркх» байтин гулар араяьлча. Ишттачу мехкарийн поэзех

«альбом» олура оцу хенахь. Уьш алссам а яра. Амма Маринин «альбоман» тидам хи-лира бевзаш болчу яздархойн Брюсов Ва-лерийн а, Волошин Максимилианан а. Цара лаккхара мах хадор бахьана долуш, поэзин йийсарера цкъа а ца елира Марина.

Дуьненан дахаро лучу массо а дика-во-нах т1аьхьа йисарна кхоьруш санна, 20 шо кхаьчча, Эфрон Сергейга маре яхара иза. Цхьа шо даьлча дуьнен т1е елира дуьххьар-лера йо1 Ариадна.

Хьалхара Дуьненаюкъара т1ом болаба-лале масех ирсе шераш хилира къоначийн дахарехь. Эфрона а «Бералла» ц1е йолу книга арахийцира, цуьнан коьрта турпалхо авторан къона зуда яра. Маринин а кер-ла «Шина тептарна т1ера» поэзин гулар араелира. 1916-чу шарахь Сергей эскаре кхайкхира, цхьа шо даьлча цунах Добро-вольчески эскаран дакъалацархо хили-ра. Кхеран доьзалехь шолг1а йо1 Ирина йолу дуьнен т1е. Т1амо мацалла а, г1ело а х1оттийначу Россехь яха а, доьзал кхио а атта дацара поэзех дезар дина ехачу Ма-ринина. Дахарехь поэзина йисна меттиг яцара. Мацалла елира жима Ирина, цом-гаш яра Ариадна а, Маринин байтех шай а ца лора. Йоьхна, яьржина, х1аллакьхилла д1аяьллера «Маринин Росси». Цуьнан да-харан хийцамех ца кхетачарах яра Цветаева а. Хилларг х1ун ду ца хууш, т1епаза вайне-ра Сергей а.

Эххар а 1922-чу шарахь боккхачу къин-хьегамца шен йо1аца Германе д1аяха аьтто белира Маринин. «Ц1ечу» Россера бевдда бахана дуккха а яздархой бара кхузахь, амма т1ом д1абирзинчул т1аьхьа саг1адоьхурган битаме йирзина Германи къен яра. Мераберан даржехь бара х1орш цигахь. Кхузара Чехе д1аяха дийзира. Кху-захь схьакарийра Сергей а. 1925-чу шарахь церан доьзалехь дуьнен т1е велира к1ант Георгий. Цул т1аьхьарчу шерашкахь Пари-жехь бехира кхеран доьзал.

Хан мел ели а, шайн Даймахке сатийсам ч1аг1лора Сергейн а, Маринин а. 1932-чу шарахь советийн паспорт дийхира Эфро-на. Йо1аца сехьавелира иза. Ткъа Марина а к1антаца 1939-чу шарахь СССР-е схьа-еара. Дукха хан ялале Сергей а, Ариадна а лецира, набахте чубоьхкира. Бахьана а, бехк а буьйцуш бацара. Иштта чубухкуш, докъаза бойъуш эзарнаш бара. Царах дерг къастаза долуш, болабелира луьра т1ом. 1941-чу шеран августехь к1антаца Елабуге д1аяхара Марина. Дахаран харцоно т1етта тохарш дечу Маринас кхин цкъа а цхьа а мог1а язбийр боцуш нигат дина, кхача бух-кучу пхьег1аш йила д1аэцахьара ша аьлла, дехар яздира. Амма оцу балхана а тешаме ца хийтира х1ара шен Даймахкахь…

Сталинан зама д1аяьллачул т1аьхьа шена хьакъйоллу меттиг д1алецира Мари-нас оьрсийн литературехь. Цуьнан лири-чески турпалхочо лар йитаза дахаран цхьа а аг1о яц, цо ялхаяза адаман цхьа а ойла а, синхаам а бац. Евзачу я цхьа билгалъяллачу кепара язйина йоцу байташ дукха ю цуьнан, цундела, кхечаьрца юьстича, цхьа заь1ап хета уьш, бакъду мел к1езигчуьнан а чула-цам к1орггера хуьлу. Зудчун, ненан хала да-хар текхна Цветаева Марина гергара хета нохчийн ешархочунна. Цуьнан лирика ма-ярра евзина ялаза ю тахана а. Амма цунах мелла а ирс эцначунна цхьабосса ека иза муьлххачу а маттахь.

АЛИЕВА Табарак

Рукописи не возвращаются и не рецензируются.Мнение редакции может не совпадать с мнением авторов публикуемых материалов.

Îáùåñòâåííûé ñîâåò ãàçåòû: À.À. ÌÓÇÀÅ – ìèíèñòð îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ×Ð (ïðåäcåäàòåëü), Ð.Ã. ÎÇÄÀÐÁÈÅ - çàìåñòèòåëü ìèíèñòðà îáðàçîâàíèÿ è íàóêè (îòâåòñòâåííûé ñåêðåòàðü), Õ.Ì. ÃÅÐÇÅËÈÅ – ïðåäñåäàòåëü Ñîâåòà ïðîôñîþçà ðàáîòíèêîâ îáðàçîâàíèÿ ×Ð, Ë.Ì. ÌÓÑÀÅÂÀ – ó÷èòåëü ÑØ ¹5 ã. Ãóäåðìåñ, Ã.Á. ÝËÜÌÓÐÇÀÅÂÀ– ðåêòîð ×ÈÏÊÐÎ, À.Ì. ÀÐÑÀÍÓÊÀÅ – äèðåêòîð Èíñòèòóòà ðàçâèòèÿ îáðàçîâàíèÿ, Ø.À. ÃÀÏÓÐΠ- ïðåçèäåíò ÀÍ ×Ð

Газета отпечатанав ГУП “ИПК “Грозненский рабочий”адрес: 364000 г. Грозный, ул.Интернациональная, 12/35Подписано в печать: 04. 10. 2012 г.по графику: 09:00 по факту: 09:00Заказ №1824 Тираж 7000

Газета зарегистрирована Управлением в ЧР ФС по надзору за соблюдением законодательства в сферемассовых коммуникаций и охраны культурного наследия ПИ № ФС 20-0137 от 24.02.2005 года.

Учредитель и главный редактор: Ш.М. ЦУРУЕВ Адрес: 364015 г. Грозный, ул. Гудермесская, 21 а

Àäðåñ ðåäàêöèè: 364000 ã.Ãðîçíûé, óë. Ìàÿêîâñêîãî, 92, 7 ýò. Выходит на чеченском и русском языках

Êîíñóëüòàöèÿ þðèñòà

ПОЭЗИН МАХКАХЬ

КИЦАНАШ

Íàãàõü äåøàí êúèçà êõèýë åëàõü - ñî ö1åíà þ öóíàõ…

Аттестат об основном общем образовании, серия 20 ББ №0059321, выданный МОУ «Гим-назия №9» «Возрождение» с. Сержень-Юрт Шалинского муниципального района в 2009 году на имя Сайдулаева Аюба Сулеймановича, считать недействительным в связи с утерей.

- Как поступать учителю, если директор школы под разными предлогами затягивает испол-нение судебного решения о восстановлении учителя на ра-боте?

- В соответствии с пунктом 4 статьи 36 Федерального закона от 02.10.2007 г. №229-ФЗ «Об испол-нительном производстве» (далее - Закон) содержащиеся в испол-нительном документе требования о восстановлении на работе не-законно уволенного или переве-денного работника должны быть исполнены не позднее первого ра-бочего дня после дня поступления исполнительного документа в под-разделение судебных приставов.

Согласно ст. 106 Закона содер-жащееся в исполнительном доку-менте требование о восстановле-нии на работе незаконно уволен-ного или переведенного работника считается фактически исполнен-ным, если взыскатель допущен к исполнению прежних трудовых обязанностей и отменен приказ (распоряжение) об увольнении или о переводе взыскателя.

В случае неисполнения должни-ком требования о восстановлении на работе уволенного или переве-

денного работника судебный при-став-исполнитель принимает со-ответствующие меры и разъясняет взыскателю его право обратиться в суд или другой орган, принявший решение о восстановлении его на работе, с заявлением о взыскании с должника среднего заработка за время вынужденного прогула или разницы в заработке за все вре-мя со дня вынесения решения о восстановлении на работе по день исполнения исполнительного до-кумента.

Обращаем особое внимание, что ст. 120 Закона предоставляет право на защиту прав организаций при неисполнении содержащегося в исполнительном документе тре-бования о восстановлении на ра-боте. Так, в случае неисполнения содержащегося в исполнитель-ном документе требования о вос-становлении на работе незаконно уволенного или переведенного работника ущерб, причиненный организации выплатой указанному работнику денежных сумм, может быть взыскан с руководителя или иного работника этой организации, виновных в неисполнении исполни-тельного документа.

К сведению, согласно ст. 17.15

Кодекса об административных правонарушениях неисполне-ние должником содержащихся в исполнительном документе тре-бований неимущественного ха-рактера в срок, установленный судебным приставом-исполни-телем после взыскания исполни-тельского сбора, влечет наложе-ние административного штрафа на граждан в размере от одной тысячи до двух тысяч пятисот рублей; на должностных лиц - от десяти тысяч до двадцати тысяч рублей; на юридических лиц - от тридцати тысяч до пятидесяти тысяч рублей.

Неисполнение должником со-держащихся в исполнительном документе требований неиму-щественного характера в срок, вновь установленный судебным приставом-исполнителем пос-ле наложения административ-ного штрафа, влечет наложение административного штрафа на граждан в размере от двух тысяч до двух тысяч пятисот рублей; на должностных лиц - от пятнадцати тысяч до двадцати тысяч рублей; на юридических лиц - от пятиде-сяти тысяч до семидесяти тысяч рублей.

Къий мел вели а, бедар диканиг юха.

Къоламо къарз мел динчу х1уманах хабар хилац,

дага мел деанчу х1уманах назма хилац.

Къоначун дог к1охцал санна хуьлу.

Къурд балур боцу х1ума ма кхалла.

К1айчу говран дуьрста шен хеннахь ч1аг1ъе.

К1антах а ма теша, хьайн б1аьргех санна.

К1ант волчу ненан к1удал ма айъа.

К1еззиг ца тоьучунна дукха а тоац.

К1ира даьллий хаале – шо долу, шо даьллий хаале

– оьмар чекхйолу.

К1охцал даханчунна бен хаац лазаран хьал.

К1унзал баьллачо куй хьекхабо.

К1унзал болчунна – чоьш мичара, жа доцучунна

– т1арг1а мичара?

К1уьрах вадий, ц1ерга ма эккха.

С 22 сентября по 2 октября 2012 года мероприятия финала Всерос-сийского конкурса “Учитель года России - 2012” проходили в Липец-ке, на родине Абсолютного победи-теля конкурса прошлого года, учите-ля биологии Алексея Овчинникова.

В конкурсе принимали участие 77 учителей – победителей региональ-ных конкурсов регионов Российской Федерации.

3 октября 2012 года на торжес-твенной встрече с Президентом России Владимиром Путиным в

преддверии Международного дня учителя были объявлены имена Абсолютных победителей Всерос-сийского конкурса “Учитель года России - 2012”.

Обладателями Больших хрус-тальных пеликанов стали Александр Демахин (учитель мировой худо-жественной культуры МОУ “Серги-ево-Посадская гимназия имени И.Б. Ольбинского” Московской об-ласти) и Вита Кириченко (учитель русского языка и литературы ГБОУ города Москвы центр образования № 1479).

Напомним, в этом году нашу рес-публику на конкурсе представлял Алгазур Бакаев, учитель физики и математики ГОУ «Президентский лицей», одержавший в начале лета убедительную победу в Республи-канском конкурсе «Учитель года - 2012».

В первом туре «Учителя года Рос-сии» чеченский педагог справился с конкурсными заданиями «Мето-дическое объединение», «Учебное занятие», «Разговор с учащимися» и «Беседа с родителями» и вошел в число 15 лучших педагогов Рос-сии.

Íàçâàíû èìåíà ïîáåäèòåëåé Âñåðîññèéñêîãî êîíêóðñà “Ó÷èòåëü ãîäà Ðîññèè - 2012”

ИЗ РЕДАКЦИОННОЙ ПОЧТЫ

Дорогая редакция газеты «Хьехархо»!

Со страниц вашей газеты мы, учащиеся школы №53 Октябрьского района г. Грозного, хотим поздравить с Международным днем учителя нашу замечательную Моусарову Хеду Ахмедовну, учителя математики.

Хеда Ахмедовна прекрасный педагог, которая находит подход к каж-дому ученику, так как она не только учитель, но и заботливая мама пя-терых детей.

Хеда Ахмедовна классный руководитель 9 в класса. Мы любим и ува-жаем ее за то, что она не спешит нас ругать и наказывать, даже если мы и даем для этого поводы, а помогает добрым советом.

Дорогой Хеде Ахмедовне:

Вы нам не даете готовых ответов,А учите думать, искать.И можете вовремя добрым советом,Улыбкой своей поддержать.

Спасибо за ваше вниманье, терпенье,Нелегкий, но радостный труд,Пускай окружает всегда уваженье,Любовь и внимание ждут!

Поздравляем Вас, Хеда Ахмедовна, с Днем учителя и желаем огромного счастья, удачи, а также любви семьи и школы!

ВЕРИГОВА Марьям

- Сколько учащихся школы при-ходится на 1 ставку учителя-дефек-толога? И каким документом можно руководствоваться?

- Согласно приказу Минобрнауки РФ от 24.12.2010 г. №2075 «О продолжи-тельности рабочего времени (норме часов педагогической работы за став-ку заработной платы) педагогических работников» учителям-дефектологам установлена норма рабочего времени в объеме 20 часов в неделю. Это время непосредственной работы с детьми.

Другая педагогическая работа (подготовка дидактического матери-ала, составление конспектов занятий, повышение квалификации и др.) в ча-сах не определяется и выполняется работником как в стенах учреждения, так и вне его. Общих нормативов от-работки ставки учителя-дефектолога в зависимости от количества детей не существует. Однако, например, в Инс-труктивном письме Минобразования РФ от 21.02.2001 г. № 1 «О классах ох-

раны зрения в общеобразовательных и специальных (коррекционных) обра-зовательных учреждениях» указано, что в штаты образовательного учреждения может быть введена должность учите-ля-дефектолога из расчета не менее 1 единицы на 20 обучающихся классов охраны зрения для проведения инди-видуально-подгрупповых занятий по ориентировке в пространстве, разви-тию зрительного восприятия, развитию сохранных анализаторов, социально-бытовой ориентировке.

- Какова продолжительность ра-бочего времени воспитателя орто-педического детского сада?

- Согласно ст. 333 Трудового кодек-са РФ для педагогических работников устанавливается сокращенная про-должительность рабочего времени не более 36 часов в неделю.

Приказом Минобрнауки РФ от 24.12.2010 г. №2075 утверждена про-должительность рабочего времени (норма часов педагогической работы

за ставку заработной платы) педагоги-ческих работников образовательных учреждений.

Более сокращенная продолжи-тельность рабочего времени ус-танавливается в зависимости от должности и (или) специальности с учетом особенностей труда педа-гогических работников. Воспитате-лям дошкольных образовательных учреждений для детей дошкольно-го и младшего школьного возраста устанавливается норма часов педа-гогической работы за ставку зара-ботной платы (в астрономических часах) - 36 часов в неделю. Более сокращенная продолжительность - 25 часов в неделю - установлена для воспитателей образовательных учреждений, работающих непос-редственно в группах с обучающи-мися (воспитанниками), имеющими отклонения в развитии.

Татьяна Погорелова

Íàãðóçêà

çàáàðå äèéöàðø

Махмаев Жамалдин

Г1о деш…

Ловзуш ду Хьавраъий, 1ийсай. Йоь1ан диъ шо ду, к1ентан – ши шо. К1ант д1аводу – вукхо схьалоцу. Т1аккха хийцало.

Ц1еххьана 1ийса охьакхийтира. Гола жимма лазийра.К1ант воьлхура. Улло а яхана, елха йолаелира Хьавраъ. Уьш

гина, т1ееанчу денанас, хьаьстина, голах куьг хьаькхна, тевира к1ант.

- Хьан х1ун лазийна? – хаьттира цо йо1е.-Х1умма а.Х1ета хьо х1унда йоьлху?-1ийсана г1о деш.

Пеш ю…

Йиъ маь1иг олучу геометрически суьртах болу кхетам беллера хьалхарчу классехь. 1амийнарг т1еч1аг1деш бара уьш.

-Ваха, алал, х1окху чоьнан маса маь1иг ю? – хаьттира хь-ехархочо.

Д1асахьаьжира к1ант, б1аьргаш а бетташ.-Кхоъ ю – кх.-Гайтал и маь1игаш.Гайтира цо, цхьаъ йиссалц.-Иза х1унда ца гойту ахь? Маь1иг яц и?-Цигахь пеш ю…

Дийнна беш

Шолг1ачу классехь математикин урок ю. Хьехархочо хоьтту:-Султаний, Русланий х1ораммо итт-итт баллан синтар, Мусас

– ткъе пхиъ 1ежан, Рукъията – ткъе итт хьайбанан синтар доьг1ча, дерриге а маса хир дара?

Азмана куьг хьалаойу.-Алал, Азман.-Т1аккха дийнна беш хир ю – кх.

Òðóäîâûå îòíîøåíèÿ