yukskortfonks 3 kbg dersi

8/3/2019 yukskortfonks 3 kbg dersi

1/48

YKSEK KORTKAL FONKSYONLAR VEBOZUKLUKLARI

dr. ayhan blk

3. snf klinik bilimler giri dersleri


2/48

YKSEK KORTKAL FONKSYONLAR VEBOZUKLUKLARI

(AFAZ, ,AMNEZ,APRAKS, AGNOZEKSEKTF FONKSYON BOZUKLUU)

bellek bozukluklar demans dersindeilenecektir.


3/48

YKSEK KORTKAL FONKSYONLAR

TERMNOLOJ

Yksek kortikal fonksiyonlar ve bunlarnbozukluklar nrolojide davran (behavioral)nrolojisi alt biriminin ilgi alanna girer.

Yksek kortikal fonksiyon, entellektelfonksiyon, kognitif fonksiyon terimleri

eanlamldr.


4/48


TERMNOLOJ

Ayn beyin blgesini tanmlamak iin birbiri iledeiebilen terimler kullanlr. Terminolojikkarklk sebebidir. rnek olarak, grme ilgili

kortikal alanlar iin:

*sitoarkitektonik tanm; striate cortex

*fonksiyonel terim; primer visual korteks

*topografik tanm ; kalkarin korteks gibi ifadeedilir.


5/48


TERMNOLOJ

Sitoarkitektonik haritalama, zellikle Brodmannhazrlad, serebral hemisferlerin parsellenmesindefaydal ve yaygn kullanml bir yaklamdr.

Brodman farkl beyin blgelerini hcresel

zelliklerine (mikroskopik kriterler) dayanarakbelirlemitir. Bu kullanta, 9. Blgede aktivasyongzlendiderken hemen hemen btn aratrclarBrodmannn belirledii 9. alana uyan hemisferblgesini kastederler.


6/48

davrann lokalizasyonu

Bir davrann lokalize edilmesi ile beynin belirliblgesinin o davran iin zellemesi kastedilir.

Lokalizasyon proesi behavioral nrolojide en sktartlan konulardandr.

Bu konuda u grler vardr: Bir uta; bir davrana btn korteks katlr eklinde

gr vardr ( Lashley 1929). Dier uta; kompleks davranlar elementer nrolojik

fonksiyonlar gibi (sol baparmak motor kontrol gibi)deerlendirilir.


7/48

networkyaklam, Mesulam, 1985

Snrl bir blgeye davran lokalize etme ve ar genelletirmearasnda orta yol olan network (ebeke) yaklamdr.(Mesulam;1981,1990) Konuma (language), bellek (memory)ve grsel-uzaysal fonksiyon (visuo-spatial fonksiyon) gibi

kognitif proesler iin nemli model gelitirmitir. Network teoride; kompleks bir davran izole merkezler

tarafndan oluturulmazlar. Birbirine balantl farkl blgelerintegre fonksiyonel sistemler oluturur. Bu fonksiyonelsistemler, nral interkonneksiyonlar ile birbiri ile balantldr.

(Mesulam, 1985)


8/48

networkyaklam, Mesulam, 1985devam

Bu teoriye gre; ou insanda primer olaraksol hemisferde lokalize olan dil ile ilgili

fonksiyonlar, subkortikal dil blgeleri ileinterkonnektedir.

Bu balant, kortikal fonksiyonlarnkoordinasyonu ve aktivasyonu iin nemlidir.

Bu durumda, subkortikal blge lezyonlar dadil fonksiyonlarn bozabilir.


9/48

PET kortikal fonksiyon lokalizasyonu


10/48

PET kortikal fonksiyon lokalizasyonu


11/48

Serebral dominanslk

Herhangi bir kortikal fonksiyonun oluumuna katkdabulunurken, bir hemisfer dierine gre stnlkgsterir. Bu stnlk serebral dominans olarakadlandrlr. Lisan fonksiyonunun bulunduu hemisferdominant hemisferdier hemisfer non-dominanthemisferolarak adlandrlr.

Ancak, bugn dominanslk sadece lisan fonksiyonu iledeerlendirilmemektedir. Yksek serebralfonksiyonlardan bir ksm sol, bir ksm ise sahemisferde stnlk gsterir.


12/48

sol ve sa hemisfer fonksiyonlar

Konuma, duyarak ve okuyarak anlama,tekrarlama , isimlendirme, yazma gibi lisanfonksiyonlar, izme, saysal hesaplama,

okuma ve praksi fonksiyonlar daha ok solhemisferle,

Mzik, emosyonel eitlilik, yzleri tanma,basit uzay kavram (insann uzaydakikonumunu anlama) dikkatin sreklilii gibikortikal fonksiyonlar ise daha ok sahemisfer tarafndanyrtlr.


13/48

Lisan fonksiyonlar ve dominantlk

Lisan fonksiyonlarnda dominant hemisfer ileel kullanm basknl arasnda apraz ilikivardr.

% 90-95 kiide sa el basknl vardr. Bukiilerin lisan fonksiyonlarn sol hemisferaracl ile ortaya konduu gsterilmitir.

Sol elini baskn kullananlarda yine sol hemisferlisan dominansl % 60-65 orannda devamederken, sa hemisfer dominansl % 35-40oranndadr.


14/48

Lisan insana m zg ?


15/48

Wada testi

Klinik pratikte konuma merkezinin bulunduuhemisfer Wada testi ile belirlenir.

Karotis arter yolu ile sodyum amital verilir.

Hangi hemisferde konuma bloke olursa ohemisfer konuma iin dominanttr


16/48

Wada testi


17/48

Kortikal stimulasyon ile dil blgelerilokalizasyonu


18/48

PET KONUMA KOMPONENTLER LOKALZASYONU


19/48

YKSEK KORTKAL FONKSYONLAR VE BOZUKLUKLARI

Fonksiyon Bozukluk

Konuma Disfazi-Afazi

Bellek-hafza Amnezi Praksi Apraksi

Gnozi Agnozi.

Eksektif Fonksiyon E.F. Bozukluu


20/48

KONUMA VE BOZUKLUKLARI

Dominant hemisfer frontal lob Broka alan (44.alan)konumann motor ve Wernicke alan (22. Alan)anlama yn ile igilidir.

Bu ikisi arasndaki arkuat fasikulus ve temporal-parietal ve oksipital bilekedeki angular girus,supramarginal girusdakonuma ile igili dier nemliyaplardr.

Bu yaplardan kaynaklanan konuma bozukluklarkortikal dzeyde olup afazi veya disfazi balndadeerlendirilir.


21/48

Sol hemisfer dil blgeleri


22/48

Wernicke-Geschwind modeli konuulan ve yazlan kelimenintekrar


23/48

PET grntleme ile dil modeli 1988


24/48

DSFAZ-AFAZLER

Klinikte en sk grlen afaziler Broca afazisi, Wernicke afazisive bunlarn ikisine ait belirtileri birlikte gsteren total veyaglobal afazidir.

Broca afazisi : Motor afazi veya ekspresiv afazi de denir.

Lezyon Broca alan ve evresindeki kortikal ve subkortikalyaplar ieren anterior Rolandik yerleimli bir lezyondur. .Broca afazisine tutuk (non-fluent) afazi ad da verilir. Anlamanormal, konumada akclk kayptr. Kullanlan kelime saysazalm. Ksa ksa cmleler ile konuma vardr. Bazen hi

kelime karlamaz. Anksiete sebebidir. Hasta syleneni ve yazlan anlar. Fakat yaz yazmas

bozulmutur.


25/48

Sensoryel afazi

1

Kiinin kendi ve evresindekilerin syledikleri ile yazlszckleri anlamas konumann duyusalkompanentini oluturur. Dominan hemisferde bugrevi yklenen blge gyrus temporalis superiorun

arka blmnde yeralan Wernicke alandr. Bu alaniitme korteksinin bitiiindedir. Yazl dilin anlalmas iin de yine sol hemisferde

gyrus angularis ve gyrus supramarginalis vebalantlarnn salam olmas gerekir.


26/48

Sensoryel afazi

2

Sensoryel afazide Wernicke alan lezyonu vardr. Wernickeafazisi, Broca afazisinin tersine, akc (fluent) bir afazidir.Hasta bol ve akc bir ekilde konuur.. Fakat bakalarnnsylediini anlamad gibi kendi sylediini de anlamaz. Bir

kelimenin yerine yanl bir kelime kullanr (verbal parafazi)veya o dilde bulunmayan anlamsz kelimeler icat eder (jargon,neolojizm).

Konumas anlamszdr. Bu konuma ekli izofrenlerinkonumalarn hatrlattndan kii psikotik sanlabilir.

Hasta kendisinden yeni bir ey istendii zaman yine ilksylenen eyi yapar. Bu ilk emre taklma haline perseverasyondenir.


27/48

Global afazi ( Total afazi)

Global afazi: Total afazi ad da verilmektedir. Motorve sensoryel afazinin birlikte olmas.Hastannanlamas, konumas, yazmas, okumas, sylenenitekrarlamas ve objeleri adlandrmas hep birlikte ve

deiik derecelerde bozulmutur. Total afazi genellikle a.carotis interna veya a. cerebri

media tkanmalar gibi dominan hemisferde bykbir alan iine alan lezyonlarda grlr. Tabloya

hemipleji ve hemiparezi de elik eder.


28/48

letim afazisi, aleksi, agrafi, nominalafazi

letim afazisi : Kondksiyon afazisi de denir.Konumannanlama yn ile ilgili blgeyi Broca alan ile birletirenfasciculus arcuatusad verilen lif demeti ve anguler girusuiine alan lezyon sonucu ortaya kar. Bu afazi tipinin en ndegelen zellii syleneni tekrar etmenin ok bozuk olmasdr.

Aleksi. Okuduunu anlayamama. Dominant angular girus-grme korteksi aras balantda bozukluk vardr.

Agrafi. Yazma yetenei kayb. Dominant angular girus- frontallob aras fonksiyon bozukluu.

Nominal afazi.simlendirme kusuru


29/48

fasciculus arcuatus


30/48


31/48

DZARTR

Kortikal dzeyden aa seviyede, bazal ganglionlar, serebellum, beyin sapgibi (9. ve 10. kranial sinir lezyonlar gibi) seviyesindeki lezyonlara balkonuma bozukluklar dizartrilerbal altnda incelenir.

Dizartrilerde, konumann anlam normal olup, konumann ortayakonmasnda kusur vardr.Burada bozukluk hecelerin birbiriylemafsallanmas (artiklasyon) konumann rezonans ve normal ses

tonundaki ini-k gibi unsurlardadr. Konumayla ilgili kaslarn vebunlarn hareket ve koordinasyonunu salayan nral mekanizmalarnhastalklarnda grlr. Fonksiyonu bozulan anatomik yapya gre farkldizartri tipleri vardr.


32/48

Dizartri sebepleri

1.st motor nron lezyonlar. Bulber paraliziler,Psdobulber paraliziler( psdobulberparalizide kortikobulber seviyede lezyon

vardr.) 2.Alt motor nron lezyolar; Motor nron

hastal (ALS), Miyastani Gravis

3.Serebellar lezyonlar 4.Bazal ganglion hastalklar (Parkinson

hastal)


33/48

Serebellar dizartri

Kesik kesik vurgulamalarn yanl yerlerdeyapld, zaman zaman patlayc nitelikte birkonuma eklidir. Konumayla ilgili kaslardaki

asinerjiye baldr. Sarho konumasnabenzetilir. Serebellar sistem hastalklarnda,zellikle mltipl sklerozda, alkol

intoksikasyonunda grlr


34/48

MTZM

Uyank bir hasta konuma veya ses karmagiriiminde bulunmuyorsa bu duruma mtizm adverilir.

Motivasyonel veya psikojen kkenli olabilir.

Ar afazilerde de hastalar hi konumadklar iinbenzer bir tablo iinde olabilirler. Bununla beraberafazik hastalar srekli bir konuma abas ve bunundourduu sknt iindedirler. Mtizmde ise bu abave sknt grlmez.


35/48

AFON- DSFON

Larinks seviyesi lezyona bal ses kskl.Hasta ancakfsltyla konuabilir bunun tesinde ses karamaz.Fakat konumasnn ierii normaldir. Ses telleri veya

onlarn motor sinirlerinin hastalnda grlr.

Bazen histerik bir belirtidir. Bu son durumda hastannksrrken ses karabildii dikkati eker.


36/48

AGNOZLER

AGNOZ: Kiinin duyusal bir bozuklukolmadan, o duyu aracyla rendii bir eyitanyamamasna verilen addr. rnein elinde

hibir duyu kusuru olmayan bir kii gzlerikapal iken avucuna konan bir kalemiyoklayarak tanyamazsa bu bir agnozidir. Buna

astereognozi denilir.


37/48

AGNOZLER

Agnozide primer duyular normal iken,

assosiasyon alanlarnn lezyonu ile grdnanlayamama (grsel-vizual- agnozi), iittiini

ayrt edememe (iitsel-oditer- agnozi),dokunduunu tanyamama (taktil agnozi)vardr.

rnek olarak vizual agnozide 17 . alansalamdr. Lezyon 18 ve 19. alanlardadr.


38/48

GNOZ VE AGNOZLER

itme ve grme duyusuyla ilgili agnoziler klinikte ok seyrekgrlr. Kii zil sesi, otomobil kornas gibi alt sesleritanmyorsa iitme agnozisi nden sz edilir.

Grme agnozisinde hasta grd objeyi, renkleri veyanceden bildii kiilerin yzlerini tanyamaz. Bunlara srasylavizel obje agnozisi, renk agnozisi ve prosopagnoziad verilir.Bilateral oksipito-temporal lob hastalklarnda grlr.


39/48

VCUT EMASI BOZUKLUKLARI

Minor hemisferin paryetal lob lezyonlarnda hastada vcutemasna ait bozukluklar grlebilir.

Ototopagnozi :Hasta vcudunun bir yarsn veya bir parasntanmaz, kendisinin olduunu alglamaz. Hatta bakasna aitolduunu ileri srebilir.

Anozognozi :Hasta nrolojik defektinin farknda deildir.rnein, hemiplejisi olduunu kabul etmez. Anozognozininileri derecede olduu olgularda kol ve bacandaki fel somutolarak ortaya konsa bile inkar etmee devam eder.

Bu iki tablo hemen daima sol hemiplejili hastalarda grlr.

Bir ksmnda uzun sre devam eder, hastalarn bykblmnde ise hemiplejinin ilk birka gnnden sonrakaybolur.


40/48

Gerstmann Sendromu

Major hemisferin paryeto-temporo-oksipital blgesindekilezyonlarda grlr.

Hasta kendi veya bakasnn parmaklarn tanmaz. rneiniaret veya yzk parman seip gstermesi istendiindebaaramaz. Buna parmak agnozisi (finger agnosia) ad verilir.

Ayrca sasol dezoriyantasyonuvardr, rnein sa veya solkulan gstermekte glk eker.

Bunlara ek olarak hesap yapmas hesap yapmas bozulmutur(akalkli) ve agrafisi vardr.


41/48

praksi ve apraksiler

Apraksi: Kuvvet kayb, duyu kayb ve anlamakusuru ve ataksi yok iken nceden renilmibeceri isteyen hareketlerin (anahtarla ama

kapama, elbise giyme gibi) yaplamay. Praksi yaplmas durumudur.


42/48

Apraksi eitlerinden rnekler:

deomotor (diokinetik) apraksi :

Yaplacak olan hatrlar, szel olarak tanmlayabilir.Ancak yapamaz.

Dominant Parietal Supra-marginal GirusLezyonlarnda grlr.

Askeri selam vermesi veya gzn silmesiistendiinde hasta bu hareketleri yapamaz. Oysa aynhareketleri otomatik olarak yapabilir.


43/48

deasyonal apraksi

Kompleks bir hareketin paralarn ayr ayr yapabilir..

Hastadan paketinden bir sigara karp akt birkibritle yakmas istendiinde bu hareketleri para

para doru olarak yerine getirebilir, fakat sralarndayanllklar yapar.

Diffuz beyin lezyonu, korpus kallosum, supramarginal

girus lezyonlarnda grlr.


44/48

Konstrksiyonel vekonstrksiyonel apraksi

Konstrksiyonel apraksi: Hasta bir iek resmiizemez, basit bir Trkiye haritas yapp bellibal ehirleri yaklak olarak yerlerine

yerletiremez, tahta oyuncak bloklarn yanyana getirip istenen ekli yapamaz.

Giyinme (dressing ) apraksi. Non-dominannntparietal lob lezyonlarnda.


45/48

Apraksi deerlendirilmesi

Apraksisi olan bir hastann analiz ve deerlendirilmesig bir itir. Bunun nedenlerinden biri de hastalardaapraksiyle birlikte konuma kusuru ve/veya dieryksek kortikal fonksiyon bozukluklarnn da

bulunabilmesidir. Apraksilerin beynin lokalize lezyonlarnda olduu gibi

yaygn iltihabi ve dejeneratif hastalklarnda dagrlebilecei bilinmektedir. Alzheimer hastaldiffuz tutuluma rnektir.


46/48

Eksektif fonksiyon

zellikle prefrontal blgenin fonksiyonudur. Gelecekle ilgilikarar alabilme, multistepli plan yapabilme yeteneidir.

Basit bir-iki aamal istekleri yapabilirken,daha komplikeistekleri baaramazlar. rnek olarak, bir tatil plan yapmasyapmas istendiinde prefrontal lezyonlular baaramazlar.


47/48

KLNK LK

Bir ok hastalkta serebral korteks lokal veya yaygn etkilenerek yksekkortikal fonksiyonlar bozulabilir.

Korteksin kronik, progresiv seyirli diffuz hasar demans- bunama sebebidir.Demansda bata bellek kaybolmak zere konuma, praksi, gnozifonksiyonunda ve eksekutif fonksiyonda (gelecek ile ilgili karar alabilme

yetenei) bozulma vardr. Alzheimer hastal en sk demans sebebidir.

Serebral korteksin akut veya subakut olarak diffuz etkilenmesi yksekserebral kortikal fonksiyonlarda bozulmaya yol aarak deliriumkliniinesebep olabilir.. Alglama kusurlar, ajitasyon, dikkat kusuruvardr. Alkol vebamllk yapan ilalarn kesilme sendromlarnda gzlenen klinik deliriuma

rnektir.

KLNK LK


48/48

KLNK LK

Beyin damar hastalklar(damar tkankl-infarkt ve hemorajiler) vetmrlergibi yer kaplayan lezyonlarda tutulan blgeyi yanstan yksekkortikal fonksiyon kayplar olabilir. Spastik hemipleji ve elik eden afazi,apraksi, agnoziler gibi.

Serebral korteksin sk rastlanan hastalklarndan biri ise epilpesilerdir.Epilepsi kortikal nronlarn ani, ar elektriksel aktivitelerindenkaynaklanan paroksismal seyirli bir hastalk grubudur. Yine epileptikaktivitenin kt blgeyi yanstan, ksa sreli, fokal ve jeneralize kortikalsemptom ve bulgular olabilir.

yukskortfonks 3 kbg dersi

Documents