yenİ bİr tÜrk kahvesİ yapma makİnesİnİn kavramsal … · yeni bir türk kahvesi yapma...

YENİ BİR TÜRK KAHVESİ YAPMA MAKİNESİNİN KAVRAMSAL

TASARIMI

* Ceren Kiraz1,Hüseyin R. Börklü2, Cengiz Eldem3

1Gazi Üniversitesi- Endüstriyel Tasarım Mühendisliği Bölümü,06500, Ankara, Turkey.

*İlgili yazar: [email protected]

Özet

Türk kahvesi asırlar boyu, tadı, kokusu, yapımı, sunumu ve içimi ile

Türk kültürel değerleri arasında çok önemli bir yer tutar. Tatlı sohbetler

esnasında, yemekten sonra, misafirlikte ve kız isteme törenlerinde âdet

haline gelen Türk kahvesi genellikle cezve ile yapılmasının yanı sıra bu

işlem özel bir tecrübe gerektirir. Kahve ve şeker miktarını doğru

ayarlama, yeterli köpük oluşumu, taşmayı engelleme gibi sorunlarla

karşılaşılması, piyasaya ticari ürünlerin çıkmasına sebep olmuștur.

Ticarileşen elektirikli cezvenin ardından bu durum hizmet sektörüne

yayılmış ve yeni nesil kahve dükkanlarının sayısı giderek artmıştır. Bu

amaçla halen piyasada mevcut ticari Türk kahvesi pişirme makinaları,

en fazla 4 fincan kapasitesine sahiplerdir. Yani, kaliteli ve hızlı Türk

kahvesi hazırlama işleminde otomasyon sağlayacak yeni bir makine çok

önemlidir. Bu tebliğ kapsamında bu tür bir ihtiyaca cevap verecek yeni

bir Türk kahvesi yapma makinesinin kavramsal tasarımı

tanıtılmaktadır. Bu tasarım işlemi Pahl ve Beitz’in sistematik tasarım

yaklaşımına dayanmaktadır. İşlem; problem tanımlama, formüle etme

(fonksiyon şeması), seçenekler oluşturma ve seçim şeklindedir.

Kavramsal tasarımı yapılan makine ile kolay/hızlı ve kaliteli Türk

kahvesi yapımı mümkün olabilecektir.

Anahtar Kelimeler: Türk Kahvesi Yapma Makinesi, Sistematik

Yaklaşım, Kavramsal Tasarım

ISIDE International Symposium on Industrial Design Engineering, 13-15 September 2017, Nevşehir,Turkey

2

1. GİRİŞ

Her toplum veya milletin kendine özgü bazı kültürel değerleri vardır. Türk kahvesi de Türk

milletinin kültürel değerleri arasında çok önemli bir yer tutar. Osmanlı’dan bu yana ve asırlar boyu;

tadı, kokusu, yapımı, sunumu ve içimi ile daima çok özel olmuştur. Tatlı sohbetler esnasında, güzel

yemeklerin üstüne, keyifli anlarda, bir misafir geldiğinde ve kız isteme törenlerinde kahve içimi ve

ikramı gelenek haline gelmiştir. Türk kahvesini bu denli özel yapan en önemli husus ise köpüğüdür.

Bol köpüklü bir Türk kahvesi yapabilmek için; kahvenin taze ve kuru olması, suyun temiz ve soğuk

olması, uygun kahve/şeker oranı, ateşe koymadan malzemeleri iyice karıştırma, kısık ateşte pişirme,

köpükleri alma ve fincanı kenardan doldurma gibi hususlara dikkat edilmelidir [1].

Kahvenin Etiyopya'dan geldiği düşünülmekle birlikte "National Geographic" tarafından yapılan bir

araştırmada kahveyi ilk keşfedenin Etiyopyali bir çoban olduğu bilgisi verilmektedir. Ardından

kahve, Kızıldeniz’den Arabistan'a geçmiş oradan da Ortadoğu’ya yayılmıştır. İstanbul'a Suriyeli bir

tüccar tarafından getirildikten sonra, İstanbul Tahtakale’de ilk kahvehane açılmıştır (1554) [2,3].

Çok beğenilen kahve, özel bir yöntemle hazırlanıp pişirilerek bugünkü Türk Kahvesi halini almıştır.

Burada tiryakiler kahveye "kara inci" adını vermişlerdir. Venedik tacirleri tarafından İstanbul'dan

Avrupa’ya götürülen kahve(1615), Marsilya(1644), Londra(1654), ve Paris'den(1669) sonra Sultan

Süleyman'ın Viyana kuşatmasının ardından Avusturya'ya gelmiştir (1683) [2, 3]. Yine bu süreçte ilk

kez 1871’de İstanbul’da Mehmet Efendi çiğ kahveyi kurutup öğüterek müşteriye hazır halde

satmaya başlamıştır. Daha önce de vurgulandığı gibi Türk kahvesi Türk kültürünün çok önemli bir

parçasıdır. Tıpkı İngiliz çayı ve çay saati gibi toplumda Türk kahvesi içme geleneği oluşmuştur.

İstanbul’dan başlayarak önce Türkiye ve sonra Avrupa ve tüm dünyaya yayılan “kahvehane” içinde

kahve içilen yer anlamına gelir [4]. Osmanlı döneminde buralarda sohbet edilir ve entelektüel fikir

alış verişi yapılırdı. “Gönül ne kahve ister ne kahvehane, gönül sohbet ister kahve bahane” beyiti bu

geleneği çok veciz bir şekilde ifade etmektedir. Yine Türk kahvesi ve kültürünün; sevgi, saygı, sabır,

vefa, hoşgörü ve dostluk gibi insani duyguları geliştirdiği söylenebilir. “Bir fincan kahvenin kırk yıl

hatırı sayılır” vecizesi tamda bu amaçla söylenmiştir. Türk kültürü içindeki yer ve etkileri saymakla

bitmeyecek son örnek “kahve falı” olsun. İnsanlar için bu fal; sohbet konusu, gelecek beklenti ve

hayalleri, yakınlaşma vesilesi ve hatta geçim kapısı olabilir [5].

Kahvenin günlük hayatımıza bu denli girmesi, günümüzde hizmet sektöründe yeni bir kapı açarak,

yeni nesil kahve dükkanlarının yaygınlaşmasına sebep olmuştur. Geleneksel yöntemlerde, Türk

kahvesi cezve ile yapılır. Bu işlem özel bir tecrübe ve uzmanlık gerektirdiği gibi zaman alıcı ve

zahmetli de olur. Tercih ve talebe göre; sade (şekersiz), az/orta şekerli ve şekerli olabilir. Yine bu

işlemde; kahve ve şeker miktarını doğru ayarlama, yeterli köpük oluşumu, taşmayı engelleme gibi

sorunlarla karşılaşılabilir ve bunların üstesinden gelmek gerekir. Bu sorunlar özellikle kahve

dükkanlarında hizmet kalitesinin düşmesine sebep olmaktadır. Halen piyasada mevcut ticari Türk

kahvesi pişirme makinaları (geleneksel cezveler dışında) en fazla 4 fincan kapasitesine sahiplerdir

[6]. Ayrıca, fincan içinde kahve pişirme yapan ürünler de vardır. Ancak kahve pişirmede bu ürünler

otomasyon imkânı sunmadığı gibi kahve ve şeker katılması ve oran ayarı el ile ve tecrübeye göre

yapılmaktadır. Böylece de hazırlanan Türk kahvesinin kalitesi tamamen kişisel yetenek ve tecrübeye

bağlı olmaktadır [7-8].

2. İNOVATİF VİR TÜRK KAHVESİ YAPMA MAKİNESİ TASARIMI

Burada Sistematik tasarım yaklaşımına dayalı yapılan bir Türk kahvesi hazırlama (pişirme)

makinasının kavramsal tasarımı açıklanacaktır. Yani, kaliteli ve hızlı Türk kahvesi hazırlama

işleminde otomasyon sağlama ve bu ihtiyacı karşılayacak bir makine tasarımı ele alınacaktır. Bu

yeni makine ile aynı anda daha fazla fincan adedinde kahve pişirme mümkün olduğu gibi kahve türü

de (sade, az/orta veya şekerli) tercihe bağlı otomatik ayarlanabilir. Ayrıca her zaman standart ve

aynı kalitede kahve de yapılabilmektedir. Tebliğ kapsamında yapılan çalışmalar bu yeni kahve

makinasının ön/kavramsal tasarım sürecini içermektedir. İşlem şu altı aşamadan oluşmaktadır [10]:

(1) İhtiyaç listesi, (2) Fonksiyon şeması, (3) Alt ve genel tasarımlar, (4) Ön değerlendirme, (5)

Önemli tasarımlar ve (6) Ek seçim işlemleri. Yapılan tasarım bu başlıklar altında aşağıda ayrıntılı

ele alınacak ve tanıtılacaktır.

Yeni Bir Türk Kahvesi Yapma Makinesinin Kavramsal Tasarımı- Ceren Kiraz-H. Rıza Börklü-Cengiz Eldem

3

2.1. İhtiyaç Listesi

İhtiyaç listesi tasarım işlemi sonucu çözümün karşılayacağı şartlar ve sınırlayıcıları kapsamaktadır. Tasarım

süreci esnasında ilk belirlenen ihtiyaçlar değiştirilebilir, esnetebilir ve güncellenebilir. Türk kahvesi

hazırlama makinası kavramsal tasarımı için hazırlanmış olan ihtiyaç listesi (tasarım şartnamesi) Çizelge

1’de görülmektedir. Bu ihtiyaç listesinde tasarlanacak kahve makinasına ait; kapasite, geometrik boyutlar,

kullanım şekli, çalışma prensibi gibi özellikler yer almaktadır. İhtiyaç listesinde yer alan özellikler, İhtiyaç

ve Arzu (A) şeklinde düzenlenir. Bunlardan istekler tasarım çözümü tarafından karşılanması zorunludur,

arzular ise teknolojik ve ekonomik şartlar elverdiği ölçüde karşılanması gerekir [10, 11].

Çizelge 1. Tasarlanacak kahve yapma makinesi ihtiyaç listesi(Arzular(A) ile gösterilmiştir.)

2.2. Fonksiyon Şeması

Tasarlanan sisteme ait tüm fonksiyonu ve ayrıntılı fonksiyon şeması sırayla Şekil 1 ve 2 gösterilmiştir.

Sistem; kahve, su ve şekeri hazırlama haznesine aktarma, pişirmeyi başlatma / tamamlama ve servis ana

fonksiyonlarını içerir. Malzeme aktarma (hazneye) fonksiyonu uygulanması öncelikle kahve çeşidi ve

fincan sayısı seçimini gerektirir. Malzeme hazneleri boş olursa bunu sistem sinyalle bildirir ve hazneler

doldurulur. Haznelerde yeterli malzeme olduğunda ise kahve, su ve şeker, karışım haznesine aktarılır.

Kahve pişirme fonksiyonu fincan doldurma yerinde / değil sinyalini içerir. Fincan doldurma yerine

konulduğunda pişirme işlemi başlatılır. Pişirmenin tamamlanması sinyalle bildirilir, kahve fincana dolar ve

kahve servise hazır olur. Bu sistemde girdi enerjisi elektrik ve çıktı ise kaynamış kahvedir. Malzeme olarak

sisteme; su, kahve ve şeker girer ve Türk kahvesi çıkar. Sinyaller görsel ve işitsel olabilir.

Şekil 1. Türk hazırlama makinesinin tüm fonksiyonu(10)


4

Şekil 2. Türk kahvesi hazırlama makinesine ait fonksiyon şeması[10, 11]

2.3. Alt ve Genel Tasarımlar

Şekil 1’de görünen tüm fonksiyon sistemin genel görev ve amacını açıklamaktadır. Şekil 2’de yer

alan fonksiyon şeması ise sistemin genel işlevini/görevini yapabilmesi için hangi alt/ara işlemleri

yapması gerektiği, bunlar arası ilişkiler ve veri akışının (E, M, S) nasıl olacağını göstermektedir.

Yani bu şema, kavramsal tasarımı yapılan Türk kahvesi hazırlama makinasını işlevsel ve birbirinden

bağımsız alt parçalara böler. Fonksiyon şemasındaki önemli alt fonksiyonlar ile bunları karşılayacak

çözümler, Şekil 3’deki gibi satırlara ve bunların hizalarına gelecek şekilde bir matrise

yerleştirilmiştir. Bu matrise morfolojik matris (veya kart) denir [10].

Şekil 3. Türk kahvesi hazırlama makinası tasarımına ait morfolojik matris(kart)

Çözüm ilkeleri


5

Kahve çeşidi ve fincan sayısı, sinyaller, hazne hacimleri, kahve doldurma yöntemi ve fincanları koyma

olarak belirlenen alt fonksiyonlar ve bunlara ait uygun alt çözümler morfolojik kartta verilmiştir. Kartta yer

alan alt çözümlerin uygun ve mantıklı birleştirilmesi sonucu: (ÇS1): 1-1, 2-1, 3-2, 4-3, 5-2, 6-3, 7-4, 8-6,

(ÇS2): 1-2, 2-1, 3-1, 4-1, 5-2, 6-2, 7-1, 8-2, (ÇS3): 1-2, 2-3, 3-5, 4-4, 5-3, 6-3, 7-1, 8-4, (ÇS4): 1-1, 2-3, 3-

2, 4-1, 5-3, 6-6, 7-1, 8-4, (ÇS5): 1-3, 2-2, 3-4, 4-4, 5-3, 6-5, 7-2, 8-3, (ÇS6): 1-3, 2-3, 3-5, 4-4, 5-3, 6-2, 7-

1, 8-2 ve (ÇS7): 1-1, 2-3, 3-1, 4-3, 5-2, 6-6, 7-4, 8-4 şeklinde 7 farklı çözüm seçeneği elde edilmiştir [9-

11].

2.4. Ön Değerlendirme

Bir önceki basamakta oluşturulan çözüm seçenekleri burada bir ön ve kaba değerlendirme işlemine tabi

tutulur ve bu amaçla da seçim kartı kullanılır (Şekil 4). Yukarıda belirlenen 7 farklı tasarım çözüm seçeneği

bu seçim kartında; işlev uyumu, ihtiyaç listesini karşılama, prensip olarak yapılabilir, makul maliyet,

emniyet, firmaca tercih edilme ve yeterli bilgi gibi kriterler kullanılarak tek tek değerlendirilir. Bu ön

değerlendirme sonucu ise seçenek 3, seçenek 4 ve seçenek 6 önemli ve sürdürülecek tasarımlar olarak

belirlenmiştir.

Şekil 4. Türk kahvesi hazırlama makinası için seçim kartı [10]

2.5. Önemli Tasarımlar

Seçim kartı ile yapılan ön değerlendirme sonucu belirlenen önemli 3 farklı tasarım seçeneği Şekiller 5-7’de

gösterilmiştir. Bunlardan seçenek 3 ve 4 fincan dizilişine göre benzer formlara sahip olmakla birlikte ara

yüzleri farklıdır. Seçenek 6’da ise fincanlar dairesel dizilmiş ve böylece de form çok değiştirilmiştir.


6

Şekil 5. Kavramsal tasarım seçeneği 3

Şekil 6. Kavramsal tasarım seçeneği- 4

Şekil 7. Kavramsal tasarım seçeneği-6


7

2.6. Ek Seçim İşlemleri

Şekil 4’te bulunan seçim kartı kullanılarak kavramsal tasarım seçenekleri azaltılmış ve yediden üçe

düşürülmüştür. Bu aşamada ön elemeyi geçen üç seçenek daha detaylı bir seçim işlemine tabi tutulur ve

sonuçta en ideal tasarım seçeneği kalacak şekilde işlem sürer. İlk olarak amaçlar ağacı oluşturulur ve burada

ölçütlere önem durumuna göre ağırlık (yüzde) değeri verilir (Şekil 8). En altta kalan sağ kutucuk değerleri

toplamı en üste yer alan 1 değerini vermesi gerekir. Buradaki ölçütler ve değerleri kullanılarak bir

değerlendirme çizelgesi oluşturulur (Şekil 9). Bu çizelgede; önce ölçütler teknik parametrelere

dönüştürülür, mümkünse bunlara birim atanır ve arkasından eldeki üç seçeneğe bunlara göre puanlar verilir.

Seçenek puanları toplandığında 3 ve 4 nolu olanın 6 nolu seçenekten daha yüksek toplam puana sahip

olduğu görülür ve düşük puanlı elenerek seçenek sayısı 2’ye düşürülür. Bu aşamadaki son işlem, bu 2

seçeneğe ait bir değer profil diyagramı hazırlamayı içerir (Şekil 10). Bu diyagramda boşlukları fazla olan

elenir ve diğer az olan ise son seçenek olur (6 nolu seçenek) [10-11].

Şekil 8. Kavramsal Tasarıma ait amaçlar ağacı

Çizelge 2. Kavramsal tasarıma ait değerlendirme çizelgesi


8

Şekil 9. Kavramsal tasarıma ait değer profil diyagramı.

2.7. Değerlendirme

Uygulanan değerlendirme işlemleri sonrası ihtiyaç listesine uygun ve alt fonksiyonları en iyi

karşılayan tasarım seçenek 3 olarak belirlenmiştir. Bu seçenek; 6 fincan kahve pişirme kapasitesi,

kahve çeşidi seçilmesi, kullanıcı dostu ara yüze sahip olması, kahveleri otomatik doldurması ve

tezgah üstünde daha az yer kaplaması gibi özellikleri ile diğerlerinden üstündür. Böylece de en

uygun/ideal kavramsal tasarım olarak seçenek 3 belirlenmiştir. Bu tasarım çözümünün daha ayrıntılı

ve anlaşılır bir 3B modeli Şekil 11’de verilmiştir.

Şekil 10. Türk kahvesi hazırlama makinasına ait 3B model(Seçenek 3)


9

Bu tasarım çözüm önerisi ergonomik açıdan insan antropometrik ölçüleri dikkate alınarak tasarlanmıştır.

Tezgâhta olası en az bir alanı kaplarken insanların kolay ve rahat kullanabileceği ölçüler belirlenmiştir.

Ortalama tezgah uzunluğu 610 x 600 mm olarak kabul edildiğinde [13], tasarım yaklaşık %30’luk bir hacim

kaplamaktadır. Normal bir kahve fincanı yüksekliği 60 mm kabul edilmiş, ortalama insan elinin girebileceği

büyüklük ve boyutlarda fincan yerleştirme kısmı şekillendirilmiştir. Kullanıcı elinin rahat giremeyeceği bir

aralık belirlenmiştir. Burada amaç fincana yukardan kullanıcı müdahalesini engellemektir. Kullanıcı,

fincanı yerleştirirken kulptan tutmalıdır ve bu kendi güvenliği açısından önemlidir. Böylece; fincanın eli

yakması, kahve dolarken ele gelmesi/yakması gibi kazaları engellemek amaçlanır. Ara yüzde sembol yerine

yazı kullanılarak (sade, az, orta, şekerli), servis yoğunluğu sırasında oluşabilecek hata ve kazalar en aza

düşürülmeye çalışılmıştır.

3. SONUÇ

Bu tebliğ kapsamında yeni, özgün ve inovatif bir Türk kahvesi yapma / hazırlama makinası geliştirme ve

tasarlama amaçlı yürütülen bir araştırma çalışması tanıtılmaktadır. Burada amaç piyasa ve hizmet sektörüne

daha işlevsel ve kullanışlı bir makine sunmak ve böylece de Türk kahvesi pişirme/hazırlama işlemlerinde

hem kaliteyi yükseltmek hem de otomasyon sağlamak mümkün olabilecektir. Yapılan araştırma ve tasarım

çalışmaları şimdilik ön çalışmalar ve kavramsal tasarım işlemini içermekle birlikte zamanla bu diğer

tasarım aşamalarını ve prototip imalini de kapsayacak şekilde genişletilebilir. Tebliğ kapsamında yapılan

çalışmalar: Mevcut benzer ticari ürünler incelenerek eksikleri belirlenmiş, ihtiyaç analizi ve tanımı

yapılmıştır. Arkasından fonksiyon şeması ve ilişkili morfolojik matris (alt çözümler) oluşturulmuştur. Bunu

tasarım seçenekleri geliştirme ve ön değerlendirme işlemi (seçim kartı ile) izlemiştir. Buradan da üç farklı

ve önemli tasarım seçeneği (konsepti) belirlenmiştir. Son olarak; amaçlar ağacı, değerlendirme çizelgesi ve

değer profil diyagramı kullanılarak yapılan daha hassas ve özenli seçim ve değerlendirme işlemleri sonucu

en iyi/optimum tasarım seçeneği elde edilmiştir. Bu tasarım seçeneğine dayalı geliştirilecek bir ürün şu tür

avantajlar sağlayabilir:

Bir defada 6 fincana kadar Türk kahvesi yapabilme

Her fincana ait kahve çeşidini (sade, az/orta/şekerli kahve) belirleme

Kahve malzemesi ayarlama ve pişirmede tam otomasyon

Fincan yerleştirme sonrası pişirme işleminin başlaması

Pişirme başlama ve bitiş sinyali olması

Hazır olan kahvenin fincana otomatik doldurulması

Bu araştırmaya ilave yapılacak yeni çalışmalar şunlar olabilir:

Haznelerin otomatik temizliği amaçlı çözümler belirleme

Oluşan köpüğün kırılmaması için dökme ağzı tasarımı

Kahve, su ve şeker haznelerine ait bağlantı detayları geliştirme.

KAYNAKLAR

1.http://www.hurriyet.com.tr/7-adimda-bol-kopuklu-turk-kahvesi-yapin-40388579

2. http://www.kahve-lekesi.com/turk-kahvesi-tarihcesi

3. Güçlü, Y. ‘Tasarımda Buluş Ve Yenilik için bir Meted denemesi: Türk Kahvesi Makinası’, İstanbul Teknik

Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2002

4. http://turkkahvem.blogcu.com/turk-kahvesinin-tarihcesi/4557565

5. http://www.kahvecini.com/2010/01/turk-kahvesinin-tarihcesi.html

6. http://www.beyaztarih.com/resimlerle-tarih/detay/kirk-yillik-hatrin-sahibi-turk-kahvesi

7. http://www.hepsiburada.com/turk-kahvesi-makineleri-c-60006398

http://www.hurriyet.com.tr/7-adimda-bol-kopuklu-turk-kahvesi-yapin-40388579

http://www.kahve-lekesi.com/turk-kahvesi-tarihcesi

http://turkkahvem.blogcu.com/turk-kahvesinin-tarihcesi/4557565

http://www.kahvecini.com/2010/01/turk-kahvesinin-tarihcesi.html

http://www.beyaztarih.com/resimlerle-tarih/detay/kirk-yillik-hatrin-sahibi-turk-kahvesi

http://www.hepsiburada.com/turk-kahvesi-makineleri-c-60006398


10

8. https://www.teknosa.com/kategori/beyaz-esya/kahve-makinesi/1642

9. https://www.okkalikahve.com.tr/fincanda-4lu-turk-kahvesi-makinesi-profesyonel

10. Börklü, H.R. (Türkçeye Çeviren), Pahl, G., Beitz, W., Feldhusen, G., Grote, K.H., Mühendislik

Tasarımı: Sistematik Yaklaşım, Hatiboğlu Yayınları:152, Ankara, 2010.

https://www.teknosa.com/kategori/beyaz-esya/kahve-makinesi/1642

https://www.okkalikahve.com.tr/fincanda-4lu-turk-kahvesi-makinesi-profesyonel

yenİ bİr tÜrk kahvesİ yapma makİnesİnİn kavramsal … · yeni bir türk kahvesi yapma...

Documents