YEMLER

• Yem: Madde ve enerji bakımından yaşama ve verim payı

ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla hayvanlara yedirilebilen

sağlığa zararsız bitkisel ve hayvansal kökenli doğal

maddelerin hepsine yem adı verilir.

• Yem maddesi: Aynı amaçla hayvanlara yedirilen ve

besinsel değere sahip doğal ya da sentetik tüm maddelere

yem maddesi denir.

• Rasyon: Bir günde bir hayvana verilen total yem

miktarına rasyon denir.

• Yem katkı maddesi: Çeşitli amaçlar için yemlere katılan

besin maddesi niteliğinde olmayan maddelere yem katkı

maddesi adı verilir.

Yemlerin sınıflandırılması:

1. Yemlerin kaynaklarına göre sınıflandırılması:

Yem Maddeleri

İşletme yemleri Ticari yemler

Yeşil yemler Tane yemler

Kök ve yumrular Endüstri kalıntıları

Dolgu mad zen yemler Değirmencilik

Konserve yemler Şeker endüstrisi

Kuru ot Nişasta endüstrisi

Silaj Fermentasyon endüstrisi

Yağ endüstrisi

Hayvansal kökenli yemler

2. Yemlerin besin maddelerine göre

sınıflandırılması:

• Enerji bakımından zengin yemler (Kuru maddede 5 MJ/kg

NEL, 9 MJ/kg ME veya 500 NB enerji bulunduran

yemlerdir).

• Protein bakımından zengin yemler (Kuru maddede %

30'dan fazla HP bulunduran yemlerdir).

• Dolgu maddesince zengin yemler (Kuru maddede %

18'den fazla HS bulunduran yemlerdir).

• Vitamin yemleri

• Mineral yemler (Yapısında bir ya da daha fazla mineral

maddeyi yüksek düzeyde bulunduran yemlerdir).

3. NRC’ye göre sınıflandırma:

1. Kuru kaba yemler Kuru ot, Baklagil kuru

otları, Baklagil olmayan

kuru otlar, Samanlar,

Saplar, Koçanlar,

Kabuk ve kavuzlar

2. Mera otları ve diğer

yeşil yemler

3. Silajlar Mısır, Baklagil, Ot

4. Enerji bakımından

zengin yemler Tane yemler,

Değirmencilik yan

ürünleri, Kök ve

yumrular, Meyveler,

Sert kabuklu meyveler

5. Protein bakımından

zengin yemler Bitkisel, Hayvansal

6. Mineral katkıları

7. Vitamin katkıları

8. Yem katkı maddeleri

KURU KABA YEMLER

KURU OT

Yeşil yemlerin üretilmesi ve kullanılması belirli dönemlerde

mümkündür. Fazla miktarda su, enzimler, mikroorganizma

faaliyetleri

Güneşte kurutma: basit ve pratik

Kuru otun kalitesinin belirlenmesi:

a. Kimyasal metotlar: Weende analiz metotları yetersizdir.

NDF ve ADF

NDF miktarı (kuru madde tüketimi), ADF miktarı (organik

maddesinin sindirilme derecesi).

B. Fiziksel muayeneler:

• Yaprak miktarı: Baklagil kuru otlarında yaprak oranı %

40 kadar olmalıdır.

• Renk ve aroma: Parlak yeşil renk, hoş bir aromaya sahip

olmalıdır.

• Yumuşaklık ve esneklik: Erken dönemde biçildiğini,

besin maddeleri konsantrasyonunun yüksek olduğunu ve

hayvanlar tarafından sevilerek tüketileceğini gösterir.

• Yabancı ot ve maddeler: yabancı ot, toksik bitkiler ve

toprak gibi yabancı maddeler

• Toz ve küf:

Kuru otun kalitesini etkileyen faktörler

a. Biçim zamanı: Biçim zamanı kaliteyi etkileyen önemli

faktörlerden biridir. En uygun biçim zamanı baklagil

otlarında çoğunlukla çiçeklenme başlangıcı, buğdaygil

otlarında ise başakların ilk gözlendiği andır. Biçim zamanı

tespit edilirken birim alandan elde edilecek besin madde

miktarı baz olarak alınır.

Buğday hasılında biçim zamanına göre değişen bazı

kriterler, %,KM’de

Gün KM HP HS Lignin NDF43 11,0 23,7 17,4 3,3 45,065 11,9 19,9 21,7 3,3 51,180 13,4 16,5 25,4 4,9 54,795 13,5 13,3 27,6 5,5 56,2107 17,8 11,3 29,1 6,2 58,9

125(çiç.baş.) 23,1 9,9 29,0 6,6 58,2137(süt dön.) 28,3 9,1 24,7 5,3 46,9

149(hamur dön.) 37,9 9,0 20,5 3,0 48,1

Biçim zamanına göre besin maddeleri değişiklikleri

0

100

200

300

400

500

600

700

Tomurcuklanma

öncesi

Çiçeklenme başlangıcı Olgun

Biçim zamanı

g/k

g

Ham protein

Nişasta birimi

Ham selüloz

Bir buğdaygil kuru otunun biçim zamanının

sığırlarda besi performansına etkisi (Ensminger et al,

1990)

Biçim Zamanı Verimkg/dekar

HP, % KM, sin.der.

Tüketim,kg/gün/hayvan

YYO GCCA, g

Başak Öncesi 150 13.8 68 5.9 10.1 630Başak Başlangıcı 210 10.2 66 5.3 13.5 440Süt Taneli 320 7.6 56 3.9 22.5 190

b. Biçim sayısı: Baklagil otlarında yılda birden fazla biçim

yapılmaktadır ve ot kalitesi otun kaçıncı biçimden elde

edildiğine göre değişir. Baklagil ekili sahalarda özellikle

ilk biçimde buğdaygil otları baklagillerden daha çabuk

geliştiğinden karışık ot elde edilir. Bunu takip eden

dönemlerde buğdaygil oranı giderek azalır. Bunun yanında

HP ve HS oranlarında da önemli değişiklikler görülür.

c. Kurutma şekli:

• Yerde kurutma: Güneş ışınları ve hava akımı, su miktarı

% 12-15. Çok fazla kurumadan kaldırılmalı, alt üst

edilmeli, yığma yapılmamalıdır.

• Besin maddeleri kaybı:

1. Fermentasyona bağlı kayıplar: enzimler kol. eriyen

CHO'ları oksitleyerek CO2 ve su.karotin kaybı.

2. İklim şartlarının oluşturduğu kayıplar: yağmur (çürüme,

kolay eriyebilir besin maddelerinde kayıplar N, K, P

tuzları, nitrojenli maddeler, şekerler).

3. Yaprak kaybı: protein, vitamin, mineral maddelerin kaybı

Suni kurutma: Yeşil bitkilerdeki suyun

buharlaştırılarak uçurulması esasına dayanır. Kaliteli

kuru ot, maliyet

Sehpada kurutma: Güneş ve rüzgar geniş

yüzeyleri etkilemekte, kuruma hızlı

olmaktadır. Fermentasyona bağlı kayıp az,

besin maddeleri kaybı daha azdır. Ek

masraf,depolama.

Kapalı yerlerde kurutma: kapalı bir yerde

havalandırılarak kurutma.

Yeşil yemlerde kurutma kayıpları (Kılıç, A., 1988)

KurutmaŞekli

Enerji Kaybı, %

BitkiSolunumu

Ufalanma Yağmur Fermentasyon

Yerde

İyi 30-40 + ++ - +

Kötü 50-100 + +++ +++ ++

Sehpada 25-35 + + - +Gölgede 20-25 + - - +/-Suni 5 - - -

BAKLAGİL KURU OTLARI

YONCA: En fazla üretilen kuru ottur. Kuraklığa dayanıklıdır

ve çok değişik iklim ve topraklara adapte olmuştur. Birim

alandan en fazla ağırlıkta ve protein içerindeolan baklagil

kuru otudur. Tek başına ya da diğer çayır ve baklagillerle

birlikte büyütülebilir.

Ca, protein, karoten ve çoğu mineral ve vitaminlerce

zengindir. En fazla kullanılan kaba yemdir.

YONCA UNU: İyi kaliteli ve yapraklı kuru yoncadan yapılır.

HS % 30'un altında, HP % 16'nın üzerindedir. Tavuk ve

genç hayvanların rasyonlarında % 2-5, A ve K

vitaminlerince zengindir.

Üçgüller, taş yoncası, korunga, fiğ, burçak, soya fasulyesi,

bezelye kuru otları

BUĞDAYGİLLERE AİT KURU OTLAR

Tahıl kuru otları: Arpa, yulaf, çavdar ve buğday dal ve

yaprakları henüz yeşilken biçildiğinde Baklagillerle

kıyaslandığında daha az ot, protein, Ca ve karoten.

Baklagil kuru otlarıyla birlikte verilmeleri uygun olur.

Yulaf kuru otu atlar için mükemmel bir yemdir

Çayır kuru otları: Protein ve Ca yetersiz, selülozca zengin,

baklagil otları ile kıyaslandığında daha lezzetsizdirler.

Sudan otu ve darı nisbeten yüksek verimlidir.

SAMANLAR

Samanlar hasat esnasında bitkinin sap ve yapraklarından elde

edilir.Besin maddeleri bakımından fakir, HS ve lignin

bakımından zengindir. Yaklaşık % 30-40 HS, % 3-4 HP,

% 28-50 azotsuz öz maddelerin (% 32 lignin, % 54

pentozanlar ve % 14 diğer karbonhidratlar).

Baklagil samanları buğdaygil samanlarına göre protein ve Ca

bakımından daha zengindir. Mercimek ve bezelye

samanları kuru ota yakındır. Yulaf samanı, yazlık buğday

samanı, arpa samanı, çavdar samanı.

Yazlık samanlar vejetasyon süresi kısa, besin madde.sap ve

yapraklarda kalır, yaprak daha çoktur ve saplar daha

yumuşaktır.

samanlar; taze ve doğal renkte, küf ve koku olmamalı, zararlı

otlar içermemeli, sap halinde olmamalıdır (sığırlar için 2.5-

3.5 cm, koyunlar için 1.5- 2.5 cm uzunlukta olmalı)

KAVUZ VE KABUKLAR:

Bunlar meyve veya tohumların üzerini örten kısımların

hasat esnasında çıkarılmasıyla elde edilirler.

• Bakla, bezelye, fiğ, burçak, mercimek ve soya kılıfları orta

kalitedeki çayır kuru otu ayarındadır.

Buğdaygil kavuzlarının yem değeri düşüktür, yine de kendi

samanlarına göre daha iyidir.Yulaf ve arpa kavuzu

(kılçıksız) en çok kullanılanlardır. Yeşil yemlerle

karıştırılıp yumuşatılarak veya ıslatılarak verilebilir.

MISIR KOÇANI:

Koçan kılıfları ayrıldıktan ve taneler alındıktan sonra

geriye kalan kısımdır. HS bakımından zengin, proteince

fakirdir. Doğranarak ya da kaba öğütülerek yedirilebilir.

Rasyonun protein, mineral ve vitamin eksiği tamamlanarak

verim beklenmeyen hayvanların kış yemlenmesinde

kullanılabilir.

PAMUK TOHUMU KAPÇIĞI:

Pamuk tohumundan yağ çıkarılırken elde edilir. İçinde bir

miktar linter ve tohum bulunmaktadır. Yaklaşık % 4-5 HP,

% 35-40 HS içermektedir. Mineral ve vitamin bakımından

fakirdir. Besi sığırlarında tek kaba yem olarak

kullanılabilir. Ancak süt ineklerinde uzun süre tek başına

verilmemelidir.

Dolgu (balast) maddesi ve hayvan beslemedeki önemi:

Bir yem ya da rasyonun sindirilmeyen organik kısmına dolgu

maddesi denir. Saman, kavuz ve kabuklar dolgu

maddesince zengin yemlerdir. Dolgu maddesi mekanik

doyumun sağlanması ve düzenli sindirim için gereklidir.

Rasyonda dolgu maddesi yetersiz olursa hayvanlar

yataklıkları yemek, tahtaları, yemlikleri kemirmek

suretiyle ihtiyacını karşılamaya çalışır. Yemlerin sindirim

kanalından geçişi hızlı olur ve yeterince

değerlendirilemezler, dolayısıyla besin maddeleri israfı söz

konusudur. Bunun aksine rasyonda dolgu maddesi fazla

bulunursa çeşitli sindirim bozuklukları görülür, yemler iyi

değerlendirilemez ve fizyolojik açlık oluşur.

3 . ÇAYIR VE MERALAR:

Otları biçilmeye elverişli alanlara çayır, hayvanları otlanmak

amacıyla kullanılan alanlara mera adı verilir. Buğdaygil ve

baklagil bitkileri. Bitki florası toprağın ve iklimin

özelliğine göre bölgelere göre farklılık göstermektedir.

Çayır ve meralar daha az besin maddesi kapsamasına

karşılık tohum ekmek, sulamak, hasat etmek gibi işgücü ve

masraf gerektirmez, ekonomiktir, ayrıca toprağı su ve

rüzgar erozyonundan korur.

• Ekonomik bir hayvancılık ancak kaliteli meralarla

mümkün olur.

Meraların kalitelerini etkileyen faktörler:

1. Mera bitkilerinin türü: a. Buğdaygil otları b. Baklagil

otları c. Çeşitli çalı ve bodur ağaçların yaprak, sürgün ve

dalları d. İlk üç sınıflandırmaya girmeyen hayvanların

otlayabildiği çeşitli yabani otlar .

Baklagillerin merada daha yoğun bulunması , hem

protein hem Ca ve P gibi mineraller bakımından

zenginleştirir, mera otu tüketimini önemli ölçüde artırır.

Tanenler, yabancı otlar ya da çalılıklar.

2. Toprağın yapısı ve gübreleme: a. Ürün miktarı artırılır. b.

Baklagil oranı artar. c. Otlama süresi uzar d. Protein

miktarında ve lezzetlerinde artış e. Ca ve P gibi mineral

maddelerin oranı artar

3. Bitkilerin Vejetatif Dönemleri: Bitkiler kartlaştıkça;

Protein düzeyi düşer: Başlangıcında baklagil otlarında %

25'e kadar buğdaygil otlarında ise % 16'ya kadar HP. Protein

miktarı % 2'lere kadar inebilir. Genç bitkilerde NPN.

Selüloz ve lignin artar : Genç bitkilerde selüloz oldukça

düşük düzeydedir (% 20). Bitkinin gelişimine parelel olarak

hem selüloz miktarında (% 40) hem de lignifikasyonda artış

görülür (sindirilme derecesinde önemli azalmalar görülür).

Mineral ve vitamin düzeylerinde azalma görülür: Körpe

meralar Ca, P bakımından zengindir. Yine körpe merada

fazlaca bulunan karotin vejetasyon ilerledikçe düşmektedir.

4. Bitkilerin büyüme hızı ve yılın etkisi: Hızlı büyüyen

bitkiler protein ve diğer besin maddelerince daha

zengindirler. Bakım, ıslah ve gübreleme. Hava şartları

uygun ise verim artar, kuraklık olumsuz yönde

etkileyebilir.

5. Otlatma: Büyüyünceye kadar otlatılmasına müsade

edilmemesi ile sürekli otlatmaya göre % 30-50 daha fazla

ürün. Ağır otlatma birim alan başına çok sayıda hayvanın

otlatılması ya da Erken otlatma bitkilerin henüz büyüme

döneminde iken otlatılmaya başlanması.

Mera idaresinde dikkat edilecek noktalar

1. Kontrollü otlatma: a. ilk yıl otlatma yapılmamalıdır. b.

tuzluklar, suluklar ve gölgelikler c. İlk baharda otların

boylarının en az 15 cm olması beklenmelidir. d. Sonbaharda

meraların aşırı otlatılmasına mani olunmalıdır. Kışa girerken

en az 10 cm. e. yeterince otlatılmaması da kaliteyi bozar.

2. Zararlı otların uzaklaştırılması, 3. Gübreleme,

4. Temizlik, 5. Farklı hayvan türleri ile otlatma,

6. Sulama,

7. Rotasyon uygulaması: Meraları hayvan sayısına ve

yüzölçümüne göre bölgelere ayırarak otlatmak.

Daha verimli bir şekilde değerlendirme, paraziter ve

enfeksiyoz hastalıklarla mücadele.

Çitlerle ya da elektrik verilmiş teller

. Bölge, iklim ve toprağın yapısına bağlı olarak otlatılmış bir

alandaki bitkilerin yeniden büyümesi ve otlanabilir duruma

gelmesi için 3-5 hafta gereklidir. Meranın verimine bağlı

olarak belirli bir alanda hayvanlar 3-7 gün boyunca

otlatılmalı, sonra otların yeniden büyüyebilmesi için

terkedilmelidir.

Meraların hayvan beslemedeki yeri

Mera orta ve iyi kaliteli ise damızlık inek ve genç hayvanlar

mineral takviyesi yeterlidir (kaya tuzu, kemik unu).

Kötü kaliteli ise enerji, protein ve mineral takviyesi .

Buzağılara tane yem karması, sütten kesilenlere protein

takviyesi ile birlikte tane yem verilmesi gereklidir.

Kurudaki inekler ve genç hayvanlar için iyi kaliteli mera

yeterlidir.Düşük verimli olanlara bir miktar tane yem,

yüksek verimli olanlara ise daha fazla enerji ve protein

saplementleri vermek gereklidir.

Koyunlar sadece mineral ilavesi yeterlidir.

İş yapmayan atlara mineral, çalışanlara ise tane yem ilavesi

uygundur .

Merada besleme programlarının

avantajları;

1. Yem maliyetini düşürür.

2. Kaliteli protein, bazı vitaminleri, mineralleri ve bilinmeyen

faktörleri

3. Salgın hastalıkların bulaşması daha az

4. Bina ve ekipman problemi yoktur, sadece gölgelik

5. Fazla beceri istemez.

6. Sezon boyunca değerliliği fazla değişmeyen yem sağlarlar.

7. Egzersiz yapma imkanı sağlar.

8. İyi bir program yapılırsa mera alanından maksimum

düzeyde yararlanılır.

Dezavantajları;

1. Bir hayvanın beslenebilmesi için fazla alana ihtiyaç vardır.

2.Besin değeri toprağa bağlıdır. Bazı mineraller yetersiz

olabileceği gibi, bazılara da yüksek olabilir.

3. Mera olarak kullanılan arazi başka şekilde

değerlendirildiğinde daha fazla gelir getirebilir.

BAKLAGİL YEŞİL YEMLERİ

-Diğer yem bitkilerine nazaran daha lezzetli ve daha fazla

miktarda ot verirler.

-Protein bakımından zengindirler, ilave protein

yemlerinden tasarruf ve rasyonun ucuz olmasını sağlarlar.

Ayrıca buğdaygil proteinlerinin biyolojik değerini

artırırlar.

-Ca bakımından zengindirler.

-Vitamin A bakımından zengindirler, diğer vitaminler de

iyi durumdadır.

-Yetiştikleri toprakların verimliliğini artırırlar

YONCA:

Dünyada en fazla yetiştirilen yem bitkisidir. Fazla ürün,

lezzet, protein, Ca, Mg, K ve vitaminler bakımından

zengin. Havanın azotunu alarak köklerindeki yumrularda

depo etmektedir. Yılda 3-4, hatta iyi bakımla 7 kez

biçilebilir. Çiçeklenmeden önce veya ilk çiçekteyken

biçilirse bitki zayıflamakta ve ömrü kısalmaktadır.

Ülkemizde en çok kullanılan adi yonca-kaba yonca olarak

bilinen mavi çiçekli yoncadır.

Alıştırma (gaz ve şişkinlik) pektin metil esteraz enzimi

Soldurma, kuru ot, kurutulmuş ŞPP, kepek, saman veya

pamuk tohumu kapçığı ile birlikte verilmesi tavsiye edilir.

Süt ineklerine günde 40-50 kg'a kadar yedirilebilir.

Vejetasyon dönemine göre yoncanın besin madde

miktarları

Vejetasyon dönemi KM,% HP, % HS, %

Tomurcuklanma öncesi 15.0 4.0 3.5Tomurcuklanma 19.0 5.4 5.0Çiçeklenme başlangıcı 22.5 4.4 6.4Çiçeklenme 24.0 3.9 7.6Çiçeklenme sonrası 29.0 3.4 11.2

Yoncanın yaprak ve saplardaki besin madde

miktarları

Vejetasyon dönemi HK, % HP, % HS, %

Yapraklar 11.0 28.0 7.6

Sap (gövde) 7.6 10.1 14.1

TIRFIL (ÜÇGÜL):

Besleyici değeri yoncaya yakındır (% 3.4-3.8). Ca ve Mg

bakımından zengin, P bakımından orta durumda, 3-4 yıl

verim alınabilir. Süt ineklerine karbonhidratca zengin

yemlerle birlikte 40-50 kg'a kadar verilebilir. Ülkemizde

en yaygın olanları beyaz üçgül ve çayır üçgülüdür.

Beyaz üçgül, daha ziyade mera oluşturmak ya da hayvanları

otlatmak üzere ekilir. Hayvanlar tarafından sevilerek yenir.

Kısa saplı, Siyanoglikozit

Çayır üçgülü daha çok biçilmek üzere yetiştirilir. İki biçim,

Çiçeklenme başında veya en geç yarı çiçeklendiğinde

biçilmelidir. Geç kalınırsa saplar odunlaşacağı için sancı

ve sindirim bozukluklarına yol açabilir, bazen yavru

atmaya sebep olabilir.

TAŞ YONCASI

Yonca ve tırfılın yetişmediği kurak ve çorak arazilerde,

dayanıklı, hızlı büyür, yaban otlarının büyümesini engeller.

Yaprak bakımından fakirdir, çabuk odunlaşır. Bu nedenle

çiçeklenmeden önce yaklaşık 30 cm boyundayken

biçilmelidir . Sığırlara günde 15-20 kg'a kadar verilebilir.

Kumarin dikumarol'e çevrilir kanın pıhtılaşmasını önleyerek

iç kanamalara sebep olur. Bu duruma taş yoncası hastalığı

(sweet clover disease) denir. Tedavi için K vitamini

uygulanır.

KORUNGA

Lezzetli, kolay sindirilebilir, gaz sancılarına ve şişkinliğe

sebep olmaz. Soğuğa ve kuraklığa dayanıklı, kalker içeriği

yüksek topraklarda iyi verim alınabilir. Biçim sayısı 3-4’ü

geçmez. 3 yıl verim. Adi korunga yılda bir kez biçilerek

yaklaşık 7 yıl ürün verir. Çiçekten önce biçildiğinde en

yüksek değerdedir. Bununla birlikte biçme zamanı

geciktirilirse ot verimi arttırılır. Yarı yarıya

çiçeklendiğinde biçilmesi tavsiye edilir. Protein içeriği

yoncadan biraz düşüktür (% 3.5-3.8), Ca bakımından

oldukça zengindir. Sığırlara günde 50 kg'a kadar

verilebilir.

FİĞ

Tek yıllık bir bitki, otlatmaya çok hassastır. Adi fiğ, Macar

fiği (Orta, Doğu ve geçit bölgelerinde kışa dayanıklı),

Koca fiğ. Çiçeklenme devresine kadar biçilirse çayır

üçgülünün besin değeri ile aynıdır. Daha geç biçilirse biraz

acılaşır ve fazla yedirilirse sütte acılık meydana getirir.

Yulaf ile birlikte ekilirse acılık ortadan kalkar. Çiçek

başlangıcında % 3.7 HP içerir.

Tek başına verilmesi pek uygun değildir. Genelde çavdar,

yulaf, arpa gibi buğdaygillerle birlikte ekilip karışık ot elde

edilir.

LUPEN:

Beyaz, mavi ve sarı çiçekli, Ca ve Mg bakımından zengin, %

2.5-3.3 HP, alkoloitler (lupinin, lupanin, lupinotoksin,

lipinidin) ve glikozitler (luponoid, vernin),alıştırma. Fazla

tüketilirse zehirlenmelere (lupinoz) ve ölümlere yol

açabilirler.

Tatlı türleri süt ineklerine 45, koyunlara 7, keçilere 6 kg'a

kadar verilebilir.

YEMLİK BEZELYE:

Çiçeklenme başlangıcında % 3.5-4.2 HP içerir, Ca, P ve Fe

bakımından zengindir. Sağımdan 4-5 saat önce veya sonra

verilmelidir. Tek başına verilmesi uygun değildir.

BUĞDAYGİLLERE AİT YEŞİL YEMLER

Başaklanmadan önce biçildiklerinde besleyici değerleri en

yüksektir ve hayvanlar tarafından sevilerek tüketilirler.

Fazla miktarlarda gaz ve şişkinlik

. Baklagillerle kıyaslandığında protein ve karoten düzeyleri

düşüktür. Ca bakımından fakir ancak P bakımından

zengindirler. Bu nedenle baklagillerle birlikte yedirilmeleri

uygundur.

DARI:

Bol yapraklı, lezzetli hidrosiyanik asit bulundurabilir.

Protein (%1.5) ve mineral bakımından fakirdir.

MISIR HASILI:

Proteince fakir, şeker ve nişasta bakımından zengindir.

Taneleri yarı yarıya sertleşinceye kadar ki dönemde

biçilebilir. Daha çok silolanmak üzere yetiştirilir. İshal, süt

yağını azaltır, tereyağını yumuşatır ve tadını değiştirir. Süt

miktarı ve kalitesini besi sığırlarında ağırlık kazancını

artırır. Ca, Mg, Fe bakımından yeterli, P bakımından orta,

Mn, Cu, Co bakımından fakirdir. Karoten bakımından

zengin bir yemdir.

TAHIL HASILLARI:

Arpa, buğday, çavdar ve yulaf, başaktan önce biçilirse

protein, karoten ve B grubu vitaminlerce zengindir.

SUDAN OTU:

Kuraklığa dayanıklı yıllık bir bitkidir. Sıcak iklimlerde

verimli ve azot bakımından zengin topraklarda iyi gelişir

ve ikinci ürün olarak yetiştirilebilir. Yılda 4 kez biçilebilir.

Bol yapraklıdır. Büyüdükçe sapları sertleşmektedir.

İçerdiği kamış şekerinden dolayı tatlıdır. Süt inekleri için

yaz ortasında diğer yeşil yemlerin az olduğu devrede

lezzetli ve sulu kaba yem kaynağıdır.

Hidrosiyanik asit içerir, ancak darıdaki kadar fazla değildir.

Yaklaşık 60 cm boyunda iken biçilirse bu asit daha az olur.

HP bakımından fakir (% 1.9) olduğu için baklagillerle

birlikte ekilir veya yedirilir.

Bazı buğdaygil bitkilerinin besin madde miktarları,

%

Bitki KM HP HS N'suz ÖM

Mısır hasılı (süt taneli) 18.5 1.6 5.0 9.8Arpa (çiçeklenmebaşlangıcı)

30.0 2.2 9.5 15.9

Çavdar (sürgünde) 21.0 2.6 7.0 10.3Yulaf (çiçeklenmebaşlangıcı)

23.2 1.9 8.5 10.4

Sudan otu (çiçekte) 23.4 1.9 8.4 10.3Sorgum 23.9 1.5 7 14.0

AYÇİÇEĞİ YEŞİLİ: CHO bakımından zengin, proteince

fakir (% 1.5-1.9). 1/3 oranında çiçeklendiği zaman biçim

LAHANA: Protein bakımından zengin (% 2.2-2.5),

sindirilme derecesi yüksektir. Soğuğa karşı dayanıklı Süt

ineklerine en çok günde 10 kg, besi sığırlarına 20 kg kadar

PANCAR YAPRAKLARI:

Hayvan pancarı yaprakları, Süt ineklerine 30 kg'dan fazla

verilmediği takdirde oksalik asitin zararlı etkisi görülmez .

Şeker pancarı yaprakları % 2-3 HP içerir. Saponin ve

oksalik asit. İshal, tereyağını sertleştirici etkisi vardır. Her

kg taze yaprak için 1-1.5 g CaCO3 ilavesi tavsiye

edilmektedir. Soldurularak verildiği zaman oksalik asitin

zararlı etkisi azaltılabilir.

REPKO: Trakya, Marmara, Ege ve Güney Anadolu gibi

ılıman bölgelerimizde ara ürün veya ikinci ürün olarak

Bazı yeşil yemlerde verim

Bitki

Ortalama yeşil yem,

kg/dekar

Yemlik mısır 3500-5000

Ayçiçeği 4000-5000

Lahana 3000-6000

Kırmızı üçgül 1600-2800

Yonca 2000-4000

Fiğ+Çavdar 2000-2200

Şeker pancarı

yaprakları

2000-3000

Hayvan pancarı 2000-2500

Fiğ+Arpa+Yulaf 2000

SİLAJ

Kontrollü olarak aneorobik şartlarda fermente edilmiş yeşil

yada yeterli rutubeti olan yemlere silaj,

Yapılan işleme silolama

Yapıldığı yere silo

Silajın Yapılışı: Özel makinalar, küçük parçalama,

soldurulma

Silo tipine göre sıkıştırma (traktör ya da benzer araçlarla),

naylon ile örtme, naylonu sap ve toprakla örtülmesi, bir aylık

bekleme

Silajın avantajları

1. Düşük maliyetli bir yemdir, 2. Besin maddeleri kaybı daha

azdır. 3. Kötü hava şartlarında en iyi saklama metodudur,

4. Lezzetlidir 5. Yangın tehlikesi yoktur, 6. Sürekli yeşil yem

kaynağıdır 7. Toksik maddeler detoksifiye olur,

8. Depolama kolaylığı 9. laksatif etki, 10. yem israfını önler,

11. ikinci bir ürün elde etme imkanı doğar, yabani otların

gelişmesi kontrol altına alınabilir, 12. Bazı yan ürünlerin

bozulmadan saklanabilmesi için en uygun ve ekonomik

yöntemdir.

Silajın mahsurları:

1. Özel ekipman ve silo ister. Küçük çiftlikler için maliyeti

artırır.

2. Kuru yemlere göre 2-3 kat daha ağır olması ekipman

olmadığı taktirde işçiliğin artmasına sebep olur.

3. Vitamin D düzeyi kurutulmuş yemlere göre daha azdır.

4. Taşınması ve satılması oldukça zordur.

Silaj yemi ile beslemenin, merada beslemeye göre

avantajları

-bölme ve gölgelik gerektirmez,

-birim alandan daha fazla kaba yem elde edilir,

-bitki optimum olgunlukta hasat edilir,

-bir örnek yem elde edilir,

-gaz ve şişkinlik olayları çok azdır,

-hayvan daha yakından kontrol edilir, tüketilen miktar

bellidir,

-toprağın üst tabakasında hayvanların gezinmesine bağlı

olarak ortaya çıkan kayıplar azalır.

Silaj yapımı esnasında faaliyet gösteren

mikroorganizmalar:

1. Süt asiti bakterileri, üremeleri istenir.

2. Tereyağ asiti bakterileri, üremeleri istenmez.

3. Sirke asiti bakterileri, üremeleri istenmez.

4. Koliaerojen bakteriler, üremeleri istenmez.

5. Çeşitli kokuşma bakterileri, üremeleri istenmez.

6. Mayalar, üremeleri istenmez.

Silolama Sırasında Meydana Gelen Değişiklikler

1. Aerob faz: oksijen tüketme (solunuma, enzimler ve aerob

bakteriler, kolay eriyebilir maddeler, fermentasyon, ısı, C02

ve su) optimum 5-7 saat

2. Aneorob faz: asit oluşturan ve proteolitik bakterilerin oranı

artar, aerob maya ve küfler ölür, laktik asit, asetik ve diğer

asitler ve alkoller, proteinler amonyak, amino asit, amin ve

amidlere dönüşür.

3. Sabit faz: ortamın pH sı 4 civarına iner, silaj bu şekilde 10-

15 yıl değişmeden kalabilir.

İyi bir silajın özellikleri

- Ortama hakim olan bakteriler laktik asit bakterileridir

(homofermentatif bakteriler). Bazen heterofermantatif

bakterilerin etkisi ile laktik asit yanında asetik asit, etanol ve

sorbitol de oluşur.

- Ortamın pH sı 3.5-4.5 arasında olmalıdır.

- Silajın rutubeti % 40-60 arasında olmalıdır. Ancak

yeterince soldurma uygulanmayan taze yeşil yemlerde bu

oran % 75'lere kadar çıkabilir.

İstenmeyen fermentasyonlar sonucunda

- Çoğunlukla bütirik asit üreten bakteriler çoğalır ve istenen

pH'ya bir türlü inilemez,

- silajın rengi kızışmalar nedeniyle koyulaşır,

- silajın kendine has hoş kokusu kaybolarak yerine çok kötü

bir koku hakim olur.

- besin maddeleri, dolaysıyla kuru madde kaybı artar ve

silajdan beklenen yararların hiç biri sağlanamaz

-bu tip silajların hayvanlar tarafından tüketilmesi zor ve

zararlı olduğundan yem ziyan edilmiş olur.

Kaliteli bir silaj elde etmek için gerekli şartlar

- CHO bakımından zengin yemler

- Bitkilerin parçalanması ve soldurulması

- Isı: 8-30 °C

- pH: 3.5-4.5

- Anaerob ortam

Çeşitli silajların birim alandaki ağırlıkları,kg/m3

Çayır otu 680- 800Üçgül 680- 800Şeker pancarı 700- 900Şeker ve hayvan pancarı yaprakları 900Patates 800-1000Mısır hasılı 650- 750Yonca (% 25 KM) 650Yonca (% 40 KM) 400

İyi bir silonun özellikleri şunlardır.

1. hayvan sayısına, günlük silaj tüketimine ve silaj yapılacak

bitkilerin miktarına uygun olmalıdır.

2. hava girişi olmamalı, yan duvarları düz ve yüzeyi pürüzsüz

3. yeterli derinlikte olmalıdır.

4. sağlam olmalıdır. Çayır silajları silo duvarı üzerinde mısır

silajından 0.5-2.5 kat daha fazla basınç oluşturur.

5. fazla suyun akışı sağlanmalıdır.

6. doldurma ve boşaltma işlemlerinin her türlü hava

şartlarında yapılabilmesine uygun olmalıdır.

7. maliyeti düşük olmalıdır.

8. Yapı materyali yemin suyunu emmemelidir, silajın

suyundan etkilenmemelidir.

Silo Tipleri:

1. Yüksek silolar: silindirik kule şeklinde, tahta, beton,

tuğladan yapılabilir. Gaz sızdırmayan tipleri vardır. Bu tip

silolar metal, çelik, aliminyum gibi materyalden yapılır.

Fermentasyon riski çok az, pahalıdır, özel ekipman gerektirir.

2. Çukur silolar: Kuyu şeklinde,yanma ve donma tehlikesi

yoktur, fazla sıkıştırma gerektirmez, besin maddesi kaybı

azdır, boşaltma işlemi zordur, siloda CO2 gazı birikebilir.

3. Yatay silolar: Ülkemizde en yaygın silo tipidir.

Toprak yüzeyinin altına yerleştirilir. Yapımı, doldurma ve

boşaltma işlemleri kolaydır, maliyeti düşüktür.

Yamaca inşa edilmesi tercih edilir (üzerine bir çatı), silonun

yan duvarlarına genelde 1/3 oranında eğim verilir, bir veya iki

tarafı açık olabilir, yan duvarlar beton, taş, tuğla, biriket veya

katranlanmış ahşaptan olabilir(koruyucu materyal), tabanı

toprak, taş, çakıl ve beton olabilir, fazla suyun akabilmesi için

tabana belirli bir eğim verilir (% 1-5)

Sandık şeklinde olanları da vardır (toprak seviyesinin

üzerinde), tabanı betondan, yan duvarlar tahta, beton veya

başka bir maddeden olabilir. Sığırların direkt silodan yemesi

için yapılır.

Silo büyüklüğünün tespit edilmesi

Yedirilecek silaj yemi miktarı belirlenir. Örneğin elimizde

30 adet sığır var ve kışın 240 gün süreyle silaj yedirmeyi

planlıyoruz. 30 hayvan besleme periyodu boyunca günde

15 kg silaj tüketirse günlük silaj yemi ihtiyacı 30 X 15 =

450 kg'dır. O halde kış boyunca 240 X 450 = 108.000 kg

yani 108 ton silaj yemi gereklidir.

Çukur silolardan hergün 10 cm'lik bir dilim çıkarılır, yaz

aylarında biraz daha kalın dilim tercih edilir.

En uygun silo derinliği 2.4 m olarak bildirilmektedir.

Bitkilerin silonun yüksekliğinin 0.9 m daha yukarısına

kadar yığılması uygundur.

Silaj Yapılacak Yemler:

1. Kolay silolanan yemler: Kaliteli silajlar, katkı maddesine

ihtiyaç duymazlar. Mısır, ayçiçeği, yerelmasının yeşil

kısımları, darı hasılı, yemlik lahana, şeker ve hayvan

pancarlarının yaprakları

2. Orta derecede silolanma özelliğinde olan yemler:

Nispeten daha güç silolanırlar. % 0.5-1 şeker veya % 1-2

melas tavsiye edilebilir. Çavdar hasılı, bakla, baklagil ve tırfıl

otları ve bunların karışımları, lüpen çeşitleri, yeşil hardal,

körpe ayçiçeği, çayır otları bu gruptadır.

3. Güç silo edilebilen yemler: Körpe mera otları, körpe

üçgüller, yonca, fiğ ve bezelye, tatlı lüpen bu gruptadır ve bu

yemlerle kaliteli bir silaj elde edebilmek oldukça zordur.

Silaj Katkı Maddeleri

1. Silajı besin maddeleri yönünden zenginleştirmek için

katılanlar:

a. Tane yemler ve diğer yem maddeleri: mısır, arpa ve

yulaf % 4.5-9. fermentasyon kolaylaşır,besin maddeleri

yönünden zenginleştirilir lezzeti artar. Kuru şeker pancarı

posası (% 2.5-3), kuru narenciye posası, samanlar, yulaf

kapçıkları ve pamuk tohumu kapçığı

b. Melas: Melas içerisindeki kolay eriyebilir karbonhidratlar

silaj oluşumuna katkıda bulunur. Yemin lezzetini artırır.

Özellikle baklagil silajı yapılacağında melas ilavesi

önemlidir. Yine kuru madde içeriği yüksek bazı yemlerin

silolanmaları sırasında da melasdan iyi bir katkı maddesi

olarak yararlanılabilir, % 1-6 oranında kullanılabilir.

c. Üre: maksimum % 0.05 düzeyinde. Üre katmakla düşük

proteinli silajların HP’i % 8-12'ye kadar çıkabilir. Oluşan

amonyak olumsuz fermentasyonun oluşmasını önler.

d. Kireç taşı: (% 0.5-1) Ca yönünden zenginleştirme, asit

üretimini teşvik

e. Kurutulmuş peynir suyu: Kolay eriyebilir CHO

kaynağı olması yanında protein ve mineral maddeler

bakımından da silajı zenginleştirir, % 1-3 düzeyinde katılır

ve sulandırılarak ilave edilir.

2. Fermentasyonu kolaylaştırmak amacıyla katılanlar:

Laktik asit üreten bakterilerin kültürleri, maya kültürü ve

çeşitli enzimler

3. Asit ortamı güçlendirmek amacıyla katılanlar:

İnorganik ve organik asitler. Her iki asit grubu da

mikrobiyel faliyetleri durdurarak silajın stabilitesine

yardımcı olur. Sülfirik asit, hidroklorik asit ve fosforik asit.

Propiyonik, asetik, laktik, sitrik ve formik asit gibi organik

asitler daha az zararlıdır ve antifungal (küflenmeyi

önleyici) olarak da görev yaparlar.

4. Prezervatif olarak olarak katılanlar:

Antibiyotikler, Na diasetat, Na meta bisülfit (4-6 kg/ton),

Na benzoat, Na nitrat ve Ca format, tuz (% 1-1.5)

Silaj yapılırken dikkat edilecek noktalar:

1. Silajlık bitkinin biçim zamanı: Baklagil ve buğdaygil

otlarının kuru ot üretimi için en uygun biçim zamanı silaj

üretimi için de geçerlidir. Mısır için tanenin koçanla birleştiği

yerde siyah bir tabakanın oluştuğu dönem biçim için en

uygun olan zamandır.

Silajlık materyalin en uygun hasat zamanının öğleden

sonra veya akşam saatlerinde olduğu bildirilmektedir. Çünkü

günün bu saatlerinde bitkinin şeker içeriği biraz daha

yüksektir.

2. Silajlık bitkinin parçalara ayrılması:

3. Silajlık bitkinin nem oranı: En uygun nem oranı % 60-

67. - Nem oranın yüksek olması durumunda daha ağır bir yem

elde edilir. Bunun yanısıra su miktarı arttıkça silajın

kalitesinde de düşüş gözlenir (bütirik asit, küflenme,

kokuşma, sızıntı ile besin maddeleri kaybı, asitliğin artmasına

bağlı olarak silo duvarı tahrip olabilir

silaj yapılırken kuru madde miktarını artırmak için

1. Soldurma: (3-4 saat) 2. Kuru ot veya saman ilave etme:

(% 5-20) 3. Kuru maddesi yüksek silajlık materyal ile

karıştırmak 4. Kuru katkı maddeleri ilave etmek:

kurutulmuş şeker pancarı posası, kuru melas, kuru narenciye

posası öğütülmüş tane yemler kullanılabilir.

Bitki fazla kuru ise siloya su ilave edilir ya da çok taze

ve yeşil otlar karıştırılır.

4. Silonun doldurma süresi: Silo çabuk doldurulmalıdır.

Silo en geç iki gün içerisinde doldurularak üzeri

kapatılmalıdır.

5. Silonun kapatılması: Silajın bozulmadan

korunabilmesi için üstünün hava geçirmeyecek bir şekilde

kapatılması gerekir.

Silajlarda kalitenin belirlenmesi:

İyi bir silaj yeminin fiziksel özellikleri:

1. Koku, 2. Tat, 3. Küflenme ve çürüme yoktur 4. Bir

örnek görünümdedir. 5. İyi bir silaj yemi hayvanlar

tarafından sevilerek tüketilir.

Kimyasal yöntem (kuru maddesi, besi madde

miktarları, pH’sı, organik asit içeriği, amonyak düzey)

Fleig puanı = 205 + (2 X % Silaj KM’si) – 40 X Silaj pH’sı

Fleig puanı normal silajlarda genelde 70-100 arasında

bulunur. 0-20 puan arası, kötü; 21-40, orta; 41-60

memnuniyet verici; 61-80, iyi; 81-100, pekiyi olarak

değerlendirilir.

Kaliteli bir silajda laktik asidinin min. % 2, asetik asit %

0.8’in altında, bütirik asitin ise 0 olması istenir (% 0.1-0.7).

NH3 (% 0.01-0.3 )

Silajın hayvan beslemede kullanımı:

Silajda nitrojenli maddeler ve proteinler NPN halinde

HY oranı ve HY'ın sindirilme derecesi artmıştır.

Azotsuz öz maddeler azalmıştır. HS miktarı artmıştır.

Mineral madde içeriği değişmez vitaminler bakımından da

herhangi bir kayıp oluşmaz.

Silaj yemleri lezzetlidir, kısa bir alıştırma döneminden

sonra hayvanlar tarafından iştahla tüketilir. Süt ineklerine

sağımdan sonra 15-20 kg, kurudakilere daha az, düvelere

5-10 kg, besi sığırlarına 15-20 kg, danalara 10-15 kg, atlara

6-15 kg, koyunlara 2 kg/100 kg CA miktarında verilir.

KURU MADDE ORANI YÜKSEK SİLAJLAR

(HAYLAJ)

Genellikle çayır veya baklagil otlarından yapılır.

Soldurularak nem oranı % 40-55'e düşürülür. Yapımı,

depolanması ve hayvan beslemede kullanılması aynı

silajdaki gibidir. Sadece kuru madde miktarı daha

yüksektir. Uygun şartlarda yapılmış haylaj hoş bir aromaya

ve lezzete sahiptir. Kaliteli bir yemdir. Özellikle süt

ineklerinde gittikçe artan bir kullanım alanına sahiptir.